ЗЫҒЫР ТАЛШЫҚТЫ МАТАЛАРДЫҢ ҚАСИЕТТЕРІ
Биоцидтік препараттармен зығыр талшықтарын модификациялау және олардың бактерицидтік қасиеттерін зерттеу
Нормативтік сілтемелер
Белгілеулер және қысқартулар
Кіріспе
1 Әдеби шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Зығыр талшықтарының құрылымы, қасиеті және тігін өндірісінде пайдаланылуы
1.2 Зығырдың жалпы сипаттамасы және түрлері
1.3 Зығыр бұйымдарының талшықтық құрамын анықтау
1.4 Зығыр талшығының тігін өндірісіндегі пайдаланылуы
2 Зерттеу нысандары және тәсілдері
2.1 Шикі зығырдың органикалық құрамын зерттеу.
2.2 Зығырдан органикалық заттарды бөліп алу технологиясын жасау
2.3 Зығыр ұлулар түрінде дайын өнімді әзірлеу өзгертілген материал.
2.4 Зығыр материалдарын термиялық өңдеу.
2.5 Тоқыма материалдарын өңдеу
2.6 Текстиль материалдарының физико-механикалық қасиеттерін
анықтау әдістері
2.7 Зығыр өндірісінің шикізаттары, жартылай фабрикаттары және дайын өнімдері
4 ЭКОЛОГИЯ
5 ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІКТІ ЕСЕПТЕУ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Кіріспе
Тоқыма материалтану - бұл текстиль материалдарының құрылымы, қасиеттері және сапасын бағалау туралы ғылым. Бұл анықтама 1985 жылы берілген. Бұл ғылымның негізгі қағидалары - адам өзінің әртүрлі қызмет түрлерінде қолданатын тоқыма материалдарын зерттеу. Сол уақыттан бері болған өзгерістерді, сондай-ақ материалтану мамандарын даярлаудың даму ерекшеліктерін ескере отырып, келесі анықтама толығырақ және тереңірек болуы мүмкін: тоқыма материалтану дегеніміз - құрылым, қасиеттер, тоқыма материалдарын бағалау, сапасын бақылау және басқару. Бұл ғылымның іргелі қағидалары - адам өзінің әртүрлі қызмет түрлерінде қолданатын тоқыма материалдарын зерттеу.
Тоқыма тоқыма талшықтарынан тұратын материалдарды да, тоқыма талшықтарын да білдіреді.
Әр түрлі материалдар мен оларды құрайтын заттарды зерттеу әрдайым жаратылыстану ғылымдарының пәні болды және осы материалдар мен заттарды алу мен өңдеудің техникалық құралдарымен байланысты болды. Сондықтан тоқыма материалтану қолданбалы техникалық ғылымдар тобына жатады.
Тоқыма талшықтарының көпшілігі жоғары молекулалы заттардан тұрады, сондықтан тоқыма материалтану физика мен химия, сондай-ақ полимерлердің физикалық химиясы сияқты іргелі пәндердің теориялық негіздерін және практикалық әдістерін қолданумен тығыз байланысты.
Тоқыма материалтану техникалық ғылым болғандықтан, оны зерттеу үшін механика, материалдардың төзімділігі, электротехника, электроника, автоматика және т.б пәндерді оқуда алынған жалпы инженерлік білім қажет.
Талшық түзетін полимерлердің физика-химиялық механикасы (реология) ерекше орын алады.
Табиғи талшықтарға өсімдік текті, жануар текті және минералды талшықтар, ал химиялык талшыктарға зауотта өндірілетін талшықтар енеді.
Табиғи талшықтардың негізі әр түрлі болады: өсімдік (зығыр, мақта, кенеп) пен жануар (жүн, жібек), минералды (асбесті). Өсімдік тектес талшықтарды өсімдіктердің түрлі бөлшектерінен алады. Тұқым жабындыларынан мақта алады: зығыр, кенеп, рамидің сабақтарын пайдаланады.
Жануар тектес табиғи талшықтар жүн және табиғи жібекті жатқызамыз.
Химиялық маталарды жасап шығаруды қамтамасыз ететін факторлар:
Жерде өмір сүріп жатқан халықтың саны өсуінің есебі, құнарлы жерледің азаюы, жаңа технологиялардың дамуы, маталарға деген жаңа тұтынушылық қажеттіліктердің табиғи маталарда жоқ болуы. Талшықтарды жасанды жолмен алу проблемасы бағзы заманда пайда болған. 1965 жылы Роберт Гук жібек матасын жасанды жолмен алу идеясын ұсынды. 1853 жылы ағылшын Аудемарс интроцеллюлоза ерітіндісінен жіңішке жіп иіруді ұсынды, ал 1891 жылы француз инженері И. де Шардонне осындай жіптерді алғашқы болып өндірістік масштабта шығара бастайды.
Кейбір жеке химиялық талшықтарды алуда айырмашылықтар болғанымен, оны өндіруде ортақ схемасы келесі кезеңдерден тұрады:
-- Шикізатты алу және оны алдын -- ала өңдеу
-- Иірілетін ертінді мен балқымасын даярлау
-- Жіптерді қалыптастыру
-- Өңдеу.
Жасанды талшықтардың шикізатын целлюлоза өндіретін кәсіпорындар алады. Жасанды талшықтың құрамы негізгі шикізат құрамына сәйкес келеді. Синтетикалық талшықтар шикізатын табиғи газ, көмір, мұнай қалдықтарынан қайта өңдеуден өткізгенде химиялық реакциялар нәтижесінде алады.
Талшықтардың ерекшеліктер мен қасиеттері
Жасанды талшықтарға вискозды, ацетатты, үш ацетатты, полинозды және ақуызды талшықтар жатады.
Вискозды талшықтардың ең арзан, әрі кең тараған түрлері алғаш 1892 жылы алынды. Вискозды талшықтар үшін шикізат - шырша, қарағай, арша сияқты ағаштардан алынған табиғи целлюлоза б. т. целлюлозаны химиялық өңдеу нәтижесінде жіп иіру ерітіндісі - вискозаны алады. Одан сулы түрде талшық қалыптастырады.
Қарапайым вискозалық талшықтар түске тұрақты, жұмсақ, созылу және гигроскопиялық қасиеттерге бай. Алайда ылғалдықпен қамтамасыз еткенде талшықтар қатты бұртыйып, өз беріктігін жоғалтады (50% дейін). Сондықтан да вискозды талшықтардың құрамының қасиеттерін жақсартуға жұмыс істеуге өте қажет: оның беріктігін, гигроскопиялығын, түске тұрақтылығын, қажауға қарсы тұрақтылық, суға салғанда беріктіктің жоғалуына азайту сияқты маңызды қасиеттерін атап кетуге болады.
Митилон атты вискозды талшық микроорганизмдердің әсеріне, түске қарсы, тозуға қарсы жоғары тұрақтылығымен ерекшеленеді. Қолмен ұстағанда және сырт түрін көргенде митилон атты вискозды талшығы жүн талшығына ұқсас. Сондықтан да аталған талшықтарды кілем тоқуда жүн жіптерінің орнына пайдаланады.
Химиялық үдерістің негізінде түрлі спецификалық қасиеттері бар вискозалық талшықтар алуға болады: өртке тұрақты, бактерицидті, қышқылға қарсы тұрақты, май мен суға тұрақты және т. б.
Талшық деп - ұзындығы көлденеңнен көп есе артық иілгіш,жіңішке әрі мықты затты айтады.Тоқыма талшық деп - иіріме жіптерді,маталарды,беймата материалдарды жасауда пайдаланылатын талшықтарды айтады.Мақта,жүн - қарапайым деп аталынады.
Тоқыма талшықтары деп иірімжіп және тоқыма бұйымдарды дайындағанда қолданылатын ұзындығы шекті, көлденең кесілген аз өлшемді, жіңішке, иілгіш және берік талшықтарды атайды. Тоқыма талшықтары қарапайым (элементарлы), кешенді (техникалық) және штапельді болып бөлінеді. Қарапайым талшықтарға тоқыма талшықтар -- мақта және жүн жатады. Кешенді (техникалық) талшық бір-бірімен байланысқан қарапайым талшықтардан тұратын талшық (зығыр). Штапельді талшықтар ұзындығы шектелген қарапайым талшық болып есептеледі. Тоқыма талшықтардан жасалынып алынған иірімжіптердің және жіптердің өңдеу үдерісінде, олардың нақты ұзындығы, беріктігі, созылғыштығы, сызықтық тығыздығы және иілгіштігі, ылғал сақтағыштығы болуы қажет. Сонымен қатар киімді пайдаланғанда әр түрлі жағдайда бұйымды қолдану мүмкін болу үшін, бұйымға түскен әртүрлі күштің әсерінен бұзылудан сақтайтын, белгілі бір механикалық қасиеттерге, сондай-ақ киімде ыңғайлы (жылу өткізгіштік, су өткізгіштік, ауасіңіргіштік) және сыртқы ортаның (түстік тұрақтылық) шартына қарсыласуын қамтамасыз ететін физикалық қасиеттері тұрақты болу керек.
Жаратылысы бойынша тоқыма талшықтары екі класқа бөлінеді: табиғи және химиялық. Табиғи талшықтарға өсімдіктекті, жануартекті және минералды, ал химиялыққа -- әртүрлі физикалық және химиялық үдерістердің көмегімен жоғары молекулярлы заттардан (табиғи және синтетикалық) жасанды жолмен адам жасаған талшықтар жатады. Талшықтардың әрқайсысы органикалық және бейорганикалық талшықты шағын кластарға бөлінеді.
Органикалық табиғи талшықтардың шағын класы табиғи шығу тегіне байланысты өсімдік және жануар текті топтарға бөлінеді. Өсімдік текті талшықтардың тобына мақта, зығыр, кенеп, кендір целлюлозды талшықтардың шағын топшасы жатады. Жануар текті талшықтар жүн талшығынан және табиғи жібектен құралған, ақуызды талшықтар топшасынан тұрады.
Табиғи бейорганикалық минералды талшықтарға -- минералды асбест талшығы жатады.
Химиялық талшықтардың бөлінуі өте күрделі болып келеді. Органикалық шағын кластағы химиялық талшықтар екі үлкен топқа бөлінеді: ол -- жасанды және синтетикалық талшықтар. Табиғи жоғары молекулярлы қосылыстардан химиялық жолмен алынған талшықтарды жасанды химиялық талшықтар, ал синтезделген жоғары молекулярлы
заттардан алынған талшықтарды синтетикалық талшықтар деп аталынады. Жасанды органикалық талшықтар химиялық құрамына байланысты
гидратцеллюлозалы, вискозды (полинозды, мыс-аммиакты), эфироцеллюлозалы (ацетатты, үшацетатты) және ақуызды (казеиндік) талшықтар топшасы болып бөлінеді.
Синтетикалық органикалық талшықтар полиамидті (капрон, анид, энант), полиэфирлі (лавсан, терилен), полиуретанды (спандекс), полиакрилонитрильді (нитрон, орлон), поливинилхлоридті (хлорин),поливинилспиртті (винол) және полиолефинді (полипропилен, полиэтилен) талшықтардан жасалатын топшадан тұрады. Химиялық бейорганикалық талшықтарға минералды талшықтардың екі түрі жатады металдық және шынылық.
Тігін өндірісінде қолданылатын тоқыма материалдар -- маталар, тігінжіптері, ызба, бау және басқалары -- негізінен тоқыма талшықтарынан тұрады. Тоқыма талшықтары өте жіңішке, олардың ұзындығы миллиметрмен өлшенсе, онда жіңішкелігі миллиметрдің жүздеген және мыңдаған үлестерімен өлшенеді. Талшықтарды иірімжіпке, матаға өңдеу және тоқыма материалдарға,бұйымдарға қажетті қасиеттермен қамтамасыз ету үшін, олар нақты ұзындыққа, жіңішкелікке, беріктікке, созылу қабілетіне, иілгіштікке, жабысқақтыққа және сыртқы ортаның әсеріне қарсыласуға ие болу керек.
Тоқыма өндірісінде қолданылатын талшықтың ұзындыгы -- ең маңызды көрсеткіштердің бірі болып есептелінеді. Талшықтардан үздіксіз жіп алу үшін, оның белгілі ұзындығы болуы керек, талшық ұзын болса, онда жіптердің арасындағы байланысы күшейіп, беріктігі жоғары жіп алынады.Талшықтың жіңішкелігі өте жоғары бағаланады, себебі, талшық жіңішке болса, одан жұмсақ және иілгіш жіп алуға болады. Талшықтың беріктігі олардың үзілуге қарсыласу қабілеттілігі, ол иірімжіп пен матаның сапасының және тоқыма өндірісінің үдерісінің көрсеткіші болып табылады. Талшықтың ұзаруы (созылуы) олардың күш түскенде ұзару қабілеттілігі, бұл талшық сапасының маңызды көрсеткіші болып есептелінеді.Талшықтың ұзару қабілеттілігі одан өндірілген иірімжіпке беріледі және
оның жалпы бұзылуына қарсыласуын жоғарылатады.
Егер талшық серпімді, яғни күштің алынуынан кейін бастапқы ұзындығын қайта қалпына келтіру қабілетіне ие болса, ол талшықтардан өндірілген маталар серпімді болады, мыжылмайды, ал одан дайындалған бұйымдар өзінің пішінін ұзақ уақытқа сақтайды.
Талшықтың иілгіштігі иіру үдерісіне, матаның сапасына және оның жұмсақтығына, күлтеленуіне үлкен әсер етеді. Талшықтардан мықты жіп жасап алу үшін талшықтардың иілгіштік қасиеті жоғары болуы керек.
Ылгал тартқыштық талшықтың ылғалды сіңіру қабілеттілігі. Ол киімге қойылатын гигиеналық талаптарды қанағаттандыруға қажет, өндірістік
үдерістің жақсы жүруі және матаның терді жақсы сіңіруіндегі маңызды қасиетінің бірі болып табылады. Талшықтан алынған материалдардың сыртқы ортаға қарсыласу әсері-суға, ауаға, жарыққа және механикалық күшке берілген талшықтардың киюге төзімділігін анықтайды.
Талшықтардың қасиетінің негізгі керсеткіштері.
Полиэфирлі талшықтар. Лавсан мұнай өнімдерінен алынады.
Құрылымы және физико-химиялық қасиеттері жағынан лавсан капронға ұқсас: салыстырмалы.
Лавсан таза күйінде тігін жіптерін, шілтер полотноларын, техникалық мақсаттағы
Жалынға ұстағанда лавсан еріп, сары жалынмен түтіндеп жанады.
Полиакрилонитрильді талшықтар. Нитрон тас көмір, мұнай, газды еңдегенде шығатын
Капрон мен лавсанға карағанда нитрон талшықтары қолға жұмсақ.
Нитроннын, жылу сақтау қасиеті жүннен артық.
Нитронның жұмсару температурасы 200-250°С. Ниронды жалынға ұстасақ балқиды және
Таза күйінде нитрон сырт киімдік
Поливинилхлоридті талшықтар. Xлорин этилен не ацетиленнен алынады.
Хлорин серпімді, судың, қышкылдар, сілтілер, тотықтырғыштардың әсеріне шыдамды, шірімейді,
Хлориннің негізгі кемшілігі -- жылуға осалдығы. 60°С-де хлорин жылудан
Хлорин жанбайды, жанғанға қосылмайды, Жалынға ұстасақ талшықтары жидіп, дустың
Үйкелуден туған электр зарядын бойына жинайтың қабілетіне байланысты оны
Поливинилспиртті талшықтар. Поливинилспиртті талшықтарға жататындар: винол, летилан (Ресеи), винол.
Гигроскопиялық қасиеті жағынан (5-8%) винол мақтаға жақын. Салыстырмалы ұзу
Винол таза күйінде немесе мақта, жүн, вискоздық штапель талшықтармен
Летилан -- суда ерімейтін сары түсті поливинил-спиртті талшық. Антимикробтық
Полиолефинді талшықтардьщ негізгі көрсеткіштері
Полиолефиндік талшықтар. Полиолефинді талшықтарға полиэтиленнен және полипропиленчен
Полиолефиндерді синтездеуде бастапқы шикізат болып мұнайды өңдеген-дегі өнім
Талшықтардын, жылу мен жарыққа төзімділігін арт-тыру үшін полимерге ингибитор
Физико-механикалық қасиеттері жоғарғы болғандықтан полиолефинді талшықтардың химия және микроорганизмдер
Полиуретанды талшықтар. Сызықтық тығыздығы 2 ден 125 текске дейін
Басқа талшықтар араласқан жасанды жіптерден тоқылған маталар.
Басқа талшықтар араласқан жасанды жіптерден тоқылған маталардың негізіне вискоздық
П о п л и н -- дәстүрлі жатықбоялған,
Рамунеле матасы -- баспалық суреті бар, қаттылау, тығыздығы төмен,
С и г і т е матасы -- тығыз,
С у з д а л ь матасы --
Арт. 42670 көйлектік мата -- бір түсті, жатық-боялған ацетаттық.
Әдеби шолу
Ежелгі дәуірден бастап бүгінгі күнге дейін зығыр мата өндірісі.
Терілерді ауыстыратын алғашқы мата зығыр талшықтарынан тоқылған. Зығыр шапан Ассирияда, Месопотамияда, Ежелгі Египетте қазылған жерлеу және қабырға суреттерінде суреттелгендей болған. Еуропадағы ең жақсы зығыр маталар ескі замандарда тек Ресейде ғана тоқылатын орыс жібегі деп аталды. 20-шы ғасырдың басына дейін зығыр мата сәнді зат болып саналды, бұл айрықша асыл адамдардың артықшылығы. Дөрекі жіптерден желкендер, дорбалар, аң аулау тұзақтары жасалды.
Зығырдың 230-ға жуық түрі белгілі. Қазақстанда 13 түрі кездеседі. Республиканың солтүстік-шығыс және оңтүстік-шығыс облыстарындағы қара және қоңыр топырақты жерлерде өсіріледі. Сабағының биіктігі 50 - 100 см., жапырағы қандауыр пішіндес, қондырмалы, гүлшоғыры - шатыр тәрізді шашақ. Гүлдері ұсақ, басым бөлігі көкшіл түсті, өсімдіктің жоғарғы жағында шоғырланып өседі. Жемісі - қауашақ. Зығырдың талшығын және тұқымын алу үшін, негізінен, дақылдық зығыр (L. usіtatіssіmum) өсіріледі. Ол 5 түр тармағына бөлінеді. Олардың ішінде кең тарағаны: салалы (талшықты) зығыр, майлы (шашақты) зығыр, жатаған зығыр, т.б.
Салалы зығыр - бір жылдық өсімдік. Қоңыр салқын ауа райында жақсы өседі. Салалы зығыр салқынға шыдайды. Вегетациялық өсу мерзімі 75 - 90 тәулік. Өздігінен тозаңданады, кейде айқас тозаңдануы да мүмкін.
Майлы зығыр (шашақты зығыр) - бір жылдық, жылу сүйгіш, ылғалды аса қажет етпейтін (салалы зығырмен салыстырғанда) өсімдік. Вегетациялық мерзімі 150 тәулік. Желмен тозаңданады. Майлы З-дың тұқымында 52%-ке дейін май болады. Салалы зығырдың майы сияқты мұны да олифа, лак, бояу дайындауға және тағамға пайдаланады. Зығыр күнжарасы - өте құнарлы мал азығы талшығының бір гектарынан 7 - 11 центнер өнім алынады. Зығыр тұқымы мен зығыр майын медицинада, талшығын кенеп мата, брезент, кендір жіп жасау үшін пайдаланады. Маусым айынан гүлдеп, шілденің аяғында жеміс береді. Қазақстанда аудандастырылған сорттары: "Сибиряк", "Авангард", "Қарабалық 3", "ВИР-1650", т.б. Негізгі зиянкестері: зығыр бүргесі, көк көбелек, трипстер; аурулары: антракноз, фузориоз.
Қазіргі уақыттағы тігін өнеркәсіптері автоматтандырылған жоғарғы
жиілікті тігін машиналары және жартылай автоматты әсерлі құрылғылар,
механикаландырылған престер және құрал- жабдықтар ұйымдастырылған өндірісті көрсетеді. Сонымен қатар тігін бұйымдарын дайындауда кешенді
механикаландырылған және автоматтандырылған технология қолданылады, бұл тігін бұйымдарының және ассортиментінің сапасына қойылатын талап- тарды жоғарылатады. Тігін бұйымдарының сапасының бәсекелік қабілеті
ассортименттің жаңаруына, материалдардың өңделуінің және бояуының
үдерісінің жақсаруы бұйымның құрастырылуын жетілдіруге және жаңа
модельдерді енгізуге қамтамасыз етеді.
Тоқыма материалдардың қасиеттері және құрылымы бойынша дайындалған
жаңа бұйымдар, қазіргі заманғы химиялық талшықтар мен жіптерді, жоғары
сапалы бояуларды және әрлеуіш химиялық мате- риалдарды қолдану арқасында жасалынады.
Тігін бұйымдарына негізгі материалдарды таңдау және оларды ұтымды
қолдану ең маңызды, сондықтан материалдардың қасиеттерін, құрылысын,
олардың ассортиментін және сапасын терең оқып білу қажет. Тігін
өнеркәсібінің мамандары ең алдымен тігін бұйымдарына арналған тоқыма
материалдарына қойылатан талаптарды, қасиеттерінің көрсеткіштерін анықтай және нақты тігін бұйымдарына арналған материалдардың бағалануын білуі керек.
Тігін өнеркәсібінің технологиялық үдерісінің ерекшелігін, сәнді ескере
отырып, тігін бұйымдарына арналған тоқыма материалдарды дұрыс таңдау, оның сапасының жоғарылауының маңызды шарты бо- лып табылады. Сол себепті, суретші-модельер, құрастырушы және техно-лог тоқыма материалдарымен жұмыс істегенде, оның қаси- еттерін біліп қана қоймай, тағы да киімде нақты сыртқы түрінің әсеріне жету үшін және киген кезде қолайлылықты қамтамасыз ететін, нақты берілген қасиеттермен киімді дайындауда қолданылуын білу қажет. Киімге таңдалған материалдарды өңдегенде, бұйымды дайындау кезінде материал қасиетінің өзгеруін және осы өзгерісті бұйымның нақты пішінін немесе силуэтін жасауда қолдануды терең білу қажет. Тігін бұйымдарын жасау үдерісі суреттен немесе эскизден басталып, бұйым лекалдарын құрастыруға және тігу технологиясын дайындауға дейін көптеген күрделі жолдардан өтеді.
Сондықтан киімнің үлгісінің эскизін дайындағанда материалдардың эстетикалық қасиеті, сән бағытымен дұрыс таңдалып қана қоймай, нақты киім силуэтін жасауды қамтамасыз ететін қасиеттерімен, киімді құрастырудың қазіргі уақыттағы дайындау технологиясының мүмкіншіліктеріне өте көп әсер етеді.
Киім дайындағанда қолданылатын тоқыма материалдары бірнеше топтарға
бөлінеді: маталар, трикотаж жаймалар, бейматалар, табиғи және жасанды
үлбірлер, бекітуші материалдар (жіптер, негізмдер, негізмдік қабыршықтар),
фурнитуралар (түймелер, шыртылдақтар, ілгектер), тігін бұйымдарын дайындау
кезінде қолданылатын басқа материалдар (баулар, ызбалар, шілтерлер),
жылытушы материалдар (мақта, күспе, ватилин).
Аталған топтағы тоқыма материалдары киімде әртүрлі қызметтер атқарады.
Олардың кейбірі: маталар, трикотаждар, беймата, үлбірлер - пальто, костюм,
күртеше сияқты сыртқы киімдерге қолданылады. Зығырдан немесе бейматадан, тоқыма материалдарынан жасалған іштіктер, қатырғыш кенер материалдары бұйымның формасын қамтамасыз ету үшін қолданылады.Тоқыма материалдардың әр
тобы өндіріс салаларына сәйкес өндірілетін құралған ассортименттері және
оның дамуының белгілі бағыттары сипатталады.
Талшықтардың топтастырылуы және қасиеттері Барлық талшық түрлері шығу тегіне байланысты екі топқа бөлінеді - табиғи және химиялық. Табиғи талшықтар шығу тегіне байланысты өсімдік тектес, жануар тектес, минералды болады. Талшықтар табиғи қосылыстарды өңдеу арқылы алынған жасанды және синтетикалық полимерлерді өңдеу арқылы алынған синтетикалық болып бөлінеді. Өсімдік текті табиғи талшықтарға целлюлозалық талшықтар - мақта, зығыр т.б. Ал жануар текті талшықтарға жүн және жібек жатады. Асбест талшығы табиғи минералдық талшық ретінде қолданылады. Жасанды талшықтар қатарындағы талшықтар органикалық және бейорганикалық болып екіге бөлінеді. Текстиль өндірісінде, әсіресе целлюлозаның негізінде алынған органикалық жасанды талшық (гидратцеллюлоза) пен эфир целлюлозаны (ацетат және триацетат) кең түрде қолданылады. Гидратцеллюлоза негізінде вискоза және мыс-аммиак талшықтары шығады.
Алғашқы кездері тұрмыстық және техникалық белгідегі трикотаж жаймасын және мата дайындау үшін міндетті түрде табиғи талшықтар: мақта, жүн, табиғи жібек және зығыр талшықтар қолданылды. Табиғи талшықтар арасында органикалық (мақта, зығыр, пенька, жүн, табиғи жібек) және бейорганикалық (асбесттік) талшықтар ажыратылады.
Ежелгі Ресей тұрғындары зығырдан жасалған киімді киіп жүрді: ол тез ылғалды сіңірді және оны оңай суытып, түнде жылынып алды, ал жарқыраған күндіз ол ыстық болатын.
Зығырдың туған жері - Оңтүстік Азия, Парсы, Үндістан және Жерорта теңізі жағалауы, онда жабайы өсетін зығыр қазір де бар.
Ресейлік ауылдарда олар тігілген және одан да талғампаз кенепте - батисте білді. Жұмсақ, жұмсақ және жарқыраған, ол қымбат шетелге арналған жібекке ұқсайды. Ол үшін солтүстік жібек деп аталатын. Сонымен қатар, ресейлік бақтар да жарқын, әуезді болды. Олардың барлығы бір зауыттан - зығырдан жасалған.
Зығыр талшықтарында көптеген мамандықтар бар. Ғасырлар бойы матростар жүзіп жүрді. Олар ұзын матадан жасалған матадан жасалған. Ол кенеп деп аталды. Қазір жүзу кемелері салынбайды. Кенеп әлі де бағаланды. Ол туристерге арналған курткалар, шалбар, шатырлар мен автокөліктерге барады - қай жерде бізге суға төзімділік қажет. Астам тығыз матадан - брезентпен - балықшылар үшін киім тігуден, өрт шлангілерін жасаңыз.
Зығырды үш күн ғана гүлдейді. Содан кейін жетілген уақытқа кіре бастайды. Содан кейін, оның сабақтарының шыңдары, қорапшалық жемістер өседі. Қораптарда - тұқымдар. Олар тек қана дәмді тұқымдар сияқты жеді. Сосын олардан майдың қалай сығылу керектігін білді. Зығыр майы ұзақ уақыт бойы дайындалса, ол қалыңдайды - ол кептіру майына айналады. Онда дайындалған бояу тұзды теңіз суынан қорықпайды. Сондықтан ол кемелерге боялған.
Ежелгі заманнан бері зығыр көптеген ұлттармен жоғары бағаланады. Бірақ ол ешқашан Ресейге ұқсамайды.
1.1 Зығыр талшықтарының құрылымы, қасиеті және тігін өндірісінде пайдаланылуы
Зығыр (лат. Lіnum) - зығыр тұқымдасына жататын бір жылдық және көп жылдық шөптесін өсімдіктер туысы; тінді, талшықты, майлы дақылдар.
Зығыр - зығыр өсімдігі сабағының қабықты бөлігінен алынатын талшық. Өсімдіктің сабағымен жапырақтармен алынатын талшық қабықтан жасалған деп аталады. Талшықтардың қарапайым және техникалық түрлері болады. Қарапайым талшық - талшықтардың жалғыз өсімдік клеткасы бар. Ал техникалық талшықтар пектинді заттармен табиғи желім өзара желімделген қарапайым талшықтардың шоғынан тұрады. Зығыр - берік, жеңіл, ылғалды сініруге қабілетті талшық. Зығыр матасы тегіс бетті және аз ғана жылтыр болады. Зығырдан жасалған өнімдер кірлемейді, қылшықтары шықпайды, ылғалды жақсы сіңіреді, тез кебеді. Зығырдан жасалатын маталардың төзімділігі жоғары. Мұндай өнімдерді қайнатуға болады. Зығыр талшықтары бар өнімдерде электр зарядтары туындамайды, сонымен қатар, тегістігі өнімнің аз кірленуін қамтамасыз етеді. Зығыр маталар күңгірт түсті, жылтыр, тегіс, беті аз кірленгіш және іріп кетпейді. Ылғалды тез сіңіреді, алғал сақтағыш және ылғалды жылдам шығарады (23% - ке дейін). Зығыр матасынан жасалған киім жоғары гигроскопиялық қасиетіне байланысты дененің шынайы термо бақылауына әсер етеді және жазғы маусымға және тропика өңіріне ыңғайлы. Зығырдан - жасалған мата өте мықты материал, ол құрғақ күйінен гөрі ылғалды күйінде берік болып келеді.
Зығыр матаның негізгі қасиеттері:
Абсолютті экологиялық тазалық.
Жоғары жылу өткізгіштік.
Қарсылық пен беріктікті киіңіз.
Ауа өткізгіштігі.
Минималды электрлендіру.
Кесте 1.
Зығырдың қасиеттері және кемшіліктері
Қасиеттері
- өте берік; - төзімді; - ауа өткізгіш; - сіңіру қабілеті жақсы; - жеңіл; - ыстық ауа-райында салқындатады; - жоғарғы температурада жуу және үтіктеуге төзімді; - табиғи материал.
Кемшіліктері
- жеңіл мыжылғыш; - үтіктелуі нашар; - жууғаннан кейін отырады және киіген соң созылғыш болып келеді.
Зығыр киімге күтім жасау қиын емес:
1. Ақ және боялмаған матаны 90 градусқа жуып, қосымша қайнатуға болады. Алайда, қайнау пішінге жағымсыз әсер етуі мүмкін, сондықтан сіз мұны істемеуіңіз керек,
2. Түрлі түсті маталар 40 градусқа жуады
3. Қалыпсыз құрғатып, қисайсыз кептіру қажет, әйтпесе мата түзетуге қиын болады,
4. Бумен пісіргіш немесе дымқыл темір зығыр.
Кенеп өндіру бірнеше кезеңдерден тұрады:
1. Зауыт жиналған, сабан алған,
2. Зығыр сабан сіңдірілген: ол далаға шашырап, 15-20 күнге қалдырып,
3. Нәтижесінде алынған масса кептіріледі, ширатылады және бүктеледі,
4. Айналдырудан кейін жіптің өзі: жіңішке бұралған таспаны алғаннан кейін,
5. Иірілген жіптің өзі басқа матадан жасалған зауытқа ауыстырылады,
6. Ақыр соңында мата ағартылады және боялады.
Алғашқы 3 ұпайдан кейін алынған шикізатқа байланысты, матаның мақсаты да әртүрлі:
1. Зығырдан жасалған және дайындалған жұқа және жұмсақ. Ол сүлгілі, зығыр, киім, кенеп,
2. Бат (қысқа талшық) және бас қылқан жапырақты маталарды жасауға барыңыз: кенептер, сөмкелер, зығыр маталар.
Қалдықтар паркет астындағы қабырғаларға, жиһаздар мен едендерге арналған бөліктерді өндіру кезінде отын ретінде пайдаланылады.
Зығыр бұрыннан бері болды қарапайымдылық пен қарапайымдылық символы. Дегенмен, бұл әдемі гүл ғана емес, сонымен қатар, матаны тоқу, өсімдік майын жасап, оны дәстүрлі медицинада қолданатын пайдалы өсімдік. Мұнай сондай-ақ халықтық сұлулық рецептерінде де қолданылады.
Ресей жасөспірімдерінде жас студенттерге арналған. Зығыр Қоршаған орта Ресейде зығырдың 40-тан астам түрлері белгілі. Талшық пен тұқым алу үшін зығыр өсіріледі, ол екі топқа бөлінеді - зығыр және зығыр зығыр. Лион - жылына 120 см дейін өсетін өсімдік. Маусым және тамызда гүлдейді. Жеміс - сфералық қорап.
Зығырдың кішкене бұталы сабы бар, жақсы талшықты береді, бірақ аз тұқым. Зығыр-бұйра бағаналы жоғары тармақталған сабы бар, көптеген майлы тұқымдар, бірақ өте жақсы талшық. Долггунцы солтүстік өңірлерде, бұқалар - оңтүстігінде.
Зығыр Мата: Өндіріс Және Қасиеттер
Зығыр матадан жасалған алғашқы ескерту және оның қолданылуы бірнеше мыңжылдық кезеңге жатады. Кейбір тарихшылар оның жасын 5000 жыл деп белгілейді. Оның ең ерте қолданбасы Ежелгі Египет. Бұл қымбат материал болғандықтан, тек бай отбасылар, перғауынның отбасы мен қонақтары киім-кешек пен тоқыма бұйымдарын ала алады. Фараондардың мумиялары ақ зығыр маталарға оралды.
Славян ұлттарында маталық мата 9 ғасырда белгілі болды. Зауыттың талшықтарының қасиеттері арқасында, тоқыма және киім бір мезгілде жұқа және берік болды, бұл өнімдерді ұзақ уақыт қолдануға мүмкіндік береді. Басқа елдерден айырмашылығы, зығыр сән емес еді. Киім түрлі әлеуметтік топтардың өкілдерінен көрінді. Талшықтардың қалыңдығына, матаның өңделуіне және түсіне айырмашылығы болды.
Императрица Екатерина II мемлекеттен тыс зығыр жіптерін экспорттауға мүмкіндік бергендіктен, Еуропадағы тоқыма фабрикаларының көпшілігі Ресей империясында өсірілген талшықтарда жұмыс істеді.
ЗЫҒЫР ТАЛШЫҚТАРДАН ЖАСАЛҒАН МАТА
Зығыр маталарды өндіру бірнеше себептер бойынша өте қымбат. Ең алдымен, бұл зауытты өңдеудің күрделілігі. Сонымен қатар, зығыр-долгутерлер түрлі сорттардан тұрады, матаның сапасы мен өндірістің күрделілігі оған тікелей байланысты. Зығыр мата нәтижесінде алынған өсімдік талшығының ұзындығына байланысты жұқа немесе қалың, өрескел немесе тегіс болуы мүмкін.
Дәнді дақыл жиналғаннан кейін, шикізат зығырды қайта өңдеу зауыттарына жіберіледі. Емдеуден кейін қалдықтарды қарастырғанымен, қылшық мата тәрізді осындай өнім шығаруға арналған трофин машинасында ұзын және қысқа талшықтар алынған.
Алынған ағындар ГОСТ-дың техникалық сипаттамаларына сәйкес тексеріліп, әрі қарай өңдеу үшін таратылады. Ұзын талшықтар тоқыма өнеркәсібінде тоқыма өндірісі үшін қолданылады. Стикадан материал мен еден төсеніштерінің негіздері өте жақсы. Қоқыс талшықтары, кез-келген стандарттарға сәйкес келмейтін, құрылыс түрінде палли түрінде қолданылады.
МАТАНЫҢ ТҮРЛЕРІ
Зығыр мата техникалық және тұрмыстық зығырдан тұрады. Дегенмен, химиялық талшықтардан немесе невовенниктерден арзан алмастырғыштар табылғандықтан, олардың біріншісі көп мөлшерде өндіріледі. Мазмұны таза зығыр немесе аралас болуы мүмкін. Ол үшін мақта, вискоза, лавсан қосады.
Зығыр матаның мақсаттарына қарай сүлгі, асхана, кенеп, костюм, киім, кенеп, төсек және зығыр мата бөлінген. Тігін шеберлігі үшін кілемшелер, бортовка, матовка, коломенок, жіңішке зығыр тәрізді киімдер қолданылады. Суретке арналған кенепте күл мен кенептен жасалған. Жиһаз бетін қаптауға арналған тик және дамаск қолданылады. Костюмдер, аяқ киім, туристік керек-жарақтар кенепте жасалған.
ЗЫҒЫР ТАЛШЫҚТЫ МАТАЛАРДЫҢ ҚАСИЕТТЕРІ
Маталар мен материалдардың әртүрлі түріне қарамастан, олардан жасалған киім сұранысқа ие. Бұл оның ерекшеліктері мен қасиеттеріне байланысты. Ең алдымен, матаның жоғары гигроскопиялық екендігін атап өту керек: ол ылғалды жақсы сіңіреді. Зығыр киімін қолданғаныңыз үшін, жылу соққысынан немесе қарапайым, қызып кетуден аулақ бола аласыз. Мата ыстықта жақсы салқындап, суықта қызады. Сонымен қатар, ол статикалық электр энергиясын жинақтамайды , ол жалпы әл-ауқатқа жағымды әсер етеді.
Зығыр матаның барлық қасиеттері ұзақ уақыт бойы аударылуы мүмкін, яғни патогенді зақымдауы мүмкін. Ол антисептик ретінде әрекет етеді, сондықтан ол экологиялық таза ғана емес, сонымен бірге өте гигиеналық. Бұдан басқа, зығыр матасы аллергияны тудырмайды, бұл оны балалар тоқыма, медицина және жоғары стерилділік деңгейін қажет ететін жерлерде пайдалануға мүмкіндік береді.
Бұл зауыттың талшығын қолданатын барлық заттар ұзақ қызмет ету мерзіміне ие, оңай тазалануы және жақсы киінуі мүмкін. Зығырдан жасалған киім сарыға түспейді, және уақытында тек ағартылған.
1.2 Зығырдың жалпы сипаттамасы және түрлері.
Зығыр - жыл сайынғы зауыттың түрі. Бұл өте қызықты және ұзақ уақыт бойы адамдар қолданған. Егер қандай да бір өсімдік зығыры туралы айтатын болсақ, онда бұл отбасы Зығыр. Бұл түрдің жүзден астам түрі бар. Мысалы, Alpine, ақ, capitatum, үлкен гүлді, ұзын және жіңішке.
Әрине, ең қарапайым зығыр. Ол сондай-ақ айналдыру деп аталады. Міне, зығырдың қандай әсері бар? Өсімдіктің биіктігі 60 сантиметрге жетеді. Жапырақтары кішкентай және тар, ал гүлдер, әдетте, көгілдір, кейде қызғылт, жасыл шабандоз деп аталатын көкөністерге бүктелген. Зауыттың жемістері он тұқымнан аспайтын қораптар болып табылады.
Зығыр - маусымнан тамызға дейін өсетін өсімдік. Жемістер қыркүйекте піседі. Биологтар бұл зауыт Үндістаннан импортталатынына сенеді, себебі алғашқы фаннан жасалған маталар пайда болды. Алайда бұл факт өте қайшылықты. Шындығында зауыттың шығу тегі туралы нақты деректер жоқ. Өсімдік зығыры ұзақ уақыт бойы белгілі және ол Канадада, АҚШ-та, Солтүстік Еуропада, Түркияда, Үндістанда және Кавказда өседі.
Зығырдың қырық түрі Ресейде ғана өсіріледі. Бірақ ең көп таралған зығыр және зығыр. Бірінші тип тек матаның өндірісі үшін, екіншісі - мұнай үшін өсіріледі.
Кукушкин зығыры
Бұл өсімдік кукушкин зығыр дегеніміз не? Біз бәріміз туралы естідік, бірақ оның қандай екенін еске түсіреді. Зығыр отбасына тиесілі деп санауға болады. Бірақ шын мәнінде бұл - терең түсінік.
Атын өзі шатастырады. Кукушкин зығыр - жасыл мүктің түрі. Қазіргі уақытта бүкіл әлемде таратылатын жүзден астам түрлер бар. Жастықтар түрінде зығыр, ормандарда, тауда, тундрада, батпақтарда кездеседі. Бұл түрдегі өсімдіктер шымтезек қалыптасуына қатысады.
Ресми фармакология бұл зауытты пайдаланбайды, ал халықтық медицинада лакциялық, диуретикалық, қабынуға қарсы, қабынуға қарсы агент ретінде қолданылады.
Зығыр қарапайым.
Бұл әлемдегі зығырдың ең таралған түрі. Латын тілінде ол Linum usitatissimum деп аталады, ал адамдарда зығыр, зығыр, мәдениет немесе мәдениет деп аталады. Латын тілі грек тілінен алынған Linos - thread, usitatissimum - өте пайдалы. Бұл зауытты тағайындауына байланысты - иірілген жіп өндіруге арналған шикізат.
20-дан астам өсімдік сорттары зығырдың санына жатады. Бұл ақырғы, ақшыл-жасыл шөптен, соңындағы шырын. Климаты ыстық болса, өсімдіктен жоғары - 120-150 см дейін өседі. Жапырақтары сабақтардың жоғарғы жағында орналасқан, диаметрі 2,5 см-ге дейін кішкентай, ұзындығы 3 см-ге дейін спиральмен реттеледі. Көк және көк түскейде ақ, қызғылт немесе қызыл-күлгін. Жеміс 6-7 см, сфералық немесе жұмыртқа тәрізді диаметрі бар, бір жағында жалтыраған сарғыш қорапты. Қораптың ішінде ондаған тұқым, кейде кішігірім, ашық қоңыр немесе қою-қоңыр, кейде жасыл немесе сары түспен кездеседі.
Мақсатына байланысты 2 сортты негізінен өсіріледі:
1. Долгары: жіпке арналған қолданыстағы кішкентай тармақталған гүлшоғыры бар жоғары бағаналы,
2. Бұзылған: төмен және тармақталған, тұқымға жарамды.
2.3. Зығыр бұйымдарының талшықтық құрамын анықтау
100% зығыр мата өте жоғары бағаланады, бірақ матаның құрамына басқа табиғи, жасанды немесе синтетикалық талшықтар кіруі мүмкін:
мақта,
вискоза,
лавсан,
полиэфир
Материалдың жұмсақтығы мен құрылымы жіптердің тығыздығына және тоқу түріне байланысты. Аралас қоспалар тұтынушылық қасиеттерді жақсартады.
Әр түрлі ені бар шиыршықтар сатылымда:
40-60 см - тар кенептер;
80-130 - орташа;
140-тан жоғары - ені.
Зығыр маталардың түрлері
Зығыр матаның сипаттамалары иірілген жіптің сапасымен анықталады:
Тарақты зығыр киім материалдары мен үй тоқыма бұйымдарын жасау үшін қолданылады.
Полотно, кенеп, шпагат және шүберек жасау үшін қолданылатын жүн мен бастан өрескел кенептер алынады.
Біздің дүкенде әртүрлі қасиеттері бар зығыр бар, олар материалды пайдалануға байланысты.
Мақсаты бойынша зығыр маталардың түрлері
Зығыр маталар тұрмыстық және өндірістік қажеттіліктер үшін қолданылады:
Көйлек пен костюм - әйелдер, балалар, ерлер киімдерін шығаруға арналған.
Асханалар мен сүлгілер - дастарқан, ас үй сүлгісі, майлықтар жасауға арналған.
Зығыр мата немесе парақтар - зығыр жиынтықтарына арналған.
Сәндік және интерьер - мұқабаларды, перделерді, шапандарды тігу үшін.
Шілтер - безендіруге, безендіруге арналған.
Кесте - кенеп ретінде қолданылады.
Техникалық - арқан, өрт шлангтарын жасауға арналған.
Брезент - суға төзімді немесе отқа төзімді сіңдіргішпен қорғаныс жабыны ретінде.
Фотосуретте әртүрлі мата маталары көрсетілген:
Зығыр матаның артықшылықтары
Табиғи материалдар табиғи құрамы бойынша бағаланады. Олар киімнің және кенеп аяқ киімнің барлық түрлеріне сай келеді.
Зығыр матаның айрықша қасиеттері:
Ол денеге жақсы жабысады, ылғалды жақсы сіңіреді және терінің тыныс алуына мүмкіндік береді.
Ол антисептикалық қасиетке ие, аллергия тудырмайды.
Ластануға төзімді, жақсы жуылады, тез кебеді.
Ыстық күндері жеңіл салқындық сезімін береді; суық мезгілде ол жақсы жылу өткізгіштікке байланысты қызады.
Статикалық электр тогын жинамайды.
Ол жуғаннан кейін жұмсақ болады.
Ұзақ уақыт қызмет етеді, тозбайды.
Жалғыз кемістігі - зығыр материалдарын жуғаннан кейін тегістеу қиын, бірақ бу ылғалдатқыштары бар үтіктер процесті жеңілдетеді. Кесуден бұрын материалды декациялау керек. 30-45 ° С температурада жуыңыз.
2.1 Шикі зығырдың органикалық құрамын зерттеу.
Зығыр, жаңартылатын табиғи ресурс ретінде, ондағы әртүрлі органикалық қосылыстардың болуымен құнды. Алайда, оны өңдеу кезеңдерінде кейбір заттардың құрамының өзгеруі. Іздеу осы процестің динамикасы, жұмыстың бірінші кезеңінде зығырдың алғашқы өңдеу және әрлеу кезеңдерінде органикалық заттарды анықтау бойынша зерттеулер жүргізіледі.
Зығырды өңдеу схемасын шартты түрде келесі кезеңдерге бөлуге болады: тегістеу, эмульгирлеу, тегістеуді ағарту, иіру, иірілген жіптің өлшемі, тоқу.
Осы операцияларға сәйкес зығыр күйін ұсынуға болады: тарақталған зығыр-эмульсияланған зығыр-дөрекі ровинг- ағартылған ровинг-иірілген жіп - қапталған иірілген жіп - сұр түсті мата.
Осы кезеңдерге сәйкес зығырдағы органикалық заттардың мөлшері хроматография-масс-спектрометрия әдісімен анықталды.
Таралған зығырда анықталған органикалық заттардың мөлшері оның эмульсия сатысына дейін 2 кестеде келтірілген.
Тарақталған зығырдың құрамындағы органикалық заттар
Содержание органических веществ в чесаном льне №№
пп
Время
удерж.
мин
Идентифицированное вещество
Площадь
пика,
усл. ед.
Содержание
ppm, мкгг
ppb
1
16,02
додекановая к-та
70710008
0,03
30
2
18,26
тетрадекановая к-та
137071319
0,06
60
3
19,13
2-пентадеканон-6,10,14-триметил
143675265
0,06
60
4
20,09
оксациклогексадекан-2-он, 16-метил
141380223
0,06
60
5
20,33
дибутилфталат
976323409
0,43
430
6
21,72
фитол
406060373
0,18
180
7
22,02
9-октадеценовая к-та, (Е)
2424323955
1,06
1060
8
22,18
октадекановая к-та
361575864
0,13
130
9
23,81
4,8,12,16-тетраметилгептадекан-4-ол ид
319194692
0,14
140
10
23,87
эйкозановая к-та
109181504
0,05
50
11
24,06
5,9,13-пентадекатриен-2-он, 6,10,14-триметил
64698904
0,03
30
12
24,95
триаконтан
285000425
0,13
130
13
25,36
бис(2-этилгексил) фталат
57974328
0,03
30
14
25,47
докозановая кислота
117037146
0,05
50
15
25,97
1,19-эйкозадиен
62254175
0,03
30
16
26,46
гептакозан
603222233
0,26
260
17
27,16
октакозан
223676459
0,10
100
18
27,40
сквален
364532605
0,16
160
19
27,44
октадеканаль
401434889
0,18
180
20
27,56
гексадекатетраен-1 -ол-тетраметил ацетат
70326102
0,03
30
21
27,92
нонакозан
2802305231
1,23
1230
22
28,14
oxazolidine-2,4-dione
81131679
0,04
40
23
28,52
триаконтан
124796542
0,05
50
24
28,81
гексадецил оксиран
516338211
0,23
230
25
29,21
1-трикозен
1056915646
0,46
460
26
29,33
3-гексадеканол
133209521
0,06
60
27
29,40
холестерол
302151885
0,13
130
28
29,47
витамин Е
470104339
0,21
210
29
29,99
эргостерол
278813327
0,12
120
30
30,11
кампестерол
1729695751
0,76
760
31
30,16
эргостанол
244225764
0,11
110
32
30,31
стигмаст-5,22-диен-3-ол
1100154585
0,48
480
33
30,37
урса-9(11), 12-диен-3-ол
204259619
0,09
90
34
30,47
циклооктакозан
754470061
0,33
330
35
30,57
эргост-25-ен-3,5,6,12- тетрол
192423349
0,08
80
Осы деректерден көрініп тұрғандай, түпнұсқа тарақталған зығыр құрамында үлкен анықталған органикалық заттардың саны (47 зат), кейбіреулері олар айтарлықтай мөлшерде бар, мысалы, кампестерол (760) ppb), -ситостерол (860 pbb) және т.б.
Зығырдың органикалық құрамында осындай биологиялық белсенді қосылыстардың болуы ерекше назар аударады сквален, стеролдар (жоғарыда аталған екі стеролдан басқа, тараксастерол, эргостерол және холестерин).
Дәл осы биологиялық белсенді қосылыстар, Е дәрумені және кейбір басқа органикалық қосылыстармен бірге, зығыр тіндерінің пайдалы дәрілік қасиеттерін жасайды.
Хроматографиялық талдау және анықтау деректерін өңдеу нәтижелері өңдеудің әр түрлі кезеңдерінде зығыр өнімдерінде болатын анықталған органикалық қосылыстардың жалпы саны мен саны 3-4 суретте көрсетілген.
Қосылыстардың жалпы саны 3-сурет
Зығырды өңдеудің технологиялық кезеңдері.
Сурет 3.1. Анықталған органикалық қосылыстардың жалпы саны оны өңдеу кезеңдерінде зығыр: 1 - тарақталған зығыр; 2 - эмульсияланған зығыр; 3 -қатал мылжың; 4 - ағартылған палуба; 5 - жіп; 6 - тегістелген жіп; 7- қатты мата
Сурет 3.2. Анықталған органикалық қосылыстардың жалпы мөлшері оны өңдеу кезеңдерінде зығырда: 1 - тарақталған зығыр; 2 - эмульсияланған зығыр; 3-қатты қораптау; 4 - ағартылған палуба; 5 - жіп; 6 - тегістелген жіп; 7- қатты мата.
3.2 - 3.3 Суретте Зығырды тарақталған зығырдан қатал матаға дейін схема бойынша өңдеу кезінде талданатын үлгілердегі жалпы мөлшердің және анықталған органикалық қосылыстардың жалпы санының азаю динамикасын көрсетеді.
Органикалық қосылыстардың саны мен санының артуы анықталды иірілген жіптің мөлшерлеу кезеңі мөлшерлеу құрамының құрамында болатын және ерітіндіден талшыққа өтуі мүмкін органикалық заттармен байланысты. Сондай-ақ, талшықта ыдырау өнімдері пайда болатын процестер жүруі мүмкін.
2.2 Зығырдан органикалық заттарды бөліп алу технологиясын жасау.
Алдыңғы эксперименттерге сәйкес, органикалық биологиялық белсенді зығырды өңдеудің барлық кезеңдерінде заттар анықталды. Алайда, бұл заттар көбінесе зығыр шикізатын алғашқы өңдеу процесінде өндіріс қалдықтарына айналады.
Осы құнды компоненттерді зығырдан алу әдісін әзірлеу кезінде шикізат қажет болды:
- алынған қосылыстардың құнды қасиеттерін сақтау үшін процесті ең төменгі температурада жүргізуге мүмкіндік беретін осындай экстракция технологиясын жасау;
- экологиялық тұрғыдан қолайлы экстрагенттерді қолдану.
Заттарды өсімдік тектес объектілерден бөліп алу үшін ол кеңінен экстракция әдісі қолданылады. Бастап алудың перспективалы әдістерінің бірі құрамында биологиялық белсенді заттары бар зығыр шикізаты - сұйылтылған газдармен (көміртегі диоксиді, бутан, аммиак, азот, фреондар және т.б.) экстракция, бұл құнды өнімдерді барынша толық өндіруге мүмкіндік береді. Органикалық заттарды алудың қолданыстағы әдістерін талдап өсімдік шикізатынан келесідей қорытындыға келдік: экстракцияның ең жақсы әдісі - сұйылтылған көмірқышқыл газымен (СО2) сығып алу суперкритикалық параметрлер.
Зығырды өңдеу өнімдерінен органикалық биологиялық белсенді заттарды бөліп алу үшін бұл әдісті біз алғаш рет қолдандық.
Зығыр шикізатынан органикалық биологиялық белсенді заттарды сұйылтылған көмірқышқыл газымен бөліп алу әдісі, бұл бірқатар артықшылықтарға ие.
Сұйық көмірқышқыл газы көпшілік үшін жақсы таңдамалы еріткіш болып табылады хош иісті заттар.
Ол тұздарды, қантты, аминқышқылдарды, липидтерді ерітпейді. IN сұйылтылған СО2 химиялық тұрғыдан мүлдем бей-жай шикізатқа, қалпына келтірілетін заттарға, жабдық материалдарына қатысты.
Атмосфералық қысым мен бөлме температурасында көмірқышқыл газы тек газ күйінде болады. Ол қысым мен температураның әсерінен оңай сұйытылады. Сұйық СО2 тұтқырлығы судан 14 есе аз және 65 есе аз - этил спирті. Сұйытылған СО2 қайнау температурасы: 55,6-дан + 31 ° C дейін.
Бұл сорғыштан газды тез шығаруға және алынған заттарды өзгеріссіз ұстауға мүмкіндік береді.
СО2 дәмсіз және иіссіз, жанбайды және әдеттегі жануды қолдамайды жанғыш газдар. Бұл өртке және жарылысқа қарсы. Көмірқышқыл газы сұйылтылған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Нормативтік сілтемелер
Белгілеулер және қысқартулар
Кіріспе
1 Әдеби шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Зығыр талшықтарының құрылымы, қасиеті және тігін өндірісінде пайдаланылуы
1.2 Зығырдың жалпы сипаттамасы және түрлері
1.3 Зығыр бұйымдарының талшықтық құрамын анықтау
1.4 Зығыр талшығының тігін өндірісіндегі пайдаланылуы
2 Зерттеу нысандары және тәсілдері
2.1 Шикі зығырдың органикалық құрамын зерттеу.
2.2 Зығырдан органикалық заттарды бөліп алу технологиясын жасау
2.3 Зығыр ұлулар түрінде дайын өнімді әзірлеу өзгертілген материал.
2.4 Зығыр материалдарын термиялық өңдеу.
2.5 Тоқыма материалдарын өңдеу
2.6 Текстиль материалдарының физико-механикалық қасиеттерін
анықтау әдістері
2.7 Зығыр өндірісінің шикізаттары, жартылай фабрикаттары және дайын өнімдері
4 ЭКОЛОГИЯ
5 ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІКТІ ЕСЕПТЕУ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Кіріспе
Тоқыма материалтану - бұл текстиль материалдарының құрылымы, қасиеттері және сапасын бағалау туралы ғылым. Бұл анықтама 1985 жылы берілген. Бұл ғылымның негізгі қағидалары - адам өзінің әртүрлі қызмет түрлерінде қолданатын тоқыма материалдарын зерттеу. Сол уақыттан бері болған өзгерістерді, сондай-ақ материалтану мамандарын даярлаудың даму ерекшеліктерін ескере отырып, келесі анықтама толығырақ және тереңірек болуы мүмкін: тоқыма материалтану дегеніміз - құрылым, қасиеттер, тоқыма материалдарын бағалау, сапасын бақылау және басқару. Бұл ғылымның іргелі қағидалары - адам өзінің әртүрлі қызмет түрлерінде қолданатын тоқыма материалдарын зерттеу.
Тоқыма тоқыма талшықтарынан тұратын материалдарды да, тоқыма талшықтарын да білдіреді.
Әр түрлі материалдар мен оларды құрайтын заттарды зерттеу әрдайым жаратылыстану ғылымдарының пәні болды және осы материалдар мен заттарды алу мен өңдеудің техникалық құралдарымен байланысты болды. Сондықтан тоқыма материалтану қолданбалы техникалық ғылымдар тобына жатады.
Тоқыма талшықтарының көпшілігі жоғары молекулалы заттардан тұрады, сондықтан тоқыма материалтану физика мен химия, сондай-ақ полимерлердің физикалық химиясы сияқты іргелі пәндердің теориялық негіздерін және практикалық әдістерін қолданумен тығыз байланысты.
Тоқыма материалтану техникалық ғылым болғандықтан, оны зерттеу үшін механика, материалдардың төзімділігі, электротехника, электроника, автоматика және т.б пәндерді оқуда алынған жалпы инженерлік білім қажет.
Талшық түзетін полимерлердің физика-химиялық механикасы (реология) ерекше орын алады.
Табиғи талшықтарға өсімдік текті, жануар текті және минералды талшықтар, ал химиялык талшыктарға зауотта өндірілетін талшықтар енеді.
Табиғи талшықтардың негізі әр түрлі болады: өсімдік (зығыр, мақта, кенеп) пен жануар (жүн, жібек), минералды (асбесті). Өсімдік тектес талшықтарды өсімдіктердің түрлі бөлшектерінен алады. Тұқым жабындыларынан мақта алады: зығыр, кенеп, рамидің сабақтарын пайдаланады.
Жануар тектес табиғи талшықтар жүн және табиғи жібекті жатқызамыз.
Химиялық маталарды жасап шығаруды қамтамасыз ететін факторлар:
Жерде өмір сүріп жатқан халықтың саны өсуінің есебі, құнарлы жерледің азаюы, жаңа технологиялардың дамуы, маталарға деген жаңа тұтынушылық қажеттіліктердің табиғи маталарда жоқ болуы. Талшықтарды жасанды жолмен алу проблемасы бағзы заманда пайда болған. 1965 жылы Роберт Гук жібек матасын жасанды жолмен алу идеясын ұсынды. 1853 жылы ағылшын Аудемарс интроцеллюлоза ерітіндісінен жіңішке жіп иіруді ұсынды, ал 1891 жылы француз инженері И. де Шардонне осындай жіптерді алғашқы болып өндірістік масштабта шығара бастайды.
Кейбір жеке химиялық талшықтарды алуда айырмашылықтар болғанымен, оны өндіруде ортақ схемасы келесі кезеңдерден тұрады:
-- Шикізатты алу және оны алдын -- ала өңдеу
-- Иірілетін ертінді мен балқымасын даярлау
-- Жіптерді қалыптастыру
-- Өңдеу.
Жасанды талшықтардың шикізатын целлюлоза өндіретін кәсіпорындар алады. Жасанды талшықтың құрамы негізгі шикізат құрамына сәйкес келеді. Синтетикалық талшықтар шикізатын табиғи газ, көмір, мұнай қалдықтарынан қайта өңдеуден өткізгенде химиялық реакциялар нәтижесінде алады.
Талшықтардың ерекшеліктер мен қасиеттері
Жасанды талшықтарға вискозды, ацетатты, үш ацетатты, полинозды және ақуызды талшықтар жатады.
Вискозды талшықтардың ең арзан, әрі кең тараған түрлері алғаш 1892 жылы алынды. Вискозды талшықтар үшін шикізат - шырша, қарағай, арша сияқты ағаштардан алынған табиғи целлюлоза б. т. целлюлозаны химиялық өңдеу нәтижесінде жіп иіру ерітіндісі - вискозаны алады. Одан сулы түрде талшық қалыптастырады.
Қарапайым вискозалық талшықтар түске тұрақты, жұмсақ, созылу және гигроскопиялық қасиеттерге бай. Алайда ылғалдықпен қамтамасыз еткенде талшықтар қатты бұртыйып, өз беріктігін жоғалтады (50% дейін). Сондықтан да вискозды талшықтардың құрамының қасиеттерін жақсартуға жұмыс істеуге өте қажет: оның беріктігін, гигроскопиялығын, түске тұрақтылығын, қажауға қарсы тұрақтылық, суға салғанда беріктіктің жоғалуына азайту сияқты маңызды қасиеттерін атап кетуге болады.
Митилон атты вискозды талшық микроорганизмдердің әсеріне, түске қарсы, тозуға қарсы жоғары тұрақтылығымен ерекшеленеді. Қолмен ұстағанда және сырт түрін көргенде митилон атты вискозды талшығы жүн талшығына ұқсас. Сондықтан да аталған талшықтарды кілем тоқуда жүн жіптерінің орнына пайдаланады.
Химиялық үдерістің негізінде түрлі спецификалық қасиеттері бар вискозалық талшықтар алуға болады: өртке тұрақты, бактерицидті, қышқылға қарсы тұрақты, май мен суға тұрақты және т. б.
Талшық деп - ұзындығы көлденеңнен көп есе артық иілгіш,жіңішке әрі мықты затты айтады.Тоқыма талшық деп - иіріме жіптерді,маталарды,беймата материалдарды жасауда пайдаланылатын талшықтарды айтады.Мақта,жүн - қарапайым деп аталынады.
Тоқыма талшықтары деп иірімжіп және тоқыма бұйымдарды дайындағанда қолданылатын ұзындығы шекті, көлденең кесілген аз өлшемді, жіңішке, иілгіш және берік талшықтарды атайды. Тоқыма талшықтары қарапайым (элементарлы), кешенді (техникалық) және штапельді болып бөлінеді. Қарапайым талшықтарға тоқыма талшықтар -- мақта және жүн жатады. Кешенді (техникалық) талшық бір-бірімен байланысқан қарапайым талшықтардан тұратын талшық (зығыр). Штапельді талшықтар ұзындығы шектелген қарапайым талшық болып есептеледі. Тоқыма талшықтардан жасалынып алынған иірімжіптердің және жіптердің өңдеу үдерісінде, олардың нақты ұзындығы, беріктігі, созылғыштығы, сызықтық тығыздығы және иілгіштігі, ылғал сақтағыштығы болуы қажет. Сонымен қатар киімді пайдаланғанда әр түрлі жағдайда бұйымды қолдану мүмкін болу үшін, бұйымға түскен әртүрлі күштің әсерінен бұзылудан сақтайтын, белгілі бір механикалық қасиеттерге, сондай-ақ киімде ыңғайлы (жылу өткізгіштік, су өткізгіштік, ауасіңіргіштік) және сыртқы ортаның (түстік тұрақтылық) шартына қарсыласуын қамтамасыз ететін физикалық қасиеттері тұрақты болу керек.
Жаратылысы бойынша тоқыма талшықтары екі класқа бөлінеді: табиғи және химиялық. Табиғи талшықтарға өсімдіктекті, жануартекті және минералды, ал химиялыққа -- әртүрлі физикалық және химиялық үдерістердің көмегімен жоғары молекулярлы заттардан (табиғи және синтетикалық) жасанды жолмен адам жасаған талшықтар жатады. Талшықтардың әрқайсысы органикалық және бейорганикалық талшықты шағын кластарға бөлінеді.
Органикалық табиғи талшықтардың шағын класы табиғи шығу тегіне байланысты өсімдік және жануар текті топтарға бөлінеді. Өсімдік текті талшықтардың тобына мақта, зығыр, кенеп, кендір целлюлозды талшықтардың шағын топшасы жатады. Жануар текті талшықтар жүн талшығынан және табиғи жібектен құралған, ақуызды талшықтар топшасынан тұрады.
Табиғи бейорганикалық минералды талшықтарға -- минералды асбест талшығы жатады.
Химиялық талшықтардың бөлінуі өте күрделі болып келеді. Органикалық шағын кластағы химиялық талшықтар екі үлкен топқа бөлінеді: ол -- жасанды және синтетикалық талшықтар. Табиғи жоғары молекулярлы қосылыстардан химиялық жолмен алынған талшықтарды жасанды химиялық талшықтар, ал синтезделген жоғары молекулярлы
заттардан алынған талшықтарды синтетикалық талшықтар деп аталынады. Жасанды органикалық талшықтар химиялық құрамына байланысты
гидратцеллюлозалы, вискозды (полинозды, мыс-аммиакты), эфироцеллюлозалы (ацетатты, үшацетатты) және ақуызды (казеиндік) талшықтар топшасы болып бөлінеді.
Синтетикалық органикалық талшықтар полиамидті (капрон, анид, энант), полиэфирлі (лавсан, терилен), полиуретанды (спандекс), полиакрилонитрильді (нитрон, орлон), поливинилхлоридті (хлорин),поливинилспиртті (винол) және полиолефинді (полипропилен, полиэтилен) талшықтардан жасалатын топшадан тұрады. Химиялық бейорганикалық талшықтарға минералды талшықтардың екі түрі жатады металдық және шынылық.
Тігін өндірісінде қолданылатын тоқыма материалдар -- маталар, тігінжіптері, ызба, бау және басқалары -- негізінен тоқыма талшықтарынан тұрады. Тоқыма талшықтары өте жіңішке, олардың ұзындығы миллиметрмен өлшенсе, онда жіңішкелігі миллиметрдің жүздеген және мыңдаған үлестерімен өлшенеді. Талшықтарды иірімжіпке, матаға өңдеу және тоқыма материалдарға,бұйымдарға қажетті қасиеттермен қамтамасыз ету үшін, олар нақты ұзындыққа, жіңішкелікке, беріктікке, созылу қабілетіне, иілгіштікке, жабысқақтыққа және сыртқы ортаның әсеріне қарсыласуға ие болу керек.
Тоқыма өндірісінде қолданылатын талшықтың ұзындыгы -- ең маңызды көрсеткіштердің бірі болып есептелінеді. Талшықтардан үздіксіз жіп алу үшін, оның белгілі ұзындығы болуы керек, талшық ұзын болса, онда жіптердің арасындағы байланысы күшейіп, беріктігі жоғары жіп алынады.Талшықтың жіңішкелігі өте жоғары бағаланады, себебі, талшық жіңішке болса, одан жұмсақ және иілгіш жіп алуға болады. Талшықтың беріктігі олардың үзілуге қарсыласу қабілеттілігі, ол иірімжіп пен матаның сапасының және тоқыма өндірісінің үдерісінің көрсеткіші болып табылады. Талшықтың ұзаруы (созылуы) олардың күш түскенде ұзару қабілеттілігі, бұл талшық сапасының маңызды көрсеткіші болып есептелінеді.Талшықтың ұзару қабілеттілігі одан өндірілген иірімжіпке беріледі және
оның жалпы бұзылуына қарсыласуын жоғарылатады.
Егер талшық серпімді, яғни күштің алынуынан кейін бастапқы ұзындығын қайта қалпына келтіру қабілетіне ие болса, ол талшықтардан өндірілген маталар серпімді болады, мыжылмайды, ал одан дайындалған бұйымдар өзінің пішінін ұзақ уақытқа сақтайды.
Талшықтың иілгіштігі иіру үдерісіне, матаның сапасына және оның жұмсақтығына, күлтеленуіне үлкен әсер етеді. Талшықтардан мықты жіп жасап алу үшін талшықтардың иілгіштік қасиеті жоғары болуы керек.
Ылгал тартқыштық талшықтың ылғалды сіңіру қабілеттілігі. Ол киімге қойылатын гигиеналық талаптарды қанағаттандыруға қажет, өндірістік
үдерістің жақсы жүруі және матаның терді жақсы сіңіруіндегі маңызды қасиетінің бірі болып табылады. Талшықтан алынған материалдардың сыртқы ортаға қарсыласу әсері-суға, ауаға, жарыққа және механикалық күшке берілген талшықтардың киюге төзімділігін анықтайды.
Талшықтардың қасиетінің негізгі керсеткіштері.
Полиэфирлі талшықтар. Лавсан мұнай өнімдерінен алынады.
Құрылымы және физико-химиялық қасиеттері жағынан лавсан капронға ұқсас: салыстырмалы.
Лавсан таза күйінде тігін жіптерін, шілтер полотноларын, техникалық мақсаттағы
Жалынға ұстағанда лавсан еріп, сары жалынмен түтіндеп жанады.
Полиакрилонитрильді талшықтар. Нитрон тас көмір, мұнай, газды еңдегенде шығатын
Капрон мен лавсанға карағанда нитрон талшықтары қолға жұмсақ.
Нитроннын, жылу сақтау қасиеті жүннен артық.
Нитронның жұмсару температурасы 200-250°С. Ниронды жалынға ұстасақ балқиды және
Таза күйінде нитрон сырт киімдік
Поливинилхлоридті талшықтар. Xлорин этилен не ацетиленнен алынады.
Хлорин серпімді, судың, қышкылдар, сілтілер, тотықтырғыштардың әсеріне шыдамды, шірімейді,
Хлориннің негізгі кемшілігі -- жылуға осалдығы. 60°С-де хлорин жылудан
Хлорин жанбайды, жанғанға қосылмайды, Жалынға ұстасақ талшықтары жидіп, дустың
Үйкелуден туған электр зарядын бойына жинайтың қабілетіне байланысты оны
Поливинилспиртті талшықтар. Поливинилспиртті талшықтарға жататындар: винол, летилан (Ресеи), винол.
Гигроскопиялық қасиеті жағынан (5-8%) винол мақтаға жақын. Салыстырмалы ұзу
Винол таза күйінде немесе мақта, жүн, вискоздық штапель талшықтармен
Летилан -- суда ерімейтін сары түсті поливинил-спиртті талшық. Антимикробтық
Полиолефинді талшықтардьщ негізгі көрсеткіштері
Полиолефиндік талшықтар. Полиолефинді талшықтарға полиэтиленнен және полипропиленчен
Полиолефиндерді синтездеуде бастапқы шикізат болып мұнайды өңдеген-дегі өнім
Талшықтардын, жылу мен жарыққа төзімділігін арт-тыру үшін полимерге ингибитор
Физико-механикалық қасиеттері жоғарғы болғандықтан полиолефинді талшықтардың химия және микроорганизмдер
Полиуретанды талшықтар. Сызықтық тығыздығы 2 ден 125 текске дейін
Басқа талшықтар араласқан жасанды жіптерден тоқылған маталар.
Басқа талшықтар араласқан жасанды жіптерден тоқылған маталардың негізіне вискоздық
П о п л и н -- дәстүрлі жатықбоялған,
Рамунеле матасы -- баспалық суреті бар, қаттылау, тығыздығы төмен,
С и г і т е матасы -- тығыз,
С у з д а л ь матасы --
Арт. 42670 көйлектік мата -- бір түсті, жатық-боялған ацетаттық.
Әдеби шолу
Ежелгі дәуірден бастап бүгінгі күнге дейін зығыр мата өндірісі.
Терілерді ауыстыратын алғашқы мата зығыр талшықтарынан тоқылған. Зығыр шапан Ассирияда, Месопотамияда, Ежелгі Египетте қазылған жерлеу және қабырға суреттерінде суреттелгендей болған. Еуропадағы ең жақсы зығыр маталар ескі замандарда тек Ресейде ғана тоқылатын орыс жібегі деп аталды. 20-шы ғасырдың басына дейін зығыр мата сәнді зат болып саналды, бұл айрықша асыл адамдардың артықшылығы. Дөрекі жіптерден желкендер, дорбалар, аң аулау тұзақтары жасалды.
Зығырдың 230-ға жуық түрі белгілі. Қазақстанда 13 түрі кездеседі. Республиканың солтүстік-шығыс және оңтүстік-шығыс облыстарындағы қара және қоңыр топырақты жерлерде өсіріледі. Сабағының биіктігі 50 - 100 см., жапырағы қандауыр пішіндес, қондырмалы, гүлшоғыры - шатыр тәрізді шашақ. Гүлдері ұсақ, басым бөлігі көкшіл түсті, өсімдіктің жоғарғы жағында шоғырланып өседі. Жемісі - қауашақ. Зығырдың талшығын және тұқымын алу үшін, негізінен, дақылдық зығыр (L. usіtatіssіmum) өсіріледі. Ол 5 түр тармағына бөлінеді. Олардың ішінде кең тарағаны: салалы (талшықты) зығыр, майлы (шашақты) зығыр, жатаған зығыр, т.б.
Салалы зығыр - бір жылдық өсімдік. Қоңыр салқын ауа райында жақсы өседі. Салалы зығыр салқынға шыдайды. Вегетациялық өсу мерзімі 75 - 90 тәулік. Өздігінен тозаңданады, кейде айқас тозаңдануы да мүмкін.
Майлы зығыр (шашақты зығыр) - бір жылдық, жылу сүйгіш, ылғалды аса қажет етпейтін (салалы зығырмен салыстырғанда) өсімдік. Вегетациялық мерзімі 150 тәулік. Желмен тозаңданады. Майлы З-дың тұқымында 52%-ке дейін май болады. Салалы зығырдың майы сияқты мұны да олифа, лак, бояу дайындауға және тағамға пайдаланады. Зығыр күнжарасы - өте құнарлы мал азығы талшығының бір гектарынан 7 - 11 центнер өнім алынады. Зығыр тұқымы мен зығыр майын медицинада, талшығын кенеп мата, брезент, кендір жіп жасау үшін пайдаланады. Маусым айынан гүлдеп, шілденің аяғында жеміс береді. Қазақстанда аудандастырылған сорттары: "Сибиряк", "Авангард", "Қарабалық 3", "ВИР-1650", т.б. Негізгі зиянкестері: зығыр бүргесі, көк көбелек, трипстер; аурулары: антракноз, фузориоз.
Қазіргі уақыттағы тігін өнеркәсіптері автоматтандырылған жоғарғы
жиілікті тігін машиналары және жартылай автоматты әсерлі құрылғылар,
механикаландырылған престер және құрал- жабдықтар ұйымдастырылған өндірісті көрсетеді. Сонымен қатар тігін бұйымдарын дайындауда кешенді
механикаландырылған және автоматтандырылған технология қолданылады, бұл тігін бұйымдарының және ассортиментінің сапасына қойылатын талап- тарды жоғарылатады. Тігін бұйымдарының сапасының бәсекелік қабілеті
ассортименттің жаңаруына, материалдардың өңделуінің және бояуының
үдерісінің жақсаруы бұйымның құрастырылуын жетілдіруге және жаңа
модельдерді енгізуге қамтамасыз етеді.
Тоқыма материалдардың қасиеттері және құрылымы бойынша дайындалған
жаңа бұйымдар, қазіргі заманғы химиялық талшықтар мен жіптерді, жоғары
сапалы бояуларды және әрлеуіш химиялық мате- риалдарды қолдану арқасында жасалынады.
Тігін бұйымдарына негізгі материалдарды таңдау және оларды ұтымды
қолдану ең маңызды, сондықтан материалдардың қасиеттерін, құрылысын,
олардың ассортиментін және сапасын терең оқып білу қажет. Тігін
өнеркәсібінің мамандары ең алдымен тігін бұйымдарына арналған тоқыма
материалдарына қойылатан талаптарды, қасиеттерінің көрсеткіштерін анықтай және нақты тігін бұйымдарына арналған материалдардың бағалануын білуі керек.
Тігін өнеркәсібінің технологиялық үдерісінің ерекшелігін, сәнді ескере
отырып, тігін бұйымдарына арналған тоқыма материалдарды дұрыс таңдау, оның сапасының жоғарылауының маңызды шарты бо- лып табылады. Сол себепті, суретші-модельер, құрастырушы және техно-лог тоқыма материалдарымен жұмыс істегенде, оның қаси- еттерін біліп қана қоймай, тағы да киімде нақты сыртқы түрінің әсеріне жету үшін және киген кезде қолайлылықты қамтамасыз ететін, нақты берілген қасиеттермен киімді дайындауда қолданылуын білу қажет. Киімге таңдалған материалдарды өңдегенде, бұйымды дайындау кезінде материал қасиетінің өзгеруін және осы өзгерісті бұйымның нақты пішінін немесе силуэтін жасауда қолдануды терең білу қажет. Тігін бұйымдарын жасау үдерісі суреттен немесе эскизден басталып, бұйым лекалдарын құрастыруға және тігу технологиясын дайындауға дейін көптеген күрделі жолдардан өтеді.
Сондықтан киімнің үлгісінің эскизін дайындағанда материалдардың эстетикалық қасиеті, сән бағытымен дұрыс таңдалып қана қоймай, нақты киім силуэтін жасауды қамтамасыз ететін қасиеттерімен, киімді құрастырудың қазіргі уақыттағы дайындау технологиясының мүмкіншіліктеріне өте көп әсер етеді.
Киім дайындағанда қолданылатын тоқыма материалдары бірнеше топтарға
бөлінеді: маталар, трикотаж жаймалар, бейматалар, табиғи және жасанды
үлбірлер, бекітуші материалдар (жіптер, негізмдер, негізмдік қабыршықтар),
фурнитуралар (түймелер, шыртылдақтар, ілгектер), тігін бұйымдарын дайындау
кезінде қолданылатын басқа материалдар (баулар, ызбалар, шілтерлер),
жылытушы материалдар (мақта, күспе, ватилин).
Аталған топтағы тоқыма материалдары киімде әртүрлі қызметтер атқарады.
Олардың кейбірі: маталар, трикотаждар, беймата, үлбірлер - пальто, костюм,
күртеше сияқты сыртқы киімдерге қолданылады. Зығырдан немесе бейматадан, тоқыма материалдарынан жасалған іштіктер, қатырғыш кенер материалдары бұйымның формасын қамтамасыз ету үшін қолданылады.Тоқыма материалдардың әр
тобы өндіріс салаларына сәйкес өндірілетін құралған ассортименттері және
оның дамуының белгілі бағыттары сипатталады.
Талшықтардың топтастырылуы және қасиеттері Барлық талшық түрлері шығу тегіне байланысты екі топқа бөлінеді - табиғи және химиялық. Табиғи талшықтар шығу тегіне байланысты өсімдік тектес, жануар тектес, минералды болады. Талшықтар табиғи қосылыстарды өңдеу арқылы алынған жасанды және синтетикалық полимерлерді өңдеу арқылы алынған синтетикалық болып бөлінеді. Өсімдік текті табиғи талшықтарға целлюлозалық талшықтар - мақта, зығыр т.б. Ал жануар текті талшықтарға жүн және жібек жатады. Асбест талшығы табиғи минералдық талшық ретінде қолданылады. Жасанды талшықтар қатарындағы талшықтар органикалық және бейорганикалық болып екіге бөлінеді. Текстиль өндірісінде, әсіресе целлюлозаның негізінде алынған органикалық жасанды талшық (гидратцеллюлоза) пен эфир целлюлозаны (ацетат және триацетат) кең түрде қолданылады. Гидратцеллюлоза негізінде вискоза және мыс-аммиак талшықтары шығады.
Алғашқы кездері тұрмыстық және техникалық белгідегі трикотаж жаймасын және мата дайындау үшін міндетті түрде табиғи талшықтар: мақта, жүн, табиғи жібек және зығыр талшықтар қолданылды. Табиғи талшықтар арасында органикалық (мақта, зығыр, пенька, жүн, табиғи жібек) және бейорганикалық (асбесттік) талшықтар ажыратылады.
Ежелгі Ресей тұрғындары зығырдан жасалған киімді киіп жүрді: ол тез ылғалды сіңірді және оны оңай суытып, түнде жылынып алды, ал жарқыраған күндіз ол ыстық болатын.
Зығырдың туған жері - Оңтүстік Азия, Парсы, Үндістан және Жерорта теңізі жағалауы, онда жабайы өсетін зығыр қазір де бар.
Ресейлік ауылдарда олар тігілген және одан да талғампаз кенепте - батисте білді. Жұмсақ, жұмсақ және жарқыраған, ол қымбат шетелге арналған жібекке ұқсайды. Ол үшін солтүстік жібек деп аталатын. Сонымен қатар, ресейлік бақтар да жарқын, әуезді болды. Олардың барлығы бір зауыттан - зығырдан жасалған.
Зығыр талшықтарында көптеген мамандықтар бар. Ғасырлар бойы матростар жүзіп жүрді. Олар ұзын матадан жасалған матадан жасалған. Ол кенеп деп аталды. Қазір жүзу кемелері салынбайды. Кенеп әлі де бағаланды. Ол туристерге арналған курткалар, шалбар, шатырлар мен автокөліктерге барады - қай жерде бізге суға төзімділік қажет. Астам тығыз матадан - брезентпен - балықшылар үшін киім тігуден, өрт шлангілерін жасаңыз.
Зығырды үш күн ғана гүлдейді. Содан кейін жетілген уақытқа кіре бастайды. Содан кейін, оның сабақтарының шыңдары, қорапшалық жемістер өседі. Қораптарда - тұқымдар. Олар тек қана дәмді тұқымдар сияқты жеді. Сосын олардан майдың қалай сығылу керектігін білді. Зығыр майы ұзақ уақыт бойы дайындалса, ол қалыңдайды - ол кептіру майына айналады. Онда дайындалған бояу тұзды теңіз суынан қорықпайды. Сондықтан ол кемелерге боялған.
Ежелгі заманнан бері зығыр көптеген ұлттармен жоғары бағаланады. Бірақ ол ешқашан Ресейге ұқсамайды.
1.1 Зығыр талшықтарының құрылымы, қасиеті және тігін өндірісінде пайдаланылуы
Зығыр (лат. Lіnum) - зығыр тұқымдасына жататын бір жылдық және көп жылдық шөптесін өсімдіктер туысы; тінді, талшықты, майлы дақылдар.
Зығыр - зығыр өсімдігі сабағының қабықты бөлігінен алынатын талшық. Өсімдіктің сабағымен жапырақтармен алынатын талшық қабықтан жасалған деп аталады. Талшықтардың қарапайым және техникалық түрлері болады. Қарапайым талшық - талшықтардың жалғыз өсімдік клеткасы бар. Ал техникалық талшықтар пектинді заттармен табиғи желім өзара желімделген қарапайым талшықтардың шоғынан тұрады. Зығыр - берік, жеңіл, ылғалды сініруге қабілетті талшық. Зығыр матасы тегіс бетті және аз ғана жылтыр болады. Зығырдан жасалған өнімдер кірлемейді, қылшықтары шықпайды, ылғалды жақсы сіңіреді, тез кебеді. Зығырдан жасалатын маталардың төзімділігі жоғары. Мұндай өнімдерді қайнатуға болады. Зығыр талшықтары бар өнімдерде электр зарядтары туындамайды, сонымен қатар, тегістігі өнімнің аз кірленуін қамтамасыз етеді. Зығыр маталар күңгірт түсті, жылтыр, тегіс, беті аз кірленгіш және іріп кетпейді. Ылғалды тез сіңіреді, алғал сақтағыш және ылғалды жылдам шығарады (23% - ке дейін). Зығыр матасынан жасалған киім жоғары гигроскопиялық қасиетіне байланысты дененің шынайы термо бақылауына әсер етеді және жазғы маусымға және тропика өңіріне ыңғайлы. Зығырдан - жасалған мата өте мықты материал, ол құрғақ күйінен гөрі ылғалды күйінде берік болып келеді.
Зығыр матаның негізгі қасиеттері:
Абсолютті экологиялық тазалық.
Жоғары жылу өткізгіштік.
Қарсылық пен беріктікті киіңіз.
Ауа өткізгіштігі.
Минималды электрлендіру.
Кесте 1.
Зығырдың қасиеттері және кемшіліктері
Қасиеттері
- өте берік; - төзімді; - ауа өткізгіш; - сіңіру қабілеті жақсы; - жеңіл; - ыстық ауа-райында салқындатады; - жоғарғы температурада жуу және үтіктеуге төзімді; - табиғи материал.
Кемшіліктері
- жеңіл мыжылғыш; - үтіктелуі нашар; - жууғаннан кейін отырады және киіген соң созылғыш болып келеді.
Зығыр киімге күтім жасау қиын емес:
1. Ақ және боялмаған матаны 90 градусқа жуып, қосымша қайнатуға болады. Алайда, қайнау пішінге жағымсыз әсер етуі мүмкін, сондықтан сіз мұны істемеуіңіз керек,
2. Түрлі түсті маталар 40 градусқа жуады
3. Қалыпсыз құрғатып, қисайсыз кептіру қажет, әйтпесе мата түзетуге қиын болады,
4. Бумен пісіргіш немесе дымқыл темір зығыр.
Кенеп өндіру бірнеше кезеңдерден тұрады:
1. Зауыт жиналған, сабан алған,
2. Зығыр сабан сіңдірілген: ол далаға шашырап, 15-20 күнге қалдырып,
3. Нәтижесінде алынған масса кептіріледі, ширатылады және бүктеледі,
4. Айналдырудан кейін жіптің өзі: жіңішке бұралған таспаны алғаннан кейін,
5. Иірілген жіптің өзі басқа матадан жасалған зауытқа ауыстырылады,
6. Ақыр соңында мата ағартылады және боялады.
Алғашқы 3 ұпайдан кейін алынған шикізатқа байланысты, матаның мақсаты да әртүрлі:
1. Зығырдан жасалған және дайындалған жұқа және жұмсақ. Ол сүлгілі, зығыр, киім, кенеп,
2. Бат (қысқа талшық) және бас қылқан жапырақты маталарды жасауға барыңыз: кенептер, сөмкелер, зығыр маталар.
Қалдықтар паркет астындағы қабырғаларға, жиһаздар мен едендерге арналған бөліктерді өндіру кезінде отын ретінде пайдаланылады.
Зығыр бұрыннан бері болды қарапайымдылық пен қарапайымдылық символы. Дегенмен, бұл әдемі гүл ғана емес, сонымен қатар, матаны тоқу, өсімдік майын жасап, оны дәстүрлі медицинада қолданатын пайдалы өсімдік. Мұнай сондай-ақ халықтық сұлулық рецептерінде де қолданылады.
Ресей жасөспірімдерінде жас студенттерге арналған. Зығыр Қоршаған орта Ресейде зығырдың 40-тан астам түрлері белгілі. Талшық пен тұқым алу үшін зығыр өсіріледі, ол екі топқа бөлінеді - зығыр және зығыр зығыр. Лион - жылына 120 см дейін өсетін өсімдік. Маусым және тамызда гүлдейді. Жеміс - сфералық қорап.
Зығырдың кішкене бұталы сабы бар, жақсы талшықты береді, бірақ аз тұқым. Зығыр-бұйра бағаналы жоғары тармақталған сабы бар, көптеген майлы тұқымдар, бірақ өте жақсы талшық. Долггунцы солтүстік өңірлерде, бұқалар - оңтүстігінде.
Зығыр Мата: Өндіріс Және Қасиеттер
Зығыр матадан жасалған алғашқы ескерту және оның қолданылуы бірнеше мыңжылдық кезеңге жатады. Кейбір тарихшылар оның жасын 5000 жыл деп белгілейді. Оның ең ерте қолданбасы Ежелгі Египет. Бұл қымбат материал болғандықтан, тек бай отбасылар, перғауынның отбасы мен қонақтары киім-кешек пен тоқыма бұйымдарын ала алады. Фараондардың мумиялары ақ зығыр маталарға оралды.
Славян ұлттарында маталық мата 9 ғасырда белгілі болды. Зауыттың талшықтарының қасиеттері арқасында, тоқыма және киім бір мезгілде жұқа және берік болды, бұл өнімдерді ұзақ уақыт қолдануға мүмкіндік береді. Басқа елдерден айырмашылығы, зығыр сән емес еді. Киім түрлі әлеуметтік топтардың өкілдерінен көрінді. Талшықтардың қалыңдығына, матаның өңделуіне және түсіне айырмашылығы болды.
Императрица Екатерина II мемлекеттен тыс зығыр жіптерін экспорттауға мүмкіндік бергендіктен, Еуропадағы тоқыма фабрикаларының көпшілігі Ресей империясында өсірілген талшықтарда жұмыс істеді.
ЗЫҒЫР ТАЛШЫҚТАРДАН ЖАСАЛҒАН МАТА
Зығыр маталарды өндіру бірнеше себептер бойынша өте қымбат. Ең алдымен, бұл зауытты өңдеудің күрделілігі. Сонымен қатар, зығыр-долгутерлер түрлі сорттардан тұрады, матаның сапасы мен өндірістің күрделілігі оған тікелей байланысты. Зығыр мата нәтижесінде алынған өсімдік талшығының ұзындығына байланысты жұқа немесе қалың, өрескел немесе тегіс болуы мүмкін.
Дәнді дақыл жиналғаннан кейін, шикізат зығырды қайта өңдеу зауыттарына жіберіледі. Емдеуден кейін қалдықтарды қарастырғанымен, қылшық мата тәрізді осындай өнім шығаруға арналған трофин машинасында ұзын және қысқа талшықтар алынған.
Алынған ағындар ГОСТ-дың техникалық сипаттамаларына сәйкес тексеріліп, әрі қарай өңдеу үшін таратылады. Ұзын талшықтар тоқыма өнеркәсібінде тоқыма өндірісі үшін қолданылады. Стикадан материал мен еден төсеніштерінің негіздері өте жақсы. Қоқыс талшықтары, кез-келген стандарттарға сәйкес келмейтін, құрылыс түрінде палли түрінде қолданылады.
МАТАНЫҢ ТҮРЛЕРІ
Зығыр мата техникалық және тұрмыстық зығырдан тұрады. Дегенмен, химиялық талшықтардан немесе невовенниктерден арзан алмастырғыштар табылғандықтан, олардың біріншісі көп мөлшерде өндіріледі. Мазмұны таза зығыр немесе аралас болуы мүмкін. Ол үшін мақта, вискоза, лавсан қосады.
Зығыр матаның мақсаттарына қарай сүлгі, асхана, кенеп, костюм, киім, кенеп, төсек және зығыр мата бөлінген. Тігін шеберлігі үшін кілемшелер, бортовка, матовка, коломенок, жіңішке зығыр тәрізді киімдер қолданылады. Суретке арналған кенепте күл мен кенептен жасалған. Жиһаз бетін қаптауға арналған тик және дамаск қолданылады. Костюмдер, аяқ киім, туристік керек-жарақтар кенепте жасалған.
ЗЫҒЫР ТАЛШЫҚТЫ МАТАЛАРДЫҢ ҚАСИЕТТЕРІ
Маталар мен материалдардың әртүрлі түріне қарамастан, олардан жасалған киім сұранысқа ие. Бұл оның ерекшеліктері мен қасиеттеріне байланысты. Ең алдымен, матаның жоғары гигроскопиялық екендігін атап өту керек: ол ылғалды жақсы сіңіреді. Зығыр киімін қолданғаныңыз үшін, жылу соққысынан немесе қарапайым, қызып кетуден аулақ бола аласыз. Мата ыстықта жақсы салқындап, суықта қызады. Сонымен қатар, ол статикалық электр энергиясын жинақтамайды , ол жалпы әл-ауқатқа жағымды әсер етеді.
Зығыр матаның барлық қасиеттері ұзақ уақыт бойы аударылуы мүмкін, яғни патогенді зақымдауы мүмкін. Ол антисептик ретінде әрекет етеді, сондықтан ол экологиялық таза ғана емес, сонымен бірге өте гигиеналық. Бұдан басқа, зығыр матасы аллергияны тудырмайды, бұл оны балалар тоқыма, медицина және жоғары стерилділік деңгейін қажет ететін жерлерде пайдалануға мүмкіндік береді.
Бұл зауыттың талшығын қолданатын барлық заттар ұзақ қызмет ету мерзіміне ие, оңай тазалануы және жақсы киінуі мүмкін. Зығырдан жасалған киім сарыға түспейді, және уақытында тек ағартылған.
1.2 Зығырдың жалпы сипаттамасы және түрлері.
Зығыр - жыл сайынғы зауыттың түрі. Бұл өте қызықты және ұзақ уақыт бойы адамдар қолданған. Егер қандай да бір өсімдік зығыры туралы айтатын болсақ, онда бұл отбасы Зығыр. Бұл түрдің жүзден астам түрі бар. Мысалы, Alpine, ақ, capitatum, үлкен гүлді, ұзын және жіңішке.
Әрине, ең қарапайым зығыр. Ол сондай-ақ айналдыру деп аталады. Міне, зығырдың қандай әсері бар? Өсімдіктің биіктігі 60 сантиметрге жетеді. Жапырақтары кішкентай және тар, ал гүлдер, әдетте, көгілдір, кейде қызғылт, жасыл шабандоз деп аталатын көкөністерге бүктелген. Зауыттың жемістері он тұқымнан аспайтын қораптар болып табылады.
Зығыр - маусымнан тамызға дейін өсетін өсімдік. Жемістер қыркүйекте піседі. Биологтар бұл зауыт Үндістаннан импортталатынына сенеді, себебі алғашқы фаннан жасалған маталар пайда болды. Алайда бұл факт өте қайшылықты. Шындығында зауыттың шығу тегі туралы нақты деректер жоқ. Өсімдік зығыры ұзақ уақыт бойы белгілі және ол Канадада, АҚШ-та, Солтүстік Еуропада, Түркияда, Үндістанда және Кавказда өседі.
Зығырдың қырық түрі Ресейде ғана өсіріледі. Бірақ ең көп таралған зығыр және зығыр. Бірінші тип тек матаның өндірісі үшін, екіншісі - мұнай үшін өсіріледі.
Кукушкин зығыры
Бұл өсімдік кукушкин зығыр дегеніміз не? Біз бәріміз туралы естідік, бірақ оның қандай екенін еске түсіреді. Зығыр отбасына тиесілі деп санауға болады. Бірақ шын мәнінде бұл - терең түсінік.
Атын өзі шатастырады. Кукушкин зығыр - жасыл мүктің түрі. Қазіргі уақытта бүкіл әлемде таратылатын жүзден астам түрлер бар. Жастықтар түрінде зығыр, ормандарда, тауда, тундрада, батпақтарда кездеседі. Бұл түрдегі өсімдіктер шымтезек қалыптасуына қатысады.
Ресми фармакология бұл зауытты пайдаланбайды, ал халықтық медицинада лакциялық, диуретикалық, қабынуға қарсы, қабынуға қарсы агент ретінде қолданылады.
Зығыр қарапайым.
Бұл әлемдегі зығырдың ең таралған түрі. Латын тілінде ол Linum usitatissimum деп аталады, ал адамдарда зығыр, зығыр, мәдениет немесе мәдениет деп аталады. Латын тілі грек тілінен алынған Linos - thread, usitatissimum - өте пайдалы. Бұл зауытты тағайындауына байланысты - иірілген жіп өндіруге арналған шикізат.
20-дан астам өсімдік сорттары зығырдың санына жатады. Бұл ақырғы, ақшыл-жасыл шөптен, соңындағы шырын. Климаты ыстық болса, өсімдіктен жоғары - 120-150 см дейін өседі. Жапырақтары сабақтардың жоғарғы жағында орналасқан, диаметрі 2,5 см-ге дейін кішкентай, ұзындығы 3 см-ге дейін спиральмен реттеледі. Көк және көк түскейде ақ, қызғылт немесе қызыл-күлгін. Жеміс 6-7 см, сфералық немесе жұмыртқа тәрізді диаметрі бар, бір жағында жалтыраған сарғыш қорапты. Қораптың ішінде ондаған тұқым, кейде кішігірім, ашық қоңыр немесе қою-қоңыр, кейде жасыл немесе сары түспен кездеседі.
Мақсатына байланысты 2 сортты негізінен өсіріледі:
1. Долгары: жіпке арналған қолданыстағы кішкентай тармақталған гүлшоғыры бар жоғары бағаналы,
2. Бұзылған: төмен және тармақталған, тұқымға жарамды.
2.3. Зығыр бұйымдарының талшықтық құрамын анықтау
100% зығыр мата өте жоғары бағаланады, бірақ матаның құрамына басқа табиғи, жасанды немесе синтетикалық талшықтар кіруі мүмкін:
мақта,
вискоза,
лавсан,
полиэфир
Материалдың жұмсақтығы мен құрылымы жіптердің тығыздығына және тоқу түріне байланысты. Аралас қоспалар тұтынушылық қасиеттерді жақсартады.
Әр түрлі ені бар шиыршықтар сатылымда:
40-60 см - тар кенептер;
80-130 - орташа;
140-тан жоғары - ені.
Зығыр маталардың түрлері
Зығыр матаның сипаттамалары иірілген жіптің сапасымен анықталады:
Тарақты зығыр киім материалдары мен үй тоқыма бұйымдарын жасау үшін қолданылады.
Полотно, кенеп, шпагат және шүберек жасау үшін қолданылатын жүн мен бастан өрескел кенептер алынады.
Біздің дүкенде әртүрлі қасиеттері бар зығыр бар, олар материалды пайдалануға байланысты.
Мақсаты бойынша зығыр маталардың түрлері
Зығыр маталар тұрмыстық және өндірістік қажеттіліктер үшін қолданылады:
Көйлек пен костюм - әйелдер, балалар, ерлер киімдерін шығаруға арналған.
Асханалар мен сүлгілер - дастарқан, ас үй сүлгісі, майлықтар жасауға арналған.
Зығыр мата немесе парақтар - зығыр жиынтықтарына арналған.
Сәндік және интерьер - мұқабаларды, перделерді, шапандарды тігу үшін.
Шілтер - безендіруге, безендіруге арналған.
Кесте - кенеп ретінде қолданылады.
Техникалық - арқан, өрт шлангтарын жасауға арналған.
Брезент - суға төзімді немесе отқа төзімді сіңдіргішпен қорғаныс жабыны ретінде.
Фотосуретте әртүрлі мата маталары көрсетілген:
Зығыр матаның артықшылықтары
Табиғи материалдар табиғи құрамы бойынша бағаланады. Олар киімнің және кенеп аяқ киімнің барлық түрлеріне сай келеді.
Зығыр матаның айрықша қасиеттері:
Ол денеге жақсы жабысады, ылғалды жақсы сіңіреді және терінің тыныс алуына мүмкіндік береді.
Ол антисептикалық қасиетке ие, аллергия тудырмайды.
Ластануға төзімді, жақсы жуылады, тез кебеді.
Ыстық күндері жеңіл салқындық сезімін береді; суық мезгілде ол жақсы жылу өткізгіштікке байланысты қызады.
Статикалық электр тогын жинамайды.
Ол жуғаннан кейін жұмсақ болады.
Ұзақ уақыт қызмет етеді, тозбайды.
Жалғыз кемістігі - зығыр материалдарын жуғаннан кейін тегістеу қиын, бірақ бу ылғалдатқыштары бар үтіктер процесті жеңілдетеді. Кесуден бұрын материалды декациялау керек. 30-45 ° С температурада жуыңыз.
2.1 Шикі зығырдың органикалық құрамын зерттеу.
Зығыр, жаңартылатын табиғи ресурс ретінде, ондағы әртүрлі органикалық қосылыстардың болуымен құнды. Алайда, оны өңдеу кезеңдерінде кейбір заттардың құрамының өзгеруі. Іздеу осы процестің динамикасы, жұмыстың бірінші кезеңінде зығырдың алғашқы өңдеу және әрлеу кезеңдерінде органикалық заттарды анықтау бойынша зерттеулер жүргізіледі.
Зығырды өңдеу схемасын шартты түрде келесі кезеңдерге бөлуге болады: тегістеу, эмульгирлеу, тегістеуді ағарту, иіру, иірілген жіптің өлшемі, тоқу.
Осы операцияларға сәйкес зығыр күйін ұсынуға болады: тарақталған зығыр-эмульсияланған зығыр-дөрекі ровинг- ағартылған ровинг-иірілген жіп - қапталған иірілген жіп - сұр түсті мата.
Осы кезеңдерге сәйкес зығырдағы органикалық заттардың мөлшері хроматография-масс-спектрометрия әдісімен анықталды.
Таралған зығырда анықталған органикалық заттардың мөлшері оның эмульсия сатысына дейін 2 кестеде келтірілген.
Тарақталған зығырдың құрамындағы органикалық заттар
Содержание органических веществ в чесаном льне №№
пп
Время
удерж.
мин
Идентифицированное вещество
Площадь
пика,
усл. ед.
Содержание
ppm, мкгг
ppb
1
16,02
додекановая к-та
70710008
0,03
30
2
18,26
тетрадекановая к-та
137071319
0,06
60
3
19,13
2-пентадеканон-6,10,14-триметил
143675265
0,06
60
4
20,09
оксациклогексадекан-2-он, 16-метил
141380223
0,06
60
5
20,33
дибутилфталат
976323409
0,43
430
6
21,72
фитол
406060373
0,18
180
7
22,02
9-октадеценовая к-та, (Е)
2424323955
1,06
1060
8
22,18
октадекановая к-та
361575864
0,13
130
9
23,81
4,8,12,16-тетраметилгептадекан-4-ол ид
319194692
0,14
140
10
23,87
эйкозановая к-та
109181504
0,05
50
11
24,06
5,9,13-пентадекатриен-2-он, 6,10,14-триметил
64698904
0,03
30
12
24,95
триаконтан
285000425
0,13
130
13
25,36
бис(2-этилгексил) фталат
57974328
0,03
30
14
25,47
докозановая кислота
117037146
0,05
50
15
25,97
1,19-эйкозадиен
62254175
0,03
30
16
26,46
гептакозан
603222233
0,26
260
17
27,16
октакозан
223676459
0,10
100
18
27,40
сквален
364532605
0,16
160
19
27,44
октадеканаль
401434889
0,18
180
20
27,56
гексадекатетраен-1 -ол-тетраметил ацетат
70326102
0,03
30
21
27,92
нонакозан
2802305231
1,23
1230
22
28,14
oxazolidine-2,4-dione
81131679
0,04
40
23
28,52
триаконтан
124796542
0,05
50
24
28,81
гексадецил оксиран
516338211
0,23
230
25
29,21
1-трикозен
1056915646
0,46
460
26
29,33
3-гексадеканол
133209521
0,06
60
27
29,40
холестерол
302151885
0,13
130
28
29,47
витамин Е
470104339
0,21
210
29
29,99
эргостерол
278813327
0,12
120
30
30,11
кампестерол
1729695751
0,76
760
31
30,16
эргостанол
244225764
0,11
110
32
30,31
стигмаст-5,22-диен-3-ол
1100154585
0,48
480
33
30,37
урса-9(11), 12-диен-3-ол
204259619
0,09
90
34
30,47
циклооктакозан
754470061
0,33
330
35
30,57
эргост-25-ен-3,5,6,12- тетрол
192423349
0,08
80
Осы деректерден көрініп тұрғандай, түпнұсқа тарақталған зығыр құрамында үлкен анықталған органикалық заттардың саны (47 зат), кейбіреулері олар айтарлықтай мөлшерде бар, мысалы, кампестерол (760) ppb), -ситостерол (860 pbb) және т.б.
Зығырдың органикалық құрамында осындай биологиялық белсенді қосылыстардың болуы ерекше назар аударады сквален, стеролдар (жоғарыда аталған екі стеролдан басқа, тараксастерол, эргостерол және холестерин).
Дәл осы биологиялық белсенді қосылыстар, Е дәрумені және кейбір басқа органикалық қосылыстармен бірге, зығыр тіндерінің пайдалы дәрілік қасиеттерін жасайды.
Хроматографиялық талдау және анықтау деректерін өңдеу нәтижелері өңдеудің әр түрлі кезеңдерінде зығыр өнімдерінде болатын анықталған органикалық қосылыстардың жалпы саны мен саны 3-4 суретте көрсетілген.
Қосылыстардың жалпы саны 3-сурет
Зығырды өңдеудің технологиялық кезеңдері.
Сурет 3.1. Анықталған органикалық қосылыстардың жалпы саны оны өңдеу кезеңдерінде зығыр: 1 - тарақталған зығыр; 2 - эмульсияланған зығыр; 3 -қатал мылжың; 4 - ағартылған палуба; 5 - жіп; 6 - тегістелген жіп; 7- қатты мата
Сурет 3.2. Анықталған органикалық қосылыстардың жалпы мөлшері оны өңдеу кезеңдерінде зығырда: 1 - тарақталған зығыр; 2 - эмульсияланған зығыр; 3-қатты қораптау; 4 - ағартылған палуба; 5 - жіп; 6 - тегістелген жіп; 7- қатты мата.
3.2 - 3.3 Суретте Зығырды тарақталған зығырдан қатал матаға дейін схема бойынша өңдеу кезінде талданатын үлгілердегі жалпы мөлшердің және анықталған органикалық қосылыстардың жалпы санының азаю динамикасын көрсетеді.
Органикалық қосылыстардың саны мен санының артуы анықталды иірілген жіптің мөлшерлеу кезеңі мөлшерлеу құрамының құрамында болатын және ерітіндіден талшыққа өтуі мүмкін органикалық заттармен байланысты. Сондай-ақ, талшықта ыдырау өнімдері пайда болатын процестер жүруі мүмкін.
2.2 Зығырдан органикалық заттарды бөліп алу технологиясын жасау.
Алдыңғы эксперименттерге сәйкес, органикалық биологиялық белсенді зығырды өңдеудің барлық кезеңдерінде заттар анықталды. Алайда, бұл заттар көбінесе зығыр шикізатын алғашқы өңдеу процесінде өндіріс қалдықтарына айналады.
Осы құнды компоненттерді зығырдан алу әдісін әзірлеу кезінде шикізат қажет болды:
- алынған қосылыстардың құнды қасиеттерін сақтау үшін процесті ең төменгі температурада жүргізуге мүмкіндік беретін осындай экстракция технологиясын жасау;
- экологиялық тұрғыдан қолайлы экстрагенттерді қолдану.
Заттарды өсімдік тектес объектілерден бөліп алу үшін ол кеңінен экстракция әдісі қолданылады. Бастап алудың перспективалы әдістерінің бірі құрамында биологиялық белсенді заттары бар зығыр шикізаты - сұйылтылған газдармен (көміртегі диоксиді, бутан, аммиак, азот, фреондар және т.б.) экстракция, бұл құнды өнімдерді барынша толық өндіруге мүмкіндік береді. Органикалық заттарды алудың қолданыстағы әдістерін талдап өсімдік шикізатынан келесідей қорытындыға келдік: экстракцияның ең жақсы әдісі - сұйылтылған көмірқышқыл газымен (СО2) сығып алу суперкритикалық параметрлер.
Зығырды өңдеу өнімдерінен органикалық биологиялық белсенді заттарды бөліп алу үшін бұл әдісті біз алғаш рет қолдандық.
Зығыр шикізатынан органикалық биологиялық белсенді заттарды сұйылтылған көмірқышқыл газымен бөліп алу әдісі, бұл бірқатар артықшылықтарға ие.
Сұйық көмірқышқыл газы көпшілік үшін жақсы таңдамалы еріткіш болып табылады хош иісті заттар.
Ол тұздарды, қантты, аминқышқылдарды, липидтерді ерітпейді. IN сұйылтылған СО2 химиялық тұрғыдан мүлдем бей-жай шикізатқа, қалпына келтірілетін заттарға, жабдық материалдарына қатысты.
Атмосфералық қысым мен бөлме температурасында көмірқышқыл газы тек газ күйінде болады. Ол қысым мен температураның әсерінен оңай сұйытылады. Сұйық СО2 тұтқырлығы судан 14 есе аз және 65 есе аз - этил спирті. Сұйытылған СО2 қайнау температурасы: 55,6-дан + 31 ° C дейін.
Бұл сорғыштан газды тез шығаруға және алынған заттарды өзгеріссіз ұстауға мүмкіндік береді.
СО2 дәмсіз және иіссіз, жанбайды және әдеттегі жануды қолдамайды жанғыш газдар. Бұл өртке және жарылысқа қарсы. Көмірқышқыл газы сұйылтылған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz