Бухгалтерлік салықтық есеп
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Салықтық есеп саясаты,оны қалыптастыру және жетілдірудің теориялық негіздері
1.1 Салықтық есеп саясатының мәні,маңыздылығы мен түсінігі ... ... ...6
1.2 Ұйымның есеп саясаты және оның бухгалтерлік, салықтық есепті жүргізудегі рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2 Кайс Астана ЖШС коммерциялық ұйымының салықтық есеп саясатын ұйымдастыру
2.1 Кайс Астана ЖШС-нің экономикалық сипаттамасы және салықтық есеп саясатын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
Ұйым табысының бухгалтерлік және салықтық есебінің ұйымдастыру негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.3Бухгалтерлік және салықтық есептердің өзара байланысы мен
тәуелділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
3 Салықтық есептілік саясатын жетілдіру жолдары
3.1 Корпоративтік табыс салығын есептеудегі жетілдіру жолдары ... ... .35
3.2 Салықтық есеп саясатын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ..38
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық қатынаста дамуына байланысты жаңа кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес қаржылық есептің маңызы мен рөлі арта түсуде. Осыған орай қаржылық есептің мазмұны мен құрылымына өзгерістер енгізілді. Еліміздегі жүргізіліп отырған қаржылық есеп жұмысы толығымен халықаралық қаржылық есеп беру талаптарына сай орындалады.
Бухгалтерлік есеп ұйымға оның қаржылық жағдайын жоспарлау бағалау, бақылау және талдау секілді функцияларды орындау қажет. Сонымен қатар қаржылық есеп ұйымның активтері мен міндеттемелері, капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді. Тек қана қаржылық есеп арқылы ұйымның кірістері мен шығыстарын және шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық нәтижесін анықтауға болады.
Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы заңы еліміздегі қаржылық есепті жүргізу жүйесін анықтайды 1.
Еліміздің экономикасының дамуы арқасында бухгалтерлік есептің құрамдас бөлігі салық, қаржылық, басқару есебі пайда болды.
Заң күші бар Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы кодексімен сәйкес Салық есебі түсінігі енгізіледі 2.
Абсолюттік салық есебінің көрсеткіштері қаржылық есептің қатысуынсыз өткізіледі. Сөйтіп қаржылық көрсеткіштердің қатысуынсыз кедендік баж, мемлекеттік баж, полицияны ұстау үшін алым, суға төлем және т.б. есептеледі.
Салық есебінің мақсаты есепті кезеңдер бойынша корпоративтік табыс салығын есептеу үшін жылдық жиынтық табыстың дұрыс құрылуы мен олардан шегерімдерінің есебін ұйымдастыру арқылы корпоративтік табыс салығы көлемін анықтау болып табылады.
Қазіргі салық заңына сәйкес, салық салынатын табыс Салық кодексінің ережесіне сай шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық есебі мәліметтері салық есебін жүргізу процесінде қолданылады.
Қазақстан Республикасының салық кодексіне сәйкес жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар, мемлекеттік бюджетті толтырудың негізгі көзі болып табылады. Бюджеттің табыс көзі болғандықтан Салық Комитеті арқылы қадағалайды. Зерттеп отырған ғылыми жұмыстың салық объектісі заңды тұлғалардың ішіндегі ұйым - Кайс Астана ЖШС. Ғасырлар бойы қаржылық есеп - ұйымдардың іс-жұмысының нәтижелерін, мүлік жағдайы мен қаржылық жағдайы туралы ішкі және сыртқы қолданушыларға ақпаратпен қамтамасыз етеді. Қаржылық есеп регистрі мәліметтерінің негізінде әр салық кезеңінің қорытындысы бойынша салық базасы есептелінеді. Ұйымның табыс пен шығынын бухгалтерлік есеп арқылы бақылап, бекітілген нормативтік құқықтарға сүйене отырып салық салынады. Осы аталған мәселе - дипломдық жобаның өзектілігін көрсетеді.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Зерттеушілердің еңбектерінде қаржы және салық есебінің өзара сәйкестігі мен оны жетілдіру жолдарының мәні, оның қызметтері, қаржы есебі мен салық есебін ұйымдастыру, есептің қоғамның дамуындағы рөлі, экономикадағы алатын орны кең және терең зерттелген. Сонымен бірге тәжірибеде теориялық жағынан қамтылған және Батыс елдердің үлкен тәжірибесіне негіз болған ғылыми зерттеулер жарияланып жүр. Ғалымдар мен практиктердің жұмыстарында қаржылық есеп пен салықтық есептер бойынша зерттеулер кеңінен қамтылғанымен, салық есебі туралы терең зерттеулердің тапшылығы байқалады.
Дипломдық жобаның мақсаты - Ұйымның бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің халықаралық қаржылық есеп стандарттарына көшуіне орай өзара әрекеттестігі нақты байланысын көрсету,салықтық есеп саясатын жетілдіру болып табылады.
Дипломдық жобаның міндеті - қойылған мақсатқа жету:
Қазақстандағы ұйымдардың бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара
әрекеттестігі жайлы жеке-жеке теориялық тұрғыда ашып көрсетуі:
бухгалтерілк және салық есебінің мәні, негіздері мен элементтері;
салық есебі мен бухгалтерлік есептің өзара байланысы;
Қазақстандағы ұйымдардың бухгалтерлік және салық есебінің өзара
байланысын нақты зерттеу объектісі ретінде алынған ұйымның толық қызметіне талдау;
Қазақстандағы ұйымдардың бухгалтерлік және салық есебінің өзара
байланысының зерттеу жолында туындағын ұсыныстар мен жетілдіру жолдарын қарастыру;
тәжірибесін, салық салу саясатының даму жағдайын, оны жетілдіру
жолдарын теориялық тұрғыда қарай отырып, оны тәжірибемен ұштастыру, қорытынды жасау болып табылады.
Жұмыстың зерттеу объектісі Дипломдық жобада Қазақстан Республикасының Кайс Астана ұйымындағы бухгалтерлік және салықтық есептің өзара байланысына сипаттама берілген. Нарықтық экономикадағы алатын орнын, негізгі проблемаларын және жетілдіру жолдарын қарастыру.
Зерттеудің пәні бухгалтерлік есеп пен салықтың есептің өзара сәйкестігі
мен олардың жетілдіру жолдарын мен ұсыну барысында туындайтын экономикалық қатынастардың жүйесі.
Дипломдық жобаны жазу барысында ҚР бухгалтерлік есеп пен салық есебін қолданылатын нормативтік құқықтік актілер және қаржы есебі мен салық есебін ұйымдастыру туралы заңдар, оқулықтардан алынған ақпараттар, басылымдар және кәсіпорынның қаржылық есеп беру құжаттары қолданылды. Қаржылық зерттеудің ақпараттық базасы балып қаралған кезеңдегі Кайс Астана ЖШС - нің есеп беру құжаттары, аналитикалық және синтетикалық есеп регистірлері табылады.
Зерттеудің ақпараттық базасы. Зерттеу барысында Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп пен аудит, қаржылық есептілік аясындағы заңдық және нормативтік актілері, ҚР Қаржы министрлігінің нормативтік құжаттары, ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері, қаржылық есеп пен аудиттің халықаралық стандарттары, кәсіпорындардың нақты мәліметтері қолданылды.
Зерттеу нәтижесінде ғылыми жаңашылдығы бар келесідей нәтижелерге қол жеткізіліп, олар қорғауға ұсынылып отыр:
- бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігі категориясына қатысты түсініктер зерттеле келе, оған авторлық анықтама берілді;
- кешенді және жүйелі талдау негізінде бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестік көрсеткіштерінің жүйесін нақтыланды;
бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігін талдаудың ақпараттық базасын жетілдіру бойынша ұсыныстар дайындалды;
дайындалған әдістемелік ұсыныстар негізінде кәсіпорынның бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігіне талдау жүргізілді.
Қорғауға шығарылған негізгі ережелер:
салық және бухгалтерлік есептер арасындағы байланысты зерттеу
негізінде авторлық тұжырымдама жасау;
ұйымның есеп саясатына салықтар бойынша міндеттемелерді есептеу әдістемесін ұсыну;
ұйымның мәліметтері негізінде корпоративтік табыс салығы есебін жетілдіру жолдарын ұсыну.
Дипломдық жобаның құрылымы мен көлемі. Дипломдық жобаның құрылымы кіріспеден, мазмұны, нормативті сілтемелер, анықтамалар, атаулар мен қысқартулар, кіріспеден, үш тараудан, қорытындылар мен ұсыныстардан, қолданылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде ұйымдағы бухгалтерлік есепті және салықтық есепті жүргізудің теориялық негіздері, оның ішінде бухгалтерлік және салықтың мәні, ерекшеліктері, ұйымның есеп саясаты және оның бухгалтерлік, салықтық есепті жүргізудегі рөлі қарастырылған.
Екінші бөлімінде кәсіпорын табысы бойынша бухгалтерлік және салықтық есеп жүргізудің ерекшеліктеріне талдау жасалған.
Үшінші бөлімінде Қазақстан Республикасының бухгалтерлік және салықтық есептерді жетілдіру жолдары талданды. Сонымен, Ұлттық қаржылық есеп стандарттарына өту барысында бірталай өзгертулер еніп, оларды меңгеру оңайға соққан жоқ. Мемлекеттің нарықтық экономикасын құруға әсер етуіне көмектесетін экономикалық тетіктердің ішіндегі бухгалтерлік және салықтың есептің мәні зор. Дипломдық жоба 45 бет, 3 сурет, 14 кестеден тұрады.
1 Салықтық есеп саясатының теориялық негіздері
Салықтық есеп саясатының мәні,маңыздылығы және түсінігі
Қазіргі заман талабына сай нарықтық экономиканың дамуы мен басқарудың жетілдірілуі, ұйымының дамуы бойынша жаңа стратегияның өңделуі барысында қаржылық есептің мәні мен орны күшейе түседі. Қазіргі таңда барлық ұйым меншік формасынан тәуелсіз және ықпалынсыз шаруашылық операциялар мен мүліктерде бухгалтерлік есеп жүргізіледі.
Бүгінде ұйымның экономикалық механизмдерінің қиындықтарын сенімді экономикалық реттелген есеп жүйесінің берілген ақпараттарынсыз басқару мүмкін емес 3,29 б.
Бухгалтерлік есеп теориясы есеп жүйесінің ұйымдастырылуының жалпы негізі. Заң актілері мен экономикалық дисциплинаға негізделіп, қаржылық есептің принципін қазіргі заманға дағдыланған экономика және басқаруға жауап беретіндей етіп, есептің теориялық категориясына негізделген 4, 48 бет.
Еліміздің экономикасының дамуы арқасында бухгалтерлік есептің құрамдас бөлігі салық, қаржылық, басқару есебі пайда болды. Бухгалтерлік есеп 1-сурет төмендегі ақпараттармен қамтамасыз етеді:
Басқару есебі
Басқару есебі
Салық есебі
Салық есебі
Қаржылық есеп
Қаржылық есеп
Бизнес жоспарға өзгеріс енгізу мақсатында, шаруашылық үрдістері мен операцияды басқарып, бақылап, талдап отыру үшін әр түрлі өлшемдегі ақпараттарды көрсетеді
Бизнес жоспарға өзгеріс енгізу мақсатында, шаруашылық үрдістері мен операцияды басқарып, бақылап, талдап отыру үшін әр түрлі өлшемдегі ақпараттарды көрсетеді
Бекітілген формадағы қаржылық есепті қалыптастыру мақсатында, мүліктік жағдайды, міндеттерді, меншіктік капиталды және қызмет нәтижесі,екіжақты жазу принципі бойынша ақшалай түрде көрсетеді
Бекітілген формадағы қаржылық есепті қалыптастыру мақсатында, мүліктік жағдайды, міндеттерді, меншіктік капиталды және қызмет нәтижесі,екіжақты жазу принципі бойынша ақшалай түрде көрсетеді
Бухгалтерлік есептің мәліметтері бойынша, салық заңының талаптарына сай, ұйымның салық салынатын базасын, салық төлеу міндеттерін топтастырып, анықтайды
Бухгалтерлік есептің мәліметтері бойынша, салық заңының талаптарына сай, ұйымның салық салынатын базасын, салық төлеу міндеттерін топтастырып, анықтайды
Сурет 1 - Бухгалтерлік есеп ақпараттары
Салық есебінің заңдық деңгейде дербес есептілік ретінде бөлінуі оның ұйымның салық және қаржылық есеп мақсатында бөлек есеп ретінде жүргізуге мүмкіндік береді. Мұндай есепті бөлу есептіліктің мәліметтерін арнайы бағытқа салу, оларды қолдануға және де қаржы есептілігін және салық есептілігін құру мәселесін жеңілдетуге мүмкіндік береді. Салық есептілігінің дербес есептілік түрі ретінде бөлінуі біздің пікірімізше тек өмірлік қажеттілік емес, сондай-ақ нақты фактіге негізделген.
Біріншіден, салық есебінің қаржылық есеп жүйесінің бір бөлігі ретінде танылуы және де салық есептілігіне сәйкес салық есебінің қорытынды кезеңі болып табылады. Яғни салық есептілігінің дербес есептілік ретінде анықталуына мүмкіндік береді.
Екіншіден, мұндай бөлінудің мемлекеттік қажеттілігі бюджетке түсетін салық түсімдеріне байланысты. Бізге белгілі болғандай бюджетке түсетін салық түсімдерінің үлесі мемлекеттік жалпы табыстың 90% құрайды, бұл салықтың фискалдық қызметін шешуге мүмкіндік береді.
Үшіншіден, салық есептілігі ұйымның табыстылығын түсіндіреді және тиянақтайды, осылайша оның потенциалды инвесторлардың жалпы қызығушылығын арттыру акциясының құнын анықтайды 5, 39бет.
Салық салу бойынша нормативті құжаттарда қаржылық есептің тек іс жүзіндегі әдістерін пайдалана отырып, орындалуы мүмкін болмайтын салық салу бойынша талаптардың көптеген мөлшері жеткілікті. Бұл өз кезегінде салық есебін жүргізудің кажеттілігіне алып келеді. Салық есебі бойынша отандық ғалымдардың пікіріне тоқталайық.
Үмбетәлиев А.Д. пен Керімбек Ғ.Ғ. пікірлерінше Салық есебі-қаржылық есеп жүйесі ретінде мемлекетпен бекітілген ережелер негізінде тұрғын халықтың салықты төлеу, салық есептілігін ұсыну бойынша функциясын атқарады. Қаржылық есептің салық есептілігін жасауға байланысты арнаулы құжаттар салық есебінің ақпараттық өнімі болып табылады 6, 211бет.
Қалдыбаев Е.Қ., Маткаримова Л.К. пікірлерінше Салық есебі - салық міндеттемелерін дұрыс есептеуге қажетті шаруашылық және қаржылық ақпараттарды жинау, тіркеу және өңдеу жүйесі - деген анықтаманы тұжырымдайды 7, 89бет.
Салық есебінің міндеті -- толық салық салу мақсаты үшін және есеп беру (салықтық) кезеңінде жүргізілген шаруашылық операцияларын есептеу тәртібі туралы дәл ақпараттарды қалыптастыру, сондай-ақ, бюджетке салық пен басқа да төлемдер мен алымдарды уақытында есептеу мен толық төленуінің дұрыстығын бақылау үшін, сыртқы және ішкі пайдаланушыларды акпараттармен қамтамасыз ету.
Экономикалық әдебиеттерде салық есебін анықтау екі көзқараста қарастырылады Кең мағынадағы салық есебі бюджетке енгізілуге қажетті салықты анықтау мақсатында, салық төлеушінің мүлігін, олармен жүргізілетін шаруашылық операцияларын және оның нәтижелерін анықтау үдерісі түрінде көрінеді. Осы көзқарас бойынша салық есебін, егер олар салық салымына қатысты болса, кез келген есепте, оның ішінде статистикалық және бухгалтерлік есепте қарастыруға болады.
Төмендегі № 1 кестеде ҚЕХС бойынша қаржы есептілігі және де ұйымдағы салық және статистикалық есептерінің негізгі құрамы көрсетілген басқа да есептілік түріне жататын оның элементтері тек оған емес, сондай-ақ байланыс жасау мүмкіндігі бар басқа есептілік түрлеріне тән.
Кесте 1 - Қаржылық және салық есептіліктерінің элементтері
Қаржы есептілігі (ҚЕХС бойынша)
Салық есептілігі
1
2
3
4
құрамы
элементтері
құрамы
элементтері
Бухгалтерлік баланс
Активтер
Міндеттемелер
Меншік құралдары
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 100.00 форма
Активтер
Міндеттемелер
Меншік құралдары
Табыстар
Шығындар
Табыстар және шығындарбойынша есеп беру
Табыстар
Шығындар
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 200.00, 600.00, 601.00 форма
2.1 Міндеттеме
Ақша қаражаттарының қозғалысы бойынша есеп беру
3.1Қолда бар ақша қаражаты
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 700.00 форма
3.1Активтер 3.2Меншік құралдарының өзгеруі
Меншік капиталының өзгерістері бойынша есеп беру
4.1 Меншік құралдарының өгеруі
4.2 Меншік иелерімен жүзеге асырылатын инвестициялар
4.3 Меншік иелері арасында табысты бөлу
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 300.00, 307.00 форма
4.1Табыстар
4.2Міндеттемелер
Түсіндірме хат
5.1Есеп және есептілік жүргізудің принциптері мен тәртібі
5.2Қаржы есептілігін ашу үшін қосымша ақпарат
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 400.00 форма
5.1 Міндеттемелер
Ескерту: Жақыпбеков Д.С.: Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу, салық есебі мен есептілігін ұйымдастыру [8, 125 б]
Салық есебінің мәнділігі бойынша екінші әдісі қаржылық есепті-қаржылық ережелер мен методикаларынан, өзгеше есепте-салықтық көрсеткіштердің қалыптасуының арнайы ережелерін іске қосу.
Бұл әдістің негізгі ерекшелігі оның салық салуға ерекше бағытталуы. Сөйтіп, өнімнің (қызметтің, жұмыстың) өзіндік құнына енетін өнімдерді (қызметтерді, жұмыстарды) өндіру мен сатуға байланысты шығындар құрамы туралы Жағдайға сәйкес (ҚР-ң Үкіметінің қаулысының редакциясында) өнімдерді(қызметтерді, жұмыстарды) өндірумен байланысты ұйымның барлық шығындары өнімнің (қызметтің, жұмыстың) нақты өндірістік өзіндік құнын толық көлемде қалыптастырады. Бірақ салық салу мақсатында ұйымдар мен кәсіпорындармен жүргізілген барлық шығындар лимиттер, нормалар мен нормативтердің белгіленген тәртіпте бекітулерді ескере отырып түзетіледі.
Салық салу базасының қалыптасу есебінің әдісіне тоқталып өтсек, ҚР-да салық төлеуші салық салу мақсатында кірістер мен шығыстарды есептеу әдісі бойынша анықтайды. Есептеу әдісі - салық есебінің әдісі, оған сәйкес кірістер мен шегерімдер жұмыстарды орындаған, қызметтерді көрсеткен, төлеу уақытына қарамастан мүлікті сату мен кіріске алу мақсатында мүлікті тиеп жөнелту сәтінен ескеріледі.
Бұл әдістің мәні салық салу мақсатында салық заңнамасы белгілі-бір анықтамаға өзінің жеке түсініктемесін береді, ал ол өз кезегінде жалпылама қабылданған түсініктермен сәйкес келмейді [9, 18 б].
Бірақ, кейде есеп берулер бір салық кезеңі ішінде бірнеше рет берілуі мүмкін. Бұл әдеттегідей бюджетке салықтардың бірқалыпты енгізілу қажеттілігінен туындайды. Өйткені ол белгілі-бір кезең негізінде есептелген аванстық төлемдерді өтеумен әрқашан қамтамасыз етіле алмайды.
Белгіленген салық кезеңіне байланысты салықтар жедел және кезеңдік-жоспарлық болып ажыратылады.
Арнайы салықтық регистрлар мен басқа да салықтық құжаттамаларды белгілеуіне тоқталып өтелік. Арнайы салықтық құжаттамаларды жүргізу салықтық есеп методологиясының формалды-техникалық тәсілі болып табылады. Салықтық құжаттама кұжаттардың 3 түрінен тұрады:
1. салықтық есептеулер;
2. салықтық есептеулердің көрсеткіштерін растайтын құжаттама;
3. салықтық регистрлары.
Салықтық құжаттамалардың ерекшелігі болып, оның құрамында арнайы салықтық бастапқы құжаттар жоқ, өйткені салықтық есепті жүргізудің негізі болып, шаруашылық операциялардың жасалғандығын бекітетін бастапқы есепті-бухгалтерлік құжаттар болып табылады [10, 119 б.].
Сөйтіп, салық есебі салық төлеушінің міндеттемелі салықты дұрыс есептеуі үшін қажетті шаруашылық және қаржылық ақпаратты бекіту және өңдеу мен алым жүйесін көрсетеді.
Әлемдік тәжірибеде онда бухалтерлік есептің қатысу деңгейі бойынша, салық есебінің үш түрі бөліп көрсетіледі:
қаржылық салық есебі;
аралас салық есебі;
абсолюттік салық есебі.
Қазақстандағы салық есебінің осы түрлері белгілі бір құрамдастарымда құрастырылады. Сөйтіп салық төлемінің кейбірі қаржылық есептің (кедендік және мелекеттік баж салығы және т.б.) қатысуынсыз есеп айырысады. Сонымен бірге, салық есебінің іс жүзіндегі әдіснама тәжірибеде толықтай қаржылық есепке негізделген 11. Ал енді салық есебінің түрлерін төмендегі 2-суреттен көре аламыз.
Салық есебінің көрсеткіштері тек бухгалтерлік есептің деректері бойынша қалыптасады
Салық есебінің көрсеткіштері тек бухгалтерлік есептің деректері бойынша қалыптасады
Салық есебінің көрсеткіштері салық салудың әр түрлі әдістерін пайланумен анықталады
Салық есебінің көрсеткіштері салық салудың әр түрлі әдістерін пайланумен анықталады
Аралас салықтық есеп
Аралас салықтық есеп
Бухгалтерлік салықтық есеп
Бухгалтерлік салықтық есеп
Салық есебінің көрсеткіштері бухгалтерлік есептің әр түрлі салық салудың әдістерін қолданудың қатысуынсыз қалыптасады
Салық есебінің көрсеткіштері бухгалтерлік есептің әр түрлі салық салудың әдістерін қолданудың қатысуынсыз қалыптасады
Абсолюттік салықтық есеп
Абсолюттік салықтық есеп
Сурет 2 - Cалық есебінің түрлері
Қорыта келетін болсақ салық деректері салық салу объектілері туралы топталған ақпараттарда, әзірленген кестелерде, бухгалтер анықтамасында және басқа да құжаттарда есептелінеді. Салық есебінің деректері есеп объектісіне үздіксіз, хронологиялық тәртіпте салық салу (оның ішінде, нәтижелері бірнеше есептік кезеңдегісі есептелетін немесе бірнеше жылға ауыстырылатын) мақсаты үшін көрсетілуі тиісті. Сонымен бірге деректерді талдау есебі алғашқы құжаттардың ақпараттарын жинақтап жүйелендіруі және салық базасының қалыптастыру тәртібінің ашық болуын ұтымды ұйымдастыруы тиісті. Сонымен салық есебінің қаржылық есебінен дербес бөлінгенін қарадық. Ал енді есепті жүргізу ерекшеліктеріне көңіл бөлеміз.
1.2 Ұйымның есеп саясаты және оның бухгалтерлік, салықтық есепті жүргізудегі рөлі
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша ұйымның есеп саясаты деп ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), қаржылық есеп шоттарын қолдану әдістері, қаржылық есептің тіркелім жүйесі, мәліметті өңдеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді 12, 51 б.
Ұйымның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған тәсілдер жиынтығы, құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыруы және қаржылық есептегі шаруашылық кызметіне жасалған қорытынды шолу фактілері ұйымның есептік саясатында көрініс табуы тиіс. Басқаша айтканда, есептік саясат -- бұл қаржылық есептің әдісін жүзеге асыратын тетігі.
Бухгалтерлік есепте халықаралық есеп стандарттарын және ұлттық қаржылық есеп стандарттарын қолдану үшін әр ұйым өзінің есеп саясатын жасауға мүдделі. Сол сияқты Салық кодексінің талаптарын іс жүзіне асыру үшін әр ұйым өзінің салықтық есепке алу саясатын дайындап, қолданысқа енгізуі тиіс. Бұл екі міндетті құжат ұйымда жеке немесе біріктірген түрде дайындалуы мүмкін. Бірлескен қызмет жөніндегі салықтық есепке алу саясатын бірлескен қызмет туралы шартқа қатысушылар әзірлейді және бекітеді 13, 122 б. Салықтық есепке алу саясатында мынадай ережелер белгіленуге тиіс:
салық төлеуші дербес әзірлеген салық тіркелімдерінің нысандары мен жасалу тәртібі;
стандарттау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен экономикалық қызмет түрлерінің жалпы сыныптауышына сәйкес жүзеге асырылатын қызмет түрлерінің тізбесі;
салықтық есепке алу саясатының сақталуына жауапты адамдар лауазымдарының атауы;
салық салудың әр түрлі шарттары көзделген қызмет түрлері жүзеге асырылған жағдайда бөлек салықтық есепке алудың жүргізілу тәртібі;
корпоративтік табыс салығын есептеу мақсатына орай шығыстарды шегерімге жатқызудың, сондай-ақ қосылған құн салығын есепке жатқызудың салық төлеуші таңдап алған әдістері.
Салық төлеуші салықтық есеп саясатына өзгерісті және толықтыруды халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және Қазақстан Республикасының қаржылық есеп және қаржылық есептілік туралы заңнамасының талаптарына сәйкес әзірленген қолданыстағы салықтық есепке алу саясатына немесе бөліміне өзгерістер және толықтырулар енгізу тәсілдерінің бірімен жүзеге асырады 14, 92 б.
Корпоративтік табыс салығы бойынша салық есептілігі, салық төлеушілердің мынадай санаттарының әрқайсысы үшін:
сақтандыру, қайта сақтандыру ұйымдары, өзара сақтандыру қоғамдары;
коммерциялық емес ұйымдар;
әлеуметтік саладағы қызметті жүзеге асыратын ұйымдар;
өздеріне декларацияны жасау және табыс ету жөніндегі міндет белгіленген, корпоративтік табыс салығын басқа да төлеушілер үшін жеке-жеке осы декларацияға қосымшалармен коса бекітеді 15.
Салық есебінің саясатын салық төлеуші (салық агенті) дербес өңдеп бекіткен. Осыған байланысты арнайы салықтық режимді қолданатын кіші бизнес субъектілері және арнайы салықтық режим қолданатын фермерлік шаруашылығының салық төлеушілері үшін ҚР Қаржы Министрлігімен № 619 бұйрығымен 2008 жылдың 29 желтоқсанында бөлек форма форма бекітілген.
Ұсынылған формаларды пайдалану салықтық уақтылы және төлеудің мекен-жайын қамтамасыз етеді, салық пен төлемнің есептеу дұрыстығы туралы дәлелдеу базасын қалыптастырады, сонымен бірге салық есебіндегі көптеген қателіктердің алдын алады 16, 86 бет.
ҚР территориясындағы әрекеттегі салықтар тікелей және жанама салықтар болып бөлінеді. Жанама салықтарға қосымша құн салығы және акциздер жатады. Ал басқа салықтар тікелей салықтарға жатады.
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастары дамыған елдерде қолданылатын, іс жүзіндегі Халықаралық қаржылық стандарт пен салық салу жүйесіне бағытталған, ұлттық есептік және салықтық саясатын қалыптастыру үшін қолайлы жағдай орнады.
Ұйымның таңдап алған салық есебін жүргізу тәсілінің жиынтығы салық есебін ұйымдастырудың жалпы қағидасы, салық салу мақсаты үшін қаржылық есептің деректерін түзету тәртібі және салықтық базаны есептеу, бюджетке төлемдер және салық төлемі мен есептеу тәсілдері салық саясаты деп түсіндіріледі.
Салық есебінің саясатын әзірлеу үдерісі - мүдделі пайдаланушылар үшін (бірінші кезекте, аумақтық салық комитеті үшін) оның бекітілуі және ашылуымен бітуі керек. Салық есебінің саясаты, ұйымның есептік саясатының бір бөлшегі ретінде немесе дербес құжат ретінде белгіленуі мүмкін. Салық заңының қаржылықтан ерекшілігі - салық есебінің саясатын ашу мен қалыптастыруды талап етпейді, сондықтан салық есебінің саясаты дәстүрлі түрде бухгалтер есебінің нормативтік жүйесімен қалыптасқан талаптармен рәсімделеді.
Салық есебінің саясаты келесі тұлғаларға бағытталуы тиісті:
ұйымның басшысына оның қалыптасуы үшін жауапкершілік жүктеледі;
бас бухгалтер - ол кәсіпорынның қаржылық есебін құрастырады;
салықтар бойынша маман, тек оның кәсіптік біліктілігі мен қатысуының арқасында, салық есебінің жиынтықты тәсілдеріндегі жағдай мазмұны сауатты және жан-жақты негізделуі мүмкін;
аудитор - себебі салық есебі аудиторлық тексерудің негізгі объектісінің бірі болып табылады;
салық инспекторы - салық салудың сол немесе басқа объектісінің қалыптасу тәртібі нәтижесінде салық есебі саясатының элементтеріне байланысты болады.
Салық есебін ұйымдастыруға жауапкершілік ұйымның басшысына жүктелуі керек.
Салық есебі саясатының негізделуі мен таңдауына әр түрлі факторлар ықпал етуі мүмкін: шаруашылық жүргізуші субъектінің ұйымдық-құқықтық нысаны, қызмет көлемі, ұйым құрылымы, орта тізімдік саны, қызметтік салықтық алаңы (әр түрлі салықтардан, салық мөлшерлерінен, салық жеңілдіктерінен) босату, материалдық базаның болуы (компьютерлік техникамен қамтамсыз етілуі, бағдарламалық әдістемелермен қамтамасыз етілуі), бухгалтер кадрларының мамандық біліктілігінің деңгейі және т.б. Тек ықпал ететін факторлар жиынтығын назарға ала отырып, салық есебінің саясатына негізді түрде дұрыс келуі мүмкін болады.
Салық есебінің саясаты туралы Ереженің екінші бөлімі-салық есебін жүргізудің әдістемесі-салық есебі кезінде ұйымдармен пайдаланылатын, негізгі әдістерді ашып көрсетуі тиісті. Осы бөлімнің мазмұны салық заңына негізделуі керек, бөлімнің кейбір элементтерін ұйымдар және олардың қызметінің нақты жағдайына байланысты өздері жеке таңдап алады.
Бәрінен бұрын, Ереженің бұл бөлімінде салық салынатын базаның қалыптасу есебінің әдісі алдын ала қарастырылуы және бекітілуі тиісті. Таңдап алынған әдіс салық есебінің саясатымен бекітіледі және қаржылық жыл ішінде өзгертілуі мүмкін емес. Ережедегідей, ол кәсіпорынмен ұзақ мерзімге (жылдар бойына) белгіленеді.
Салық есебінің саясаты туралы Ереженің үшінші бөлімі-салық есебін ұйымдастыру-салық есебін жүргізетін тұлғалар шеңберін, олардың қызметтік нұсқауларын (құқықтары, міндеттері) салық есеп айырысуын рәсімдеу үшін қолданылатын есептік құжаттар нысанын; есептік ақпараттарды өңдеу технологиясы мен тәртібін; салық есебі мен басқа да мәселелерді дұрыс жүргізуге ішкі бақылауды өткізудің тәртібін анықтайды. Бұл бөлім де іс жүзіндегі әрекет етуші заңға негізделген, бірақ оның мазмұны әр түрлі факторларға байланысты ұйымдастыру құрылымы, ұйымның жұмысшыларының саны және т.б. құбылуы мүмкін. Бұл бөлімнің элементтері ұйыммен дербес және оның қызметінің нақты жағдайына байланысты әзірленеді.
Ережедегідей, ұйымда салық төлемдерінің есеп айырысуын қаржылық қызмет жүзеге асырады. Қазіргі қаржылық пен салықтық есептің біртіндеп бөлінуі жүріп жатқанда, салық салу мәселерімен айналысатын мамандандырылған қызмет құрылымының (әсіресе, ірі салық төлеушілерде) болуы өзекті мәселе болып табылады.
Ұйым нақты жағдайға байланысты салық есебінің жүргізілуін алдын ала қарастыруы мүмкін. Егер ұйымда салық есебінің арнаулы қызметі немесе салық бойынша штаттық маман жүргізсе, олардың құқықтары және міндеттері, атқаратын қызметтерінің тізімі, бухгалтерлік қызметпен өзара іс-қимылдары тәртіптері үшін қызметтік нұсқауларды әзірлеу қажет. Салық бойынша маман қызметке бас бухгалтердің келісімімен тағайындалады және одан босатылады. Оған салық есебін жүргізуге, уақытында нақты және толық салықтық есеп беруге, ұйымдағы ішкі салықтық бақылауды жүргізуге жауапкершілік жүктеледі. Салық бойынша мамандардың қызметтік нұсқауларын салық есебінің саясаты туралы Ережеде көрсету керек. Салық есебінің саясаты туралы Ережеде салық тіркелімінің нысандары қарастырылуы және бекітілуі керек. Қаржылық есептің деректері кейбір жағдайда бюджетке аударылуға тиісті салық сомасының есеп айырысуы үшін жеткілікті болмайды. Мұндай жағдайда арнаулы әзірленген салықтық есептік тіркелімін пайдалану қажет. Оларды ұйым өзі дербес дайындауына болады. Салық есебінің жұмысшы нысаны-салық есебінің саясаты туралы Ережеге сай болуы керек. Қаржылық есептің алғашқы құжаттарында бар салық туралы алғашқы ақпараттар бухгалтерлік және салық есебінің тіркелімінде жиналады және жүйеленеді. Тек тіркелімде оны қорытындылағаннан кейін, ол топтастырылған түрде салық есебі айырысуына ауыстырылады. Алғашқы ақпарат қажет болған жағдайда алғашқы салық құжаттарында жинақталуы мүмкін.
Салық бойынша есеп айырысу-бұл салық төлеуші салық міндеттемелерінің сомасын есепке алатын және негізгі салықтық есеп айырысу көрсеткіштерін көрсететін арнаулы тұрпатты нысандар. Салықтың әр түрі бойынша салықтық есеп айырысуының соған сәйкесті нысаны болады. Салық бойынша есеп айырысудың нысандарының саны-төленетін салықтармен алымдардың санына байланысты болады. Сондықтан салық есебінің саясаты туралы Ережеде кәсіпорындарда қолданылатын салық есеп айырысуының нысандары келтірілген.
Салық есебінің саясаты туралы Ережеде салық есебінің элементтері бойынша тексеру жүргізудің реттілігі мен мерзімін белгілеу керек; салық төлемдерін төлеудің мерзімін анықтау керек; төленетін салықтардың түрі бойынша, қаржылық жылдың салықтық күнтізбесін қарастыру қажет, сондай-ақ, мерзім бойынша салық қызметіне арнаулы салық бойынша есеп айырысуын көрсету керек.
Кайс Астана ЖШС коммерциялық ұйымының салықтық есеп саясатын ұйымдастыру
2.1 Кайс Астана ЖШС-нің экономикалық сипаттамасы және салықтық есеп саясатын ұйымдастыру
Кайс Астана жауапкершілігі шектеулі серіктестік Қазақстан Республикасы Әділет Министрлігінің Астана қалалық Әділет басқармасында 2006 жылы 23 қыркүйекте 20274 - 1901 - ЖШС нөмірімен тіркелген Кайс Астана ЖШС қызмет ету мерзімі, егер заңды түрде қызмет ететін басқа да шешімдер қабылданбаса Кайс Астана ЖШС - тің қызмет етуіне дейін созылады.
Жарғы бойынша Кайс Астана ЖШС құрылыс материалдарын өңдеу және сату қызметтерді жүзеге асыруға құқылы 17.
Ұйымның бухгалтерлік есебі Кайс Астана ЖШС- нің 1С-8.3. бағдарламасымен жабдықталған. Сондай-ақ ұйымда 1010-1060 Ақша қаражаттары шоттарына аналитикалық шоттар ашылған және бұл шоттар ай сайын карточкаға басылып шығарылып отырады. Ал қалғандары электрондық дискеталарда сақталады.
Кайс Астана ЖШС-нің қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелерін сипаттайтын экономикалық 2-кестеде қарастырамыз.
Кесте 2-Кайс Астана ЖШС-нің негізгі экономикалық көрсеткіштері, мың теңге
Көрсеткіштер
2018-2019
жыл
2020
жыл
Ауытқуы
Сомасы, тг.
Үлесі, %
Сатудан алынған табыс
7064
5608
-1456
-20,62
Сатылған өнімнің өзіндік құны
5615
5489
-125
-2,23
Жиынтық пайда
1449
118
-1331
-91,85
Өзге де табыстар
2909
244
-2665
-91,58
Сатумен байланысты шығыстар
296
235
-61
-20,31
Әкімшілік шығыстары
329
353
+24
+7,25
Қаржыландыру шығыстары
247
314
+67
+27,13
Өзге шығыстар
3079
510
+103
+3,37
Салық салынғанға дейінгі табыс (зиян)
406
-1051
-1457
-358,7
Корпоративті табыс салығы бойынша шығыстар
92
-92
-
Жиынтық пайда (зиян)
313
-1051
-1365
-4 есе
Ескерту: кесте мәліметтері Кайс Астана ЖШС-нің есептілігі негізінде құрастырылған 17.
2-ші кесте арқылы Кайс Астана жауакершілігі шектеулі серіктестігінде 2020 жылғы қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижесі жабылмаған зиян түрінде анықталғанын көреміз. Серіктестіктің қаржылық-шаруашылық қызметіне оң нәтиже берерліктей баптардың барлығы да теріс мәнді, яғни сатудан алынған табыс 20,62%ға, жиынтық пайда сомасы 91,85%-ға кеміген. Ал жиынтық пайданың қалыптасуына әсер ететін сатылған өнімнің өзіндік құны бабы бойынша тек 2,23%-ға ғана төмендеген. Яғни, сату көлемі азайған, ал сатылған өнімдердің өзіндік құнының деңгейі өз дәрежесінде қалған. Осы кестеден серіктестіктің шығыстарының артқанын байқаймыз. Әкімшілік басқару шығыстары 7,25%-ға ал қаржыландырумен байланысты шығыстардың 27,13%-ға артқанын байқаймыз. Бұл серіктестіктің сырттан тартылған қысқа және ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелерінің көп болуымен түсіндіріледі.
Өндірістің тиімділігін арттыруда ұйымдық-техникалық деңгейді бағалау мен талдаудың маңызы зор. Сол себепті, Кайс Астана жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің технико-экономикалық көрсеткіштерін қарастыру мақсатында келесідей аналитикалық 3 кестені құрастырып аламыз.
Кесте 3-Кайс Астана ЖШС-нің технико-экономикалық көрсеткіштері
№
Көрсеткіштер
Сомасы, теңге
Ауытқуы
2018-2019 жыл
2020 жыл
+, -
%
1
Сатудан алынған табыс сомасы, теңге.
7064946
5608072
-1456873
-20,62
2
Негізгі құралдар орташа жылдық құны, теңге
1205300
768690
-436609
-36,22
3
Жұмысшылардың орташа тізімдік саны
22
20
-2
-9,1
4
Жалпы активтер құны, теңге
7241752
8309959
+1068207
+14,75
5
Қысқа мерзімді активтер, теңге
8307082
6994080
-1313002
-18,77
6
Қор қайтымдылығы, 1ж:2ж, теңге
5,86
7,3
+1,44
24,57
7
Қор сыйымдылығы, 2ж:1ж, теңге
0,17
0,14
-0,03
-17,65
8
Еңбек өнімділігі, 1ж:3ж, теңге
321133
280403
-4073
-12,68
9
Жиынтық табыс, теңге
1449473
118138
-1331334
-91,85
10
Таза табыс, теңге
313586
-1051496
-1365082
-4 есе
11
Ағымдағы активтердің айналымдылығы
0,12
0,75
+0,63
-
12
Сату рентабельділігі, %
20,52
2,11
-18,41
-
13
Активтердің рентабельділігі, %
4,3
-12,65
-33,17
-
Ескерту: кесте мәліметтері Кайс Астана ЖШС-нің есептілігі негізінде құрастырылған 17.
Кайс Астана ЖШС-не технико-экономикалық сипаттама беретін 3-ші кесте көрсеткіштерін қарастыра отырып, келесідей қорытынды жасауға болады.
Қор қайтымдылығы көрсеткіші пайдаланылған негізгі өндірістік құралдардың әрбір бір теңгесіне сәйкес келетін өнім көлемін көрсетеді. Кайс Астана ЖШС-і бойынша қор қайтымдылығы 2019 жылы 5,86 теңге, ал 2020 жылы 7,3 теңге болған. Қор қайтымдылығы қаншалықты жоғары болса, соншалықты серіктестіктің өндірістік құралдарының тиімді қолданыста екендігін дәлелдейді.
Қор сыйымдылығы көрсеткіші керісінше, шығарылған 1 теңге өнімге қанша өндіріс құралдарының құны жұмсалатындығын көрсетеді. Қор сыйымдылығы төмен болса серіктестік үшін тиімді деп есептеледі. Кайс Астана ұйымында қор сыйымдылығы 0,17 теңгеден 0,14 теңгеге кеміген, және де қор қайтымдылығының да артуы серіктестік үшін жақсы жағдайды сипаттайды.
Табыстылық, яғни рентабельділік көрсеткіштеріне келетін болсақ серіктестіктің жағдайы төмендегенін көреміз, себебі сату көлемінің рентабельділігі 18,41%-ға, ал жалпы активтердің рентабельділігі 33,17%-ға кемігенін көріп отырмыз. Сату рентабельділігі жиынтық табыстың сатудан алынған табысқа қатынасы түрінде анықталады. Жалпы активтердің рентабельділігі таза табыстағы барлық активтердің үлесін көрсетеді [18, б.92].
Баланс мәліметтері арқылы активтердің құрамы мен құрылымын, олардың динамикасын оқып білу үшін баптар бойынша іріленген келесі сраптамалы кесте құруға болады. Кайс Астана ЖШС - нің активтер құрамы мен құрылымы 4-ші кестеде көрсетілген.
Кесте 4-Кайс Астана ЖШС - нің активтер құрамы мен құрылымы,(2020ж)
Көрсеткіштер
Есепті жылдың басына
Есепті жылдың соңына
Ауытқулары+,-
%-қ пункт
∑,
мың тг
Үлес салмағы, %
∑, мың тг
Үлес салмағы,%
мың тг
%
І Қысқа мерзімді актив
8307
20,5
6993
19,1
-1314
-18,7
-1,3
Ақша қаражаттары
1542
3,8
1156
3,1
-386
-33,3
-0,6
Қысқа мерзімді дебиторлық берешк
5547
13,7
4172
11,4
-1375
-32,9
-2,2
Құндылықтар
889
2,1
763
2,0
-126
-16,5
-0,1
Ағымдағы салықтық активтер
117
0,2
689
1,8
572
83,0
1,6
Басқа да қысқа мерзімді активтер
210
0,5
210
0,5
0
0
0,0
ІІ Ұзақ мерзімді актив
32134
79,4
29464
80,8
-2670
-9,0
1,3
Негізгі құралдар
32120
79,4
29444
80,7
-2676
-9,0
1,3
Материалдық емес активтер
14
0,03
19
0,05
5
26,3
0,0
Активтер сомасы, баланс валютасы
40442
100
36457
100
-3983
-10,9
0
Ескерту: кесте мәліметтері Кайс Астана ЖШС-нің есептілігі негізінде құрастырылған 17.
Осы 4-кесте де келтірілген мәліметтер жалпылай түрде кәсіпорын дамуыныңың оң тенденциясы жөнінде айғақтайды, себебі барлық активтер сомасы (баланс валютасы) есепті жылы -10,9 пайыз немесе -3983 мың теңгеге азайып отыр. Бірақта, сонымен қатар талдау барысында активтердің жайғасқанын, олардың құрамындағы құрылымдық өзгерістерді, оның ішінде өндірістік потенциалдың өзгерістерін оқып білу қажет.
Өндірістік потенциал (немесе өндіріске арналған мүлік) ол кәсіпорынның материалдық-техникалық базасының дамығанын сипаттайды және негізгі құралдар, өндірістік запастар мен басқа да ұзақ мерзімді активтердің құрамында есептелетін аяқталмаған құрылыс құндарының сомасын көрсетеді. Өндірістік потенциалды бағалау үшін өндірістікке анралған мүлік коэфиценті падалынады. Бұл коэфицент мөлшері 0,5 төмен болмауы керек [19, б.89].
Талдап отырылған кәсіпорынның жоғарыда келтірілген кесте бойынша активтерінің нақты құнын көрсететін баланс валютасының есепті жылдың соңында -3983 мың тг өскенін азайғанын көріп отырмыз. Бұл кәсіпорынның оң нәтижесін сипаттайды
Кәсіпорын активтерінің жұмылдыру (мобильдік) коэфиценті 99,8-ден (830740441) 99,7 -ге (699336458) төмендеді. Мұндай жағдайды оңынан бағалай алмаймыз, себебі бұл коэффициенттің өскені кәсіпорынға өзінің берешектерін өтеу үшін, өндістің тоқтаусыздығын қамтамасыз ету үшін және активтерді жұмылдыру арқылы олардың айналымдылығын жылдамдату үшін көп мүмкіншілік береді, ал біздің жағдайда ол төмендеп отыр.
Қысқа мерзімді міндеттемелерді өтеу үшін арналған құралдардың абсолютті дайындық деңгейін сипаттайтын көрсетікіш болып мобильділік коэффициент табылады. Бұл коэффициенттің мөлшері қысқа мерзімді активтердің ең мобильді бөлігінің сомасын олардың барлық сомасына бөлу арқылы анықталады. Қарыстырып отырған мәліметтер бойынша мобильділік коэффициент жыл басында 0,19 (15428307) тең болса, жыл соңында 0,17 (11566993) дейін төмендеген.
Келтірілген кесте бойынша ұзақ мерзімді активтердің азаюы айқандалып отыр. Егер жыл басында ұзақ мерзімді активтер 32134 мың тг немесе 79,4 % болса, ал жыл соңында 29464 мың тг немесе 80,8 % құрады, яғни -2670 мың тг немесе -9,0 есе елеулі түрде азайған. Оған себеп болған негізгі құралдар кәсіпорында жаңғыртылмаған яғни сатылып алынбағаннан болып отыр. Кайс Астана ЖШС-нің пассивтер құрамы мен құрылымы 5-ші кестеде көрсетілген.
Кесте 5-Кайс Астана ЖШС-нің пассивтер құрамы мен құрылымы
Көрсеткіштер
Есепті жылдың басына
Есепті жылдың соңына
Ауытқулары
+,-
%-қ пункт
∑,
мың тг
Үлес салмағы,%
∑,
мың тг
Үлес салмағы, %
мың тг
%
ІҚысқа мерзімді міндеттеме
23005
56,8
21894
60,0
-1111
-5,0
3,1
Салық бойынш міндеттеме
1099
2,7
1299
3,5
200
15,3
0,8
Басқа міндетті және ерікті төлемдер бойынша төлемдер
44
0,1
268
0,7
224
83,5
0,6
Қысқа мерзі кредиторлық берешек
21584
53,3
20034
54,9
-1550
-7,7
1,5
Басқа да қысқа мерзімді міндеттемелер
277
0,6
292
0,8
15
5,1
0,1
ІІҰзақ мерзімді міндеттеме
34946
86,4
32386
88,8
-2560
-7,9
2,4
Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттеме
34946
86,4
32386
88,8
-2560
-7,9
2,4
ІІІ Капитал
-17509
-43,2
-17823
-48,8
-314
1,7
-5,5
Жарғылық капитал
100
0,2
100
0,2
0
0
0,0
Бөлінбеген пайда
-17609
-43,5
-17923
-49,1
-314
1,7
-5,6
Пассивтер сомасы
40442
100
36457
100
-3985
-10,9
х
Ескерту: кесте мәліметтері Кайс Астана ЖШС-нің есептілігі негізінде құрастырылған 17.
Жоғарыда 5-кестенің келтірілген мәліметтері бойынша активтерді қалыптастырудың негізгі көзі ретінде меншікті капиталды айтуға болады, өйткені оның жыл бойы абсолютті және қатынасты өсімі байқалады. Абсолюттік мөлшермен алғанда меншікті капиталдың құны 1,7 пайызға немесе 314 мың теңге теріс санға артып отыр. Капиталдың мұндай өсуіне, біріншіден қосымша төленген капитал мен өзге капитал артуы, екіншіден пайданың капиталға айналуы атты факторлар себеп болған.
Сонымен бірге, кәсіпорынның қаржылық жағдайы көбінесе заемдық қаражаттардың нақты құрамы мен құрылымы арқылы да сипатталады. Жоғарыда келтірілген мәліметтер бойынша есепті жылы қысқа мерзімді міндеттемелер -1111 мыңға немесе -5,0 пайызға. Ал, ұзақ мерзімді міндеттемелер -2560 мың теңгеге немісе -7,9 пайызға кеміген. Міндеттемелер мен капиталдың құрамы мен құрылымы келесі 6 - шы суретте берілген.
Кайс Астана ЖШС әлеуметтік салық ағымдағы айдың еңбекақы төлеу қорының заңда қаралған пайызы мөлшерінде есептеледі де, келесі айдың 15-ші жұлдызынан кешіктірілмей төленуі тиіс. Кәсіпорында әлеуметтік салық сомасы есептелгенде оның бухгалтериясында мынадай жазу жазылады ол келесі 6- кестеде көрсетілген.
Кесте 6- Кайс Астана ЖШС әлеуметтік салық сомасының есептелуі
№
Операция мазмұны
Дебет
Кредит
Сомасы, теңге
1
Ағымдағы айдың еңбекақы төлеу қорынан әлеуметтік салық есептелді
7210Әкімшілік шығыстар
3150Әлеуметтік салық
255 000
2
Есептелген сома бюджетке аударылды
3150Әлеуметтік салық
1030Ағымдағы банктік шоттар-дағы ақша қара-жаты
255 000
Ескерту: кесте мәліметтері Кайс Астана ЖШС-нің есептілігі негізінде құрастырылған 17.
Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы. Есепті жылда салық салынатын табыстары бар заңды тұлғалар табыс салығын төлеушілер болып табылады. Табыс салығын төлеушілер қатарына заңды тұлғалар, олардың филиалдары және оқшауланған (дербестелген) бөлімшелер кіреді.
Ұйым өзінің есепті жылдағы алған табысы бойынша табыс салығы сомасын есептеу барысында бухгалтерлік есепте мына түрдегі екі жақты жазу жазылады, Кайс Астана ЖШС табыс салығының есептелуі 7-ші кестеде берілген.
Кесте 7- Кайс Астана ЖШС табыс салығының есептелуі
№
Операция мазмұны
Дебет
Кредит
Сомасы, теңге
1
Есепті жылдағы алған табысы бойынша табыс салығы сомасы есептелді
7710 Корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстар
3110 Төлеуге тиісті корпорация-лық табыс салығы
1 200 520
2
Есептелген сома бюджетке аударылды
3110 Төлеуге тиісті корпорациялық табыс салығы
1030Ағымда-ғы банктік шоттардағы ақша қаражаты
1 200 520
Ескерту: кесте мәліметтері Кайс Астана ЖШС-нің есептілігі негізінде құрастырылған 17.
Кейінге қалдырылган корпоративтік табыс салығының есебі. Бухгалтерлік есепте табыстың (зиянның) сомасы бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес анықталған табыс пен шығындардың айырмасынан құралады. Салық салынатын табыстың (зиянның) сомасы салық заңына сәйкес анықталады. Салық заңы талаптарьшың бухгалтерлік есеп талаптарынан өзгешелігі бар. Осының негізінде бухалтерлік есепте анықталған табыс пен салық салынатын табыстың арасында айырмашылық пайда болады. Бұл айырмашылық пайда болу себептеріне байланысты тұрақты немесе уақытша болып бөлінеді [20, 49б].
Уақытша айырмашылықтың пайда болу себебі есеп беретін кезеңде есептелген бухгалтерлік табыстар мен шығындардың кейбір баптар бойынша сомасы осы кезеңдегі салық салынатын табыстарды анықтарда есепке алынбай келген кезеңдердегі салық салынатын табыстардың құрамына кіргізіледі. Сөйтіп, есеп беретін кезеңдегі пайда болған уақытша айырмашылық келешектегі есеп берстін мезгілде күшін жояды.
Бухгалтерлік және салық есептерінің талаптарындағы өзгешеліктер нәтижесінде пайда болған айырмашылықтар Кейінге қалдырылған корпоративтік табыс салығы деп аталатын шотта жүргізіледі. Бұл пассивті шот болғандықтан кейінге қалдырылған салық сомасы өскенде бұл шот кредиттелініп, ал азайғанда дебиттелінеді. Кейінге қалдырылған салық сомалары бұл шотта өздерінің түрлері бойынша бөлек есептеледі.
Қазақстан Республикасы аумағында акцизделуге жататын тауарларды өндіретін немесе акциздеуге тиісті тауарларды импорттайтын немесе Қазақстан Рсспубликасы аумағында (акцизделуге) ойын бизнесін жүзеге асыратын барлық заңды тұлғалар акциз салығын төлеушілер болып табылады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Салықтық есеп саясаты,оны қалыптастыру және жетілдірудің теориялық негіздері
1.1 Салықтық есеп саясатының мәні,маңыздылығы мен түсінігі ... ... ...6
1.2 Ұйымның есеп саясаты және оның бухгалтерлік, салықтық есепті жүргізудегі рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
2 Кайс Астана ЖШС коммерциялық ұйымының салықтық есеп саясатын ұйымдастыру
2.1 Кайс Астана ЖШС-нің экономикалық сипаттамасы және салықтық есеп саясатын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
Ұйым табысының бухгалтерлік және салықтық есебінің ұйымдастыру негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.3Бухгалтерлік және салықтық есептердің өзара байланысы мен
тәуелділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
3 Салықтық есептілік саясатын жетілдіру жолдары
3.1 Корпоративтік табыс салығын есептеудегі жетілдіру жолдары ... ... .35
3.2 Салықтық есеп саясатын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ..38
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бүгінгі таңда ел экономикасының нарықтық қатынаста дамуына байланысты жаңа кәсіпкерлік қызметтердің пайда бола бастауына сәйкес қаржылық есептің маңызы мен рөлі арта түсуде. Осыған орай қаржылық есептің мазмұны мен құрылымына өзгерістер енгізілді. Еліміздегі жүргізіліп отырған қаржылық есеп жұмысы толығымен халықаралық қаржылық есеп беру талаптарына сай орындалады.
Бухгалтерлік есеп ұйымға оның қаржылық жағдайын жоспарлау бағалау, бақылау және талдау секілді функцияларды орындау қажет. Сонымен қатар қаржылық есеп ұйымның активтері мен міндеттемелері, капиталы және өндірілген өнімдері мен олардың сатылғандығы туралы ақпараттарды жинақтап көрсетеді. Тек қана қаржылық есеп арқылы ұйымның кірістері мен шығыстарын және шаруашылық қызметінің соңғы қаржылық нәтижесін анықтауға болады.
Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы заңы еліміздегі қаржылық есепті жүргізу жүйесін анықтайды 1.
Еліміздің экономикасының дамуы арқасында бухгалтерлік есептің құрамдас бөлігі салық, қаржылық, басқару есебі пайда болды.
Заң күші бар Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Қазақстан Республикасы кодексімен сәйкес Салық есебі түсінігі енгізіледі 2.
Абсолюттік салық есебінің көрсеткіштері қаржылық есептің қатысуынсыз өткізіледі. Сөйтіп қаржылық көрсеткіштердің қатысуынсыз кедендік баж, мемлекеттік баж, полицияны ұстау үшін алым, суға төлем және т.б. есептеледі.
Салық есебінің мақсаты есепті кезеңдер бойынша корпоративтік табыс салығын есептеу үшін жылдық жиынтық табыстың дұрыс құрылуы мен олардан шегерімдерінің есебін ұйымдастыру арқылы корпоративтік табыс салығы көлемін анықтау болып табылады.
Қазіргі салық заңына сәйкес, салық салынатын табыс Салық кодексінің ережесіне сай шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық есебі мәліметтері салық есебін жүргізу процесінде қолданылады.
Қазақстан Республикасының салық кодексіне сәйкес жеке және заңды тұлғалардан алынатын салықтар, мемлекеттік бюджетті толтырудың негізгі көзі болып табылады. Бюджеттің табыс көзі болғандықтан Салық Комитеті арқылы қадағалайды. Зерттеп отырған ғылыми жұмыстың салық объектісі заңды тұлғалардың ішіндегі ұйым - Кайс Астана ЖШС. Ғасырлар бойы қаржылық есеп - ұйымдардың іс-жұмысының нәтижелерін, мүлік жағдайы мен қаржылық жағдайы туралы ішкі және сыртқы қолданушыларға ақпаратпен қамтамасыз етеді. Қаржылық есеп регистрі мәліметтерінің негізінде әр салық кезеңінің қорытындысы бойынша салық базасы есептелінеді. Ұйымның табыс пен шығынын бухгалтерлік есеп арқылы бақылап, бекітілген нормативтік құқықтарға сүйене отырып салық салынады. Осы аталған мәселе - дипломдық жобаның өзектілігін көрсетеді.
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Зерттеушілердің еңбектерінде қаржы және салық есебінің өзара сәйкестігі мен оны жетілдіру жолдарының мәні, оның қызметтері, қаржы есебі мен салық есебін ұйымдастыру, есептің қоғамның дамуындағы рөлі, экономикадағы алатын орны кең және терең зерттелген. Сонымен бірге тәжірибеде теориялық жағынан қамтылған және Батыс елдердің үлкен тәжірибесіне негіз болған ғылыми зерттеулер жарияланып жүр. Ғалымдар мен практиктердің жұмыстарында қаржылық есеп пен салықтық есептер бойынша зерттеулер кеңінен қамтылғанымен, салық есебі туралы терең зерттеулердің тапшылығы байқалады.
Дипломдық жобаның мақсаты - Ұйымның бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің халықаралық қаржылық есеп стандарттарына көшуіне орай өзара әрекеттестігі нақты байланысын көрсету,салықтық есеп саясатын жетілдіру болып табылады.
Дипломдық жобаның міндеті - қойылған мақсатқа жету:
Қазақстандағы ұйымдардың бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара
әрекеттестігі жайлы жеке-жеке теориялық тұрғыда ашып көрсетуі:
бухгалтерілк және салық есебінің мәні, негіздері мен элементтері;
салық есебі мен бухгалтерлік есептің өзара байланысы;
Қазақстандағы ұйымдардың бухгалтерлік және салық есебінің өзара
байланысын нақты зерттеу объектісі ретінде алынған ұйымның толық қызметіне талдау;
Қазақстандағы ұйымдардың бухгалтерлік және салық есебінің өзара
байланысының зерттеу жолында туындағын ұсыныстар мен жетілдіру жолдарын қарастыру;
тәжірибесін, салық салу саясатының даму жағдайын, оны жетілдіру
жолдарын теориялық тұрғыда қарай отырып, оны тәжірибемен ұштастыру, қорытынды жасау болып табылады.
Жұмыстың зерттеу объектісі Дипломдық жобада Қазақстан Республикасының Кайс Астана ұйымындағы бухгалтерлік және салықтық есептің өзара байланысына сипаттама берілген. Нарықтық экономикадағы алатын орнын, негізгі проблемаларын және жетілдіру жолдарын қарастыру.
Зерттеудің пәні бухгалтерлік есеп пен салықтың есептің өзара сәйкестігі
мен олардың жетілдіру жолдарын мен ұсыну барысында туындайтын экономикалық қатынастардың жүйесі.
Дипломдық жобаны жазу барысында ҚР бухгалтерлік есеп пен салық есебін қолданылатын нормативтік құқықтік актілер және қаржы есебі мен салық есебін ұйымдастыру туралы заңдар, оқулықтардан алынған ақпараттар, басылымдар және кәсіпорынның қаржылық есеп беру құжаттары қолданылды. Қаржылық зерттеудің ақпараттық базасы балып қаралған кезеңдегі Кайс Астана ЖШС - нің есеп беру құжаттары, аналитикалық және синтетикалық есеп регистірлері табылады.
Зерттеудің ақпараттық базасы. Зерттеу барысында Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп пен аудит, қаржылық есептілік аясындағы заңдық және нормативтік актілері, ҚР Қаржы министрлігінің нормативтік құжаттары, ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері, қаржылық есеп пен аудиттің халықаралық стандарттары, кәсіпорындардың нақты мәліметтері қолданылды.
Зерттеу нәтижесінде ғылыми жаңашылдығы бар келесідей нәтижелерге қол жеткізіліп, олар қорғауға ұсынылып отыр:
- бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігі категориясына қатысты түсініктер зерттеле келе, оған авторлық анықтама берілді;
- кешенді және жүйелі талдау негізінде бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестік көрсеткіштерінің жүйесін нақтыланды;
бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігін талдаудың ақпараттық базасын жетілдіру бойынша ұсыныстар дайындалды;
дайындалған әдістемелік ұсыныстар негізінде кәсіпорынның бухгалтерлік және салық есеп жүйелерінің өзара әрекеттестігіне талдау жүргізілді.
Қорғауға шығарылған негізгі ережелер:
салық және бухгалтерлік есептер арасындағы байланысты зерттеу
негізінде авторлық тұжырымдама жасау;
ұйымның есеп саясатына салықтар бойынша міндеттемелерді есептеу әдістемесін ұсыну;
ұйымның мәліметтері негізінде корпоративтік табыс салығы есебін жетілдіру жолдарын ұсыну.
Дипломдық жобаның құрылымы мен көлемі. Дипломдық жобаның құрылымы кіріспеден, мазмұны, нормативті сілтемелер, анықтамалар, атаулар мен қысқартулар, кіріспеден, үш тараудан, қорытындылар мен ұсыныстардан, қолданылған әдебиеттер тізімі және қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде ұйымдағы бухгалтерлік есепті және салықтық есепті жүргізудің теориялық негіздері, оның ішінде бухгалтерлік және салықтың мәні, ерекшеліктері, ұйымның есеп саясаты және оның бухгалтерлік, салықтық есепті жүргізудегі рөлі қарастырылған.
Екінші бөлімінде кәсіпорын табысы бойынша бухгалтерлік және салықтық есеп жүргізудің ерекшеліктеріне талдау жасалған.
Үшінші бөлімінде Қазақстан Республикасының бухгалтерлік және салықтық есептерді жетілдіру жолдары талданды. Сонымен, Ұлттық қаржылық есеп стандарттарына өту барысында бірталай өзгертулер еніп, оларды меңгеру оңайға соққан жоқ. Мемлекеттің нарықтық экономикасын құруға әсер етуіне көмектесетін экономикалық тетіктердің ішіндегі бухгалтерлік және салықтың есептің мәні зор. Дипломдық жоба 45 бет, 3 сурет, 14 кестеден тұрады.
1 Салықтық есеп саясатының теориялық негіздері
Салықтық есеп саясатының мәні,маңыздылығы және түсінігі
Қазіргі заман талабына сай нарықтық экономиканың дамуы мен басқарудың жетілдірілуі, ұйымының дамуы бойынша жаңа стратегияның өңделуі барысында қаржылық есептің мәні мен орны күшейе түседі. Қазіргі таңда барлық ұйым меншік формасынан тәуелсіз және ықпалынсыз шаруашылық операциялар мен мүліктерде бухгалтерлік есеп жүргізіледі.
Бүгінде ұйымның экономикалық механизмдерінің қиындықтарын сенімді экономикалық реттелген есеп жүйесінің берілген ақпараттарынсыз басқару мүмкін емес 3,29 б.
Бухгалтерлік есеп теориясы есеп жүйесінің ұйымдастырылуының жалпы негізі. Заң актілері мен экономикалық дисциплинаға негізделіп, қаржылық есептің принципін қазіргі заманға дағдыланған экономика және басқаруға жауап беретіндей етіп, есептің теориялық категориясына негізделген 4, 48 бет.
Еліміздің экономикасының дамуы арқасында бухгалтерлік есептің құрамдас бөлігі салық, қаржылық, басқару есебі пайда болды. Бухгалтерлік есеп 1-сурет төмендегі ақпараттармен қамтамасыз етеді:
Басқару есебі
Басқару есебі
Салық есебі
Салық есебі
Қаржылық есеп
Қаржылық есеп
Бизнес жоспарға өзгеріс енгізу мақсатында, шаруашылық үрдістері мен операцияды басқарып, бақылап, талдап отыру үшін әр түрлі өлшемдегі ақпараттарды көрсетеді
Бизнес жоспарға өзгеріс енгізу мақсатында, шаруашылық үрдістері мен операцияды басқарып, бақылап, талдап отыру үшін әр түрлі өлшемдегі ақпараттарды көрсетеді
Бекітілген формадағы қаржылық есепті қалыптастыру мақсатында, мүліктік жағдайды, міндеттерді, меншіктік капиталды және қызмет нәтижесі,екіжақты жазу принципі бойынша ақшалай түрде көрсетеді
Бекітілген формадағы қаржылық есепті қалыптастыру мақсатында, мүліктік жағдайды, міндеттерді, меншіктік капиталды және қызмет нәтижесі,екіжақты жазу принципі бойынша ақшалай түрде көрсетеді
Бухгалтерлік есептің мәліметтері бойынша, салық заңының талаптарына сай, ұйымның салық салынатын базасын, салық төлеу міндеттерін топтастырып, анықтайды
Бухгалтерлік есептің мәліметтері бойынша, салық заңының талаптарына сай, ұйымның салық салынатын базасын, салық төлеу міндеттерін топтастырып, анықтайды
Сурет 1 - Бухгалтерлік есеп ақпараттары
Салық есебінің заңдық деңгейде дербес есептілік ретінде бөлінуі оның ұйымның салық және қаржылық есеп мақсатында бөлек есеп ретінде жүргізуге мүмкіндік береді. Мұндай есепті бөлу есептіліктің мәліметтерін арнайы бағытқа салу, оларды қолдануға және де қаржы есептілігін және салық есептілігін құру мәселесін жеңілдетуге мүмкіндік береді. Салық есептілігінің дербес есептілік түрі ретінде бөлінуі біздің пікірімізше тек өмірлік қажеттілік емес, сондай-ақ нақты фактіге негізделген.
Біріншіден, салық есебінің қаржылық есеп жүйесінің бір бөлігі ретінде танылуы және де салық есептілігіне сәйкес салық есебінің қорытынды кезеңі болып табылады. Яғни салық есептілігінің дербес есептілік ретінде анықталуына мүмкіндік береді.
Екіншіден, мұндай бөлінудің мемлекеттік қажеттілігі бюджетке түсетін салық түсімдеріне байланысты. Бізге белгілі болғандай бюджетке түсетін салық түсімдерінің үлесі мемлекеттік жалпы табыстың 90% құрайды, бұл салықтың фискалдық қызметін шешуге мүмкіндік береді.
Үшіншіден, салық есептілігі ұйымның табыстылығын түсіндіреді және тиянақтайды, осылайша оның потенциалды инвесторлардың жалпы қызығушылығын арттыру акциясының құнын анықтайды 5, 39бет.
Салық салу бойынша нормативті құжаттарда қаржылық есептің тек іс жүзіндегі әдістерін пайдалана отырып, орындалуы мүмкін болмайтын салық салу бойынша талаптардың көптеген мөлшері жеткілікті. Бұл өз кезегінде салық есебін жүргізудің кажеттілігіне алып келеді. Салық есебі бойынша отандық ғалымдардың пікіріне тоқталайық.
Үмбетәлиев А.Д. пен Керімбек Ғ.Ғ. пікірлерінше Салық есебі-қаржылық есеп жүйесі ретінде мемлекетпен бекітілген ережелер негізінде тұрғын халықтың салықты төлеу, салық есептілігін ұсыну бойынша функциясын атқарады. Қаржылық есептің салық есептілігін жасауға байланысты арнаулы құжаттар салық есебінің ақпараттық өнімі болып табылады 6, 211бет.
Қалдыбаев Е.Қ., Маткаримова Л.К. пікірлерінше Салық есебі - салық міндеттемелерін дұрыс есептеуге қажетті шаруашылық және қаржылық ақпараттарды жинау, тіркеу және өңдеу жүйесі - деген анықтаманы тұжырымдайды 7, 89бет.
Салық есебінің міндеті -- толық салық салу мақсаты үшін және есеп беру (салықтық) кезеңінде жүргізілген шаруашылық операцияларын есептеу тәртібі туралы дәл ақпараттарды қалыптастыру, сондай-ақ, бюджетке салық пен басқа да төлемдер мен алымдарды уақытында есептеу мен толық төленуінің дұрыстығын бақылау үшін, сыртқы және ішкі пайдаланушыларды акпараттармен қамтамасыз ету.
Экономикалық әдебиеттерде салық есебін анықтау екі көзқараста қарастырылады Кең мағынадағы салық есебі бюджетке енгізілуге қажетті салықты анықтау мақсатында, салық төлеушінің мүлігін, олармен жүргізілетін шаруашылық операцияларын және оның нәтижелерін анықтау үдерісі түрінде көрінеді. Осы көзқарас бойынша салық есебін, егер олар салық салымына қатысты болса, кез келген есепте, оның ішінде статистикалық және бухгалтерлік есепте қарастыруға болады.
Төмендегі № 1 кестеде ҚЕХС бойынша қаржы есептілігі және де ұйымдағы салық және статистикалық есептерінің негізгі құрамы көрсетілген басқа да есептілік түріне жататын оның элементтері тек оған емес, сондай-ақ байланыс жасау мүмкіндігі бар басқа есептілік түрлеріне тән.
Кесте 1 - Қаржылық және салық есептіліктерінің элементтері
Қаржы есептілігі (ҚЕХС бойынша)
Салық есептілігі
1
2
3
4
құрамы
элементтері
құрамы
элементтері
Бухгалтерлік баланс
Активтер
Міндеттемелер
Меншік құралдары
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 100.00 форма
Активтер
Міндеттемелер
Меншік құралдары
Табыстар
Шығындар
Табыстар және шығындарбойынша есеп беру
Табыстар
Шығындар
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 200.00, 600.00, 601.00 форма
2.1 Міндеттеме
Ақша қаражаттарының қозғалысы бойынша есеп беру
3.1Қолда бар ақша қаражаты
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 700.00 форма
3.1Активтер 3.2Меншік құралдарының өзгеруі
Меншік капиталының өзгерістері бойынша есеп беру
4.1 Меншік құралдарының өгеруі
4.2 Меншік иелерімен жүзеге асырылатын инвестициялар
4.3 Меншік иелері арасында табысты бөлу
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 300.00, 307.00 форма
4.1Табыстар
4.2Міндеттемелер
Түсіндірме хат
5.1Есеп және есептілік жүргізудің принциптері мен тәртібі
5.2Қаржы есептілігін ашу үшін қосымша ақпарат
Барлық толықтырулары мен қосымшаларымен 400.00 форма
5.1 Міндеттемелер
Ескерту: Жақыпбеков Д.С.: Қазақстандық кәсіпорындардағы салық салу, салық есебі мен есептілігін ұйымдастыру [8, 125 б]
Салық есебінің мәнділігі бойынша екінші әдісі қаржылық есепті-қаржылық ережелер мен методикаларынан, өзгеше есепте-салықтық көрсеткіштердің қалыптасуының арнайы ережелерін іске қосу.
Бұл әдістің негізгі ерекшелігі оның салық салуға ерекше бағытталуы. Сөйтіп, өнімнің (қызметтің, жұмыстың) өзіндік құнына енетін өнімдерді (қызметтерді, жұмыстарды) өндіру мен сатуға байланысты шығындар құрамы туралы Жағдайға сәйкес (ҚР-ң Үкіметінің қаулысының редакциясында) өнімдерді(қызметтерді, жұмыстарды) өндірумен байланысты ұйымның барлық шығындары өнімнің (қызметтің, жұмыстың) нақты өндірістік өзіндік құнын толық көлемде қалыптастырады. Бірақ салық салу мақсатында ұйымдар мен кәсіпорындармен жүргізілген барлық шығындар лимиттер, нормалар мен нормативтердің белгіленген тәртіпте бекітулерді ескере отырып түзетіледі.
Салық салу базасының қалыптасу есебінің әдісіне тоқталып өтсек, ҚР-да салық төлеуші салық салу мақсатында кірістер мен шығыстарды есептеу әдісі бойынша анықтайды. Есептеу әдісі - салық есебінің әдісі, оған сәйкес кірістер мен шегерімдер жұмыстарды орындаған, қызметтерді көрсеткен, төлеу уақытына қарамастан мүлікті сату мен кіріске алу мақсатында мүлікті тиеп жөнелту сәтінен ескеріледі.
Бұл әдістің мәні салық салу мақсатында салық заңнамасы белгілі-бір анықтамаға өзінің жеке түсініктемесін береді, ал ол өз кезегінде жалпылама қабылданған түсініктермен сәйкес келмейді [9, 18 б].
Бірақ, кейде есеп берулер бір салық кезеңі ішінде бірнеше рет берілуі мүмкін. Бұл әдеттегідей бюджетке салықтардың бірқалыпты енгізілу қажеттілігінен туындайды. Өйткені ол белгілі-бір кезең негізінде есептелген аванстық төлемдерді өтеумен әрқашан қамтамасыз етіле алмайды.
Белгіленген салық кезеңіне байланысты салықтар жедел және кезеңдік-жоспарлық болып ажыратылады.
Арнайы салықтық регистрлар мен басқа да салықтық құжаттамаларды белгілеуіне тоқталып өтелік. Арнайы салықтық құжаттамаларды жүргізу салықтық есеп методологиясының формалды-техникалық тәсілі болып табылады. Салықтық құжаттама кұжаттардың 3 түрінен тұрады:
1. салықтық есептеулер;
2. салықтық есептеулердің көрсеткіштерін растайтын құжаттама;
3. салықтық регистрлары.
Салықтық құжаттамалардың ерекшелігі болып, оның құрамында арнайы салықтық бастапқы құжаттар жоқ, өйткені салықтық есепті жүргізудің негізі болып, шаруашылық операциялардың жасалғандығын бекітетін бастапқы есепті-бухгалтерлік құжаттар болып табылады [10, 119 б.].
Сөйтіп, салық есебі салық төлеушінің міндеттемелі салықты дұрыс есептеуі үшін қажетті шаруашылық және қаржылық ақпаратты бекіту және өңдеу мен алым жүйесін көрсетеді.
Әлемдік тәжірибеде онда бухалтерлік есептің қатысу деңгейі бойынша, салық есебінің үш түрі бөліп көрсетіледі:
қаржылық салық есебі;
аралас салық есебі;
абсолюттік салық есебі.
Қазақстандағы салық есебінің осы түрлері белгілі бір құрамдастарымда құрастырылады. Сөйтіп салық төлемінің кейбірі қаржылық есептің (кедендік және мелекеттік баж салығы және т.б.) қатысуынсыз есеп айырысады. Сонымен бірге, салық есебінің іс жүзіндегі әдіснама тәжірибеде толықтай қаржылық есепке негізделген 11. Ал енді салық есебінің түрлерін төмендегі 2-суреттен көре аламыз.
Салық есебінің көрсеткіштері тек бухгалтерлік есептің деректері бойынша қалыптасады
Салық есебінің көрсеткіштері тек бухгалтерлік есептің деректері бойынша қалыптасады
Салық есебінің көрсеткіштері салық салудың әр түрлі әдістерін пайланумен анықталады
Салық есебінің көрсеткіштері салық салудың әр түрлі әдістерін пайланумен анықталады
Аралас салықтық есеп
Аралас салықтық есеп
Бухгалтерлік салықтық есеп
Бухгалтерлік салықтық есеп
Салық есебінің көрсеткіштері бухгалтерлік есептің әр түрлі салық салудың әдістерін қолданудың қатысуынсыз қалыптасады
Салық есебінің көрсеткіштері бухгалтерлік есептің әр түрлі салық салудың әдістерін қолданудың қатысуынсыз қалыптасады
Абсолюттік салықтық есеп
Абсолюттік салықтық есеп
Сурет 2 - Cалық есебінің түрлері
Қорыта келетін болсақ салық деректері салық салу объектілері туралы топталған ақпараттарда, әзірленген кестелерде, бухгалтер анықтамасында және басқа да құжаттарда есептелінеді. Салық есебінің деректері есеп объектісіне үздіксіз, хронологиялық тәртіпте салық салу (оның ішінде, нәтижелері бірнеше есептік кезеңдегісі есептелетін немесе бірнеше жылға ауыстырылатын) мақсаты үшін көрсетілуі тиісті. Сонымен бірге деректерді талдау есебі алғашқы құжаттардың ақпараттарын жинақтап жүйелендіруі және салық базасының қалыптастыру тәртібінің ашық болуын ұтымды ұйымдастыруы тиісті. Сонымен салық есебінің қаржылық есебінен дербес бөлінгенін қарадық. Ал енді есепті жүргізу ерекшеліктеріне көңіл бөлеміз.
1.2 Ұйымның есеп саясаты және оның бухгалтерлік, салықтық есепті жүргізудегі рөлі
Бухгалтерлік есеп принциптері бойынша ұйымның есеп саясаты деп ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.
Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), қаржылық есеп шоттарын қолдану әдістері, қаржылық есептің тіркелім жүйесі, мәліметті өңдеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді 12, 51 б.
Ұйымның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған тәсілдер жиынтығы, құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыруы және қаржылық есептегі шаруашылық кызметіне жасалған қорытынды шолу фактілері ұйымның есептік саясатында көрініс табуы тиіс. Басқаша айтканда, есептік саясат -- бұл қаржылық есептің әдісін жүзеге асыратын тетігі.
Бухгалтерлік есепте халықаралық есеп стандарттарын және ұлттық қаржылық есеп стандарттарын қолдану үшін әр ұйым өзінің есеп саясатын жасауға мүдделі. Сол сияқты Салық кодексінің талаптарын іс жүзіне асыру үшін әр ұйым өзінің салықтық есепке алу саясатын дайындап, қолданысқа енгізуі тиіс. Бұл екі міндетті құжат ұйымда жеке немесе біріктірген түрде дайындалуы мүмкін. Бірлескен қызмет жөніндегі салықтық есепке алу саясатын бірлескен қызмет туралы шартқа қатысушылар әзірлейді және бекітеді 13, 122 б. Салықтық есепке алу саясатында мынадай ережелер белгіленуге тиіс:
салық төлеуші дербес әзірлеген салық тіркелімдерінің нысандары мен жасалу тәртібі;
стандарттау жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган бекіткен экономикалық қызмет түрлерінің жалпы сыныптауышына сәйкес жүзеге асырылатын қызмет түрлерінің тізбесі;
салықтық есепке алу саясатының сақталуына жауапты адамдар лауазымдарының атауы;
салық салудың әр түрлі шарттары көзделген қызмет түрлері жүзеге асырылған жағдайда бөлек салықтық есепке алудың жүргізілу тәртібі;
корпоративтік табыс салығын есептеу мақсатына орай шығыстарды шегерімге жатқызудың, сондай-ақ қосылған құн салығын есепке жатқызудың салық төлеуші таңдап алған әдістері.
Салық төлеуші салықтық есеп саясатына өзгерісті және толықтыруды халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына және Қазақстан Республикасының қаржылық есеп және қаржылық есептілік туралы заңнамасының талаптарына сәйкес әзірленген қолданыстағы салықтық есепке алу саясатына немесе бөліміне өзгерістер және толықтырулар енгізу тәсілдерінің бірімен жүзеге асырады 14, 92 б.
Корпоративтік табыс салығы бойынша салық есептілігі, салық төлеушілердің мынадай санаттарының әрқайсысы үшін:
сақтандыру, қайта сақтандыру ұйымдары, өзара сақтандыру қоғамдары;
коммерциялық емес ұйымдар;
әлеуметтік саладағы қызметті жүзеге асыратын ұйымдар;
өздеріне декларацияны жасау және табыс ету жөніндегі міндет белгіленген, корпоративтік табыс салығын басқа да төлеушілер үшін жеке-жеке осы декларацияға қосымшалармен коса бекітеді 15.
Салық есебінің саясатын салық төлеуші (салық агенті) дербес өңдеп бекіткен. Осыған байланысты арнайы салықтық режимді қолданатын кіші бизнес субъектілері және арнайы салықтық режим қолданатын фермерлік шаруашылығының салық төлеушілері үшін ҚР Қаржы Министрлігімен № 619 бұйрығымен 2008 жылдың 29 желтоқсанында бөлек форма форма бекітілген.
Ұсынылған формаларды пайдалану салықтық уақтылы және төлеудің мекен-жайын қамтамасыз етеді, салық пен төлемнің есептеу дұрыстығы туралы дәлелдеу базасын қалыптастырады, сонымен бірге салық есебіндегі көптеген қателіктердің алдын алады 16, 86 бет.
ҚР территориясындағы әрекеттегі салықтар тікелей және жанама салықтар болып бөлінеді. Жанама салықтарға қосымша құн салығы және акциздер жатады. Ал басқа салықтар тікелей салықтарға жатады.
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастары дамыған елдерде қолданылатын, іс жүзіндегі Халықаралық қаржылық стандарт пен салық салу жүйесіне бағытталған, ұлттық есептік және салықтық саясатын қалыптастыру үшін қолайлы жағдай орнады.
Ұйымның таңдап алған салық есебін жүргізу тәсілінің жиынтығы салық есебін ұйымдастырудың жалпы қағидасы, салық салу мақсаты үшін қаржылық есептің деректерін түзету тәртібі және салықтық базаны есептеу, бюджетке төлемдер және салық төлемі мен есептеу тәсілдері салық саясаты деп түсіндіріледі.
Салық есебінің саясатын әзірлеу үдерісі - мүдделі пайдаланушылар үшін (бірінші кезекте, аумақтық салық комитеті үшін) оның бекітілуі және ашылуымен бітуі керек. Салық есебінің саясаты, ұйымның есептік саясатының бір бөлшегі ретінде немесе дербес құжат ретінде белгіленуі мүмкін. Салық заңының қаржылықтан ерекшілігі - салық есебінің саясатын ашу мен қалыптастыруды талап етпейді, сондықтан салық есебінің саясаты дәстүрлі түрде бухгалтер есебінің нормативтік жүйесімен қалыптасқан талаптармен рәсімделеді.
Салық есебінің саясаты келесі тұлғаларға бағытталуы тиісті:
ұйымның басшысына оның қалыптасуы үшін жауапкершілік жүктеледі;
бас бухгалтер - ол кәсіпорынның қаржылық есебін құрастырады;
салықтар бойынша маман, тек оның кәсіптік біліктілігі мен қатысуының арқасында, салық есебінің жиынтықты тәсілдеріндегі жағдай мазмұны сауатты және жан-жақты негізделуі мүмкін;
аудитор - себебі салық есебі аудиторлық тексерудің негізгі объектісінің бірі болып табылады;
салық инспекторы - салық салудың сол немесе басқа объектісінің қалыптасу тәртібі нәтижесінде салық есебі саясатының элементтеріне байланысты болады.
Салық есебін ұйымдастыруға жауапкершілік ұйымның басшысына жүктелуі керек.
Салық есебі саясатының негізделуі мен таңдауына әр түрлі факторлар ықпал етуі мүмкін: шаруашылық жүргізуші субъектінің ұйымдық-құқықтық нысаны, қызмет көлемі, ұйым құрылымы, орта тізімдік саны, қызметтік салықтық алаңы (әр түрлі салықтардан, салық мөлшерлерінен, салық жеңілдіктерінен) босату, материалдық базаның болуы (компьютерлік техникамен қамтамсыз етілуі, бағдарламалық әдістемелермен қамтамасыз етілуі), бухгалтер кадрларының мамандық біліктілігінің деңгейі және т.б. Тек ықпал ететін факторлар жиынтығын назарға ала отырып, салық есебінің саясатына негізді түрде дұрыс келуі мүмкін болады.
Салық есебінің саясаты туралы Ереженің екінші бөлімі-салық есебін жүргізудің әдістемесі-салық есебі кезінде ұйымдармен пайдаланылатын, негізгі әдістерді ашып көрсетуі тиісті. Осы бөлімнің мазмұны салық заңына негізделуі керек, бөлімнің кейбір элементтерін ұйымдар және олардың қызметінің нақты жағдайына байланысты өздері жеке таңдап алады.
Бәрінен бұрын, Ереженің бұл бөлімінде салық салынатын базаның қалыптасу есебінің әдісі алдын ала қарастырылуы және бекітілуі тиісті. Таңдап алынған әдіс салық есебінің саясатымен бекітіледі және қаржылық жыл ішінде өзгертілуі мүмкін емес. Ережедегідей, ол кәсіпорынмен ұзақ мерзімге (жылдар бойына) белгіленеді.
Салық есебінің саясаты туралы Ереженің үшінші бөлімі-салық есебін ұйымдастыру-салық есебін жүргізетін тұлғалар шеңберін, олардың қызметтік нұсқауларын (құқықтары, міндеттері) салық есеп айырысуын рәсімдеу үшін қолданылатын есептік құжаттар нысанын; есептік ақпараттарды өңдеу технологиясы мен тәртібін; салық есебі мен басқа да мәселелерді дұрыс жүргізуге ішкі бақылауды өткізудің тәртібін анықтайды. Бұл бөлім де іс жүзіндегі әрекет етуші заңға негізделген, бірақ оның мазмұны әр түрлі факторларға байланысты ұйымдастыру құрылымы, ұйымның жұмысшыларының саны және т.б. құбылуы мүмкін. Бұл бөлімнің элементтері ұйыммен дербес және оның қызметінің нақты жағдайына байланысты әзірленеді.
Ережедегідей, ұйымда салық төлемдерінің есеп айырысуын қаржылық қызмет жүзеге асырады. Қазіргі қаржылық пен салықтық есептің біртіндеп бөлінуі жүріп жатқанда, салық салу мәселерімен айналысатын мамандандырылған қызмет құрылымының (әсіресе, ірі салық төлеушілерде) болуы өзекті мәселе болып табылады.
Ұйым нақты жағдайға байланысты салық есебінің жүргізілуін алдын ала қарастыруы мүмкін. Егер ұйымда салық есебінің арнаулы қызметі немесе салық бойынша штаттық маман жүргізсе, олардың құқықтары және міндеттері, атқаратын қызметтерінің тізімі, бухгалтерлік қызметпен өзара іс-қимылдары тәртіптері үшін қызметтік нұсқауларды әзірлеу қажет. Салық бойынша маман қызметке бас бухгалтердің келісімімен тағайындалады және одан босатылады. Оған салық есебін жүргізуге, уақытында нақты және толық салықтық есеп беруге, ұйымдағы ішкі салықтық бақылауды жүргізуге жауапкершілік жүктеледі. Салық бойынша мамандардың қызметтік нұсқауларын салық есебінің саясаты туралы Ережеде көрсету керек. Салық есебінің саясаты туралы Ережеде салық тіркелімінің нысандары қарастырылуы және бекітілуі керек. Қаржылық есептің деректері кейбір жағдайда бюджетке аударылуға тиісті салық сомасының есеп айырысуы үшін жеткілікті болмайды. Мұндай жағдайда арнаулы әзірленген салықтық есептік тіркелімін пайдалану қажет. Оларды ұйым өзі дербес дайындауына болады. Салық есебінің жұмысшы нысаны-салық есебінің саясаты туралы Ережеге сай болуы керек. Қаржылық есептің алғашқы құжаттарында бар салық туралы алғашқы ақпараттар бухгалтерлік және салық есебінің тіркелімінде жиналады және жүйеленеді. Тек тіркелімде оны қорытындылағаннан кейін, ол топтастырылған түрде салық есебі айырысуына ауыстырылады. Алғашқы ақпарат қажет болған жағдайда алғашқы салық құжаттарында жинақталуы мүмкін.
Салық бойынша есеп айырысу-бұл салық төлеуші салық міндеттемелерінің сомасын есепке алатын және негізгі салықтық есеп айырысу көрсеткіштерін көрсететін арнаулы тұрпатты нысандар. Салықтың әр түрі бойынша салықтық есеп айырысуының соған сәйкесті нысаны болады. Салық бойынша есеп айырысудың нысандарының саны-төленетін салықтармен алымдардың санына байланысты болады. Сондықтан салық есебінің саясаты туралы Ережеде кәсіпорындарда қолданылатын салық есеп айырысуының нысандары келтірілген.
Салық есебінің саясаты туралы Ережеде салық есебінің элементтері бойынша тексеру жүргізудің реттілігі мен мерзімін белгілеу керек; салық төлемдерін төлеудің мерзімін анықтау керек; төленетін салықтардың түрі бойынша, қаржылық жылдың салықтық күнтізбесін қарастыру қажет, сондай-ақ, мерзім бойынша салық қызметіне арнаулы салық бойынша есеп айырысуын көрсету керек.
Кайс Астана ЖШС коммерциялық ұйымының салықтық есеп саясатын ұйымдастыру
2.1 Кайс Астана ЖШС-нің экономикалық сипаттамасы және салықтық есеп саясатын ұйымдастыру
Кайс Астана жауапкершілігі шектеулі серіктестік Қазақстан Республикасы Әділет Министрлігінің Астана қалалық Әділет басқармасында 2006 жылы 23 қыркүйекте 20274 - 1901 - ЖШС нөмірімен тіркелген Кайс Астана ЖШС қызмет ету мерзімі, егер заңды түрде қызмет ететін басқа да шешімдер қабылданбаса Кайс Астана ЖШС - тің қызмет етуіне дейін созылады.
Жарғы бойынша Кайс Астана ЖШС құрылыс материалдарын өңдеу және сату қызметтерді жүзеге асыруға құқылы 17.
Ұйымның бухгалтерлік есебі Кайс Астана ЖШС- нің 1С-8.3. бағдарламасымен жабдықталған. Сондай-ақ ұйымда 1010-1060 Ақша қаражаттары шоттарына аналитикалық шоттар ашылған және бұл шоттар ай сайын карточкаға басылып шығарылып отырады. Ал қалғандары электрондық дискеталарда сақталады.
Кайс Астана ЖШС-нің қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелерін сипаттайтын экономикалық 2-кестеде қарастырамыз.
Кесте 2-Кайс Астана ЖШС-нің негізгі экономикалық көрсеткіштері, мың теңге
Көрсеткіштер
2018-2019
жыл
2020
жыл
Ауытқуы
Сомасы, тг.
Үлесі, %
Сатудан алынған табыс
7064
5608
-1456
-20,62
Сатылған өнімнің өзіндік құны
5615
5489
-125
-2,23
Жиынтық пайда
1449
118
-1331
-91,85
Өзге де табыстар
2909
244
-2665
-91,58
Сатумен байланысты шығыстар
296
235
-61
-20,31
Әкімшілік шығыстары
329
353
+24
+7,25
Қаржыландыру шығыстары
247
314
+67
+27,13
Өзге шығыстар
3079
510
+103
+3,37
Салық салынғанға дейінгі табыс (зиян)
406
-1051
-1457
-358,7
Корпоративті табыс салығы бойынша шығыстар
92
-92
-
Жиынтық пайда (зиян)
313
-1051
-1365
-4 есе
Ескерту: кесте мәліметтері Кайс Астана ЖШС-нің есептілігі негізінде құрастырылған 17.
2-ші кесте арқылы Кайс Астана жауакершілігі шектеулі серіктестігінде 2020 жылғы қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижесі жабылмаған зиян түрінде анықталғанын көреміз. Серіктестіктің қаржылық-шаруашылық қызметіне оң нәтиже берерліктей баптардың барлығы да теріс мәнді, яғни сатудан алынған табыс 20,62%ға, жиынтық пайда сомасы 91,85%-ға кеміген. Ал жиынтық пайданың қалыптасуына әсер ететін сатылған өнімнің өзіндік құны бабы бойынша тек 2,23%-ға ғана төмендеген. Яғни, сату көлемі азайған, ал сатылған өнімдердің өзіндік құнының деңгейі өз дәрежесінде қалған. Осы кестеден серіктестіктің шығыстарының артқанын байқаймыз. Әкімшілік басқару шығыстары 7,25%-ға ал қаржыландырумен байланысты шығыстардың 27,13%-ға артқанын байқаймыз. Бұл серіктестіктің сырттан тартылған қысқа және ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелерінің көп болуымен түсіндіріледі.
Өндірістің тиімділігін арттыруда ұйымдық-техникалық деңгейді бағалау мен талдаудың маңызы зор. Сол себепті, Кайс Астана жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің технико-экономикалық көрсеткіштерін қарастыру мақсатында келесідей аналитикалық 3 кестені құрастырып аламыз.
Кесте 3-Кайс Астана ЖШС-нің технико-экономикалық көрсеткіштері
№
Көрсеткіштер
Сомасы, теңге
Ауытқуы
2018-2019 жыл
2020 жыл
+, -
%
1
Сатудан алынған табыс сомасы, теңге.
7064946
5608072
-1456873
-20,62
2
Негізгі құралдар орташа жылдық құны, теңге
1205300
768690
-436609
-36,22
3
Жұмысшылардың орташа тізімдік саны
22
20
-2
-9,1
4
Жалпы активтер құны, теңге
7241752
8309959
+1068207
+14,75
5
Қысқа мерзімді активтер, теңге
8307082
6994080
-1313002
-18,77
6
Қор қайтымдылығы, 1ж:2ж, теңге
5,86
7,3
+1,44
24,57
7
Қор сыйымдылығы, 2ж:1ж, теңге
0,17
0,14
-0,03
-17,65
8
Еңбек өнімділігі, 1ж:3ж, теңге
321133
280403
-4073
-12,68
9
Жиынтық табыс, теңге
1449473
118138
-1331334
-91,85
10
Таза табыс, теңге
313586
-1051496
-1365082
-4 есе
11
Ағымдағы активтердің айналымдылығы
0,12
0,75
+0,63
-
12
Сату рентабельділігі, %
20,52
2,11
-18,41
-
13
Активтердің рентабельділігі, %
4,3
-12,65
-33,17
-
Ескерту: кесте мәліметтері Кайс Астана ЖШС-нің есептілігі негізінде құрастырылған 17.
Кайс Астана ЖШС-не технико-экономикалық сипаттама беретін 3-ші кесте көрсеткіштерін қарастыра отырып, келесідей қорытынды жасауға болады.
Қор қайтымдылығы көрсеткіші пайдаланылған негізгі өндірістік құралдардың әрбір бір теңгесіне сәйкес келетін өнім көлемін көрсетеді. Кайс Астана ЖШС-і бойынша қор қайтымдылығы 2019 жылы 5,86 теңге, ал 2020 жылы 7,3 теңге болған. Қор қайтымдылығы қаншалықты жоғары болса, соншалықты серіктестіктің өндірістік құралдарының тиімді қолданыста екендігін дәлелдейді.
Қор сыйымдылығы көрсеткіші керісінше, шығарылған 1 теңге өнімге қанша өндіріс құралдарының құны жұмсалатындығын көрсетеді. Қор сыйымдылығы төмен болса серіктестік үшін тиімді деп есептеледі. Кайс Астана ұйымында қор сыйымдылығы 0,17 теңгеден 0,14 теңгеге кеміген, және де қор қайтымдылығының да артуы серіктестік үшін жақсы жағдайды сипаттайды.
Табыстылық, яғни рентабельділік көрсеткіштеріне келетін болсақ серіктестіктің жағдайы төмендегенін көреміз, себебі сату көлемінің рентабельділігі 18,41%-ға, ал жалпы активтердің рентабельділігі 33,17%-ға кемігенін көріп отырмыз. Сату рентабельділігі жиынтық табыстың сатудан алынған табысқа қатынасы түрінде анықталады. Жалпы активтердің рентабельділігі таза табыстағы барлық активтердің үлесін көрсетеді [18, б.92].
Баланс мәліметтері арқылы активтердің құрамы мен құрылымын, олардың динамикасын оқып білу үшін баптар бойынша іріленген келесі сраптамалы кесте құруға болады. Кайс Астана ЖШС - нің активтер құрамы мен құрылымы 4-ші кестеде көрсетілген.
Кесте 4-Кайс Астана ЖШС - нің активтер құрамы мен құрылымы,(2020ж)
Көрсеткіштер
Есепті жылдың басына
Есепті жылдың соңына
Ауытқулары+,-
%-қ пункт
∑,
мың тг
Үлес салмағы, %
∑, мың тг
Үлес салмағы,%
мың тг
%
І Қысқа мерзімді актив
8307
20,5
6993
19,1
-1314
-18,7
-1,3
Ақша қаражаттары
1542
3,8
1156
3,1
-386
-33,3
-0,6
Қысқа мерзімді дебиторлық берешк
5547
13,7
4172
11,4
-1375
-32,9
-2,2
Құндылықтар
889
2,1
763
2,0
-126
-16,5
-0,1
Ағымдағы салықтық активтер
117
0,2
689
1,8
572
83,0
1,6
Басқа да қысқа мерзімді активтер
210
0,5
210
0,5
0
0
0,0
ІІ Ұзақ мерзімді актив
32134
79,4
29464
80,8
-2670
-9,0
1,3
Негізгі құралдар
32120
79,4
29444
80,7
-2676
-9,0
1,3
Материалдық емес активтер
14
0,03
19
0,05
5
26,3
0,0
Активтер сомасы, баланс валютасы
40442
100
36457
100
-3983
-10,9
0
Ескерту: кесте мәліметтері Кайс Астана ЖШС-нің есептілігі негізінде құрастырылған 17.
Осы 4-кесте де келтірілген мәліметтер жалпылай түрде кәсіпорын дамуыныңың оң тенденциясы жөнінде айғақтайды, себебі барлық активтер сомасы (баланс валютасы) есепті жылы -10,9 пайыз немесе -3983 мың теңгеге азайып отыр. Бірақта, сонымен қатар талдау барысында активтердің жайғасқанын, олардың құрамындағы құрылымдық өзгерістерді, оның ішінде өндірістік потенциалдың өзгерістерін оқып білу қажет.
Өндірістік потенциал (немесе өндіріске арналған мүлік) ол кәсіпорынның материалдық-техникалық базасының дамығанын сипаттайды және негізгі құралдар, өндірістік запастар мен басқа да ұзақ мерзімді активтердің құрамында есептелетін аяқталмаған құрылыс құндарының сомасын көрсетеді. Өндірістік потенциалды бағалау үшін өндірістікке анралған мүлік коэфиценті падалынады. Бұл коэфицент мөлшері 0,5 төмен болмауы керек [19, б.89].
Талдап отырылған кәсіпорынның жоғарыда келтірілген кесте бойынша активтерінің нақты құнын көрсететін баланс валютасының есепті жылдың соңында -3983 мың тг өскенін азайғанын көріп отырмыз. Бұл кәсіпорынның оң нәтижесін сипаттайды
Кәсіпорын активтерінің жұмылдыру (мобильдік) коэфиценті 99,8-ден (830740441) 99,7 -ге (699336458) төмендеді. Мұндай жағдайды оңынан бағалай алмаймыз, себебі бұл коэффициенттің өскені кәсіпорынға өзінің берешектерін өтеу үшін, өндістің тоқтаусыздығын қамтамасыз ету үшін және активтерді жұмылдыру арқылы олардың айналымдылығын жылдамдату үшін көп мүмкіншілік береді, ал біздің жағдайда ол төмендеп отыр.
Қысқа мерзімді міндеттемелерді өтеу үшін арналған құралдардың абсолютті дайындық деңгейін сипаттайтын көрсетікіш болып мобильділік коэффициент табылады. Бұл коэффициенттің мөлшері қысқа мерзімді активтердің ең мобильді бөлігінің сомасын олардың барлық сомасына бөлу арқылы анықталады. Қарыстырып отырған мәліметтер бойынша мобильділік коэффициент жыл басында 0,19 (15428307) тең болса, жыл соңында 0,17 (11566993) дейін төмендеген.
Келтірілген кесте бойынша ұзақ мерзімді активтердің азаюы айқандалып отыр. Егер жыл басында ұзақ мерзімді активтер 32134 мың тг немесе 79,4 % болса, ал жыл соңында 29464 мың тг немесе 80,8 % құрады, яғни -2670 мың тг немесе -9,0 есе елеулі түрде азайған. Оған себеп болған негізгі құралдар кәсіпорында жаңғыртылмаған яғни сатылып алынбағаннан болып отыр. Кайс Астана ЖШС-нің пассивтер құрамы мен құрылымы 5-ші кестеде көрсетілген.
Кесте 5-Кайс Астана ЖШС-нің пассивтер құрамы мен құрылымы
Көрсеткіштер
Есепті жылдың басына
Есепті жылдың соңына
Ауытқулары
+,-
%-қ пункт
∑,
мың тг
Үлес салмағы,%
∑,
мың тг
Үлес салмағы, %
мың тг
%
ІҚысқа мерзімді міндеттеме
23005
56,8
21894
60,0
-1111
-5,0
3,1
Салық бойынш міндеттеме
1099
2,7
1299
3,5
200
15,3
0,8
Басқа міндетті және ерікті төлемдер бойынша төлемдер
44
0,1
268
0,7
224
83,5
0,6
Қысқа мерзі кредиторлық берешек
21584
53,3
20034
54,9
-1550
-7,7
1,5
Басқа да қысқа мерзімді міндеттемелер
277
0,6
292
0,8
15
5,1
0,1
ІІҰзақ мерзімді міндеттеме
34946
86,4
32386
88,8
-2560
-7,9
2,4
Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттеме
34946
86,4
32386
88,8
-2560
-7,9
2,4
ІІІ Капитал
-17509
-43,2
-17823
-48,8
-314
1,7
-5,5
Жарғылық капитал
100
0,2
100
0,2
0
0
0,0
Бөлінбеген пайда
-17609
-43,5
-17923
-49,1
-314
1,7
-5,6
Пассивтер сомасы
40442
100
36457
100
-3985
-10,9
х
Ескерту: кесте мәліметтері Кайс Астана ЖШС-нің есептілігі негізінде құрастырылған 17.
Жоғарыда 5-кестенің келтірілген мәліметтері бойынша активтерді қалыптастырудың негізгі көзі ретінде меншікті капиталды айтуға болады, өйткені оның жыл бойы абсолютті және қатынасты өсімі байқалады. Абсолюттік мөлшермен алғанда меншікті капиталдың құны 1,7 пайызға немесе 314 мың теңге теріс санға артып отыр. Капиталдың мұндай өсуіне, біріншіден қосымша төленген капитал мен өзге капитал артуы, екіншіден пайданың капиталға айналуы атты факторлар себеп болған.
Сонымен бірге, кәсіпорынның қаржылық жағдайы көбінесе заемдық қаражаттардың нақты құрамы мен құрылымы арқылы да сипатталады. Жоғарыда келтірілген мәліметтер бойынша есепті жылы қысқа мерзімді міндеттемелер -1111 мыңға немесе -5,0 пайызға. Ал, ұзақ мерзімді міндеттемелер -2560 мың теңгеге немісе -7,9 пайызға кеміген. Міндеттемелер мен капиталдың құрамы мен құрылымы келесі 6 - шы суретте берілген.
Кайс Астана ЖШС әлеуметтік салық ағымдағы айдың еңбекақы төлеу қорының заңда қаралған пайызы мөлшерінде есептеледі де, келесі айдың 15-ші жұлдызынан кешіктірілмей төленуі тиіс. Кәсіпорында әлеуметтік салық сомасы есептелгенде оның бухгалтериясында мынадай жазу жазылады ол келесі 6- кестеде көрсетілген.
Кесте 6- Кайс Астана ЖШС әлеуметтік салық сомасының есептелуі
№
Операция мазмұны
Дебет
Кредит
Сомасы, теңге
1
Ағымдағы айдың еңбекақы төлеу қорынан әлеуметтік салық есептелді
7210Әкімшілік шығыстар
3150Әлеуметтік салық
255 000
2
Есептелген сома бюджетке аударылды
3150Әлеуметтік салық
1030Ағымдағы банктік шоттар-дағы ақша қара-жаты
255 000
Ескерту: кесте мәліметтері Кайс Астана ЖШС-нің есептілігі негізінде құрастырылған 17.
Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы. Есепті жылда салық салынатын табыстары бар заңды тұлғалар табыс салығын төлеушілер болып табылады. Табыс салығын төлеушілер қатарына заңды тұлғалар, олардың филиалдары және оқшауланған (дербестелген) бөлімшелер кіреді.
Ұйым өзінің есепті жылдағы алған табысы бойынша табыс салығы сомасын есептеу барысында бухгалтерлік есепте мына түрдегі екі жақты жазу жазылады, Кайс Астана ЖШС табыс салығының есептелуі 7-ші кестеде берілген.
Кесте 7- Кайс Астана ЖШС табыс салығының есептелуі
№
Операция мазмұны
Дебет
Кредит
Сомасы, теңге
1
Есепті жылдағы алған табысы бойынша табыс салығы сомасы есептелді
7710 Корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстар
3110 Төлеуге тиісті корпорация-лық табыс салығы
1 200 520
2
Есептелген сома бюджетке аударылды
3110 Төлеуге тиісті корпорациялық табыс салығы
1030Ағымда-ғы банктік шоттардағы ақша қаражаты
1 200 520
Ескерту: кесте мәліметтері Кайс Астана ЖШС-нің есептілігі негізінде құрастырылған 17.
Кейінге қалдырылган корпоративтік табыс салығының есебі. Бухгалтерлік есепте табыстың (зиянның) сомасы бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес анықталған табыс пен шығындардың айырмасынан құралады. Салық салынатын табыстың (зиянның) сомасы салық заңына сәйкес анықталады. Салық заңы талаптарьшың бухгалтерлік есеп талаптарынан өзгешелігі бар. Осының негізінде бухалтерлік есепте анықталған табыс пен салық салынатын табыстың арасында айырмашылық пайда болады. Бұл айырмашылық пайда болу себептеріне байланысты тұрақты немесе уақытша болып бөлінеді [20, 49б].
Уақытша айырмашылықтың пайда болу себебі есеп беретін кезеңде есептелген бухгалтерлік табыстар мен шығындардың кейбір баптар бойынша сомасы осы кезеңдегі салық салынатын табыстарды анықтарда есепке алынбай келген кезеңдердегі салық салынатын табыстардың құрамына кіргізіледі. Сөйтіп, есеп беретін кезеңдегі пайда болған уақытша айырмашылық келешектегі есеп берстін мезгілде күшін жояды.
Бухгалтерлік және салық есептерінің талаптарындағы өзгешеліктер нәтижесінде пайда болған айырмашылықтар Кейінге қалдырылған корпоративтік табыс салығы деп аталатын шотта жүргізіледі. Бұл пассивті шот болғандықтан кейінге қалдырылған салық сомасы өскенде бұл шот кредиттелініп, ал азайғанда дебиттелінеді. Кейінге қалдырылған салық сомалары бұл шотта өздерінің түрлері бойынша бөлек есептеледі.
Қазақстан Республикасы аумағында акцизделуге жататын тауарларды өндіретін немесе акциздеуге тиісті тауарларды импорттайтын немесе Қазақстан Рсспубликасы аумағында (акцизделуге) ойын бизнесін жүзеге асыратын барлық заңды тұлғалар акциз салығын төлеушілер болып табылады.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz