Мұхамедханов және Абай мұражайы Семей таңы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 66 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ

I ҚАЙЫМ МҰХАМЕДХАНОВТЫҢ ӨМІРІ МЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ

Қайым Мұхамедхановтың ғұмырнамасы мен шығармашылығы және оның зерттелуі
Қайым Мұхамедхановтың әдеби-ғылыми мұрасы және «Абайдың әдеби мектебі» диссертациясы жайында
Мұхтар Әуезов және Қайым Мұхамедхановтың ғылыми мұраларындағы үндестік
Қайым Мұхамедханов ғылыми еңбектеріндегі қарама-қайшылықтар

II ҚAЙЫМ МҰХAМEДХAНOВТЫҢ ЗEPТТEУЛEPIНДEГI AБAЙТАНУ, ШӘКӘРІМТАНУ ЖӘНЕ ТЕКСТОЛОГИЯ ҒЫЛЫМЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

2. 1. Қaйым Мұхaмeдхaнoв - абайтанушы.

2. 2. Қaйым Мұхaмeдхaнoв - Абайдың әнші шәкірттерін зерттеуші.

2. 3. Қaйым Мұхaмeдхaнoв - шәкәрімтанушы.

2. 4. Қaйым Мұхaмeдхaнов - текстология ғылымының негізін салушы ғалым

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы:

Ұлы Абайдың мұрасы - ғасырлар бойы қасиетінен айырылмаған ұлтымыздың рухани қазынасы. Абайдың шығармалары - астарында терең философиялық ой жатқан, оқырманға өнеге мен тәрбие беретін әдебиетіміздің алтын қоры. Абайдың өмірі мен шығармашылық өнері, философиясы, қоғамдық, эстететикалық көзқарастары, қазақ поэзиясындағы өлең жүйесін, ақындық тілді дамытудағы үлесі, музыкалық мұрасы жайлы сан-салалы зерттеу қажырлы еңбекті қажет етеді. Абай мұрасын зерттеу шын мәнінде Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дулатұлы мақалаларынан басталды деуге болады. Алайда, Абайдың өмірі мен шығармашылығы жолында аянбай тер төгіп, Абай үшін өмір сүрген жан Қайым Мұхамедханов еді.

Қайым Мұхамедхановты біз Абайдың, Шәкәрімнің, Мұхтардың шығармашылығын зерттеген тұлғатанушы-ғалым, текстолог-ғалым, керемет ақын, жазушы және шебер аудармашы ретінде танимыз.

Қайым Мұхамедханұлының ғылыми еңбектерінің нысаны - жалпы қазақ әдебиетіндегі мәселелер. Бастауын XVII-XVIII ғасырларда өмір сүрген атақты батырлардың, ақын-жыраулардан алып, кейінгі Махамбет, Дулат, Шоқанмен жалғасын тауып, Абайды зерттеп, қаймықпай алашордашылар жайлы сөз қозғады. Ғалымның ғылым жолындағы ең биік шыңы - Абай болды.

1930 жылдардың аяғында Абайдың кейінгі ұрпаққа қалдырған мұрасына үлкен қауіп төнді. Абайдың шығармаларының сөздері бұрмалана бастады, Абайдың өмірінен сыр шертетін деректер жоғала бастады, ал Абайдың өмірімен таныс қариялар саны сиреп қалды. Осы қиын мезетте Абай мұрасын аман алып қалуды Қайым Мұхамедханұлы өз мойынына алады. Ғалым Абайдың өмірімен, шығармашылығымен етене танысу үшін ауыл-аймақты аралайды, ақынды тірісінде көзі көрген қарияларды іздейді. Ғалымның бұл сапарындағы көздеген бар мақсаты - ұлы Абай өмірінің әр тармағын шынайы қалпында халыққа жеткізу, саясаттың тәркегіне түскен шығармаларын еш өзгеріссіз аман алып қалу болды. Діттеген мақсатына жеткен соң, ғалым Абай атындағы мұражай ашып, халыққа ұлы ақынның ұлылығын көрсеткісі келді. Бұл арманы да жүзеге асты. Қайым Мұхамедхановтың тікелей қатысымен 1940 жылы еліміздің тарихындағы алғашқы әдеби мұражай Семей қаласында «Абайдың мемлекеттік әдеби-мемориалдық мұражайы» деген атпен ашылды. Бұл мұражайда Абай жайлы әртүрлі жәдігерлер мен ақынның шығармаларын кездестіруге болады.

Мұнымен Қайым Мұхамедхановқа артылған міндет аяқталған жоқ. Ендігі мақсат - Абай шәкірттерінің есімдерін жаңғырту еді. Мақсат барысында Қайым Мұхамедханов Абайдың ақындық мектебінің негізін қалады. Абай ақындық мектебі қазақ әдебиетіндегі ең айтулы жаңалық болды. Себебі әлем әдебиетінде некен-саяқ кездесетін әдеби мектептің бірі қазақ әдебиетінің сахнасында пайда болды және оған Абайдың есімі берілді. Бұл мектептің өкілдері Абайдың ұлдары мен ізін басқан шәкірттері - Әубәкір, Әріп, Әсет, Баймағамбет, Көкпай, Мағауия, Тұрағұл, Шәкәрім. Қайым Мұхамедханов Абайдың шәкірттерін екі топқа бөліп қарастырады:

Абайдың әндерін, өлеңдері мен аудармаларын тыңдап, ауыздан-ауызға жеткізіп, елге танытушылар. Олар:, Мұқа Әділханов, Бейсембай Жәнібеков, Әлмағамбет Сексембаев, Мұқаметжан Майбасаров сынды Абайдың шығармаларын бұлжытпай, еш өзгеріссіз халыққа таратқан әнші шәкірттері.
Абайдың дәстүрін жалғастырып, ақынның мұрат-мақсатына үндес болып, өз жандарынан көркем шығарма жазып жүрген ақын шәкірттері. Бұл топтың өкілдеріне Шәкәрім, Ақылбай, Мағауия, Әріп, Әубәкірлер, Әсет Найманбаев, Көкбайларды жатқызамыз [1, 78] . Оның ішінде ерекше тоқталатынымыз - Шәкәрім. Себебі, Қайым - «шәкәрімтану» ғылымының негізін қалап, ақынның шығармашылығын тереңнен зерттеген бірден бір ғалым.

Қай топ болмасын, Қайым Мұхамедхановтың назарынан тыс қалған жоқ. Ғалым шәкірттерінің әрқайсысына ерекше көңіл бөліп, олардың шығармаларымен танысып, қағазға бетіне түсіріп алған. Атап айтқанда, Мағауияның - «Медғат-Қасым», «Еңлік-Кебек», Ақылбайдың - «Дағыстан» (Кәрі Жүсіп), Әсеттің - «Салиха Сәмен» және «Евгений Онегин» аудармасы, «Зұлұс», Көкбайдың - «Сабалақ», «Кенесары-Наурызбай», Әріптің - «Біржан-Сара», Тұрағұл, Мұқа, Әубәкір сынды шәкірттерінің шығармаларының әдебиет тарамдарынан табылуы ғалымның арқасында [2, 5] .

Қайым Мұхамедхановты біз тек әдебиетші деп қана емес, сонымен қатар текстолог ретінде танимыз. Ғалым Абай жайлы еңбектерінде ақынның көп өлең сөздері бұрмаланғандығы жайлы жазады. Ұлы ақынның 100 жылдығына орай шығарылған өлең жинақтары асығыс жасалған дүние дейді. Себебі Абайдың өлеңдерін жинақтаушылар тек бір ғана Мүрсейіттің нұсқанын негізге алған. Мұндай шала-жансар, шикі дүниенің кейінгі ұрпақтың қолына тимеуі үшін Қайым Мұхамедханов Абай шығармаларының текстологиясымен айналысады, 1909 жылы жарық көрген Абайдың алғашқы өлеңдер жинағын, 1921 жылдан бастап 1954 жылға дейін шыққан Абайдың барлық кітаптарын салыстырады. Жинақтарды салыстыру барысында Абайдың өлеңдерінің көпшілікке қате нұсқасының беріліп жүргенін анықтайды, оларға текстологиялық талдау жасайды. Ғалымның «Aбaйдың бұpын жaриялaнбaғaн өлеңдері», «Түзeлгeнi қайсы? Түсiнiктeрi қайсы?», « «Абайдың сөзіне үңілсек» дұрыс үңілейік», «Ақын мұрасына абай болғанымыз жөн» және тағы басқа мақалаларындағы әдеби-танымдық, тарихи ой-түйіндер көптеген ғалымдардың болашақ зерттеулерінің ғылыми діңгегіне айналды. Көпке мәлім Абайдың «Алланың өзі де рас, сөзі де рас», «Қансонарда», «Жігіттер, ойын арзан, күлкі қымбат» және тағы басқа өлеңдердегі қателіктерді көрсетеді, олардың қате екендігін дәлелдейді және дұрыс нұсқасымен толықтырады. Алайда, кейбір қателіктер өзгертілгенімен, кейбірі бүгінгі күні сол қалпында кездесіп жатқаны өкініш тудырады. Текстолог-ғалым мектеп табалдырығын аттаған бүлдіршіннің ұранына айналған Абайдың «Ғылым таппай мақтанба» және «Интернатта оқып жүр» атты өлеңдердің түп-тамыры бір екендігін және екі өлеңнің көркемдік-ерекшеліктері мен мағыналық сабақтастығын көрсетеді [3, 19-155] . Абайтануды Қайым Мұхамедхановсыз елестету мүмкін емес, бұл туралы белгілі әуезовтанушы ғалым Т. Жұртбай өзінің «Қайсар ғалым» деген мақаласында: «Қ. Мұхамедханов - Абай өлеңдерін жинаушы, Абай мұрасының жазылу, басылу тарихын зерттеген историограф, үш-төрт басылымына түсініктеме жазған библиограф, Абай шығармаларының дұрыс жазылуын жүйелеген текстолог, Абай және оның ақындық дәстүрі хақында монографиялық еңбек жазған теоретик, сол замандағы қоғамдық қарым-қатынастарды зерттеген тарихшы, сол дәуірдегі әдеби нұсқаларды, ел аузындағы өлең-жырды, әңгіме-аңызды қағазға түсірген фольклорист» , -деп бағалайды [4] . Ғалым Шәкәрім Құдайбердіұлының да шығармаларын текстологиялық жағынан дұрыс басылуына, өлеңдерінің хронологиялық дұрыс орналасуына арнап бірнеше мақала жазды. Сол мақалаларының өзі бүгінгі шәкәрімтану ғылымының жаңа белесінің тың парақтары болып ашылды.

Қайым Мұхамедхановтың зерттеушілік ізденістері нәтижесінде әдебиет пен көркемөнердің және қоғамдық-саяси тарихтың мазмұнын байытқан өлшеусіз қымбат қазыналар, мұрағаттық құжаттар - өз алдына бір төбе. Ғалым «Қаракерей Қабанбай», «Қанжығалы Бөгенбай» сынды бірнеше нұсқалы жырларды зерттеп, оларға талдау жасап, қайысысы тарихи шындыққа сай келетінін тапты. Алайда солақай саясаттың кесірінен бұл еңбектері көпке жарияланбады. Мұхамед Хайдар Дулати мен Қадырғали Жалайыридің өмірі мен еңбектеріне шолу жасайды. Қайым Мұхамедхановтың зерттеу жұмыстарының қайсысы болмасын, қазақ әдебиетіне, қазақ тарихына құнды. Әсіресе, Бұқар жырау жайлы жазылған мақаласы тың мәліметтерге толы. Қайым Мұхамедханұлы «Бұқар жырау» мақаласында жыраудың өмір сүрген жылдары мен туған жері мәселелерін қозғайды. Қ. Жұмалиевтың, Х. Сүйіншалиевтің, С. Мұқановтың, М. Мағауинның ғылыми еңбектерінде көрсетілген Бұқардың өмір сүрген жылдары мен туған жері шындыққа жанаспайтынын және дәлелдердің қисынсыз екенін Қайым Мұхамедханов көрсетіп қана қоймай, осы сұрақтардың жауабын табуға өзі кіріседі. Ғалым тарихи деректерден тыс, Бұқармен замандас болған жыраулардың шығармаларына үңіледі, шежірелерді ақтарады және шындыққа сай келетін нұсқасын ұсынады [5, 54-85] .

XX ғасырдың басында қазақ әдебиетінің басты мәселелерінің бірі шығармалардың нақты авторын табу еді. Кей ақын-жазушылар өз шығармаларын баспаға бүркеншік есіммен жариялап жатса, кейбірінің шығармалары уақыт өте қолды болып, өз иесінен айырылып жатты. Бұл мәселемен күресу Қайым Мұхамедхановтың ендігі міндеті болады. Ғалымның ерен еңбегінің арқасында қаншама шындықтың беті ашылды, ұмыт қалған тұлғалардың есімі қайта жанданды. Оның тарихи шындықты бұрмаламай, деректерді нақтылы дәлелдермен берген мақалалары 400-ден астам. Мысалы, Иманбазар Қазанғапұлының «Әнибал» поэмасын ағайын Еркөкшенің атынан жариялағанын, әркімнің үлесіне тиіп жүрген «Әудемжер» әнінің тарихын қопарып, бұл әннің иесі Көкбай екендігін дәлелдеді [6, 21-31] . Қайым Мұхамедханұлы өзінің мақалаларында Мақы Уәлиханов, Жамбыл Жабаев, Әбілхайыр Досов, Елубай Өмірзақов, Ғабиден Мұстаафин, Асқар Тоқмағамбетов, Сабыржан Ғаббасовтар сынды қоғам қайраткерлерінің өмірлерінен сыр шертеді.

Зерттеу еңбектерінде Қайым Мұхамедханұлы қазақ әдебиетінің шеңберімен ғана шектелген емес. Оның қаламынан Пушкин, Лермонтов, Толстой, Михаэлис, Крылов, Бунин т. б. туралы мақалалар туындады. Бұл мақалаларында Абайдың орыс әдебиетінің алыптарымен үндес екендігін, орыс халқымен тығыз байланыста болғандығын көрсетеді. Оны мақалаларының атынан да анық байқауға болады. Мысалы, «Крылов және Абай», «Абай мен Лермонтов», «Абайдың досы Михаэлис», «Қорқытпа мені дауылдан» (Абайдың бұл өлеңді кімнен аударғаны жайында) . Орыс халқының өзге Тарас Шевченко, Адам Мицкевич, Лу Синь, Берді Кербабаев, Хамза Хаким-зада Ниязи, Микаэл Налбандян, Хұсайын Файзханов сынды тарихи тұлғалар ғалымның көркем шығармаларынан өз орнын алып жатты

Қайымның әдебиет тарихына ғалым-текстолог ретінде қосқан үлесі салмақты, алайда жазушы-ақын ретінде де сіңірген еңбегі кем емес. Жастайынан әдебиетке жақын өскен Қайым ақындық қырымен де көпке танылған. Оның 100-ден аса өлеңдері мен поэмалары және аудармалары ел есінде. Ақынның «Жамбыл», «Орындалған өсиет», «Алдыма ақын Абай - Темірқазық» сынды өлеңдерімен қатар, Тарас Шевченкодан, Ғабдолла Тоқайдан аударған өлеңдері көптің жүрегінен орын алған. Әсіресе, Николай Карамзиннен аударған «Сормаңдай Лиза» поэмасы әдебиеттен ойып тұрып орын алған [7, 273-306] . Орыс шығармаларын қазақ тіліне поэтикалық күйде аударудың мысалдары бірен-саран, олар: Абайдың М. Лермонтовтан аударған «Вадим» поэмасы, жоғарыда көрсетілген Шәкәрімнің А. С. Пушкиннен аударған «Дубровскийі» және Қайым Мұхамедхановтың «Сормаңдай Лизасы».

Санаулы ғұмырын атақ үшін емес, ұлы Абай үшін өткізген, қу заманның қатал қағидаларына мойынұсынбай азаматтығын сақтай білген Қайым Мұхамедханұлының есімі әдебиет тарихына алтын әріппен жазылады. Ғалымның кез келген шығармасында терең ой, тарихи шындық жатыр. Абай, Шәкәрімдей асыл қазыналарымыздың алтын қорын өтірікке былғатпай, бүгінгі ұрпағына жеткізген Қайым Мұхамедханұлының ерлігі ел есінде. Қайымның мұрасы - уақыт өзгеріп, толқын ауысқанымен, ел есінен мәңгі өшпейтін асыл мұра.

Зерттеу жұмысының мақсаты: Қайым Мұхамедхановтың ғалым тұлғасын ашу және ғылыми еңбектеріне талдау жасау.

Зерттеу тақырыбының өзектілігі: абайтанушы ғалым, әдебиеттанушы, текстолог Қайым Мұхамедхановтың өмірінің, шығармашылығының біз білмейтін сырлары ашылады және ғылыми мұрасына талданады

Зерттеу жұмысының міндеттері:

Қайым Мұхамедхановтың өмірбаянына шолу жасау;
Қайым Мұхамедхановтың шығармашылығымен таныстыру;
Ғалымның Абайдың ақын шәкірттеріне арналған ғылыми жұмысын зерделеу;
Текстология саласындағы ғылыми еңбектеріне талдау жасау;
Ұстазы Мұхтар Әуезовпен рухани және ғылыми үндестігін анықтау;
Ғалымның ғылыми еңбектеріне қарама-қайшы келетін ой-пікірлерді саралау.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы:

ғылыми жұмыс барысында Қайым Мұхамедхановтың ғылыми еңбектеріне талдау жасалады;
драматургиялық, әдеби шығармалары және аудармалары таныстырылады;
ғалымның ғылыми еңбектеріне қарама-қайшы келетін ой-пікірлер сараланады;
ұстазы Мұхтар Әуезовпен рухани және ғылыми үндестігі айқындалады.

ҚАЙЫМ МҰХАМЕДХАНОВТЫҢ ӨМІРІ МЕН ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ

Қайым Мұхамедхановтың ғұмырнамасы мен шығармашылығы және оның зерттелуі

Қайым Мұхамедханов 1916 жылы 5 қаңтарда Семей қаласы, қазіргі Жаңасемейде дүниеге келген. Әкесінің азан шақырып қойған аты - Ғабдұлқайым.

Қайым Мұхамедханов - ғалым, абайтанушы, шәкәрімтану ғылымының негізін қалаушы, ұстаз, ақын, драматург, жазушы, қоғам қайраткері.

Адамның болашақта тұлға болмысының қалыптасуы, терең танымының қалыптасуы балалық шағынан басталмақ. Балалық шағыңда қоршаған ортаң, нәр алған бұлағың құнарлы болса, ол - жарқын болашақтың, ғибратты ғұмырдың кепілі. Бала Қайымның ғалым Қайымға басқан алғашқы баспалдағы әкесі Мұхамедхан Сейітқұлұлының арқасында еді. Мұхамедхан абыройлы, білімді, ауқатты адам болған. Мұхамедхан Сейітқұлұлының қазақ мәдениетіне, қазақ зиялыларының танылуына қосқан үлесі зор. Тағылымды ғұмырын Мұхамедхан тарихи өлең-жырлар мен қолжабалар жинаумен өткізген. Қазақ, орыс, татар, араб тілдерін жетік білген, әлем әдебиетінің классикалық туындыларына жаны құштар болғаны соншалық, бар жиған газет-журналдарынан, кітаптарынан үйінің ішіне шағын кітапхана жасап алған. Әкесі жайында Қайым былай дейді: « Әкем Мұхамедхан көзі ашық, көңілі ояу, сауатты әрі ауқатты адам еді. Сол кезде шығып тұратын газет, журналдарды түгел дерлік алдырыпты. «Дала уалаяты газеті», «Айқап», «Шора», «Абай» журналдары; «Қазақ», «Сарыарқа», «Уақыт», «Тәржіман» газеттері; Абайдың жинағы (1909), Шаһкәрімнің, А. Байтұрсыновтың, М. Дулатовтың, М. Жұмабаевтың, С. Торайғыровтың, тағы басқа қазақ ақын-жазушыларының кітаптары, қисса-дастандары үйіміздің бір бөлмесінде лық толып тұратын» [8, 12] .

Абыройы мен ауқаты қатар жүрген әке, сол уақыттағы Семейде шығатын газет-журналдарға демеуші болған. Нақтылап айтқанда, «Сарыарқа» газеті, Мұхтар Әуезов пен Жүсіпбек Аймауытовтың бастамасымен 1918 жылдан бастап жарыққа шыққан «Абай» журналын қаржыландырған Мұхамедхан Сейітқұлұлы болатын. Алашордашылармен жақын араласып, қиын сәтте қастарынан табылған. Әлихан Бөкейханов Семейге «Алаш» атауын беруді талап еткен кезде, Сейітқұлов қолдау көрсетіп, «Алаш» атауының қайтарылуы жайлы дәлелдерін көрсеткен. Шәкәрім, Міржақып Дулатов сынды қазақ зиялылары тұтқында жатқанда, кепілдік төлеп, бостандыққа алып шыққан да осы Мұхамедхан еді.

Бала Қайым әкесінің жазушылар мен ақындарға, өнер адамдарына деген ыстық ықыласын байқайды. Тіпті, Мұхамедханның үйі - Қазақ зиялыларының ордасы, екінші үйі болатын. Бұл жайында ғалым былай дейді: «Әкемнің сол жағалаудағы еңселі шатырлы үйі халқымыздың арғы-бергідегі бетке ұстар қаймақтары Әлихан, Ахмет, Міржақып, Жүсіпбек, Мағжан, Шәкәрім, Көкбай, Иса, Әміре, Мұхтар, Халел Ғаббасов, Мәннен Тұрғынбаевтар жатып, кеңесетін думанды отау болыпты» [?, 25-26] . Қайымның зиялылардың астанасы болған Семей топырағында дүниеге келіп, құнарлы ортада тәрбиеленіп өсуі елі мен жерін шынайы сүйетін, ғылыми-мәдени құндылықтарды сақтауды мақсат еткен болашақ ғалымды бағдарлап, биік белестерге көтерілуіне ықпал етеді.

Бала Қайымның бейбіт өмірі ұзаққа созылмады. 1928 жылы Кеңес өкіметінің төріне Сталин отырған сәттен, қазақ халқының аспанында қара бұлт үйілді. Сталин қызметін оппозиялық орталықтарды талқандаудан бастады. Алаш қозғалысына қатысқан барлық зиялы қауым өкілдері тұтқындалды. Оларға «буржуазияшыл-ұлтшылдар» деп жалған айып тағылды. 44 алашордашылар тұтқындалып, Ж. Аймауытов бастаған бір топ арыс ату жазасына кесілді. Қалғандары темір торға қамалды, соның ішінде Қайымның әкесі Мұхамедхан да бар еді.

Мұхамедхан абақты да ұзақ отырмағанымен, дүниелері талан-таражға түсіп, үйі тартып алынады. Буыны қатаймаған Қайымның басына қиын қыстау күн түседі. Отбасылық үйі мектепке айналады, қатал тағдырдың мысқылындай Қайым сол мектепте оқуға міндетті болады, алайда жалған жаланың салдарынан мектептен қуылады. Бұл тек үлкен сынақтың басы ғана болатын.

1932 жылы Мұхамедхан Сейітқұлов тағы да жазықсыз абақтыға қамалады. Жас болса да Қайым бұл ауыртпашылықтың бәрін жеңе білді. Отбасын асырау үшін бала Қайымға білімінің жолында ғана емес, қара жұмыстың соңында да жүруге тура келеді. 15 жастағы боз бала кемедегі жүк тасушы қызметінен бастап, кадр бөлімі қызметкері, мәдениет қызметкері болып жұмыс жасайды. Бұл жөнінде ғалым: «Әкейді ұстап әкеткен соң мені мектептен шығарды. Ешбір мектеп қабылдамады. Содан күнкөріс қамымен қара жұмысқа түстім. Кейіндеу мұғалімдер институтына түстім»[1, 12], - деп еске алады.

Арада біршама уақыт өткен соң, тауқыметтің қара бұлты сейіліп, Қайымның өмірі оңала бастайды. Қазақ тілі курсын өтіп жүрген уақытында Семей мешіті молдасының қызы Фархинұрға ғашық болып, 1936 жылы отау құрады. Осы жылы Қайым өзінің ұстаздық жолын бастайды. Оған жазушы Кәмен Оразалинның мына сөздері дәлел: «Оқытушымыз жиырмадан жаңа ғана асқан жас жігіт екен. Өзін өкшелеп қалған оқушылар алдында бойын кең, байсалды ұстап, ажары салиқалы адаммен кездескенімізді паш еткендей таңдана да, таңырқай да, сүйсіне де қарауымызды әлі тоқтата алғамыз жоқ. Қара шашын милықты келген маңдайының екі шекесіне бөліп тарапты.

Кластағы оқушыларды тегіс шолып болғаннан кейін ғана:

- Шын атым Ғабдулқайым, әкем аты - Мұхамедхан, - деп өзін таныстырды»[10] .

1937 жыл тек қазақ халқы үшін ғана емес, Сейітқұловтар отбасы үшін де қаралы жыл болды. Осы жылдың қараша айында мылтық асынған үш-төрт көк аттылар «Сендер тұтқындалдыңдар!» деген ұранмен, әкелі-балалы Мұхамедхан мен Қайымды алып кетеді. Қайым екінші күні босатылғанымен, әкесі 10 жылға сотталып, «Сібірге айдалды» деген қауесет шығады. Бірақ бұл жалған ақпарат еді. Сотталған уақыттан үшінші күні Мұхамедханның ату жазасына кесілгенін Қайым білмеген еді . . .

Қайым Мұхамедхановтың қоғамдық қызметтері ғалым тұлғасын кеңінен аша түсетіндей. Сол қызметтерінің бірі - 1940 жылы Семей қаласында Абайдың әдеби-мемориалдық мұражайын ашылуына белсене араласуы.

80 жылдық тарихы бар Семейдегі Абайдың бас мұражайының құрамы қандай бөліктерден тұратынын және осы уақытқа дейін қандай жұмыстар жасалғанына тоқталсақ. Қазіргі таңда мұражайдың көпес Р. Ершовтың үйі, ақынның 150 жылдығында бой көтерген жаңа ғимарат, Ахмет Риза мешіт-медресесі, «Алаш арыстары - М. Әуезов» мұражайы, әкімшілік ғимараттан тұрады. Бас мұражай экспозициясында «Абай дәуірі», «Абай - бейнелеу өнерінде», «Абай мен Семей шаһары» атты тақырыптық көрме залы, «Абай шығармаларының қайнар бұлақтары», ақын дастандарына арналған «Шығыс залы», «Грек залы», «Жаз» өлеңіне арналған зал, «Абайдың ақындық мектебі», «Абайтану», «Абай халық жүрегінде», «Сыйлықтар» залы орналасқан. Оларда Абай өмірі мен шығармашылығы, оның ақындық, туыстық айналасы, замандастары мен шәкірттері жайлы мол мағлұмат жинақталған. Ақын отбасынан қалған көне мүліктер, түпнұсқа құжаттар, Абай дәуірін, оның қоғамдық қызметін бейнелейтін этнографиялық және архивтік деректер, шығыс ғұламаларының сирек кездесетін шығармалары, батыс философтарының туындылары, қазақ өмірін қаз-қалпында сипаттайтын алты қанатты киіз үй де жаңа ғимаратқа кеңінен жайғасқан.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.