Конструкторлық - технологиялық дағдылар
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Машарап Нұрғаным
4-сынып көркем еңбек пәнін оқытуда конструкторлық - технологиялық жүйе бойынша
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В010200-Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығы
Түркістан 2021
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
Білім технологиялары кафедра
меңгерушісі _____________ PhD,
аға оқытушы Б.Ауезов
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: 4-сынып көркем еңбек пәнін оқытуда конструкторлық - технологиялық жүйе бойынша
5В010200-Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығы
Орындаған Машарап Н.
Ғылыми жетекшісі,
п.ғ.д., доцент Ортаев.Б.Т.
Түркістан 2021
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5-9
1 Бастауыш сыныпта көркем еңбек сабақтарында конструкторлық технологияны жүзеге асырудың теориялық негіздері
0.1 Көркем еңбекке баулудағы оқыту жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10-16
0.2 Бастауыш сынып оқушыларының конструкторлық-технологиялық іс-әрекеттері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17-22
0.3 4-сынып көркем еңбек пәнін оқытуды конструкторлық-технология жүйе негізінде жүзеге асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22-32
1 4-сынып көркем еңбек пәнін оқытуда конструкторлық-технологиялық жүйе бойынша
0.1 Көркем еңбек пәні мазмұнындағы конструкторлық-технологиялық іс-әрекеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33-39
0.2 4-сынып оқушыларын конструкторлық-технологияға баулу әдіс-тәсілдері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38-49
0.3 Конструкторлық-технологияны оқытуда сабақ жоспарлары ... ... ... ...49-65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66-67
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..68-69
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7 0-86
Кіріспе
Елімізде болып жатқан экономикалық, саяси және әлеуметтік қайта құрулар білім беруді қоса алғанда, адам қызметінің әр түрлі салаларында елеулі өзгерістерді қажет етеді. Қазіргі қоғамның жаһандану үдерісінде адамзаттың ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерімен жаңа еңбек салаларының қалыптасып дамуына ықпал етуде. Ол адам еңбегінің икемді, қолайлы және тиімді орындалуына мүмкіндіктер жасап келеді. Соның бірі, өндіріс пен қызмет көрсету салаларында замануи материалдардың пайда болуы, инновациялық технологиялардың, акпараттық-коммуникациялық технологиялардың үдемелі даму болып табылады. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың 2018 жылғы 5 қазандағы Қазақстан халқына жолдауында Ойлау негіздері, ақыл-ой мен шығармашылық қабілеттер, жаңа дағдылар сонау бала кезден қалыптасады. Білім беру ісінде 4К моделіне: креативтілікті, сыни ойлауды, коммуникативтілікті дамытуға және командада жұмыс істей білуге басты назар аударылуда,- деген сөздері де осыған дәлел[1]. Сондай-ақ еліміздің қазіргі басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев та Елбасы саясатын жалғастыра келе, 2019 жылдың 2 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында: Біз оқушылардың қабілетін айқындап, кәсіби бағыт-бағдар беру саясатына көшуіміз қажет,- деген болатын[2]. Осы заманауи инновациялық технологиялар барлық қоғамның инфрақұрылымдарына үйлесімді енгізілуі негізінде тұрпайы еңбек түрлері еңбек нарығында жойылып, жаңа еңбек түрлерінің қалыптасуына ықпал етіп келеді. Соның салдарынан қазіргі еңбек нарығында жаңа мамандықтар пайда болып, олардың еңбек мазмұны да жиі өзгерістерге ұшырып келеді. Осыған куә болатын үлгілерге өндірістердегі автоматтандырылған қондырғылармен өнімді жасау, сол сияқты қызмет көрсету салаларында кішігірім құралдар мен аппараттардың кеңінен қолданылып, маманның еңбек операцияларын жеңілдетуге үлкен көмегі тиіп келеді. Бұл үлгідегі құрал-жабдықтар қазіргі өндірісте, қызмет көрсету саласында және тұрмыста да кең орын алып келе жатқаны белгілі. Бұл процесте "Көркем еңбек" пәнінің білім беру саласы маңызды орын алады. Ол әрі қарайғы технологиялық іс-әрекеттің негізі болып табылатын білім мен дағдылар жүйесі негізінде бастауыш сынып оқушыларының технологиялық құзыреттілігін қалыптастыруға ықпал етеді, ақыл-ой мен физикалық еңбектің әртүрлі түрлерін, өзін-өзі тануды, өзін-өзі растауды және әлеуметтенуді қамтамасыз ететін маңызды қасиеттерді қажет ететін тұтас тұлғаны қалыптастыру жүйесі болып табылады. Бастауыш сынып оқушыларына Көркем еңбек пәнін оқыту технологиялық қызметтің субъектісі ретінде адам дамуының күрделі және жан-жақты даму процесінің алғашқы кезеңі болып табылады. Жас маманның кәсіби қызметке дайындығының жоғары деңгейі оның конструкторлық және технологиялық дағдыларының болуын болжайды. Олар балалық шақтың ерте кезеңінде, яғни бастауыш мектеп жасында қалыптаса бастауы керек. Бастауыш сынып оқушыларының қол жетімді конструкторлық-технологиялық дағдылары неғұрлым ертерек қалыптаса бастаса, одан әрі еңбекке баулу және тәрбиелеу үшін база соғұрлым күшті болады, соғұрлым олар мектеп жылдарында осы немесе басқа мамандықты игере алады және әлеуметтік пайдалы өнімді жұмысқа тезірек қосыла бастайды. Технологиялық дағдылардың жоғары деңгейі бастамашылдыққа, шығармашылыққа және өзін-өзі дамытуға қабілеттілік, кәсібилік және бәсекеге қабілеттілік технологиялық қызмет субъектісі ретінде жеке адамға объективті талаптар болып табылады.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев Ұлттық кеңестің отырысында сөйлеген сөзінде: Дәстүрлі мәдениетті жаңғырту, өз халқының тарихи тәжірибесіне жүгіну - бұл өзі деп атап көрсеткен болатын[3]. Тарихты білмей тұрып қазіргінің қадіріне жету, болашақты болжау қиын дейтін ғылымның өз қағидасы бар. Ол -- өмірлік өсиет, ұлағатты сөз. Бұл тарих тағылымының тәрбиелік үлгісі, еңбек етудің алғы шарты болса керек. Өміріміздің даму барысын дұрыс түсініп оның ішінде ғылымның, тәрбиенің, бүгіні мен сфтеңін танып, бағдарлап отыруда тәрбие мен еңбек бөлінбестей берік, маңызды да мәнді рөл атқарады. Әл-Фараби тәрбие мәселесін логикамен байланыстыра уағыздағанын білеміз. Ол "Ақыл мен түсінік" атты еңбегінде ақылдылық пен адамгершілік үлгілі тәрбиеге байланысты, оның негізі таза еңбекте, еңбек өз кезегінде тәрбиенің негізінен туындайды деген еді[4]. Қазақ ағартушыларының бірі Ы.Алтынсарин педагогикалық тақырыптағы өлеңдері мен әңгімелерінде, аудармаларында өнімді еңбек - еңбек тәрбиесінің құралы деп тұжырым жасады. Ол өзінің Қазақ хрестоматиясы және Қазақ мектептерінде орыс тілін үйренуге басшылық атты еңбектерінде еңбек тәрбиесін бірінші орынға қояды. Өмірдің негізгі мәні - еңбек, ол адамның адамгершілік қасиетін мәртебелендіреді, өмірдің шын қадірін тек еңбексүйгіш адам ғана түсіне алады. Мәнсіз еңбек, мағынасыз бейнетқорлық адамның жігерін мұқалтады, өз еңбегінің қызығын, рақат-ләззатын көре білу - кісіліктің басты белгісі, - деп, неғұрлым адам өз еңбегінің қоғамдық маңызын терең түсінсе, соғұрлым оның жұмысы нәтижелі, еңбегі жемісті болады деген пікірді алға тартады[5]. Абай нағыз пайдалы еңбек деп әр түрлі қолөнерді, егіншілікті және білім алуды, оқуды есептеді[6].
Жеткіншек ұрпақты еңбекке тәрбиелеуде ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың 30-шы жылдарындағы ағартушы-педагогтар мен қоғам қайраткерлерінің ой-пікірлері мен педагогикалық идеяларының алатын орны ерекше. Олар: Ш.Құдайбердиев (1858 - 1937 ж. ж.), А.Байтұрсынов (1873 - 1938 ж. ж.), Ж.Аймауытов (1889 - 1931 ж. ж.), М.Жұмабаев (1893 - 1938 ж. ж.), М. Дулатов (1885 - 1935 ж. ж.), С.Торайғыров (1893 - 1920ж. ж.). Осы аталған ағартушылардың шығармашылық мұраларының басым бағыты қазақ халқының жеткіншек жас ұрпақтары мен азаматтарын еңбекке тәрбиелеу арқылы жан-жақты жетілген жеке тұлғаны қалыптастыру болды[7].
Қоғамның даму тарихына байланысты, соған сәйкес еңбек тәрбиесі әр түрлі нысанда дамыды, жетілді, өзгерді, жаңарып отырды. Ағылшын педагогы Джон Локк (1632-1704) тәрбиедегі Я.А.Коменский ұсынған "табиғатқа сәйкестілік" еңбек және дене тәрбиесі арқылы жүзеге асатынын дәлелдеп берді. Швейцария педагогы Генрих Песталоцций (1746-1827) еңбек тәрбиесінің негізгі мақсаты қоғам өміріне белсене қатысатын жан-жақты дамыған адамды қалыптастыру деп уағыздады. Еңбек тәрбиесінің теориясын жасауда басты рөл атқарған К.Д.Ушинский болды. Кімде-кім пайдалы еңбекпен айналысса, сол адам қоғамның лайықты азаматы бола алады деп білді К.Д.Ушинский баланың санасына сәби кезінен-ақ, еңбек етудің қажеттілігі мен маңыздылығын ұялатуды, пайдалы іс істеуге тырысушылыққа және қандай істе болса да шын ниетпен және ұқыпты орындауға тәрбиелеуді ұсынды[8].
Конструкторлық-технологиялық дағдыларды қалыптастыру мәселесі, олардың қалыптасуы мен жас ерекшеліктерін кеңестік педагогтар мен психологтардың - П.Н.Андрианов, Б.М.Аридин, П.Р.Атутов, С.Я.Батышев, Ю.К.Васильев, Б.Т.Войцеховский, т.б. көптеген жұмыстарында қарастырылды. В.И.Качнева, Н.Д.Девитова, Б.Ф.Ломов, В.А.Полякова, Е.В. Проскуры, В.Д.Лутилина, В.Г.Разумов, Д.А.Сметанина, М.Н.Скаткина, Д.Л.Тарнополь, Д.А.Торжевский, Э.А.Фарапонова, П.Я.Якобсон және т. б. зерттеулерінде қарастырылған[9]. Алайда, біздің зерттеуіміз көрсеткендей, бастауыш сынып оқушыларының конструкторлық-технологиялық дағдыларын қалыптастыру және оны қамтамасыз ету жүйесі жеткіліксіз дамыған. Конструкторлық-технологиялық дағдылар тұжырымдамасына көбінесе екіұшты мазмұн салынады, оны анықтауға бірыңғай көзқарас жоқ. Кейбір зерттеушілер конструкторлық-технологиялық дағдыларды шығармашылықпен байланыстырады және бұл дағдыларды зияткерлік қабілеттер тұрғысынан немесе еңбек мәдениеті мен жұмысқа қабілеттілігімен байланысты ерікті белгілер ретінде қарастырады (И.И.Будницкая, Т.В.Кудрявцев, И.С.Якиманская). Басқалары конструкторлық-технологиялық дағдыларды техникалық шығармашылық тұрғысынан қарастырады (А.Д.Корнечук, В.А.Лоляко, В.Г.Ткаченко). Зерттеулерде А.М.Гукасова, И.Майорова, И.Л.Розанова, Я.А.Рожнева, В.И.Романина, И.Е.Цейтлина, И.П.Фрейтаг және т.б. конструкторлық-технологиялық мәселелерді шешудің әдістемелік тәсілдері оқушылардың қарапайым графикалық қызметке қосылуы арқылы өнімдерді жасау бойынша практикалық жұмысқа бағытталғандығын зерттеген[10]. Еңбекке баулу және тәрбиелеу жүйесіндегі конструкторлық-технологиялық жүйеге байланысты проблемаларды М.Н.Скаткин қарастырады. Ол еңбекке баулу процесінде шығармашылықтың қанағаттанарлықсыз қалыптасуының себептерінің бірі негізінен пассивті орындаушыны дайындауға бағдарлау екенін көрсетеді[11].
С.Б.Шухардинаның пікірінше, бастауыш мектеп жасында технологиялық дағдыларды қалыптастыру процесі - бұл еңбек заттарын (материалдар, дайындамалар, ақпарат) еңбек объектілеріне (өнімдеріне), оның ішінде индикативті (ұйымдастырушылық), атқарушы және бақылау компоненттеріне айналдыруға бағытталған технологиялық қызметтің бөлігі. Сондай-ақ, автордың пікірінше, бастауыш сынып оқушыларының технологиялық дағдыларын қалыптастыру процесі мектепке дейінгі және бастауыш білім берудің сабақтастығына негізделуі керек деп есептейді[12].
Қазіргі кезде зерттеушілер Т.Н.Боркова,Т.В.Кудрявцев, М.И.Махмутов және басқалары атап өткендей, көп жағдайда еңбекке баулудың әдістері мен тәсілдері жүйесі оқушылардың өзіндік ойлауының дамуын, олардың құрылысқа деген қызығушылығын қамтамасыз етпейді. Сонымен, Т.В.Кудрявцев еңбекке баулу процесінде оқушылардың конструкциясының дамуын белгілі бір бұйымдарды жасау бойынша интеллектуалды жұмыспен байланыстырады[13].
Сонымен, еңбекке баулу туралы әдебиеттерді талдау және бастауыш сынып мұғалімдерінің жұмыс тәжірибесін зерттеу бастауыш сынып оқушыларын еңбекке баулудың қолданыстағы жүйесінде конструкторлық-технологиялық дағдыларды қалыптастыруға жеткілікті көңіл бөлінбейді деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Бұл оқушылардың техникалық шығармашылығы мен ойлауының дамуындағы кідірістердің себептерінің бірі болып табылады және конструкторлық-технологиялық дағдыларды қалыптастыру шарттары әлі де нашар зерттелгендігімен, оқушыларды еңбекке баулудың әртүрлі кезеңдеріндегі осы дағдылар мен олардың компоненттерінің даму динамикасы анықталмауымен түсіндіріледі.
Оқушыларды конструкторлық-технологиялық дайындаудың тиімділігі олардың жалпы еңбек дағдыларын дамытуға байланысты-құралдарды жұмыс мақсаттары мен материалдың қасиеттеріне сәйкес пайдалану, оқушылардың мотиві мен ерік-жігеріне, оларды оқыту әдістеріне және басқа факторларға байланысты. Бұл факторлардың рөлі конструкторлық-технологиялық дағдыларды қалыптастырудың әртүрлі кезеңдерінде әр түрлі. Бастауыш сынып мұғалімдерінің жұмысын талдау көрсеткендей, конструкторлық-технологиялық дағдылардың құрылымы туралы нақты мәліметтердің болмауы мұғалімге осы дағдылардың құрамдас бөліктерін түсінуге және олардың арасындағы байланысты түсінуге мүмкіндік бермейді. Оқушылардың шығармашылығын арттыруға және олардың қалыптасуының алғашқы кезеңдерінде конструкторлық-технологиялық дағдылардың дамуына әсер ететін факторлар туралы деректердің болмауына ықпал етпейді. Оқытудың әдістерінің конструкторлық-технологиялық дағдыларды қалыптастыруға әсері бастауыш сынып мұғалімдеріне ұсыныстар жасау кезінде ескеру өте маңызды, бастауыш мектепте қалыптасқан дағдылар жүйесі мамандық таңдаудағы қызығушылықтарға да, оны сәтті меңгеруге де белсенді әсер ететінін есте ұстаған жөн.
Осылайша, ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді және қазіргі заманғы технологиялық білім берудің жай - күйін зерттеу оқушының конструкторлық-технологиялық дағдыларын қалыптастыру үшін технологиялық оқыту сабақтарының жан - жақты ресурстарын дамытудың маңыздылығын растайды. Бастауыш сынып оқушыларының оқу және өмірлік тәжірибесіндегі анықталған қайшылықтар, олардың нақты көріністерінің өзектілігі мен ауырлығы біздің зерттеуіміздің проблемасын анықтауға мүмкіндік берді. Баланың болашақта білімді де зерек, алған білімдерін өмірде тиімді пайдалана алатын, жан-жақты дамыған тұлға ретінде қалыптасып, дамуында осы пәннің алатын орны ерекше. Аталмыш пәнге осы күнге дейін зер салып, көңіл бөліну жеткіліксіз деңгейде болуы зерттеу тақырыбын 4-сынып көркем еңбек пәнін оқытуда конструкторлық - технологиялық жүйе бойынша деп алуымызға негіз болды.
Зерттеу мақсаты: 4-сынып көркем еңбек пәнін оқытуда конструкторлық - технологиялық жүйені жүзеге асырудың тиімді жолдарын теориялық тұрғыдан айқындау.
Зерттеу міндеттері:
1. Зерттеу тақырыбы бойынша бастауыш сыныптардағы Көркем еңбек пәнінің мазмұнын талдау;
2. Зерттеу тақырыбына сай озық тәжірибелі мұғалімдердің іс-тәжірибесін зерделеу;
3. 4-сынып көркем еңбек пәнін оқытуда конструкторлық - технологиялық жүйені жүзеге асырудың тиімді жолдарын дидактикалық талдау жасау.
4. Пәнді оқыту барысындағы 4-сынып оқулығындағы конструкторлық-технологиялық дағдыларды қалыптастыру және оларды дамыту процестерін анықтау.
Зерттеу объектісі: 4-сынып көркем еңбек пәнін оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні: 4-сынып көркем еңбек пәнін оқытуда конструкторлық - технологиялық жүйені жүзеге асыру барысы.
Зерттеудің әдістері: Зерттеу мәселесі бойынша ғылыми әдебиеттерге, оқулыққа, бағдарламаға, әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау жасау, озық тәжірибелі мұғалімдердің іс-тәжірибесін зерттеу, жинақтау, салыстыру, талдау, бақылау әдістері қолданылды.
Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспеден, 2-тараудан, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттерден тұрады.
1 Бастауыш сыныпта көркем еңбек сабақтарында конструкторлық -технологияны жүзеге асырудың теориялық негіздері
0.1 Көркем еңбекке баулудағы оқыту жүйелері
Оқыту - ғылыми білімдерді, біліктерді және дағдыларды игеруі бойынша, шығармашылық қабілеттерін, дүниетанымдықты,өнегелі-әдепті көзқарастарды дамыту бойынша оқушылардың белсенді танымдық қызметін ұйымдастыру мен ынталандырудың педагогикалық үрдісі. Оқыту процесі - тәлім - тәрбиелік қарым - қатынастарды ұйымдастырудың тәсілі. Оқыту процесін ұйымдастыратын педагог. Оқыту процесі - бірнеше элементтен құрылатын жүйе. Педагогикалық процестің үш құрылымы болады: педагогикалық, әдістемелік, психологиялық. Педагогикалық процестің әдістемелік жүйесін жасау үшін мақсат бірнеше міндеттерге бөлінеді. Әрбір міндет ұстаз бен шәкірт іс - әрекеттерінің кезеңдерін анықтайды. Мысалы, сабақтың әдістемелік құрылымы: сабаққа дайындалу, сабақты өткізу, сабақты талдау; экскурсияның әдістемелік құрылымы: дайындық, керекті жерге бару, бақылау, көргенді бекіту, нәтижелі талдау.
Қазіргі заман түсінігі бойынша оқыту үрдісінің келесі белгілері бар[14]:
Оқыту үрдісінің белгілері
Арнайы жоспарлан
ған ұйымдастыру мен басқару
Оқушылардың жас дамуының жас ерекшеліктеріне сәйкестігі
Бүтіндік пен бірлік
Оқыту жағынан басқаруы
Екі жақты сипаты
Оқытушы мен оқушылардың бірлескен әрекеті
Сурет 1. Оқыту үрдісінің белгілері
Оқыту түрлері әртүрлі оқу процестерін кез-келген негізде бөлу нәтижесінде анықталады. Педагогика ғылымы бойынша әртүрлі ғылыми зерттеулер мен оқу құралдарында оқытудың әртүрлі түрлері бөлінеді:
1. Түсіндірмелі - иллюсрациялы оқыту дәстүрлі оқыту деп аталатыны тарихта ұзақ уақыт бойы өміршең болғанына байланысты. Дәстүрлі оқыту жаңадан пайда болған түсіндіру жолдары мен көрнекіліктерді өзіне кіріктіріп ортырады. Бұл жүйедегі негізгі оқыту әдіс - тәсілдеріне көрнекіліктерді пайдалана отырып түсіндіру жатады. Оқушылардың негізгі іс әрекеті: берілген білімнің мазмұнын тыңдау, қабылдау, естерінде сақтау. Мұндай оқытудың талабы: оқушылар есте сақтаған өткен оқу материалының мазмұнын қатесіз қайталап айтып беруі.
Түсіндірмелі - иллюстрациялы оқытудың ғасырлар бойы нығайтылған пайдалы жақтары:
- уақытты үнемдейді;
- мұғалім мен шәкіттердің күш - қайратын жетілдіреді;
- күрделі білімдерді қабылдауды жеңілдетеді;
- оқыту процесін тиімді басқаруды қамтамасыз етеді.
Түсіндірмелі - иллюстрациялы оқытудың кемшіліктері:
- оқушылардың дайын білімді жаттап алуы,
- шәкірттердің өз бетінше ойлауына қажетті көңіл бөлінбеуі,
- дара және бөліп оқыту мүмкіндіктерінің жетімсіздігі.
2. Бағдарламалы (компьютерлік) оқыту.
Бағдарламалы оқытудың негізгі мақсаты - оқыту процесін басқаруды жетілдіру, тексеруден өзін - өзі тексеруге, оқытудан өзін - өзі оқытуға көшу. Бағдарламалы оқытуда жаңа бағдарланған оқулықтар, оқыту құжаттары, үйрету (оқыту) машиналары қолданылды. Оқытудың бұл түрі 1960 жылдан бастап Б.Скиннер, Н.Краудер бастамасынан кейін, педагогика, психология және кибернетиканы ұштастырып пайдаланылады.
Бағдарламалы оқытудың ерекшеліктері: оқу материалы жеке логикалы бөлшектерге бөлінеді; әр бөлімді меңгерген соң, оқушы өздігінен тест - сұрақтарға жауап береді; дұрыс жауап берілсе, келесі бөлімге өтеді; жауап қате болса, өзі бөлімді қайталап өтіп, сұрақтарға тағы да жауап береді.
Оқытудың бұл түріне негіз болған оқу бағдарламасы оқу материалын, оны меңгеру барысындағы оқушының іс - әрекетін, тексеру түрлерін бір тәртіппен ретке келтіреді. Бағдарламалап оқытудың үш принципі бар: сызықты, тармақты және аралас. Сызықты бағдарламада оқу материалы бірізділікпен беріледі. Тармақты бағдарламада әр оқушы керекті тармаққа өтіп, қайтадан оқып, қосымша түсініктеме алып, қатені жойып, негізгі сызыққа қайтып оралады. Мықты оқушылар негізгі сызықпен жүрсе, әлсіз оқушылар тармақтарға кіру арқылы нәтижеге жетеді. Аралас бағдарламада қиын тақырыптар тармақтарға бөлінеді, басқалары сызық бойынша орналасады. Бұл оқыту машинасыз және машиналы болып екіге бөлінеді. Машинасыз бағдарлама оқыту үшін арнайы оқулықтар, перфокарталар пайдаланылады, негізгі деректер көзі қағаз болады. Оқу нәтижесі біраз уақыттан соң бағаланады. Соңғы кезде машиналы бағдарламалап оқыту үшін компьютер кең қолданылуда. Тапсырмалар, мәтіндер, сұрақтар, жауаптар дисплей дидарында жазылып, сол мезгілде бағаланып тұрады. Оқу бағдарламасы оқыту алгоритміне негізделген. Алгоритм - дұрыс жауапқа жетелейтін бірізді ақыл - ой және оқу іс - әрекеттерінің жүйесі. Білім мен біліктерді толық меңгеру үшін алгоритм оқушыларға оқу әрекетінің құрамы мен орындау тәртібін белгілейді. Оқу бағдарламасын құрастырудан алдын - ала оқу барысын басқару үшін алгоритм жасалынады. Алгоритм сапасы компьютерлік оқытудың сапасына тікелей ықпал жасайды. Сондықтан, компьютерлік оқытудың сапасы оқу бағдарламасы мен техника сапасына тәуелді.
Бағдарламалап оқытудың күшті жақтары:
- оқу материалының бөлшектенуі,
- оқушының белсенді өзіндік жұмысы,
- тұрақты тексеру,
- оқыту қарқыны мен оқу материалы көлемінің даралануы,
- техникалық оқыту құралдарын пайдалану.
Бағдарламалап оқытудың кемшіліктері:
- бағдарлама жасауға көп уақыт, күш,
- мектептегі компьютерлердің саны мен сапасы жеткіліксіз.
3. Проблемалық оқыту.
Заманауи білімдендірудің мақсаты мамандарды шығармашылыққа дайындау екені даусыз. Шығармашылық дегеніміз жаңалықты (жаңа нысана, жаңа білім, жаңа проблема, жаңа әдіс) ашу. Осыған орай, проблемалық оқытудың өзі де шығармашыл процесс: бейқалыпты ғылыми - оқу мәселені бейқалыпты әдістермен шешу. Соңғы кезде кең тараған оқу түрінің мәні: мұғалім жаңа білімді дайын түрде баяндамай, оқушылардың алдына проблемалық сұрақтарды қойып, оларды шешудің жолдары мен тәсілдерін іздеуге бейімдейді. Аталмыш оқыту жаңадан ғана пайда болған жоқ. Кезінде бұған өз үлесін қосқан педагог - ғалымдар Сократ, Руссо, Дистервег, Ушинский. Мысалы, Дистервегтің дәлелдеуінше, "жаман ұстаз ақиқатты айта салады, жақсы ұстаз оны іздеп табуды үйретеді". Проблемалық оқытуды ойдағыдай іске асыру үшін шәкірттерге ұсынатын проблемалық сұрақтар жүйесін жасап шығу қажет. Ескеретін жайт: кез келген сұрақ проблемалы бола бермейді. Проблемалы сұрақтың жауабы дайын болмайды, оны оқушы міндетті түрде өзі іздеуі шарт. Ол сұрақ баланың сана - сезіміне қиындық туғызуы қажет. Оқушы іштей түйсінген ойлау қиыншылығы проблемалық жағдаят деп аталады. Проблемалық сұрақ, бір жағынан, қиын болуы, екінші жағынан, оқушының шамасына лайық болуы керек. Осындай проблемалық жағдаят туғызу, проблемалық сұрақ қою - проблемалық оқытудың алғашқы кезеңі.
Келесі кезеңде бала іштей өз білімін талдап, таңдап, олардың жауап алуға жеткіліксіз екенін анықтайды да ізденіс жолына белсенділікпен түседі. Үшінші кезеңде ол сұрақтың жауабын дұрыс шеше білу амалдарын, жаңа білімді меңгереді. "Мен білдім!" деген қуанышты жағдайға жетеді. Кейінгі кезеңдерге дұрыс жауапты тексереді, алғашқы гипотезамен салыстырады, алынған білім мен білікті қорытындылайды, жинақтайды. Мұғалім проблемалы оқытудың барысында оқушы ойына, пікір қайшылықтарына дұрыс бағдар жасай отыра, жауап табу әдістерін үйретеді. Әдетте, оқытудың бұл түрі жаңа оқу материалын түсіндіру кезеңінде қолданылады. Сонымен, проблемалы оқытудың ерекшелігі: оқушыға дайын білім берілмей, одан проблемаларды ізденіс арқылы шешу талап етіледі.
Сондай-ақ қазіргі уақытта көп назар аударылып жатқан оқыту түрлеріне жалпы сипаттаманы төмендегі кестеде көрсететін боламыз.
Инклюзивті оқыту
Инклюзивті оқыту - мүгедек пен дамуында сәл бұзылушылығы мен ауытқулары бар балалардың дені сау балалармен бірге олардың әлеуметтендіру және интеграция процестерін жеңілдету мақсатындағы бірлескен оқыту. Инклюзивті оқыту біріктірілген (оқушы дені сау балалар сыныбындатобында оқиды және дефектолог-мұғалімнің жүйелі көмегін алады), жартылай (жеке балалар күннің бір бөлігін арнайы топтарда, ал екінші қарапайым топтарда өткізеді), уақытша (арнайы топтардағы балалар және қарапайым топтардың оқушылары бірлескен серуендерді, мерекелерді, сайыстарды, жеке істерді өткізу үшін біріктіріледі), толық (дамуда ауытқулары бар 1-2 бала бала бақшаның, сыныптың, мектептің қарапайым топтарына енгізіледі, мамандардың бақылауы бойынша түзету көмегін ата-аналар көрсетеді) болады[15].
Контекстік оқыту
Контекстік оқыту - болашақ кәсіби еңбектің пәндік және әлеуметтік мазмұны байланысқан және бұл арқылы оқушының оқу қызметін маманның кәсіби қызметіне аударудың шарттары қамтамасыз етілетін оқыту. Контекстік оқыту кәсіби оқытудың негізгі қарама-қайшылығын, яғни маман қызметі сапа жағынан өзге оқу қызметінің құралдарымен қамтамасыз етілу қажеттілігін, өтеуге мүмкіндік жасайды. Бұл қарама-қайшылық контекстік оқыту оқушылар қызметі қозғалысының динамикалық моделін іске асыру арқылы өтіледі: өзіндік оқу қызметінен (мысалы лекция формасында) кәсіби (ойын формалары) және оқу-кәсіби (оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмысы, өндірістік тәжірибе және т.б.) арқылы өзіндік кәсіби қызмет[16].
Политехникалық оқыту
Политехникалық оқыту - оқушылардың қазіргі заман өндірісінің жалпы ғылыми ұстанымдарын игеруге, өндірістің техникалық құралдарымен жұмыс істеудің тәжірибелік әдістері мен дағдыларын үйренуге және дамуына қарай қазіргі заман техникасы мен технологиясын білу қабілеттілігін қалыптасуына бағытталған оқыту. Қазіргі уақытта политехникалық оқыту техникалық кәсіптердің мамандарын дайындайтын арнайы оқу орындарында қамтамасыз етіледі[17].
Бағдарламалы оқыту
Бағдарламалы оқыту - алдын ала кұрастырған оқыту бағдарламасы бойынша қамтамасыз етілетін оқытудың бір түрі, ол әдетте бағдарламалы оқулықтар мен оқыту машиналары арқылы іске асырылады. Бағдарламалы оқыту барысында оқытылатын адамның материалы мен қызметі өлшемдерге(дозаларға) және қадамдарға (оқыту кезеңдері) мүшеленеді; әр қадамды орындауы бақыланады, материалдың келесі өлшемін меңгеруге ауысуы өткенді игеру сапасына байланысты болады. Бағдарламалы оқыту Б.Ф. Скиннер, Н. Краудер, атамекен психологтары мен педагогтары - А.И. Берг, В.П. Беспалько, А.Н. Леонтьев, П.Я. Гальперин ЮА. Самарин, Т.А. Ильина құрастырған[18].
Дамыта оқыту
Дамыта оқыту - оқу үрдісінің адамның мүмкіндіктері мен оларды іске асыруына беттеу. Дамыта оқыту тұжырымдамасында бала мұғалімдегі оқыту әсерлерінің объектісі ретінде емес, ал оқытудың өздігінен өзгеретін субъектсі ретінде қарастырылады.
Міндетті оқыту
Міндетті оқыту - ағартушы саясаттың ұстанымы, осыған сәйкес заңнама тәртібінде белгілі бір жастың балалары белгіленген мөлшерде білім алуы тиіс. Барлығына жалпы және ақысыз білім - бірнеше жүзжылдықтар бойындағы халық массасы негізгі демократиялық міндеттерінің бірі.
Ашық оқыту
Ашық оқыту - бірқатар шетелдердегі мектептерде оқу жұмысын ұйымдастыру тәсілі. Ашық оқытуға сынып-сабақтық жүйеден және берілген мөлшерлер негізінде үлгерімді бағалаудан бас тарту, оқу кеңістігінің ашық, икемді ұйымдастырылуы, оқу топтарының жылжымалы құрамы, сонымен бірге оқу жұмысының түрлері мен тәсілдерін баланың еркін таңдауы тән[19].
Оқыту тәжірибесі
Оқыту тәжірибесі - табиғи тәжірибенің әр түрлілігі, ол психикалық құбыластардың (зерттеу мәнін құрайтын) шақырылумен қатар, оның тәжірибе жағдайларында қалыптасқанымен ерекшелінеді. Оқыту тәжірибесі психологияда тек зерттеу үшін ғана емес, сонымен қатар ақыл-ой дамуының, яғни тұлғаның үйренушілік деген қасиетінің диагностикасын жасауында қолданылады[20].
Енгізілген оқыту
Енгізілген оқыту - тәжірибелі нәтижеге жетуге бағытталған, арнайы ұйымдастырылатын және жоспарланатын оқу әрекеті, ал бұл үшін қажетті білімдер жолшыбай игеріледі[21].
Дистанциялық оқыту
Дистанциялық оқыту - бұл кез-келген жерде тұратын әр адамның кез-келген колледж немесе университеттің бағдарламасын оқуға мүмкіндік беретін білім технологиясы. Бұл мақсатты іске асыруы қазіргі заман ақпаратты технологиялардың бай жиынтығымен қамтамасы етіледі: оқулықтар және тағы басқа басылымдар, оқытылатын материалдарды компьютер телекоммуникациялар арқылы жіберу, видеосуреттер, компьютер телекоммуникациялар арқылы өткізілетін пікірталастар мен семинарлар, оқу бағдарламаларының ұлттық және аймақтық теледидардан және радиодан жүргізуі, кабельді теледидар және дауыс поштасы, екі жақты видеоконференциялары және т.б. дистанциялық оқыту оқушыларға оқытудың орны мен уақытын, негізгі қызметін үзбей, оның ішінде алыс аудандарда тұратын адамдарға оқыту мүмкіндігін, пәндерді таңдау еркіндігін, ғылымның, білім мен мәдениеттің көрнекті өкілдерімен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етеді[22].
Кесте 1- Қазіргі оқыту түрлері.
Қазақстанда дидактика мен жеке пән әдістемесінің негізін салушылар Ыбырай Алтынсарин (1841-1889жж.) орыс тілін қазақтарға үйрету курсының, оқу жоспарларының, бағдарламаларының авторы. Ол орыс тілі мен қазақ тілінің айырмашылықтарын анықтады. Оқыту процесінде көрнекілік, әңгімелеу, кітаппен жұмыс әдістерін кең қолданды. Ы.Алтынсарин орыс тілін үйрету үшін дайындық сыныптарын ашты, ауызша сөйлеу тәсілі қолданылып, орыс әдебиеті, грамматиканы оқытқанда казақ тілінде аз сөйлеткен, сөздік жұмыстары жүргізілген[23]. Оның 1879 жылы оқу құралы "Қырғыз хрестоматиясы" шықты. Бұл бірінші, қазақ тіліндегі оқу құралы, оған ауыз әдебиеті шығармалары, өсімдік, техника атаулары енгізілді. Ал Ахмет Байтұрсынов (1873-1937 жж.) қазақша оқыту әдістемесінің негізін салушы. "Оқу ана тілінде жүргізілсін" -- деген талапты бастаушы.
1912 жылы тұңғыш рет "Әліппе" жазды, ол халықты сауаттандырудың басты құралы болды. Бұл оқу құралы әрі сауат ашу, өрі ұлттық дүниетінымды іске асыру мақсатын қойды. 1926 жылы бұл "Әліппенің" жете өңделген жаңа түрі жарияланып, қазақ халқының сауат ашу мектебінің басты құралы болды. Әдіскер оқушыларға ереже жаттатудық тиімсіз екенін дәлелдеп, түсіндіру, талдау, қорыту тәсілдерін қолдануды ұсынды[24]. Сол сияқты әдебиет сабағын оқытқанда әсерлендіру, талдау, бейнелеу, тұжырымдау тәсілдерін қолдану қажет екенін "Қай әдіс жақсы" (1928ж.) деген мақаласында айңын баяндайды. Халыққа білім беру ісі үшін халықтың (ұлттың) ана тіліндегі жазуы, оқу құралдары болуы керек. Міне, осындай өзекті мәселелерге Ахмет Байтұрсынов ерекше мән беріп, ұлттық емлені, грамматиканы ғылыми негізде жаңадан құрып, оны жүзеге асыруға басшы болды. Халықты надандық түнегінен шығару үшін оған білім беру қажеттігін дәлелдеді. 1913 жылғы "қазақша оқу жайынан" деген мақаласында "бала оқытатын адам оған үйрететінін, оның көңіл сарайын, мұғалімдік ғылымды жақсы білу керек", - дейді[25]. Жүсіпбек Аймауытов (1890-1931 жж.)- "Тәрбиеге жетекші" (1924) деген еңбегінде баланы оқытудық ережелерін, заңдарын баяндайтын, оқытудық дұрыс жүйесін тауып, білім берудің шарттарын көрсететін педагогика бөлімі "дидактика" деп, дидактикаға қазақ тілінде тұңғыш ғылыми анықтама берген[26]. Ж.Аймауытов баланың ақылын, сезімін, ерік-жігерін, мінезін тәрбиелеу керектігін атап көрсетті. Балаға туған елдің салт-санасын, әдет-ғұрпын көрсетуді ұсынды. Баланың тіл байлығын арттыруға ерекше көңіл бөлді. М.Жұмабаев сабақтарды түрлендіруді, әсерді жаңалауды, оқуды енді бастаған балаларды 5-10 минут оқытуды, жаңа білім мен ескі білімдерді байланыстыруды, жақыннан алысқа, таныстан бөтенге қарай оқытуды ұсынды[27]. Сонымен дидактика бойынша көптеген зерттеу жұмыстарыне талдау жүргізілді.
Сонымен оқыту жүйесін төмендегі кесте бойынша топтауға болады:
Оқыту жүйесі
Оқыту қағидасы
Оқыту заңдылығы
Оқыту мазмұны
Оқыту мақсаты
Оқыту әдіснамасы
Оқыту технологиясы
Оқыту әдістемесі
Кесте -2 - Оқыту жүйесі.
1.2 Бастауыш сынып оқушыларының конструкторлық-технологиялық іс-әрекеттері
Бастауыш мектептің 4 сыныбында технологиялық білімнің, іскерліктің және дағдылардың көлемі соған сәйкес кеңейеді, білім алушылар күрделі нысандағы сызбаларды құру ережелерімен танысады, жаймаларды, бұйым бөлшектерін дайындау, құралдарға күтім жасау және оларды жұмысқа дайындау дағдыларына ие болады, технологиялық операцияларды орындайды, бұйымдарды көркем рәсімдейді.Осылайша, барлық материалдарымен: қағазбен және қатырма қағазбен, матамен, ермексаз, фольгамен және сыммен, фанер және табиғи материалдар сабақтастығымен түрлі бұйымдар дайындайды. Көркем еңбек білім беру мазмұнының бағдарламасы[28] еңбектің жекелеген түрлерінің арасындағы байланысты анықтайды, оның мәні әртүрлі материалдардан бұйымдар жасау кезінде құралдар, олармен жұмыс істеу әдістері, материалдарды өңдеу әдістері, операцияларды орындау, технологиялық процестің реттілігі қайталанады. Жекелеген еңбек түрлері арасындағы мұндай өзара байланыс білім алушылардың жалпы және политехникалық көкжиегін кеңейтуге ықпал етеді, олардың еңбек дайындығын қамтамасыз етеді, құрастырушылық- технологиялық дағдыларды қалыптастыруға ықпал етеді.
Бұл пәнді оқытудың негізгі міндеттерінің өзі:
- қарапайым технологиялық, конструкторлық білімді, технологиялық және техникалық біліктер мен дағдыларды қалыптастыру;
- білім алушылардың политехникалық ой - өрісін кеңейту, қазіргі заманғы өндіріс негіздерімен таныстыру;
- жаппай жұмыс мамандықтарымен алғашқы танысу, еңбектің жаңа түрлеріне қызығушылықты қалыптастыру;
- білім алушыларды үйде, отбасында қол жетімді еңбек түрлерін орындауға дайындау болғандықтан пән мақсат-міндеттеріне сай операциялар жасалады.
Құрылымдық және технологиялық дағдылар шығармашылықтың ажырамас бөлігі болып табылатындығына байланысты, біз қарастырып отырған мәселеге тікелей байланысты зерттеулер арасында "Кіріспеде"айтылған жұмыстарды да бөліп көрсету керек.
Көркем еңбек пәні аясындағы білім беру мәселелерін шешудің заманауи, бірыңғай тәсілі ретінде белсенді танымдық іс-әрекет барысында бастауыш сынып оқушылары еңбек негіздерін, тәжірибені игереді, қолда бар материалдарды түрлендірудің қарапайым технологияларымен танысады, игереді, шығармашылық жұмыстармен айналысады. Көркем еңбек пәні жоғарыда аталған тәсілді екі жолмен жүзеге асырады. Біріншісі - баланың жеке басын барлық мүмкін болатын алуан түрлілікте дамыту: психикалық қасиеттерді дамыту (ойлау, қиял, есте сақтау, зейін, сөйлеу), эстетикалық талғам, практикалық шығармашылық іс-әрекеттің қажеттілігі, сонымен қатар техникалық элементтердің дамуы және көркемдік ойлау, дизайнерлік қабілеттер. Екіншісі - балаларға қол жетімді материалдарды қолмен өңдеу бойынша жалпыланған конструкторлық және технологиялық білім мен дағдыларды қалыптастыру.
Конструкторлық-технологиялық білім - белгілі бір технология шеңберінде жұмыс құралы мен еңбек объектісінің өзара әрекетін қамтамасыз ететін өндірістік объектілердің конструкторлық - технологиялық элементтері туралы білім. Жалпы білім беру ұйымдарында белгілі бір технологияны оқыту мазмұнына конструкторлық-технологиялық білім, әдетте, технологиялық біліммен байланысты дәрежеде енеді. Конструкторлық-технологиялық білім практикалық білімге негізделген. Практикалық білім - бұл өнім өндіру кезінде адамның іс-әрекетіне бағытталған техникалық білімнің алғашқы қарапайым түрі. Мысалы, құрылымдық материалдарды өңдеу технологиясында (ағаш және металдар) бұрғылау машинасының, басқа ағаш өңдеу және металл кесетін станоктардың құрылымдық құрылғысы мен жұмысы зерттеледі. Маталарды өңдеуді зерттеген кезде тігін машиналарының және басқа да техникалық құрылғылардың дизайны мен жұмысы қарастырылады. Әр сабақ үшін үлгі (ұқсас үлгілер), анализдегі үлгі, жасырын дизайн ерекшеліктері бар жеке бірліктер, схемалар, суреттер, эскиздер қажет. Бұл оқушыларға, бір жағынан, үлгіні (ұқсас үлгілерді) барлық дизайн ерекшеліктерімен қабылдау мүмкіндігін ұсынады, ал екінші жағынан, пәндік (бейнелі) ойластыруда осы дизайн ерекшеліктерін талқылауға және дизайнды анықтауға мүмкіндік береді және технологиялық мәселелер, анықталған мәселелерді шешудің мүмкін жолдарын іздеуді ұйымдастырады. Дизайндық және технологиялық білім мен техникалық және технологиялық дағдылар технологиялық құжаттамамен (Технологиялық карта) жұмыс жасауда, бұйымдар жасау технологиясын қатаң сақтауда, әртүрлі материалдар мен құралдармен жұмыс істеу әдістері мен тәсілдерін игеруде қалыптасады.
Жеке нәтижелер
Дағдыларды қалыптастыру үшін:
алынған визуалды және жобалық-технологиялық білім мен дағдыларға сүйене отырып, ұсынылған немесе өзіндік идеяны жүзеге асыру жолдарын таңдау.
Білім:
технологиялық операциялардың дәлдігін (қарапайым және күрделі шаблондарды, сурет салу құралдарын қолдана отырып), дайын өнімнің жалпы сапасының қорытынды бақылау, тапсырманы бақылау; модельдердің қолданысын тексеру, қажетті дизайн жасау;
ағымдағы бақылауды (дайындаушы бөлшектердің дәлдігі және барлық жұмыстың дәлдігі) және оқытушы ұсынған критерийлер бойынша орындалған жұмыстарды бағалауды жүзеге асыру.
Таным:
мұғалімнің көмегімен оқулықтан (мәтін, иллюстрация, сызба, сурет, нұсқаулық картасы), энциклопедиялардан, анықтамалықтардан, интернеттен білім беру мәселесін шешуге қажетті ақпаратты іздеу және таңдау;
Коммуникативті:
өз көзқарасын білдіруге үйрену және оны дәлелдеу;
басқаларды тыңдау, басқа көзқарасты қабылдауға тырысу;
проблемаларды бірлесіп шешуде (тапсырмалар) топта әр түрлі рөлдерді орындай отырып, ынтымақтастық жасай білу;
басқалардың позициясын құрметтеу, келіссөздер жүргізуге тырысу.
Тәжірибелік жұмыстың сапасын қамтамасыз ету үшін курс бағдарламалық жасақтаманың технологиялық операцияларын, бұйымдардың конструкторлық ерекшеліктерін ашуға және игеруге бағытталған сынақтан іздеу жаттығуларын орындауды қарастырады. Жаттығулар ұсынылған бұйымдарды дайындау алдында, көрнекі түрде оңтайлы технологиялық әдістер мен тәсілдерді іздеуге көмектеседі және тұтас жұмысты сапалы орындаудың кілті болып табылады. Олар өнімнің ұсынылған үлгісін талдау нәтижесінде анықталған дизайнерлік және технологиялық немесе декоративті-көркемдік мәселені шешудің мүмкін жолдарын іздеу кезеңінде ұсынылады. Шығармашылық қабілеттерді дамыту танымдық ізденісті, оның ішінде жобалық қызметті жандандыратын, оқушылардың жеке тәжірибесі мен иллюстрациялық материалға, сұрақтар, кеңестер мен міндеттер жүйесіне (1-2-сыныптардағы "шеберлер кеңестері" айдары, 3-4 - сыныптардағы "конструкторлық-технологиялық міндеттер" айдары) сүйене отырып, конструкторлық-технологиялық және сәндік-көркемдік міндеттерді іздестіруді және өз бетінше шешуді ынталандыратын оқытуға іс-әрекеттік тәсілмен қамтамасыз етіледі. Осы негізде оқушылардың белгілі және белгісізді байқау, салыстыру, оқшаулау, олардың нәтижелері мен шеберлердің кәсіби іс-әрекетінің үлгілерін талдау, туындаған эстетикалық, конструкторлық және технологиялық мәселелерді шешудің оңтайлы жолдарын іздеу қабілеттерін дамытуға жағдай жасалады. 1-сыныпта бастапқы конструкторлық және технологиялық білім мен дағдыларды қалыптастыру. Технологиялық процесс, технологиялық құжаттама (технологиялық карта, схема және т.б.) туралы жалпы түсінік қалыптасатын болса, 4-сыныпта аталған білім мен дағдыларды шығармашылықпен жетілдіру мәселесі қарастырылған. Жобалық іс-әрекет және технологиялық карталармен жұмыс оқушылардың тапсырманы қою және қабылдау, іс-әрекеттер тізбегін жоспарлау және қажетті құралдар мен оларды орындау тәсілдерін таңдау қабілеттерін қалыптастырады:
- Балалар өнімнің құрылғылары мен мақсаттарын талдауға үйренеді;
- Практикалық әрекеттер мен технологиялық операциялардың реттілігін құрады;
- Бөлшектерді алу, құрастыру, әрлеу үшін үнемді белгілеуді, өңдеуді үйренеді;
Материалдарды қолмен өңдеудің негізгі технологиялық операциялары аталады және орындалады: бөлшектерді белгілеу (көзге, шаблонға, Трафаретке, үлгіге, көшіруге, сызғыш, шаршы, компас көмегімен), бөлшектерді кесу, өнімді құрастыру (желім, жіп, сым, бұрандалы және т. б.), бұйымды немесе оның бөлшектерін өңдеу (бояу, кесте тігу, аппликация және т.б.).
Оқытудың бірінші кезеңінде оқушылардың негізгі икемдері мен дағдылары болуы өте маңызды. Олар қайшымен жұмыс істей алды, олардың көмегімен қағазды кесіп, ермексазбен жұмыс істей алды, модельдеу әдістерін меңгерді. Желіммен жұмыс жасай алу, үлгілермен жұмыс істей білу, мұғалімнің нұсқауларын тыңдап, орындау, жұмыс кезінде жұмыс орнын ұйымдастыра білу және соңында тәртіп орнату сияқты дағдылары болуы тиіс. Сондай-ақ, сыныптағы оқушылар саны да маңызды. Барлығына көмектесу мүмкіндігі тек мұғалімнің қалауы болып қала береді. Мұндағы тағы бір мәселе мықты балалар өздерінің икемдері мен дағдыларын қолдана отырып, тапсырманы өздері шешуге тырысады, ал егер сыныпта базалық дағдылары қалыптаспаған оқушылар көп болса, онда сапалы өнімді орындау қиынға соғады. 2-сыныпта "Технологиялық карта" түсінігі қалыптасса 4-сыныпқа дейін картамен жұмыс істеу мүмкіндігі кеңейеді. Оқушыларға технологиялық процесс, технологиялық құжаттама (технологиялық карта, сызба және т.б.) туралы жалпы түсінік беріледі, оқушылар өнімді сурет жоспарының көмегімен де талдайды. Технологиялық картаны толтыруды үйренеді. Практикалық тапсырмаларды шешу үшін өлшеулер мен құрылымдар жүргізеді. Олар шартты графикалық кескіндердің түрлері - сурет, қарапайым сурет, эскиз, сканерлеу, схема (оларды тану) біледі. Олар жаңа нәрсені - сызу сызықтарының мақсатын (контур, кесу сызықтары, бүктеу, Өлшем, осьтік, орталық, үзіліс) ашады. Шартты графикалық суреттерді оқуды үйреніп, қарапайым сызбаға, эскизге сүйене отырып, сызылмаған қағазға бөлшектерді белгілейді. Қазірдің өзінде бұйымдарды дайында, қарапайым сурет немесе эскиз, схема бойынша жүзеге асыра алады.
4-сынып оқушыларының технологиялық дағдыларын қалыптастыру критерийлерін төмендегі кестемен ұсынуға болады:
Конструкторлық-технологиялық дағдылар
Өлшемдер
Бұйым үлгісін талдау біліктілігі
* Алдағы әрекеттерді орындау туралы түсінікке ие;
* Нұсқаулықтарды анықтайды;
* Әрекеттерді орындайды;
* Үлгіні талдау кезеңдерін модельдейді;
* Құрылған модельге сәйкес әрекет етеді;
* Оның әрекеттерін бақылайды және бағалайды
Жұмыс жоспарын құра білу
* Іс-әрекеттің орындалуы туралы түсінікке ие;
* Жоспар жасайды және оны практикада қолданады;
* Технологиялық процесті кезеңдерге бөледі;
* Технологиялық процестің кезеңдерін орындайды.
Жұмыс орнын ұйымдастыра білу
* Іс-әрекеттің орындалуы туралы түсінікке ие;
* Іс-әрекетті орындайды;
* Жұмыс орнының моделін жасайды;
* Жұмыс орнының моделін қолданады;
* Жұмыс орнының моделін қолданады;
* Өз әрекеттерін бақылайды және бағалайды.
Оқу құралдарын таңдау мүмкіндігі
* Түсіндірмелерде көрнекі модельдерді қолданады;
* Түсіндірмелерде сілтеме жасау;
* Пәндік нұсқаулық карталарын қолданады;
* Түсіндірмелерде схемалық нұсқаулық карталарын қолданады.
Технологиялық терминологияны меңгеру
* Қажетті құралдар мен материалдарды біледі;
* Әрекеттерді орындайды;
* Технологиялық операцияларды біледі;
* Ақпаратты кодтайды ;
* Терминдердің лентасын жасайды;
* Әрекеттерін бақылайды және бағалайды
Шаблон және сызба бойынша белгілеуді орындау білігі
* Операцияны орындау туралы нақты түсінікке ие;
* Болашақ іс-әрекеттің моделін жасайды;
* Модельді практикалық іс-әрекетте қолданады;
* Оның әрекеттерін бақылайды және бағалайды.
Кесте 3- 4-сынып оқушыларының технологиялық дағдыларын қалыптастыру критерийлері.
Оқыту процесінде жобалық қызметті пайдалану жалпы оқу дағдыларын (оқу іс-әрекетінің алгоритмі), өзін-өзі бақылау және өзін-өзі бағалау дағдыларын қалыптастыру үшін жағдай жасайды, жеке қасиеттерді (ұқыптылық, ұқыптылық, өзара көмек және т.б.) қалыптастыруға ықпал етеді, балаларды қарым-қатынас жасауға үйретуге, әмбебап оқу іс-әрекеттерін дамытуға мүмкіндік береді. Оқушы мұғаліммен бірлескен іс-әрекетте жеке немесе мұғалім ұсынған жоспарды іске асырудың оңтайлы технологиялық реттілігін таңдау және құру үйренуге мүмкіндік алады:
oo қол аспаптарымен: сызғыш (сызғыш, шаршы, циркуль), кескіш (қайшы) және тескіш (тігін инесі) ұтымды қауіпсіз жұмыс тәсілдерін қолдану);
oo модельдеу мен түрлендірудің символдық әрекеттерін орындау және қарапайым техникалық құжаттамамен жұмыс істеу: қарапайым сызбалар мен эскиздерді тану, оларды оқу және оларға сүйене отырып белгілеуді орындау; - қарапайым сызбалар, эскиздер, схемалар, суреттер бойынша жазық және көлемді бұйымдарды жасау.
7.3 4-сынып көркем еңбек пәнін оқытуды конструкторлық-технология жүйе негізінде жүзеге асыру
Көркем еңбек - Бейнелеу өнері және Еңбекке баулу сияқты оқу пәндерін біріктіретін кіріктірілген пән. Көркем еңбек пәні әртүрлі шығармашылық әрекеттің түрлері барысында көркем-технологиялық білім, білік және дағдыларды қалыптастыруға бағытталған. Оқу пәні түрлі шығармашылық іс-әрекеттегі кеңістіктік-бейнелікойлауын, шығармашылық ойлауын, рухани-адамгершілік мәдениетін, елесін, қиялын және аңғарымпаздығын, жеке тұлғаның қалыптасуын және өз ойын білдіруін дамытуды қамтамасыз ететін көркем-технологиялық білім, білік және дағдыларды қалыптастыруға бағытталған[29].
Көркем еңбек пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
4-сыныпта - аптасына 1 сағат, оқу жылында - 34 сағатты құрайды.
Түрлі материалдармен жұмыс істеу білім алушылардың технологиялық ойлауын, көркем-эстетикалық талғамын, шығармашылық, есте сақтау қабілеттерін, кеңістіктік қиялын, қиялы мен қол моторикасын дамытуға, көзбен нақты мөлшерлеу қабілетін жетілдіреді. Оқу мақсаттары білім алушыларда белгілі бір дағды қалыптастыру үшін әрекет түрін, орындау техникасын, шығармашылық жұмысты жасаудың материалын мұғалімнің өзі таңдайтындай етіп тұжырымдалған. Көркем еңбек пәні бойынша оқыту процесінде білім алушылардың АКТ құралдарын қолдану дағдыларын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Машарап Нұрғаным
4-сынып көркем еңбек пәнін оқытуда конструкторлық - технологиялық жүйе бойынша
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В010200-Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығы
Түркістан 2021
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Қорғауға жіберілді
Білім технологиялары кафедра
меңгерушісі _____________ PhD,
аға оқытушы Б.Ауезов
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: 4-сынып көркем еңбек пәнін оқытуда конструкторлық - технологиялық жүйе бойынша
5В010200-Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі мамандығы
Орындаған Машарап Н.
Ғылыми жетекшісі,
п.ғ.д., доцент Ортаев.Б.Т.
Түркістан 2021
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5-9
1 Бастауыш сыныпта көркем еңбек сабақтарында конструкторлық технологияны жүзеге асырудың теориялық негіздері
0.1 Көркем еңбекке баулудағы оқыту жүйелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10-16
0.2 Бастауыш сынып оқушыларының конструкторлық-технологиялық іс-әрекеттері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17-22
0.3 4-сынып көркем еңбек пәнін оқытуды конструкторлық-технология жүйе негізінде жүзеге асыру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22-32
1 4-сынып көркем еңбек пәнін оқытуда конструкторлық-технологиялық жүйе бойынша
0.1 Көркем еңбек пәні мазмұнындағы конструкторлық-технологиялық іс-әрекеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33-39
0.2 4-сынып оқушыларын конструкторлық-технологияға баулу әдіс-тәсілдері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38-49
0.3 Конструкторлық-технологияны оқытуда сабақ жоспарлары ... ... ... ...49-65
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66-67
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..68-69
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7 0-86
Кіріспе
Елімізде болып жатқан экономикалық, саяси және әлеуметтік қайта құрулар білім беруді қоса алғанда, адам қызметінің әр түрлі салаларында елеулі өзгерістерді қажет етеді. Қазіргі қоғамның жаһандану үдерісінде адамзаттың ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерімен жаңа еңбек салаларының қалыптасып дамуына ықпал етуде. Ол адам еңбегінің икемді, қолайлы және тиімді орындалуына мүмкіндіктер жасап келеді. Соның бірі, өндіріс пен қызмет көрсету салаларында замануи материалдардың пайда болуы, инновациялық технологиялардың, акпараттық-коммуникациялық технологиялардың үдемелі даму болып табылады. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың 2018 жылғы 5 қазандағы Қазақстан халқына жолдауында Ойлау негіздері, ақыл-ой мен шығармашылық қабілеттер, жаңа дағдылар сонау бала кезден қалыптасады. Білім беру ісінде 4К моделіне: креативтілікті, сыни ойлауды, коммуникативтілікті дамытуға және командада жұмыс істей білуге басты назар аударылуда,- деген сөздері де осыған дәлел[1]. Сондай-ақ еліміздің қазіргі басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев та Елбасы саясатын жалғастыра келе, 2019 жылдың 2 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында: Біз оқушылардың қабілетін айқындап, кәсіби бағыт-бағдар беру саясатына көшуіміз қажет,- деген болатын[2]. Осы заманауи инновациялық технологиялар барлық қоғамның инфрақұрылымдарына үйлесімді енгізілуі негізінде тұрпайы еңбек түрлері еңбек нарығында жойылып, жаңа еңбек түрлерінің қалыптасуына ықпал етіп келеді. Соның салдарынан қазіргі еңбек нарығында жаңа мамандықтар пайда болып, олардың еңбек мазмұны да жиі өзгерістерге ұшырып келеді. Осыған куә болатын үлгілерге өндірістердегі автоматтандырылған қондырғылармен өнімді жасау, сол сияқты қызмет көрсету салаларында кішігірім құралдар мен аппараттардың кеңінен қолданылып, маманның еңбек операцияларын жеңілдетуге үлкен көмегі тиіп келеді. Бұл үлгідегі құрал-жабдықтар қазіргі өндірісте, қызмет көрсету саласында және тұрмыста да кең орын алып келе жатқаны белгілі. Бұл процесте "Көркем еңбек" пәнінің білім беру саласы маңызды орын алады. Ол әрі қарайғы технологиялық іс-әрекеттің негізі болып табылатын білім мен дағдылар жүйесі негізінде бастауыш сынып оқушыларының технологиялық құзыреттілігін қалыптастыруға ықпал етеді, ақыл-ой мен физикалық еңбектің әртүрлі түрлерін, өзін-өзі тануды, өзін-өзі растауды және әлеуметтенуді қамтамасыз ететін маңызды қасиеттерді қажет ететін тұтас тұлғаны қалыптастыру жүйесі болып табылады. Бастауыш сынып оқушыларына Көркем еңбек пәнін оқыту технологиялық қызметтің субъектісі ретінде адам дамуының күрделі және жан-жақты даму процесінің алғашқы кезеңі болып табылады. Жас маманның кәсіби қызметке дайындығының жоғары деңгейі оның конструкторлық және технологиялық дағдыларының болуын болжайды. Олар балалық шақтың ерте кезеңінде, яғни бастауыш мектеп жасында қалыптаса бастауы керек. Бастауыш сынып оқушыларының қол жетімді конструкторлық-технологиялық дағдылары неғұрлым ертерек қалыптаса бастаса, одан әрі еңбекке баулу және тәрбиелеу үшін база соғұрлым күшті болады, соғұрлым олар мектеп жылдарында осы немесе басқа мамандықты игере алады және әлеуметтік пайдалы өнімді жұмысқа тезірек қосыла бастайды. Технологиялық дағдылардың жоғары деңгейі бастамашылдыққа, шығармашылыққа және өзін-өзі дамытуға қабілеттілік, кәсібилік және бәсекеге қабілеттілік технологиялық қызмет субъектісі ретінде жеке адамға объективті талаптар болып табылады.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев Ұлттық кеңестің отырысында сөйлеген сөзінде: Дәстүрлі мәдениетті жаңғырту, өз халқының тарихи тәжірибесіне жүгіну - бұл өзі деп атап көрсеткен болатын[3]. Тарихты білмей тұрып қазіргінің қадіріне жету, болашақты болжау қиын дейтін ғылымның өз қағидасы бар. Ол -- өмірлік өсиет, ұлағатты сөз. Бұл тарих тағылымының тәрбиелік үлгісі, еңбек етудің алғы шарты болса керек. Өміріміздің даму барысын дұрыс түсініп оның ішінде ғылымның, тәрбиенің, бүгіні мен сфтеңін танып, бағдарлап отыруда тәрбие мен еңбек бөлінбестей берік, маңызды да мәнді рөл атқарады. Әл-Фараби тәрбие мәселесін логикамен байланыстыра уағыздағанын білеміз. Ол "Ақыл мен түсінік" атты еңбегінде ақылдылық пен адамгершілік үлгілі тәрбиеге байланысты, оның негізі таза еңбекте, еңбек өз кезегінде тәрбиенің негізінен туындайды деген еді[4]. Қазақ ағартушыларының бірі Ы.Алтынсарин педагогикалық тақырыптағы өлеңдері мен әңгімелерінде, аудармаларында өнімді еңбек - еңбек тәрбиесінің құралы деп тұжырым жасады. Ол өзінің Қазақ хрестоматиясы және Қазақ мектептерінде орыс тілін үйренуге басшылық атты еңбектерінде еңбек тәрбиесін бірінші орынға қояды. Өмірдің негізгі мәні - еңбек, ол адамның адамгершілік қасиетін мәртебелендіреді, өмірдің шын қадірін тек еңбексүйгіш адам ғана түсіне алады. Мәнсіз еңбек, мағынасыз бейнетқорлық адамның жігерін мұқалтады, өз еңбегінің қызығын, рақат-ләззатын көре білу - кісіліктің басты белгісі, - деп, неғұрлым адам өз еңбегінің қоғамдық маңызын терең түсінсе, соғұрлым оның жұмысы нәтижелі, еңбегі жемісті болады деген пікірді алға тартады[5]. Абай нағыз пайдалы еңбек деп әр түрлі қолөнерді, егіншілікті және білім алуды, оқуды есептеді[6].
Жеткіншек ұрпақты еңбекке тәрбиелеуде ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың 30-шы жылдарындағы ағартушы-педагогтар мен қоғам қайраткерлерінің ой-пікірлері мен педагогикалық идеяларының алатын орны ерекше. Олар: Ш.Құдайбердиев (1858 - 1937 ж. ж.), А.Байтұрсынов (1873 - 1938 ж. ж.), Ж.Аймауытов (1889 - 1931 ж. ж.), М.Жұмабаев (1893 - 1938 ж. ж.), М. Дулатов (1885 - 1935 ж. ж.), С.Торайғыров (1893 - 1920ж. ж.). Осы аталған ағартушылардың шығармашылық мұраларының басым бағыты қазақ халқының жеткіншек жас ұрпақтары мен азаматтарын еңбекке тәрбиелеу арқылы жан-жақты жетілген жеке тұлғаны қалыптастыру болды[7].
Қоғамның даму тарихына байланысты, соған сәйкес еңбек тәрбиесі әр түрлі нысанда дамыды, жетілді, өзгерді, жаңарып отырды. Ағылшын педагогы Джон Локк (1632-1704) тәрбиедегі Я.А.Коменский ұсынған "табиғатқа сәйкестілік" еңбек және дене тәрбиесі арқылы жүзеге асатынын дәлелдеп берді. Швейцария педагогы Генрих Песталоцций (1746-1827) еңбек тәрбиесінің негізгі мақсаты қоғам өміріне белсене қатысатын жан-жақты дамыған адамды қалыптастыру деп уағыздады. Еңбек тәрбиесінің теориясын жасауда басты рөл атқарған К.Д.Ушинский болды. Кімде-кім пайдалы еңбекпен айналысса, сол адам қоғамның лайықты азаматы бола алады деп білді К.Д.Ушинский баланың санасына сәби кезінен-ақ, еңбек етудің қажеттілігі мен маңыздылығын ұялатуды, пайдалы іс істеуге тырысушылыққа және қандай істе болса да шын ниетпен және ұқыпты орындауға тәрбиелеуді ұсынды[8].
Конструкторлық-технологиялық дағдыларды қалыптастыру мәселесі, олардың қалыптасуы мен жас ерекшеліктерін кеңестік педагогтар мен психологтардың - П.Н.Андрианов, Б.М.Аридин, П.Р.Атутов, С.Я.Батышев, Ю.К.Васильев, Б.Т.Войцеховский, т.б. көптеген жұмыстарында қарастырылды. В.И.Качнева, Н.Д.Девитова, Б.Ф.Ломов, В.А.Полякова, Е.В. Проскуры, В.Д.Лутилина, В.Г.Разумов, Д.А.Сметанина, М.Н.Скаткина, Д.Л.Тарнополь, Д.А.Торжевский, Э.А.Фарапонова, П.Я.Якобсон және т. б. зерттеулерінде қарастырылған[9]. Алайда, біздің зерттеуіміз көрсеткендей, бастауыш сынып оқушыларының конструкторлық-технологиялық дағдыларын қалыптастыру және оны қамтамасыз ету жүйесі жеткіліксіз дамыған. Конструкторлық-технологиялық дағдылар тұжырымдамасына көбінесе екіұшты мазмұн салынады, оны анықтауға бірыңғай көзқарас жоқ. Кейбір зерттеушілер конструкторлық-технологиялық дағдыларды шығармашылықпен байланыстырады және бұл дағдыларды зияткерлік қабілеттер тұрғысынан немесе еңбек мәдениеті мен жұмысқа қабілеттілігімен байланысты ерікті белгілер ретінде қарастырады (И.И.Будницкая, Т.В.Кудрявцев, И.С.Якиманская). Басқалары конструкторлық-технологиялық дағдыларды техникалық шығармашылық тұрғысынан қарастырады (А.Д.Корнечук, В.А.Лоляко, В.Г.Ткаченко). Зерттеулерде А.М.Гукасова, И.Майорова, И.Л.Розанова, Я.А.Рожнева, В.И.Романина, И.Е.Цейтлина, И.П.Фрейтаг және т.б. конструкторлық-технологиялық мәселелерді шешудің әдістемелік тәсілдері оқушылардың қарапайым графикалық қызметке қосылуы арқылы өнімдерді жасау бойынша практикалық жұмысқа бағытталғандығын зерттеген[10]. Еңбекке баулу және тәрбиелеу жүйесіндегі конструкторлық-технологиялық жүйеге байланысты проблемаларды М.Н.Скаткин қарастырады. Ол еңбекке баулу процесінде шығармашылықтың қанағаттанарлықсыз қалыптасуының себептерінің бірі негізінен пассивті орындаушыны дайындауға бағдарлау екенін көрсетеді[11].
С.Б.Шухардинаның пікірінше, бастауыш мектеп жасында технологиялық дағдыларды қалыптастыру процесі - бұл еңбек заттарын (материалдар, дайындамалар, ақпарат) еңбек объектілеріне (өнімдеріне), оның ішінде индикативті (ұйымдастырушылық), атқарушы және бақылау компоненттеріне айналдыруға бағытталған технологиялық қызметтің бөлігі. Сондай-ақ, автордың пікірінше, бастауыш сынып оқушыларының технологиялық дағдыларын қалыптастыру процесі мектепке дейінгі және бастауыш білім берудің сабақтастығына негізделуі керек деп есептейді[12].
Қазіргі кезде зерттеушілер Т.Н.Боркова,Т.В.Кудрявцев, М.И.Махмутов және басқалары атап өткендей, көп жағдайда еңбекке баулудың әдістері мен тәсілдері жүйесі оқушылардың өзіндік ойлауының дамуын, олардың құрылысқа деген қызығушылығын қамтамасыз етпейді. Сонымен, Т.В.Кудрявцев еңбекке баулу процесінде оқушылардың конструкциясының дамуын белгілі бір бұйымдарды жасау бойынша интеллектуалды жұмыспен байланыстырады[13].
Сонымен, еңбекке баулу туралы әдебиеттерді талдау және бастауыш сынып мұғалімдерінің жұмыс тәжірибесін зерттеу бастауыш сынып оқушыларын еңбекке баулудың қолданыстағы жүйесінде конструкторлық-технологиялық дағдыларды қалыптастыруға жеткілікті көңіл бөлінбейді деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Бұл оқушылардың техникалық шығармашылығы мен ойлауының дамуындағы кідірістердің себептерінің бірі болып табылады және конструкторлық-технологиялық дағдыларды қалыптастыру шарттары әлі де нашар зерттелгендігімен, оқушыларды еңбекке баулудың әртүрлі кезеңдеріндегі осы дағдылар мен олардың компоненттерінің даму динамикасы анықталмауымен түсіндіріледі.
Оқушыларды конструкторлық-технологиялық дайындаудың тиімділігі олардың жалпы еңбек дағдыларын дамытуға байланысты-құралдарды жұмыс мақсаттары мен материалдың қасиеттеріне сәйкес пайдалану, оқушылардың мотиві мен ерік-жігеріне, оларды оқыту әдістеріне және басқа факторларға байланысты. Бұл факторлардың рөлі конструкторлық-технологиялық дағдыларды қалыптастырудың әртүрлі кезеңдерінде әр түрлі. Бастауыш сынып мұғалімдерінің жұмысын талдау көрсеткендей, конструкторлық-технологиялық дағдылардың құрылымы туралы нақты мәліметтердің болмауы мұғалімге осы дағдылардың құрамдас бөліктерін түсінуге және олардың арасындағы байланысты түсінуге мүмкіндік бермейді. Оқушылардың шығармашылығын арттыруға және олардың қалыптасуының алғашқы кезеңдерінде конструкторлық-технологиялық дағдылардың дамуына әсер ететін факторлар туралы деректердің болмауына ықпал етпейді. Оқытудың әдістерінің конструкторлық-технологиялық дағдыларды қалыптастыруға әсері бастауыш сынып мұғалімдеріне ұсыныстар жасау кезінде ескеру өте маңызды, бастауыш мектепте қалыптасқан дағдылар жүйесі мамандық таңдаудағы қызығушылықтарға да, оны сәтті меңгеруге де белсенді әсер ететінін есте ұстаған жөн.
Осылайша, ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді және қазіргі заманғы технологиялық білім берудің жай - күйін зерттеу оқушының конструкторлық-технологиялық дағдыларын қалыптастыру үшін технологиялық оқыту сабақтарының жан - жақты ресурстарын дамытудың маңыздылығын растайды. Бастауыш сынып оқушыларының оқу және өмірлік тәжірибесіндегі анықталған қайшылықтар, олардың нақты көріністерінің өзектілігі мен ауырлығы біздің зерттеуіміздің проблемасын анықтауға мүмкіндік берді. Баланың болашақта білімді де зерек, алған білімдерін өмірде тиімді пайдалана алатын, жан-жақты дамыған тұлға ретінде қалыптасып, дамуында осы пәннің алатын орны ерекше. Аталмыш пәнге осы күнге дейін зер салып, көңіл бөліну жеткіліксіз деңгейде болуы зерттеу тақырыбын 4-сынып көркем еңбек пәнін оқытуда конструкторлық - технологиялық жүйе бойынша деп алуымызға негіз болды.
Зерттеу мақсаты: 4-сынып көркем еңбек пәнін оқытуда конструкторлық - технологиялық жүйені жүзеге асырудың тиімді жолдарын теориялық тұрғыдан айқындау.
Зерттеу міндеттері:
1. Зерттеу тақырыбы бойынша бастауыш сыныптардағы Көркем еңбек пәнінің мазмұнын талдау;
2. Зерттеу тақырыбына сай озық тәжірибелі мұғалімдердің іс-тәжірибесін зерделеу;
3. 4-сынып көркем еңбек пәнін оқытуда конструкторлық - технологиялық жүйені жүзеге асырудың тиімді жолдарын дидактикалық талдау жасау.
4. Пәнді оқыту барысындағы 4-сынып оқулығындағы конструкторлық-технологиялық дағдыларды қалыптастыру және оларды дамыту процестерін анықтау.
Зерттеу объектісі: 4-сынып көркем еңбек пәнін оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні: 4-сынып көркем еңбек пәнін оқытуда конструкторлық - технологиялық жүйені жүзеге асыру барысы.
Зерттеудің әдістері: Зерттеу мәселесі бойынша ғылыми әдебиеттерге, оқулыққа, бағдарламаға, әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау жасау, озық тәжірибелі мұғалімдердің іс-тәжірибесін зерттеу, жинақтау, салыстыру, талдау, бақылау әдістері қолданылды.
Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспеден, 2-тараудан, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттерден тұрады.
1 Бастауыш сыныпта көркем еңбек сабақтарында конструкторлық -технологияны жүзеге асырудың теориялық негіздері
0.1 Көркем еңбекке баулудағы оқыту жүйелері
Оқыту - ғылыми білімдерді, біліктерді және дағдыларды игеруі бойынша, шығармашылық қабілеттерін, дүниетанымдықты,өнегелі-әдепті көзқарастарды дамыту бойынша оқушылардың белсенді танымдық қызметін ұйымдастыру мен ынталандырудың педагогикалық үрдісі. Оқыту процесі - тәлім - тәрбиелік қарым - қатынастарды ұйымдастырудың тәсілі. Оқыту процесін ұйымдастыратын педагог. Оқыту процесі - бірнеше элементтен құрылатын жүйе. Педагогикалық процестің үш құрылымы болады: педагогикалық, әдістемелік, психологиялық. Педагогикалық процестің әдістемелік жүйесін жасау үшін мақсат бірнеше міндеттерге бөлінеді. Әрбір міндет ұстаз бен шәкірт іс - әрекеттерінің кезеңдерін анықтайды. Мысалы, сабақтың әдістемелік құрылымы: сабаққа дайындалу, сабақты өткізу, сабақты талдау; экскурсияның әдістемелік құрылымы: дайындық, керекті жерге бару, бақылау, көргенді бекіту, нәтижелі талдау.
Қазіргі заман түсінігі бойынша оқыту үрдісінің келесі белгілері бар[14]:
Оқыту үрдісінің белгілері
Арнайы жоспарлан
ған ұйымдастыру мен басқару
Оқушылардың жас дамуының жас ерекшеліктеріне сәйкестігі
Бүтіндік пен бірлік
Оқыту жағынан басқаруы
Екі жақты сипаты
Оқытушы мен оқушылардың бірлескен әрекеті
Сурет 1. Оқыту үрдісінің белгілері
Оқыту түрлері әртүрлі оқу процестерін кез-келген негізде бөлу нәтижесінде анықталады. Педагогика ғылымы бойынша әртүрлі ғылыми зерттеулер мен оқу құралдарында оқытудың әртүрлі түрлері бөлінеді:
1. Түсіндірмелі - иллюсрациялы оқыту дәстүрлі оқыту деп аталатыны тарихта ұзақ уақыт бойы өміршең болғанына байланысты. Дәстүрлі оқыту жаңадан пайда болған түсіндіру жолдары мен көрнекіліктерді өзіне кіріктіріп ортырады. Бұл жүйедегі негізгі оқыту әдіс - тәсілдеріне көрнекіліктерді пайдалана отырып түсіндіру жатады. Оқушылардың негізгі іс әрекеті: берілген білімнің мазмұнын тыңдау, қабылдау, естерінде сақтау. Мұндай оқытудың талабы: оқушылар есте сақтаған өткен оқу материалының мазмұнын қатесіз қайталап айтып беруі.
Түсіндірмелі - иллюстрациялы оқытудың ғасырлар бойы нығайтылған пайдалы жақтары:
- уақытты үнемдейді;
- мұғалім мен шәкіттердің күш - қайратын жетілдіреді;
- күрделі білімдерді қабылдауды жеңілдетеді;
- оқыту процесін тиімді басқаруды қамтамасыз етеді.
Түсіндірмелі - иллюстрациялы оқытудың кемшіліктері:
- оқушылардың дайын білімді жаттап алуы,
- шәкірттердің өз бетінше ойлауына қажетті көңіл бөлінбеуі,
- дара және бөліп оқыту мүмкіндіктерінің жетімсіздігі.
2. Бағдарламалы (компьютерлік) оқыту.
Бағдарламалы оқытудың негізгі мақсаты - оқыту процесін басқаруды жетілдіру, тексеруден өзін - өзі тексеруге, оқытудан өзін - өзі оқытуға көшу. Бағдарламалы оқытуда жаңа бағдарланған оқулықтар, оқыту құжаттары, үйрету (оқыту) машиналары қолданылды. Оқытудың бұл түрі 1960 жылдан бастап Б.Скиннер, Н.Краудер бастамасынан кейін, педагогика, психология және кибернетиканы ұштастырып пайдаланылады.
Бағдарламалы оқытудың ерекшеліктері: оқу материалы жеке логикалы бөлшектерге бөлінеді; әр бөлімді меңгерген соң, оқушы өздігінен тест - сұрақтарға жауап береді; дұрыс жауап берілсе, келесі бөлімге өтеді; жауап қате болса, өзі бөлімді қайталап өтіп, сұрақтарға тағы да жауап береді.
Оқытудың бұл түріне негіз болған оқу бағдарламасы оқу материалын, оны меңгеру барысындағы оқушының іс - әрекетін, тексеру түрлерін бір тәртіппен ретке келтіреді. Бағдарламалап оқытудың үш принципі бар: сызықты, тармақты және аралас. Сызықты бағдарламада оқу материалы бірізділікпен беріледі. Тармақты бағдарламада әр оқушы керекті тармаққа өтіп, қайтадан оқып, қосымша түсініктеме алып, қатені жойып, негізгі сызыққа қайтып оралады. Мықты оқушылар негізгі сызықпен жүрсе, әлсіз оқушылар тармақтарға кіру арқылы нәтижеге жетеді. Аралас бағдарламада қиын тақырыптар тармақтарға бөлінеді, басқалары сызық бойынша орналасады. Бұл оқыту машинасыз және машиналы болып екіге бөлінеді. Машинасыз бағдарлама оқыту үшін арнайы оқулықтар, перфокарталар пайдаланылады, негізгі деректер көзі қағаз болады. Оқу нәтижесі біраз уақыттан соң бағаланады. Соңғы кезде машиналы бағдарламалап оқыту үшін компьютер кең қолданылуда. Тапсырмалар, мәтіндер, сұрақтар, жауаптар дисплей дидарында жазылып, сол мезгілде бағаланып тұрады. Оқу бағдарламасы оқыту алгоритміне негізделген. Алгоритм - дұрыс жауапқа жетелейтін бірізді ақыл - ой және оқу іс - әрекеттерінің жүйесі. Білім мен біліктерді толық меңгеру үшін алгоритм оқушыларға оқу әрекетінің құрамы мен орындау тәртібін белгілейді. Оқу бағдарламасын құрастырудан алдын - ала оқу барысын басқару үшін алгоритм жасалынады. Алгоритм сапасы компьютерлік оқытудың сапасына тікелей ықпал жасайды. Сондықтан, компьютерлік оқытудың сапасы оқу бағдарламасы мен техника сапасына тәуелді.
Бағдарламалап оқытудың күшті жақтары:
- оқу материалының бөлшектенуі,
- оқушының белсенді өзіндік жұмысы,
- тұрақты тексеру,
- оқыту қарқыны мен оқу материалы көлемінің даралануы,
- техникалық оқыту құралдарын пайдалану.
Бағдарламалап оқытудың кемшіліктері:
- бағдарлама жасауға көп уақыт, күш,
- мектептегі компьютерлердің саны мен сапасы жеткіліксіз.
3. Проблемалық оқыту.
Заманауи білімдендірудің мақсаты мамандарды шығармашылыққа дайындау екені даусыз. Шығармашылық дегеніміз жаңалықты (жаңа нысана, жаңа білім, жаңа проблема, жаңа әдіс) ашу. Осыған орай, проблемалық оқытудың өзі де шығармашыл процесс: бейқалыпты ғылыми - оқу мәселені бейқалыпты әдістермен шешу. Соңғы кезде кең тараған оқу түрінің мәні: мұғалім жаңа білімді дайын түрде баяндамай, оқушылардың алдына проблемалық сұрақтарды қойып, оларды шешудің жолдары мен тәсілдерін іздеуге бейімдейді. Аталмыш оқыту жаңадан ғана пайда болған жоқ. Кезінде бұған өз үлесін қосқан педагог - ғалымдар Сократ, Руссо, Дистервег, Ушинский. Мысалы, Дистервегтің дәлелдеуінше, "жаман ұстаз ақиқатты айта салады, жақсы ұстаз оны іздеп табуды үйретеді". Проблемалық оқытуды ойдағыдай іске асыру үшін шәкірттерге ұсынатын проблемалық сұрақтар жүйесін жасап шығу қажет. Ескеретін жайт: кез келген сұрақ проблемалы бола бермейді. Проблемалы сұрақтың жауабы дайын болмайды, оны оқушы міндетті түрде өзі іздеуі шарт. Ол сұрақ баланың сана - сезіміне қиындық туғызуы қажет. Оқушы іштей түйсінген ойлау қиыншылығы проблемалық жағдаят деп аталады. Проблемалық сұрақ, бір жағынан, қиын болуы, екінші жағынан, оқушының шамасына лайық болуы керек. Осындай проблемалық жағдаят туғызу, проблемалық сұрақ қою - проблемалық оқытудың алғашқы кезеңі.
Келесі кезеңде бала іштей өз білімін талдап, таңдап, олардың жауап алуға жеткіліксіз екенін анықтайды да ізденіс жолына белсенділікпен түседі. Үшінші кезеңде ол сұрақтың жауабын дұрыс шеше білу амалдарын, жаңа білімді меңгереді. "Мен білдім!" деген қуанышты жағдайға жетеді. Кейінгі кезеңдерге дұрыс жауапты тексереді, алғашқы гипотезамен салыстырады, алынған білім мен білікті қорытындылайды, жинақтайды. Мұғалім проблемалы оқытудың барысында оқушы ойына, пікір қайшылықтарына дұрыс бағдар жасай отыра, жауап табу әдістерін үйретеді. Әдетте, оқытудың бұл түрі жаңа оқу материалын түсіндіру кезеңінде қолданылады. Сонымен, проблемалы оқытудың ерекшелігі: оқушыға дайын білім берілмей, одан проблемаларды ізденіс арқылы шешу талап етіледі.
Сондай-ақ қазіргі уақытта көп назар аударылып жатқан оқыту түрлеріне жалпы сипаттаманы төмендегі кестеде көрсететін боламыз.
Инклюзивті оқыту
Инклюзивті оқыту - мүгедек пен дамуында сәл бұзылушылығы мен ауытқулары бар балалардың дені сау балалармен бірге олардың әлеуметтендіру және интеграция процестерін жеңілдету мақсатындағы бірлескен оқыту. Инклюзивті оқыту біріктірілген (оқушы дені сау балалар сыныбындатобында оқиды және дефектолог-мұғалімнің жүйелі көмегін алады), жартылай (жеке балалар күннің бір бөлігін арнайы топтарда, ал екінші қарапайым топтарда өткізеді), уақытша (арнайы топтардағы балалар және қарапайым топтардың оқушылары бірлескен серуендерді, мерекелерді, сайыстарды, жеке істерді өткізу үшін біріктіріледі), толық (дамуда ауытқулары бар 1-2 бала бала бақшаның, сыныптың, мектептің қарапайым топтарына енгізіледі, мамандардың бақылауы бойынша түзету көмегін ата-аналар көрсетеді) болады[15].
Контекстік оқыту
Контекстік оқыту - болашақ кәсіби еңбектің пәндік және әлеуметтік мазмұны байланысқан және бұл арқылы оқушының оқу қызметін маманның кәсіби қызметіне аударудың шарттары қамтамасыз етілетін оқыту. Контекстік оқыту кәсіби оқытудың негізгі қарама-қайшылығын, яғни маман қызметі сапа жағынан өзге оқу қызметінің құралдарымен қамтамасыз етілу қажеттілігін, өтеуге мүмкіндік жасайды. Бұл қарама-қайшылық контекстік оқыту оқушылар қызметі қозғалысының динамикалық моделін іске асыру арқылы өтіледі: өзіндік оқу қызметінен (мысалы лекция формасында) кәсіби (ойын формалары) және оқу-кәсіби (оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмысы, өндірістік тәжірибе және т.б.) арқылы өзіндік кәсіби қызмет[16].
Политехникалық оқыту
Политехникалық оқыту - оқушылардың қазіргі заман өндірісінің жалпы ғылыми ұстанымдарын игеруге, өндірістің техникалық құралдарымен жұмыс істеудің тәжірибелік әдістері мен дағдыларын үйренуге және дамуына қарай қазіргі заман техникасы мен технологиясын білу қабілеттілігін қалыптасуына бағытталған оқыту. Қазіргі уақытта политехникалық оқыту техникалық кәсіптердің мамандарын дайындайтын арнайы оқу орындарында қамтамасыз етіледі[17].
Бағдарламалы оқыту
Бағдарламалы оқыту - алдын ала кұрастырған оқыту бағдарламасы бойынша қамтамасыз етілетін оқытудың бір түрі, ол әдетте бағдарламалы оқулықтар мен оқыту машиналары арқылы іске асырылады. Бағдарламалы оқыту барысында оқытылатын адамның материалы мен қызметі өлшемдерге(дозаларға) және қадамдарға (оқыту кезеңдері) мүшеленеді; әр қадамды орындауы бақыланады, материалдың келесі өлшемін меңгеруге ауысуы өткенді игеру сапасына байланысты болады. Бағдарламалы оқыту Б.Ф. Скиннер, Н. Краудер, атамекен психологтары мен педагогтары - А.И. Берг, В.П. Беспалько, А.Н. Леонтьев, П.Я. Гальперин ЮА. Самарин, Т.А. Ильина құрастырған[18].
Дамыта оқыту
Дамыта оқыту - оқу үрдісінің адамның мүмкіндіктері мен оларды іске асыруына беттеу. Дамыта оқыту тұжырымдамасында бала мұғалімдегі оқыту әсерлерінің объектісі ретінде емес, ал оқытудың өздігінен өзгеретін субъектсі ретінде қарастырылады.
Міндетті оқыту
Міндетті оқыту - ағартушы саясаттың ұстанымы, осыған сәйкес заңнама тәртібінде белгілі бір жастың балалары белгіленген мөлшерде білім алуы тиіс. Барлығына жалпы және ақысыз білім - бірнеше жүзжылдықтар бойындағы халық массасы негізгі демократиялық міндеттерінің бірі.
Ашық оқыту
Ашық оқыту - бірқатар шетелдердегі мектептерде оқу жұмысын ұйымдастыру тәсілі. Ашық оқытуға сынып-сабақтық жүйеден және берілген мөлшерлер негізінде үлгерімді бағалаудан бас тарту, оқу кеңістігінің ашық, икемді ұйымдастырылуы, оқу топтарының жылжымалы құрамы, сонымен бірге оқу жұмысының түрлері мен тәсілдерін баланың еркін таңдауы тән[19].
Оқыту тәжірибесі
Оқыту тәжірибесі - табиғи тәжірибенің әр түрлілігі, ол психикалық құбыластардың (зерттеу мәнін құрайтын) шақырылумен қатар, оның тәжірибе жағдайларында қалыптасқанымен ерекшелінеді. Оқыту тәжірибесі психологияда тек зерттеу үшін ғана емес, сонымен қатар ақыл-ой дамуының, яғни тұлғаның үйренушілік деген қасиетінің диагностикасын жасауында қолданылады[20].
Енгізілген оқыту
Енгізілген оқыту - тәжірибелі нәтижеге жетуге бағытталған, арнайы ұйымдастырылатын және жоспарланатын оқу әрекеті, ал бұл үшін қажетті білімдер жолшыбай игеріледі[21].
Дистанциялық оқыту
Дистанциялық оқыту - бұл кез-келген жерде тұратын әр адамның кез-келген колледж немесе университеттің бағдарламасын оқуға мүмкіндік беретін білім технологиясы. Бұл мақсатты іске асыруы қазіргі заман ақпаратты технологиялардың бай жиынтығымен қамтамасы етіледі: оқулықтар және тағы басқа басылымдар, оқытылатын материалдарды компьютер телекоммуникациялар арқылы жіберу, видеосуреттер, компьютер телекоммуникациялар арқылы өткізілетін пікірталастар мен семинарлар, оқу бағдарламаларының ұлттық және аймақтық теледидардан және радиодан жүргізуі, кабельді теледидар және дауыс поштасы, екі жақты видеоконференциялары және т.б. дистанциялық оқыту оқушыларға оқытудың орны мен уақытын, негізгі қызметін үзбей, оның ішінде алыс аудандарда тұратын адамдарға оқыту мүмкіндігін, пәндерді таңдау еркіндігін, ғылымның, білім мен мәдениеттің көрнекті өкілдерімен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етеді[22].
Кесте 1- Қазіргі оқыту түрлері.
Қазақстанда дидактика мен жеке пән әдістемесінің негізін салушылар Ыбырай Алтынсарин (1841-1889жж.) орыс тілін қазақтарға үйрету курсының, оқу жоспарларының, бағдарламаларының авторы. Ол орыс тілі мен қазақ тілінің айырмашылықтарын анықтады. Оқыту процесінде көрнекілік, әңгімелеу, кітаппен жұмыс әдістерін кең қолданды. Ы.Алтынсарин орыс тілін үйрету үшін дайындық сыныптарын ашты, ауызша сөйлеу тәсілі қолданылып, орыс әдебиеті, грамматиканы оқытқанда казақ тілінде аз сөйлеткен, сөздік жұмыстары жүргізілген[23]. Оның 1879 жылы оқу құралы "Қырғыз хрестоматиясы" шықты. Бұл бірінші, қазақ тіліндегі оқу құралы, оған ауыз әдебиеті шығармалары, өсімдік, техника атаулары енгізілді. Ал Ахмет Байтұрсынов (1873-1937 жж.) қазақша оқыту әдістемесінің негізін салушы. "Оқу ана тілінде жүргізілсін" -- деген талапты бастаушы.
1912 жылы тұңғыш рет "Әліппе" жазды, ол халықты сауаттандырудың басты құралы болды. Бұл оқу құралы әрі сауат ашу, өрі ұлттық дүниетінымды іске асыру мақсатын қойды. 1926 жылы бұл "Әліппенің" жете өңделген жаңа түрі жарияланып, қазақ халқының сауат ашу мектебінің басты құралы болды. Әдіскер оқушыларға ереже жаттатудық тиімсіз екенін дәлелдеп, түсіндіру, талдау, қорыту тәсілдерін қолдануды ұсынды[24]. Сол сияқты әдебиет сабағын оқытқанда әсерлендіру, талдау, бейнелеу, тұжырымдау тәсілдерін қолдану қажет екенін "Қай әдіс жақсы" (1928ж.) деген мақаласында айңын баяндайды. Халыққа білім беру ісі үшін халықтың (ұлттың) ана тіліндегі жазуы, оқу құралдары болуы керек. Міне, осындай өзекті мәселелерге Ахмет Байтұрсынов ерекше мән беріп, ұлттық емлені, грамматиканы ғылыми негізде жаңадан құрып, оны жүзеге асыруға басшы болды. Халықты надандық түнегінен шығару үшін оған білім беру қажеттігін дәлелдеді. 1913 жылғы "қазақша оқу жайынан" деген мақаласында "бала оқытатын адам оған үйрететінін, оның көңіл сарайын, мұғалімдік ғылымды жақсы білу керек", - дейді[25]. Жүсіпбек Аймауытов (1890-1931 жж.)- "Тәрбиеге жетекші" (1924) деген еңбегінде баланы оқытудық ережелерін, заңдарын баяндайтын, оқытудық дұрыс жүйесін тауып, білім берудің шарттарын көрсететін педагогика бөлімі "дидактика" деп, дидактикаға қазақ тілінде тұңғыш ғылыми анықтама берген[26]. Ж.Аймауытов баланың ақылын, сезімін, ерік-жігерін, мінезін тәрбиелеу керектігін атап көрсетті. Балаға туған елдің салт-санасын, әдет-ғұрпын көрсетуді ұсынды. Баланың тіл байлығын арттыруға ерекше көңіл бөлді. М.Жұмабаев сабақтарды түрлендіруді, әсерді жаңалауды, оқуды енді бастаған балаларды 5-10 минут оқытуды, жаңа білім мен ескі білімдерді байланыстыруды, жақыннан алысқа, таныстан бөтенге қарай оқытуды ұсынды[27]. Сонымен дидактика бойынша көптеген зерттеу жұмыстарыне талдау жүргізілді.
Сонымен оқыту жүйесін төмендегі кесте бойынша топтауға болады:
Оқыту жүйесі
Оқыту қағидасы
Оқыту заңдылығы
Оқыту мазмұны
Оқыту мақсаты
Оқыту әдіснамасы
Оқыту технологиясы
Оқыту әдістемесі
Кесте -2 - Оқыту жүйесі.
1.2 Бастауыш сынып оқушыларының конструкторлық-технологиялық іс-әрекеттері
Бастауыш мектептің 4 сыныбында технологиялық білімнің, іскерліктің және дағдылардың көлемі соған сәйкес кеңейеді, білім алушылар күрделі нысандағы сызбаларды құру ережелерімен танысады, жаймаларды, бұйым бөлшектерін дайындау, құралдарға күтім жасау және оларды жұмысқа дайындау дағдыларына ие болады, технологиялық операцияларды орындайды, бұйымдарды көркем рәсімдейді.Осылайша, барлық материалдарымен: қағазбен және қатырма қағазбен, матамен, ермексаз, фольгамен және сыммен, фанер және табиғи материалдар сабақтастығымен түрлі бұйымдар дайындайды. Көркем еңбек білім беру мазмұнының бағдарламасы[28] еңбектің жекелеген түрлерінің арасындағы байланысты анықтайды, оның мәні әртүрлі материалдардан бұйымдар жасау кезінде құралдар, олармен жұмыс істеу әдістері, материалдарды өңдеу әдістері, операцияларды орындау, технологиялық процестің реттілігі қайталанады. Жекелеген еңбек түрлері арасындағы мұндай өзара байланыс білім алушылардың жалпы және политехникалық көкжиегін кеңейтуге ықпал етеді, олардың еңбек дайындығын қамтамасыз етеді, құрастырушылық- технологиялық дағдыларды қалыптастыруға ықпал етеді.
Бұл пәнді оқытудың негізгі міндеттерінің өзі:
- қарапайым технологиялық, конструкторлық білімді, технологиялық және техникалық біліктер мен дағдыларды қалыптастыру;
- білім алушылардың политехникалық ой - өрісін кеңейту, қазіргі заманғы өндіріс негіздерімен таныстыру;
- жаппай жұмыс мамандықтарымен алғашқы танысу, еңбектің жаңа түрлеріне қызығушылықты қалыптастыру;
- білім алушыларды үйде, отбасында қол жетімді еңбек түрлерін орындауға дайындау болғандықтан пән мақсат-міндеттеріне сай операциялар жасалады.
Құрылымдық және технологиялық дағдылар шығармашылықтың ажырамас бөлігі болып табылатындығына байланысты, біз қарастырып отырған мәселеге тікелей байланысты зерттеулер арасында "Кіріспеде"айтылған жұмыстарды да бөліп көрсету керек.
Көркем еңбек пәні аясындағы білім беру мәселелерін шешудің заманауи, бірыңғай тәсілі ретінде белсенді танымдық іс-әрекет барысында бастауыш сынып оқушылары еңбек негіздерін, тәжірибені игереді, қолда бар материалдарды түрлендірудің қарапайым технологияларымен танысады, игереді, шығармашылық жұмыстармен айналысады. Көркем еңбек пәні жоғарыда аталған тәсілді екі жолмен жүзеге асырады. Біріншісі - баланың жеке басын барлық мүмкін болатын алуан түрлілікте дамыту: психикалық қасиеттерді дамыту (ойлау, қиял, есте сақтау, зейін, сөйлеу), эстетикалық талғам, практикалық шығармашылық іс-әрекеттің қажеттілігі, сонымен қатар техникалық элементтердің дамуы және көркемдік ойлау, дизайнерлік қабілеттер. Екіншісі - балаларға қол жетімді материалдарды қолмен өңдеу бойынша жалпыланған конструкторлық және технологиялық білім мен дағдыларды қалыптастыру.
Конструкторлық-технологиялық білім - белгілі бір технология шеңберінде жұмыс құралы мен еңбек объектісінің өзара әрекетін қамтамасыз ететін өндірістік объектілердің конструкторлық - технологиялық элементтері туралы білім. Жалпы білім беру ұйымдарында белгілі бір технологияны оқыту мазмұнына конструкторлық-технологиялық білім, әдетте, технологиялық біліммен байланысты дәрежеде енеді. Конструкторлық-технологиялық білім практикалық білімге негізделген. Практикалық білім - бұл өнім өндіру кезінде адамның іс-әрекетіне бағытталған техникалық білімнің алғашқы қарапайым түрі. Мысалы, құрылымдық материалдарды өңдеу технологиясында (ағаш және металдар) бұрғылау машинасының, басқа ағаш өңдеу және металл кесетін станоктардың құрылымдық құрылғысы мен жұмысы зерттеледі. Маталарды өңдеуді зерттеген кезде тігін машиналарының және басқа да техникалық құрылғылардың дизайны мен жұмысы қарастырылады. Әр сабақ үшін үлгі (ұқсас үлгілер), анализдегі үлгі, жасырын дизайн ерекшеліктері бар жеке бірліктер, схемалар, суреттер, эскиздер қажет. Бұл оқушыларға, бір жағынан, үлгіні (ұқсас үлгілерді) барлық дизайн ерекшеліктерімен қабылдау мүмкіндігін ұсынады, ал екінші жағынан, пәндік (бейнелі) ойластыруда осы дизайн ерекшеліктерін талқылауға және дизайнды анықтауға мүмкіндік береді және технологиялық мәселелер, анықталған мәселелерді шешудің мүмкін жолдарын іздеуді ұйымдастырады. Дизайндық және технологиялық білім мен техникалық және технологиялық дағдылар технологиялық құжаттамамен (Технологиялық карта) жұмыс жасауда, бұйымдар жасау технологиясын қатаң сақтауда, әртүрлі материалдар мен құралдармен жұмыс істеу әдістері мен тәсілдерін игеруде қалыптасады.
Жеке нәтижелер
Дағдыларды қалыптастыру үшін:
алынған визуалды және жобалық-технологиялық білім мен дағдыларға сүйене отырып, ұсынылған немесе өзіндік идеяны жүзеге асыру жолдарын таңдау.
Білім:
технологиялық операциялардың дәлдігін (қарапайым және күрделі шаблондарды, сурет салу құралдарын қолдана отырып), дайын өнімнің жалпы сапасының қорытынды бақылау, тапсырманы бақылау; модельдердің қолданысын тексеру, қажетті дизайн жасау;
ағымдағы бақылауды (дайындаушы бөлшектердің дәлдігі және барлық жұмыстың дәлдігі) және оқытушы ұсынған критерийлер бойынша орындалған жұмыстарды бағалауды жүзеге асыру.
Таным:
мұғалімнің көмегімен оқулықтан (мәтін, иллюстрация, сызба, сурет, нұсқаулық картасы), энциклопедиялардан, анықтамалықтардан, интернеттен білім беру мәселесін шешуге қажетті ақпаратты іздеу және таңдау;
Коммуникативті:
өз көзқарасын білдіруге үйрену және оны дәлелдеу;
басқаларды тыңдау, басқа көзқарасты қабылдауға тырысу;
проблемаларды бірлесіп шешуде (тапсырмалар) топта әр түрлі рөлдерді орындай отырып, ынтымақтастық жасай білу;
басқалардың позициясын құрметтеу, келіссөздер жүргізуге тырысу.
Тәжірибелік жұмыстың сапасын қамтамасыз ету үшін курс бағдарламалық жасақтаманың технологиялық операцияларын, бұйымдардың конструкторлық ерекшеліктерін ашуға және игеруге бағытталған сынақтан іздеу жаттығуларын орындауды қарастырады. Жаттығулар ұсынылған бұйымдарды дайындау алдында, көрнекі түрде оңтайлы технологиялық әдістер мен тәсілдерді іздеуге көмектеседі және тұтас жұмысты сапалы орындаудың кілті болып табылады. Олар өнімнің ұсынылған үлгісін талдау нәтижесінде анықталған дизайнерлік және технологиялық немесе декоративті-көркемдік мәселені шешудің мүмкін жолдарын іздеу кезеңінде ұсынылады. Шығармашылық қабілеттерді дамыту танымдық ізденісті, оның ішінде жобалық қызметті жандандыратын, оқушылардың жеке тәжірибесі мен иллюстрациялық материалға, сұрақтар, кеңестер мен міндеттер жүйесіне (1-2-сыныптардағы "шеберлер кеңестері" айдары, 3-4 - сыныптардағы "конструкторлық-технологиялық міндеттер" айдары) сүйене отырып, конструкторлық-технологиялық және сәндік-көркемдік міндеттерді іздестіруді және өз бетінше шешуді ынталандыратын оқытуға іс-әрекеттік тәсілмен қамтамасыз етіледі. Осы негізде оқушылардың белгілі және белгісізді байқау, салыстыру, оқшаулау, олардың нәтижелері мен шеберлердің кәсіби іс-әрекетінің үлгілерін талдау, туындаған эстетикалық, конструкторлық және технологиялық мәселелерді шешудің оңтайлы жолдарын іздеу қабілеттерін дамытуға жағдай жасалады. 1-сыныпта бастапқы конструкторлық және технологиялық білім мен дағдыларды қалыптастыру. Технологиялық процесс, технологиялық құжаттама (технологиялық карта, схема және т.б.) туралы жалпы түсінік қалыптасатын болса, 4-сыныпта аталған білім мен дағдыларды шығармашылықпен жетілдіру мәселесі қарастырылған. Жобалық іс-әрекет және технологиялық карталармен жұмыс оқушылардың тапсырманы қою және қабылдау, іс-әрекеттер тізбегін жоспарлау және қажетті құралдар мен оларды орындау тәсілдерін таңдау қабілеттерін қалыптастырады:
- Балалар өнімнің құрылғылары мен мақсаттарын талдауға үйренеді;
- Практикалық әрекеттер мен технологиялық операциялардың реттілігін құрады;
- Бөлшектерді алу, құрастыру, әрлеу үшін үнемді белгілеуді, өңдеуді үйренеді;
Материалдарды қолмен өңдеудің негізгі технологиялық операциялары аталады және орындалады: бөлшектерді белгілеу (көзге, шаблонға, Трафаретке, үлгіге, көшіруге, сызғыш, шаршы, компас көмегімен), бөлшектерді кесу, өнімді құрастыру (желім, жіп, сым, бұрандалы және т. б.), бұйымды немесе оның бөлшектерін өңдеу (бояу, кесте тігу, аппликация және т.б.).
Оқытудың бірінші кезеңінде оқушылардың негізгі икемдері мен дағдылары болуы өте маңызды. Олар қайшымен жұмыс істей алды, олардың көмегімен қағазды кесіп, ермексазбен жұмыс істей алды, модельдеу әдістерін меңгерді. Желіммен жұмыс жасай алу, үлгілермен жұмыс істей білу, мұғалімнің нұсқауларын тыңдап, орындау, жұмыс кезінде жұмыс орнын ұйымдастыра білу және соңында тәртіп орнату сияқты дағдылары болуы тиіс. Сондай-ақ, сыныптағы оқушылар саны да маңызды. Барлығына көмектесу мүмкіндігі тек мұғалімнің қалауы болып қала береді. Мұндағы тағы бір мәселе мықты балалар өздерінің икемдері мен дағдыларын қолдана отырып, тапсырманы өздері шешуге тырысады, ал егер сыныпта базалық дағдылары қалыптаспаған оқушылар көп болса, онда сапалы өнімді орындау қиынға соғады. 2-сыныпта "Технологиялық карта" түсінігі қалыптасса 4-сыныпқа дейін картамен жұмыс істеу мүмкіндігі кеңейеді. Оқушыларға технологиялық процесс, технологиялық құжаттама (технологиялық карта, сызба және т.б.) туралы жалпы түсінік беріледі, оқушылар өнімді сурет жоспарының көмегімен де талдайды. Технологиялық картаны толтыруды үйренеді. Практикалық тапсырмаларды шешу үшін өлшеулер мен құрылымдар жүргізеді. Олар шартты графикалық кескіндердің түрлері - сурет, қарапайым сурет, эскиз, сканерлеу, схема (оларды тану) біледі. Олар жаңа нәрсені - сызу сызықтарының мақсатын (контур, кесу сызықтары, бүктеу, Өлшем, осьтік, орталық, үзіліс) ашады. Шартты графикалық суреттерді оқуды үйреніп, қарапайым сызбаға, эскизге сүйене отырып, сызылмаған қағазға бөлшектерді белгілейді. Қазірдің өзінде бұйымдарды дайында, қарапайым сурет немесе эскиз, схема бойынша жүзеге асыра алады.
4-сынып оқушыларының технологиялық дағдыларын қалыптастыру критерийлерін төмендегі кестемен ұсынуға болады:
Конструкторлық-технологиялық дағдылар
Өлшемдер
Бұйым үлгісін талдау біліктілігі
* Алдағы әрекеттерді орындау туралы түсінікке ие;
* Нұсқаулықтарды анықтайды;
* Әрекеттерді орындайды;
* Үлгіні талдау кезеңдерін модельдейді;
* Құрылған модельге сәйкес әрекет етеді;
* Оның әрекеттерін бақылайды және бағалайды
Жұмыс жоспарын құра білу
* Іс-әрекеттің орындалуы туралы түсінікке ие;
* Жоспар жасайды және оны практикада қолданады;
* Технологиялық процесті кезеңдерге бөледі;
* Технологиялық процестің кезеңдерін орындайды.
Жұмыс орнын ұйымдастыра білу
* Іс-әрекеттің орындалуы туралы түсінікке ие;
* Іс-әрекетті орындайды;
* Жұмыс орнының моделін жасайды;
* Жұмыс орнының моделін қолданады;
* Жұмыс орнының моделін қолданады;
* Өз әрекеттерін бақылайды және бағалайды.
Оқу құралдарын таңдау мүмкіндігі
* Түсіндірмелерде көрнекі модельдерді қолданады;
* Түсіндірмелерде сілтеме жасау;
* Пәндік нұсқаулық карталарын қолданады;
* Түсіндірмелерде схемалық нұсқаулық карталарын қолданады.
Технологиялық терминологияны меңгеру
* Қажетті құралдар мен материалдарды біледі;
* Әрекеттерді орындайды;
* Технологиялық операцияларды біледі;
* Ақпаратты кодтайды ;
* Терминдердің лентасын жасайды;
* Әрекеттерін бақылайды және бағалайды
Шаблон және сызба бойынша белгілеуді орындау білігі
* Операцияны орындау туралы нақты түсінікке ие;
* Болашақ іс-әрекеттің моделін жасайды;
* Модельді практикалық іс-әрекетте қолданады;
* Оның әрекеттерін бақылайды және бағалайды.
Кесте 3- 4-сынып оқушыларының технологиялық дағдыларын қалыптастыру критерийлері.
Оқыту процесінде жобалық қызметті пайдалану жалпы оқу дағдыларын (оқу іс-әрекетінің алгоритмі), өзін-өзі бақылау және өзін-өзі бағалау дағдыларын қалыптастыру үшін жағдай жасайды, жеке қасиеттерді (ұқыптылық, ұқыптылық, өзара көмек және т.б.) қалыптастыруға ықпал етеді, балаларды қарым-қатынас жасауға үйретуге, әмбебап оқу іс-әрекеттерін дамытуға мүмкіндік береді. Оқушы мұғаліммен бірлескен іс-әрекетте жеке немесе мұғалім ұсынған жоспарды іске асырудың оңтайлы технологиялық реттілігін таңдау және құру үйренуге мүмкіндік алады:
oo қол аспаптарымен: сызғыш (сызғыш, шаршы, циркуль), кескіш (қайшы) және тескіш (тігін инесі) ұтымды қауіпсіз жұмыс тәсілдерін қолдану);
oo модельдеу мен түрлендірудің символдық әрекеттерін орындау және қарапайым техникалық құжаттамамен жұмыс істеу: қарапайым сызбалар мен эскиздерді тану, оларды оқу және оларға сүйене отырып белгілеуді орындау; - қарапайым сызбалар, эскиздер, схемалар, суреттер бойынша жазық және көлемді бұйымдарды жасау.
7.3 4-сынып көркем еңбек пәнін оқытуды конструкторлық-технология жүйе негізінде жүзеге асыру
Көркем еңбек - Бейнелеу өнері және Еңбекке баулу сияқты оқу пәндерін біріктіретін кіріктірілген пән. Көркем еңбек пәні әртүрлі шығармашылық әрекеттің түрлері барысында көркем-технологиялық білім, білік және дағдыларды қалыптастыруға бағытталған. Оқу пәні түрлі шығармашылық іс-әрекеттегі кеңістіктік-бейнелікойлауын, шығармашылық ойлауын, рухани-адамгершілік мәдениетін, елесін, қиялын және аңғарымпаздығын, жеке тұлғаның қалыптасуын және өз ойын білдіруін дамытуды қамтамасыз ететін көркем-технологиялық білім, білік және дағдыларды қалыптастыруға бағытталған[29].
Көркем еңбек пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:
4-сыныпта - аптасына 1 сағат, оқу жылында - 34 сағатты құрайды.
Түрлі материалдармен жұмыс істеу білім алушылардың технологиялық ойлауын, көркем-эстетикалық талғамын, шығармашылық, есте сақтау қабілеттерін, кеңістіктік қиялын, қиялы мен қол моторикасын дамытуға, көзбен нақты мөлшерлеу қабілетін жетілдіреді. Оқу мақсаттары білім алушыларда белгілі бір дағды қалыптастыру үшін әрекет түрін, орындау техникасын, шығармашылық жұмысты жасаудың материалын мұғалімнің өзі таңдайтындай етіп тұжырымдалған. Көркем еңбек пәні бойынша оқыту процесінде білім алушылардың АКТ құралдарын қолдану дағдыларын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz