Бәсекелестіктің нарықтағы қызметтері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

іҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

АБЫЛАЙ ХАН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖӘНЕ ӘЛЕМ ТІЛДЕРІ УНИВЕРСИТЕТІ

Мамандық__________________

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

Орындаған:________________
Ғылыми жетекші: ____________
Нормабақылаушы:______________

Қорғауға жіберілді

Кафедра меңгерушісі
______________

Алматы, 2021

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Абылай хан атындағы
Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті

Халықаралық құқық және экономика факультеті

Экономика және менеджмент кафедрасы

АТЫ-ЖӨНІ

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

тақырыбы Қордай ақпарат-баспа компаниясы ЖШС мысалында кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін экономикалық бағалау

Мамандық: 5В050600 - Экономика

Алматы, 2021

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

1
Кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігінің теориялық аспектілері

1.1
Бәсекелестіктің және бәсекеге қабілеттіліктің экономикалық мәні

1.2
Кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігіне әсер етуші факторлар

2
Қордай ақпарат - баспа компаниясы ЖШС-нің бәсекеге қабілеттілігін экономикалық бағалау

2.1
Баспа компаниясының қызметінің көрсеткіштеріне
техникалық-экономикалық сипаттамасы

2.2
Баспа саласында мамандандырылған компанияның бәсекеге
қабілеттілігін экономикалық бағалау

3
Қордай ақпарат - баспа компаниясы ЖШС-нің бәсекеге қабілеттілігін бағалау көрсеткіштерін арттыру жолдары

3.1
Компания өнімінің бәсекеге қабілеттілік деңгейін бағалау

3.2
Қордай ақпарат - баспа компаниясы ЖШС бәсекеге қабілеттілігін бағалау көрсеткіштерін арттыру жолдары

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Қосымшалар

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілік ұғымы кәсіпорын стратегиясының маңызды элементтерінің бірі болып табылады. Бүгінгі күні кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін бағалауды арттыру мәселесі өзекті болып отыр. Нарықтық жағдай көбінесе бәсекелестік күрестің жай-күйі мен нәтижелеріне байланысты. Нарықтық экономиканы дамыту кезеңінде Компанияның өндірістік әлеуетін қалыптастыру және бәсекеге қабілеттілігін арттыру қажеттігі айқындалады. Кәсіпорындар бәсекелестік күресте нақты мүмкіндіктерді бағалау және шаралар мен қаражатты әзірлеу үшін өзінің күшті және әлсіз жақтарын талдауға үлкен мән береді, олардың есебінен кәсіпорын бәсекеге қабілеттілікті арттырып, өз табысын қамтамасыз ете алады. Маркетингтік зерттеу барысында кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін бағалау үшін кәсіпорын жағдайының орнықтылық дәрежесін, нарықта сұранысқа ие және кәсіпорынға белгіленген және тұрақты түпкілікті нәтижелер алуды қамтамасыз ететін өнімді шығару қабілетін айғақтайтын Кейбір сандық көрсеткіштерді пайдаланады. Өндірістің неғұрлым төмен шығындары бар кәсіпорын табыстың үлкен көлемін алады. Бұл өндіріс ауқымын кеңейтуге, оның техникалық деңгейін, экономикалық тиімділігі мен өнім сапасын арттыруға, сондай-ақ өткізу жүйесін жетілдіруге мүмкіндік береді. Мұндай кәсіпорынның және ол шығаратын өнімнің бәсекеге қабілеттілігі нәтижесінде, бұл оның үлесін осындай қаржылық және техникалық мүмкіндіктері жоқ басқа кәсіпорындардың есебінен ұлғайтуға ықпал етеді. Бұл-мақаланың бастамасы.
Дипломдық жобаның мақсаты кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің мәнін ашу және оны арттыру бойынша ұсыныстар жасау болып табылады.
Жұмыстың мақсатына сәйкес дипломдық жобаға келесі міндеттер қойылды:
-бәсекелестік пен бәсекеге қабілеттіліктің түсінігі мен экономикалық мәнін зерттеу;
-компаниялардың бәсекеге қабілеттілігіне әсер ететін факторларды анықтау;
-баспа саласының мамандандырылған компаниясының бәсекеге қабілеттілігін экономикалық бағалау әдістері мен өлшемдерін қарастыру;
-ұсынылатын баспа қызметтерінің сап асын талдау және Қордай ақпарат - баспа компаниясы ЖШС-нің кәсіпорнының бәсекеге қабілеттілігін экономикалық бағалау;
Қордай ақпарат - баспа компаниясы ЖШС бәсекеге қабілеттілігін жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Дипломдық жобада баспа саласындағы кәсіпорын ның бәсекеге қабілеттілігі зерттеу пәні болып табылады.
Дипломдық жобаны зерттеу нысаны баспа саласының кәсіпорны - Қордай ақпарат - баспа компаниясы ЖШС болып табылады.
Дипломдық жобада зерттеудің теориялық негізі кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі саласындағы көрнекті қазақстандық, ресейлік және шетелдік теоретиктердің еңбектері болды, бұл таңдалған зерттеудің көп аспектілігін растайды.
Жұмыстың әдіснамалық базасы зерттеудің жалпы ғылыми және практикалық әдістері, сондай-ақ жүйелік талдау әдістемесі болды.
Ұсынылған дипломдық жобаның ғылыми жаңалығы шығындардағы көшбасшылық стратегиясының инновациялық әдістемесін әзірлеумен түсіндіріледі. Шығындардағы көшбасшылық стратегиясы пайданы одан әрі арттыру мақсатында өндірістік шығындарды азайтуды көздейді. Сеніммен айтуға болады, көрсетілген әдістеме бәсекеге қабілеттілігін арттыру кәсіпорынның өте маңызды және дамытуға ықпал ететін болады.
Дипломдық жобада жүргізілген зерттеудің ғылыми - практикалық маңыздылығы, зерттеу объектісі болып табылатын кәсіпорынға кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін жақсарту бойынша тиісті ұсыныстар берілгендігі байқалады. Көрсетілген ұсыныстар Қордай ақпарат - баспа компаниясы ЖШС мысалында кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін жақсартуға мүмкіндік берді.
Дипломдық жобаның құрылымы мен көлемі. Материалдың құрылымы мен логикалық дәйектілігі кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан тұрады.
Жобаның бірінші тарауында компаниялардың бәсекеге қабілеттілігінің мәні және оны бағалау өлшемдері сипатталады. Бәсекеге қабілеттіліктің мәні және бәсекеге қабілеттілікті бағалау кезеңдері сияқты ұғымдар ашылған. Екінші тарауда "Қордай ақпарат - баспа компаниясы" ЖШС кәсіпорнының мысалында бәсекеге қабілеттілікті сипаттау және бағалау критерийлері келтіріледі. Жүргізілген зерттеудің маңыздылығы баспа кәсіпорнының бәсекеге қабілеттілігін экономикалық бағалау критерийлеріне ғана емес, сондай-ақ баспа саласының жай-күйіне бағалау жүргізілуіне байланысты.
Үшінші тарауда бәсекеге қабілеттілігін бағалау көрсеткіштерін арттыру жолдары мен CRM моделі және В2В принципі негізінде баспа кәсіпорнының бәсекеге қабілеттілігін көтеру үшін ұсынымдар тізбесі келтіріледі.

1 КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

1.1 Бәсекелестіктің және бәсекеге қабілеттіліктің экономикалық мәні

Өзінің құрылған сәтінен бастап және барлық өмірлік цикл ішінде кез келген өндірістік кәсіпорын, кез келген кәсіпкер олар үшін өмірлік маңызы бар бәсекеге қабілеттілік мәселелерін шешу қажеттігіне келіп тіреледі. Қазіргі уақытта "бәсекеге қабілеттілік" ұғымының бірыңғай анықтамасы жоқ және экономикалық әдебиетте кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің тіпті әртүрлі анықтамаларын кездестіруге болады. Олардың кейбіреуіне келетін болсақ:
-нарықтық қатынастар субъектісінің нарықта бар бәсекеге қабілеттінарықтық қатынастар субъектілерімен қатар нарыққа шығу қасиеті;
-осы фирманың дамуының айырмашылығын бәсекелес субъектілермен салыстырғанда артықшылықтар жасайтын және нарықтың белгілі бір үлесін тұрақты алуға мүмкіндік беретін кәсіпорынның тұтыну және құндық сипаттамаларының салыстырмалы шамасы ретінде көрсететін салыстырмалы сипаттама;
-шаруашылық жүргізуші субъектінің экономикалық ресурстарды олардың бәсекелестерінің пайдалануына қатысты пайдалану тиімділігінің деңгейін көрсететін жалпылама қызметі, бұл шығарылатын өнімді (ұсынылатын қызметті) тұтынушылардың талаптарына сәйкес келуге мүмкіндік береді.
Келтірілген анықтамалар кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің мәнін анықтауға үш негізгі тәсілді бөліп көрсетуге мүмкіндік береді:
-кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі оның бәсекеге қабілетті өнім (қызмет) шығару (ұсыну) қабілетін білдіреді;
-кәсіпорынның тиімді артықшылығы болып табылады;
-кәсіпорынның бәсекеге қабілеттіліг і оның әсерлі тиімділігінің шарасы болып табылады [1, 184б.].
Нарықтық бәсекелестіктің мәні экономикалық ресурстарды барынша тиімді пайдалану арқылы өндірілген өнімге қажеттілікті қанағаттандыру жолымен барынша пайда алу үшін күреске негізделеді, осыған сәйкес бәсекелестік - заңнама шеңберінде немесе табиғи жағдайларда объективті немесе субъективті қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін бәсекелестермен күресте жеңіске жету немесе басқа мақсаттарға жету үшін субъектінің өзінің бәсекелестік артықшылықтарын басқару үрдісі.
Қарқындылық дәрежесі бойынша бәсекелестік келесідей бола алады:
тартымды, осы сегментте субъект өзінің қажеттіліктерін сапалы қанағаттандырса немесе алдыңғы сегментке қарағанда көбірек табыс алатын болса;
орташа, бәсекелестік субъектінің іс-әрекеттері нарықтың берілген сегментінде бәсекелестік ортаны қолдайтын жағдайда;

субъект берілген сегменттен объекті ні жұтып, жойып немесе ығыстырып тастағанда, бәсекелестік объектісі үшін қатал;
объект осы сегменттен субъектіні жұтып, жойып немесе басып озған кезде бәсекелестік субъектісі үшін қатал [2,272б.].
Сондай-ақ бәсекелестіктің әр түрлі формалары болады:
пәндік-бірдей қажеттілікті қанағатт андыратын ұқсас объектілер арасындағы бір ассортименттік топтың тауарлары арасындағы бәсекелестік;
функционалдық-алмастырушы тауарлар (объектілер) арасындағы бәсекелестік;
тұлғалық.
Бәсекелестік нарықта бірқатар функцияларды орындайды (1 сурет):нақты еңбекті қоғамдық қажеттілікке түйістіреді
нақты еңбекті қоғамдық қажеттілікке түйістіреді
тауардың нарықтық құнын анықтайды және белгілейді
тауардың нарықтық құнын анықтайды және белгілейді

еңбек өнімділігіне және өндірісті басқарудың тиімділігіне тәуелді жеке тұлғалық құн мен пайданы теңестіруге
жәрдемдеседі
Бәсекелестіктің қызметтері

жеке басымдылық
жеке басымдылық

клиенттердің қажеттілігі
клиенттердің қажеттілігі
баға
баға
сұраныс пен ұсыныс
сұраныс пен ұсыныс
Сурет 1 - Бәсекелестіктің нарықтағы қызметтері
Ескертпе: дереккөзге сәйкес автормен әзірленген [3,528б.]

1-ші суреттегі ақпараттар нақты еңбекті қоғамдық қажеттілікке түйістіреді. Сонымен қатар еңбек өнімділігіне және өндірісті басқарудың тиімділігіне тәуелді жеке тұлғалық құн мен пайданы теңестіруге жәрдемдеседі [3, 437б.].
Бәсекелестік арқылы өндіріс факторларын ғана емес, шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметінің үлесі мен тиімділігіне сәйкес табыстарды да бөлу жүргізіледі. Ресурстарды тиімді пайдалану өндірушілерге жоғары табыс алуға мүмкіндік береді, ресурстарды тиімсіз пайдаланған кезде олар шығынға ұшырайды және нарықтан ығыстырылуы мүмкін.
Нарықтық субъектілердің бәсекелестік мінез-құлқының әртүрлі типтері бар:
креативті (жасампаз) - қарсыластардың алдында басымдықты қамтамасыз ететін алғышарттар жасауға бағытталған мінез-құлық;
бейімделген - өндірістегі инновациялық өзгерістерді есепке алатын (көшіру) және қарсыластардың алдын алу іс-әрекеттері;
қамтамасыз етуші (кепілдік беретін) - қол жеткізілген ұстанымдарды сақтауға бағытталған мінез-құлық.
Бәсекелестік нарықта бәсекелестік күреске қатысу белсенділігі көзқарасы бойынша көшбасшыларды, көшбасшылыққа үміткерлерді, білгір және жаңадан келгендерді ажыратады[4,92б.].

Компанияның бәсекеге қабілеттілігіне әсер ететін факторлар

Бәсекеге қабілеттілікті кәсіпорын қызметінің тиімділігін талдау үшін пайдаланылатын ең маңызды интегралдық көрсеткіштердің бірі ретінде сипаттауға болады. Бәсекеге қабілеттілік ұғымы іс жүзінде қандай да бір субъектінің бәсекелестікке төтеп беру қабілетін (әлеуетті жәненемесе нақты) білдіреді. Ең алдымен, кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі ұғымын анықтау керек. Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі-бұл өз тауарларымен (жұмыстарымен, қызметтерімен) тұтынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру шеңберінде кәсіпорынның даму деңгейін сипаттайтын қасиеті.
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі оның әлеуетті сапасы ретінде сипатталуы мүмкін, оған осылар кіреді: кәсіпорынның тұтынушылардың мақсаттық топтарының нақты үміттерін анықтау және тұтынушылардың мінез-құлқындағы трендтерді сауатты анықтау қабілеті. Басқаша айтқанда, ұйым қазіргі уақытта да, болашақтағы болжамды кезеңде де тұтынушының қажеттіліктерін объективті, дәл және уақтылы талдауы керек [5, c.39].
Бұл талдау мақсатты тұтынушылық топтың психологиялық, экономикалық және әлеуметтік-мәдени факторларын ескеретін ғылыми моделін пайдаланудың арқасында мүмкін болады; Кәсіпорынның өндірісті ұйымдастыру қабілеті, оның нәтижелері баға-сапаға қатынасында тұтынушылардың болжамдарына сәйкес болады. Бұл жағдайда, әңгіме тек тауардың тұтынушылық қасиеттері туралы ғана емес, сонымен қатар оның маркетингтік қасиеттері (кепілдік, баға және т. б.) туралы да сөз қозғалады; тиімді маркетингтік саясатты іске асыру қабілеті; кәсіпорынның өндіріс факторларымен, атап айтқанда: жұмыс күшімен, қаржымен, энергиямен, шикізатпен және материалдармен қамтамасыз етуге арналған шығындарды іздеу және төмендету шарттарын жасау қабілеті; салалық бәсекелестермен салыстырғанда технологиялық өндірісті құру және ұстап тұру қабілеті. Демек, тұрақты және уақтылы технологиялық жаңарту қажеттілігі туындайды; инновацияларға негізделген тиімді маркетингтік және өндірістік стратегияны құру және жүргізу қабілеті; орындаушылық және басқару деңгейлерінде жоғары кадрлық әлеуетті құру және іске асыру қабілеті. Орындаушы персонал, егер ол кәсіпорында бар өндірістік технологияларды тиімді пайдалануға қабілетті болса және жаңа технологияларды игеруге дайын болса, сапалы болып табылады. Басқарушы персонал, егер ол нарықтық мүмкіндіктерді анықтауға және тиімді пайдалануға қабілетті болса, сапалы болып табылады. Осы сапаларды іске асыру кәсіпорынға сауда маркаларын нығайтудан, нарықтық құнның өсуінен және сыртқы ортаның қолайсыз әсеріне қатысты қосымша орнықтылық жасаудан көрінетін нақты бәсекелестік артықшылықтар жасауға мүмкіндік береді [6, 344 б.].
Барлығын қосқанда, бұл кәсіпорынның мүмкіндіктерін кеңейтуге және оның үлестік шығындарын төмендетуге ықпал етеді,бұл өз кезегінде өндірілетін тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) және әкелінетін пайданың бағасына әсер етеді.
Ұйымның, кәсіпорынның, фирманың бәсекеге қабілеттілігі-бұл:
басқа шаруашылық жүргізуші субъектілерден өзінің тауарларымен (жұмыстарымен, қызметтерімен) халықтың қажеттіліктерін неғұрлым жоғары дәрежеде қанағаттандыру, қызметтің тиімділігі, нарықтық конъюнктураның жағдайларына бейімделу мүмкіндігі мен серпіні, бәсекеге қабілеттілік стратегияларын әзірлеу және іске асыру негізінде экономикалық дамуға қабілеттілік қабілеті бар қасиеттерімен ерекшеленетін қасиеттердің жиынтығы:
кәсіпорынның басқа агенттермен бәсекелестік күресте жеңіске жетуін қамтамасыз ететін ерекшеліктері мен мүмкіндіктерінің жиынтығы;
- тиісті динамикалық нарықтың белгілі бір үлесі бар субъект қасиеттерінің жиынтығы, ол өндіретін объектілердің еркін нарықта бәсекелестік жағдайында тұтынушылардың талаптарына сәйкестік дәрежесін сипаттайды;
- фирманың, компанияның нарықтарда ұқсас тауарларды өндірушілермен және сатушылармен неғұрлым жоғары сапаны, қолжетімді бағаларды қамтамасыз ету, сатып алушылар, тұтынушылар үшін қолайлы жасау арқылы бәсекелесу қабілеті;
өз тауарларымен немесе нақты қоғамдық қажеттіліктегі қызметтермен қанағаттану дәрежесі бойынша да, өндірістік қызметтің тиімділігі бойынша данарықта басқа да ұқсас өнімді дайындаушылар мен жеткізушілерге (бәсекелестерге) қарсы тұру қабілеті;
бәсекелестік нарық жағдайында тиімді шаруашылық қызметі және оны іс жүзінде тиімді іске асыру мүмкіндігі. Бұл кәсіпорынның өміршеңдігін, оның өзінің қаржылық, өндірістік, ғылыми-техникалық және еңбек әлеуетін тиімді пайдалана білуін қорытындылайтын көрсеткіші;
фирманың бәсекеге қабілетті өнім шығару қабілеті, фирманың ел ішінде және оның шекарасынан тыс осы саланың басқа фирмаларына қатысты артықшылығы;
бәсекеге қабілетті бұйымдар мен қызметтерді шығару және сату жолымен осы уақыт кезеңінде нақты нарықта (өткізу аймағында) табысты жұмыс істеу қабілеті;
белгілі бір уақыт кезеңінде және болашақта бәсекеге қабілетті тауарларды (қызметтерді) әзірлеу, өндіру және сату әлеуеті бойынша нарықтың нақты сегменттеріндегі ұқсастардан ұйымның өз тауарларымен және қызметтерімен ұйымның қаржылық жағдайына нұқсан келтірмей қол жеткізілген артықшылығы;
осы фирманың дамуын өз тауарларымен адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыру дәрежесі бойынша және өндірістік қызметтің тиімділігі бойынша бәсекелес фирмалардың дамытуынан айырмашылығын білдіретін салыстырмалы сипаттамасы. Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі оның нарықтық бәсекелестік жағдайларына бейімделуінің мүмкіндіктері мен серпінін сипаттайды;
елдің ішіндегі және одан тыс жерлердегі осы саладағы басқа фирмаларына қатысты фирманың салыстырмалы сипаттамасы;
кәсіпорынның нарықтағы ағымдағы жағдайы (бірінші кезекте нарықтың иеленетін үлесі - нарығы және көлемдері бойынша жалпы бәсекелес кәсіпорындардың сатуларымен салыстырғандағы сату көлемі) және оның өзгеру үрдісі;
нарықтағы басқа ұқсас фирмалармен (кәсіпорындармен), тауарлармен қарсыластыққа (бәсекелестікке) төтеп беруге мүмкіндік беретін экономикалық, техникалық және пайдалану параметрлерінің деңгейі;
өзінің бәсекелестік артықшылықтарын пайдалану деңгейі мен дәрежесімен және сыртқы және ішкі ортаның тұрақты өзгеретін жағдайларына, сонымен бір уақытта кез келген уақытта пайда болуын сақтай отырып,бейімделу мүмкіндігімен анықталатын кәсіпорынның кешенді сипаттамасы;
өзінің бәсекелестерінің тауарларына қарағанда неғұрлым тартымды, кешенде алынған өзінің баға және баға емес сипаттамалары бойынша тауарлар мен қызметтерді жасау, жобалау, өндіру және жеткілікті жоғары пайдамен сатуға нақты және әлеуетті мүмкіндіктері;
кәсіпорынның нарықтағы табысын анықтайтын тұтыну және құндық (бағалық) сипаттамаларының кешені, яғни дәл осы кәсіпорынның басқалардан артықшылығы;
фирманың осы саланың басқа фирмаларына қатысты ұлттық экономика ішінде және одан тыс жерлерде салыстырмалы артықшылығы;
компанияның өз өнімін үшінші тұлғалар алдындағы міндеттемелердің өсуі мен орындалуын қамтамасыз ететін баға бойынша сату қабілеті (рентабельділіктің белгілі бір деңгейін, негізгі қорларды қалыптастыруды, инвестицияланған капиталды қайтаруды қамтамасыз ету);
экономикалық жарыс субъектісі үшін артықшылықтар жасайтын қасиеттерге ие болу;
-объектінің техникалық - функционалдық, экономикалық, ұйымдастырушылық және басқа сипаттамаларының тұтынушылардың талаптарына сәйкес келу дәрежесін сипаттайтын, осы объектіге тиесілі нарық үлесін анықтайтын және осы нарықтың басқа объектілердің пайдасына қайта бөлінуіне кедергі келтіретін тиісті релевантты нарықтың белгілі бір үлесі бар объектінің қасиеті;
зерттелетін кәсіпорынның (стратегиялық бәсекелестік тобының құрамында көрініс табатын) барынша ықтимал интеграцияланған рейтингтік бағасы, ол әрбірінің жалпыланған сандық бағасы бар әлеуеттің барлық қолда бар түрлерін экономикалық неғұрлым орынды және кешенді пайдалануды болжайды [7, 238 б].

2 ҚОРДАЙ АҚПАРАТ-БАСПА КОМПАНИЯСЫ ЖШС-НІҢ КӘСІПОРЫННЫҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАҒАЛАУ

2.1 Баспа компаниясы қызметінің көрсеткіштерінің техникалық-экономикалық сипаттамасы

Қордай ақпарат-Баспа Компаниясы ЖШС бұл Қазақстандағы компания, оның бас кеңсесі Қордай ауылында орналасқан. Ол салалық газет шығаруда жұмыс істейді. Компания 08 жылы 1997 қаңтарда құрылды.
Қызметінің негізгі түрлері: газет шығару
Өздеріңіз білетіндей, кез - келген адамның іс-әрекеті қызметтің жалпы мақсаты және оның мотивтері, жеке нақты әрекеттер мен дағдылар (соның ішінде психикалық актілер) және, сайып келгенде, қызмет нәтижелері сияқты компоненттермен сипатталады. Адам іс-әрекеті көптеген өзара байланысты әрекеттер арқылы жүзеге асырылады. Осы әрекеттердің әрқайсысының нәтижесінде нақты мақсатқа қол жеткізіледі. Сонымен, егер баспа іс-әрекетінің Ғаламдық мақсаты адамның кітапқа деген қажеттілігін қанағаттандыру болса, онда редакциялау, орналасу, Дизайн, баспа түпнұсқа макетін жасау сияқты өзара байланысты іс-әрекеттердің нақты Жергілікті мақсаттары-баспа өнімінің жаңа сапасын алу.тұтынушыға.
Баспа қызметі құрылымының компоненттеріне оның субъектілері мен объектілері, қолданылатын құралдар мен әдістер, сондай-ақ қызмет нәтижелері жатады.
Баспа қызметі үшін субъектілер - автор, баспалар, полиграфиялық және кітап сату кәсіпорындары, ал объектілер - авторлық түпнұсқа, баспа түпнұсқасы-макет және түпкілікті өнім - кітап болып табылады. Баспа қызметі аясында қолданылатын құралдарға кітап өнімдерін өндіруде қолданылатын негізгі және айналым құралдары, маркетинг, бизнес - жоспарлау және қаржылық менеджмент технологияларын қолдану әдістері кіруі керек. Баспа қызметінің нәтижесі-нарықтық өнім-кітап жасау.
Сонымен, баспа қызметінің құрылымы - бұл кітап өнімдерін жасау мен сатудың Өндірістік процесін ұйымдастырудың бір түрі, оның құрамына баспалардың, баспа және кітап сататын кәсіпорындардың құрамы мен мөлшері, олардың өзара байланысының формалары, олардың сыйымдылығы (өткізу қабілеті) мен жұмысшылар саны, сондай-ақ географиялық таралуы кіреді.
Өз қызметінің мәні мен мазмұны бойынша әр түрлі ұйымдар сөзсіз элементтер мен сипаттамалардың ортақтығына ие болады, өйткені олардың барлығы бір мақсат үшін - халықтың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін тауарлар мен қызметтерді өндіру және сату үшін құрылады. Әрбір ұйым, оның қызметінің мазмұнына қарамастан, белгілі бір тауарды (қызметті) өндіру үшін қажетті ресурстар (шикізат, энергия, капитал, ақпарат, адамдар) келіп түсетін "қара жәшіктің" бір түрі ретінде ұсынылуы мүмкін, ал шығуда сатуға дайын өнім пайда болады.
Ұйымдастырушылық элементтер мен сипаттамаларға әдетте баспагердің мақсаттары, қызмет ауқымы, мамандануы және өндіріс ерекшеліктері, оның ішкі ұйымдастырылуының күрделілігі жатады. Рас, тағы бір элемент бар - ұйымның мақсатын, оның өмір сүруінің негізгі мақсатын білдіретін және ұйымның мақсатын тұжырымдаудан бұрын қойылған "миссия". Бұл жағдайда бәсекелестік жағдайында мүмкіндігінше қысқа тұжырымдалған бағдарлар болуы керек, оларға қол жеткізу үшін ұйымның күш-жігері бағытталуы керек.
Көбінесе миссияны тұжырымдау қалыпты жұмыс істейтін бизнес-құрылымдар өз қызметкерлеріне, іскери серіктестерге, тұтынушыларға және қоғамға қатысты орындалуы керек міндеттемелер тізімін қысқаша сипаттауға дейін азаяды. Сонымен қатар, миссияның синонимдері - "ұран", "ұран", "ұран", және бұл маркетинг пен жарнама саласындағы ұғымдар. Сондықтан біз миссияны ұйымның мақсаты мен негізгі мақсаттары ұйымның мақсаттары мен стратегияларын анықтау барысында тұжырымдалуы мүмкін және жасалуы керек деп санай отырып, тәуелсіз ұйымдастырушылық элемент ретінде бөліп көрсете алмадық.
Қордай ақпарат баспа компаниясы ЖШС баспасының миссиясын тұжырымдайық: "елдің ұлттық мәдениетін, дәстүрлері мен зияткерлік әлеуетін дамытудың маңызды факторы ретінде оқуға деген қызығушылықты арттыру". Алайда, басқа құрылымдар да осындай миссияға ие болуы мүмкін (және керек): басқа баспалар, кітапханалар, кітап сататын кәсіпорындар, барлық деңгейдегі билік құрылымдары - кәсіби қызметіне байланысты мәдениетті дамытатын фактор ретінде оқуға деген қызығушылықты арттыруға мүдделі адамдар. Сондықтан бұл жағдайда жеке кәсіпорынға қатысты тұжырымдалған және оны нарықтың басқа қатысушыларынан ерекшелейтін миссия туралы айту қиын.
Қордай ақпарат баспа компаниясы ЖШС мақсаттары белгілі бір толықтығы бар немесе оның қызметінің жеке бағыттарын көрсетеді, ал мақсаттар жиынтығы дамудағы ұзақ мерзімді басымдықтарға сәйкес келуі керек. Мақсаттарды бағыттар бойынша жіктеу шығындар мен кірістер бойынша шектеулер жағдайында жұмыс істейтін ұйымның мүмкіндіктерін түсінуге ықпал ететін маңызды практикалық міндет болып табылады. Бұл мағынада ұйымның жұмыс істеу мақсаттарын, жетілдіру мақсаттарын және даму мақсаттарын бөліп көрсетуге болады. Жұмыс істеу мақсаттары ұйымның және оның бөлімшелерінің жұмыс жағдайын қолдауға, жетілдіру мақсаттары - өндірісті жетілдірудің нақты міндеттерін шешуге (өнімнің өзіндік құнын төмендету, сапаны арттыру, серіктестермен өзара іс - қимыл жағдайларын жетілдіру және т.б.), даму мақсаттары-ұйымның перспективалық даму деңгейлеріне қол жеткізуге бағытталған.
Қордай ақпарат баспа компаниясы ЖШС мақсаттарын егжей-тегжейлі жіктеу оларды келесі белгілер бойынша ажыратуды қамтиды:
- қызмет ауқымы (жалпы, жеке);
- өзектілік (бірінші кезектегі, басқа);
- дәрежесі (негізгі, екінші дәрежелі);
- іске асыру уақыты (ұзақ мерзімді, стратегиялық; қысқа мерзімді, тактикалық);
- басқару функциялары (ұйымдастыру, жоспарлау, бақылау, үйлестіру мақсаттары);
- кәсіпорынның ішкі жүйелері (экономикалық, технологиялық, өндірістік, коммерциялық, әлеуметтік);
- субъектілер (жеке, топтық);
- иерархиялар (жоғары, аралық, төменгі);
- өзара әрекеттесу объектілері (сыртқы, ішкі).
Кәсіпорынның мақсаттары өзгермейді және өзгермейді. Жұмыс істеудің бастапқы кезеңінде Мақсат "өзін - өзі қамтамасыз ету", келесі кезеңдерде - "баспаның кірістілігін мөлшерде қамтамасыз ету ... жылдық%", дағдарыс жағдайында - "өмір сүру".
Сондай - ақ, баспаның мақсаттарын қалыптастыруға оның тіршілік ету ортасының сыртқы ортасы, ең алдымен-макроэкономикалық факторлар (нарық пен бәсекелестіктің даму деңгейі, төлемге қабілетті сұраныс, мемлекеттік реттеу шаралары және т.б.), саяси факторлар (мемлекеттің ішкі және сыртқы саясаты, азаматтар бостандықтарының кепілдіктері және т. б.), әлеуметтік факторлар (дәстүрлер, этикалық нормалар, өмір салты, тұтынушы психологиясы және т. б.) және макро деңгейдегі кейбір басқа факторлар (географиялық, мәдени) белсенді әсер ететінін ескеру қажет. Баспаның іскерлік ортасы ерекше әсер етеді, яғни. оның ең жақын бизнес ортасы.
Макрофакторлардың тікелей немесе жанама әсері адам қызметінің барлық салаларына таралады. Баспагер бұл факторларды басқара және реттей алмайды және оларды өз қызметінде ескермеуі мүмкін. Баспаның сыртқы ортасына келетін болсақ, мұнда тек іскерлік орта субъектілерінің әртүрлі топтарының (тұтынушылар, серіктестер, бәсекелестер, баспа қызметкерлері, кредиторлар, акционерлер және т. б.) өз мүдделері мен баспа қызметінің нәтижелерінен үміттері бар екенін атап өтеміз. Бұл қызығушылықтар мен үміттер баспаның мақсаттары мен стратегияларын қалыптастыруда ескерілуі керек.
Баспа қызметінің ауқымы көбінесе баспа өнімін шығару көлемімен айқындалады. Бірақ бұл жалғыз сипаттама емес. Әдетте, ұйымдар (және Баспагерлер бұл жерде ерекшелік емес) олардағы жұмысшылар саны бойынша үлкен, орта және кіші болып бөлінеді. Шағын кәсіпорындарға есепті кезеңдегі жұмысшылардың орташа саны 50 адамнан аспайтын баспалар кіреді. Орташа баспадағы қызметкерлер саны 100 адамнан аспайды, сәйкесінше ірі баспада 100-ден астам адам жұмыс істейді. Дегенмен, бұл сандар шартты және аз айтылады, өйткені өздері қабылдаған, олар баспа қызметінің нәтижесімен байланысты емес. Қызмет ауқымының өлшемдері ретінде баспаның жылдық ақша айналымы және оның активтерінің баланстық құны қолданылады[8,476б.].
Баспа өндірісінің мамандануы мен ерекшеліктері өндірілетін баспа өнімінің сипатынан туындайды, яғни шығарылатын әдебиеттің түріне және оның оқырман мекен-жайына байланысты. Мамандандыру - бұл әлеуметтік еңбек бөлінісінің нысаны мен нәтижесі. Сонымен, баспалар әмбебап және белгілі бір типтегі немесе типтегі әдебиеттерге мамандандырылған болуы мүмкін (оқу, балалар, энциклопедия және т. б.)
"Қордай ақпарат баспа компаниясы" ЖШС өзін әмбебап қазақстандық баспагер ретінде көрсетеді және мектеп оқулықтарын қоспағанда, кітап нарығының барлық сегменттерінде жұмыс істейді: шытырман оқиғалы әдебиет (оның ішінде әйелдер, зияткерлік және шытырман оқиғалы детективтер), заманауи проза, балалар әдебиеті, отандық және шетелдік фантастика, сонымен қатар танымал ғылыми және қолданбалы әдебиет.
Баспаның авторлық портфелінде 8000-ға жуық есім бар.
Негізгі миссиясы баспасының ашылуы адамдарға арналған мүмкіндіктерді бос уақытты өткізу және дамыту, шабыт жасай отырып, алуан кітаптар мен қамтамасыз ете отырып, олардың қол жетімділігі.
Осы орайда, кәсіпорынның өндірістік тиімділігін арттыру үшін оның шаруашылық қызметіне экономикалық талдау жасау керек. Экономикалық талдау кәсіпорынды дамытудың стратегиясы мен тактикасын жоспарлап дайындауға және басқарушылық шешімдер қабылдауға қажет болады. Мысалы: өндірістің тиімділігін арттыру резервтерін анықтау, кәсіпорынның өндірістік саласын анықтау.
Экономикалық талдау шешімдер мен іс-әрекеттің алдында жүреді. Оларды негіздейді және ғылыми түрде дұрыс шешім қабылдауға бағыттайды.

1-ші кесте- "Қордай ақпарат баспа компаниясы"ЖШС-нің технико - экономикалық көрсеткіштері

№

Көрсеткіштер

Өлш бірлік

2019 ж

2020 ж

Ауытқу

+-
%
1
Өнімді өндіру көлемі
мың д.
590
616
+26
104,4
2
Өнімді өткізу көлемі
мың теңге
29770,0
31030,0
+1260
104,23
3
Адам саны
адам
34
34
-
-
4
Еңбек ақы қоры
мың
теңге
47300
49710,5
+ 2410,5
105,1
5
Бір адамға еңбек өнімділігі
Мың теңге
875,6
912,6
+37,0
104,2
6
Орта айлық жалақы
теңге
115930
121840
+5910
105,1
7
Өнімнің толық өзіндік құны
Мың теңге
26680,0
27910,0
+1230
104,6
8
1 теңгеге шаққандағы ӨӨҚ
тиын
89,6
89,9
+0,3
100,3
9
Негізгі қорлар
Мың теңге
9081,0
9092,0
+11
101
10
Қор қайтарымдылығы
теңге
3,27
3,4
0,13
103
11
Табыс
Мың теңге
3090,0
3120,0
+30
100,8
12
Өнім рентабельділігі
%
11,58
11,18
-0,4
96,54
Ескертпе: дереккөзге сәйкес автормен әзірленген

Берілген кестеде, "Қордай ақпарат баспа компаниясы" ЖШС-нің технико-экономикалық көрсеткіштері көрсетілген. Өнімді өндіру көлемі 2019 жылмен салыстырғанда 2020 жылы 26 мың данаға көбейді. Өнімді өндірудің өсуіне байланысты сәйкесінше өнімді өткізу көлеміде артып 2020 жылы 31030,0 мың теңгеге жетті. Адам саны өзгермеді Бірақ айлық орташа жалақының 2020 жылы 5910 теңгеге көбейуіне байланысты еңбек ақы қоры 2020 жылы 2410,5 мың теңгеге артып 49710,5 мың теңгені құрады. Осыдан еңбек ақы қорының өсуінен еңбек өнімділігі 2019 жылы 875,6 мың теңге болған болса, 2020 жылы 912,6 мың теңге болды. Өнімнің толық өзіндік құны 1230 мың теңгеге көбейді. Табыс 2020 жылы 2019 жылмен салыстырғанда 30 мың теңгеге көбейді. Өнімнің рентабельділігі керісінше 2020 жылы 2019 жылмен салыстырғанда 0,4 пайызға төмендеді.

2.2 Баспа саласында мамандандырылған компанияның бәсекеге қабілеттілігін экономикалық бағалау

Қазақстанда шығатын барлық баспа өнімі Ұлттық мемлекеттік кітап палатасына тіркеліп отырады. Палатаның 2019 жылғы есебі бойынша 4 081 кітап түрі тіркелген. Таралыммен есептегенде барлық кітаптың 19 миллион 772 мыңнан астам данасы жарыққа шыққан. Оның 48%-тен астамы қазақ, 37%-тен астамы орыс, 4%-і ағылшын тілінде және қалған 10%-ке жуығы басқа тілдерде. 2019 жылы Ұлттық мемлекеттік кітап палатасының қорына 687 көркем әдеби кітап, 2 246 оқулық түскен. Көркем әдебиет - барлық кітаптың 16,7%-і.
Салыстырмалы талдау 2019-2025 жылдар бойы баспа нарығы баяу өсумен, ал ҚР Президентінің Жолдауынан және Үкімет қабылдаған шаралардан кейін -- феноменальды дамумен өзгерген терең стагнацияны бастан кешкенін сеніммен айтуға мүмкіндік береді. 2019 жылға қарай республика жалпы баспа деңгейіне шығып, 2015 жылмен салыстырғанда, алайда шығару құрылымы айтарлықтай өзгерді [9,105б.].
Осылайша, келтірілген деректер екі үрдіс -- жеке баспа компаниялары төмендеуіне қарама-қарсы баспаның орташа саының өсуі туралы болжам жасауға мүмкіндік береді.
Баспа саласындағы кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін бағалау әдістері мен кретериялары деп келесілерді санауға болады:
баспа саласын талдау және көрсетілген саладағы кәсіпорынның үлесін талдау;
- SWOT салыстырмалы талдауы - компания қызметінің күшті және әлсіз жақтарын анықтау мақсатында;
Pestel - кәсіпорын қызметінің тиімділігіне сыртқы орта фактілерінің әсерін анықтайтын талдау.
Саладағы "Қордай ақпарат баспа компаниясы" ЖШС жағдайына салыстырмалы талдау жүргізуден бастаймыз. Соңғы 3 жылда ҚР-да жаңа тиражды беру көлемі 40% - ға өсті.
Жаңа тираждарды беру көлемінің одан әрі артатыны айқын.
Баспалық қызмет түрі бойынша орындалған жұмыстардың көлемі 2020 жылдың 2 жартысында 21,747 млн. теңгені құрады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 3,1%. Жарты жылдықтың нәтижелері бойынша көрсеткіштің шамалы төмендеуі 2018 жылғы тамыз айының "соққы" нәтижелері арқасында тіркелді. Жалпы алғанда, Республика бойынша баспа саласында айтарлықтай үлкен өзгерістер байқалады және көрсеткіштердің үдемелі өсуінің айқын үрдісі байқалады.
Бұл Республикада көптеген баспалар мен ақпарат баспа үйлерінің әсерінен туындаған. Баспа саласында "Экономика", "Фортуна плюс", " Steppe & World" ЖШС, "Lem LTD" ЖШС корпорациясын және басқа да көптеген компанияларды көшбасшы деп санауға болады. Айта кетейік, 1997 жылы құрылған "Қордай ақпарат баспа компаниясы" ЖШС нарықта сенімді серіктес ретінде өзін көрсете білді.
Осының нәтижесінде барлық үміт экономикаға адалдық пен көмекті түрлі форматтағы қаржыландыру арқылы көрсетуге уәде берген мемлекетте.
Жалпы, 2019 жылдың қаңтарынан бастап осы бағытта оң тренд байқалды, алайда саланың маусымдық ерекшеліктері де өз ықпалын жасайды. Суретте 2016 - 2020 жылдар кезеңінде Жамбыл облысы бойынша баспа саласы бойынша деректер берілген.
Салыстырмалы талдау үшін біз келесідей салыстыру жүргіземіз:
жалпы, баспадан шығарылған өнімдер бойынша;
-" Сенім Жамбыл баспа орталығы " ЖШС компаниясы баспахана саласысының көшбасшысы;
-"Қордай ақпарат баспа компаниясы"ЖШС шығарған басылымдар.
Сурет-2 мәліметтері бойынша, "Қордай ақпарат- баспа компаниясы" ЖШС басылымнан шыққан баспа көлемі айтарлықтай үлкен, бұл оң үрдіс болып табылады.
Баспадан басқа, қазақстандық ірі баспа компанияларының көпшілігі өз баспа материалдарының өндірісін іске қосумен айналысады.
2020 жылдың 2 жартыжылдығында 2019 жылдың ұқсас кезеңімен салыстырғанда брошюра өндіру көлемі 21,4% - ға, визиткалар 11,6% - ға өсті. Өндіріс көлемінің қысқаруы флейерлерден, күнтізбелер немесе бланкілер 8,11% - ға, сертификаттар, ашық хаттар, плакаттар немесе буклеттер 4,6% - ға қысқарған.

Сурет-2. 2016-2020 жж. кезеңінде Жамбыл облысы бойынша баспа саласы жұмыс көлемі (мың дана)
Ескертпе: дереккөзге сәйкес автормен әзірлеген [18]

Келесі суретте баспа компанияларының әр түрлі баспа өнімдері өндірісін іске асырудан қосымша қанша табыс алғанын және олардың арасында "Қордай ақпарат- баспа компаниясы " ЖШС үлесі қандай екендігі көрсетілген. 2016-2020 жылдар кезеңінде баспа компанияларының және " Қордай ақпарат- баспа компаниясы " ЖШС компаниясының түрлі баспа өнімдерінің өндірісін іске асырудан алған қосымша табысы ( 3 сурет).

Сурет-3. Баспа өнімдерінің өндірісін іске асыру
Ескертпе - дереккөзге сәйкес автормен әзірлеген [18]

Жүргізілген талдауға сәйкес, " Қордай ақпарат- баспа компаниясы " ЖШС баспа өнімдерін өндіруден қосымша кірісі жоқ екенін, осыдан компанияның бәсекеге қабілеттілігі басқа компаниялармен салыстырғанда төмен екенін көреміз, оның себебі компания баспа өнімдерін көп жағдайда сатып алуға мәжбүр.
Компания кейбір баспа өнімдерін өз бетінше өндіруден бас тарта отырып, нарықтың қандай үлесін жоғалтатынын қарастырайық. Барлық баспа өнімдерінің 60% - на дейін қазақстандық баспа компаниялары өз бетінше өндіреді, бұл баспа саласы өз баспа өнімдерін пайдаланудан айтарлықтай пайда алады деген сөз. Өзінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін " Қордай ақпарат- баспа компаниясы " ЖШС 2019 жылдан бастап баспа бланкілерін шығарады. Келесі суретте баспа компанияларына қанша бланкілер қажет, басқа баспа компаниялары қанша өндіретіні және " Қордай ақпарат- баспа компаниясы " ЖШС қанша бланкілер өндіретіні көрсетілген.
Келесі кестеде кәсіпорын қызметі бойынша талдау береміз.
Жүргізілген талдау ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.