Тілдік дағды қалыптастырудағы мәтін маңызы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ
1. Тілдік дағды қалыптастырудағы мәтін маңызы
1.1 Мәтін және оның анықтамасы мен сипаттамасы
1.2 Қазақ тілі пәні аясында мәтін арқылы қалыптастыралатын тілдік дағдылар
2. Орта мектепте көркем мәтінді оқытудың әдістемесі
2.1 Орта мектеп қазақ тілі оқулығына ендірілген мәтіндердің танымдық және тәрбиелілік маңызы
2.2 Оқулық аясында оқытылатын мәтіндерді оқытудың тиімді әдістері

ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР

КІРІСПЕ

Зерттеудің жұмысының өзектілігі. Оқушылардың сөйлеу мәдениетін арттыру - қазіргі мектептің алдында тұрған өзекті міндеттердің бірі. Адамның мәдениеті, ойлау, интеллект деңгейінің көрсеткіштерінің бірі оның сөйлеу тілі екендігі белгілі, ол тілдік нормаларға сәйкес келуі керек.Бастауыш мектепте балалар ауызша және жазбаша әдеби тілдің нормаларын игере бастайды, сөйлеудің мақсаттары мен міндеттеріне сәйкес әр түрлі қарым-қатынас жағдайларында тілдік құралдарды қолдануды үйренеді. Сонымен қатар, мұғалім балаларға сөйлеу талаптарын түсінуге, бастауыш сынып оқушыларына тіл құралдарының дұрыстығын, дәлдігін, әртүрлілігін, экспрессивтілігін бақылауға үйрету керек.Әдістемелік, педагогикалық әдебиеттерді талдау, оқу процесін бақылау сөйлеу мәдениеті бойынша жұмыс Қазақ тілі сабақтарында аз көлемде, фрагменттік түрде жүргізілетінін көрсетті. Бұл ереже мұғалім әрдайым оқушы жіберген қатенің түрін анықтай алмайтындығына және, тиісінше, оны түзету үшін дұрыс жаттығуды таңдай алмайтындығына байланысты. Сонымен қатар, әдістемелік әдебиеттерді талдау көрсеткендей, оқушылардың сөйлеуінде қателіктердің әртүрлі классификациясы бар, бірақ бірыңғай классификация жоқ, бұл мұғалімнің осы бағыттағы жұмысын қиындатады. Мектептегі оқушылардың сөйлеуін дамыту бойынша жұмыс көп қырлы. Психологтар мен әдіскерлер баланың ана тілін, ең алдымен, басқалардың сөйлеу тіліне еліктейтінін айтады. Өкінішке орай, қазіргі уақытта ата-аналар қиын әлеуметтік жағдайларға байланысты, жұмыспен қамтылуына байланысты бұл туралы жиі ұмытып кетеді және баланың сөйлеуін дамыту процесі өздігінен жүреді. Бала қоршаған ортаға қарағанда компьютерде көбірек уақыт өткізеді. Зерттеудің әдіснамалық негізін балалар сөйлеуінің даму теориялары құрады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі.
Зерттеу нысаны.
Зерттеу пәні.
Диплом жұмысының мақсаттары мен міндеттері.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы.
Зерттеу әдістері.
Диплом жұмысының ғылыми-тәжірибелік мәні.
Диплом жұмысының құрылымы.

1.1 Мәтін және оның анықтамасы мен сипаттамасы

Балалардың сөйлеу тілі бастауыш сыныптан қалыптасады. Әріптен бастап, екі сөйлемнің басын құрау арқылы бала сөйлеу тілін үйреніп бастайды. Сыныптан сыныпқа өте келе балалар бастауыш сыныпты бітірем дегенше, қысқа мәтінді түсініп оқуды, мәтін бойынша түсінік айтып беруді үйренеді. Одан кейін орта сыныпқа келгенде, ішкі және сыртқы факторларға байланысты оқушының сөйлеу тілі өзгеріске ұшырайды. Түрлі жаргон сөздер, вирус сөздер немесе орыс тіліндегі сөздер оқушының сөздік қорындағы қалыпты жағдай болып қалады. Орта мектепте грамматиканы оқытудың негізгі мақсаты оқушылардың сөйлеу дағдысының маңызды құрамдас бөлігі ретінде грамматикалық дағдыларын қалыптастыру болып табылады: сөйлеу, тыңдау, оқу және жазу. Зерттелетін тілдің грамматикасын игеру ауызша және жазбаша сөйлеуде өнімді дағдыларды қалыптастыру үшін ғана емес, сонымен қатар тыңдау және оқу кезінде басқа адамдардың сөйлеуін түсіну үшін де маңызды. Грамматикалық дағдылардың жеткіліксіз деңгейі тек тілдік ғана емес, сөйлеу және әлеуметтік-мәдени құзыреттілікті қалыптастыру жолында еңсерілмейтін кедергіге айналады. Бұл жерде ең маңызды рөл атқаратын - мәтін. Мәтін туралы түсінік қалыптастыру.
Мәтін дегеніміз не? Неліктен оны түсініп, мектепте онымен жұмыс істеуді үйрену керек? Мәтінді талдау арқылы, ана тілін білу арқылы қандай мәселелерді шешуге болады?
Мәтін-бұл интегративті бірлік, оны терең түсіну: лингвистика, психология, мәдениеттану, тарих және т.б. көптеген ғылымдардың тоғысында жатыр. мәтінді тұтастай түсіну үшін оқушыға кейде әдебиет теориясы мен тіл тарихынан білім қажет. Мәтінді зерттей отырып, балалар өмірдің әртүрлі аспектілері мен әртүрлі дәуірлер туралы идеяларды қалыптастырады, адамгершілік сезімдерін жақсартады. Олар салыстыруды, логикалық ойлауды, өз пікірлерін қорғауды, қателіктерін мойындауды үйренеді. Соңында олар дәл және экспрессивті ауызша және жазбаша сөйлеудің негізін игереді. Мұғалімнің міндеті- сауатты, шығармашылық, шынайы құзыретті тұлғаны қалыптастыратын мәтін бойынша жүйелі, қызықты, білікті жұмыс ұйымдастыру.
Мәтіннің құрамы,құрылысы және мәтіндегі танымдық, тәрбиелілік түсінік оқушылардың ойлау жүйесің, сөйлеу мәдениетін қалыптастырады. Мәтін оқушыны оқуға үйретудің басты құралы, тілді дамытады, тәрбиелейді, қазақ тілінде сөйлеуге үйретеді. Мәтін бұл қызметтерді толық орындау үшін келесі талаптар қойылады:
- оқушының жас ерекшеліктеріне , түсініктеріне сәйкес келуі керек.
- әр сыныпта оқылатын мәтін әр деңгейде болуы керек. Оқу жылының басындағы мәтіндермен оқу жылының соңындағы мәтіндердің көлемі, ондағы сөйлемдердің құрылысы бірдей емес.
- әр сынып оқушыларының білім деңгейіне, дүниетанымына сәйкес келуі керек, оқушыларға таныс емес, түсінбейтін, мазмұны күрделі мәтін алынбауы керек.
- мәтін мазмұны оқушыны қызықтыратындай болуы керек. Қызығушылық мәтінін оқушы жақсы игереді.
- мәтінде қазақ халқының этикалық әдет-ғұрпы, мәдениеті мен ұлттық мерекелері,оқушылардың таныстыру қызметі ретінде қызмет ететін жетістіктері баяндалуы тиіс .
- мәтін бойынша бірнеше жұмыс жасай алады. Мәтінді оқу, аудару, мазмұнын ауызша баяндау, мәтінді ұсынуды жоспарлау, мазмұндама жазу, сұрақ-жауап ретінде екі адамның диалогы, яғни диалог құру.
Қазақ тілі сабақтарының тиімділігі ауызша және жазбаша тапсырмалардың айырмашлығы қаншалықты ұтымды ұйымдастырылғанына, оқушылардың ауызша және жазбаша сөйлеуінің өзара байланысы қалай ойластырылғанына, оқушылардың ойдың сөзге ауысуы мен сөздің ойға көшу кезінде туындайтын қиындықтарды жеңуге жағдай жасалғанына тікелей байланысты.
Ең тиімдісі-сөйлеуді кешенді оқыту, онда ауызша және жазбаша сөйлеуді (тыңдау және оқу) түсіну қабілеті ауызша және жазбаша сөйлеуді (сөйлеу және жазу) құру дағдыларымен бірге қалыптасады. Сөйлеу әрекетінің әр түрінде оған тән дағдылардан басқа, барлық іс-әрекеттерге ортақ дағдылар қалыптасады. Оқушылардың сөйлеуін дамытуда мәтінмен жұмыс ерекше орын алады.
Осы күнге дейін жаттығулар мәтінге тек функцияларды, жеке дыбыстардың және жеке сөздердің, сөйлемдердің формаларын тану үшін құрылған болса, енді әр тілдік бірліктің қызметі оған қатысты жоғары тілдік бірліктерді құруға бағытталғанын түсіндіруге болады, нәтижесінде нақты айтылған ой мәтін түрінде келеді.
Осыдан кейін біз мәтінді қолданудың екі жақты тиімділігі бар екенін көреміз, біріншіден, дыбыстың, фонеманың, сөздің, лексеманың, морфеманың, мәтіннің ішіндегі сөйлемдердің функциясын тануға болады, екіншіден, олардың тұтас қызметі нәтижесінде арнайы тілдік бірлік-мәтін құрамы құрылатындығын көрсетуге болады.
Жалпы сыныпта мәтін бойынша тапсырмалар орындау кезінде мұғалімнің сұрақ қою әдісі маңызды рөл атқарады. Мысалы: синтаксис бойынша тақырып өткенде ережені нақтылау үшін, мәтін бойынша тапсырмалар орындалады. Сол сәтте мұғалім оқушыларға мынадай сұрақ қою арқылы оқушыларжы ойландыра түседі, берілген жаттығуларда өзара тұтастық бар ма? және жаттығулардан нені байқадық, жалпы мәтін дегеніміз не?. Осы сұрақтарға жауап алып болған соң, мұғалім бүгінгі тақырыпты былай түсіндіріп, жалғастырып кетеді бүгінгі біз өтетін құрмалас сөйлем мәтіннің ішінде қандай қызмет атқарып тұр, осы мәтіннен мағыналық және тұлғалық қызметін анықтап көрейік. Осы сұрақтар арқылы оқушы алдағы тақырыпқа дайын бола алады және жалпы мәтіннің құрылымын анықтай алады. Себебі мәтіннен не іздеу керек екенің білген оқушыға, тапсырмаларды орындай қиындық туғызбайды.
Мәтінді оқу екі жолмен жүзеге асырылады: 1) дауыстап оқу; 2) іштей немесе сыбырлап оқу.
Дауыстап оқу-сөзді, сөйлемді, ырғақты, екпінді дұрыс қою арқылы оқу. Оқушылар ерекше дыбыстарды дұрыс оқып, дауыстап оқиды. Сыныптағы барлық оқушылар дауыстап оқуға қатысады. Оларды жалғыз оқуды жіберіп алмау үшін оларды рөлдерге бөлуге немесе хормен оқуға болады.
Қазақ тілі сабақтарын оқыту барысында оқушылардың әртүрлі коммуникативтік біліктілігі мен дағдыларын қалыптастыру қажеттілігін ескере отырып құрылуы керек : мәтін тақырыбын, ойдың логикалық дамуын түсіну, қажетті ақпаратты алу, тыңдау арқылы ойдың негізгі мағынасын түсіну, мәтін оқудағы қабілеті ; сөйлеу дағдылары - диалог жүргізу және монологиялық мәлімдеме құру; тақырыпты және негізгі ойды (идеяны) түсіну, материалды жинау және жүйелеу, жоспар құру, сөйлеудің әр түрлі түрлерін қолдану, белгілі бір стильде мәлімдеме жасау, тілдік құралдарды таңдау, сөйлеуді жетілдіру -- жазу және сөйлеу.
Жалпы мәтінмен жұмыс екі бағытта жүргізіледі: біріншісі - "тілдік бағыт", екіншісі - "сөйлеу бағыты". Бұларға, мәнерлеп оқу, дауыстап оқу, мазмұндама жаздырту, сөздікпен жұмыс кіреді.
Мұғалім сабақ өткенде осы екі бағытты бір-бірінен алшақтатпау керек. Себебі, мәтін оқыған кезде ондағы тілдік бірліктердің сөйлеген кезде қалай айтылатының оқушы білуі керек. Сөйлеу кезіндегі қызметін танытуда оның тілдік бірліктерін білуі тиіс. Сондықтан, мәтінмен жұмыс оқушылардың танымдық, грамматикалық қабілеттерін арттырады. Мәтін оқу арқылы баланың танымдық қабілеті артып, сөздік қоры арта түседі. Одан бөлек мәтін баланың ойлау қабілетін дамытады, грамматикалық қателерді ажырата алады, тілдік дағдылары қалыптасады, ойың толық жеткізуге көмектеседі. Мәтін ішіндегі түрлі стилистикалық арналар мен сөздер, грамматикалық белгілер, мағыналық ерекшеліктерді қолдану кезінде әр түрлі қарым-қатынасқа түсу нәтижесінде, сөздің сан түрлі мағынасын толығымен айқындап, сөйлеушінің нақты жеткізбекші болған ойын жүйелі түрде жеткізіп, ойды толықтырады. Мәтін мазмұны, қарым-қатынас жағдайы, көлемі мен бағыты өзгерген сайын, тілдік тұлғалардың бір-біріне әсері және тіркесу сипаты да әр түрлі болады, алайда, бұл айырмашылықтар жалпыланған, типтелген, сондықтан олардың негізгі ерекшеліктерін бөліп зерттеуге болады. Тілдің практикалық қызметін зерттегенде, лингвистердің стилистикалық ерекшеліктерін жақсы білумен қатар, тілді қолданудың типологиялық формалары мен мәтін түрлерін, лингвистикалық еңбектердің өзіндік ерекшелігін білу қажет. Сөзді қолданған кезде оған әр түрлі жағдайлар әсер етеді. Тілдік емес жағдайларды мағыналы және коммуникативті деп бөлуге болады. Контексттік аспект сөздің мақсатын, яғни нақты субъектіні анықтайды, ал коммуникативті аспект сөйлеуші мен қабылдаушының арасындағы жағдаймен анықталады. Мұнда сөйлеушінің мақсаттары, сонымен қатар тыңдаушының ерекшеліктері, білімдік, мәдени, жас деңгейі ескеріледі. Сыныптан тыс жағдайлар лингвистикалық және стилистикалық тәсілдерді таңдауға негіз болады. Соңғылары мәтіннің жалпы сипатын, оның стилін құрайды.
Мәтіннің негізгі элементтеріне, ең алдымен, тақырыптың мазмұнын ашатын ұғымдар кіреді және бұл ұғымдарды байланыстырудың және олардың арасындағы байланысты ашудың жолдары бар. Тақырыптың мәнін ашатын ұғымдар мен олардың байланыстары мәтіннің логикалық негізін құрайды және мәтін мазмұнын шындықпен байланыстырады. Мәтінді, оның әр түрлі жақтары мен ерекшеліктерін зерттеу кезінде басты назар мәтінді құрайтын компоненттердің қызметіне аударылады, өйткені мәтіннің мазмұны олар арқылы ғана емес, басқа жолдармен де берілуі мүмкін. Автордың көзқарасын түсіну, авторлық бағалау (авторлық образ) коммуникативті мақсаттылықты анықтау үшін маңызды. Соңғысы мәтіннің әртүрлі жанрларында ашық түрде (тікелей) емес, сонымен бірге жасырын түрде ұсынылуы мүмкін. Автордың ең таңқаларлық бейнесі публицистикалық мәтіндерде ерекше орын алады, бұл тіпті жанрдың ерекшелігі болып табылады.
Белгілі бір мәтін тек оқушының сөйлеуін дамыта алады, ал жазбаша сөйлеуді дамыта алмайды деп айту қиын. Сондықтан, мәтіндерді оқу материалы оқулықтарына, танымдық мәтіндерге, тіл дамыту мәтіндеріне, грамматикалық мәтіндерге және шешендік сөздер мәтіндеріне бөлу керек. Өйткені, мәтіннің бірінші түрі - лингвистикалық мәтіндер, екіншісінде оқушылардың дүниетанымын дамыту мен қалыптастыру үшін арнайы мақсаттар қойылған, өмір мен ғылымның әр түрлі салаларындағы арнайы мәтіндер талданып, мақсат бір бағытта жүреді. Ал тіл дамыту мәтіндерінде композициялар, аннотация, жоспар, мәтінді талдау сияқты жұмыстар кездеседі. Тіл мәселесінде мұнда стилистикалық жұмыстар өте көп. Студент қазіргі қазақ әдеби тілінің кез-келген стилін жетік білуі керек. Ал грамматика стиль тармақтарының ерекшеліктерін мойындай отырып, осы бағытта мәтін құрастыру қабілетін дамытады. Құрастырушы (адам) нақты бір оқиғаны, фактіні, құбылысты шындықта бөліп көрсетумен қатар, оны реципиентке қалай жеткізуге болатынын ойластырады, осылайша сөзді, оның құрылымын, тілдік құралдардың түрлерін жүйелейді. Бұл жағдайда коммуникативті детерминация ерекше рөл атқарады. Коммуникативті мақсаттылық автор қолданатын тілдік құралдардың қызметін, олардың мәтін құрылымындағы рөлін анықтайды. Коммуникативті мақсаттылық қарапайым мәтіндерге ғана емес, көркем мәтіндерге де тән. Мәтінді, оның әр түрлі жақтары мен ерекшеліктерін зерттеу кезінде басты назар мәтінді құрайтын компоненттердің қызметіне аударылады, өйткені мәтіннің мазмұнын олар арқылы ғана емес, басқа жолдармен де беруге болады. Автордың көзқарасын түсіну, авторлық бағалау (авторлық образ) коммуникативті мақсаттылықты анықтау үшін маңызды. Соңғысы мәтіннің әртүрлі жанрларында ашық түрде (тікелей) емес, сонымен бірге жасырын түрде ұсынылуы мүмкін.
Мәтін ғылыми түрде сұрыпталып, өңделуі керек. Сабақта қолданылатын мәтін оқушының психофизиологиялық ерекшеліктеріне бейімделуі немесе бейімделмеуі мүмкін. Мәтінді сұрыптау кезінде келесі факторлардың күрделі жүйесін ескеру қажет: оқушылардың сөздік қорындағы белсенді сөздер мен түсіндірме терминдерінің ауқымы; лексикограммалық материалдың ерекшелігін қамтамасыз ету; мәтіннің күрделілік деңгейін анықтау критерийлері; мәтіннің мағыналық моделін құру мүмкіндігі; мәтінде когнитивті мағынаның болуы; контексттік өнер мен жанрлық шектеулер; тақырыптық принцип; мәтіннің композициялық-семантикалық құрылымы мен стилі.
Мәтінді толық және дәл түсіну ондағы сөздердің мағынасын түсінуге және білуге де байланысты. Әр модульге енгізілген мәтіндердің соңында ауызша материал көрсетілуі керек. Және бұл сөздерді талдап, оқушылардың арнайы дәптерлеріне жазу керек. Қандай мәтін болмасын, алдымен оның мазмұнын түсіну керек. Бұл сөздің мағынасын түсіну оқушылардың мектептегі қазақ тілі сабағында алған білімі мен сөздік қорына байланысты болады.
Нақты сөздің мағынасын сөйлем аясында ғана түсінуге болады. Себебі оқшау тұрғанда бір мағынаға ие сөз кейде сөйлемде басқа мағынаға ие болады. Бұл көбінесе қазақ тілінде болады. Бұл ана тіліміздің синтаксистік құрылымындағы өзгешеліктерге байланысты. Мысалы, егер сын есімдер сөйлемде пысықтауыш қызметін атқарса, қосу туралы сұраққа жауап береді. Керісінше, үстеу сөйлемде анықтауыш рөлін атқарып, сын есімнің сұрағына жауап беруі керек болды. Сөз мағынасының мұндай өзгеруі оның сөйлемдегі орнына байланысты. Сонымен қатар, сөз тек өзінің бастапқы мағынасында ғана емес, ауыспалы мағынада да қолданыла алады. Бұл, әсіресе, көркем әдебиеттен берілген мәтінге қатысты. Сол себепті көркем мәтін бойынша алынған мәліметтер бейімделінген болуы қажет. Сұрыпталынған мәтін дайын болған кезде, келесі жұмыстарды орындауға болады, олар мынандай кезеңдерден тұрады:
Бірінші кезең: мәтінмен жұмыс жасаудан алдын
Екінші кезең: мәтінмен жұмыс жасау кезі
Үшінші кезең: мәтіннен кейінгі жұмыс жасау кезі
Бірінші кезеңдегі жаттығуларға: тілдік тұлғаны (бірлікті) және сөйлеу образдарын саралау, оларды мәтінде тануға, ажыратуға және бірден семантизациялауға үйрету, тілдік сезімталдықты қалыптастыру және әр түрлі құрылымдық материалдарды (сөз жасаушы элементтер, етістіктің шақтары, шақтары және т.б.) қалыптастыру.
Екінші кезеңдегі жаттығуларға мыналар кіреді: мәтіннің ішіндегі қажетті мәліметтерде түртіп алу, зерттеу мазмұнын конспектілеу; мәтіндегі сұраққа жауап беру; жоспарлау; бірнеше секцияларға бөлу; негізгі, жанама ойды табу, қорытынды жасау. Мұның бәрі оқушыларға мәтіннің мазмұнын игеру және оның мағынасын толық түсіну үшін жұмыс. Оқушылардың мәтіннің мағынасын толық түсінуі нені білдіреді? Әдетте, оқушылар оның мазмұнын түсіну үшін мәтіндегі жеке сөздерді түсінуі керек. Егер оқушы жеке сөздерді түсінсе, мәтіннің барлығы түсінікті болады деп жалпы қабылдаған. Мәтіндер әртүрлі болып келеді(бейімделген, бейімделмеген). Сөздің оқшауланған мағынасы кейде мәтін контексіндегі мағынамен сәйкес келмейтіні белгілі. Сол себепті мәтінді түсініп оқу үшін сөздердің тура мағынасымен қатар ауыспалы мағынасында қатар білу тиімді болып келеді. Кейде оқушылар жеке сөзді түсінбесе де, жалпы сөйлемнің мазмұның түсініп жатады. Ондай жағдайда мұғалім жеке сөзге тоқталып оны басқа да сөйлем ішінде кездесетін жағдаймен түсіндіріп өткен дұрыс.
Ең соңғы үшінші кезеңдегі жасалатын жаттығулар: Бұл кезеңде мәтін мазмұнының негізгі элементтерін, оның танымдық құндылығын анықтау, мәтінді түсіндіруді үйрету бойынша жұмыстар жүргізіледі. Алайда мәтінмен жұмыс тек осы үш кезеңмен шектеліп қалмай, тілді оқытудың басқа әдістерімен тығыз байланыста жүргізілуі керек. Мәтін дұрыс сөйлеу бейнесін қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Оқушылардың тілін дамыту, сөйлеу дағдыларын қалыптастыру, ауызекі сөйлеу, сөздер мен сөз тіркестерін есте сақтау, суреттермен жұмыстың әр түрлі түрлері, сұрақ-жауаптармен жұмыс және т.б. Орта мектепте оқушылардың ойлау қабілетін жетілдіру мақсатында мәтінмен жұмыс түрлендірілген. Мұғалім оқушылармен дыбыстар, сөздік қоры, сөздік қоры, ережелер, сөйлеу дағдылары, сұрақтарға жауап беру, пәнаралық байланысты жетілдіру, оқушыларды шығармашылыққа баулу және оқушылардың жұмыс қабілеттілігі мен білім деңгейіне қарай топтарға бөлу бойынша жұмыс жасайды. Топқа тиісті тапсырма береді.

1.2 Қазақ тілі пәні аясында мәтін арқылы
қалыптастыралатын тілдік дағдылар
Тілдерді оқыту сапасын арттыру түрлі факторларға байланысты. Соның бірі - қазақ тілі сабағында мәтінмен жұмысты ұтымды ұйымдастыру. Мәтін ғылыми түрде сұрыпталып, өңделуі керек. Сабақта қолданылатын мәтін оқушының психофизиологиялық ерекшеліктеріне бейімделуі немесе бейімделмеуі мүмкін. Мәтінді сұрыптау кезінде келесі факторлардың күрделі жүйесін ескеру қажет: оқушылардың сөздік қорындағы белсенді сөздер мен түсіндірме терминдерінің ауқымы; лексикограммалық материалдың ерекшелігін қамтамасыз ету; мәтіннің күрделілік деңгейін анықтау критерийлері; мәтіннің мағыналық моделін құру мүмкіндігі; мәтінде когнитивті мағынаның болуы; контексттік өнер мен жанрлық шектеулер; тақырыптық принцип; мәтіннің композициялық-семантикалық құрылымы мен стилі. Осы факторларға сүйене отырып, белгілі бір тақырып бойынша сараланған мәтіндер бірыңғай модуль құрайды.
Оқушылардың коммуникативті құзыреттілігін дамыту бойынша жұмыста тек мәтіндерді оқып, тыңдауға көңіл бөліп қана қоймай, мектеп оқушыларына тиісті дағдыларды мақсатты түрде өңдеуге тырысу қажет.
Оқушылар:
* мәтінді оқудың (тыңдаудың) коммуникативті мақсатын түсіну және соған сәйкес оқу процесін ұйымдастыруы керек
* мәтін мазмұның түсіне алуы керек
* ақпаратты жоспар, тезистер, реферат, толық немесе қысқаша қайталау (ауызша немесе жазбаша) түрінде жазуы керек
* мәтіннің негізгі идеясын, стиль мен сөйлем түрін ажырата алуы керек
* мәтін мазмұның тақырыбы бойынша түсіне алуы керек, мәтін мазмұның лингвистикалық тұрғыдан алдын ала болжап, мәтіндегі ақпаратқа өзіндік баға бере алуы керек
* мәтіннің тілдік ерекшеліктерін және оны қабылдауда туындайтын семантикалық қиындықтарын білуі керек.
* мәтін негізі бойынша диаграммаларды, кестелерді толтыруы (немесе өздігінен құрастыруы) керек.
Мәтінмен жұмыс мұқият ізденуді және мұғалімнің даярлығын қажет етеді. Мұғалім барлық жұмыс түрлерін бақылауы керек. Мысалы, мәтінді оқу барысында мұғалім оқушыларға таныс сөздерді таңдап алып, сөз тіркестері мен сөйлемдерді жазып алады. Оқушылар мұғалім берген тапсырманы орындайды. Одан кейін жазған сөйлемдерді оқытады.
Келесі қадам - мәтінді қайта оқып, оқушылар түсінбеген таныс емес сөздерді тауып, оқып, тақтаға (содан кейін дәптерге) жазу. Ол белгісіз сөздерді аударып, мағынасын түсіндіріп, мысалдар келтіреді.
Сондай-ақ мәтін бойынша сұрақтар қою және жауап беру арқылы мәтінді диалогқа (сұхбат) айналдыра аласыз. Мәтінге сүйене отырып жоспар құруды тиімді деп санаймыз. Себебі жоспарлау мәтінді жақсы түсінуге, ойды жүйелі жеткізуге көмектеседі.
Мәтіннің мазмұнын толық түсіну үшін оған таныс емес күрделі лексика мен сөз тіркестерінің болмауы қажет. Мұнда мәтіннің мәні оқушыға түсінікті және оқушы оны сөйлеу процесінде қолданады. Мәтінді толық түсіну үшін оқылатын арнайы тапсырмалар беріледі. Мәтінді оқып болған соң, оқушылар мәтін бойынша өз пікірлерін айтады, тақырыбы бойынша жалпы түсіндіру болады, мәтін соңындағы сұрақ-жауаптарға жауап береді, тапсырмаларды орындайды. Бұл әдіс оқушыларды мәтінді түсініп оқуға, талқылауға алып келеді. Тілдік дағдыларының қалыптасуына әсері де зор болмақ.
Мәтінмен жұмыс - тілдік дағдыларды дамытуда маңызды рөл атқарады. Тілдерді оқытудың негізгі құралы - ақпаратты мәтін арқылы беру болып табылады. Мәтінді оқыту оны талқылау арқылы оқушыға дұрыс сөйлеумен қатар жазуды да үйретуге болады. Мәтінмен жұмыс жүргізудің тағы да бір маңыздылығы, күнделікті өмірде кездесетін ақпаратты оқу немесе жазуға байланысты.
Мәтінмен жұмыс жүргізудің негізгі мақсаты:
- оқушылардың оқылым және түсіну дағдыларын жақсарту;
- сөз байлығын дамыту;
- сөздік қорларын молайту;
- сөйлеу дағдыларын әрі қарай жетілдіру;
Дағды дегеніміз не?
Дағды - бұл қайталау арқылы қалыптасып, нақты бір дәрежеге дейін жетілдірілген әрекет.
Дағды - жазу, сөйлеу, оқу, және тыңдау қабілеті.
Тілдік дағдыларды қалыптастырудың немесе дамытудың қажеттіліктері:
- оқыған материалдарын түсініп оны тиімді қолдана білу;
- өзге адамдармен жақсы қарым-қатынас орната білу;
- тапсырма орындау кезінде көшіруді қажет етпеу;
- жалпы пәнге байланысты лексиканы дамыту;
- қажетті материалды бірден түсініп, қолдана білу;
Мұғалім сабақты дұрыс ұйымдастыру кезінде, мәтінді топтық, жеке және саралап оқытуды немесе қарапайым мазмұнды қолдана отырып сөйлеуге үйретеді. Егер сыныптағы топтар мәтінді оқып, әр түрлі тапсырмаларды орындайтын болса, әрқайсысы мәселені шешуге өз үлесін қосады, бірлесіп тақырыпты зерттейді, осылайша ұжымдық, фонтандық жұмыс түрлері жүзеге асырылады. Мәселені ұжымдық іс-әрекетте талқылауды, өз жұмысын ұйымдастыру туралы өз пікірін қорытуды, басқалардың идеяларын толықтыруды үйренеді. Мәтіндерді беру кезінде диалог құру тиімділігі ерекше. Диалогтарды, диалогтарды, пікірталастарды ұйымдастыру тәсілдері әлемдік педагогикалық тәжірибеде кең таралған. Олардың арасында дөңгелек үстел, форум, симпозиум және басқалары бар. Мәтінмен жұмыс жасауда, ішкі және сыртқы стратегияларды қолдануда топтық ойлаудың маңызы зор.
Сабақ үстінде орындалатын түрлі жұмыстардың жиынтығынан құралатын жұмысты - мәтінмен жұмыс деп атаймыз. Оларға:
1. қазақ тілінде кездесетін күрделі дыбыстармен жұмыс
2. мәтінде кездесетін жаңа сөздермен жұмыс
3. ауызша сөйлей білуге арналған жұмыс
4. тіл дамытуға арналған жұмыстарды жатқызамыз.
Мәтінмен жұмыс кезіндегі оқылым дағдылары:
1. Дұрыс оқу - оқылып жатқан ақпаратқаықпал ететін еш өзгертусіз оқылған оқу. Дыбыстар мен буындарды өзгеріссіз қалдырмай, орындарын ауыстырмай, жалғауларды анық оқу. Дауыс ырғағын дұрыс қойып, көркем оқу негізгі ережелерін сақтау.
2. Жүгіртіп оқу - оқылғанды түсінуді қамтамасыз ететін оқу жылдамдығы
3. Түсініп оқу - автордың не айтқысы келгенін, идеясын түсіну, бұл идеяны жүзеге асыруға ықпал етіп тұрған көркем құралдарды және оқылған мәтінге өзінің көзқарасын түсіну.
4. Мәнерлеп оқу - ауызша сөйлеу құралдары арқылы тыңдаушыға шығарманың негізгі идеясын және өзіндік көзқарасын жеткізу.
Мәтін - оқуға үйретудің негізгі құралы, ол оқушының ойын, тілін дамытады, тәрбиелейді, қазақша сөйлеуге дағдыландырады. Осыған байланысты мәтінге келесі талаптар қойылуы керек:
1. Мәтін оқушының білімі мен түсінігіне сәйкес алынуы керек. Біртіндеп бәрі күрделене түседі.
2. Мәтін мазмұны оқушыға қызықты болуы керек, сонда ғана оқушы оны тез меңгереді.
3. Мәтіндердің тәрбиелік мәні болуы керек. Оқушылардың бойына достықты, бірлікті, адамгершілікті ұялататын мәтіндер өте маңызды.
4. Мәтіндер қазақ халқының мәдениеті мен әдет-ғұрпын таныстыруға қызмет етуі керек.
Қазақ тілі - әлемдегі ең бай тілдердің бірі. Халықтың тарихы тілге байланысты. Тіл - адамдардың жаны да, көркі де. Ана тілі мен ата-баба дәстүрі - адамның мұратын жүзеге асырудың құралы. Оқу және жазу сабақтарының міндеті - балаларда әлемге дұрыс көзқарас қалыптастыру. Біртектес сабақтар оқушыларды күңгірт және белсендігін арттырмайды. Демек, сабақ үнемі өзгертіліп, дәстүрлі емес сабақтар түрінде өткізіліп отырса, оқушының білім деңгейі жақсарады. Дәстүрлі емес іс-шаралардың негізгі мақсаты - оқушылардың ойлау қабілеттері мен шығармашылық қабілетін дамыту. Оқушылардың белсенділігін арттырып, олардың танымдық қызығушылықтарын ояту. Қазақ тілінің сөздігі - ең бай және көркем тілдердің бірі. Біз оқушылардың ой-өрісін кеңейту, сөйлеу мен жазу мәдениетін дамыту үшін ұлттық тілдің байлығы мен өнерін пайдалануымыз керек. Себебі бұл мектепте ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.