Кеннің минералды құрамы
Қарағанды техникалық университеті
Қорғауға жіберілген
ГПКҚОБ кафедрасының меңгерушісі
___________ Ф.М. Исатаева
ДИПЛОМДЫҚ ЖОСПАР
Тақырыбы: Ақтөбе облысындағы Бенкала кен орнында темір кендерін барлау жоспары
Мамандығы 5B070600 - Геология және пайдалы қазба кенорындарын барлау
Орындаған: Санақов Т.Қ.
Ғылыми жетекшісі, Каскатаева К.Б.
аға оқытушы:
Қарағанды 2021
Аннотация
Основная цель проектных работ - проведение плана разведки железных руд Бенкалинского месторождения с подсчетом запасов будут проведены по материалам собранным во время прохождения преддипломной практики.
Главной целью настоящего проекта является выбор рационального комплекса разведочных работ и его обоснование.
Главная цель дипломного проекта - провести разведку на месторождение Бенкала и подсчет запасов меди по С1, изучить количество и качество проектной руды на площади. Для проведения плана разведки в данном дипломном проекте предусмотрены следущие виды работ: бурение разведочных скважин, геологоразведочные работы, сопровождающие бурение, геофизические методы, лабораторные работы, камеральные работы, сопровождаемые отбором керновых и технологических проб.
Предусмотрено бурения скважин глубиной до 320 м. Общий объем бурения 2950 п.м, средняя глубина скважин 226,0 п.м. в том числе по рыхлым 160 п. м., по коренным - 840 п.м.
В проекте разработан комплекс мероприятий безопасного ведения разведочных работ и охраны труда, а также охраны окружающей среды.
Мазмұны
Кіріспе 7
1 Кен орынының геологиялық құрылысы
1.1 Географиялық-экономикалық жағдайы
1.2 Стратиграфия
1.3 Интрузивтік жыныстар
1.4 Гидротермалды өзгерістер
1.5 Тектоника
1.6 Пайдалы қазбалар денелерінің морфологиясы
1.7 Кеннің минералды құрамы
1.8 Кен орнының генезисі
1.9 Гидрогеологиялық жағдайы
2. Жоспарланған жұмыстардың көлемі мен әдістері
2.1 Геологиялық мақсаттар және оларды жүзеге асыру әдістері
2.2 Топографиялық-геодезиялық жұмыстар
2.3 Бұрғылау жұмыстары
2.4 Ілеспе жұмыстар
2.5 Сынамалау
2.6 Лабораториялық жұмыстар
2.7 Геофизикалық зерттеулер
2.8 Камералдық жұмыстар
3 Қорларды есептеу
4 Еңбек қорғау
4.1 Бұрғылау жұмыс барысындағы талап ететін қауіпсіздік.
4.2 Барлау жұмыс барысындағы техника қауіпсіздігі.
4.3 Бұрғылау жұмыстар.
4.4 Метеорологиялық факторлар
4.5 Өрт қауіпсіздігі
5 Қоршаған ортаны қорғау және экологиялық зерттеулер
5.1 Зиянды және өндірістік факторлардың қауіпсіздік анализі.
5.2 Қоршаған табиғи ортаның қазіргі жағдайы
5.3 Қоршаған ортаға кен орынды пайдаланудың техногенді әсерінің болжамдық бағалауы
5.3.1 Сыйдырушы жыныстардың және кендердің эколого-геохимиялық және радиациондық мінездемесі
5.3.2 Қоршаған ортаға кен орынды қазудың техногенді әсері.
6 Қолданбалы эканомикалық талдау
Қортынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
8
8
10 13
18
20
21
23
26
27
29
29
30
30
33
33
38
38
39
40
45
49
50
52
53
57
59
60
60
61
61
61
62
63
72
73
КІРІСПЕ
Дипломдық барлау жоспарын диплом алдындағы тәжірибе кезінде Бенқала кенорнында 2021 жылдың қаңтар және ақпан айлары аралығында алынған материалдар бойынша орындалған.
Бенқала кен алаңы М-41-28-Б бетінде орналасқан және осы аттас ұсақ кен орындарын және Бенқала интрузиясының экзотүйіспесі бөлігінде эффузивті-шөгінділерінде орналасқан бірнеше кен түзілімдерін біріктіреді. Бенқала мыс кен орны шығыс ауылыннан солтүстікінен 16 км жерде орналасқан.
Осы дипломдық жоспарда, жоспарланған барлау жұмыстарын жүргізудің әдістері мен көлемдері өткен жылдарда жасалған жұмыстар нәтижесін ескере отырып жасалған. Осындай жұмыстарды жүргізу қажеттілігі мыс кенінің концентратына сұраныстың жоғары екендігінде.
Жоспардың мақсаты мыс кенінің пайдалы қазбаларын барлау әдіснамасы, қорларды есептеу және желілік есептеулерді құру, сонымен қатар қауіпсіздік ережелері мен қоршаған ортаны қорғау бойынша жұмыстар жүргізіледі.
Жоспардың өзектілігі аумақтың геологиялық құрылымын зерттеу, геологиялық карталарды құрастыру, кен аймақтарын анықтау, олардың параметрлерін, морфологиясын және ішкі құрылымын анықтау және минералдану масштабын бағалау болып табылады.
Тапсырмаларды шешу үшін негізгі жұмыс түрлерінің келесі жиынтығын орындау жоспарланды: барлау маршруттары, ұңғымаларды бұрғылау, барлау ұңғымаларын өзекпен бұрғылау, сынақ және зертханалық жұмыстар.
Дипломдық жоспардың ғылыми жаңалығы - таңдаудың сенімділігін арттыру, игерудің реті, дәйектілігі, сонымен қатар өрісті игеру жүйелерінің параметрлерін негіздеу.
Бірінші кезеңде барлау жұмыстары ең алдымен Бенқала кен орнының орталық бөлігінде мыс кендерін пайдалы өндіру тереңдігіне (340-350 м) дейін барлау жүргізу және мыс кендерінің қорларын есептеу мақсатымен жүргізіледі. Кен орнында мынандай жалпы жұмыстар қарастырылған.
- СКБ-4 станогімен барлау ұңғымаларын 300 м дейін бұрғылау;
- кен денелерінің құлау және созылу бағыттарын аршылау, жартылай өндірістік сынақ алу, бұрғылау қондырғыларының тұратын жерлерін дайындау;
- кен алаңын зерттеу бойынша барлау жоспарын жүргізу, ұңғыма тасдіңгектерін құжаттап жазу, сынақтар алу (тасдіңгектен, топтастырылған), лабораториялық-технологиялық сынақтар алу, бұрғылау ұңғымаларын топографиялық байланыстыру;
- лабораториялық- технологиялық зерттеулер жүргізу.
Осы кезеңдегі барлау жоспары негізінен кен орнында ежелден әйгілі кен орындарын зерттеу және барлау, олардың экономикалық пайдалы өндіру мақсатымен мыс кендерінің қорларын есептеу үшін шоғырланған.
1. Кен орынының геологиялық құрылысы
Бенкала мыс кен орны - контакт-метасоматикалық скарн шөгінділерінің типтік өкілі. Бенқала кен орнының кен орны құрылымында екі кен орны бөлінеді - Шығыс және Батыс. Кен денелерінің орташа қалыңдығы 5м-ден 31м-ге дейін өзгереді. Шығыс кен орнының шартты орташа қалыңдығы 16,43 м., белдеуінің қалыңдығы 3,0 метрден 48,7 метрге дейін жеткен кездегі мыстың мөлшері 0.1 пайыздан 1,81 пайызға дейін жетеді.
Бенқала мыс кенорны геологиялық құрылымына қарай екінші топқа жатады. Рррр Кен орнының кен денелерінің қалыңдығы өте құбылмалы, пайдалы қазбалардың сапасы әртүрлі болып келген, негізгі бағалы компоненттері біркелкі орналаспаған.
Бұрынғы зерттеушілер барлау жұмыстардың нәтижесінде мөлшерлері 700х480 м штокверк анықтаған, ол 300 м тереңдіктен бастап формасы изометриялық формаға ұқсастау болып келген. Кендену тереңдігі 700 м дейін зерттелген.
Кеннің минералдық құрамы: борнит, халькозин, халькопирит, галенит, бетехтинит, сфалерит, пирит, домейкит, арсенопирит, альгондит. Тереңдігі 10-60 м, тотығу белдемінде азурит, малахит, хризоколла, куприт, элит және таза мыс түзіледі. Негізгі кен құрамдас бөліктері: мыс, мырыш, қорғасын, қосымша Au, Ag, Re, Os, Mo, Nі, Co, Cd, Ge, Se, Te, Ga, S, т.б. Кен денелері таспа, линза, кейде күрделі пішінді. Инженерлік-геологиялық жағдайлары бойынша кен алаңдары оңтайлы, орташа, күрделі және өте күрделі түрлерге бөлінеді. Кен өндіру ашық және жер асты әдістерімен жүргізіледі.
1.1 Географиялық-экономикалық жағдайы
Бенқала кен орны бетінде Қостанай облысы аумағында Шығыс кентінің 16 км солтүстігіне қарай жерде орналас-қан. Географиялық жағынан кен орны Торғай ойпатының орталық бөлігінде орналасқан. 1.1. суретте көрсетілген.
0.1 сурет - Беңқала кен орынның орналасу сызбасы
Жер бедері - абсолюттік белгілері 250 метрге дейін жазық, және салыстырмалы биіктіктері 10-30 м дейін. Жер бетіндегі шөп және ағаш түпті тоғайлармен жабылған төбешікті жазықтық.
Ауданның гидрографиялық жүйесі өте нашар дамыған, су аздылығымен айрықшаланады және Қаракенгір өзенімен оның көптеген ағындарынан тұрады, олардың ең маңыздылары Қарағанды маңындағы ұсақ өзендер, жаздың орта кезінде олар суалып қалады. Олардың тереңтіктері 2 м, ені 10 м және ұзындығы 100 метрден асады.
Өзендердегі сулар көбінесе минералданған немесе аздап ащы болып келеді. Адаған бастаулар мен құдықтар бар, жер асты сулары гидрокарбонатты - кальцилі. Олардың көпшілігі жазда суалып қалады. Судың ең жақын көздері: Үлкен бұлақ бастауы шығымы 0,7 лсек, ол кен орнына 3 км жерде оңтүстік - батыста және Кішкене - бұлақ бастауы, шығымы 0,4 лсек кен орнының батысында сондай аралықта орналасқан. Бұл бастаудан басқа, кен орнына жақын жерде шығым аздау бірнеше бастаулар бар.
Ауданның климаты өте континенталды жазы ыстық және қысы қары аз суық болып келеді. Қарсақпай метерологиялық станциясына берген байқау мәліметтеріне сәйкес жазғы орташа температура (шілде, тамыз) +19ºС- дан +23,1ºС-ге дейін, қыста (желтоқсан, ақпан) -11ºС-дан -10,9ºС болады. Температураның тәуліктік ауытпалығы 20-25ºС мөлшерінде болады. Алғашқы аяздар қазанда басталып, соңғы аяздар сәуірдің ортасына дейін жетеді. Аязсыз күндердің ұзақтығы 180 күнге жетеді. Алғашқы қар қыркүйектің орта кездерінде жауады, наурыздың соңы, сәуірдің ортасы кезінде бірақ ериді. Жыл сайынғы жауған қар 117-160 күн мөлшерінде ерімей жатады. Қар аз болған жылдары қар қалыңдығы 15 см, ал қарлы жылдары қар қалыңдығы 55 см жетеді. Қардың ең көбі ақпан, наурыз айларында жауыды. Жауатын шөгінділердің орташа жылдық мөлшері 71-288 мм. Желдің басты бағыты солтүстік - шығысқа бағытталған, желдің жылдамдығы 3,8 мсек 7,5 мсек дейін жетеді. Өзен жазықтықтарында түпті ағаштар мен әр түрлі шөптер өседі.
Жануарлар әлемі аса бай емес, себебі жер бедеріндегі өсетін шөптер мен климатқа байланысты. Көбінесе кемірушілер кездеседі. Құстардан жабайы үйректер, қаздар, құрлар, дуадақтар, бүркіттер, үкілер кездеседі.
Аудан сейсмологиялық жағынан қатерлі емес.
Экономикалық жағынан аудан өте нашар дамыған. Жергілікті тұрғындар көбінесе мал шаруашылығымен, аздап жер өңдеу жұмыстарымен айналысады. Қыстақтардан басқа жалғыз ел мекені Айыртау кенті. Басты жол қатынастары топырақ жолдары, көктемде жүру өте қыйын.
Энергиямен қамтамасыздандыру көздері жоқ.
1.2 Стратиграфия
Бенқала кен орны 1962 жылы Торғай ГФЭ электірлік барлау жұмыстарын жүргізу кезінде ашылған (Андрушко 1981).
Кен орнының алаңы жоғарғы визейдің жанартаулы және жанартаулы - шөгінділерінен құрылған, Соколов - сарыбай комплексінің басты фазасы диорит - гранит тау жыныстарымен тесілген.
Төменгі таскөмірлі шөгінділер (С1v2) әртүрлі құрамдағы жанартау шөгінділерінен тұрады: андазидациттар, дациттар, риодациттар, риолиттер және олардың туфтары, олардан басым болып келетін туфты құмтастар, гравелиттер, алевролиттер және әктастар. Жыныстар жіңішке қатпарлар түрінде қатпарланған құлау бұрыштары 85º дейін жетеді. Қалыңдығы 350 м.
Андезидациттар негізгі плагиоклаздың фенотүйіршіктерінен пироксеннің екі генерациясынан және негізгі массадан құрылған. Бірінші генерация плагиоклаздың фенотүйіршіктері ұзындығы 2-2,5 мм, пироксенді 1,5-2,0 мм; екінші генерацияның егу минералдарының ұзындықтары 0,7мм.
Тау жынысының құрлысы пилотакситті негізгі массасы паралель олналасқан плагиоклаздың түйіршіктерінен тұрады. Фенотүйіршіктердің бағытталып орналасуына байланысты және негізгі массаның микроклиттеріне сәйкес флюидті текстура пайда болады.
Секпілді - мыс Бенкалин кен орны сол жерде антиклинальды қатпарлармен күрделенген, Бенқала синклиналінің солтүстік бөлігінде орналасқан. Бұл құрлым орта-жоғарғы визей жасының түзілімдерінен тұрады.
Тау жыныстырының құрамына қарай кен орны шығыс және батыс болып екі бөлімге бөлінеді. Кен орынының батыс бөлігінде жанартау жыныстары басым, андезиттік және андезит - базальттік туфтардан, туфтық шөгінді жыныстардың қабатшалары бар құрамы ұқсас лавалардан түзілген, антиклиндық құрлым қанатынан тұрады. Микроскоп арқылы туфтардың кесек және ұсақсынықты және де күл тәріздес түрлерін анықтайды.
Сынықтардың құрамына қарай жартылый жұмырланған және өткірбұрышты сынықтарының мөлшері 0,3мм-ден 100 мм-ге дейін және одан да үлкен лито және кристаллокласты болып бөлінеді.
Сынық материалдар көлемі 60% -ке жетеді. Сынықтар құрамында андезитті секпілдер, базальттар, орта және негізгі құрамды плагиоклаз сынықтары басымырақ. Туфтардың масса бөліктерін цементтейтін кристалловитрокластық туфтарға сәйкес ұсақ материалдардан құралған. Кейде туфты қабатта құрамы андезитті лава қабатшалары кездеседі. Бұл тау жыныстары секпілді құрлымды және интерсертальдық құрлымды негізгі массадан тұрады. Фенокристалдар тілімтас ауданының 5-10% құрайды және түйірлерінің пішіні призмалық - кестелі тегіс емес бірақ шеттері анық айқындалған плагиоклаздан тұрады. Плагиоклаз негізділігі бойынша андезин - олигоклазға жатады, серициттелу, эпидотталу, хлориттану, биотиттену және т.б. қайталама үрдістеріне байланысты өте қатты өзгерген, негізгі массасы әр бағытта орналасқан ұсақ плагиоклаз лейстлерінен тұрады. Лейстлер аралығы хлоритке айналған күңгірт минералдармен толтырылған. Сонымен қатар, негізгі бөлігі қатты кварцталданғаны көрінеді. Кен орнының шығыс бөлігі терригенді және жанартаулы материалдардан: әр түрлі-сынықты туфиттардан, майда сынықты литокрсталлокластикалық, және күлді туфтардан, туфалевролиттен, туфгравелиттен, әктасты, әктасты-сазды алевролиттен, құмтастан, аргилиттен және алевролиттен құралған.
Туфты-шөгінді жыныстарды микроскоппен қарағанда түйіршіктердің үлкендігі және кластикалық материалдармен ерекшеленеді. Көбінесе бұлар жұқа түйіршікті, көп жағдайда шыңтасты немесе жолақтық текстуралы мүйіз тас тәріздес тау жыныстары.
Сынықтар жұмыр, жартылай жұмыр және күртбұрышты болып келеді, олардың мөлшерлері 0,01 мм-ден 0,8 мм-ге дейінгі аралықта. Сынықтар арасында плагиоклаз, кварц, андезитті порфирит, алевролит үстінен хлориттене дамитын негізгі құрамды шыны кездеседі. Цементтің құрамында плагикоз және екінші сатылы минералдар басым: биотит, актинолит, серицит, хлорит және жұқа шашыранды магнетит. Кен орнының полеозойлық іргетасын құрайтын жоғарыда көрсетілген жыныстардың литалогиялық түрлері әртүрлі дәрежеде физикалық және терең химиялық мору үрдістеріне шалыққан. Ең үлкен қуатты қабық желдетуде пайда болған өзгерістер біршама терригенді пайда болуды және төмен өлшемде интрузивті және жанартау жыныстарын кездестіреді, дегенмен қыртыстың соңғы қалыңдығы 110м-ге дейін жетерліктей созылған. Ұңғыманы барлау жұмыстары анықталып, қаралып отырған қуаттылығы максимальды пайда болатын кен орныны Б.С.112 (аймақтағы жарықты жыныстардың көбірек тектоникалық қателіктерін кесіп алу) және ол 180-220м-ге жетеді. Көрсетілген жағдай жыныстардың үлкен ұсақталу өткізгіштігін жеңіл түсіндіреді, сондықтан да осындай желдету үрдісінде жоғары дамиды. Жоғарыда сондай аймақтар ілеспелі, оған қуатты қанаттар желдету түрінде сорылған немесе дөңгелек көлтабандар, ұзақ сақталатын жасыл шөпті жамылғы айтылады. Өте жақсы сондай аймақтар жоспарда әуе суретті материалдармен, максимум магнитті және қиыршық тас дала, электр өткізгіштігінің ауытқу аймағы белгіленеді.
Кен орнының шегінен тыс жерде, мүйізшелену және скарндалуға байланысты тау жыныстары орнықты болғандықтан мору қабатының қалындығы өте төмендейді және бірнеше метрлерден аспайды. Мору қабатының жалпы тілімі мына төмендегідей ұсынылады (төменнен жоғары)
1. Гидротемальды өзгерген аналық жыныстардың ыдырау белдемесі
2. Кварц - каолинит - слюдалы құрамды сілтілену белдемесі
3. Кварц - каолинитті белдеме
Ыдырау белдемесі қарқынды гидротермальды өзгерген жыныстардың альбиттенуге, серициттенуге, кварцтануға, хлориттенуге, эпидоттануына және аздап каолинденуіне байланысты болады.
Кен орнының бұл белдемесінде сульфитті сеппелілік және желісілем - сеппелілік пирит - халькозиннің қайталама сульфиттік байыту өндірістік кенорындары орналасқан.
Халькопирит, борнит, ковеллин жеке түйірлі және ұсақ ұяшықтар түрінде үгілген өзгерген пішінді түрінде сақталған. Бұл белдеменің қалыңдығы алғашқы метрден 100-120м - ге дейін ауытқиды.
Сілтілі белдемеде мору қабығы қарқынды өзгерген бастапқы таужыныстарынан тұрады, кейбір жерлерде алғашқы реликті құрлым сақталған. Реликті кварц түйірі өз келбетін сақтайды және үгілген борпылдақ таужыныс арасында анық ерекшеленеді. Дала шпаттары каолинит қоспасы бар серицитпен және ұсақ түйірлі кварцпен жалғанморфты түрде өзгертілген.
Күңгірт түсті минералдар екінші ретті ұсақ түйіршікті биотиттің, хлориттің және каолиниттің жекеленген ұсақ түйіршіктенген рутинмен, гидро қышқылданған темірмен, лимонит пен геатиттің бірінші ретті жарылу бағыты шоғырланған агрегаттардың орнын басқан. Түірлер арасындағы аралық кварц-каолинитті агрегаттардың гидрослюдалармен араласуымен орындалған. Осы аймақта, ыдырау аймағындағы, халькозин мен қалдық пириттің мол қатысқан орындарымен белгіленеді.
Сонымен (халькозин белдемесі) аталған кен орнының қайталап байыту белдемесі екі заттық белдемеден тұрады. (ыдырау белдемесі және сілтілену белдемесі).
Кварц - каолиниттік аймақ деп аталатын үгілу қабығының жоғарғы бөлігі бағдарланбаған ұсақ қабыршақталған каолинит және серицит, хлорит қоспалы кварцпен жекеленген ұялы гидрототығу темір мен рутил түйірлі агрегатынан тұрады. Осы бөлік шекарасында реликтивті үгілу қабығының бастапқы жынысының құрлымы тәжрибе жүзінде көрсетілмеген. Лимониттің сульфитті псевдоморфозы жартылай тотықтанған және тотықтанбаған пирит, жалатылған мыстық малахитпен және хризокол, жалғызданған түйір және ұсақ ұяшықтар сирек түрде кездеседі.
Жоғарыда көрсетілген белдеме темір сутотықтарының болуына байланысты, охралық - сары бояу арқылы жақсы анықталады. Алдынғы үгілу қабығының аймағындағыдай мұнда барит пен турмалиннің қатысуы белгіленді.
Жоғарғы қиманың орта олигоценінде кварцты - слюдалы құрамды, құмды саздар және жұқа түйірлі құмдарды құрайтын құмды - саздық шөгінділері жатады.
Осы түзілімдердің қалыңдығы 1 метрден 20 м-ге дейін ауытқиды. Бұдан жоғары қарай орналасқан гипсте төменгі-орта миоценді түйірленген саздар қалыңдығы 10-15м-ге дейін.
Тығыз саздақтар мен құмайтты саздардан құралған төрттік шөгінділер қалыңдығы 5-тен 15м-ге дейін созылған. Қарастырылған бүркеме шөгінділерінің жалпы қалыңдығы 4-тен 21м-ге дейін ауытқиды.
1.3 Интрузивтік жыныстар
Жоғарыда сипатталған палеозойлық кен орнының түзілістерінің ортанғы бөлігін лакксолит тәрізді дене тесіп өткен, 500м тереңдікте максималды ені (геофизикалық көрсеткіштерге сәйкес) 850м көрсетеді. Әрі қарай тереңдеген сайын дененің ені азаяды және 800м тереңдікте 200м-ді құрайды. Эрозиондық іргетасты қиықта плагиогранит - секпілді дене субмеридианалды созылған бағытпен көрсетілген, максималды ені 400м - ге дейін (114 профилде) және 1000м-ге созылған.
Геофизикалық өрісте берілген дене төмендетілген түрде (-300-400 гамм) магниттік өріс көрсетілген.
Сығылма бейнеленген тарамдардан жаңқалауыштармен бірге плагиограниттер нығайтылған. Әсіресе батыс экзотүйіспелерінде үлкен ұзартылған тарамдар байқалады, сол жерде араласқан жыныстар андезиттік секпілді және оның туфтары үлкен жарықшақтарға ие болады. Тарамның ұзындығы 200-220м дейін жетеді.
Орталық бөлігінде және типтік секпілді шет аймақтарда плагиогранит - секпілдердің өз сынықтары жасылдау - сары түсті, ал құрлымы секпілді түрде көрсетілген. Осы жыныстадың сипаттау ерекшеліктері далашпатының толық болмауы, қара түстілердің саны шамалысы (8-10%-ке дейін) алдамшы мүйізше және биотит болып көрсетілген.
Берілген жыныс осы ерекшеліктерден плагиогранит-секпіл деген атқа ие болады, дегенмен оның қалған белгілері берілген анықтамаларға толық сәйкес келмейді.
Типтік плагиограниті-секпілден айырмашылығы, оның құрамында қышқыл плагиоклаздың болуы, аймақтық андезиттен бұл жыныс 50-60% -ын құрайды.
Андезин әлсіз жарықшашаушы полисинтетикалық телқосақты құрлым мен ұзартылған пішінді құрайтын түйірлер. Түйірдің өлшемі 1 -2 мм-ге дейін ауытқиды.
Кейде плагиоклаздың түйірлері секпілдер түрде кездеседі, ал қалған ұсақ түйірлері кристалданған (масса) көпшілігі осы кристалдарды қоршап, секпілді (порфирлі) тұрпат жасайды.
Кварц 25-40% құрайды, бірақ таужыныс гидротермальды түрде көп өзгергендіктен барлық кварцты бірінші сатылы деуге сенімділік туғызады. Осы таужынысын құрайтын барлық минералдар қарқынды өзгерген. Плагиоклаз серицитпен қарқынды орын ауысады, ал орталықта мусковитпен. Алдамшы мүйіздің сирек майда түйірлі хлориттелген. Кварц қайта кристалданып гранулит тәрізді агрегат құрайды. Мұндай жағдайда кварц әсіресе солтүстікте ерекшеленген, көбінесе кенді, ал дененің бөлігі плагиогранит - секпілі болып кездеседі. Таужыныстын ішінде акцессорлық минералдар арасынан апатит кездеседі.
Бенкала кен орнында өз аралық интрузивтік кесек таужыныстары ғажайып түрде түзілген.
Осы брекчилер гипабиссалдық зонада магмалар дамуының арнайы түрлері болып келеді. Бұл түзілімдерге үлкен қызығушылық вулканды - плутондығы сұрақтарын термиялық зерттеуге термиялық мүмкіншілік тудыруда ғана емес, олардың тәжрибелік маңызында. Соңғысы брекчиленген денемен өте үлкен секпілді мыс кен орындары бар екені анықталған. Әдебиеттерде жазылған мұндай түзілімдер құбыр тәрізді пішінді болып келеді, шет жақты бөліктерге қарай пайдалы қазбалардың мөлшері максимальды жоғарлайды. Бенкалин кен орнында бұл түзілімдер кендену плагиогранит - секпілден бөлек солтүстік - батысқа қарай жеке дене құрайды. Планда бұл түзілімдер жалпы эллипс пішінді субмеридианды бағытта ұласқан және тектоникасы күрделі қазіргі кездегі фундамент кесіндісіндегі дене мөлшері -1000м х 350м.
Аздаған ұңғымалар мәліметтері бойынша дененің орташа пішіні тура сызықты тәрізді плагиогранит-секпіл керісінше тау жынысында көптеген тармақшалары бар.
Геофизикалық өрістерде брекчия денесі гидротермиялдық өзгерістерге байланысты тау жыныстарының өте ыдырауына сәйкес теріс магниттік өріс түрінде көрсетіледі. Сынықтардың пішіндеріне, мөлшерлеріне және құрамдарына, цементтеу бөлігінің құрлымы мен құрамына, сынықтармен базис мөлшерлеріне және жалпы құрлымдық - түзілімдік түріне қарап осы түзілімдерді екі топқа бөлуге болады: 1) кварц - серицитті басым тұрпайысынықты брекчия және 2) интрузивті цементті - тұрпайысынықты брекчия.
Аталған екі түрдің сынық құрамы бірдей емес. Бірінші жағдайда андезитті порфириттің туфтарын, туфқұмайттас, туфсазтас және туфқұмайтасы бар шөгінділенудегі андезитті порфириттерін ерекшелейтін сиыстырушы таужыныстың сынақтары көбірек болады. Екінші түрдегі брекчияларда керш массасына тәріздес, яғни плагиогранит-порфир таужынысының сынықтары көбірек болады.
Брекчияның бірінші түрі дененің шет аймағына тартылады және сынықтардың әр түрлі бояуларымен онда болатын керіш массасының әсерінен дақ тәріздес тау жынысқа ұқсайды, жалпы алғанда қара, сұр, жасыл түстес, сынық бітімі бар тау жыныс болып көрінеді. Сынықтардың өлшемдері әр түрлі және микраскопиялықтан бастап 10-15 см-ге дейін (керн бойынша) ауытқиды. Ережеге сай, сынықтар барлық жақтан керіш массасы мен қоршалып, оқшауланған. Сынықтар шекарасы бірінші ретке қарағанда, айқын болып көрінеді, бірақ микраскоп арқылы қарағанда керіштің ішінде сынықтардың ерігені байқалады. Сынықтар мен керіштің сандық қатынасы үлкен диапазонда ауытқиды. Сынық денесінің өлкелік бөлігінде сынық керіштен көп болады, сонымен қатар мұның керісінше жағы да бар, тағы да қоса олардың сандық қатынасының теңдігі де болады.
Сынықтардан құралған тау жыныстар өте қатты өзгерген. Плагиоклаз серицитпен, хлоритпен, каолинитпен орынбасып жатыр, бірақ орынбасудың белгілі бір заңдылығы және тек бір ғана минералмен орынбасуы жоқ. Кейбір түйірлер кір эпидотпен және хлоритпен орын басты. Негізгі масса қатты хлориттенген және бұлынғыр қара түстес жаппай хлоритпен орын басқан. Сынықтардың жалпы ұқсастығы - олардың қатты кварцтелуі.
Брекчиияның осы түрінің керіш массасы кварц - серицит агрегат түрінде берілген, бірақ плагиоклаз да бар, өйткені қатты өзгергендіктен, оның барлығын жалпы айту күрделі.
Керіште және сынықтарда шашыраған сеппеліліктер, майда ұялар және пирит прожилкалар (желісілемдер) бар. Сонымен қатар бай сульфит минерализация сынықтарда байқалады. Осы брекчия түрінің даму ені ұңғыма туралы бойынша 50-100м аспайды.
Брекчия денесінің орталық бөлігі интрузив керіші бар тұрпайы өрескел сынық брекчиялар құрайды. Олар жасыл сұр керіш бар дақ тәрізді тау жынысқа ұқсайды, олардың ішінде ашық түсті, қара, сұр және қызғылт сұр сынықтар сирек ерекшеленеді.
Сынықпен керіш массасының құрамы бір-біріне ұқсас болғандықтан, брекчиялар жалпы интрузив келбетке сай болады. Бірінші түрге қарағанда брекчиядағы сынықтар керіштен көп емес, керісінше,маңызды аралықта тіптен жоқ. Онда бұл тау жыныс құрылымы мен құрамы бойынша жоғарыда аталған плагиогранит - секпіл кенділік интрузиясы тәріздес болады.
Брекчия денесінің шегінде бұрылған керін ұңғымасына сынағындағы мысқа жасалған химиялық талдау нәтижесінде мыстың мол шоғырлануы дененің батыс эндобайланысындағы сиыстыратын тау жыныс ксенолиттерінде байқалатындығын көрсетеді. Сонымен қатар брекчиялардың өздері кенсіз және әлсіз кенді болып табылады. Орталыққа орын ауыстыруына қарай гидротермальды өзгерулердің дәрежесі, суільфит минералдану қарқындылығы № 14 ұңғыманың минимумына келіп, төмендей бастайды.
Жоғарыда аталған фактілерге назар аударсақ, осы жарылымдар кенге дейін болғанын және өз кезінде кенді экрандаушы болып табылады. Ксенолиттегі жоғарылаған шоғырланудың болуы магмалық минерализацияның қайта бөлінуімен түсіндіріледі.
Осыдан келіп брекчия денесінің батыс экзобайланысын тереңдіктің "көлеңке" бөліктеріне яғни мыстың өңдіріс қорының шоғырлануы мүмкін бөліктеріне қатысты зерттеуі қызықты бола бастайды. Осыған мысалы ретінде батыс экзобайланыста орналасқан № 9 ұңғыманы келтіруге болады.
Талдаулардың көрсетулері бойынша брекчия денесінің "көлеңке" бөлігінде мыстың құрамы брекчия денесінің орташа құрамынан он есе көп (0,32%). Мұндай кендену екінші ретті сульфит байытуларында мыстың үлкен шоғырлануын бермейді өйткені ол беткі қабатқа шықпайды, осының әсерінен оны қысқа ұңғымамен табу мүмкін емес болады.
Бенкалин кен орындағы тау жыныстың сығылма сериясы диоритті порфирит, гранит - порфир және диабаздық порфирит ретінде берілген. Аталған түрлердің екеуі кен орынның орталық бөлігінде бекітіледі.
Әдетте, олардың қуаты үлкен емес, сирек кезде ғана 6-7 метрден асады. Сығылмалардың алғашқы екі түрлерінің арасындағы қатынас № 18 ұңғымада орнатылған, керн ұңғымасы бойынша гранит-порфирлер жас жаралымдар екендігі байқалады және олар диоритті порфиритті жыртып, соңғылармен бірге байланыста закалка жиектерін түзейді. Сонымен қатар, диоритті порфириттерде өте сирек және жұқа пирит прожилкалары бар, олар гранит - порфирлердің көмегімен пайда болған. Сығылмалардың созылымдары, яғни кен орынға қатысты диорит пен гранит құрамы солтүстік - шығыс 10º - тан солтүстік-шығыс 20-25º дейін болады, құлама бұрыштары әдеттегідей оңтүстік - шығыс және солтүстік батысқа қарай (70º -80º) болады. Қашықтығы 100-400м солтүстік-шығыс бағыттағы тектоникалық өсірме бойынша кейбір орындардың ауысуынан сығылма созылымдары байқалады.
Геофизикалық өрістегі қуаттың аздығынан сығылмалар ерекшеленбейді және тек ұңғыма керн бойынша бекітіледі.
Диоритті порфириттер айқын порфирлі құрылымы және негізгі массасы микро түйірлі құрлымы ретінде болатын сұр массивті тау жыныс ретінде кездеседі.
Порфирлі бөлінулер тау жыныс көлемінің 20-30% құрайды және олар плагиоклаз бен амфибол ретінде берілген. Порфирлі бөлінулердегі плагиоклаз құрамы жағынан полисинтетикалық телқосақ және белдемді құрлымы бар призматикалық-кестелік андезин болып табылады. Бөлінудің өлшемі 1 мм дейін болады. Қайта түзілген өзгерістер серициттенуде байқалады, ал ол түйірдің орталық бөлігінде неғұрлым қарқынды көрінеді. Амфиболдың порфирлі бөлінулерде (мүйіз алдамшы) айқын көрінетін шектеме жоқ.
Амфибол хлоритпен әлсіз орын басқан, шлирлі жинаманы түзейді. Негізгі массасының кристалдануы бірдей емес. Сығылманың орталығы гипидиоморф түйірлі болады.
Плагиоклаз майда призматикалық ретсіз орналасқан, кейде амфиболға айналған кристалдар түзейді.
Гранит-порфирлер ашық-сұр, сұр тығыз майда түйірлі тау жынысқа ұқсайды, жалпы құрлымы порфирлі және негізгі пойкалитты болады.
Порфир бөлінулер (20-255) плагиоклаз және қара түсті минерал ретінде көрсетілген.
Плагиоклаз порфирлі сеппелерден басым болады, ал кейде гломеропорфирлі өсенділерді түзеді. Ол қарқынды пелитизирленген. Осының арқасында бұлынғыр аз мөлшерлі қоңыр түсті болып келеді. Сеппелер мен негізгі массаның шекарасы тегіс және түзу сызықты. Бір ғана жағдайда полисинтетикалық телқосақталған. Екінші ретті минералдардан жұқа қабыршақты серицит дамыған. Сеппелер өлшемі 0,1х0,2 - 0,6х1,2мм. Қара түстес минерал, мүмкін биотит, хлорит - эпидот агрегатпен орын басқан.
Негізгі масса өлшемі 0,4мм дейін кварц және плагиоклаздың дөңгелек түйірлерінен тұрады. Олардың ішінде калишпат призмалары, серицит қабыршақтары (өзгерген қара түстес) бар. Қарастырылған сығылмамен қатар солтүстік кен орындарының батыс экзобайланыста брекчия денелері диабазалы порфирдің сығылмаларымен бекітілген. Осы сығылмаларда аталған тастамырлы жаралымдар тәріздес солтүстік- шығыс созылым және солтүстік - батысқа қарай (75-800) құлдилы құламалар бар. Осы сығылмалардың қуаты 2-5м мүмкін, осы тастамырлы жаралымдар соңғы болуы мүмкін, бірақ бұл жайт еш жерде дәлелденбеген.
Микроскопия бойынша, олар - қара, жасыл - қара тығыз таужыныстар микроскоп арқылы оның құрлымы плагиоклаз қабаттарынан құрылған диабазалы болады. Екінші ретті өзгерулер әлсіз серицитизация және хлоритизация арқылы байқалады.
Барлық жағдайда сығылма жасы плагиогранит-порфирге және мысты кенденелерге қарағанда кешірек екендігі байқалады. Ұңғымалардың кендеріндегі пирит-халькопирит құрамы бар прожилкаларға қарағанда сығылмалардың жағдайы екі бөлек.
1.4 Гидротермалды өзгерістер
Кен орындарды құрайтын таужыныстардың барлығы күшті гидротермалды өзгерулердің іздерін әкеледі. Кен орындарда болған өзгерулердің маңыздылары: альбитизация, кварцтену, эпидотизация, серицитизация, биотитизация, турмалинизация және баритизация.
Д. С. Коржинскийің генетикалық жіктемесі бойынша олар магмалық стадиядан кейінгі шаймаланғыштыққа (қышқыл стадия) түзілген. Гидротермальды өзгерулер барлық кен орындарда таралып жатыр. Олар тектоникалық бұзылыстар белдемдерінде қарқынды дамып тектоникалық жылжымалылықтар циркуляцияға жол ашып, метасоматит локализациясын анықтады. Гидротермальды өзгерген таужынысқа салынып, кенденулер осы бүкіл процесті анықтайды.
Кен орындағы ерте гидротермальды өзгерулер пропилиттер болып табылады. Олар альбит, эпидот, хлорит, кварц, серицит, пирит, сияқты қайта түзілген минералдардың парагенезисінің инструктивті, эффузивты және шөгінді таужыныстардың жаралымымен байқалады және сол минералдар псевдоморфоз (яғни дала шпат және минерал бойынша) түріндегі прожилка арқылы дамыды.
Қайта түзілген кварциттер кен орындарда әлсіз болады және негізінен серицит түрінде, ал кейде монокварцит түрінде болып келеді. Монокварциттер негізінен жарықшақ бойынша сирек тастамыр келбетті денелерді түзейді.
Кен орын шөгінді альбитизация және кварцтену қарқынды жүріп өткен. Альбитизация байланыс ореолда болған. Оның бөлек дала шпат таужынысының бөлікшелері толық альбитизирленген. Порфириттерде негізгі массасы белгілі дәрежеде қайта кристалданған.
Плагиоклаздың қайта кристалдануы кезінде альбит түзіледі. Кальций эпидот молекуласының түзілуіне жұмсалады.
Кен сыйыстырушы таужыныс өзгеруінің маңызды процесі кварцтену болып табылады. Кен арасындағы кварцтену сыйыстырушы жанартау таужынысына да плагиогранит - секпілдеріне де салынады. Кварцтену кезінде үлкен өзгеріс порфириттің негізгі массасында, туф керішінде және интрузивты таужыныстың негізгі массасында болады. Бір ғана жағдайда ол қайта кристалданған, гранопласт құрылымға ие болады. Таужыныстағы кварцтың жалпы мөлшері жоғарылайды. Кварц альбитизация үрдісінде де бөлінеді. Жаңа түзілген кварц әдетте майда түйірлі, түйір тәріздес, және магмалықтан бұрыштағы толқын өшіруі бойынша айырмашылығы бар.
Альбиттену үрдісімен бірге бір уақытта эпидоттену үрдісі де жүреді. Эпидот таужынысында дала шпаты массасында жергіліктенген әр түрлі өлшемі бар ұяларды түзейді. Прожилкаларды хлоритпен, карбонатпен және басқа минералдармен жасайды. Эпидоттену бөлшектерінің айналасында таужыныс жарықтанады. Қара түстес минералдар соның ішінде жаппай орнатылған. Плагиоклаз альбиттелген, ал темір, магний және кальций эпидот молекуласының түзілуіне жұмсалады. Кен орындарда хлориттену кені қолданылады.
Хлориттену өздегінен сирек жүреді және көбінесе таужыныстың басқа гидротермальды өзгерулерімен байланысты. Әдетте хлориттелген кен айналасындағы таужыныстар біртіндеп кенденуге ауысады немесе хлориттелген таужынынсты кеннен бөліп тастайтын басқа кен аумағындаға өзгруі көп (серициттену) таужыныс белдеміне ауысады. Хлориттену белдемінің жарықшақтықпен, уату белдемдерімен байланысты. Хлоритпен қатар өзгертілген хлориттелген таужыныстарда кварц, серицит болады, ал кейде оларға биотит, амфибол, турмалин және карбонат қосылады.
Хлориттелген плагиогранит-секпілдерде қаралау түстес материал хлоритепн псевдоморфты түрде орын басқан. Хлорит орын басқан материалдың формасын сақтайтын майдақабатты агрегат түрінде дамыған. Сонымен қатар ол дұрыс емес пішін күйінде шашырап, прожилкаларды толтырады. Сыйыстырушы жанартау таужыныстарының хлориттелген айырымдарында хлорит псевдоморфты түрде орын басып, қаралау түстес минералдар бойынша дамиды және керіш бойынша дамып, прожилка толтырады. Желісілем толтыратын хлорит кен және кен түзілімдермен байланысқан, өйткені ассоциацияда онымен бірге әрқашан сульфид те болады.
Серициттену басқа гидротермалды метаморфизм түрлерінің ішінде көлемі бойынша кішкентай таулы тау жыныс массаларын қоршайды, бірақ ол қарқынды өзгерулерге әкеледі. Осы үрдіс қуаты бірнеше ондаған сантиметрге дейін болатын, сыйыстырушы таужыныстарда серициттелген белдем пайда болатын тектоникалық жарылым жағында күшті жүреді. көбінесе осы белдемдер жақындасып, бірнеше метрге дейін созылады. Жалпы қарастырылып жатқан үрдіс неғұрлым кен түзілімге жақын және барлық серициттелген таужыныстар сульфид минералдануын әкеледі. Осы үрдістің нәтижесі серицит түрдегі кварцит жаралымдары болып табылады. Бірақ айта кететін мәселе: үлкен сульфид құрамына қарамай, максималды серициттелген таужыныстар мыстық өндіріс шоғырларын түзбейді. Сонымен қатар әлсіз серициттелген таужыныстардың құрамында мыс 6-10 есе көп болады.
Кен орындарды биотиттену кең таралған. Биотиттену барлығын, плагиогранит- секпілдің сыйыстырушы интрузиясын, жанартау тау жынысын алып жатыр және кеннен кейінгі болып табылады. Осы ореолдың пайда болуы темір мен калий интрузиясынан гидротермалды ертінділердің шығарылуы мен олардың биотит түрде байланыс облысындағы түзілімдері мен түсіндіріледі.
Қарастырылған метасоматикалық мінездемесі бар өзгерістермен қатар, кен айналасындағы тау жыныстар турмалиндену мен бариттенуіде өтеді.
Турмалин кенденумен тығыз байланысқан, өйткені ол турмалин - халькопирит- молибденит пожилкаларын түзейді.
Осындай тығыз байланыс солтүстік Балхаштағы Аятуайт кен орны үшін молибден мен турмалин арасында орналасқан.
Биотиттену кен орындағы гидротермальды әрекеттің қортынды үрдісі болып табылады және жүздеген, ондаған милиметрге дейінгі қарқынды прожилкалардың жаралымдарымен берілген.
1.5 Тектоника
Құрылымдық қатынас бойынша Бенкалин кен орны терең жатысы бар Батыс Қулыкөл жарылымының және оның батыс бұтағының белдемінде орналасқан. Кен орынның мұндай жағдайы оның үстіне кенге дейінгі және кеннен кейінгі жасының дизъюнктив тектоникасының кең дамуын көрсетеді.
Кенге дейінгі тектоника санына Батыс-Қулыкөл жарылымның өзі және оның тектоника мен уату белдемдерінің көп мөлшеріне әкелетін тектоникалық бұзылыстар жатады, оның арқасында кенді жергіліктендіруге қолайлы жағдай жасайды.
Батыс- Қулыкөл жарылымының кен орындар шегінде солтүстік, солтүстік шығыс бағыттары бар. Осы жарылымның жалпы құлама бұрышы (80-850) шығысқа бағытталған.
Жарылымның өзі кварцтық диорит - порфирмен, ороговиктену мен бөлшек скарнирлену ореолымен емделген. Осы жарылымның батыс бұтағында солтүстік - шығыс созылымы бар және ол оңтүстік - шығысқа (50-700) құлайды.
Бұрғылау мен талдаулардың көрсеткіштері бойынша, осы бұзылыстар шегінде интрузив және метасоматикалық жаралымдар олардың шет жағына қарай плагиогранит магмасы мен кен минерализациясын таралуға өзіндік бөгет болып отыр.
Кен орындарда кен тектоникалық бұзылымдар бекітілген. Олар кен белдемдерінің орынбасуларында, сығылма жаралымдарының емдеуінің болуыда, интрузивты және сыйыстырушы таужыныс бойынша бұзылу-тозу қыртысының күшті дамуында, сонымен қатар сырғанау айнасы бар уату белдемдер түріндегі ұңғыма керндері бойынша байқалады. Осы бұзылымдардың бағыттары ішінен солтүстік - батыс және солтүстік - шығыс, ал осы екеуінің ішінен екіншісі басым ерекшеленеді.
Олардың жалпы құлауы құлдилы 75-85º бұрыш бойынша болады. Жоғарыда аталған жарылымдардың қосындысы кен орында горст келбетті құрлымды түзейді. Бұрғылау нәтижесі бойынша блоктың тік орынбасуының қатыстық амплитудасы 100м шамасында болды.
Осындай орынбасу нәтижесінде кен орынның орталық бөлігі іргетастық эрозиялы кесіндісіне шығарылды және ол бұл жерде қайта түзілген сульфид байытуының күшті белдемінең түзілуіне әкеледі. Керісінше, түсірілген блокта, №8 және 7 ұңғыма ауданы да, пайда болған мыс минералдануы тек 115-130м тереңтігінен ғана басталады, яғни беткі қабатқа қайта түзілген байыту белдемінің жоқ болуына әкеп соғады.
1.6 Пайдалы қазбалар денелерінің морфологиясы
Кен денесі мофология жағынан гранит-порфир денесініе солтүстік-батыс шегінен түйіскен штокверкті білдіреді. Штокверк мөлшерлері 1200 м х700 м, 300 м тереңдіктен теңөлшемді түрге жақындау болып келеді. Кенденудің зерттелген тереңдігі 700 м жетеді.
Кендену мағындағы өзгерістер екі сатыдан тұрады: 1) сілтілі (биотиттелу, хлориттену, калишпаттану, эпидоттані, турмалиндену, альбиттену, кварцтану) 2) қышқылды (серициттену, кварцтану, хлориттену, кварцтену және карбонаттану). Кен пайда болғаннан кейінгі сілтілі сатыда кварц-карбонат желісілемдері кейде пиритпен, баритпен, гипспен кездеседі.
Кен орнында кендердің тік зоналдығы өте айқын екені анықталған. Тотығу аймағының кендері мору қабығының жоғарғы деңгейлеріне ұштасқан және темірдің гидрототығынан, ярозиттен, сиректеу кездесетін малахит және хризокола. Өндірістік маңызы жоқ.
Мору қабығы қыйындысының төменгі жағына кен орнының оралық және оңтүстік бөлігінде бөлек дене тәрізді жатысты, қайталма сульфидтік байыту аумағы ұштасқан. Қайталма сульфиттік баю аумағының минералдары халькозиннен, аздаған мөлшерде ковелленнен және борниттен тұрады. Зонанаың орташа қалыңдығы 25,7 м., темірдің орташа мөлшері 0,55%.
Түпкі кендер гидротермалды өзгерген тау жыныстары ореолдарынан тыс шықпайды. Түпкі кендердің басты кен минералдарына пирит, халькопирит, магнетит жатады, ал қосымша минералдардан молибденит, пирротин, борнит, сирегірек - гематит, сфалерит, хромит, серицит, борнит бар. Кенді емес минералдар кварц, турмалин, хлорит, серицит жатады.
Түпкі кендердегі мыстың мөлшері 0,25-2,3%, орташа -0,42%; молибденнің орташа мөлшері 0,003%. Кеннің құрамында мыспен молибденнен басқа кобальт, никель, қалайы, скандий, гелий, селен, теллур, алтын (0,07гт), күміс (0,69 гт) және басқа да минералдар кездеседі.
Кен орны генезисі бойынша молибден-мыс секпілді түріне жатады.
Кенденудің белгілі бір шекарасы жоқ, сеппелі - желілісілем түрін ескеріп, кен денелерінің контур бөлінулері берілген химиялық талдау бойынша алдын-ала орнатылған кондиция бойынша жүргізілген. Олар төмендегі кестеде көрсетілген және ерекшеленген кен түрлері үшін өзіндік кондиция параметрлері алынған.
Кен орындағы кенденулер 4 минералданған белдемге бөлінеді (жоғарыдан астына қарай):
1. қышқылдану белдемі;
2. шаймаланғыш белдем;
3. қайта түзілген сульфид байыту белдемі;
4. алғашқы кендер;
Сонымен қатар алғашқы үш белдем бұзылу-тозу палеозой қыртысы жаралымдары бар кесіндіде қосылған.
Қышқылдану белдемі шектелген таралыммен қолданылады және малахит пен хризокол ретінде берілген.
Шаймаланғыш белдем кеңінен таралған. Оның қуаты 30-35м дейін жетеді. Осы белдем басқалардан оны түзейтін минералмен ғана емес, сонымен қатар темір гидроқышқылдың болуымен болған түспен де ерекшеленеді.
Қайта түзілген сульфид байыту белдемі де кең тараған. Оның қуаты бірінші метрден 100 метрге дейін ауытқиды және орташа 40м болады. Осы белдемнің мыс минералдануы негізінен халькозин, кейде ковелин және борниттен құралған.
Алғашқы кендер тереңдігі 50-300м бөлікшелерде зерттеледі. Олар плагиогранит-секпілдерде шоғырланған және негізінен серициттену, кварцтену және т.б. көрсетілген әр түрлі дәрежедегі гидротермальды өзгерістерге ұшыраған сыйыстырушы шөгінді жанартау тау жыныстарда жергіліктенген.
3 кесте Кондиция параметрі
Кондиция параметрі
Қайта түзілген сульфид байыту белдемі
Алғашқы кен белдемі
Борт құрамы
0,3%
0,25%
Қима бойындағы мыстың минералды -өндіріс құрамы
0,5%
0,3%
Кен дененің минералды қалыңдығы
2м
2м
Есепке кіретін кенге жатпайтын қабаттың максимал қалындығы
4м
4м
Қайта түзілген сульфид байыту белдемі кен дене бір қоршалған және пландағы кенденудің максимал ауданын береді. Осы кен дененің формасы жаппай қат тәрізді, дұрыс емес болып келеді және оның қалындығы плагиогранит-секпіл денесінің орталық бөлігінде 63м (2 ұңғыма) болады. Шет аймаққа жақындыған сайын кен дене ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қорғауға жіберілген
ГПКҚОБ кафедрасының меңгерушісі
___________ Ф.М. Исатаева
ДИПЛОМДЫҚ ЖОСПАР
Тақырыбы: Ақтөбе облысындағы Бенкала кен орнында темір кендерін барлау жоспары
Мамандығы 5B070600 - Геология және пайдалы қазба кенорындарын барлау
Орындаған: Санақов Т.Қ.
Ғылыми жетекшісі, Каскатаева К.Б.
аға оқытушы:
Қарағанды 2021
Аннотация
Основная цель проектных работ - проведение плана разведки железных руд Бенкалинского месторождения с подсчетом запасов будут проведены по материалам собранным во время прохождения преддипломной практики.
Главной целью настоящего проекта является выбор рационального комплекса разведочных работ и его обоснование.
Главная цель дипломного проекта - провести разведку на месторождение Бенкала и подсчет запасов меди по С1, изучить количество и качество проектной руды на площади. Для проведения плана разведки в данном дипломном проекте предусмотрены следущие виды работ: бурение разведочных скважин, геологоразведочные работы, сопровождающие бурение, геофизические методы, лабораторные работы, камеральные работы, сопровождаемые отбором керновых и технологических проб.
Предусмотрено бурения скважин глубиной до 320 м. Общий объем бурения 2950 п.м, средняя глубина скважин 226,0 п.м. в том числе по рыхлым 160 п. м., по коренным - 840 п.м.
В проекте разработан комплекс мероприятий безопасного ведения разведочных работ и охраны труда, а также охраны окружающей среды.
Мазмұны
Кіріспе 7
1 Кен орынының геологиялық құрылысы
1.1 Географиялық-экономикалық жағдайы
1.2 Стратиграфия
1.3 Интрузивтік жыныстар
1.4 Гидротермалды өзгерістер
1.5 Тектоника
1.6 Пайдалы қазбалар денелерінің морфологиясы
1.7 Кеннің минералды құрамы
1.8 Кен орнының генезисі
1.9 Гидрогеологиялық жағдайы
2. Жоспарланған жұмыстардың көлемі мен әдістері
2.1 Геологиялық мақсаттар және оларды жүзеге асыру әдістері
2.2 Топографиялық-геодезиялық жұмыстар
2.3 Бұрғылау жұмыстары
2.4 Ілеспе жұмыстар
2.5 Сынамалау
2.6 Лабораториялық жұмыстар
2.7 Геофизикалық зерттеулер
2.8 Камералдық жұмыстар
3 Қорларды есептеу
4 Еңбек қорғау
4.1 Бұрғылау жұмыс барысындағы талап ететін қауіпсіздік.
4.2 Барлау жұмыс барысындағы техника қауіпсіздігі.
4.3 Бұрғылау жұмыстар.
4.4 Метеорологиялық факторлар
4.5 Өрт қауіпсіздігі
5 Қоршаған ортаны қорғау және экологиялық зерттеулер
5.1 Зиянды және өндірістік факторлардың қауіпсіздік анализі.
5.2 Қоршаған табиғи ортаның қазіргі жағдайы
5.3 Қоршаған ортаға кен орынды пайдаланудың техногенді әсерінің болжамдық бағалауы
5.3.1 Сыйдырушы жыныстардың және кендердің эколого-геохимиялық және радиациондық мінездемесі
5.3.2 Қоршаған ортаға кен орынды қазудың техногенді әсері.
6 Қолданбалы эканомикалық талдау
Қортынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
8
8
10 13
18
20
21
23
26
27
29
29
30
30
33
33
38
38
39
40
45
49
50
52
53
57
59
60
60
61
61
61
62
63
72
73
КІРІСПЕ
Дипломдық барлау жоспарын диплом алдындағы тәжірибе кезінде Бенқала кенорнында 2021 жылдың қаңтар және ақпан айлары аралығында алынған материалдар бойынша орындалған.
Бенқала кен алаңы М-41-28-Б бетінде орналасқан және осы аттас ұсақ кен орындарын және Бенқала интрузиясының экзотүйіспесі бөлігінде эффузивті-шөгінділерінде орналасқан бірнеше кен түзілімдерін біріктіреді. Бенқала мыс кен орны шығыс ауылыннан солтүстікінен 16 км жерде орналасқан.
Осы дипломдық жоспарда, жоспарланған барлау жұмыстарын жүргізудің әдістері мен көлемдері өткен жылдарда жасалған жұмыстар нәтижесін ескере отырып жасалған. Осындай жұмыстарды жүргізу қажеттілігі мыс кенінің концентратына сұраныстың жоғары екендігінде.
Жоспардың мақсаты мыс кенінің пайдалы қазбаларын барлау әдіснамасы, қорларды есептеу және желілік есептеулерді құру, сонымен қатар қауіпсіздік ережелері мен қоршаған ортаны қорғау бойынша жұмыстар жүргізіледі.
Жоспардың өзектілігі аумақтың геологиялық құрылымын зерттеу, геологиялық карталарды құрастыру, кен аймақтарын анықтау, олардың параметрлерін, морфологиясын және ішкі құрылымын анықтау және минералдану масштабын бағалау болып табылады.
Тапсырмаларды шешу үшін негізгі жұмыс түрлерінің келесі жиынтығын орындау жоспарланды: барлау маршруттары, ұңғымаларды бұрғылау, барлау ұңғымаларын өзекпен бұрғылау, сынақ және зертханалық жұмыстар.
Дипломдық жоспардың ғылыми жаңалығы - таңдаудың сенімділігін арттыру, игерудің реті, дәйектілігі, сонымен қатар өрісті игеру жүйелерінің параметрлерін негіздеу.
Бірінші кезеңде барлау жұмыстары ең алдымен Бенқала кен орнының орталық бөлігінде мыс кендерін пайдалы өндіру тереңдігіне (340-350 м) дейін барлау жүргізу және мыс кендерінің қорларын есептеу мақсатымен жүргізіледі. Кен орнында мынандай жалпы жұмыстар қарастырылған.
- СКБ-4 станогімен барлау ұңғымаларын 300 м дейін бұрғылау;
- кен денелерінің құлау және созылу бағыттарын аршылау, жартылай өндірістік сынақ алу, бұрғылау қондырғыларының тұратын жерлерін дайындау;
- кен алаңын зерттеу бойынша барлау жоспарын жүргізу, ұңғыма тасдіңгектерін құжаттап жазу, сынақтар алу (тасдіңгектен, топтастырылған), лабораториялық-технологиялық сынақтар алу, бұрғылау ұңғымаларын топографиялық байланыстыру;
- лабораториялық- технологиялық зерттеулер жүргізу.
Осы кезеңдегі барлау жоспары негізінен кен орнында ежелден әйгілі кен орындарын зерттеу және барлау, олардың экономикалық пайдалы өндіру мақсатымен мыс кендерінің қорларын есептеу үшін шоғырланған.
1. Кен орынының геологиялық құрылысы
Бенкала мыс кен орны - контакт-метасоматикалық скарн шөгінділерінің типтік өкілі. Бенқала кен орнының кен орны құрылымында екі кен орны бөлінеді - Шығыс және Батыс. Кен денелерінің орташа қалыңдығы 5м-ден 31м-ге дейін өзгереді. Шығыс кен орнының шартты орташа қалыңдығы 16,43 м., белдеуінің қалыңдығы 3,0 метрден 48,7 метрге дейін жеткен кездегі мыстың мөлшері 0.1 пайыздан 1,81 пайызға дейін жетеді.
Бенқала мыс кенорны геологиялық құрылымына қарай екінші топқа жатады. Рррр Кен орнының кен денелерінің қалыңдығы өте құбылмалы, пайдалы қазбалардың сапасы әртүрлі болып келген, негізгі бағалы компоненттері біркелкі орналаспаған.
Бұрынғы зерттеушілер барлау жұмыстардың нәтижесінде мөлшерлері 700х480 м штокверк анықтаған, ол 300 м тереңдіктен бастап формасы изометриялық формаға ұқсастау болып келген. Кендену тереңдігі 700 м дейін зерттелген.
Кеннің минералдық құрамы: борнит, халькозин, халькопирит, галенит, бетехтинит, сфалерит, пирит, домейкит, арсенопирит, альгондит. Тереңдігі 10-60 м, тотығу белдемінде азурит, малахит, хризоколла, куприт, элит және таза мыс түзіледі. Негізгі кен құрамдас бөліктері: мыс, мырыш, қорғасын, қосымша Au, Ag, Re, Os, Mo, Nі, Co, Cd, Ge, Se, Te, Ga, S, т.б. Кен денелері таспа, линза, кейде күрделі пішінді. Инженерлік-геологиялық жағдайлары бойынша кен алаңдары оңтайлы, орташа, күрделі және өте күрделі түрлерге бөлінеді. Кен өндіру ашық және жер асты әдістерімен жүргізіледі.
1.1 Географиялық-экономикалық жағдайы
Бенқала кен орны бетінде Қостанай облысы аумағында Шығыс кентінің 16 км солтүстігіне қарай жерде орналас-қан. Географиялық жағынан кен орны Торғай ойпатының орталық бөлігінде орналасқан. 1.1. суретте көрсетілген.
0.1 сурет - Беңқала кен орынның орналасу сызбасы
Жер бедері - абсолюттік белгілері 250 метрге дейін жазық, және салыстырмалы биіктіктері 10-30 м дейін. Жер бетіндегі шөп және ағаш түпті тоғайлармен жабылған төбешікті жазықтық.
Ауданның гидрографиялық жүйесі өте нашар дамыған, су аздылығымен айрықшаланады және Қаракенгір өзенімен оның көптеген ағындарынан тұрады, олардың ең маңыздылары Қарағанды маңындағы ұсақ өзендер, жаздың орта кезінде олар суалып қалады. Олардың тереңтіктері 2 м, ені 10 м және ұзындығы 100 метрден асады.
Өзендердегі сулар көбінесе минералданған немесе аздап ащы болып келеді. Адаған бастаулар мен құдықтар бар, жер асты сулары гидрокарбонатты - кальцилі. Олардың көпшілігі жазда суалып қалады. Судың ең жақын көздері: Үлкен бұлақ бастауы шығымы 0,7 лсек, ол кен орнына 3 км жерде оңтүстік - батыста және Кішкене - бұлақ бастауы, шығымы 0,4 лсек кен орнының батысында сондай аралықта орналасқан. Бұл бастаудан басқа, кен орнына жақын жерде шығым аздау бірнеше бастаулар бар.
Ауданның климаты өте континенталды жазы ыстық және қысы қары аз суық болып келеді. Қарсақпай метерологиялық станциясына берген байқау мәліметтеріне сәйкес жазғы орташа температура (шілде, тамыз) +19ºС- дан +23,1ºС-ге дейін, қыста (желтоқсан, ақпан) -11ºС-дан -10,9ºС болады. Температураның тәуліктік ауытпалығы 20-25ºС мөлшерінде болады. Алғашқы аяздар қазанда басталып, соңғы аяздар сәуірдің ортасына дейін жетеді. Аязсыз күндердің ұзақтығы 180 күнге жетеді. Алғашқы қар қыркүйектің орта кездерінде жауады, наурыздың соңы, сәуірдің ортасы кезінде бірақ ериді. Жыл сайынғы жауған қар 117-160 күн мөлшерінде ерімей жатады. Қар аз болған жылдары қар қалыңдығы 15 см, ал қарлы жылдары қар қалыңдығы 55 см жетеді. Қардың ең көбі ақпан, наурыз айларында жауыды. Жауатын шөгінділердің орташа жылдық мөлшері 71-288 мм. Желдің басты бағыты солтүстік - шығысқа бағытталған, желдің жылдамдығы 3,8 мсек 7,5 мсек дейін жетеді. Өзен жазықтықтарында түпті ағаштар мен әр түрлі шөптер өседі.
Жануарлар әлемі аса бай емес, себебі жер бедеріндегі өсетін шөптер мен климатқа байланысты. Көбінесе кемірушілер кездеседі. Құстардан жабайы үйректер, қаздар, құрлар, дуадақтар, бүркіттер, үкілер кездеседі.
Аудан сейсмологиялық жағынан қатерлі емес.
Экономикалық жағынан аудан өте нашар дамыған. Жергілікті тұрғындар көбінесе мал шаруашылығымен, аздап жер өңдеу жұмыстарымен айналысады. Қыстақтардан басқа жалғыз ел мекені Айыртау кенті. Басты жол қатынастары топырақ жолдары, көктемде жүру өте қыйын.
Энергиямен қамтамасыздандыру көздері жоқ.
1.2 Стратиграфия
Бенқала кен орны 1962 жылы Торғай ГФЭ электірлік барлау жұмыстарын жүргізу кезінде ашылған (Андрушко 1981).
Кен орнының алаңы жоғарғы визейдің жанартаулы және жанартаулы - шөгінділерінен құрылған, Соколов - сарыбай комплексінің басты фазасы диорит - гранит тау жыныстарымен тесілген.
Төменгі таскөмірлі шөгінділер (С1v2) әртүрлі құрамдағы жанартау шөгінділерінен тұрады: андазидациттар, дациттар, риодациттар, риолиттер және олардың туфтары, олардан басым болып келетін туфты құмтастар, гравелиттер, алевролиттер және әктастар. Жыныстар жіңішке қатпарлар түрінде қатпарланған құлау бұрыштары 85º дейін жетеді. Қалыңдығы 350 м.
Андезидациттар негізгі плагиоклаздың фенотүйіршіктерінен пироксеннің екі генерациясынан және негізгі массадан құрылған. Бірінші генерация плагиоклаздың фенотүйіршіктері ұзындығы 2-2,5 мм, пироксенді 1,5-2,0 мм; екінші генерацияның егу минералдарының ұзындықтары 0,7мм.
Тау жынысының құрлысы пилотакситті негізгі массасы паралель олналасқан плагиоклаздың түйіршіктерінен тұрады. Фенотүйіршіктердің бағытталып орналасуына байланысты және негізгі массаның микроклиттеріне сәйкес флюидті текстура пайда болады.
Секпілді - мыс Бенкалин кен орны сол жерде антиклинальды қатпарлармен күрделенген, Бенқала синклиналінің солтүстік бөлігінде орналасқан. Бұл құрлым орта-жоғарғы визей жасының түзілімдерінен тұрады.
Тау жыныстырының құрамына қарай кен орны шығыс және батыс болып екі бөлімге бөлінеді. Кен орынының батыс бөлігінде жанартау жыныстары басым, андезиттік және андезит - базальттік туфтардан, туфтық шөгінді жыныстардың қабатшалары бар құрамы ұқсас лавалардан түзілген, антиклиндық құрлым қанатынан тұрады. Микроскоп арқылы туфтардың кесек және ұсақсынықты және де күл тәріздес түрлерін анықтайды.
Сынықтардың құрамына қарай жартылый жұмырланған және өткірбұрышты сынықтарының мөлшері 0,3мм-ден 100 мм-ге дейін және одан да үлкен лито және кристаллокласты болып бөлінеді.
Сынық материалдар көлемі 60% -ке жетеді. Сынықтар құрамында андезитті секпілдер, базальттар, орта және негізгі құрамды плагиоклаз сынықтары басымырақ. Туфтардың масса бөліктерін цементтейтін кристалловитрокластық туфтарға сәйкес ұсақ материалдардан құралған. Кейде туфты қабатта құрамы андезитті лава қабатшалары кездеседі. Бұл тау жыныстары секпілді құрлымды және интерсертальдық құрлымды негізгі массадан тұрады. Фенокристалдар тілімтас ауданының 5-10% құрайды және түйірлерінің пішіні призмалық - кестелі тегіс емес бірақ шеттері анық айқындалған плагиоклаздан тұрады. Плагиоклаз негізділігі бойынша андезин - олигоклазға жатады, серициттелу, эпидотталу, хлориттану, биотиттену және т.б. қайталама үрдістеріне байланысты өте қатты өзгерген, негізгі массасы әр бағытта орналасқан ұсақ плагиоклаз лейстлерінен тұрады. Лейстлер аралығы хлоритке айналған күңгірт минералдармен толтырылған. Сонымен қатар, негізгі бөлігі қатты кварцталданғаны көрінеді. Кен орнының шығыс бөлігі терригенді және жанартаулы материалдардан: әр түрлі-сынықты туфиттардан, майда сынықты литокрсталлокластикалық, және күлді туфтардан, туфалевролиттен, туфгравелиттен, әктасты, әктасты-сазды алевролиттен, құмтастан, аргилиттен және алевролиттен құралған.
Туфты-шөгінді жыныстарды микроскоппен қарағанда түйіршіктердің үлкендігі және кластикалық материалдармен ерекшеленеді. Көбінесе бұлар жұқа түйіршікті, көп жағдайда шыңтасты немесе жолақтық текстуралы мүйіз тас тәріздес тау жыныстары.
Сынықтар жұмыр, жартылай жұмыр және күртбұрышты болып келеді, олардың мөлшерлері 0,01 мм-ден 0,8 мм-ге дейінгі аралықта. Сынықтар арасында плагиоклаз, кварц, андезитті порфирит, алевролит үстінен хлориттене дамитын негізгі құрамды шыны кездеседі. Цементтің құрамында плагикоз және екінші сатылы минералдар басым: биотит, актинолит, серицит, хлорит және жұқа шашыранды магнетит. Кен орнының полеозойлық іргетасын құрайтын жоғарыда көрсетілген жыныстардың литалогиялық түрлері әртүрлі дәрежеде физикалық және терең химиялық мору үрдістеріне шалыққан. Ең үлкен қуатты қабық желдетуде пайда болған өзгерістер біршама терригенді пайда болуды және төмен өлшемде интрузивті және жанартау жыныстарын кездестіреді, дегенмен қыртыстың соңғы қалыңдығы 110м-ге дейін жетерліктей созылған. Ұңғыманы барлау жұмыстары анықталып, қаралып отырған қуаттылығы максимальды пайда болатын кен орныны Б.С.112 (аймақтағы жарықты жыныстардың көбірек тектоникалық қателіктерін кесіп алу) және ол 180-220м-ге жетеді. Көрсетілген жағдай жыныстардың үлкен ұсақталу өткізгіштігін жеңіл түсіндіреді, сондықтан да осындай желдету үрдісінде жоғары дамиды. Жоғарыда сондай аймақтар ілеспелі, оған қуатты қанаттар желдету түрінде сорылған немесе дөңгелек көлтабандар, ұзақ сақталатын жасыл шөпті жамылғы айтылады. Өте жақсы сондай аймақтар жоспарда әуе суретті материалдармен, максимум магнитті және қиыршық тас дала, электр өткізгіштігінің ауытқу аймағы белгіленеді.
Кен орнының шегінен тыс жерде, мүйізшелену және скарндалуға байланысты тау жыныстары орнықты болғандықтан мору қабатының қалындығы өте төмендейді және бірнеше метрлерден аспайды. Мору қабатының жалпы тілімі мына төмендегідей ұсынылады (төменнен жоғары)
1. Гидротемальды өзгерген аналық жыныстардың ыдырау белдемесі
2. Кварц - каолинит - слюдалы құрамды сілтілену белдемесі
3. Кварц - каолинитті белдеме
Ыдырау белдемесі қарқынды гидротермальды өзгерген жыныстардың альбиттенуге, серициттенуге, кварцтануға, хлориттенуге, эпидоттануына және аздап каолинденуіне байланысты болады.
Кен орнының бұл белдемесінде сульфитті сеппелілік және желісілем - сеппелілік пирит - халькозиннің қайталама сульфиттік байыту өндірістік кенорындары орналасқан.
Халькопирит, борнит, ковеллин жеке түйірлі және ұсақ ұяшықтар түрінде үгілген өзгерген пішінді түрінде сақталған. Бұл белдеменің қалыңдығы алғашқы метрден 100-120м - ге дейін ауытқиды.
Сілтілі белдемеде мору қабығы қарқынды өзгерген бастапқы таужыныстарынан тұрады, кейбір жерлерде алғашқы реликті құрлым сақталған. Реликті кварц түйірі өз келбетін сақтайды және үгілген борпылдақ таужыныс арасында анық ерекшеленеді. Дала шпаттары каолинит қоспасы бар серицитпен және ұсақ түйірлі кварцпен жалғанморфты түрде өзгертілген.
Күңгірт түсті минералдар екінші ретті ұсақ түйіршікті биотиттің, хлориттің және каолиниттің жекеленген ұсақ түйіршіктенген рутинмен, гидро қышқылданған темірмен, лимонит пен геатиттің бірінші ретті жарылу бағыты шоғырланған агрегаттардың орнын басқан. Түірлер арасындағы аралық кварц-каолинитті агрегаттардың гидрослюдалармен араласуымен орындалған. Осы аймақта, ыдырау аймағындағы, халькозин мен қалдық пириттің мол қатысқан орындарымен белгіленеді.
Сонымен (халькозин белдемесі) аталған кен орнының қайталап байыту белдемесі екі заттық белдемеден тұрады. (ыдырау белдемесі және сілтілену белдемесі).
Кварц - каолиниттік аймақ деп аталатын үгілу қабығының жоғарғы бөлігі бағдарланбаған ұсақ қабыршақталған каолинит және серицит, хлорит қоспалы кварцпен жекеленген ұялы гидрототығу темір мен рутил түйірлі агрегатынан тұрады. Осы бөлік шекарасында реликтивті үгілу қабығының бастапқы жынысының құрлымы тәжрибе жүзінде көрсетілмеген. Лимониттің сульфитті псевдоморфозы жартылай тотықтанған және тотықтанбаған пирит, жалатылған мыстық малахитпен және хризокол, жалғызданған түйір және ұсақ ұяшықтар сирек түрде кездеседі.
Жоғарыда көрсетілген белдеме темір сутотықтарының болуына байланысты, охралық - сары бояу арқылы жақсы анықталады. Алдынғы үгілу қабығының аймағындағыдай мұнда барит пен турмалиннің қатысуы белгіленді.
Жоғарғы қиманың орта олигоценінде кварцты - слюдалы құрамды, құмды саздар және жұқа түйірлі құмдарды құрайтын құмды - саздық шөгінділері жатады.
Осы түзілімдердің қалыңдығы 1 метрден 20 м-ге дейін ауытқиды. Бұдан жоғары қарай орналасқан гипсте төменгі-орта миоценді түйірленген саздар қалыңдығы 10-15м-ге дейін.
Тығыз саздақтар мен құмайтты саздардан құралған төрттік шөгінділер қалыңдығы 5-тен 15м-ге дейін созылған. Қарастырылған бүркеме шөгінділерінің жалпы қалыңдығы 4-тен 21м-ге дейін ауытқиды.
1.3 Интрузивтік жыныстар
Жоғарыда сипатталған палеозойлық кен орнының түзілістерінің ортанғы бөлігін лакксолит тәрізді дене тесіп өткен, 500м тереңдікте максималды ені (геофизикалық көрсеткіштерге сәйкес) 850м көрсетеді. Әрі қарай тереңдеген сайын дененің ені азаяды және 800м тереңдікте 200м-ді құрайды. Эрозиондық іргетасты қиықта плагиогранит - секпілді дене субмеридианалды созылған бағытпен көрсетілген, максималды ені 400м - ге дейін (114 профилде) және 1000м-ге созылған.
Геофизикалық өрісте берілген дене төмендетілген түрде (-300-400 гамм) магниттік өріс көрсетілген.
Сығылма бейнеленген тарамдардан жаңқалауыштармен бірге плагиограниттер нығайтылған. Әсіресе батыс экзотүйіспелерінде үлкен ұзартылған тарамдар байқалады, сол жерде араласқан жыныстар андезиттік секпілді және оның туфтары үлкен жарықшақтарға ие болады. Тарамның ұзындығы 200-220м дейін жетеді.
Орталық бөлігінде және типтік секпілді шет аймақтарда плагиогранит - секпілдердің өз сынықтары жасылдау - сары түсті, ал құрлымы секпілді түрде көрсетілген. Осы жыныстадың сипаттау ерекшеліктері далашпатының толық болмауы, қара түстілердің саны шамалысы (8-10%-ке дейін) алдамшы мүйізше және биотит болып көрсетілген.
Берілген жыныс осы ерекшеліктерден плагиогранит-секпіл деген атқа ие болады, дегенмен оның қалған белгілері берілген анықтамаларға толық сәйкес келмейді.
Типтік плагиограниті-секпілден айырмашылығы, оның құрамында қышқыл плагиоклаздың болуы, аймақтық андезиттен бұл жыныс 50-60% -ын құрайды.
Андезин әлсіз жарықшашаушы полисинтетикалық телқосақты құрлым мен ұзартылған пішінді құрайтын түйірлер. Түйірдің өлшемі 1 -2 мм-ге дейін ауытқиды.
Кейде плагиоклаздың түйірлері секпілдер түрде кездеседі, ал қалған ұсақ түйірлері кристалданған (масса) көпшілігі осы кристалдарды қоршап, секпілді (порфирлі) тұрпат жасайды.
Кварц 25-40% құрайды, бірақ таужыныс гидротермальды түрде көп өзгергендіктен барлық кварцты бірінші сатылы деуге сенімділік туғызады. Осы таужынысын құрайтын барлық минералдар қарқынды өзгерген. Плагиоклаз серицитпен қарқынды орын ауысады, ал орталықта мусковитпен. Алдамшы мүйіздің сирек майда түйірлі хлориттелген. Кварц қайта кристалданып гранулит тәрізді агрегат құрайды. Мұндай жағдайда кварц әсіресе солтүстікте ерекшеленген, көбінесе кенді, ал дененің бөлігі плагиогранит - секпілі болып кездеседі. Таужыныстын ішінде акцессорлық минералдар арасынан апатит кездеседі.
Бенкала кен орнында өз аралық интрузивтік кесек таужыныстары ғажайып түрде түзілген.
Осы брекчилер гипабиссалдық зонада магмалар дамуының арнайы түрлері болып келеді. Бұл түзілімдерге үлкен қызығушылық вулканды - плутондығы сұрақтарын термиялық зерттеуге термиялық мүмкіншілік тудыруда ғана емес, олардың тәжрибелік маңызында. Соңғысы брекчиленген денемен өте үлкен секпілді мыс кен орындары бар екені анықталған. Әдебиеттерде жазылған мұндай түзілімдер құбыр тәрізді пішінді болып келеді, шет жақты бөліктерге қарай пайдалы қазбалардың мөлшері максимальды жоғарлайды. Бенкалин кен орнында бұл түзілімдер кендену плагиогранит - секпілден бөлек солтүстік - батысқа қарай жеке дене құрайды. Планда бұл түзілімдер жалпы эллипс пішінді субмеридианды бағытта ұласқан және тектоникасы күрделі қазіргі кездегі фундамент кесіндісіндегі дене мөлшері -1000м х 350м.
Аздаған ұңғымалар мәліметтері бойынша дененің орташа пішіні тура сызықты тәрізді плагиогранит-секпіл керісінше тау жынысында көптеген тармақшалары бар.
Геофизикалық өрістерде брекчия денесі гидротермиялдық өзгерістерге байланысты тау жыныстарының өте ыдырауына сәйкес теріс магниттік өріс түрінде көрсетіледі. Сынықтардың пішіндеріне, мөлшерлеріне және құрамдарына, цементтеу бөлігінің құрлымы мен құрамына, сынықтармен базис мөлшерлеріне және жалпы құрлымдық - түзілімдік түріне қарап осы түзілімдерді екі топқа бөлуге болады: 1) кварц - серицитті басым тұрпайысынықты брекчия және 2) интрузивті цементті - тұрпайысынықты брекчия.
Аталған екі түрдің сынық құрамы бірдей емес. Бірінші жағдайда андезитті порфириттің туфтарын, туфқұмайттас, туфсазтас және туфқұмайтасы бар шөгінділенудегі андезитті порфириттерін ерекшелейтін сиыстырушы таужыныстың сынақтары көбірек болады. Екінші түрдегі брекчияларда керш массасына тәріздес, яғни плагиогранит-порфир таужынысының сынықтары көбірек болады.
Брекчияның бірінші түрі дененің шет аймағына тартылады және сынықтардың әр түрлі бояуларымен онда болатын керіш массасының әсерінен дақ тәріздес тау жынысқа ұқсайды, жалпы алғанда қара, сұр, жасыл түстес, сынық бітімі бар тау жыныс болып көрінеді. Сынықтардың өлшемдері әр түрлі және микраскопиялықтан бастап 10-15 см-ге дейін (керн бойынша) ауытқиды. Ережеге сай, сынықтар барлық жақтан керіш массасы мен қоршалып, оқшауланған. Сынықтар шекарасы бірінші ретке қарағанда, айқын болып көрінеді, бірақ микраскоп арқылы қарағанда керіштің ішінде сынықтардың ерігені байқалады. Сынықтар мен керіштің сандық қатынасы үлкен диапазонда ауытқиды. Сынық денесінің өлкелік бөлігінде сынық керіштен көп болады, сонымен қатар мұның керісінше жағы да бар, тағы да қоса олардың сандық қатынасының теңдігі де болады.
Сынықтардан құралған тау жыныстар өте қатты өзгерген. Плагиоклаз серицитпен, хлоритпен, каолинитпен орынбасып жатыр, бірақ орынбасудың белгілі бір заңдылығы және тек бір ғана минералмен орынбасуы жоқ. Кейбір түйірлер кір эпидотпен және хлоритпен орын басты. Негізгі масса қатты хлориттенген және бұлынғыр қара түстес жаппай хлоритпен орын басқан. Сынықтардың жалпы ұқсастығы - олардың қатты кварцтелуі.
Брекчиияның осы түрінің керіш массасы кварц - серицит агрегат түрінде берілген, бірақ плагиоклаз да бар, өйткені қатты өзгергендіктен, оның барлығын жалпы айту күрделі.
Керіште және сынықтарда шашыраған сеппеліліктер, майда ұялар және пирит прожилкалар (желісілемдер) бар. Сонымен қатар бай сульфит минерализация сынықтарда байқалады. Осы брекчия түрінің даму ені ұңғыма туралы бойынша 50-100м аспайды.
Брекчия денесінің орталық бөлігі интрузив керіші бар тұрпайы өрескел сынық брекчиялар құрайды. Олар жасыл сұр керіш бар дақ тәрізді тау жынысқа ұқсайды, олардың ішінде ашық түсті, қара, сұр және қызғылт сұр сынықтар сирек ерекшеленеді.
Сынықпен керіш массасының құрамы бір-біріне ұқсас болғандықтан, брекчиялар жалпы интрузив келбетке сай болады. Бірінші түрге қарағанда брекчиядағы сынықтар керіштен көп емес, керісінше,маңызды аралықта тіптен жоқ. Онда бұл тау жыныс құрылымы мен құрамы бойынша жоғарыда аталған плагиогранит - секпіл кенділік интрузиясы тәріздес болады.
Брекчия денесінің шегінде бұрылған керін ұңғымасына сынағындағы мысқа жасалған химиялық талдау нәтижесінде мыстың мол шоғырлануы дененің батыс эндобайланысындағы сиыстыратын тау жыныс ксенолиттерінде байқалатындығын көрсетеді. Сонымен қатар брекчиялардың өздері кенсіз және әлсіз кенді болып табылады. Орталыққа орын ауыстыруына қарай гидротермальды өзгерулердің дәрежесі, суільфит минералдану қарқындылығы № 14 ұңғыманың минимумына келіп, төмендей бастайды.
Жоғарыда аталған фактілерге назар аударсақ, осы жарылымдар кенге дейін болғанын және өз кезінде кенді экрандаушы болып табылады. Ксенолиттегі жоғарылаған шоғырланудың болуы магмалық минерализацияның қайта бөлінуімен түсіндіріледі.
Осыдан келіп брекчия денесінің батыс экзобайланысын тереңдіктің "көлеңке" бөліктеріне яғни мыстың өңдіріс қорының шоғырлануы мүмкін бөліктеріне қатысты зерттеуі қызықты бола бастайды. Осыған мысалы ретінде батыс экзобайланыста орналасқан № 9 ұңғыманы келтіруге болады.
Талдаулардың көрсетулері бойынша брекчия денесінің "көлеңке" бөлігінде мыстың құрамы брекчия денесінің орташа құрамынан он есе көп (0,32%). Мұндай кендену екінші ретті сульфит байытуларында мыстың үлкен шоғырлануын бермейді өйткені ол беткі қабатқа шықпайды, осының әсерінен оны қысқа ұңғымамен табу мүмкін емес болады.
Бенкалин кен орындағы тау жыныстың сығылма сериясы диоритті порфирит, гранит - порфир және диабаздық порфирит ретінде берілген. Аталған түрлердің екеуі кен орынның орталық бөлігінде бекітіледі.
Әдетте, олардың қуаты үлкен емес, сирек кезде ғана 6-7 метрден асады. Сығылмалардың алғашқы екі түрлерінің арасындағы қатынас № 18 ұңғымада орнатылған, керн ұңғымасы бойынша гранит-порфирлер жас жаралымдар екендігі байқалады және олар диоритті порфиритті жыртып, соңғылармен бірге байланыста закалка жиектерін түзейді. Сонымен қатар, диоритті порфириттерде өте сирек және жұқа пирит прожилкалары бар, олар гранит - порфирлердің көмегімен пайда болған. Сығылмалардың созылымдары, яғни кен орынға қатысты диорит пен гранит құрамы солтүстік - шығыс 10º - тан солтүстік-шығыс 20-25º дейін болады, құлама бұрыштары әдеттегідей оңтүстік - шығыс және солтүстік батысқа қарай (70º -80º) болады. Қашықтығы 100-400м солтүстік-шығыс бағыттағы тектоникалық өсірме бойынша кейбір орындардың ауысуынан сығылма созылымдары байқалады.
Геофизикалық өрістегі қуаттың аздығынан сығылмалар ерекшеленбейді және тек ұңғыма керн бойынша бекітіледі.
Диоритті порфириттер айқын порфирлі құрылымы және негізгі массасы микро түйірлі құрлымы ретінде болатын сұр массивті тау жыныс ретінде кездеседі.
Порфирлі бөлінулер тау жыныс көлемінің 20-30% құрайды және олар плагиоклаз бен амфибол ретінде берілген. Порфирлі бөлінулердегі плагиоклаз құрамы жағынан полисинтетикалық телқосақ және белдемді құрлымы бар призматикалық-кестелік андезин болып табылады. Бөлінудің өлшемі 1 мм дейін болады. Қайта түзілген өзгерістер серициттенуде байқалады, ал ол түйірдің орталық бөлігінде неғұрлым қарқынды көрінеді. Амфиболдың порфирлі бөлінулерде (мүйіз алдамшы) айқын көрінетін шектеме жоқ.
Амфибол хлоритпен әлсіз орын басқан, шлирлі жинаманы түзейді. Негізгі массасының кристалдануы бірдей емес. Сығылманың орталығы гипидиоморф түйірлі болады.
Плагиоклаз майда призматикалық ретсіз орналасқан, кейде амфиболға айналған кристалдар түзейді.
Гранит-порфирлер ашық-сұр, сұр тығыз майда түйірлі тау жынысқа ұқсайды, жалпы құрлымы порфирлі және негізгі пойкалитты болады.
Порфир бөлінулер (20-255) плагиоклаз және қара түсті минерал ретінде көрсетілген.
Плагиоклаз порфирлі сеппелерден басым болады, ал кейде гломеропорфирлі өсенділерді түзеді. Ол қарқынды пелитизирленген. Осының арқасында бұлынғыр аз мөлшерлі қоңыр түсті болып келеді. Сеппелер мен негізгі массаның шекарасы тегіс және түзу сызықты. Бір ғана жағдайда полисинтетикалық телқосақталған. Екінші ретті минералдардан жұқа қабыршақты серицит дамыған. Сеппелер өлшемі 0,1х0,2 - 0,6х1,2мм. Қара түстес минерал, мүмкін биотит, хлорит - эпидот агрегатпен орын басқан.
Негізгі масса өлшемі 0,4мм дейін кварц және плагиоклаздың дөңгелек түйірлерінен тұрады. Олардың ішінде калишпат призмалары, серицит қабыршақтары (өзгерген қара түстес) бар. Қарастырылған сығылмамен қатар солтүстік кен орындарының батыс экзобайланыста брекчия денелері диабазалы порфирдің сығылмаларымен бекітілген. Осы сығылмаларда аталған тастамырлы жаралымдар тәріздес солтүстік- шығыс созылым және солтүстік - батысқа қарай (75-800) құлдилы құламалар бар. Осы сығылмалардың қуаты 2-5м мүмкін, осы тастамырлы жаралымдар соңғы болуы мүмкін, бірақ бұл жайт еш жерде дәлелденбеген.
Микроскопия бойынша, олар - қара, жасыл - қара тығыз таужыныстар микроскоп арқылы оның құрлымы плагиоклаз қабаттарынан құрылған диабазалы болады. Екінші ретті өзгерулер әлсіз серицитизация және хлоритизация арқылы байқалады.
Барлық жағдайда сығылма жасы плагиогранит-порфирге және мысты кенденелерге қарағанда кешірек екендігі байқалады. Ұңғымалардың кендеріндегі пирит-халькопирит құрамы бар прожилкаларға қарағанда сығылмалардың жағдайы екі бөлек.
1.4 Гидротермалды өзгерістер
Кен орындарды құрайтын таужыныстардың барлығы күшті гидротермалды өзгерулердің іздерін әкеледі. Кен орындарда болған өзгерулердің маңыздылары: альбитизация, кварцтену, эпидотизация, серицитизация, биотитизация, турмалинизация және баритизация.
Д. С. Коржинскийің генетикалық жіктемесі бойынша олар магмалық стадиядан кейінгі шаймаланғыштыққа (қышқыл стадия) түзілген. Гидротермальды өзгерулер барлық кен орындарда таралып жатыр. Олар тектоникалық бұзылыстар белдемдерінде қарқынды дамып тектоникалық жылжымалылықтар циркуляцияға жол ашып, метасоматит локализациясын анықтады. Гидротермальды өзгерген таужынысқа салынып, кенденулер осы бүкіл процесті анықтайды.
Кен орындағы ерте гидротермальды өзгерулер пропилиттер болып табылады. Олар альбит, эпидот, хлорит, кварц, серицит, пирит, сияқты қайта түзілген минералдардың парагенезисінің инструктивті, эффузивты және шөгінді таужыныстардың жаралымымен байқалады және сол минералдар псевдоморфоз (яғни дала шпат және минерал бойынша) түріндегі прожилка арқылы дамыды.
Қайта түзілген кварциттер кен орындарда әлсіз болады және негізінен серицит түрінде, ал кейде монокварцит түрінде болып келеді. Монокварциттер негізінен жарықшақ бойынша сирек тастамыр келбетті денелерді түзейді.
Кен орын шөгінді альбитизация және кварцтену қарқынды жүріп өткен. Альбитизация байланыс ореолда болған. Оның бөлек дала шпат таужынысының бөлікшелері толық альбитизирленген. Порфириттерде негізгі массасы белгілі дәрежеде қайта кристалданған.
Плагиоклаздың қайта кристалдануы кезінде альбит түзіледі. Кальций эпидот молекуласының түзілуіне жұмсалады.
Кен сыйыстырушы таужыныс өзгеруінің маңызды процесі кварцтену болып табылады. Кен арасындағы кварцтену сыйыстырушы жанартау таужынысына да плагиогранит - секпілдеріне де салынады. Кварцтену кезінде үлкен өзгеріс порфириттің негізгі массасында, туф керішінде және интрузивты таужыныстың негізгі массасында болады. Бір ғана жағдайда ол қайта кристалданған, гранопласт құрылымға ие болады. Таужыныстағы кварцтың жалпы мөлшері жоғарылайды. Кварц альбитизация үрдісінде де бөлінеді. Жаңа түзілген кварц әдетте майда түйірлі, түйір тәріздес, және магмалықтан бұрыштағы толқын өшіруі бойынша айырмашылығы бар.
Альбиттену үрдісімен бірге бір уақытта эпидоттену үрдісі де жүреді. Эпидот таужынысында дала шпаты массасында жергіліктенген әр түрлі өлшемі бар ұяларды түзейді. Прожилкаларды хлоритпен, карбонатпен және басқа минералдармен жасайды. Эпидоттену бөлшектерінің айналасында таужыныс жарықтанады. Қара түстес минералдар соның ішінде жаппай орнатылған. Плагиоклаз альбиттелген, ал темір, магний және кальций эпидот молекуласының түзілуіне жұмсалады. Кен орындарда хлориттену кені қолданылады.
Хлориттену өздегінен сирек жүреді және көбінесе таужыныстың басқа гидротермальды өзгерулерімен байланысты. Әдетте хлориттелген кен айналасындағы таужыныстар біртіндеп кенденуге ауысады немесе хлориттелген таужынынсты кеннен бөліп тастайтын басқа кен аумағындаға өзгруі көп (серициттену) таужыныс белдеміне ауысады. Хлориттену белдемінің жарықшақтықпен, уату белдемдерімен байланысты. Хлоритпен қатар өзгертілген хлориттелген таужыныстарда кварц, серицит болады, ал кейде оларға биотит, амфибол, турмалин және карбонат қосылады.
Хлориттелген плагиогранит-секпілдерде қаралау түстес материал хлоритепн псевдоморфты түрде орын басқан. Хлорит орын басқан материалдың формасын сақтайтын майдақабатты агрегат түрінде дамыған. Сонымен қатар ол дұрыс емес пішін күйінде шашырап, прожилкаларды толтырады. Сыйыстырушы жанартау таужыныстарының хлориттелген айырымдарында хлорит псевдоморфты түрде орын басып, қаралау түстес минералдар бойынша дамиды және керіш бойынша дамып, прожилка толтырады. Желісілем толтыратын хлорит кен және кен түзілімдермен байланысқан, өйткені ассоциацияда онымен бірге әрқашан сульфид те болады.
Серициттену басқа гидротермалды метаморфизм түрлерінің ішінде көлемі бойынша кішкентай таулы тау жыныс массаларын қоршайды, бірақ ол қарқынды өзгерулерге әкеледі. Осы үрдіс қуаты бірнеше ондаған сантиметрге дейін болатын, сыйыстырушы таужыныстарда серициттелген белдем пайда болатын тектоникалық жарылым жағында күшті жүреді. көбінесе осы белдемдер жақындасып, бірнеше метрге дейін созылады. Жалпы қарастырылып жатқан үрдіс неғұрлым кен түзілімге жақын және барлық серициттелген таужыныстар сульфид минералдануын әкеледі. Осы үрдістің нәтижесі серицит түрдегі кварцит жаралымдары болып табылады. Бірақ айта кететін мәселе: үлкен сульфид құрамына қарамай, максималды серициттелген таужыныстар мыстық өндіріс шоғырларын түзбейді. Сонымен қатар әлсіз серициттелген таужыныстардың құрамында мыс 6-10 есе көп болады.
Кен орындарды биотиттену кең таралған. Биотиттену барлығын, плагиогранит- секпілдің сыйыстырушы интрузиясын, жанартау тау жынысын алып жатыр және кеннен кейінгі болып табылады. Осы ореолдың пайда болуы темір мен калий интрузиясынан гидротермалды ертінділердің шығарылуы мен олардың биотит түрде байланыс облысындағы түзілімдері мен түсіндіріледі.
Қарастырылған метасоматикалық мінездемесі бар өзгерістермен қатар, кен айналасындағы тау жыныстар турмалиндену мен бариттенуіде өтеді.
Турмалин кенденумен тығыз байланысқан, өйткені ол турмалин - халькопирит- молибденит пожилкаларын түзейді.
Осындай тығыз байланыс солтүстік Балхаштағы Аятуайт кен орны үшін молибден мен турмалин арасында орналасқан.
Биотиттену кен орындағы гидротермальды әрекеттің қортынды үрдісі болып табылады және жүздеген, ондаған милиметрге дейінгі қарқынды прожилкалардың жаралымдарымен берілген.
1.5 Тектоника
Құрылымдық қатынас бойынша Бенкалин кен орны терең жатысы бар Батыс Қулыкөл жарылымының және оның батыс бұтағының белдемінде орналасқан. Кен орынның мұндай жағдайы оның үстіне кенге дейінгі және кеннен кейінгі жасының дизъюнктив тектоникасының кең дамуын көрсетеді.
Кенге дейінгі тектоника санына Батыс-Қулыкөл жарылымның өзі және оның тектоника мен уату белдемдерінің көп мөлшеріне әкелетін тектоникалық бұзылыстар жатады, оның арқасында кенді жергіліктендіруге қолайлы жағдай жасайды.
Батыс- Қулыкөл жарылымының кен орындар шегінде солтүстік, солтүстік шығыс бағыттары бар. Осы жарылымның жалпы құлама бұрышы (80-850) шығысқа бағытталған.
Жарылымның өзі кварцтық диорит - порфирмен, ороговиктену мен бөлшек скарнирлену ореолымен емделген. Осы жарылымның батыс бұтағында солтүстік - шығыс созылымы бар және ол оңтүстік - шығысқа (50-700) құлайды.
Бұрғылау мен талдаулардың көрсеткіштері бойынша, осы бұзылыстар шегінде интрузив және метасоматикалық жаралымдар олардың шет жағына қарай плагиогранит магмасы мен кен минерализациясын таралуға өзіндік бөгет болып отыр.
Кен орындарда кен тектоникалық бұзылымдар бекітілген. Олар кен белдемдерінің орынбасуларында, сығылма жаралымдарының емдеуінің болуыда, интрузивты және сыйыстырушы таужыныс бойынша бұзылу-тозу қыртысының күшті дамуында, сонымен қатар сырғанау айнасы бар уату белдемдер түріндегі ұңғыма керндері бойынша байқалады. Осы бұзылымдардың бағыттары ішінен солтүстік - батыс және солтүстік - шығыс, ал осы екеуінің ішінен екіншісі басым ерекшеленеді.
Олардың жалпы құлауы құлдилы 75-85º бұрыш бойынша болады. Жоғарыда аталған жарылымдардың қосындысы кен орында горст келбетті құрлымды түзейді. Бұрғылау нәтижесі бойынша блоктың тік орынбасуының қатыстық амплитудасы 100м шамасында болды.
Осындай орынбасу нәтижесінде кен орынның орталық бөлігі іргетастық эрозиялы кесіндісіне шығарылды және ол бұл жерде қайта түзілген сульфид байытуының күшті белдемінең түзілуіне әкеледі. Керісінше, түсірілген блокта, №8 және 7 ұңғыма ауданы да, пайда болған мыс минералдануы тек 115-130м тереңтігінен ғана басталады, яғни беткі қабатқа қайта түзілген байыту белдемінің жоқ болуына әкеп соғады.
1.6 Пайдалы қазбалар денелерінің морфологиясы
Кен денесі мофология жағынан гранит-порфир денесініе солтүстік-батыс шегінен түйіскен штокверкті білдіреді. Штокверк мөлшерлері 1200 м х700 м, 300 м тереңдіктен теңөлшемді түрге жақындау болып келеді. Кенденудің зерттелген тереңдігі 700 м жетеді.
Кендену мағындағы өзгерістер екі сатыдан тұрады: 1) сілтілі (биотиттелу, хлориттену, калишпаттану, эпидоттані, турмалиндену, альбиттену, кварцтану) 2) қышқылды (серициттену, кварцтану, хлориттену, кварцтену және карбонаттану). Кен пайда болғаннан кейінгі сілтілі сатыда кварц-карбонат желісілемдері кейде пиритпен, баритпен, гипспен кездеседі.
Кен орнында кендердің тік зоналдығы өте айқын екені анықталған. Тотығу аймағының кендері мору қабығының жоғарғы деңгейлеріне ұштасқан және темірдің гидрототығынан, ярозиттен, сиректеу кездесетін малахит және хризокола. Өндірістік маңызы жоқ.
Мору қабығы қыйындысының төменгі жағына кен орнының оралық және оңтүстік бөлігінде бөлек дене тәрізді жатысты, қайталма сульфидтік байыту аумағы ұштасқан. Қайталма сульфиттік баю аумағының минералдары халькозиннен, аздаған мөлшерде ковелленнен және борниттен тұрады. Зонанаың орташа қалыңдығы 25,7 м., темірдің орташа мөлшері 0,55%.
Түпкі кендер гидротермалды өзгерген тау жыныстары ореолдарынан тыс шықпайды. Түпкі кендердің басты кен минералдарына пирит, халькопирит, магнетит жатады, ал қосымша минералдардан молибденит, пирротин, борнит, сирегірек - гематит, сфалерит, хромит, серицит, борнит бар. Кенді емес минералдар кварц, турмалин, хлорит, серицит жатады.
Түпкі кендердегі мыстың мөлшері 0,25-2,3%, орташа -0,42%; молибденнің орташа мөлшері 0,003%. Кеннің құрамында мыспен молибденнен басқа кобальт, никель, қалайы, скандий, гелий, селен, теллур, алтын (0,07гт), күміс (0,69 гт) және басқа да минералдар кездеседі.
Кен орны генезисі бойынша молибден-мыс секпілді түріне жатады.
Кенденудің белгілі бір шекарасы жоқ, сеппелі - желілісілем түрін ескеріп, кен денелерінің контур бөлінулері берілген химиялық талдау бойынша алдын-ала орнатылған кондиция бойынша жүргізілген. Олар төмендегі кестеде көрсетілген және ерекшеленген кен түрлері үшін өзіндік кондиция параметрлері алынған.
Кен орындағы кенденулер 4 минералданған белдемге бөлінеді (жоғарыдан астына қарай):
1. қышқылдану белдемі;
2. шаймаланғыш белдем;
3. қайта түзілген сульфид байыту белдемі;
4. алғашқы кендер;
Сонымен қатар алғашқы үш белдем бұзылу-тозу палеозой қыртысы жаралымдары бар кесіндіде қосылған.
Қышқылдану белдемі шектелген таралыммен қолданылады және малахит пен хризокол ретінде берілген.
Шаймаланғыш белдем кеңінен таралған. Оның қуаты 30-35м дейін жетеді. Осы белдем басқалардан оны түзейтін минералмен ғана емес, сонымен қатар темір гидроқышқылдың болуымен болған түспен де ерекшеленеді.
Қайта түзілген сульфид байыту белдемі де кең тараған. Оның қуаты бірінші метрден 100 метрге дейін ауытқиды және орташа 40м болады. Осы белдемнің мыс минералдануы негізінен халькозин, кейде ковелин және борниттен құралған.
Алғашқы кендер тереңдігі 50-300м бөлікшелерде зерттеледі. Олар плагиогранит-секпілдерде шоғырланған және негізінен серициттену, кварцтену және т.б. көрсетілген әр түрлі дәрежедегі гидротермальды өзгерістерге ұшыраған сыйыстырушы шөгінді жанартау тау жыныстарда жергіліктенген.
3 кесте Кондиция параметрі
Кондиция параметрі
Қайта түзілген сульфид байыту белдемі
Алғашқы кен белдемі
Борт құрамы
0,3%
0,25%
Қима бойындағы мыстың минералды -өндіріс құрамы
0,5%
0,3%
Кен дененің минералды қалыңдығы
2м
2м
Есепке кіретін кенге жатпайтын қабаттың максимал қалындығы
4м
4м
Қайта түзілген сульфид байыту белдемі кен дене бір қоршалған және пландағы кенденудің максимал ауданын береді. Осы кен дененің формасы жаппай қат тәрізді, дұрыс емес болып келеді және оның қалындығы плагиогранит-секпіл денесінің орталық бөлігінде 63м (2 ұңғыма) болады. Шет аймаққа жақындыған сайын кен дене ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz