Оқушының бос уақытын ұйымдастыру

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
КЕАҚ ППУ М. Канапьянов атындағы жоғары колледж

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Педагогика пән бойынша
Тақырып Оқушылардың бос уақытын ұйымдастыру

Орындаған:
Студент: Cадвакасова Айнагуль Амангельдыевна
Мамандық: 0111000 Негізгі орта білім беру
Біліктілік: 0111083 Шетел тілі мұғалімі
Топ: ШТ-31
Тексерген: Байжан Айдана Мұратқызы

___________________________
(қолы)

2021 жыл

Мазмұны

Кіріспе
1
1
Бос уақыт туралы жалпы мәліметтер
2
1.1
Бос уақыт
2
1.2
Бос уақытты пайдалану түрлері
3
1.3
Бос уақыт функциялары
4
2
Оқушының бос уақытын ұйымдастыру
5
2.1
Оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыру және оның фор- малары
5
2.2
Оқушылардың бос уақытын тиімді пайдалану ерекшелігі
10
2.3
Оқушылардың бос уақытын ұйымдастырудағы мұғалім мен мек- тептің рөлі
13
2.4
Тәрбие үрдісінің мақсаты - оқушының бос уақытын ұйымдастыру
15
3
Оқушылардың бос уақытын ұйымдастыру жұмыс түрлерінің іс-тәжірибелік негіздері
19
3.1
Оқушының бос уақытын ұйымдастыратын мекемелердің жұмысы
19
3.2
Балалардың жазғы демалысын ұйымдастыру мақсатында жүргі- зілетін жұмыс түрлері
21
Қорытынды
23
Әдебиеттер тізімі
24

КІРІСПЕ
Қазіргі уақытта ең күрделі және өзекті мәселе - жас ұрпақты тәрбиелеу. Әр баланың жеке басын ашу мәселесін оқу жұмысынан бос уақытында ұйымдас- тырылған қызметтен тыс шешу мүмкін емес.
Әрине, сабақтан бос уақыттағы балалардың іс - әрекеті мазмұны жағынан тартымды және баланың жан-жақты мүдделеріне сәйкес келуі керек; ұйым бойынша-балалардың бастамасы мен өзін-өзі басқаруына сүйену, қызмет мазмұны мен фор- маларын мүмкіндігінше еркін таңдау мүмкіндігін беру.
Балалардың үйде де, ауада да демалуы туралы ойлану керек, өйткені серуендеу мақсаттарының бірі оқушылардың мотор қажеттіліктерін қанағаттандыру болып табылады.
Оқушылардың ұйымшылдығын қалыптастыру мектептің маңызды міндет- терінің бірі болып табылады. Жеке тұлғаның бұл сапасы оқушы үшін тек перспек- тивалық тұрғыдан ғана емес, сонымен бірге бүгінгі күні де маңызды, бұл сапасыз мектепте және одан тыс жерлерде сәтті іс-шаралар мүмкін емес. Атап айтқанда, ұтым- ды үйрену, сабақтан тыс уақытты пайдалану өте маңызды. Тәжірибе көрсеткендей, оқушылар бос уақыттарын дұрыс басқармайды, нәтижесінде оқу міндеттерін орын- дауға көп күш жұмсалады, бұл шаршауға әкеледі және еңбек өнімділігіне әсер етеді.
Дұрыс ұйымдастырылған бос уақыт еңбек өнімділігінің артуына ықпал етеді. Бұл кез-келген жұмысты жеңілдетеді, жұмыс қабілеттілігі мен денсаулығын сақтауға көмектеседі.

1 ТАРАУ. БОС УАҚЫТ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР
0.1. Бос уақыт
Қазіргі уақытта барлығы бос уақыт туралы айтады. Олар ол туралы газеттерде мен журналдарда жазады, радиода мен теледидарда хабар таратады, әлеуметтік сауалнамалар жүргізеді. Олар неғұрлым көп сөйлесе және жазса, бос уақыттың не екендігі туралы пікірталастар соғұрлым ыстық болады. Қоғамдық және жеке өмірдің маңызды жағы ретінде бос уақыт ұғымын алғаш рет XVI ғасырдың ойшылдары қарастырған. Бос уақыт латынның licere сөзінен шыққан, бұл еркін болу дегенді білдіреді.
Экономикалық тәсіл - оның шеңберінде бос уақыт индивидтің неғұрлым дамыған жеке тұлғаға айналуына ықпал ететін құрал ретінде қаралатын тәсіл. Қалай болғанда да, ол қайтадан оқу процесіне кіреді және өзін оң жағынан көрсетеді.
Әлеуметтанулық көзқарас-мәселені терең зерттеумен сипатталатын тәсіл. Ол әлеуметтік уақыт құбылысын жан-жақты зерттеумен, оның табиғатын және оқу мен сабақтан тыс уақыттың арақатынасын анықтаумен сипатталады. Әлеуметтанулық тәсіл бос уақыт проблемасын неғұрлым мазмұнды және толық зерттейді, осы әлеуметтік құбылыстың барлық компоненттерін анықтайды деп айта аламыз. Бос уақыт адамның қоғамнан абсолютті тәуелсіздік аймағы емес. Бос уақытын жүзеге асыра отырып, жасөспірім әлеуметтік пән болып қала береді және оған реттеуші сипаттағы нормалардың жиынтығы қолданылады, өйткені бос уақыт саласында оның жеке өмірі ғана емес, оның әлеуметтік болмысы, басқа адамдармен қарым-қатынасы жүзеге асырылады. Бос уақытты зерттеудің ерекше тәсілдері шығармашылық өзара әрекеттесу мен диалектикалық қарым-қатынаста болады, бұл бос уақыт құбылысын зерттеу процесінің тұтастығын анықтайды. Жақында жасөспірімдердің бос уақытын зерттеуге көп көңіл бөлінді. Бұл ұғымға не кіреді? Біріншіден, бұл оқу, ұйықтау және тамақтану сағаттарының арасында қалатын барлық уақыт, әркімнің жеке қалауы бойынша қамтамасыз етіледі, бірақ оны шамадан тыс және жалқаулықпен теріс пайдалану үшін емес, ең жақсы ойлау үшін осы сағаттарды кез-келген басқа сабаққа сәтті қолдану. Ұзақ уақыт бойы бос уақыт ұғымы өте тар түсіндіріліп, жеке тұлғаны дамытуға бағытталған белгілі бір іс-шаралармен байланысты болды, ал жасөспірімдердің мотивтері мен құндылық бағдарлары оқушылардың бос уақытын ұтымды пайдалану және жеке тұлғаның әлеуметтік бағдарын қалыптастыру мәселелері тұрғысынан зерттелді. Кең мағынада, бос уақыт-бұл ләззат алу, рухани саланы дамыту уақыты, "еркін шығармашылық" уақыты, жеке тұлғаның дамуына тікелей байланысты және адамның жоғары деңгейдегі іс-әрекеті үшін уақыт ретінде түсінілетін әлеуметтік категория. Бұл мағынада бос уақыт ұғымы-қоғамның байлығы. Тек осы байлық сапалы, мақсатына сай пайдаланылды және тәрбиеге ықпал етті. Оның құрылымында әлеуметтік пайдалы уақыт шығындары басым болуы керек. Оның ішінде ақыл-ой, әлеуметтік, физикалық белсенділік, демалыс және ойын-сауық элементтері бар және өмірдің өзіндік бір тәсілі болып табылады, оны мағынасы мен перспективасымен толтырады.

0.2. Бос уақытты пайдалану түрлері
Бос уақытты пайдалану формаларын анықтайтын жеке мүдделер мен әлеуметтік мүмкіндіктердің барлық алуан түрлерімен оны әртүрлі түрлерге жіктеуге болады. Бос уақытты пайдаланудың келесі негізгі түрлеріне бөлінеді:
1. Шығармашылық түрі. Атаудың өзі бұл адамға тән барлық іс-әрекеттердің бірі екенін көрсетеді,ол үшін ең маңызды және тартымды болып табылады, ол өзінің шығармашылық идеяларын жүзеге асырады. Бос уақытты жүзеге асырудың бұл түрі үшін ең бастысы-жеке адам еркін кезеңде оған қол жетімді барлық қызмет түрлерінің ішінен өзін-өзі көрсетуге және белгілі бір шығармашылық әрекетте өзін-өзі растауға бағытталған қызметті таңдайды.
2. Мәдени-тұтынушылық түрі. Оның бір ерекшелігі-адам бос уақытын рухани құндылықтармен қарым-қатынас жасауға жұмсайды және рухани мәдениетін артты- рады. Бұл әртүрлі мұражайларға, көрмелерге, театрларға және кино, театрларға бару, көркем әдебиет пен мерзімді басылымдардың әртүрлі өнімдерін оқу, радио бағдарла- малары мен аудио жазбаларды тыңдау, теледидар бағдарламаларын, түрлі бағдарла- малар мен бейнелерді қарау.
3. Рекреациялық түрі. Оған барлық демалыс түрлері мен ойын-сауық шаралары кіреді, атап айтқанда спорт, балық аулау, туризм, мейрамханаларға, кафелерге, диско- текаларға бару, достық кештер ұйымдастыру, туыстарымен қарым-қатынас және т. б.
Ойын-сауықтың бірінші және екінші түрлері үшіншіден гөрі мазмұнды және жоғары екендігі айқын, бірақ бұл оны қоғамдық және жеке өмірден алып тастау керек емес, әсіресе адамдардың көпшілігі бос уақытты өткізудің осы түрлерін ауысты- ратындықтан.
Әлеуметтанулық зерттеулер көрсеткендей, бос уақыттың түрлері көптеген әлеуметтік факторлармен анықталады. Ең маңыздыларының қатарына адамның жасы, тұрғылықты жері, білімі мен мәдениеті, материалдық табысы және т. б. жатады.

1.3. Бос уақыт функциялары
Бос уақыт келесі негізгі функцияларды орындайды:
1) жұмсалған дене және ақыл-ой күштерін демалу және қалпына келтіру;
2) дене және ақыл-ой күштерін және қабілеттерін дамыту;
3) ойын-сауық және қарым-қатынас.
Бұл функциялар бос уақытында әртүрлі іс-шараларда жүзеге асырылады. Бос уақыт-бұл үлкен игілік, сондықтан оны ақылмен, пайдамен және қуанышпен басқару керек. Бос уақыттың басты мәні-бұл жеке тұлғаның еркін және үйлесімді дамуының маңызды шарты. Яғни, бос уақытты жеке адамның физикалық және рухани жетілуі, жасөспірімнің қалыптасуы, оның жан-жақты, үйлесімді дамуы, жоғары рухани мәде- ниеті мен шығармашылық ұмтылыстары құралы ретінде пайдалануға болады. Бұл мәселені шешуде адамның қабілеттерін дамыту үшін кеңістікте білдіретін бос уақыт маңызды рөл атқарады. Бос уақытты көбейту және ұтымды пайдалану адамзат қоғамының бағдарламасындағы ең үлкен міндет болып табылады, онда Карл Маркс айтқандай, байлықтың өлшемі енді жұмыс уақыты емес, бос уақыт болады. Қоғам дамуының қазіргі кезеңі үшін бос уақытты пайдаланудың өзектілігі ерекше мәнге ие болады.
Егер бос уақыт деп оқу уақытын, сондай-ақ консультациялар мен элективтер уақытын шегергендегі тәулік ішіндегі (апта, ай, жыл) барлық уақыт түсінілсе, онда бос уақыт-бұл демалуға, өз бетінше білім алуға, Әуесқойлық сабақтарға, қоғамдық қызметке кететін оның (сабақтан тыс уақыттың) бір бөлігі ғана. Бос уақыт дегеніміз-өнімді еңбекпен тікелей сіңірілмейтін, бірақ ләззат алу үшін, бос уақыт үшін бос бола- тын уақыт, нәтижесінде еркін қызмет пен даму үшін кеңістік ашылады. Бос уақыт-бұл кез-келген міндеттерді орындаудан бос уақыт. Карл Маркс бұл туралы былай деп жазды: "адам күнді жалғастыра алады, оның табиғи ұзақтығы 24 сағатқа тең, тек бел- гілі бір өмірлік күш... Күннің бір бөлігін жалғастыру үшін күш демалып, ұйықтап, күннің екінші бөлігін жалғастыру үшін адам басқа физиологиялық қажеттіліктерді қанағаттандыруы керек - тамақтану, тазалықты сақтау, киіну және т. б. Осы таза физикалық шекаралардан басқа, күннің ұзаруы моральдық қасиеттер шекарасына түседі, адамға зияткерлік және әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін уақ- ыт қажет, оның көлемі мен мөлшері мәдениеттің жалпы жағдайымен анықталады. Бос уақыттың қажеттілігі мен мәні туралы мәселені талдай отырып, біз бос уақыт деге- німіз - адамның білім алуға, интеллектуалды дамуға, әлеуметтік функцияларды орындауға, жолдастық қарым-қатынасқа, физикалық және зияткерлік күштердің еркін ойынынаие болатын уақыт деген қорытындыға келеміз. Бос уақыт-ең маңызды категориялардың бірі. Біздің қоғам дамыған сайын бос уақыттың маңызы артады.

2 ТАРАУ ОҚУШЫНЫҢ БОС УАҚЫТЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыру және оның форма- лары
Баланы тәрбиелеу үздіксіз процесс, ол оның бос уақытында жүзеге асырылады. Адам өмірінде бос уақыттың рөлі өте ерекше. Ол демалу тынығу үшін емес, рухани қажетін өтеуге, ойлау қабілетінің жетілуіне, жалпы жан - жақты болына арналады. Әр адам бос уақытын өзінше бір нәрсеге арнайды. Бірақ, бос уақытты ұтымды етіп өткізу әлдеқайда тиімді. Бос уақытты пайдалана отырып, қоғам, ұжым, отбасы оқу- шыларының демалысын тиімді етіп ұйымдастырылына күш жұмсалуы қажет. Дұрыс тиімді ұйымдастырылған бос уақыт-олардың рухани өмірін, көзқарасын толықты- рылуын қамтамасыз етеді. Біз өмірімізде бос уақыттың рөлін айрықша танимыз. Баланың бос уақытын оның өз қалауымен өткізуге атсалысу, оған аса мән беру- қазіргі таңның басты мақсаты саналуы тиіс. Сонымен қатар, қазіргі кезеңде бос уақтты әлеу- меттік құбылыс ретінде қарастыру мәселесі әлемдегі барлық ғалымдардың назарын аударып отыр, өйткені қоғамымыздағы әлеуметтік - экономикалық, саяси және мә- дени өзгерістер тұлға санасына да жаңаша көзқарас қалыптасын қамтамасыз етуде.
Адам факторының белсенділігін жандандырудың көп шарттарының бірі - бос уақытты тиімді пайдалану. Бос уақыт - бұл жұмыстан немесе оқудан тыс мезгілде өз бетінше білім деңгейі мен мамандығын көтеруге, қоғамдық жұмыстарды атқаруға, дене тәрбиесімен, спортпен айналысуға, шығармашылық еңбек пен бала тәрбиесіне көңіл бөлуге, көркем өнермен айналысуға, көңіл көтеруге бағытталған уақыттың бір бөлігі. Ғылыми - техникалық дамудың жеделдеуіне орай адамның бос уақытын тиімді пайдалануы К.Маркс айтқандай рухани өмірді және жеке қабілетті дамытудың негізгі қоғам мүшелерінің жан- жақты дамуының басты шарты болмақ. Бос уақытты тиімді пайдаланудың қызықты түрлерінің бірі көркем әдебиет оқу мен теледидар көру болып келеді. Теледидар көрсетілуінің молдығы мен бейнелеу сапасының жақсаруы тұрғын- дардың демографиялық құрамының өзгеруі, яғни жасы ұлғайған адамдар мен зей- неткерлердің көбеюі, келешекте мәдени- ағарту және ойын - сауық мекемелерінің бас- ты бәсекелесі теледидар болуы ғажап емес. Сондықтан адамдар рухани өмірдің жай тұтынушысы ғана болмай, оның белсенді жасаушысы да болу үшін оларды міндетті түрде бос уақытты ұтымды пайдалануға дағдыландыру орынды. Осыған орай, мектепте атқарылатын маңызды мәселелерді ескере отырып, енжарлыққа, тұтыну- шылыққа, маскүнемдікке қарсы ымырасыз күрес жүргізуді жолға қою керек. Бұл үшін міндетті түрде балалардың бос уақытында орындалатын іс- шараларды ұйымдастыру, тәрбиелік бағыттағы жұмыс түрлеріне адамдарды көптеп тарту, әлеуметтік белсен- ділікті жандандыруға бағытталған тәрбие және мәдени - ағарту жұмыстарының сапа- лық деңгейін көтеру қажет.
Бос уақыт дегеніміз еңбек етуге, үй жұмысы мен басқа да тұрмыстық қызмет, сонымен қатар физиологиялық қажетімізді (ұйықтау, тамақтану, жеке адам гигие- насы, т.б) қанағаттандыруға кететін уақыттарды есептемегендегі жұмыстан тыс уақыттың бір бөлігі. Бос уақыттың жұмыстан тыс уақыттың басқа түрлерінен айырма- шылығы - мектеп оқушылары оны өз қалауынша еркін пайдалана алады.
Сабақтан тыс уақытты қалай ұйымдастыруы керектігі озық ойлы адамдарды ертеден-ақ толғандырған. Босқа өткен уақыт ішінде адам қандай жұмыстарды атқара алар еді. Осы тұрғыдан біздің қоғамымызда бос уақыттың зая кетуін болдырмау шаралары қандай нәтиже беретінін анықтауды қажет етеді. Бұл - өмірдің барлық жақтарын түгел қамтитын зор міндет.
XX ғасырдың екінші жартысында прогресс жедел қарқынмен дамыды.
Өмір сүріп отырған дәуірімізде ақпараттың берілу көлемі, жылдамдығы, тездігі, ірі ғылыми жаңалықтардың жиі ашылуы, уақыттың тез өтуі мен оның құны барған сайын артып отыр. Уақытын бекер өткізген адам ұтылған адам болып есептелінеді.
Бос уақыт адамның қалауына сай ұйымдастырылады. Кейбіреулер бос уақытын көркем шығарма оқумен өткізуді қаласа, кейбіреулері телевизор көруді, ал енді бі- реулері табиғат саясында жан сергіткенді ұнатады.
Қоғам мүшелерінің басым көпшілігі өздерінің бос уақыттарын ең алдымен оқуға, білімін жетілдіруге, көркем әдебиетті және күнделікті баспасөз жаңалықтарын оқып - білуге, музейлерге, парктерге, көрмелерге баруға пайдаланады.
Ал қазіргі уақытта ата- аналардың балаларымен қарым- қатынасы басқаша. Жастар еңбекке бұрынғыдан әлдеқайда аз араласады және олар ата - аналарымен үнемі бірге бола бермейді. Заман ағымына сай әлеуметтік желілерге көптеп уақытын арнайды. Жасөспірімдердің дене бітімінің жетілуі тез өсуде, яғни акселерация құбылысы, сондай- ақ, кебір ата- аналар мен балалардың білім деңгейінің арасындағы айырмашылықтар қосымша қиындықтар тудырып отыр. Сондықтан барлық ата- аналардың педагогикалық және психологиялық білімге ден қоюы, олардың тәрбиелеу дағдыларын жетілдіру айрықша маңызды. Бұл тұрғыдан келгенде ата - аналардың арнайы оқу жүйесі, бәлкім мектептерде педагогикалық кеңестер ұйымдастыру қажет сияқты. Бұған жұмсалған күш зая кетпесе керек. Бос уақытты барынша тиімді пайда- лану көптеген жастарды толғандыруда. Ол ең алдымен адамның өзіне, оның қажет- тілік сипатына және мақсат ауқымына, оның әлеуметтік белсенділігіне байланысты. Адам бос уақытында тау аралап, сырғанақ тебуге де, фильм немесе спектакль көруге де немесе өзі ұнататын тақырыпта реферат жазуға да не қызықты ғылыми әдеби - көркем кітап оқуға да үлгереді.
Бос уақыттың пайдалануы көп ретте жеке адамның өндірістегі іс - қызметі мен ол жүзеге асыруға атсалысатын мәселелерге тәуелді және белгілі бір ұжымның сол адамға деген талап- тілегімен айқындалады. Бос уақыттығы әрбір іс - әрекет, қимыл (мақсатсыз демалыстан басқасы) осы екі міндетті де атқарады. Мысалы, серуендеу, дене шынықтырумен шұғылдану - тынығумын қатар, жеке адамның этикалық тәрбие- сіне де игі әсерін тигізеді. Бос уақытта қандай тиімді жұмыспен айналысуға болады?
Мұнда ең алдымен қоғамға пайдалы шығармашылық іспен шұғылдануға, материалдық жеке рухани байлықтарды (техникалық творчество, өзіндік білімдерін жетілдіру, қоғамдық жұмыстармен, алаларды тәрбиелеумен) немесе мәдени қазы- налар ( кітап, газет - журналдар, театр, телевизорлық хабарлар, т .б) пайдалануға болады. Адамның өзін - өзі толығымен меңгеруі, өзінің икемділігін, ептілігін ұштауы, адамгершілік қасиеттердін жан - жақты қалыптастыруы, эстетикалық жағынан дамуы үшін адамға, қоғамға пайдалы қызмет етудің тигізетін ықпалы зор.
Бос уақытта демалыстың кең тараған түрлерімен - туризм, саяхат, серуендермен өткізуге болады. Осы аталғандардың барлығы адамның эстетикалық талғамын ұштап, қасиеттерін биіктете түседі.
Бос уақытта адам бойындағы көркемдік бастаманы көркемөнерпаздар үйірме- сінде де ұштай түсуге болады. Рухани қажеттеріміз түрлі мәдениет мекемелері, жал- пы ақпарат пен насихат құралдары көмегі арқасында қанағаттандырылуда.
Дене тәрбиесі, спортпен айналысу бос уақытты мәнді өткізудің бірден - бір тиімді жолы. Өйткені адамның жан - жақты қалыптасуында, оның дене бітімін жетіл-дірудің орны ерекше. М.Жұмабаевша айтқанда Сау жан сау денеде ғана болады деген.
Бос уақытты тиімді пайдалану әр оқушының қалауынша жүзеге асырылатын жұмыс дедік. Өйткені бұл әлеуметтік мәселе.
Оқушының бос уақытын ұйымдастыру формалары.
Қазіргі таңда мектеп табалдырығын аттаған әр бүлдіршін - ол ертеңгі қоғам мү- шесі, болашақ иесі. Сондықтан да бала тәрбиесіне адамзат үлкен мән берген. Тәрбие беру тек оқытумен шектелмейді,сонымен қатар сабақтан тыс уақытта да жалғасып жатады.
Болашағымызға сапалы білім беріп, саналы тәрбиелеу үшін мұғалім- дер әр түрлі әдіс- тәсілдерді шеберлікпен қолдануға тиіс.
Оқушы бос уақытын пайдалы өткізуде тәрбие жұмысынын бірден бір ерек- шелігі - олар оқушылардың өз еркімен қатынасып, ұйымдастыруында.
Екіншіден, оқушыларға оқытатын міндетті бағдарламалардан тыс, оның өткізу әдіс - тәсілдері оқушылардың ұсыныс- тілектеріне сай, жергілікті жағдайға байланыс- ты өткізіледі.
Үшінші бір ерекшелігі - әр түрлі сыныптар арасында өткізіліп, жас ерекшелік- теріне шектеу болмайды.
Төртінші ерекшелігі - бала қабілетіне, ынта - жігеріне қарай өздігінен жұмыс іс- тейді. Әрине оған бағыт - бағдарды мұғалім жүргізіп отырады, оқушы өзі ұйымдас- тырады.
Бесінші ерекшелігі - қазіргі таңда қоғамдық - пайдалы қызметінің рөлінің өсу- інде.
Алтыншы ерекшелігі түрі мен әдістемелерінің көптігі. Олар: диспуттар, конфе- ренциялар, ертеңгіліктер, викториналар, т.б. Сыныптан тыс жұмыстардың бірден - бір міндеті-өмірмен тығыз байланыстылығында. Сондықтан баланың шама - шар- қына сай нәтижелі жұмыс жүргізу керек.
Сыныптан тыс жұмыстың бір түрі - ертеңгіліктер.
Бастауыш сыныптар аралығында Әдебің қалай? атты ертеңгілік өткізуге болады. Ондағы алға қойылатын мақсат - оқушылардың ойлау қабілетін дамытып, сөйлеу тілін жетілдіру. Өмір ағымында, күнделікті өмірде жиі кездесетін сөздерді пайдалана отырып, сценарий құрастыруға болады. Мысалы: мынадай тақырыптарда балалар өз білімдерін тексерді: Танысу Асханада, Транспортта, Мектепте, Сыпайы сөз, т.б.. Мұндай сценарийдің мәні зор. Өйткені балалар ойын түрінде Сыпайы бала мен Әдепсіз баланың қандай болатынын түсініп, дұрыс жүруге дағдыланады.
Сыныптан тыс жұмысқа балалар өздігінен қатысу үшін баланың қызығушы- лығын сабақта оята білуі керек.
Сыныптан тыс жұмыстарды халық педагогикасының элементтерін пайдалан- дым. Қай қоғамда болмасын ғалымдар халық педагогикасына көп көңіл бөлген, мән беріп отырған.
Сабақтан тыс жұмыстардың ең негізгі талабы - оның әр оқушыға қолайлы және орындай алу мүмкіндігінің болуы. Орындай алмайтын сабақ өз нәтижесін бермейді. Әсіресе берілетін ақпараттың әр оқушыға ыңғайлы және қолайлылық мүмкіндігінің болуы маңызды.
Екінші сыныптарда балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, халық педагогикасының жеңіл түрін қолданған жөн.
Сыныптарда Халық дәстүрлері атты үйірме жұмыстарын халық педагоги- касы негізінде жүргізіледі. Бұл үйірмеде балалар қазақ халқының салт- санасы туралы көптеген мағлұматтар алып, пәнге, туған жерге деген қызығушылығы артып, әрбір ұлттың салт - санасын сыйлауға үйретіп, сүйіспеншілігін артуы көзделеді.
Қазақ халқы қай ғасырда болса да бала тәрбиесіне көп мәнберген. Соның айғағы салт-дәстүрімізден көруге болады. Үйірме жұмысында баланың шыр етіп дүниеге келгеннен бастап, үйленгенге дейінгі тәрбие жолын көрсететін салт-дәстүрлермен танысады. Олар: Бесік жыры - баланы бесікке салу тойы қырқынан шығару тойы, Тұсау кесу - баланың тұсау кесу тойы Сүндет той, Тіл ашар, т.с. салтымыз әр алуан. Соның бірі Бесікке бөлеу Бесік жырын айту. Оның тәрбиелік мәні баланың денсаулығына пайдасы жайлы, баланы бесікке қалай бөлеу жайлы толық түсініктеме беріліп, шағын мәтіндер оқытып, практикалық жолмен көрсетіледі. Нәтижесінде балалардың қызығушылығы артып, олар Бесік жырын жаттайды, әуеніне салып айтады.
Қазіргі кезде мемлекеттік тілге деген көзқарас ерекше. Қазіргі жас ұрпақ оны жақсы түсінеді. Осы тілде оқушыларды сөйлету мақсатымыз болғандықтан, сынып- тан тыс жұмыстарда білім сайысының, әсіресе, XXІ ғасыр көшбасшысы атты сай- ыстың орны ерекше.
Тіл мен тарих - егіз ұғым. Тілді тарихсыз, тарихты тілсіз елестету мүмкін емес, сондықтан білім сайысында балалардың тіл туралы, Отан туралы, туған жер, Республика туралы қазақ тілінде қаншалықты білетіндігі сыналады. Сайысқа түсу үшін дайындық керек.
Оқушылар сабақта өтілген материалдарды қайталап, газет - журналдардан ал- ған мәліметтерін есте сақтау сияқты дайындық жұмыстарын жүргізеді.
Мұғалімнің міндеті:
Оқушыларға сайыстың тақырыбын ұсынып, бағыт-бағдар беруі керек, дайын- далу жолдарын көрсетіп отыруы қажет. Ол үшін үздіксіз жұмыс жүргізіп отыру керек.
Халық педагогикасының бір түрі - жаңылтпаштар. Ол балаларды қазақша ойлап, тілдері жаттығып анық болуға, жылдам ойлап, жылдам сөйлеуге баулиды. Жаңылтпаш айтқызудың бір ұтымды жағы-баланың қызығушылығы оянып, жаңа сөздерді дұрыс айтуға ұмтылады.
Сыныптан тыс жұмыстарды жүргізуде мақал-мәтелдерді кіргізудің мәні зор. Әрине, мақал-мәтелдер өмірлік тәжірибеден өткен, сан ғасыр сүзбесінен сүзіліп, тоқ- сан ауыз сөздің тобықтай түйіні екенін, халық өмірінен ғибраттық алатын орны ерек- ше екенін түсіндіріп отыру қажет.
Тарихымыздан белгілі билер, шешендер, қазіргі сот - әкімдер дау- дамайлардың бәрін осы халық педагогикасының бір тармағы-мақалдар негізінде шешіп отырған. Сондықтан балалардың ойлау, сөйлеу қабілетін арттыру үшін мақалдарды көптеп жаттаттырған жөн.
Сонымен қатар білім сайыстарында викториналық сұрақтар, сөзжұмбақтар, ребустарды пайдаланудың маңызы зор. Сұрақ-жауап арқылы балалар ел мәдениеті- нен, әдебиетінен, саясатынан хабар алса, сөзжұмбақ, ребустар арқылы ой-өрістер дамиды. Мінекей, сыныптан тыс жұмыстардың міндеті жан- жақты жалықпай жұмыс істеу. Жаңаша жұмыс жүргізу-баланың ынтасын жоғалтпай, ерінбей жұмыс істеуге баулиды. Ол үшін мұғалімнің іскерлігі, біліктілігі тәжірибесі керек. Қорыта келгенде, өз ойын қазақша дамыта алатын, елін, жерін, Отанын сүйетін азамат тәрбиелеу, біздің қасиетті борышымыз.

2.2 Оқушылардың бос уақытын тиімді пайдалану ерекшелігі
Оқушыларды тәрбиелеу тек сабақпен ғана шектеліп қоймайды, ол сабақтан бос уақытта жалғасады, тереңдетіледі. Оқыту процесі кезінде тәрбиенің күделі жан- жақты міндеттерінің барлығын шешу мүмкін емес. Әртүрлі сыныптан тыс бос, мектептен тыс жұмыстар қажет.
Сыныптан тыс жұмыстарға сабақтан тыс кезде оқушылармен жүргізілетін тәрбиелік, білімдік сипаттағы мақсатты түрде ұйымдастырылған шаралар жатады. Бос уақытта оқушыны жан-жақты дамытып, бос уақытын тиімді ұйымдастырады.
Сыныптан тыс жұмыстардың оқу сағаттарының бірқатар ерекшеліктері бар:
Бірінші ерекшелігі - еріктілік негізінде ұйымдастырылады. Оқушылар әртүрлі шараларға қатысуды ерікті түрде таңдайды. Өз қызығушылығы, қабілетіне қарай әртүрлі үйірмелерге жазылып, өз қалауымен сабақтан тыс уақытта жеке және көп- шілік жұмыстарға қатысады. Еріктілік сыныптан тыс жұмыстар түрлерін таңдауға болады. Педагогикалық және оқушылар ұжымының міндеті-сыныптан тыс жұ- мыстарға барлық оқушыларды тарту. Бұны ешқандай күш қолданусыз жүргізу керек. Көптеген оқушылардың сабақтан тыс кезде өзімен-өзі болып, сыныптан тыс шара- лардан тыс қалуына жол беруге болмайды.
Екінші ерекшелігі - міндетті оқу бағдарламасымен байланысты емес. Оның мазмұны мен формалары, оқушылардың қызығушылығына, сұраны-сына байланыс- ты болады.
Үшінші ерекшелігі - сыныптан тыс жұмыстарға қатынасатын оқушылардың жас ерекшелігінің әр түрлілігі. Мысалы, мектеп хорына, үйірмелерге әртүрлі жастағы балалар қатынаса алады.
Төртінші ерекшелігі - сыныптан тыс жұмыстарда көбінесе оқушыларға өз бе- тімен істейтін жұмыстар беріледі.
Бесінші ерекшелігі - тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, қоғамдық пайдалы іс- әрекетке үлкен орын беріледі.
Алтыншы ерекшелігі - Сыныптан тыс бос уақытта жұмыстың формасының, әдісінің әртүрлілігі.
Сыныптан тыс шаралардың түрлері
Дистанция ойыны.
Бұл ойын шығармашылық, танымдық сайыстар жиынтығы, мақсаты әрбір балаға, әрбір сыныпқа ата-аналармен бірге отырып, сайыста өз мүмкіндіктерін, қабі- леттерін көрсетіп, сынып ұжымының нығаюына ат салысу. Ойынға әр сыныптан құ- рылған командалар қатынаса алады. Ойынға қатынасушы командалар күні бұрын, қандай сайысқа қатынасатындығы жөнінде ұсыныс түседі. (Сайыс тапсырмасы айтылмайды, тек қай білім саласынан болатындығы ескеріледі.)
Сайыс тапсырмаларының тізімі:
Команда мүшелері мольберт қойылған бөлмеге шақырылады, оларға бояу, қалам беріледі, сурет салуға құрал қойылған. Мольбертте белгілі көркемөнер туындысы (портрет, пейзаж, натюрморт). Балалар 10 минут ішінде біреуін салуы керек.
Команда мүшелеріне конвертке салынған нота беріледі, бөлмеде музыка аспаптар қойылған. 10 минуттан кейін әділқазылар алдында бір музыкалық шығар- мадан үзінді ойнау керек.
Үстелге әртүрлі радиоқабылдығыштар және электр жабдықтары қойылады. Команда мүшелері оларды жинап жұмыс істетуі керек.
Команда мүшелері арақ-шарап, темекіге қарсы жарнама ойластырып, оны орындап беруі керек.
Ертегі қарастырып, беруі керек.
Сырты істер клубы.
Бұл ұзақ мерзімде жүргізіледі, мақсаты бір елдің тілін, мәдениетін меңгеру. Барлық клуб отырыстары меңгерілетін тілде жүргізіледі. Жаз кезінде меңгерілген тілде ғана сөйлейтін лагерь ұйымдастырылады. Клуб әр түрлі концерт, спектакль, ғылыми конференцияларды әзірлейді.
Ғылым, өнер, техника және спорт кіші академиясы.
Акдемияның атына сәйкес, төрт бөлім қарастырылады. Академиядағы барлық істерді, оқушылар атқарады, ол үлкендердің кеңесші, ғылыми жетекші ролін атқа- рады.
Академия өз шешімімен орталықтар: зертхана, театр, шеберхана, клуб, секция, парк, командалар құрады. Академия бөлімдері өз жұмыстарын сайыстар, олимпия- далар, интеллектуалдық ойындар, турнир, конференция, пікірталастарды жоспар- лайды. Академия ғылыми, әдістемелік кеңестер құрады. Мектеп академиясы зерттеу және істелген жұмыстар қорытындысы бойынша мектептің ғылыми, шығармашы- лық, спорттық атақтарын береді.
Ғылыми техникалық іс-әрекеттер бойынша, кіші ғылым кандидаты, кіші ғылым докторы, профессор, академия корреспондент мүшесі атақтарын береді. Шығар- машылық салада еңбек сіңірген және халық әртісі, режиссер, суретші атағы беріледі.
Спорт саласында: мектептегі спорттық жетістіктер үшін разрядтар, спорт шебері атақтары беріледі. Академия ғылыми орталықтармен байланыс орнатады. Академияның алдына қоятын мақсаты оқушылар академия орталықтарындағы жылдарды, таңдаған мамандықтары бойынша жоғары кәсіби дайындықтан өту, оқушылардың бос уақыты шығармашылыққа толы болу және әрбір оқушының әр- түрлі іс-әрекетте өзін сынауына мүмкіндік беру.
Әдеби-музыкалық қоғам
Бұл өздерін-өздері басқаратын клуб, оған өнерді сүйетін оқушылармен оқы- тушылар қатысады. Қоғам шығармашылармен көрермендерге бөлінеді: шығарма- шылдар әртүрлі қойылымдар, концерт, кеш, би кеші сайыстары, көрмелер ұйым- дастырады.
Мектеп жәрмеңкесі
Оқушылар талантты шебер мұғалімдер басшылығымен әртүрлі қолөнер туындыларын жасайды.
а) Оқу сан-салалы авторлық буындар (көйлек, шалбар) немесе теріден түрлі бұйымдар дайындайды.
б) Мектептегі орман дәріханасы дәрігер басшылығымен емдік шөптер кепті- ріп, дайындайды.
в) Саз балшықтан түрлі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.