Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік қызметтерді автоматтандыру
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті
Қopғaуғa жібepілді _______________2021ж.
Экoнoмикa или жәнe бacқapу
кaфeдpa мeңгepушіcі
_______ М.А.Ордабаева
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Мемлекеттік саясат және денсаулық сақтау саласының басқару жүйесі
5В051000 - Мемлекеттік және жергілікті басқару
білім беру бағдарламасы бойынша
Орындаған Е.Б. Кенжеқанов
Ғылыми жетекші С.Е. Мамаев
э.ғ.к., доцент
_______________2021ж.
Нормабақылаушы Л.М. Ахметова
_______________2021ж.
Өскемен қ., 2021 ж.
Мазмұны
Кіріспе
3
1.
Денсаулық сақтау жүйесінің елдің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы ролі
5
1.1
Денсаулық сақтау жүйесінің қоғамда алатын ролі
5
1.2
Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау саласын дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
12
2.
Денсаулық сақтау саласын басқару
38
2.1
Денсаулық сақтау саласын басқарудағы мемлекет саясатының негізгі бағыттары
38
2.2
Денсаулық сақтау саласын басқарудың объективті қажеттілігі
40
3.
Денсаулық сақтау саласын цифрландыру
45
3.1
Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік қызметтерді автоматтандыру
45
3.2
Денсаулық сақтау саласын цифрландыруда жеткен жетістіктер
56
3.3
Шығыс Қазақстан облысы бойынша денсаулық сақтау саласын басқарудағы мәселелер және оларды шешу жолдары
63
Қорытынды
67
Қолданылған әдебиеттер тізімі
69
Кіріспе
Әрбiр адамның денсаулығы оның толыққанды тiршiлiк етуiн ғана емес, сонымен қатар оның мүмкiндiктерiнiң әлеуетiн анықтайтын факторға айналып отыр. Халық денсаулығы жағдайының деңгейi, өз кезегiнде, елдiң әлеуметтiк-экономикалық, мәдени және индустриялық даму деңгейін айқындайды. Медициналық көмек көрсетудiң қолжетiмдiлiгiн, уақтылылығын, сапасы мен сабақтастығын қамтамасыз етуге қызмет ететiн бiрыңғай дамыған, әлеуметтiк бағдарланған жүйенi бiлдiретiн денсаулық сақтау саласы халық әл-ауқатының орнықты және тұрақты өсуi тұрғысынан алғанда республикадағы негiзгi басымдықтардың бiрi болып табылады.
2018 жылғы 10 қаңтарда Қазақстанның Тұңғыш Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында ақпараттық жүйелерді интеграциялау, мобильді сандық қосымшаларды пайдалану, электрондық денсаулық төлқұжаттарын енгізу және қағазсыз ауруханаларға көшу арқылы медициналық көмектің қолжетімділігі мен тиімділігін арттыру қажеттігін атап өтті. [1].
Медициналық қызметтердiң сапасы кешендi ұғым болып табылады және ол көптеген көлемдi себептерге байланысты, олардың iшiнде медициналық ұйымдардың материалдық-техникалық жарақталуын, клиникалық мамандардың кәсiби деңгейiн және оны арттыруға деген уәждемесiнiң болуын, медициналық көмектi ұйымдастыру мен көрсету үдерiстерiн басқарудың қазiргi заманғы технологияларын енгiзудi, медициналық көмекке ақы төлеудiң тиiмдi әдiстерiн енгiзудi бөлек атап өткен жөн.
Халық денсаулығының жай-күйi қоғамның әлеуметтiк бағдарлануының, мемлекеттiң өз азаматтарының алдындағы жауапкершiлiк дәрежесiн сипаттайтын әлеуметтiк кепiлдiктерiнiң интегралды көрсеткiшi болып табылады.
Қазақстан, мемлекеттiк қалыптасуы кезеңiнде елеулi экономикалық құлдырауға ұшырап, әлеуметтiк салада, соның iшiнде кеңес уақытында құрылған және, негiзiнен, жұмыстың сандық көрсеткiштерiне бағдарланған медициналық ұйымдардың икемсiз жүйесiнен тұратын денсаулық сақтау жүйесiнде елеулi оңтайландыру жүргiздi.
Соңғы жылдары Қазақстан едәуiр экономикалық өсуге қол жеткiздi, осының нәтижесiнде денсаулық сақтау саласын қаржыландыру елеулi өстi, сондай-ақ олардың одан әрi дамуының перспективалары жасалды. Әлеуметтiк бағдарлана отырып мемлекет бұдан әрi де саланың дамуына елеулi түрде көңiл бөлуге ниеттенедi.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының дерегi бойынша азамат денсаулығының тек 8-10%-ы ғана денсаулық сақтау жүйесiнiң жұмысына байланысты екендiгiне қарамастан, мемлекеттiң қоғамдық денсаулық сақтау жөнiндегi күш-жiгерi экономикалық және әлеуметтiк прогреске қарай өсе түсуге тиiс.
Осыған байланысты денсаулық сақтауға азаматтардың өздерiн, жұмыс берушiлердi тарту және денсаулық сақтау саласында iс-шаралар жүргiзудi сектораралық үйлестiрудi күшейту маңызды.
Дипломдық жұмысты жазудағы мақсат - денсаулық сақтау жүйесінің мемлекеттік саясаттағы роліне тоқтала отырып, денсаулық сақтау саласындағы жаңа технологиялар мен цифрладырудың жетістіктеріне қысқаша шолу жасау.
1. Денсаулық сақтау жүйесінің елдің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы ролі
1.1 Денсаулық сақтау жүйесінің қоғамда алатын ролі
Кез-келген елдің болашағы - оның халқының денсаулығына байланысты екендігі дәлелдеуді қажет етпейтін шындық. Денсаулық дегеніміз - адам жаны мен тәнінің амандығы. Дені сау адам өзі үшін де, ол өмір сүріп жатқан қоғам үшін де керек. Қоғамдағы не бір жұмысты да сол денсаулық иесі ғана атқара алады. Шопенгауердің Дені сау кедей - ауру корольден бақытты,-деген қанатты сөзі өте орынды айтылған.
Дүниежүзілік денсаулық ұйымының шешімімен 7 сәуір Бүкіләлемдік денсаулық сақтау күні деп белгіленген. Қазақстан Республикасында да адамдардың денсаулығын сақтауға ерекше көңіл бөлінуде.
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында 2030 жылға дейін экономикалық - әлеуметтік биіктерге көтерілу үшін рухани байлықтың, денсаулықтың қажеттігі атап көрсетілгені мәлім [3].
Халықтың тіршілігі мен бірлігі, жарқын келешегі көп ретте денсаулық мәдениетінің қаншалықты дәрежеде қалыптасуына байланысты. Денсаулық -ел дамуының басты арқауы. Денсаулық сақтау біздің өміріміздегі келелі мәселелердің, үшінші мыңжылдыққа аттанған еліміз үшін өзекті міндеттердің бірі.
Бүгінгі дені сау ұрпақ - елдің ертеңгі жалғасы.
Адамның денсаулығы - өмір тіршілігінің ең бірінші шарты болып табылады. Сондықтан да, Қазақстан Республикасы Үкіметі денсаулық сақтау ісіне, халықтың дені сау, ағзасының күшті болуына үнемі қамқорлық жасап отырады.
Елімізде халықтың әл - ауқатын, жағдайын жақсартуға арналған озық бағдарламалар қабылданып, қолданысқа енгізілуде. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаев ұзақ мерзімді Қазақстан - 2030 Барша қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының артуы стратегиясында мемлекетіміздің мұратына жету жолдары айтылған. Ол мұраттар мен мақсаттар сонымен бірге Елбасының дәстүрлі Жолдауында айқындала түседі. Мемлекет басшысы Қазақстан - 2030 стратегиясында 4-басымдық ретінде Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқатын атап көрсеткені мәлім. Онда Елбасы: ...Мемлекеттің салауатты өмір салтын ынталандыру жөніндегі қадамдары халықтың денсаулығына ықпал ететін маңызды фактор екенін әлемдік тәжірибе көрсетіп отыр деген болатын[3].
Мемлекет Басшысының тапсырмаларын ескере отырып, Министрлік сарапшылармен, бизнес қоғамдастық өкілдерімен бірлесіп денсаулық сақтауды цифрландырудың жаңа тәсілдерін әзірледі. Жаңа тәсілдің мәні аурулар кезінде медициналық көмек көрсету шеңберінде адам денсаулығының барлық экожүйесін кешенді цифрландыруға көшу болып табылады. Денсаулықты қамтамасыз етудің негізгі факторы салауатты өмір салты және дұрыс және пайдалы ақпарат алу мүмкіндігі болып табылады: қалай денсаулықты нығайтуға және сақтауға болады, сапалы медициналық қызметтерді қалай алуға болады..
Сонымен қатар, еліміздің жер-жерінде, әр аймағында Салауатты өмір салтын қалыптастырудың ұлттық орталығы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен 1997 жылы құрылған. Оның міндеті - дене белсенділігі, дұрыс тамақтану, темекі шегудің, алкоголь өнімдерін шектен тыс пайдаланудың алдын алу, есірткі, туберкулез, инфекциялық аурулар, АҚТҚЖҚТБ, репродуктивті денсаулық және т.б. бағыттар бойынша Қазақстанда салауатты өмір салтын қалыптастыру ұлттық саясатын іске асыру болып табылады. Бұл бағытта атқарылып отырған іс айтулы. Байыпты саясат жүргізілуде.
Атап айтар болсақ, темекі мен алкогольді жарнамалауға тыйым салынды. Сөйтіп, бірте-бірте қоғамдық орындарда шылым шегу де ығыстырылды. Ол өзгеге үлгі болуы үшін мемлекеттік мекеме-ұйымдардан басталғанын да білеміз. Бүгінде мекемелерде шылым шегуге рұқсат жоқ, айыппұл төленеді.
ТМД елдері арасында бірінші болып Қазақстанда 2009 жылдың басынан бастап Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі енгізді. Барлық мемлекеттік және жекеменшік емдеу-профилактикалық мекемелер мемлекеттік аккредитациядан өткізіліп, медициналық көмектің түр-түріне лицензия алынып, сол сұрыптаудың нәтижесінде емдеу сапасының едәуір арта түскені белгілі [4; 2-3].
Әрбір адам сұлу, сымбатты болып, бақытты өмір сүруді армандайды. Ал ол үшін ең алдымен денсаулық керек. Бүгінгі кезде дені сау болмақ түгіл, оны сақтап қалудың өзі қиын. Қабылдайтын тағам, ішетін су, кездейсоқ жаңбыр кейде уландыру қаупін туғызып жатады. Қазіргі күйбелең өмірде күйгелектік, ұйқының қанбауы, бірнеше жылдар бойғы жалпы шаршағыштық басым. Бұның бәрі жалпы денсаулықты әлсіретіп, түрлі аурулардың дамуына душар етеді. Дегенмен, әрбір адам өзіне көңіл бөліп, көмек бере бастаса - организмі оған қуанғандай, тез арада қалпына келе бастайды. Бұл көмектің негізін салауатты өмір салты құрайды.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша, халықтың денсаулығы 49-53% өмір сүру салтына, 17-20% қоршаған ортаға, табиғи-климаттық жағдайларға, 18-22% тұқым қуалаушылыққа, 8-10% денсаулық сақтау мекемелерінің жағдайына байланысты. Қазіргі уақытта халықтың денсаулығының нашарлауы, аурулардың көбеюі адамдардың өздеріне, өмір сүру салтына байланысты болғандықтан, қоғамның алдында тұрған міндет - адамдардың салауатты өмір салттарын қалыптастыру. Салауатты өмір сүрудің негізгі қағидасы - еш ауруға шалдықпай, аурудың алдын алу, денсаулықты нығайту, тұрақты түрде дене тәрбиесі жаттығуларымен шұғылдану.
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан - 2030 стратегиялық бағдарламасында салауатты өмір салтына ынталандыру әрқайсымыздың дене тәрбиесімен айналысуымызға, дұрыс тамақтануымызға, тазалық пен санитарлық шараларын сақтауымызға бағытталған, денсаулықты нығайту үшін жастарды салауатты өмір салтына насихаттап, ақпараттық іс-шаралар жүргізілуі керек деген[3].
Қазақстанда денсаулық сақтау саласын реттейтін орган - денсаулық сақтау Департаменті болып табылады. Ол жеке кәсіпорындар мен мемлекеттік ұйымдардың қызметтерін реттеп, үйлестіріп отырады.
Алайда, халық денсаулығын тек мемлекет, үкімет мойнына жүктеп қою - үлкен қателік. Денсаулық адамның жеке бас байлығы болғандықтан, әркімнің бұл іске аса жауапкершілікпен қарағаны жөн. Сол байлығын кез-келген адам алдымен өзі қорғауы керек, салауатты өмір салтын түбегейлі ұстанып, дер кезінде дәрігерге көрініп, ауық-ауық кеңес алып, денсаулық жағдайын бақылап отыруы ләзім.
Экономикалық ілгерілеу азаматтардың игілігіне өздігінен кепілдік бере алмайды. Гүлденген экономика жағдайында-ақ өз денсаулығын дұрыс күтпеуінің және қоршаған ортаның ластануы салдарынан науқас адамдардың саны жылдан-жылға өсіп отырғанын көзге елестету қиын емес. Қоғамды құруға қарай азаматтардың өмірінің аяғына дейін сау болуы және олар қоршаған табиғи ортаның таза болуы үшін күш салу керек. Мемлекеттің, бір жағынан, ауруды болдырмау, екінші жағынан, салауатты өмір салтын ынталандыру жөніндегі қадамдары халықтың денсаулығына әсер ететін маңызды фактор екенін әлемдік тәжірибе көрсетіп отыр. Аурулардың алдын алу дегеніміз: таза су мен кенеулі асты пайдалануды, тазарту жүйелерінің болуын, қоршаған ортаны ластайтын және экологиялық зиян келтіретін объектілерді қысқартуды, басқа да қауіпті факторларды төмендету жөніндегі осыған ұқсас шараларды білдіреді.
Денсаулық - тек қана әрбір адамның ғана емес, бүкіл қоғамның баға жетпес байлығы. Қазіргі заманғы қоғамда денсаулық сақтау өте маңызды рөл атқарады. Көп жағдайда, денсаулық сақтау халық өмірінің сапасын қамтамасыз етеді.
Жеке адамның бақыты үшін екі нәрсе керек: бірінші - денсаулық, екінші - білім. Осы екеуі ұштасса, адам алдында алынбайтын қамал, жетпейтін арман, игерілмейтін мақсат жоқ.
Салауатты өмір салтын дұрыс қалыптастыра алмау (режимнің дұрыс сақталмауы, қимыл-қозғалыстың аз болуы, дұрыс тамақтанбау, жағымсыз жағдайлардың көп болуы, зиянды әдеттерге үйір болу) - қоғамдағы келеңсіз жағдайлардың таралуының басты факторы.
Денсаулық - тән, рухани және әлеуметтік игіліктің жиынтығы. Денені үнемі ширықтыру, шынықтыру, сананың сапа деңгейін көтеру, интеллект өрісін биіктету, рухыңды шыңдау - бәрі де денсаулыққа қызмет етеді. Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымының шешімі бойынша, егер барлық жер тұрғындары салауатты өмір салтын ұстанатын болса, онда бұл жетістікті медицина ғылымындағы түбегейлі жаңалықтармен теңдестіруге болар еді деп санайды.
Сондықтан Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан - 2030 стратегиясындағы ұзақ мерзімді басымдықтың бірі - Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мән әл ауқаты тармағында, ...азаматтарымыздың өз өмірінің аяғына дейін сау болуы және оларды қоршаған табиғи ортаның таза болуы үшін азаматтарымызды салауатты өмір салтына әзірлеу қажеттігін басып көрсетеді[3].
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы денсаулықты аурудың және физикалық кемшіліктердің болмауы ғана емес, ол физикалық, рухани және әлеуметтік тұрғыдан сау болу деп түсіндіреді.
Қазіргі өркениеттің негізі, дені сау және рухани дамыған адам болып табылады. Әлеуметтік-экономикалық және саяси өзгертулер, ізгілік құндылықтарын бекіту, дамыған экономиканы және тұрақты демократиялық жүйені орнатуда мағына жоқ, егер де олар адамдарға толымды өмір сүруге жағдай бермесе.
Басқа жағынан қарағанда, дені сау ұлт мықты мемлекеттің нағыз белгісі болып саналады. Дені сау, ұрпағы таза, рухы биік, санасы терең адам ғана саналы өмір сүріп, өз ортасына, еліне пайда келтіріп, қоғамды алға жетелей алады. Халықтың физикалық және рухани имандылық саулығы елдің зияткерлік әлеуетін, экономикалық мүмкіндігін және қорғаныс қабілетін белгілейді.
Әр азамат өз мемлекетінің бөлшегі болып табылады, сондықтан дені сау, тәрбиелі және білімді азамат мемлекеттің өркениеттілік деңгейін, оның қоғамдық институттарының күшін, оның билік құрылымының мүмкіндіктерін көрсетеді. Әрбір адам өмірге дені сау ұрпақ әкелуге жауапты. Тек дені сау, білімді ұрпақ қана мемлекеттің сенімді болашағы.
Денсаулық сақтау - бұл әрбір жеке адамның физикалық және психикалық денсаулығын нығайтуғажәне сақтауға, белсенді ұзақ өмір сүруін қолдауға, денсаулығын жоғалтқан жағдайда медициналық көмек көрсетуге бағытталған саяси, экономикалық, құқықтық, әлеуметтік, мәдени, ғылыми, медициналық және санитарлы-гигиеналық салалардың жиынтығы.
Халыққа медициналық қызмет көрсетумен және санитарлы-эпидемиологиялық қамтамасыз етумен айналысатын денсаулық сақтау мекемелері медициналық қызмет көрсету талаптарына сәйкес екі түрге бөлінеді: стационарлы және амбулаторлы. Бұндай мекемелердің басты типтері: емдеу-профилактикалық, аптекалық, санитарлы-профилактикалық.
Медициналық мекемелердің нақты әртүрлілігі өте көп: емханалар, поликлиникалар, роддомдар, жедел медициналық жәрдем станциялары, кәсіпорындардағы медико-санитарлық бөлімдер.
Денсаулық сақтау, көптеген басқа да әлеуметтік салалар секілді, стратегиялық сала болып табылады. Оның дамуының төмен деңгейі халықтың құлдырауына (деградация) және әлеуметтік ретсіздікке әкелуі мүмкін. Дәл осындай стратегиялық мәні салаға мемлекет тарапынан болатын қарым-қатынастың басым болуын талап етеді.
Қазақстан Республикасының Конституциясы адамның құқығын және бостандығын ең жоғары құндылығы деп, ал оның құқығын және бостандығын құрметтеу, қорғау және сақтау - мемлекеттің міндеті деп жариялады. Әр азаматтың негізгі құқықтарының бірі - тәрбие және білім алу, денсаулығын қорғау және медициналық көмек алу болып табылады. Мемлекет адамның физикалық және рухани-имандылық денсаулығын, оның экологиялық және санитарлы-эпидемиологиялық ырыс-берекесін, дене шынықтыру және спортты дамытуын, лайықты өмір салтын қалыптастыруын қамтамасыз етуі тиіс.
Қазақстан Республикасында азаматтардың денсаулығын сақтауға және заңмен белгіленген кепілді медициналық көмектің көлемін тегін алуға конституциялық құқығы бар екендігі нақты айқындалған. Олар тиісті әлеуметтік институттар арқылы белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады [5].
Атап айтқанда, тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі (ТМККК) - Үкімет белгілейтін медициналық қызметтердің тізбесіне сәйкес Қазақстан азаматтарына және оралмандарға көрсетілетін медициналық көмектің бірыңғай көлемі.
Ұлттың денсаулығы қолайлы медициналық қызметтердің, дене шынықтыру мен әуесқойлық спорттың кең таралуының, салауатты өмір салты және дұрыс тамақтанудың, зиянды әдеттерді жою, экологиялық таза және күтілген орталығын жасау, елдің әр түкпірінде қауіпсіз және жасампаз өмір сүру мүмкіндігінің көмегімен қалыптасады және қолдау алады.
Негізгі мақсаты - Қазақстан Республикасы азаматтарының физикалық және рухани-имандылық денсаулығының күйін жақсарту, өмір сүрудің сапасын көтеру, дене шынықтыру - спорттық қозғалысын дамыту, қоршаған ортаны жайластыру және қорғау, салауатты өмір салтын жұртқа таныту және тарату, жасөспірімдерді патриотизм рухында тәрбиелеу, әлеуметтік-пайдалы және жасампаз қызметке шын жүрекпен талпыну болып табылады.
Адам денсаулығы - ғылым әлі түпкілікті біліп болмаған табиғаттың күрделі жаратылысы. Ал белгісіз дүниенің тамырын ақырын басып, ретімен абайлап қарау керек. Ал, қазақстандықтардың әрқайсысының денсаулығына жауапкершілік Конституция бойынша да, Заң бойынша да мемлекеттің қолдауындағы медицинаның мойнында. Өйткені ол денсаулық сақтау бағдарламасының әкімшісі. Ал жауапкершілік болған кезде, әрине, басшылардан, министрліктерден, емдеу орындарынан сұрау болады.
Елбасының әр жылғы Жолдауының мақсаты - Қазақстанның тәуелсіздігін әрі қарай нығайту. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті - Елбасы Н.Ә. Назарбаев 2013 жылғы Қазақстан-2050 стратегиясықалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Жолдауында медицинаның алдына қойған бір міндет - ауылдағы медициналық қызмет сапасын арттыруға, спорт пен дене шынықтыруды дамытуға байланысты болды. Нақты тапсырмалар берілді [6].
Салауатты өмір салтын ұстануға барша халықты бағыттаудың маңыздылығы зор. Себебі, дені сау саналы адам ғана қоғамға пайда келтіреді, ел экономикасын арттыруға үлес қоса алады. Әр қоғамның әлеуметтік жағдайы, экономикалық дамуы оның тұрғындарының денсаулығымен, өмір ұзақтылығымен бағаланады. Әлем ғылымы мен білімі және жаңа технология жетістіктері бойынша онкологиялық, кардиологиялық дерттерді емдеу мүмкіндігіне қол жеткізе бастады. Бұл дерттер әлем елдерінің бәрінде де бар. Соған орай ғалымдар да осы дерттің алдын алу, адамды сауықтыру жолында үлкен істер атқарып жатыр. Сондай ауруларға қарсы күресте Қазақстан да атсалысып, дамыған елдерден қалыспай, жүйелі түрде жұмыс жасап келеді. Мемлекеттің байлығы - адам, адамның байлығы - денсаулық. Мемлекеттің басты мақсаты - азаматтардың өмірін ұзарту және мемлекетке деген сенімін нығайту. Әр азамат өзінің қолынан келгенінше ел тәуелсіздігін нығайтуға қызмет жасауы керек.
20 жыл адам өмірімен алсақ, біраз жыл сияқты көрінгенімен, ел дамуында өте қысқа кезең. Қамшының сабындай қысқа уақыт ішінде Қазақстанның қанша ілгері басқаны көрініп тұр. Қазақстан медицинасы тоқырап тұрып қалды деп ешкім де айта алмайды. Өйткені бүгінгі таңда барлық жерде ауылдан бастап, үлкен ғылыми медицина институттары заманауи технологиялармен жабдықталып жатыр. Жыл сайын қаражат бөлінуде. Қазақстандық жас мамандар, ғалымдар шетелдегі алдыңғы қатарлы білім ордаларында тәжірибеден өтіп, әріптестерімен байланыс орнатып, нәтижелі жұмыс істеуде. Сондай-ақ ынтымақтастық мақсатта елдердің арасын жақындатуда парламентаралық байланыстың да рөлі бар. Шетелдің білікті дәрігерлері Қазақстанға келіп, кардиологиялық дертке ота жасап, қаншама адамдарды ажалдан арашалап қалды?! Әрі қазақстандық мамандарға тәжірибесін үйретті. Бүгінгі таңда, мәселен, 8 мыңнан астам адамның жүрегіне ота жасалды. Қазір тек Нұр - Сұлтанда ғана емес, жүрекке ота жасау облыс орталықтарындағы кардиологиялық ауруханаларда да жүзеге асуда.
Халық денсаулығы - баға жетпес байлық, мемлекеттің қымбат қазынасы. Денсаулығы мықты адам ғана қоғамға лайықты қызмет етеді, оның гүлденуіне, экономикасын жақсартуға үлес қосады. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында: Салауатты өмір салты мен адамның өз денсаулығы үшін ынтымақты жауапкершілігі қағидаты - денсаулық саласындағы және халықтың күнделікті тұрмысындағы мемлекеттік саясаттың ең басты мәселесі. Халық денсаулығы - ол Қазақстанның өзінің стратегиялық мақсаттарына жетудегі табысының ажырамас құрамдас бөлігі деген болатын [2].
Ой таразысына салсақ, Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бері елімізде көптеген оң өзгерістерге жол ашылды. Соның ішінде денсаулық сақтау саласында көптеген жетістіктерге қол жеткізілді. Яғни, халық денсаулығын сақтау ісінде медицина қызметкерлері мемлекетте жүргізіліп жатқан жаңа реформаларға сәйкес біраз игілікті істердің ұйытқысы болып келеді. Мәселен, Қазақстанда жаңадан ғылыми медициналық орталықтар, ауруханалар мен емханалар көптеп салынып, халық денсаулығына қалтқысыз қызмет көрсете бастады. Оған дәлел, Елбасының жыл сайынғы Қазақстан халқына арнаған Жолдауларында халық денсаулығына ерекше маңыз беруі тектен-тек емес.
Елбасының өзінің жыл сайынғы Жолдауларында еліміздің басты байлығы - азаматтардың денсаулығын сақтау мәселелеріне, оларды еліміздің бәсекеге қабілеттілігін қалыптастыратын мемлекеттік басымдықтар деңгейіне көтере отырып, денсаулық саласына аса зор көңіл бөледі. Денсаулық сақтау саласына әдет - тегідей ерекше назар аударылады.
Қоғам болашағы - әр адамның денсаулығына байланысты. Сондықтан да, бүгінгі таңда Қазақстанда күн тәртібінде тұрған әлеуметтік маңызы зор мәселенің бірі - ұлттың денсаулығы.Дені сау адам - қоғамның маңызды құндылығы. Сондықтан, әрбір адам ұзақ және бақытты өмір сүру үшін, денсаулықтың қадірін біліп, оны сақтай білу қажет.
Ұлт денсаулығы - Қазақстанның табысты болашағының негізі!
1.2. Қазақстан Республикасы электрондық денсаулық сақтау саласын дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
Денсаулық сақтауды дамытудың жаңа мемлекеттік бағдарламасы 2020-2025 жылдарға арналған. Бағдарламаның мақсаты - сапалы және қолжетімді денсаулық сақтауды қамтамасыз ету. Бағдарламаны әзірлеудің үш негізі бар: Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті - Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың 2012 жылғы 14 желтоқсандағы Қазақстан-2050 стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауы; Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 15 ақпандағы № 636 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары; Қазақстан Республикасы Президентінің Бес институционалдық реформаны іске асыру бойынша 100 нақты қадам атты ұлт жоспары; Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2018 жылғы 10 қаңтардағы Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері және 2018 жылғы 5 қазандағы Қазақстандықтардың әл-ауқатын арттыру: табыстар мен өмір сүру сапасын арттыруатты Қазақстан халқына Жолдауы; Қазақстан Республикасының Президенті Қ.К. Тоқаевтың 2019 жылғы 2 қыркүйектегі Сындарлы қоғамдық диалог - Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі атты Қазақстан халқына Жолдауы. Бағдарламаның алдында Халықтың саламатты өмір салтын ұстануын қалыптастыру және қоғамдық денсаулық қызметін дамыту; медициналық көмектің сапасын арттыру; денсаулық сақтау жүйесін орнықты дамыту сияқты міндеттер тұр.
2025 жылы төменде көрсетілген жетістіктерге жету көзделген:
- азаматтардың күтілетін өмір сүру ұзақтығының 75 жасқа дейін өсуі;
- жүрек-тамыр, онкологиялық, созылмалы респираторлық аурулар мен диабеттен 30-70 жас аралығында мезгілсіз қаза болу қаупінің деңгейін 15,43 %-ға дейін төмендету;
- аналар өлімін 100 мың тірі туғанға шаққанда 14,5-ке дейін төмендету (құпия аудит деректері бойынша);
- нәрестелер өлімін 1000 тірі туғандарға шаққанда 8,3-ке дейін төмендету (құпия аудит деректері бойынша).
Осы бағдарламаның негізгі бағыттары:
1) адамдардың денсаулықты таңдауы;
2) қазіргі заманғы қоғамдық денсаулық сақтау қызметі;
3) МСАК деңгейінде денсаулықты жан-жақты қолдау;
4) адами капиталды дамыту;
5) медициналық көмек көрсетуді жетілдіру;
6) денсаулық сақтаудың бірыңғай цифрлық кеңістігін құру;
7) денсаулық сақтау қызметтерімен жаппай қамтуға қол жеткізу үшін МӘМС-ті іске асыру және ерікті медициналық сақтандыруды қолдау;
8) медицина саласындағы инвестициялық ахуалды жақсарту;
9) денсаулық сақтаудағы тиімді басқару.
Денсаулықты сақтау мен нығайту адамның өзінің тәни және психикалық саулығы үшін белсенді қамқорлығы мен жауапкершілігін болжайды. Адамдардың денсаулықты таңдап, өз мінез-құлқын өзгертуі үшін халықтың денсаулық мәселелері бойынша сауаттылығын арттыру шаралары қабылданатын болады. Әрбір нысаналы аудитория үшін неғұрлым сұранысқа ие ақпарат алмасу арналары арқылы саламатты өмір мәдениеті қалыптастырылатын болады. Мысалы, бұқаралық ақпарат құралдарында саламатты өмір салтын насихаттау жөніндегі жобалар іске асырылатын болады. Азаматтардың денсаулығын сақтауға және саламатты өмір салтын қалыптастыруға әрі қауіпті жүріс-тұрыс пен зиянды әдеттерден бас тартуға арналған бұқаралық іс-шаралар жоспарланып отыр. Қоғамдық денсаулық мәселелеріне үкіметтік емес ұйымдарды тарту тәжірибесі жалғасатын болады.
Сектораралық өзара іс-қимыл шеңберінде ДДҰ-ның Денсаулық барлық саясатта ұсынымы негізінде ел өңірлерінде Салауатты қалалар, өңірлер; Денсаулықты нығайтуға ықпал ететін мектептер; Салауатты университеттер жобалары іске асырылатын болады.
Салауатты қалалар, өңірлер жобасын енгізу жасыл аймақтар мен белсенді саламатты демалыс орындарының қолжетімділігін жақсартады; қалалар мен жолдар инфрақұрылымының қауіпсіздігін арттырады. Жоба қаланың немесе өңірдің инфрақұрылымы арқылы денсаулықты қолдауға қалалар мен облыстар әкімдерінің саяси ұстанымдарын бекітуге мүмкіндік береді.
Салауатты университеттерді ілгерілету шеңберінде жоғары білім беру, сондай-ақ техникалық және кәсіптік орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының студенттері үшін саламатты өмір салтын ұстануды қалыптастыру үшін жағдайлар жасалатын болады. Мысалы, дұрыс тамақтануға қол жеткізу, дене шынықтыру сабақтарына жағдай жасау арқылы. Жобаға қатысатын оқу орындары студенттердің ғана емес, оқытушылар құрамының да денсаулығын дамытатын болады.
ДДҰ-ның Денсаулықты нығайтуға ықпал ететін мектептер жобасы шеңберінде оқушылар ерте жастан бастап дұрыс әдеттерді қалыптастыра бастайды. Мектеп басшыларына жоба бойынша ДДҰ ұсынымдары оқытылады.
Жасөспірімдер мен жастарға басым дәрежеде ықпал ету үшін темекі шегудің таралуын, оның ішінде никотинді, вейпингті жеткізудің электрондық жүйелерін шектеуге және төмендетуге; алкогольді, психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынудан болатын өлім мен мүгедектіктің профилактикасына және оны төмендетуге бағытталған ДДҰ ұсынатын шаралар қабылданатын болады.
Жыл сайын халықтың арасында дұрыс тамақтануды дәріптеу бойынша шаралар қабылданатын болады. Құнарлы тамақтануды насихаттау; дұрыс тамақ өнімдерінің қолжетімділігін арттыру, білім беру ұйымдарында тамақ өнімдерін бақылау көзделген.
ДДҰ әдіснамасы бойынша прогресті және ағымдағы жағдайды бағалау үшін 2021 және 2025 жылдары инфекциялық емес аурулардың қауіп факторларын бағалау бойынша, темекіні тұтыну, алкогольді тұтыну бойынша эпидемиологиялық зерттеулер жүргізілетін болады.
Балалар арасында ДДҰ бастамасы бойынша балалар семіздігін және қауіп факторларын зерттеу негізінде семіздікпен сырқаттану мониторингі жүргізілетін болады.
Осылайша, қоғамдық денсаулық саласында жүргізіліп жатқан шаралардың тиімділігі зерттеулер арқылы бағаланатын болады, олар адам денсаулығының объективті жай-күйін бағалауға және әлемдік деректер базасында Қазақстан туралы уақтылы статистикалық деректерге ие болуға мүмкіндік береді.
Мемлекет тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің сапасын, қауіпсіздігін бақылау және қамтамасыз ету жөніндегі уәкілетті орган тұлғасында дәрілік заттарды, тамақ қоспаларын, генетикалық түрлендірілген организмдер мен жаңа тамақ өнімдерін тексеру және тіркеу кезінде басты рөл атқаратын болады. Жалған және генетикалық түрлендірілген өнімдерді қоса алғанда, тамақ өнімдерінің сапасы мен қауіпсіздігіне мониторинг және бақылау жүргізу қамтамасыз етілетін болады.
Халықаралық медициналық-санитариялық қағидаларды (бұдан әрі - ХМСҚ) және 2019 - 2023 жылдарға арналған Жаһандық бағдарламаны іске асыру жөніндегі жол картасының іске асырылу мониторингі жалғастырылады.
ХМСҚ іске асыру жөніндегі жол картасының шеңберінде ДСҰ-ның, халықаралық ұйымдардың (Алиментариус Кодексі, ХЭБ және т.б.) талаптарын ескере отырып, тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар кешені, халықаралық талаптарға сәйкес ұлттық заңнаманы үйлестіру, тамақ өнімдерінің қадағалануын қамтамасыз ету, микробқа қарсы резистенттілік бойынша іс-шаралар, тамақ өнімдерінде ветеринариялық препараттардың, пестицидтердің және басқа да заттардың қалдық мөлшерінің болуын бақылау жөнінде шаралар қабылдау, тез және жедел хабарлау, тамақ өнімдерінің сәйкессіздігін анықтау бойынша мәліметтер алмасу мәселелерін қоса алғанда, тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша мүдделі мемлекеттік органдардың, салалық одақтардың (қауымдастықтардың) және кәсіпорындардың өзара іс-қимылын күшейту шаралары, оның ішінде ақпараттық жүйелерді пайдалану арқылы ұйымдастырылатын болады.
Қоғамдық денсаулық саласындағы төтенше жағдайларға ден қоюға әзірлікті арттыру үшін алғашқы толық қарап-тексеретін көлік хабтарының қызметкерлерін оқыту жүргізілетін болады.
Тамақ өнімдерін өндірушілер үшін ХАССП (ағылшынша НАССР - Hazard Analysis and Critical Control Points - қауіпті факторларды талдау және бақылаудың сыни нүктелері) қағидаттары негізінде тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі менеджменті жүйесін енгізу бойынша оқыту жүргізілетін болады. Осы қағидаттарды оқыту және енгізу тамақ өнімдерін жасау тізбегіне қатысатын ұйымдар үшін Кеден одағының Тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы техникалық регламенті шеңберінде көзделген.
Су ресурстарының экологиясы мәселелерінде халықаралық тәжірибе ескеріле отырып, 1 және 2-санаттағы су қоймаларының санитариялық-эпидемиологиялық мониторингі жалғасатын болады.
БҰҰ-ның Климаттың өзгеруі туралы негіздемелік конвенциясын (Париж келісімі, 2015) орындау мақсатында тұрғын үй-жайлардағы ауаның сапасы бойынша ДДҰ нұсқаулығы енгізілетін болады. Атмосфераға шығарындыларды төмендету бойынша жағдайлар жасалады, экологиялық таза отынға және энергия үнемдеу технологияларына жаппай қол жеткізу арттырылады. Қоршаған ортаға зиянды заттар шығарындыларының отандық стандарттарын халықаралық стандарттармен үйлестіру жүргізілетін болады. Ауаның ластану деңгейі туралы (ауа сапасының индексі, air quality index, AQI бойынша) халықты хабардар ету мүмкіндігі бар қалаларда өлшеу, ауа сапасын бақылау, бөлшектерді тұтып қалу жүйелерін енгізу бойынша шаралар қабылдау жоспарлануда. Сонымен қатар балаларға арналған қоғамдық ғимараттар үй-жайларының ішінде қоршаған ортаның жай-күйін мониторингтеу жүйесі әзірленетін және енгізілетін болады.
Инвесторларды тарта отырып, өнеркәсіптік және қатты тұрмыстық қалдықтарды кәдеге жарату және қайта өңдеу бойынша қазіргі заманғы технологиялар енгізілетін болады. Денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган қауіпсіздік стандарттарын сақтау және қоршаған ортаны сақтау мақсатында қалдықтардың мемлекеттік кадастрында медициналық қалдықтар бойынша есептілік мониторингін жүргізетін болады.
Инфекциялық ауруларды басқару, олардың профилактикасы, диагностикалау және емдеу тиімділігін арттыру бойынша шаралар қабылданатын болады.
Қазақстанның халықаралық міндеттемелеріне сәйкес микробқа қарсы препараттарға төзімділікті тежеу жөніндегі ведомствоаралық бағдарлама (жол картасы) іске асырылатын болады. ДДҰ-мен және басқа да халықаралық ұйымдармен микробқа қарсы төзімділік проблемалары бойынша өзара іс-қимыл жалғасады.
Халықты иммундық профилактикамен қамту жұмысы, оның ішінде халықтың профилактикалық егуден бас тартуын азайту үшін ақпараттық-түсіндіру жұмыстары арқылы жалғасады. Профилактикалық егу жүргізілетін инфекциялық аурулар тізбесіне адамның папиллома вирусына (бұдан әрі - АПВ) қарсы вакцинацияны енгізу қарастырылады.
Халықаралық міндеттемелер шеңберінде АИТВ инфекциясымен өмір сүретін адамдарды ретровирусқа қарсы терапиямен қамту арттырылып, ТМККК шеңберінде оларға қажетті медициналық көмек көрсетілетін болады. АИТВ инфекциясын шоғырланған сатыда ұстау бойынша профилактикалық іс-шаралар жалғасады.
ДДҰ-ның және ғылыми негізделген басқа да көздердің ұсынымдарына сәйкес қауіп топтарының арасында В және С вирусты гепатиттерін анықтауға скрининг жүргізілетін болады және дәрілік терапиямен қамту артады.
Сондай-ақ, туберкулезбен және өкпенің басқа да ауруларымен күресті дамыту мәселесі қаралатын болады.
Медициналық көмек көрсетуге байланысты инфекцияларға қатысты шаралардың тиімділігін арттыру қамтамасыз етіледі. ДДҰ-ның жетекші қағидаттары ұлттық деңгейде де, сондай-ақ медициналық ұйымдарда да инфекциялардың профилактикасы және инфекциялық бақылау бағдарламасында іске асырылатын болады. Сонымен қатар қан орталықтары беретін жаңа мұздатылған плазманы вирустық инактивациялау және карантиндеу технологиясын енгізу жалғасады.
Халықтың өмір сүру ұзақтығын арттыру үшін ЭЫДҰ мен ДДҰ ұсынымдары бойынша жарақаттану мен жазатайым оқиғалардың профилактикасы және оларды төмендету бойынша шаралар қабылданатын болады. Қазақстанда 14-30 жас аралығындағы балалар мен жастар көбінесе жарақаттану мен жазатайым оқиғалар салдарынан қайтыс болады. Сондықтан, шаралар жол-көлік оқиғалары (бұдан әрі - ЖКО) себебінен болатын өлім деңгейін төмендетуді көздейді.
Жолдардың авариялық-қауіпті учаскелеріндегі трассалық медициналық-құтқару пункттерінің қызметін одан әрі жетілдіру үшін бұл қызмет денсаулық сақтау жүйесінің қарамағына берілетін болады.
ЖКО кезінде мерт болуды азайту үшін жергілікті жерлерде алғашқы медициналық көмек көрсетудің тиімділігі маңызды фактор болып табылады. Сыртқы қан кетуді уақтылы тоқтату, қолда бар құралдармен уақтылы иммобилизациялау және келген жол полициясының жұмыскерлері мен басқа адамдар көрсеткен алғашқы медициналық көмектің басқа шаралары зардап шеккендердің аман қалу мүмкіндігін айтарлықтай арттыруы мүмкін.
МСАК деңгейінде денсаулықты жан-жақты қолдау халықты тарта отырып, медициналық ұйым деңгейінде, өңірлер, ел деңгейінде және халықаралық деңгейде жүргізілетін болады.
МСАК жөніндегі Астана декларациясын халықаралық деңгейде дәріптеу ДДҰ мен басқа да халықаралық ұйымдар тарапынан Қазақстанды техникалық қолдауды күшейтуге және елге инвестициялар тартуға мүмкіндік береді. Атап айтқанда, ДДҰ Еуропалық өңірінің МСАК жөніндегі географиялық жағынан қашық орналасқан офисін МСАК жөніндегі жаһандық офиске айналдыру жоспарланып отыр. Бұл Қазақстанда орналасқан офис арқылы бүкіл әлемде МСАК жөніндегі Астана декларациясының енгізілуіне мониторинг жүргізуге мүмкіндік береді. МСАК жөніндегі жаһандық офиске дамыған елдердің инвестицияларын және халықаралық донорларды тарту оқыту және дамыту арқылы Қазақстандағы кадрлық әлеуетті күшейтеді, сондай-ақ біздің елде үздік тәжірибені кедергісіз және уақтылы енгізуге мүмкіндік ашады.
Ел деңгейінде Қазақстан Республикасында МСАК дамыту жөніндегі 2019 - 2020 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары іске асырылады. МСАК-тың географиялық жағынан қолжетімді желісі инфрақұрылымды және мемлекеттік-жекешелік әріптестікті дамыту шеңберінде қамтамасыз етілетін болады. МСАК-ты жаңғырту негізінде денсаулық сақтау қызметтерін біріктіру жалғасады. Отбасылық дәрігерлерді резидентурада даярлау және учаскелік дәрігерлерді кезең-кезеңмен даярлау негізінде оларға арнайы мамандардың кейбір функцияларын беру есебінен МСАК-тың кадрлық әлеуеті жақсарады.
МСАК дамытудың негізгі бағыттары 2022 жылға дейін іске асырылып, кейіннен МСАК-ты қолдау басым қаржыландыру арқылы жүргізіледі. Медициналық-санитариялық алғашқы көмекке және қоғамдық денсаулық сақтау қызметіне жұмсалатын шығыстар денсаулық сақтауды қаржыландырудың жалпы көлемінің 60 %-ына дейін ұлғайтылатын болады. ТМККК және МӘМС шеңберінде амбулаториялық-емханалық көмекке (бұдан әрі - АЕК) және қоғамдық денсаулыққа арналған шығыстардың үлесі индикатор болмақ.
Ауруларды ерте анықтау және бүкіл өмір бойы адамдардың тұрмыс сапасын сақтау үшін ынталандырылатын МСАК ұйымдарын қаржыландыруды жетілдіру жалғасады. Жылына бір тұрғынға шаққанда МСАК ұйымдарына бару саны аурулардың профилактикасына және оларды ерте анықтауға бағытталған қызметтерді халықтың пайдалану индикаторы ретінде қадағаланатын болады.
Ауруларды басқару бағдарламасын (бұдан әрі - АББ) енгізу халықты қамтуды және АББ-дағы аурулар тізбесін кеңейтумен жалғасатын болады. АББ өз ауруы және денсаулықты сақтау тәсілдері туралы білімін арттыру, пациенттің дәрігердің ұсыныстарын уақтылы орындауы, соның ішінде дәрілік препараттарды уақтылы қабылдауы, диетаны бақылауы және пациенттің басқа да әрекеттері арқылы ауруларды басқаруға пациенттердің қатысуына мүмкіндік береді. АББ іске асыру инфекциялық емес аурулары бар адамдардың тұрмыс сапасын арттырады әрі шығыны көп шұғыл және стационарлық медициналық көмек көрсетуді бақылауға мүмкіндік береді.
Сондай-ақ БҰҰ Балалар Қоры (ЮНИСЕФ) ұсынған патронаждың әмбебап прогрессивті моделін іске асыру жалғасады. Патронаж әлсіз жағдайдағы баланың өміріне, денсаулығына, дамуына қауіп төндіретін медициналық немесе әлеуметтік сипаттағы қауіпті уақтылы анықтауға және азайтуға көмектеседі.
Елдің әр өңірінде медициналық ұйымдарды үйлестіру және әдіснамалық сүйемелдеу үшін МСАК-тың үздік практикаларының өңірлік орталықтары (бұдан әрі - ҮПО) дамитын болады. ҮПО МСАК қызметтерін көрсетуде жаңа технологияларды әзірлеп, енгізетін болады. Халықаралық тәжірибе негізінде халықты денсаулық мәселелеріне, оның ішінде үкіметтік емес ұйымдардың қолдауымен тарту үшін Қоғамдастық деңгейінде денсаулық сақтау бағдарламасы әзірленеді және енгізіледі. Аталған бағдарлама санитариялық-профилактикалық жұмыстарды тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Санитариялық ағарту жұмыскерлерін тарту және оқыту жөніндегі мәселе пысықталатын болады. Мысалы, МСАК ұйымдарына ақы төленетін жұмысқа санитариялық ағарту жұмыскерлері ретінде орта білімі бар халықтың өкілдері тартылуы мүмкін. Бұл үшін экономикасы және әлеуметтік-демографиялық бейнесі ұқсас елдердің санитариялық ағарту жұмыскерлерін тартудағы тәжірибесі зерделенетін болады. Мұндай жұмыскерлер әлемнің бірқатар елдерінде денсаулық мәселелері бойынша халықтың сауаттылығын арттыруға белсенді қатысады және адамдардың медициналық қызметтерді уақтылы алуына қатысады.
Мектеп жасындағы балалардың денсаулығын сақтау МСАК желісінде жұмыс істейтін мектептердегі медицина жұмыскерлері есебінен жақсартылатын болады.
Жасөспірімдердің арасындағы суицид профилактикасы бойынша шараларды іске асыру жалғасады. Атап айтқанда, жасөспірімдердің арасында суицид қаупін ерте анықтау үшін мектеп психологтары, МСАК медицина жұмыскерлері оқытылады; сондай-ақ ата-аналар хабардар етіледі. Ата-аналар, оның ішінде ата-аналар комитеттері мен мессендждердегі чаттар арқылы, күйзеліс кезінде балаларға қолдау көрсету, қауіпсіз орта және зорлық-зомбылықты болдырмау, психологиялық көмекке жүгінудің көрсеткіштері мен суицидке бейім ой белгілері бойынша оқытылады.
Жасөспірімдер мен жастардың денсаулығын сақтау және жақсарту үшін МСАК желісінде жастар денсаулық орталықтарының қызметі жетілдірілетін болады. Жастар денсаулық орталықтары ТМККК және МӘМС шеңберінде, оның ішінде репродуктивті және ментальды денсаулықты сақтау бойынша көрсетілетін қызметтердің тізбесі мен қолжетімділігін кеңейтеді. Психикалық денсаулықты сақтау және қалпына келтіру үшін жасөспірімдер мен жастарға депрессия кезінде, суицид туралы ой келген кезде, сондай-ақ зорлық-зомбылықтан, мазақтаудан (буллингтен) жәбір көріп жүрген адамдарға консультациялар беріледі. Қажет болған жағдайда бейінді мамандар мен басқа да қызметтер тартылатын болады.
Халыққа қызмет көрсетудің отбасылық қағидаты шеңберінде отбасылық дәрігерлер мен жалпы практика дәрігерлері барлық жастағы пациенттерге қызмет көрсететін болады. Учаскелік медицина жұмыскерлерінің жұмысын амбулаториялық-емханалық деңгейде қолдау үшін белсенді ұзақ өмір сүру мектептері дамитын болады.
Ауруларды ерте диагностикалау үшін мамандандырылған қызметтерді МСАК-пен біріктіру жалғасады. Амбулаториялық-емханалық көмек көрсету деңгейінде ментальдық денсаулық орталықтарын құру және оның жұмыс істеуі жалғасады. Өзіне-өзі қол жұмсаудың жоғары қаупі анықталған адамдарды динамикалық байқау және олармен консультациялар жүргізіледі; қажет болған жағдайда осал топтағы пациенттер мамандандырылған көмекке жіберілетін болады.
МСАК деңгейінде психоәлеуметтік бейімдеу және оңалту үшін мультидисциплинарлық командалар құрамына психологтар мен әлеуметтік жұмыскерлер енгізіледі. Бұл жұмыскерлер МСАК жағдайында қажетті дағдыларға кезең-кезеңімен оқытылады.
Халықтың репродуктивтік денсаулық туралы ақпаратқа және МСАК-те отбасын жоспарлау қызметтеріне қол жеткізуі кеңейтілетін болады. Әйелдерді қазіргі заманғы контрацепция құралдарымен қамту жақсарады. Стационарлар базасында қауіп факторлары жоғары жүкті әйелдер үшін қызмет көрсететін консультативтік кабинеттер құрылатын болады. МӘМС шеңберінде қосалқы репродуктивтік технологиялардың қолжетімділігі мен тиімділігін арттыру жөніндегі іс-шаралар жалғасады.
Халықаралық ұйымдар ұсынымдарының негізінде медициналық персоналды жоспарлау және болжау үшін денсаулық сақтаудың кадрлық ресурстарын есепке алудың ұлттық жүйесі (бұдан әрі - КРЕАҰЖ) құрылады. Бұл жүйе өңірлер, ұйымдар мен мамандықтар бөлінісінде кадрлар дербес есепке алынатын, медицина жұмыскерлерінің тіркеліміне негізделетін болады. Институционалдық әлеуетті нығайту үшін денсаулық сақтаудың кадрлық ресурстары ұлттық обсерваториясының қызметі жетілдіріледі. Денсаулық сақтаудың еңбек ресурстары бойынша ұлттық шоттар енгізілетін болады.
Медициналық ұйымдар мен медициналық білім беру ұйымдары жұмыскерлерінің мәртебесін арттыруға - жалақыны арттыру, әлеуметтік қолдау шараларын күшейту, кәсіби жауапкершілікті қорғау және басқа да шаралар арқылы қол жеткізілетін болады.
МӘМС енгізу шеңберінде жыл сайын дәрігерлер мен орта медицина жұмыскерлерінің жалақысы артады. Дәрігердің орташа жалақысының экономикадағы орташа жалақыға арақатынасы 2023 жылы 1,8:1 деңгейге дейін жеткізіледі, ал 2025 жылы ҚР-да дәрігердің бір ставкадағы орташа жалақысы кемінде 550 000 теңге болады. Орта медицина жұмыскерлері үшін бұл арақатынас 2025 жылы 0,8:1-ге дейін ұлғаяды. Денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган мен үкіметтік емес сектор (медициналық қауымдастықтар, кәсіптік одақтар) тарапынан мемлекеттік медициналық ұйымдардағы медицина қызметкерлері еңбекақысының нақты деңгейіне мониторинг жүргізілетін болады. Еңбекақы төлеу деңгейі және штат кестесі медициналық ұйым деңгейінде реттелетін болады. Еңбекақы төлеу жүйесінде ашықтықты арттыру үшін медициналық ұйымдар корпоративтік басқару мен қазіргі заманғы менеджмент қағидаттарын енгізуді жалғастырады.
Денсаулық сақтау жүйесінің жұмыскерлері үшін, әсіресе жас мамандарға, оның ішінде ауылдық жерлерде, шағын қалаларда, өңірлерде әлеуметтік қолдау шараларын күшейту жалғасады.
Медицина жұмыскерлері мен денсаулық сақтау субъектілерінің кәсіптік жауапкершілігін ауыстырмалы сақтандыруды кезең-кезеңмен енгізу жоспарлануда. Медициналық құқық мәселелеріне академиялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті
Қopғaуғa жібepілді _______________2021ж.
Экoнoмикa или жәнe бacқapу
кaфeдpa мeңгepушіcі
_______ М.А.Ордабаева
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Мемлекеттік саясат және денсаулық сақтау саласының басқару жүйесі
5В051000 - Мемлекеттік және жергілікті басқару
білім беру бағдарламасы бойынша
Орындаған Е.Б. Кенжеқанов
Ғылыми жетекші С.Е. Мамаев
э.ғ.к., доцент
_______________2021ж.
Нормабақылаушы Л.М. Ахметова
_______________2021ж.
Өскемен қ., 2021 ж.
Мазмұны
Кіріспе
3
1.
Денсаулық сақтау жүйесінің елдің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы ролі
5
1.1
Денсаулық сақтау жүйесінің қоғамда алатын ролі
5
1.2
Қазақстан Республикасы денсаулық сақтау саласын дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
12
2.
Денсаулық сақтау саласын басқару
38
2.1
Денсаулық сақтау саласын басқарудағы мемлекет саясатының негізгі бағыттары
38
2.2
Денсаулық сақтау саласын басқарудың объективті қажеттілігі
40
3.
Денсаулық сақтау саласын цифрландыру
45
3.1
Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттік қызметтерді автоматтандыру
45
3.2
Денсаулық сақтау саласын цифрландыруда жеткен жетістіктер
56
3.3
Шығыс Қазақстан облысы бойынша денсаулық сақтау саласын басқарудағы мәселелер және оларды шешу жолдары
63
Қорытынды
67
Қолданылған әдебиеттер тізімі
69
Кіріспе
Әрбiр адамның денсаулығы оның толыққанды тiршiлiк етуiн ғана емес, сонымен қатар оның мүмкiндiктерiнiң әлеуетiн анықтайтын факторға айналып отыр. Халық денсаулығы жағдайының деңгейi, өз кезегiнде, елдiң әлеуметтiк-экономикалық, мәдени және индустриялық даму деңгейін айқындайды. Медициналық көмек көрсетудiң қолжетiмдiлiгiн, уақтылылығын, сапасы мен сабақтастығын қамтамасыз етуге қызмет ететiн бiрыңғай дамыған, әлеуметтiк бағдарланған жүйенi бiлдiретiн денсаулық сақтау саласы халық әл-ауқатының орнықты және тұрақты өсуi тұрғысынан алғанда республикадағы негiзгi басымдықтардың бiрi болып табылады.
2018 жылғы 10 қаңтарда Қазақстанның Тұңғыш Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында ақпараттық жүйелерді интеграциялау, мобильді сандық қосымшаларды пайдалану, электрондық денсаулық төлқұжаттарын енгізу және қағазсыз ауруханаларға көшу арқылы медициналық көмектің қолжетімділігі мен тиімділігін арттыру қажеттігін атап өтті. [1].
Медициналық қызметтердiң сапасы кешендi ұғым болып табылады және ол көптеген көлемдi себептерге байланысты, олардың iшiнде медициналық ұйымдардың материалдық-техникалық жарақталуын, клиникалық мамандардың кәсiби деңгейiн және оны арттыруға деген уәждемесiнiң болуын, медициналық көмектi ұйымдастыру мен көрсету үдерiстерiн басқарудың қазiргi заманғы технологияларын енгiзудi, медициналық көмекке ақы төлеудiң тиiмдi әдiстерiн енгiзудi бөлек атап өткен жөн.
Халық денсаулығының жай-күйi қоғамның әлеуметтiк бағдарлануының, мемлекеттiң өз азаматтарының алдындағы жауапкершiлiк дәрежесiн сипаттайтын әлеуметтiк кепiлдiктерiнiң интегралды көрсеткiшi болып табылады.
Қазақстан, мемлекеттiк қалыптасуы кезеңiнде елеулi экономикалық құлдырауға ұшырап, әлеуметтiк салада, соның iшiнде кеңес уақытында құрылған және, негiзiнен, жұмыстың сандық көрсеткiштерiне бағдарланған медициналық ұйымдардың икемсiз жүйесiнен тұратын денсаулық сақтау жүйесiнде елеулi оңтайландыру жүргiздi.
Соңғы жылдары Қазақстан едәуiр экономикалық өсуге қол жеткiздi, осының нәтижесiнде денсаулық сақтау саласын қаржыландыру елеулi өстi, сондай-ақ олардың одан әрi дамуының перспективалары жасалды. Әлеуметтiк бағдарлана отырып мемлекет бұдан әрi де саланың дамуына елеулi түрде көңiл бөлуге ниеттенедi.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының дерегi бойынша азамат денсаулығының тек 8-10%-ы ғана денсаулық сақтау жүйесiнiң жұмысына байланысты екендiгiне қарамастан, мемлекеттiң қоғамдық денсаулық сақтау жөнiндегi күш-жiгерi экономикалық және әлеуметтiк прогреске қарай өсе түсуге тиiс.
Осыған байланысты денсаулық сақтауға азаматтардың өздерiн, жұмыс берушiлердi тарту және денсаулық сақтау саласында iс-шаралар жүргiзудi сектораралық үйлестiрудi күшейту маңызды.
Дипломдық жұмысты жазудағы мақсат - денсаулық сақтау жүйесінің мемлекеттік саясаттағы роліне тоқтала отырып, денсаулық сақтау саласындағы жаңа технологиялар мен цифрладырудың жетістіктеріне қысқаша шолу жасау.
1. Денсаулық сақтау жүйесінің елдің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы ролі
1.1 Денсаулық сақтау жүйесінің қоғамда алатын ролі
Кез-келген елдің болашағы - оның халқының денсаулығына байланысты екендігі дәлелдеуді қажет етпейтін шындық. Денсаулық дегеніміз - адам жаны мен тәнінің амандығы. Дені сау адам өзі үшін де, ол өмір сүріп жатқан қоғам үшін де керек. Қоғамдағы не бір жұмысты да сол денсаулық иесі ғана атқара алады. Шопенгауердің Дені сау кедей - ауру корольден бақытты,-деген қанатты сөзі өте орынды айтылған.
Дүниежүзілік денсаулық ұйымының шешімімен 7 сәуір Бүкіләлемдік денсаулық сақтау күні деп белгіленген. Қазақстан Республикасында да адамдардың денсаулығын сақтауға ерекше көңіл бөлінуде.
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында 2030 жылға дейін экономикалық - әлеуметтік биіктерге көтерілу үшін рухани байлықтың, денсаулықтың қажеттігі атап көрсетілгені мәлім [3].
Халықтың тіршілігі мен бірлігі, жарқын келешегі көп ретте денсаулық мәдениетінің қаншалықты дәрежеде қалыптасуына байланысты. Денсаулық -ел дамуының басты арқауы. Денсаулық сақтау біздің өміріміздегі келелі мәселелердің, үшінші мыңжылдыққа аттанған еліміз үшін өзекті міндеттердің бірі.
Бүгінгі дені сау ұрпақ - елдің ертеңгі жалғасы.
Адамның денсаулығы - өмір тіршілігінің ең бірінші шарты болып табылады. Сондықтан да, Қазақстан Республикасы Үкіметі денсаулық сақтау ісіне, халықтың дені сау, ағзасының күшті болуына үнемі қамқорлық жасап отырады.
Елімізде халықтың әл - ауқатын, жағдайын жақсартуға арналған озық бағдарламалар қабылданып, қолданысқа енгізілуде. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаев ұзақ мерзімді Қазақстан - 2030 Барша қазақстандықтардың гүлденуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының артуы стратегиясында мемлекетіміздің мұратына жету жолдары айтылған. Ол мұраттар мен мақсаттар сонымен бірге Елбасының дәстүрлі Жолдауында айқындала түседі. Мемлекет басшысы Қазақстан - 2030 стратегиясында 4-басымдық ретінде Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқатын атап көрсеткені мәлім. Онда Елбасы: ...Мемлекеттің салауатты өмір салтын ынталандыру жөніндегі қадамдары халықтың денсаулығына ықпал ететін маңызды фактор екенін әлемдік тәжірибе көрсетіп отыр деген болатын[3].
Мемлекет Басшысының тапсырмаларын ескере отырып, Министрлік сарапшылармен, бизнес қоғамдастық өкілдерімен бірлесіп денсаулық сақтауды цифрландырудың жаңа тәсілдерін әзірледі. Жаңа тәсілдің мәні аурулар кезінде медициналық көмек көрсету шеңберінде адам денсаулығының барлық экожүйесін кешенді цифрландыруға көшу болып табылады. Денсаулықты қамтамасыз етудің негізгі факторы салауатты өмір салты және дұрыс және пайдалы ақпарат алу мүмкіндігі болып табылады: қалай денсаулықты нығайтуға және сақтауға болады, сапалы медициналық қызметтерді қалай алуға болады..
Сонымен қатар, еліміздің жер-жерінде, әр аймағында Салауатты өмір салтын қалыптастырудың ұлттық орталығы Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен 1997 жылы құрылған. Оның міндеті - дене белсенділігі, дұрыс тамақтану, темекі шегудің, алкоголь өнімдерін шектен тыс пайдаланудың алдын алу, есірткі, туберкулез, инфекциялық аурулар, АҚТҚЖҚТБ, репродуктивті денсаулық және т.б. бағыттар бойынша Қазақстанда салауатты өмір салтын қалыптастыру ұлттық саясатын іске асыру болып табылады. Бұл бағытта атқарылып отырған іс айтулы. Байыпты саясат жүргізілуде.
Атап айтар болсақ, темекі мен алкогольді жарнамалауға тыйым салынды. Сөйтіп, бірте-бірте қоғамдық орындарда шылым шегу де ығыстырылды. Ол өзгеге үлгі болуы үшін мемлекеттік мекеме-ұйымдардан басталғанын да білеміз. Бүгінде мекемелерде шылым шегуге рұқсат жоқ, айыппұл төленеді.
ТМД елдері арасында бірінші болып Қазақстанда 2009 жылдың басынан бастап Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі енгізді. Барлық мемлекеттік және жекеменшік емдеу-профилактикалық мекемелер мемлекеттік аккредитациядан өткізіліп, медициналық көмектің түр-түріне лицензия алынып, сол сұрыптаудың нәтижесінде емдеу сапасының едәуір арта түскені белгілі [4; 2-3].
Әрбір адам сұлу, сымбатты болып, бақытты өмір сүруді армандайды. Ал ол үшін ең алдымен денсаулық керек. Бүгінгі кезде дені сау болмақ түгіл, оны сақтап қалудың өзі қиын. Қабылдайтын тағам, ішетін су, кездейсоқ жаңбыр кейде уландыру қаупін туғызып жатады. Қазіргі күйбелең өмірде күйгелектік, ұйқының қанбауы, бірнеше жылдар бойғы жалпы шаршағыштық басым. Бұның бәрі жалпы денсаулықты әлсіретіп, түрлі аурулардың дамуына душар етеді. Дегенмен, әрбір адам өзіне көңіл бөліп, көмек бере бастаса - организмі оған қуанғандай, тез арада қалпына келе бастайды. Бұл көмектің негізін салауатты өмір салты құрайды.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша, халықтың денсаулығы 49-53% өмір сүру салтына, 17-20% қоршаған ортаға, табиғи-климаттық жағдайларға, 18-22% тұқым қуалаушылыққа, 8-10% денсаулық сақтау мекемелерінің жағдайына байланысты. Қазіргі уақытта халықтың денсаулығының нашарлауы, аурулардың көбеюі адамдардың өздеріне, өмір сүру салтына байланысты болғандықтан, қоғамның алдында тұрған міндет - адамдардың салауатты өмір салттарын қалыптастыру. Салауатты өмір сүрудің негізгі қағидасы - еш ауруға шалдықпай, аурудың алдын алу, денсаулықты нығайту, тұрақты түрде дене тәрбиесі жаттығуларымен шұғылдану.
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан - 2030 стратегиялық бағдарламасында салауатты өмір салтына ынталандыру әрқайсымыздың дене тәрбиесімен айналысуымызға, дұрыс тамақтануымызға, тазалық пен санитарлық шараларын сақтауымызға бағытталған, денсаулықты нығайту үшін жастарды салауатты өмір салтына насихаттап, ақпараттық іс-шаралар жүргізілуі керек деген[3].
Қазақстанда денсаулық сақтау саласын реттейтін орган - денсаулық сақтау Департаменті болып табылады. Ол жеке кәсіпорындар мен мемлекеттік ұйымдардың қызметтерін реттеп, үйлестіріп отырады.
Алайда, халық денсаулығын тек мемлекет, үкімет мойнына жүктеп қою - үлкен қателік. Денсаулық адамның жеке бас байлығы болғандықтан, әркімнің бұл іске аса жауапкершілікпен қарағаны жөн. Сол байлығын кез-келген адам алдымен өзі қорғауы керек, салауатты өмір салтын түбегейлі ұстанып, дер кезінде дәрігерге көрініп, ауық-ауық кеңес алып, денсаулық жағдайын бақылап отыруы ләзім.
Экономикалық ілгерілеу азаматтардың игілігіне өздігінен кепілдік бере алмайды. Гүлденген экономика жағдайында-ақ өз денсаулығын дұрыс күтпеуінің және қоршаған ортаның ластануы салдарынан науқас адамдардың саны жылдан-жылға өсіп отырғанын көзге елестету қиын емес. Қоғамды құруға қарай азаматтардың өмірінің аяғына дейін сау болуы және олар қоршаған табиғи ортаның таза болуы үшін күш салу керек. Мемлекеттің, бір жағынан, ауруды болдырмау, екінші жағынан, салауатты өмір салтын ынталандыру жөніндегі қадамдары халықтың денсаулығына әсер ететін маңызды фактор екенін әлемдік тәжірибе көрсетіп отыр. Аурулардың алдын алу дегеніміз: таза су мен кенеулі асты пайдалануды, тазарту жүйелерінің болуын, қоршаған ортаны ластайтын және экологиялық зиян келтіретін объектілерді қысқартуды, басқа да қауіпті факторларды төмендету жөніндегі осыған ұқсас шараларды білдіреді.
Денсаулық - тек қана әрбір адамның ғана емес, бүкіл қоғамның баға жетпес байлығы. Қазіргі заманғы қоғамда денсаулық сақтау өте маңызды рөл атқарады. Көп жағдайда, денсаулық сақтау халық өмірінің сапасын қамтамасыз етеді.
Жеке адамның бақыты үшін екі нәрсе керек: бірінші - денсаулық, екінші - білім. Осы екеуі ұштасса, адам алдында алынбайтын қамал, жетпейтін арман, игерілмейтін мақсат жоқ.
Салауатты өмір салтын дұрыс қалыптастыра алмау (режимнің дұрыс сақталмауы, қимыл-қозғалыстың аз болуы, дұрыс тамақтанбау, жағымсыз жағдайлардың көп болуы, зиянды әдеттерге үйір болу) - қоғамдағы келеңсіз жағдайлардың таралуының басты факторы.
Денсаулық - тән, рухани және әлеуметтік игіліктің жиынтығы. Денені үнемі ширықтыру, шынықтыру, сананың сапа деңгейін көтеру, интеллект өрісін биіктету, рухыңды шыңдау - бәрі де денсаулыққа қызмет етеді. Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымының шешімі бойынша, егер барлық жер тұрғындары салауатты өмір салтын ұстанатын болса, онда бұл жетістікті медицина ғылымындағы түбегейлі жаңалықтармен теңдестіруге болар еді деп санайды.
Сондықтан Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан - 2030 стратегиясындағы ұзақ мерзімді басымдықтың бірі - Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мән әл ауқаты тармағында, ...азаматтарымыздың өз өмірінің аяғына дейін сау болуы және оларды қоршаған табиғи ортаның таза болуы үшін азаматтарымызды салауатты өмір салтына әзірлеу қажеттігін басып көрсетеді[3].
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы денсаулықты аурудың және физикалық кемшіліктердің болмауы ғана емес, ол физикалық, рухани және әлеуметтік тұрғыдан сау болу деп түсіндіреді.
Қазіргі өркениеттің негізі, дені сау және рухани дамыған адам болып табылады. Әлеуметтік-экономикалық және саяси өзгертулер, ізгілік құндылықтарын бекіту, дамыған экономиканы және тұрақты демократиялық жүйені орнатуда мағына жоқ, егер де олар адамдарға толымды өмір сүруге жағдай бермесе.
Басқа жағынан қарағанда, дені сау ұлт мықты мемлекеттің нағыз белгісі болып саналады. Дені сау, ұрпағы таза, рухы биік, санасы терең адам ғана саналы өмір сүріп, өз ортасына, еліне пайда келтіріп, қоғамды алға жетелей алады. Халықтың физикалық және рухани имандылық саулығы елдің зияткерлік әлеуетін, экономикалық мүмкіндігін және қорғаныс қабілетін белгілейді.
Әр азамат өз мемлекетінің бөлшегі болып табылады, сондықтан дені сау, тәрбиелі және білімді азамат мемлекеттің өркениеттілік деңгейін, оның қоғамдық институттарының күшін, оның билік құрылымының мүмкіндіктерін көрсетеді. Әрбір адам өмірге дені сау ұрпақ әкелуге жауапты. Тек дені сау, білімді ұрпақ қана мемлекеттің сенімді болашағы.
Денсаулық сақтау - бұл әрбір жеке адамның физикалық және психикалық денсаулығын нығайтуғажәне сақтауға, белсенді ұзақ өмір сүруін қолдауға, денсаулығын жоғалтқан жағдайда медициналық көмек көрсетуге бағытталған саяси, экономикалық, құқықтық, әлеуметтік, мәдени, ғылыми, медициналық және санитарлы-гигиеналық салалардың жиынтығы.
Халыққа медициналық қызмет көрсетумен және санитарлы-эпидемиологиялық қамтамасыз етумен айналысатын денсаулық сақтау мекемелері медициналық қызмет көрсету талаптарына сәйкес екі түрге бөлінеді: стационарлы және амбулаторлы. Бұндай мекемелердің басты типтері: емдеу-профилактикалық, аптекалық, санитарлы-профилактикалық.
Медициналық мекемелердің нақты әртүрлілігі өте көп: емханалар, поликлиникалар, роддомдар, жедел медициналық жәрдем станциялары, кәсіпорындардағы медико-санитарлық бөлімдер.
Денсаулық сақтау, көптеген басқа да әлеуметтік салалар секілді, стратегиялық сала болып табылады. Оның дамуының төмен деңгейі халықтың құлдырауына (деградация) және әлеуметтік ретсіздікке әкелуі мүмкін. Дәл осындай стратегиялық мәні салаға мемлекет тарапынан болатын қарым-қатынастың басым болуын талап етеді.
Қазақстан Республикасының Конституциясы адамның құқығын және бостандығын ең жоғары құндылығы деп, ал оның құқығын және бостандығын құрметтеу, қорғау және сақтау - мемлекеттің міндеті деп жариялады. Әр азаматтың негізгі құқықтарының бірі - тәрбие және білім алу, денсаулығын қорғау және медициналық көмек алу болып табылады. Мемлекет адамның физикалық және рухани-имандылық денсаулығын, оның экологиялық және санитарлы-эпидемиологиялық ырыс-берекесін, дене шынықтыру және спортты дамытуын, лайықты өмір салтын қалыптастыруын қамтамасыз етуі тиіс.
Қазақстан Республикасында азаматтардың денсаулығын сақтауға және заңмен белгіленген кепілді медициналық көмектің көлемін тегін алуға конституциялық құқығы бар екендігі нақты айқындалған. Олар тиісті әлеуметтік институттар арқылы белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады [5].
Атап айтқанда, тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі (ТМККК) - Үкімет белгілейтін медициналық қызметтердің тізбесіне сәйкес Қазақстан азаматтарына және оралмандарға көрсетілетін медициналық көмектің бірыңғай көлемі.
Ұлттың денсаулығы қолайлы медициналық қызметтердің, дене шынықтыру мен әуесқойлық спорттың кең таралуының, салауатты өмір салты және дұрыс тамақтанудың, зиянды әдеттерді жою, экологиялық таза және күтілген орталығын жасау, елдің әр түкпірінде қауіпсіз және жасампаз өмір сүру мүмкіндігінің көмегімен қалыптасады және қолдау алады.
Негізгі мақсаты - Қазақстан Республикасы азаматтарының физикалық және рухани-имандылық денсаулығының күйін жақсарту, өмір сүрудің сапасын көтеру, дене шынықтыру - спорттық қозғалысын дамыту, қоршаған ортаны жайластыру және қорғау, салауатты өмір салтын жұртқа таныту және тарату, жасөспірімдерді патриотизм рухында тәрбиелеу, әлеуметтік-пайдалы және жасампаз қызметке шын жүрекпен талпыну болып табылады.
Адам денсаулығы - ғылым әлі түпкілікті біліп болмаған табиғаттың күрделі жаратылысы. Ал белгісіз дүниенің тамырын ақырын басып, ретімен абайлап қарау керек. Ал, қазақстандықтардың әрқайсысының денсаулығына жауапкершілік Конституция бойынша да, Заң бойынша да мемлекеттің қолдауындағы медицинаның мойнында. Өйткені ол денсаулық сақтау бағдарламасының әкімшісі. Ал жауапкершілік болған кезде, әрине, басшылардан, министрліктерден, емдеу орындарынан сұрау болады.
Елбасының әр жылғы Жолдауының мақсаты - Қазақстанның тәуелсіздігін әрі қарай нығайту. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті - Елбасы Н.Ә. Назарбаев 2013 жылғы Қазақстан-2050 стратегиясықалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Жолдауында медицинаның алдына қойған бір міндет - ауылдағы медициналық қызмет сапасын арттыруға, спорт пен дене шынықтыруды дамытуға байланысты болды. Нақты тапсырмалар берілді [6].
Салауатты өмір салтын ұстануға барша халықты бағыттаудың маңыздылығы зор. Себебі, дені сау саналы адам ғана қоғамға пайда келтіреді, ел экономикасын арттыруға үлес қоса алады. Әр қоғамның әлеуметтік жағдайы, экономикалық дамуы оның тұрғындарының денсаулығымен, өмір ұзақтылығымен бағаланады. Әлем ғылымы мен білімі және жаңа технология жетістіктері бойынша онкологиялық, кардиологиялық дерттерді емдеу мүмкіндігіне қол жеткізе бастады. Бұл дерттер әлем елдерінің бәрінде де бар. Соған орай ғалымдар да осы дерттің алдын алу, адамды сауықтыру жолында үлкен істер атқарып жатыр. Сондай ауруларға қарсы күресте Қазақстан да атсалысып, дамыған елдерден қалыспай, жүйелі түрде жұмыс жасап келеді. Мемлекеттің байлығы - адам, адамның байлығы - денсаулық. Мемлекеттің басты мақсаты - азаматтардың өмірін ұзарту және мемлекетке деген сенімін нығайту. Әр азамат өзінің қолынан келгенінше ел тәуелсіздігін нығайтуға қызмет жасауы керек.
20 жыл адам өмірімен алсақ, біраз жыл сияқты көрінгенімен, ел дамуында өте қысқа кезең. Қамшының сабындай қысқа уақыт ішінде Қазақстанның қанша ілгері басқаны көрініп тұр. Қазақстан медицинасы тоқырап тұрып қалды деп ешкім де айта алмайды. Өйткені бүгінгі таңда барлық жерде ауылдан бастап, үлкен ғылыми медицина институттары заманауи технологиялармен жабдықталып жатыр. Жыл сайын қаражат бөлінуде. Қазақстандық жас мамандар, ғалымдар шетелдегі алдыңғы қатарлы білім ордаларында тәжірибеден өтіп, әріптестерімен байланыс орнатып, нәтижелі жұмыс істеуде. Сондай-ақ ынтымақтастық мақсатта елдердің арасын жақындатуда парламентаралық байланыстың да рөлі бар. Шетелдің білікті дәрігерлері Қазақстанға келіп, кардиологиялық дертке ота жасап, қаншама адамдарды ажалдан арашалап қалды?! Әрі қазақстандық мамандарға тәжірибесін үйретті. Бүгінгі таңда, мәселен, 8 мыңнан астам адамның жүрегіне ота жасалды. Қазір тек Нұр - Сұлтанда ғана емес, жүрекке ота жасау облыс орталықтарындағы кардиологиялық ауруханаларда да жүзеге асуда.
Халық денсаулығы - баға жетпес байлық, мемлекеттің қымбат қазынасы. Денсаулығы мықты адам ғана қоғамға лайықты қызмет етеді, оның гүлденуіне, экономикасын жақсартуға үлес қосады. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында: Салауатты өмір салты мен адамның өз денсаулығы үшін ынтымақты жауапкершілігі қағидаты - денсаулық саласындағы және халықтың күнделікті тұрмысындағы мемлекеттік саясаттың ең басты мәселесі. Халық денсаулығы - ол Қазақстанның өзінің стратегиялық мақсаттарына жетудегі табысының ажырамас құрамдас бөлігі деген болатын [2].
Ой таразысына салсақ, Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бері елімізде көптеген оң өзгерістерге жол ашылды. Соның ішінде денсаулық сақтау саласында көптеген жетістіктерге қол жеткізілді. Яғни, халық денсаулығын сақтау ісінде медицина қызметкерлері мемлекетте жүргізіліп жатқан жаңа реформаларға сәйкес біраз игілікті істердің ұйытқысы болып келеді. Мәселен, Қазақстанда жаңадан ғылыми медициналық орталықтар, ауруханалар мен емханалар көптеп салынып, халық денсаулығына қалтқысыз қызмет көрсете бастады. Оған дәлел, Елбасының жыл сайынғы Қазақстан халқына арнаған Жолдауларында халық денсаулығына ерекше маңыз беруі тектен-тек емес.
Елбасының өзінің жыл сайынғы Жолдауларында еліміздің басты байлығы - азаматтардың денсаулығын сақтау мәселелеріне, оларды еліміздің бәсекеге қабілеттілігін қалыптастыратын мемлекеттік басымдықтар деңгейіне көтере отырып, денсаулық саласына аса зор көңіл бөледі. Денсаулық сақтау саласына әдет - тегідей ерекше назар аударылады.
Қоғам болашағы - әр адамның денсаулығына байланысты. Сондықтан да, бүгінгі таңда Қазақстанда күн тәртібінде тұрған әлеуметтік маңызы зор мәселенің бірі - ұлттың денсаулығы.Дені сау адам - қоғамның маңызды құндылығы. Сондықтан, әрбір адам ұзақ және бақытты өмір сүру үшін, денсаулықтың қадірін біліп, оны сақтай білу қажет.
Ұлт денсаулығы - Қазақстанның табысты болашағының негізі!
1.2. Қазақстан Республикасы электрондық денсаулық сақтау саласын дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы
Денсаулық сақтауды дамытудың жаңа мемлекеттік бағдарламасы 2020-2025 жылдарға арналған. Бағдарламаның мақсаты - сапалы және қолжетімді денсаулық сақтауды қамтамасыз ету. Бағдарламаны әзірлеудің үш негізі бар: Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті - Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың 2012 жылғы 14 желтоқсандағы Қазақстан-2050 стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауы; Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 15 ақпандағы № 636 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары; Қазақстан Республикасы Президентінің Бес институционалдық реформаны іске асыру бойынша 100 нақты қадам атты ұлт жоспары; Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың 2018 жылғы 10 қаңтардағы Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері және 2018 жылғы 5 қазандағы Қазақстандықтардың әл-ауқатын арттыру: табыстар мен өмір сүру сапасын арттыруатты Қазақстан халқына Жолдауы; Қазақстан Республикасының Президенті Қ.К. Тоқаевтың 2019 жылғы 2 қыркүйектегі Сындарлы қоғамдық диалог - Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі атты Қазақстан халқына Жолдауы. Бағдарламаның алдында Халықтың саламатты өмір салтын ұстануын қалыптастыру және қоғамдық денсаулық қызметін дамыту; медициналық көмектің сапасын арттыру; денсаулық сақтау жүйесін орнықты дамыту сияқты міндеттер тұр.
2025 жылы төменде көрсетілген жетістіктерге жету көзделген:
- азаматтардың күтілетін өмір сүру ұзақтығының 75 жасқа дейін өсуі;
- жүрек-тамыр, онкологиялық, созылмалы респираторлық аурулар мен диабеттен 30-70 жас аралығында мезгілсіз қаза болу қаупінің деңгейін 15,43 %-ға дейін төмендету;
- аналар өлімін 100 мың тірі туғанға шаққанда 14,5-ке дейін төмендету (құпия аудит деректері бойынша);
- нәрестелер өлімін 1000 тірі туғандарға шаққанда 8,3-ке дейін төмендету (құпия аудит деректері бойынша).
Осы бағдарламаның негізгі бағыттары:
1) адамдардың денсаулықты таңдауы;
2) қазіргі заманғы қоғамдық денсаулық сақтау қызметі;
3) МСАК деңгейінде денсаулықты жан-жақты қолдау;
4) адами капиталды дамыту;
5) медициналық көмек көрсетуді жетілдіру;
6) денсаулық сақтаудың бірыңғай цифрлық кеңістігін құру;
7) денсаулық сақтау қызметтерімен жаппай қамтуға қол жеткізу үшін МӘМС-ті іске асыру және ерікті медициналық сақтандыруды қолдау;
8) медицина саласындағы инвестициялық ахуалды жақсарту;
9) денсаулық сақтаудағы тиімді басқару.
Денсаулықты сақтау мен нығайту адамның өзінің тәни және психикалық саулығы үшін белсенді қамқорлығы мен жауапкершілігін болжайды. Адамдардың денсаулықты таңдап, өз мінез-құлқын өзгертуі үшін халықтың денсаулық мәселелері бойынша сауаттылығын арттыру шаралары қабылданатын болады. Әрбір нысаналы аудитория үшін неғұрлым сұранысқа ие ақпарат алмасу арналары арқылы саламатты өмір мәдениеті қалыптастырылатын болады. Мысалы, бұқаралық ақпарат құралдарында саламатты өмір салтын насихаттау жөніндегі жобалар іске асырылатын болады. Азаматтардың денсаулығын сақтауға және саламатты өмір салтын қалыптастыруға әрі қауіпті жүріс-тұрыс пен зиянды әдеттерден бас тартуға арналған бұқаралық іс-шаралар жоспарланып отыр. Қоғамдық денсаулық мәселелеріне үкіметтік емес ұйымдарды тарту тәжірибесі жалғасатын болады.
Сектораралық өзара іс-қимыл шеңберінде ДДҰ-ның Денсаулық барлық саясатта ұсынымы негізінде ел өңірлерінде Салауатты қалалар, өңірлер; Денсаулықты нығайтуға ықпал ететін мектептер; Салауатты университеттер жобалары іске асырылатын болады.
Салауатты қалалар, өңірлер жобасын енгізу жасыл аймақтар мен белсенді саламатты демалыс орындарының қолжетімділігін жақсартады; қалалар мен жолдар инфрақұрылымының қауіпсіздігін арттырады. Жоба қаланың немесе өңірдің инфрақұрылымы арқылы денсаулықты қолдауға қалалар мен облыстар әкімдерінің саяси ұстанымдарын бекітуге мүмкіндік береді.
Салауатты университеттерді ілгерілету шеңберінде жоғары білім беру, сондай-ақ техникалық және кәсіптік орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының студенттері үшін саламатты өмір салтын ұстануды қалыптастыру үшін жағдайлар жасалатын болады. Мысалы, дұрыс тамақтануға қол жеткізу, дене шынықтыру сабақтарына жағдай жасау арқылы. Жобаға қатысатын оқу орындары студенттердің ғана емес, оқытушылар құрамының да денсаулығын дамытатын болады.
ДДҰ-ның Денсаулықты нығайтуға ықпал ететін мектептер жобасы шеңберінде оқушылар ерте жастан бастап дұрыс әдеттерді қалыптастыра бастайды. Мектеп басшыларына жоба бойынша ДДҰ ұсынымдары оқытылады.
Жасөспірімдер мен жастарға басым дәрежеде ықпал ету үшін темекі шегудің таралуын, оның ішінде никотинді, вейпингті жеткізудің электрондық жүйелерін шектеуге және төмендетуге; алкогольді, психикаға белсенді әсер ететін заттарды тұтынудан болатын өлім мен мүгедектіктің профилактикасына және оны төмендетуге бағытталған ДДҰ ұсынатын шаралар қабылданатын болады.
Жыл сайын халықтың арасында дұрыс тамақтануды дәріптеу бойынша шаралар қабылданатын болады. Құнарлы тамақтануды насихаттау; дұрыс тамақ өнімдерінің қолжетімділігін арттыру, білім беру ұйымдарында тамақ өнімдерін бақылау көзделген.
ДДҰ әдіснамасы бойынша прогресті және ағымдағы жағдайды бағалау үшін 2021 және 2025 жылдары инфекциялық емес аурулардың қауіп факторларын бағалау бойынша, темекіні тұтыну, алкогольді тұтыну бойынша эпидемиологиялық зерттеулер жүргізілетін болады.
Балалар арасында ДДҰ бастамасы бойынша балалар семіздігін және қауіп факторларын зерттеу негізінде семіздікпен сырқаттану мониторингі жүргізілетін болады.
Осылайша, қоғамдық денсаулық саласында жүргізіліп жатқан шаралардың тиімділігі зерттеулер арқылы бағаланатын болады, олар адам денсаулығының объективті жай-күйін бағалауға және әлемдік деректер базасында Қазақстан туралы уақтылы статистикалық деректерге ие болуға мүмкіндік береді.
Мемлекет тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің сапасын, қауіпсіздігін бақылау және қамтамасыз ету жөніндегі уәкілетті орган тұлғасында дәрілік заттарды, тамақ қоспаларын, генетикалық түрлендірілген организмдер мен жаңа тамақ өнімдерін тексеру және тіркеу кезінде басты рөл атқаратын болады. Жалған және генетикалық түрлендірілген өнімдерді қоса алғанда, тамақ өнімдерінің сапасы мен қауіпсіздігіне мониторинг және бақылау жүргізу қамтамасыз етілетін болады.
Халықаралық медициналық-санитариялық қағидаларды (бұдан әрі - ХМСҚ) және 2019 - 2023 жылдарға арналған Жаһандық бағдарламаны іске асыру жөніндегі жол картасының іске асырылу мониторингі жалғастырылады.
ХМСҚ іске асыру жөніндегі жол картасының шеңберінде ДСҰ-ның, халықаралық ұйымдардың (Алиментариус Кодексі, ХЭБ және т.б.) талаптарын ескере отырып, тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі іс-шаралар кешені, халықаралық талаптарға сәйкес ұлттық заңнаманы үйлестіру, тамақ өнімдерінің қадағалануын қамтамасыз ету, микробқа қарсы резистенттілік бойынша іс-шаралар, тамақ өнімдерінде ветеринариялық препараттардың, пестицидтердің және басқа да заттардың қалдық мөлшерінің болуын бақылау жөнінде шаралар қабылдау, тез және жедел хабарлау, тамақ өнімдерінің сәйкессіздігін анықтау бойынша мәліметтер алмасу мәселелерін қоса алғанда, тамақ өнімдерінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша мүдделі мемлекеттік органдардың, салалық одақтардың (қауымдастықтардың) және кәсіпорындардың өзара іс-қимылын күшейту шаралары, оның ішінде ақпараттық жүйелерді пайдалану арқылы ұйымдастырылатын болады.
Қоғамдық денсаулық саласындағы төтенше жағдайларға ден қоюға әзірлікті арттыру үшін алғашқы толық қарап-тексеретін көлік хабтарының қызметкерлерін оқыту жүргізілетін болады.
Тамақ өнімдерін өндірушілер үшін ХАССП (ағылшынша НАССР - Hazard Analysis and Critical Control Points - қауіпті факторларды талдау және бақылаудың сыни нүктелері) қағидаттары негізінде тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі менеджменті жүйесін енгізу бойынша оқыту жүргізілетін болады. Осы қағидаттарды оқыту және енгізу тамақ өнімдерін жасау тізбегіне қатысатын ұйымдар үшін Кеден одағының Тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы техникалық регламенті шеңберінде көзделген.
Су ресурстарының экологиясы мәселелерінде халықаралық тәжірибе ескеріле отырып, 1 және 2-санаттағы су қоймаларының санитариялық-эпидемиологиялық мониторингі жалғасатын болады.
БҰҰ-ның Климаттың өзгеруі туралы негіздемелік конвенциясын (Париж келісімі, 2015) орындау мақсатында тұрғын үй-жайлардағы ауаның сапасы бойынша ДДҰ нұсқаулығы енгізілетін болады. Атмосфераға шығарындыларды төмендету бойынша жағдайлар жасалады, экологиялық таза отынға және энергия үнемдеу технологияларына жаппай қол жеткізу арттырылады. Қоршаған ортаға зиянды заттар шығарындыларының отандық стандарттарын халықаралық стандарттармен үйлестіру жүргізілетін болады. Ауаның ластану деңгейі туралы (ауа сапасының индексі, air quality index, AQI бойынша) халықты хабардар ету мүмкіндігі бар қалаларда өлшеу, ауа сапасын бақылау, бөлшектерді тұтып қалу жүйелерін енгізу бойынша шаралар қабылдау жоспарлануда. Сонымен қатар балаларға арналған қоғамдық ғимараттар үй-жайларының ішінде қоршаған ортаның жай-күйін мониторингтеу жүйесі әзірленетін және енгізілетін болады.
Инвесторларды тарта отырып, өнеркәсіптік және қатты тұрмыстық қалдықтарды кәдеге жарату және қайта өңдеу бойынша қазіргі заманғы технологиялар енгізілетін болады. Денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган қауіпсіздік стандарттарын сақтау және қоршаған ортаны сақтау мақсатында қалдықтардың мемлекеттік кадастрында медициналық қалдықтар бойынша есептілік мониторингін жүргізетін болады.
Инфекциялық ауруларды басқару, олардың профилактикасы, диагностикалау және емдеу тиімділігін арттыру бойынша шаралар қабылданатын болады.
Қазақстанның халықаралық міндеттемелеріне сәйкес микробқа қарсы препараттарға төзімділікті тежеу жөніндегі ведомствоаралық бағдарлама (жол картасы) іске асырылатын болады. ДДҰ-мен және басқа да халықаралық ұйымдармен микробқа қарсы төзімділік проблемалары бойынша өзара іс-қимыл жалғасады.
Халықты иммундық профилактикамен қамту жұмысы, оның ішінде халықтың профилактикалық егуден бас тартуын азайту үшін ақпараттық-түсіндіру жұмыстары арқылы жалғасады. Профилактикалық егу жүргізілетін инфекциялық аурулар тізбесіне адамның папиллома вирусына (бұдан әрі - АПВ) қарсы вакцинацияны енгізу қарастырылады.
Халықаралық міндеттемелер шеңберінде АИТВ инфекциясымен өмір сүретін адамдарды ретровирусқа қарсы терапиямен қамту арттырылып, ТМККК шеңберінде оларға қажетті медициналық көмек көрсетілетін болады. АИТВ инфекциясын шоғырланған сатыда ұстау бойынша профилактикалық іс-шаралар жалғасады.
ДДҰ-ның және ғылыми негізделген басқа да көздердің ұсынымдарына сәйкес қауіп топтарының арасында В және С вирусты гепатиттерін анықтауға скрининг жүргізілетін болады және дәрілік терапиямен қамту артады.
Сондай-ақ, туберкулезбен және өкпенің басқа да ауруларымен күресті дамыту мәселесі қаралатын болады.
Медициналық көмек көрсетуге байланысты инфекцияларға қатысты шаралардың тиімділігін арттыру қамтамасыз етіледі. ДДҰ-ның жетекші қағидаттары ұлттық деңгейде де, сондай-ақ медициналық ұйымдарда да инфекциялардың профилактикасы және инфекциялық бақылау бағдарламасында іске асырылатын болады. Сонымен қатар қан орталықтары беретін жаңа мұздатылған плазманы вирустық инактивациялау және карантиндеу технологиясын енгізу жалғасады.
Халықтың өмір сүру ұзақтығын арттыру үшін ЭЫДҰ мен ДДҰ ұсынымдары бойынша жарақаттану мен жазатайым оқиғалардың профилактикасы және оларды төмендету бойынша шаралар қабылданатын болады. Қазақстанда 14-30 жас аралығындағы балалар мен жастар көбінесе жарақаттану мен жазатайым оқиғалар салдарынан қайтыс болады. Сондықтан, шаралар жол-көлік оқиғалары (бұдан әрі - ЖКО) себебінен болатын өлім деңгейін төмендетуді көздейді.
Жолдардың авариялық-қауіпті учаскелеріндегі трассалық медициналық-құтқару пункттерінің қызметін одан әрі жетілдіру үшін бұл қызмет денсаулық сақтау жүйесінің қарамағына берілетін болады.
ЖКО кезінде мерт болуды азайту үшін жергілікті жерлерде алғашқы медициналық көмек көрсетудің тиімділігі маңызды фактор болып табылады. Сыртқы қан кетуді уақтылы тоқтату, қолда бар құралдармен уақтылы иммобилизациялау және келген жол полициясының жұмыскерлері мен басқа адамдар көрсеткен алғашқы медициналық көмектің басқа шаралары зардап шеккендердің аман қалу мүмкіндігін айтарлықтай арттыруы мүмкін.
МСАК деңгейінде денсаулықты жан-жақты қолдау халықты тарта отырып, медициналық ұйым деңгейінде, өңірлер, ел деңгейінде және халықаралық деңгейде жүргізілетін болады.
МСАК жөніндегі Астана декларациясын халықаралық деңгейде дәріптеу ДДҰ мен басқа да халықаралық ұйымдар тарапынан Қазақстанды техникалық қолдауды күшейтуге және елге инвестициялар тартуға мүмкіндік береді. Атап айтқанда, ДДҰ Еуропалық өңірінің МСАК жөніндегі географиялық жағынан қашық орналасқан офисін МСАК жөніндегі жаһандық офиске айналдыру жоспарланып отыр. Бұл Қазақстанда орналасқан офис арқылы бүкіл әлемде МСАК жөніндегі Астана декларациясының енгізілуіне мониторинг жүргізуге мүмкіндік береді. МСАК жөніндегі жаһандық офиске дамыған елдердің инвестицияларын және халықаралық донорларды тарту оқыту және дамыту арқылы Қазақстандағы кадрлық әлеуетті күшейтеді, сондай-ақ біздің елде үздік тәжірибені кедергісіз және уақтылы енгізуге мүмкіндік ашады.
Ел деңгейінде Қазақстан Республикасында МСАК дамыту жөніндегі 2019 - 2020 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары іске асырылады. МСАК-тың географиялық жағынан қолжетімді желісі инфрақұрылымды және мемлекеттік-жекешелік әріптестікті дамыту шеңберінде қамтамасыз етілетін болады. МСАК-ты жаңғырту негізінде денсаулық сақтау қызметтерін біріктіру жалғасады. Отбасылық дәрігерлерді резидентурада даярлау және учаскелік дәрігерлерді кезең-кезеңмен даярлау негізінде оларға арнайы мамандардың кейбір функцияларын беру есебінен МСАК-тың кадрлық әлеуеті жақсарады.
МСАК дамытудың негізгі бағыттары 2022 жылға дейін іске асырылып, кейіннен МСАК-ты қолдау басым қаржыландыру арқылы жүргізіледі. Медициналық-санитариялық алғашқы көмекке және қоғамдық денсаулық сақтау қызметіне жұмсалатын шығыстар денсаулық сақтауды қаржыландырудың жалпы көлемінің 60 %-ына дейін ұлғайтылатын болады. ТМККК және МӘМС шеңберінде амбулаториялық-емханалық көмекке (бұдан әрі - АЕК) және қоғамдық денсаулыққа арналған шығыстардың үлесі индикатор болмақ.
Ауруларды ерте анықтау және бүкіл өмір бойы адамдардың тұрмыс сапасын сақтау үшін ынталандырылатын МСАК ұйымдарын қаржыландыруды жетілдіру жалғасады. Жылына бір тұрғынға шаққанда МСАК ұйымдарына бару саны аурулардың профилактикасына және оларды ерте анықтауға бағытталған қызметтерді халықтың пайдалану индикаторы ретінде қадағаланатын болады.
Ауруларды басқару бағдарламасын (бұдан әрі - АББ) енгізу халықты қамтуды және АББ-дағы аурулар тізбесін кеңейтумен жалғасатын болады. АББ өз ауруы және денсаулықты сақтау тәсілдері туралы білімін арттыру, пациенттің дәрігердің ұсыныстарын уақтылы орындауы, соның ішінде дәрілік препараттарды уақтылы қабылдауы, диетаны бақылауы және пациенттің басқа да әрекеттері арқылы ауруларды басқаруға пациенттердің қатысуына мүмкіндік береді. АББ іске асыру инфекциялық емес аурулары бар адамдардың тұрмыс сапасын арттырады әрі шығыны көп шұғыл және стационарлық медициналық көмек көрсетуді бақылауға мүмкіндік береді.
Сондай-ақ БҰҰ Балалар Қоры (ЮНИСЕФ) ұсынған патронаждың әмбебап прогрессивті моделін іске асыру жалғасады. Патронаж әлсіз жағдайдағы баланың өміріне, денсаулығына, дамуына қауіп төндіретін медициналық немесе әлеуметтік сипаттағы қауіпті уақтылы анықтауға және азайтуға көмектеседі.
Елдің әр өңірінде медициналық ұйымдарды үйлестіру және әдіснамалық сүйемелдеу үшін МСАК-тың үздік практикаларының өңірлік орталықтары (бұдан әрі - ҮПО) дамитын болады. ҮПО МСАК қызметтерін көрсетуде жаңа технологияларды әзірлеп, енгізетін болады. Халықаралық тәжірибе негізінде халықты денсаулық мәселелеріне, оның ішінде үкіметтік емес ұйымдардың қолдауымен тарту үшін Қоғамдастық деңгейінде денсаулық сақтау бағдарламасы әзірленеді және енгізіледі. Аталған бағдарлама санитариялық-профилактикалық жұмыстарды тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Санитариялық ағарту жұмыскерлерін тарту және оқыту жөніндегі мәселе пысықталатын болады. Мысалы, МСАК ұйымдарына ақы төленетін жұмысқа санитариялық ағарту жұмыскерлері ретінде орта білімі бар халықтың өкілдері тартылуы мүмкін. Бұл үшін экономикасы және әлеуметтік-демографиялық бейнесі ұқсас елдердің санитариялық ағарту жұмыскерлерін тартудағы тәжірибесі зерделенетін болады. Мұндай жұмыскерлер әлемнің бірқатар елдерінде денсаулық мәселелері бойынша халықтың сауаттылығын арттыруға белсенді қатысады және адамдардың медициналық қызметтерді уақтылы алуына қатысады.
Мектеп жасындағы балалардың денсаулығын сақтау МСАК желісінде жұмыс істейтін мектептердегі медицина жұмыскерлері есебінен жақсартылатын болады.
Жасөспірімдердің арасындағы суицид профилактикасы бойынша шараларды іске асыру жалғасады. Атап айтқанда, жасөспірімдердің арасында суицид қаупін ерте анықтау үшін мектеп психологтары, МСАК медицина жұмыскерлері оқытылады; сондай-ақ ата-аналар хабардар етіледі. Ата-аналар, оның ішінде ата-аналар комитеттері мен мессендждердегі чаттар арқылы, күйзеліс кезінде балаларға қолдау көрсету, қауіпсіз орта және зорлық-зомбылықты болдырмау, психологиялық көмекке жүгінудің көрсеткіштері мен суицидке бейім ой белгілері бойынша оқытылады.
Жасөспірімдер мен жастардың денсаулығын сақтау және жақсарту үшін МСАК желісінде жастар денсаулық орталықтарының қызметі жетілдірілетін болады. Жастар денсаулық орталықтары ТМККК және МӘМС шеңберінде, оның ішінде репродуктивті және ментальды денсаулықты сақтау бойынша көрсетілетін қызметтердің тізбесі мен қолжетімділігін кеңейтеді. Психикалық денсаулықты сақтау және қалпына келтіру үшін жасөспірімдер мен жастарға депрессия кезінде, суицид туралы ой келген кезде, сондай-ақ зорлық-зомбылықтан, мазақтаудан (буллингтен) жәбір көріп жүрген адамдарға консультациялар беріледі. Қажет болған жағдайда бейінді мамандар мен басқа да қызметтер тартылатын болады.
Халыққа қызмет көрсетудің отбасылық қағидаты шеңберінде отбасылық дәрігерлер мен жалпы практика дәрігерлері барлық жастағы пациенттерге қызмет көрсететін болады. Учаскелік медицина жұмыскерлерінің жұмысын амбулаториялық-емханалық деңгейде қолдау үшін белсенді ұзақ өмір сүру мектептері дамитын болады.
Ауруларды ерте диагностикалау үшін мамандандырылған қызметтерді МСАК-пен біріктіру жалғасады. Амбулаториялық-емханалық көмек көрсету деңгейінде ментальдық денсаулық орталықтарын құру және оның жұмыс істеуі жалғасады. Өзіне-өзі қол жұмсаудың жоғары қаупі анықталған адамдарды динамикалық байқау және олармен консультациялар жүргізіледі; қажет болған жағдайда осал топтағы пациенттер мамандандырылған көмекке жіберілетін болады.
МСАК деңгейінде психоәлеуметтік бейімдеу және оңалту үшін мультидисциплинарлық командалар құрамына психологтар мен әлеуметтік жұмыскерлер енгізіледі. Бұл жұмыскерлер МСАК жағдайында қажетті дағдыларға кезең-кезеңімен оқытылады.
Халықтың репродуктивтік денсаулық туралы ақпаратқа және МСАК-те отбасын жоспарлау қызметтеріне қол жеткізуі кеңейтілетін болады. Әйелдерді қазіргі заманғы контрацепция құралдарымен қамту жақсарады. Стационарлар базасында қауіп факторлары жоғары жүкті әйелдер үшін қызмет көрсететін консультативтік кабинеттер құрылатын болады. МӘМС шеңберінде қосалқы репродуктивтік технологиялардың қолжетімділігі мен тиімділігін арттыру жөніндегі іс-шаралар жалғасады.
Халықаралық ұйымдар ұсынымдарының негізінде медициналық персоналды жоспарлау және болжау үшін денсаулық сақтаудың кадрлық ресурстарын есепке алудың ұлттық жүйесі (бұдан әрі - КРЕАҰЖ) құрылады. Бұл жүйе өңірлер, ұйымдар мен мамандықтар бөлінісінде кадрлар дербес есепке алынатын, медицина жұмыскерлерінің тіркеліміне негізделетін болады. Институционалдық әлеуетті нығайту үшін денсаулық сақтаудың кадрлық ресурстары ұлттық обсерваториясының қызметі жетілдіріледі. Денсаулық сақтаудың еңбек ресурстары бойынша ұлттық шоттар енгізілетін болады.
Медициналық ұйымдар мен медициналық білім беру ұйымдары жұмыскерлерінің мәртебесін арттыруға - жалақыны арттыру, әлеуметтік қолдау шараларын күшейту, кәсіби жауапкершілікті қорғау және басқа да шаралар арқылы қол жеткізілетін болады.
МӘМС енгізу шеңберінде жыл сайын дәрігерлер мен орта медицина жұмыскерлерінің жалақысы артады. Дәрігердің орташа жалақысының экономикадағы орташа жалақыға арақатынасы 2023 жылы 1,8:1 деңгейге дейін жеткізіледі, ал 2025 жылы ҚР-да дәрігердің бір ставкадағы орташа жалақысы кемінде 550 000 теңге болады. Орта медицина жұмыскерлері үшін бұл арақатынас 2025 жылы 0,8:1-ге дейін ұлғаяды. Денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган мен үкіметтік емес сектор (медициналық қауымдастықтар, кәсіптік одақтар) тарапынан мемлекеттік медициналық ұйымдардағы медицина қызметкерлері еңбекақысының нақты деңгейіне мониторинг жүргізілетін болады. Еңбекақы төлеу деңгейі және штат кестесі медициналық ұйым деңгейінде реттелетін болады. Еңбекақы төлеу жүйесінде ашықтықты арттыру үшін медициналық ұйымдар корпоративтік басқару мен қазіргі заманғы менеджмент қағидаттарын енгізуді жалғастырады.
Денсаулық сақтау жүйесінің жұмыскерлері үшін, әсіресе жас мамандарға, оның ішінде ауылдық жерлерде, шағын қалаларда, өңірлерде әлеуметтік қолдау шараларын күшейту жалғасады.
Медицина жұмыскерлері мен денсаулық сақтау субъектілерінің кәсіптік жауапкершілігін ауыстырмалы сақтандыруды кезең-кезеңмен енгізу жоспарлануда. Медициналық құқық мәселелеріне академиялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz