Химиялық оқыту әдістемесінің жүйесі
Мазмұны
Кіріспе
3
1
Химиялық есеп түсінігінің қалыптасуы
6
1.1
Химиялық есеп ұғымына жалпы шолу
6
1.2
1.3
Есептердің түрлері мен классификациясы
Орта мектепте химиялық білім берудің тиімді мүмкіндіктерін ұйымдастыру
10
17
1.3.1
Мектептегі химия пәнін оқыту жүйесіндегі негізгі мәселелер
17
1.4
Химиялық есептің есеп шартын оқушыға түсіндіру мақсатында қойылатын талаптар
23
1.5
Химиялық есепті оқушыға ұсынудың технологиялық тәсілдері
29
1.6
1.7
1.7.1
2.
2.1
2.2
2.3
Есеп шығару барысында тиімді рөл атқаратын педагогикалық әдістер
Әдістемелік негізде химиялық есепті шығаруға толықтай икемделген оқушының қалыптасуы
Оқушы бойында есеп шығару процесі кезінде оның шартын түсіну икемділігін қалыптастыру бойынша оқушының теориялық моделі
Оқушы бойында есеп шығару процесі кезінде оның шартын
түсіну икемділігін қалыптастыру
Оқушы бойында есеп шығару процесі кезінде оның шартын
түсіну икемділігін қалыптастыру әдістемесі
Мектепте 9 сыныпта жүргізілген сабақ жоспарлары (ҚМЖ)
Оқыту барысында жүргізілген тәжірибелік зерттеулер
36
40
43
45
45
46
63
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
68
70
Кіріспе
Мемлекетіміздің тұңғыш президенті Н.Ә. Назарбаевтың халқымызға жолдаған Қазақстан-2050 стратегиясы бекітілген мемлекеттің саяси бағыты атты жолдауында ел сауаттылығы мен біліміне аса назар аударған. Соған дәлел тұңғыш елбасымыздың мына сөздер қатары: Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Қазіргі әлемде жай ғана жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз ең озық жабдықтармен және заманауи өндірісте жұмыс жасау машығын меңгеруге дайын болуы тиіс. Сондай-ақ, жалпы барлық ұрпақтың функционалдық сауаттылығына да зор көңіл бөлу қажет. Балаларымыз қазіргі заманға бейімделген болуы үшін бұл аса маңызды. [1, 25б].
Қазақстан халқына жолданған бұл жолдауға сүйенсек еліміздің сенім артқан әр оқушысы, ертеңгі ел болашағы заман ағымына сай, әлемдік бәсекеге бейім, ұшқыр ойлы, жан-жақты дамыған білімді, пайым-парасатты, көзі ашық азамат болып сауат алуы, тәрбиелену шарт.
Қазіргі таңдағы мемлекетіміздің қолға алған нақты мәселесі - ол білім сапасын жоғарылату. Саяси бағыт - бағдары бойынша өзге елдермен терезесі тең болатындай қоғамда сауатты ұрпақ тәрбиелеу. Білікті білім көзі болашағы жарқын елдің бастамасы екеніне көз жеткізген еліміздің алдындағы негізгі айқын міндет білім сапасын көтеру болып табылады.
Қайда қарасақ та, қайда көз жүгіртсек те - химия ғажайыптары - демекші, қоршаған ортаның сырын ашатын химия пәніне оқушыны бейімдеу заман талабы болып отыр. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында бейіндік оқытудың маңызы айқындалған. Бейіндік оқыту - жоғары сынып оқушыларының мамандануға жүйесі, оқушының өз кәсібін таңдауына жол ашатын оқу түрі.
XXI ғасыр - химия ғасыры! Баршаға мәлім себебі сол, химиясыз тіршілік жоқ. Жаратылыстану ғылымдарында айрықша орынға ие болған бұл ғылым, бұл білім өзегі, химия ілімі - жастардың оқыту жүйесінде нақты міндеттерге ие болып отыр. Әлем деңгейінде техникалық дамуды жоғарылату негізінде химия саласын тереңдетіп оқыту мектеп және жоғары оқу орындары (ЖОО) бағдаламасында өз күшіне енген болатын [2, 33б].
Химия саласы - нақтылы зерттелген, есептерімен дәлелденген солай болып жалғаса да беретін сала. Химиялық элементтер мен химиялық құбылыстар біршама өлшенген сапалардың себебінен анықталады, яғни сан мен сапа, өлшем менбірлік химия ғылымының ажырамас бөлшектері. Демек, есеп-қисапты химия ғылымына дұрыс қолдана білу болашақ елдің жарқын жетістіктеріне себепкер болуы белгілі. Осындай тұжырымдамаларға сүйенсек, химия пәнін және химиялық есептер шешу жолдарын жетік игерген ұрпақтың ой-санасы биік, елге қосар үлесі мол азамат пен азаматшалар болуына нақты сенім орнайды.
Химияны оқыту процесі жанданған сайын оқытушы ұстаздардың арқалайтын жүгі ауыр бола бермек, соған сәйкес қазіргі заман талабына сай мұғалім атаулы кәсіп иелеріне мемлекет тарапынан бірқатар міндет пен сенім жүктеліп отыр.
Педогогика саласы - білім беру мен үйрету, оқыту мен тәрбиелеу саласы өзіндік даму мөлшері тоқтамайтын, зерттемелері шектелмейтін, жетілдіру жұмыстары ізденіс жолында бола беретін сала. Өйткені, уақыт пен заман талабы артқан сайын ғылыми мәліметтер саны көбейген сайын, жаңашылдық ағымына ел қоғамы сай сауаттануы қажет. Еліміздің даму деңгейі биік болуы үшін білімді қоғам, соның іщінде білікті ұстаз мамандары мен білімді өскелең ұрпақ саны көп болу керек деп білемін.
Диплом жұмысының мақсаты: Химияны оқыту барысында есептің шартын оқушыларға тиімді әдіс-тәсіл мүмкіндіктерімен игерту жолдарын зерттеу.
Диплом жұмысының міндеті:
Химиялық есептің есеп шарттарын оқушылар тез әрі нақты қабылдауы үшін барлық оқыту әдіс-тәсілдеріне талдама жүргізу;
Оқытушы мен оқушыға екі тарапты тиімді және нәтижелі оқыту мүмкіндіктерін таңдау;
Зерттеу тақырыбына сәйкес мектеп базасында жан-жақты тәжірибелік жұмыстар жүргізу.
- Зерттеу нысаны - мектеп бағдарламасына сай 9 сыныпқа жүргізілген химияны оқыту үдерісі.
- Зерттеу жүргізілген мектеп базасы - Өскемен қаласы әкімдігінің №35 Орта мектебі КММ
- Дипломдық жұмыстың өзектілігі - қазіргі заман талабына сай, жаңартылған білім беру бағдарламасы негізінде мұғалім тек бақылап, бағдар беруші міндетін атқарады, ал оқушы негізгі білім көзін өздігінен қабылдауға бейімделуі керек. Оқушының химиядан берілген есептерді өз бетімен шығара білуі үшін алдымен есептің шартын дұрыс түсінуі ерекше маңызды рөл атқарады. Сондықтан есеп шартын түсіну икемділігін оқушы бойында қалыптастырудың жан-жақты тиімді оқыту мүмкіндіктерін іздестіріп, талдау жасау - өзекті мәселе. Химиялық сауатты, дұрыс көркемдеп берілген сандық есептерді шығартудың негізгі әдістемелік мүмкіндіктерін табу, жаңашыл мүмкіндіктерді қолдануға бағыт беру маңызды екендігі даусыз.
- Диплом жұмысына теориялық шолу. Дипломдық жұмыс барысы нақты әрі дәлелденген ғалымдардың ой-пікірлері мен ұсынған әдіс-тәсілдеріне жүгіне отырып жазылған. Көрсеткіштер мен сызбалар анализ(талдама)жасау нәтижелеріне сүйенілген. Теориялық мәліметтер салыстыру, біріктіру, талдау тәсілдерімен жазбаланса, жаңашылдық ұсыныстар мен қорытынды жазба жүргізілген зерттеу жұмыстары нәтижесіне сай көрсетілген.
Диплом жұмысының тәжірибелік маңыздылығы: бұл жазылған диплом жұмысы болашақ мұғалімдер үшін қолдануға болатын әдістемелік нұсқаулық. Салыстырмалы, талдамалы жұмыстар негізінде оңтайлы оқыту мүмкіндіктерін қолданған пайдаланушы тараптың оқушыларының білім деңейінің артуына көмекші құрал болары анық.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы: Химиялық есептің шартын оқушыға қиындықсыз игертуді негіздейтін мүмкіндіктерді сараптау барысында химиядан есеп шығаруда есеп шартын қиындықсыз меңгерген оқушының теориялық моделі құрылып, әдістемелік мүмкіндіктері анықталды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: дипломдық жұмыс жазбасы кіріспеден, негізгі бөлімнен, эксперименттік бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Диплом жұмысының жалпы көлемі 71 бет, 14 сурет, 5 кесте, 25 әдебиет көздері.
1 Химиялық есеп түсінігінің қалыптасуы
1.1 Химиялық есеп ұғымына жалпы шолу
Есептердің таным процесіндегі рөлі өте зор. Есеп шығару кезінде оқушылардың ойлау қабілеттері қалыпты жағдайға қарағанда тез дамиды. Сондықтан орта мектептерде математика, физика, химия пәндерін оқыту кезінде сандық сәне сапалық есептерді шығару өте маңызды орын алады.
Есеп дегеніміз - оқушының ойлау қабілетін кеңінен шыңдауға мүмкіндік беретін, білім беру функциясын атқарушы оқыту құралы.
Есеп ұғымының мәнін ашуда ғалымдардың ізденістері мен зерттеулері, сондай-ақ, жан-жақты пікірлері аз емес.
Білім мен ғылым саласы бір-бірімен ұштасып, тығыз байланысқа түсіп жатқандықтан түсініктемелер де сан түрлі салалар негізінде берілген.
Мысал ретінде айтсақ, Г.А. Балл өз зерттеулерінде есепті педагогикалық ұғым шеңберінен шығатын белгілі бір жүйе деп санайды. Ол есеп тұрғысында мұғалім мен оқушы тарапынан есеп шығару процесіндегі көрінетін іс-әрекеті жүйе ретінде сипатталғаны және жобаланғаны жөн болады деп пікір білдірген.
Л.М. Фридманның ойынша есеп дегеніміз қандай да бір мәселелі процесс екені айтылады. Яғни Л.М. Фридман Есептің генезисін процесс кезінде субьектінің пайда болған мәселелі жағдайды модельдеуі деп, ал есепті белгілер немесе жасанды тіл көмегімен жасалған мәселелі жағдайдың моделі деп сипаттайды.
Л.Л. Гурьева болса есеп түсінігін қалыптастыру процесінде нақты және қысқа қайырып ...есеп - бұл ойлау қызметінің құралы деп тұжырымдады.
Есеп түсінігін зерттеу кең ауқымды болып табылады. Жаратылыстану бағыты ғылымдары ішінде химия саласында негізгі білім күші болып табылады. Себебі, сонау алхимия дәуірінен бастап химиялық жаңышылдықтар мен өзгерістер, зерттеу жұмыстары нақты бір дәлелдің, есептеу жұмыстарының сүйеуімен ашылғаны бәрімізге мәлім. Алғашқы химиялық элементер мен олардың қасиеттері, рекциялардың жүру мен себеп-салдарының талқыға түсіп, ғалымдардың ортақ шешімге келіп бір-бірін мойындауы да осы есептің көмегінде жүзеге асқан. Есеп - бұл шешімі белгісіз сұраққа берілген нақты әрі дәлелденген жауап жұмысы. Ол пайда болуымен қатар, тексеріледі және дәлелденеді.
Демек, химиялық есеп - химия ғылымының ғылым ретінде танылуының негізгі себепкері мен тірегі. Химиялық есеп - химиялық жаңашылдықтардың пайда болу тірегі немесе адвокаты (қорғаушы).
Қазіргі заманда дамыған химия ғылымының білім беру саласында маңызы зор, демек химиялық есептің де маңызының айрықша екенін білеміз.
Химиялық есеп - химияны оқыту жүйесінде білім берудің негізгі көзі. Химиялық есептерді оқушы шешу барысында өз бойында жан-жақты, пайдалы дағдыларды қалыптастырады. Есепті шешу кезінде алдымен химия ғылымында қолданылатын теориялар мен заңдар, ұғымдар мен терминдердің негізгі мазмұнын, қосылыстардың химиялық атаулары мен формулаларын, химиялық реакциялардың теңдеулерін, заттардың физикалық және химиялық қасиеттерін, математикалық формулаларды еске түсіре отырып, есептің шартында берілген негізі мәселелік жағдайды шешу үшін қолдануға тырысып бағады. Есіне түсіре алмаған жағдайдың өзінде, оқушы анықтамалық оқу құралдарын пайдаланып, ақпарат көзін табу үшін ізденіс жасауды қалыптастырады [3, 35б].
Оқушы үшін химиялық есептің маңызы мен рөлі:
Химияны оқыту барысындағы есеп шешудің оқушыға беретін маңызды дидактикалық міндеттемелері:
оқушылардың өзіндік жұмыс атқаруы және ізденіс жолымен белсенді жұмыс жасауға үйрету;
оқушының алған білімдері мен дағдыларын жүйелі әрі берік түрде қалыптастыру;
оқушыны химиялық білімдерін өмірде пайдалануға баулу;
Педагогикалық білім беру процесінің атқаратын дидактикалық негізгі 3 мақсаты:
1.Оқыту;
2.Тәрбиелеу;
3.Даму.
Химияны оқыту кезіндегі есептердің тәрбиелік маңызы да жоқ емес. Алған химиялық білімдерін дамыта отырып, басқа да қасиеттерді сіңіре алады. Есеп шешу процесінің ұзақтығы немесе есептің күрделілігі тағы да басқа факторлары оған себеп болады.
Химиялық есептердің оқушы үшін тәрбиелік маңыздылығы:
оқушыны еңбексүйгіштікке баулуы; (ізденіс пен өзіндік жұмыс)
төзімділік пен жауапкершілікке үйретуі; (оқушының есеп шешімін табуға деген ынтасы арқылы істі аяғына дейін жеткізу қасиетін қалыптастырады)
жігерлілік пен қайсарлық қасиеттерін дамытуы;
таным көзі ашылып, ақыл-ойы дамуының көзі болуы.
Химиялық есеп - пән аралық байланысты туындатушы да болып келеді. Химияның есеп арқылы математика, алгебра, геометрия, физика пәндерімен тығыз байланысты екені көрінеді. Сонымен қатар, есептің түрлеріне байланысты биология, тарих пәндеріне де жақын екені байқалады. Бұл дегеніміз - химияны оқу мақсатында оқушы есеп шығарады, ал есеп шығару барысында есептің түрлілігіне сай ойлау сигналы іске қосылып, терең әрі формальды-логикалық ойлау жүйесі дамиды. Дәлелдеу, талқылау, ақпарат сақтау сияқты оқушы миында ойлау элементтері беки түседі. Дүниетанымдық көзқарасы күшейеді. Оқушының есеп шешу барысындағы шыңдалатын нүктелері жайлы тек химия ғалымдары ғана емес, психологтар мен дидактологтар атап өткені мына тұжырымдамасынан байқалады: Есеп шығару - ойлау іс-әрекетінің кешенді моделі!.
Химиялық есептің қасиетінің мағыздылығы, жоғарыда көрсетілгендей тұлға дамуы барысында озық орынға ие. Ендігі кезек химиялық есептің өзіне тән негізгі ерекшелігі. Химия ғылымы - нақтылы зерттеуге жүгінетін ғылым екенін ескерсекхимиялық есеп те нақтылы бір заңдарға сүйенген, шешімі тура әрі дәлелдемесіне сай ұғым екені белгілі.
Химиялық есептердің сонау заманнан келе жатқаны себебінен, есептердің түрі де, шарт берілісі мен шешілу барысы да заманмен қатар дамып келе жатқан факторлар болып табылады. Дегенмен, есеп шешу процесінде өзгермейтің де қағидалар бар. Солардың қатарына мыналар да жатады:
Есептің тиянақты берілу шарты;
Нақты тақырыпқа сәйкестігі;
Шешілу жолының (химиялық) айқындығы
Бұл қағида жалпы есеп ұғымымен тығыз байланысқан ғылымдар үшінде мағызды болып табылады.
Химиялық есеп түсінігі - аты күрделі болғанымен, берілісі мен сұрағына жіті назар аударып, қажетті химиялық заңдарға сүйеніп, есепке қажет деп саналатын формулалардың алгоритмін дұрыс құра білсе қарапайым тапсырма болып есептеледі.
Химиялық есептің қарапайымдылығын оқушы санасында ұғындыру үшін оқытушы білу керек және ұғыну керек мәселелер бар. Нақтылап келгенде, Химия есептерін шығару оңай емес,дегенмен аса қиын да емес деген ұстанымды өз бойында және оқушыға бекітуі керек. Яғни, есептерді шығару үшін ғажайыптар мен ойға жол бермей,екі нәрсені қолдану керек. Ол - логика мен сана.
Ғылымдардың атасы Аритсотельдің өзі осыған негіз болатын тұжырымдамасын бекіткен. Аристотельдің зерттеуімен және бастауымен дұрыс ойлай білу немесе логика ұғымы қалыптасып, ішінара жүйеленген. Ол Логика - дұрыс ойлау, түсіну, бағытталған зейіннен туындаған ой қорытындысы деп есептейді. Ғалымның бастауымен осыған сай формальді логика түсінігі ғылымдар жүйесіне енген.
Логикалық ойлау жүйесі математика, физика, химия, тіл ғылымдарында да нәтижені оңтайлы етуші негізгі фактор. Сана мен логика жайында еліміздің ғалымдары да жан-жақты қарастырып салалық рөлдерін зерттеген. Солардың бірі екінші ұстаз атымен белгілі қазақ ғалымы Әл-Фараби да толығымен Аристотельдің бағытын құптап, саналы ойлау мен зейінді ойлай білу, түсінумен жалғасатынын және нақты ой қорытындысы дәлелдеу процесінде қиындық тудырмайтынын ерекше атап өткен.
Саналы ойлай білу мен логика химия саласының ашылуы кездерінен әрекет етіп келеді. Яғни туындаған, химиядағы логика түсінігі ертеден маңызы мен орны бар екені көрінеді. XXI ғасыр химиясына дейінгі прогрессивті зерттеу мен жаңалықтар бұның дәлелі болып саналады. Қарапайым мысал - химиядағы әр түрлі қисындарға қарамастан жүйелі жасалған Менделеев периодтық жүйесі.
Есеп және логика ұғымдары ажырамас бөлшектер екені нақтыланған, дәлелденген қорытынды болып табылады.
Химиялық есептің түрлері мен күрделігі артқан сайын оқушы бойында логикалық ойлау жүйесі артатыны көрінеді. А.М. Матюшкинннің анықтамасына жүгінсек:
Оқыту процесіндегі ойланудың ең басты қызметі жаңа білім үйреніп, жаңаша әрекет жасауға мүмкіндік беретінінде. Адам өміріндегі барлық дерлік білім жүйесі мен іс-әрекеттері оның ойлау қабілетінің көрсеткіші немесе нәтижесі. Адамның білімі - оның ойлануының көрінісі...
Химиялық есептер түсінігінің шығу тегі химиялық микроэлементтердің қасиеттерін есептеуден негіз алады. Ал, бұл түсініктің шегі жоқ. Демек қазіргі химия деңгейі жоғарылаған сайын, ондағы есептеулер мен дәлелдемелер де күрделеніп қатар жүреді. Химия - бұл пирамида. Ал пирамиданың құрылымы химиялық есептер негізімен жасалады деп саналады. Яғни, химиялық есеп-химия ғылымын бөлінбейтін бір фрагменті.
Химияны оқыту жүйесінде химиялық есептің орын алуы оқушыны жүйелілікке тәрбиелейді. Химиялық теориялық білімдерді түсіну деңгейі, автоматты түрде есеп шешуде маңызды сипатқа ие болады. Оқыту процесі екі негізгі бөлімнен тұрса:
а)Теориялық оқыту
б)Практикалық (тәжірибелік) оқыту
Екі қадамның біреуі ғана орындалған оқыту процесі өз шегіне жетпеген, мақсаты орындалмаған іс-әрекет болып табылады. Педогикалық шыңына жету мақсатында химия саласы оқу міндеттерін толықтай орындауы шарт. Жоғарыда көрсетілген Б нұсқасы (практикалық оқыту) - химиялық есеппен тығыз байланысты деп есептелінеді. Оқушы А нұсқасында (теориялық оқыту) алған білімді химиялық есептерді шешу жолында қолданып, өз білім деңгейінің көрсеткішіне қол жеткізу мүмкіндігін ала алады. Химияны оқыту барысындағы Б нұсқасына экперименттік жұмыстар кіретіні де белгілі. Эксперименттік шамалар мен іс-әрекеттер қорытындысын жасау барысында химиялық есептеулер қолданылады. Бұл дегеніміз, химиялық есептер - теориялық білімдердің түрлілігіне қарамастан оның қорытынды дәлелдеме көрсеткіші функциясын атқарып жүру сипаты.
Химия ғылымының дамуында химиялық есептердің маңызы:
Химиялық жаңашылдықты тудырушы;
Химиялық заңдардың күшін жоғарылатушы;
Зерттеу жұмыстарының нақтылығын көрсетуші;
Химиялық білім берудің негізгі факторы;
Химиялық білім деңгейлерін анықтаушы;
Ғалымдар арасындағы біртұтастық пен қорытынды шығарушы.
Химиялық есептердің маңыздылығы мен міндеттері турасында бірқатар әдіскерлердің Ю.В. Ходаков, Л.А. Цветкова, Г.Б. Чернобельская еңбектерінде көрсетілген [3, 69 б].
1.2 Есептердің түрлері мен классификациясы
Есеп ұғымы - жалпы химиялық білім беру үрдісінің, химияны оқыту процесінің бір бөлшегі. Жеке немесе бірнеше оқушыға химиялық білімді түсіндіру және бекіту есептер шығарумен тығыз байланысты екені белгілі. Оқыту жүйесі қандай сала тұрғысынан болса да педагогикалық негізгі заңдарға сүйеніп жұмыс атқаратын жүйе екенін ұмыпау шарт.
Оқыту жүйесінің ел дамуындағы алатын орны айрықша. Оқыту жүйесінің жүйелілігі, сапалылығы мемлекеттік білім деңгейінің көтеруіліне себепкер ең басты құрал. Оқыту процесі маңыздылығына сәйкес, тармақтары көп күрделі процесс болып табылады.
Дидактика (грек тілінен аударғанда didaktikos - оқуға байланысты оқыту) - білім беру әдістемесі және теориясын дамытушы педагогиканың саласы [4, 74б.].
Ғылымға бұл терминді алғаш енгізіп, түсінік қалыптастырған ғалым неміс педогог-ғалымы Вольфранг Ратке (1571-1635).
Бұл ұғымды ғылыми ортаға осы мағынасымен қолданып жарыққа шығарған 1657 жылы Я.А. Коменскийдің Ұлы дидактика еңбегінің педогогика айналымындағы орны зор.
Дидактиканың негізгі мақсаты: оқыту мен үйрету.
Химия дидактикасы оқытушылардың ықпалымен химия ғылымының негізгі ілмін үйрету жүйесі және оқу пәні ретінде түсініледі
Химия дидактикасы арнайы заманауи педагогикалық ғылымдардың біріфизикалық объект және зерттеу пәні.
Химия дидактикасы бұл әдістеме, теория жәнехимиялық білім беру практикасы. Бұл білім беру әдістемесінің атқаратын қызметі:
оқыту
тәрбиелеу
дамудың маңызды міндеттерін шешу
Химияны оқыту жүйесі білімді қалыптастыру болып табылатындықтан, білімнің өзегі есеп шешу әдіс-тәсілдері мен үйрету дағдыларын да толығымен қарастырады.
Есеп - химия байланысы оқыту жүйесінде қатар жүруші ұғымдар. Химияны оқытудың оқыту құралы болып саналатын есеп түсінігінің ауқымы кең болып келеді
Химиялық есептер - сұрақ жағдайы бар танымдық тапсырмалар, оған қойылатын талаптар, функционалдық тәуелділіктер және жауап талаптары кіреді. Өзінің дидактикалық мақсаты бойынша тапсырмалар - бұл білім мен іскерлікті интегративтік қолданудың, химиялық тілдің сандық және сапалық сипаттамалары арасындағы тұтастықты орнатудың құралы. Химиялық есептерді шешу процесі қызықты болуы және кроссвордтарды шешетін әуесқойлар алатындай қанағаттану әкелуі тиіс. Оқу үдерісіне міндеттерді қосу оқушылардың дербестігі мен белсенділігін қамтамасыз етуге, берік білім мен біліктерді қалыптастыруға, оқытудың өмірмен байланысын жүзеге асыруға мүмкіндік береді, сондай-ақ оқушылардың кәсіби бағдарына ықпал етеді. Химиялық тапсырмаларды тек қана бір жолмен шешуге болады - үнемі тапсырмаларды жүйелі түрде шеше отырып жүзеге асыру [4, 82б].
Химиялық есептерді шешу барысында оқушылар күрделі ойлау қызметін жүзеге асырады, ол ойлаудың (білімнің) мазмұндық жағынан да, әрекетті жағынан да дамуды анықтайды. Білім мен біліктердің тығыз өзара әрекеттесуі-ойлаудың түрлі тәсілдерін қалыптастырудың негізі. Тапсырмаларды шешу кезінде оқушылардың ойлау процесін құру іскерлігін қалыптастыруға ұмтылу сабақтар мен үй тапсырмаларын нақты жоспарлау негізінде міндеттер жүйесін құруға әкелді.
Әрбір химияны меңгертуші оқытушы алдындағы міндеттердің бірі-метапредметті әмбебап оқу іс-әрекеттерін қалыптастыру, олар, атап айтқанда, мәтінді түсіну, мәтінді құрылымдау, басты және екінші дәрежелі, негізгі идеяны бөліп алу, сипатталатын оқиғалардың дәйектілігін құру, мәтінде қажетті ақпаратты табу, оны жалпылау және түсіндіру, мағыналық оқу негіздерін меңгеру. Мұның бәрі кез келген қызмет саласында білім алу үшін қажет. Химия сабағында ең алдымен оқушылар осы ғылымның символдық тілін меңгеруі тиіс. Химиялық бастапқы түсінік қалыптасқан оқушыға ғана химиялық тапсырмалар мен есептерді ұсынуға болады.
Химиялық есептерді шешу - химия ғылымының негіздерін меңгертудің фундаменті. Оқу үдерісіне міндеттерді қосу оқытудың келесі дидактикалық принциптерін іске асыруды көздейді:
1) оқушылардың дербестігі мен белсенділігін қамтамасыз ету;
2) білім мен шеберліктің беріктігіне қол жеткізу;
3) оқытудың өмірмен байланысын жүзеге асыру;
4) химияны политехникалық оқытуды, кәсіби бағдарды жүзеге асыру.
Тапсырмаларды шешу оқушылардың практикалық іскерліктері мен дағдыларын меңгеруге көмектеседі (есептер мен тәжірибелер жасау). Міндеттер оқушылардың ойлауын дамытудың маңызды құралы болып табылады. Ойлаудың рационалды тәсілдерін қалыптастыратын, білімнің формализмін жоятын, өзін-өзі бақылау дағдыларын үйрететін, дербестікті дамытатын міндеттерді шешудің үлкен дамытушы функциясы.
Есептің білім беру рөлі, мысалы, есептеу тапсырмалары оқушылардың алдында химияның сандық жағын нақты ғылым ретінде ашып көрсетеді. Есептер арқылы теорияның практикамен байланысы жүзеге асырылады, оларды шешу барысында заттар мен процестер туралы химиялық түсініктер бекітіледі және жетілдіріледі. Міндеттерді шешу негізінде, әсіресе сапалы проблемалық оқытуды оңай ұйымдастыру қалыптасады.
Тапсырмаларды шешу барысында күрделі ойлау қызметі жүретіндіктен оқушы алдында проблемалық оқыту болып та саналады.
Мәселелерді шешу барысында ойлаудың (білімнің) және нақтының (операциялардың, әрекеттердің) мазмұндық жағының да дамуын анықтайтын оқушылардың күрделі ақыл-ой белсенділігі байқалады.
Білім мен іс-әрекеттің тығыз өзара әрекеті ойлаудың әртүрлі әдістерін қалыптастыруға негіз болады:
пайымдаулар;
қорытындылар;
дәлелдер.
Өз кезегінде есептерді шығаруда пайдаланылатын білімді 2 түрге бөлуге болады: оқушы тапсырма мәтінін және білімін талдау кезінде алған білімі, онсыз шешу процесі мүмкін емес. Бұл әртүрлі анықтамаларды, негізгі теориялар мен заңдылықтарды, әртүрлі химиялық түсініктерді, заттардың физикалық және химиялық қасиеттерін, қосылыстар формулаларын, химиялық реакция теңдеулерін, заттардың молярлық массаларын және т.б.
Бұл химиялық мәселелерді шешу екенін есте ұстаған жөн - бұл мақсат емес, білімді терең меңгеруге ықпал ететін жаттығу құралы.
Жеке тапсырмалардың маңыздылығына қарамастан, біртұтас оқу үрдісінің әсері жүйе құруы керек әр тақырып бойынша тапсырмалар жиынтығымен қамтамасыз етіледі. Осылайша, оқу процесін ресурстық қамтамасыз етудің негізгі элементі міндеттер жүйесі болып табылады.
Шешімдер жүйесі химиялық тапсырмаларға ауызша, жазбаша және эксперименттік түрде шешілетін жоғары сапалы және есептеу есептері кіруі керек. Мұғалім өз жүйесін сабақты және үй тапсырмасын нақты жоспарлау негізінде жасайды, ал оқушылардың үй тапсырмасы қателіктерді міндетті түрде анықтаумен жүйелі түрде бақыланады. Ұсынылған тапсырмалар саны ұзақ дағдыларды қалыптастыру үшін жеткілікті болуы керек, бірақ артық емес, өйткені бұл қызығушылықты жоғалтады.
Мектептегі химиялық есептердің нақты дамыған жіктемесі жоқ. Химия бойынша оқу құралдарында есептерді шығаруға арналған арнайы оқу құралдары, мақалаларда тапсырмаларды жіктеудің түрлі нұсқалары берілген.
Химиялық есептерді екі топқа жіктеу жалпыға бірдей танылады: сандық және сапалық, оларды шешу үшін есептеулердің қажеттілігіне байланысты.
Бүгінгі таңда химиялық проблемаларды жіктеуге бірыңғай көзқарас жоқ. Мектептегі химиялық есептердің нақты дамыған жіктемесі жоқ. Химия бойынша оқулықтарда есептерді шығаруға арналған арнайы әдістемелік құралдар және мақалаларда тапсырмаларды жіктеудің түрлі нұсқалары берілген. Химиялық проблемалар ауызша, жазбаша және эксперименталды түрде шешілетін сапалы және сандық болып жіктелетіні жалпыға мәлім.
Химиялық есептеулерді 3 топқа бөлуге болады [5, 22б.]:
1. Заттардың химиялық формуласын немесе формуланы алу арқылы шешілетін тапсырмалар.
2. Химиялық реакция теңдеуі қолданылатын есептер.
3. Заттардың ерітінділеріне байланысты тапсырмалар.
Қарапайым есептеу есептері
I. Тапсырмалар реакция теңдеулерін қолданбай шешіледі:
1. Заттардағы элементтердің массалық қатынасын есептеу.
2. Есептеулер оның формуласына сәйкес құрамдағы элементтің массалық үлесі.
3. Масса-моль коэффициенттеріне негізделген есептеулер.
4. Көлем - моль қатынасы бойынша есептеу.
5. Газдардың салыстырмалы тығыздығын пайдаланып есептеулер.
6. Заттың қарапайым формуласын тудыру.
7. Заттың нақты формуласын тудыру.
8. Авогадро нөмірін пайдаланып есептеулер.
9. Заттардың ерітінділеріне байланысты тапсырмалар.
10. Қоспадағы тапсырмалар.
II. Химиялық реакция теңдеулерін қолдану арқылы шешілетін есептер.
1. Басқа заттың белгілі массасына сәйкес заттардың массасын есептеу.
2. Масс - моль қатынасы бойынша есептеулер.
3. Көлем - моль қатынасы бойынша есептеулер.
4. Артық ұғымын қолданатын тапсырмалар.
5. Қоспалары бар заттарды қолданатын тапсырмалар.
6. Реакция өнімінің шығымдылығы және өндіріс шығындары бойынша тапсырмалар.
7. Химиялық формуланы табуға арналған тапсырмалар.
8. Ерітінді түрінде қандай заттар берілген тапсырмалар.
9. Қоспадағы тапсырмалар.
Тапсырмалардың осы түрлерінің әрқайсысына тағы бірнеше тапсырма түрлері кіреді.
Есептеу тапсырмаларын дидактикалық жіктеу
1. Физикалық шамалардың арақатынасын меңгеру үшін:
а) мұғалім көрсеткені үшін;
б) оқушылардың өзіндік жұмысы үшін.
2. Зерттеу объектілерінің сандық сипаттамаларын игеру үшін:
а) тақырыптың кейбір мәселелері бойынша;
б) тақырып бойынша тұтастай;
в) тұтастай алғанда бөлім үшін;
ж) жалпы ставка бойынша.
3. Бақылау үшін:
а) ағымдағы (сауалнама);
б) тақырыптық;
в) бөлім үшін;
г) ставка бойынша.
Химиялық есептерді жіктеуде өзіндік зерттеуі мен пікірін қалдырған
С.Г. Шаповаленко оқу материалының сипаты (заң, теория, ұғым), түрі (ерітінділер) және символикасы (химиялық формула, теңдеу) бойынша сандық есептерді жеті типке бөлген болатын [5, 29б.].
Химиялық есептердің бұдан бөлек қосымша мынадай түрлері де кездеседі:
Қақпан есептер;
Жұмбақ есептер;
Олимпиадалық есептер;
Шығармашылық есептер.
Химиялық есептер
Сандық есептер Сапалық есептер
Химиялық формула Химиялық реакция Ерітінділер бойынша
бойынша теңдеулері бойынша
Сурет 1 Химиялық есептер класификациясына схема
Есептеулерде көбінесе қарапайым арифметикалық амалдар, пропорциялар және теңдеулер жүйесін шешу қолданылады.
Химиялық білімді қолданбай, тек математикалық әрекеттер берілген тапсырмалар химия курсында сәтті деп саналмауы керек. Мұндай мәселелер математикада шешіледі, мысалы: Суды зарарсыздандыру үшін 1 литр суға 0,2 мг хлор қосылады. 1000 литр суды хлорлау үшін қанша миллиграмм хлор қажет болады?. Бұл мәселені шешу үшін химиялық білім қажет емес, қарапайым математикалық операцияларды орындау мүмкіндігі қажет.
Егер оның негізгі сұрағы басқаша тұжырымдалған болса, жоғарыда аталған мәселе химиялық мағынаға ие болады, мысалы: 1000 литр суды хлорлау үшін қажет болатын хлор мөлшерін анықтаңыз ба?. Бұл мәселені шешу үшін студенттер Авогадро заңы, зат мөлшері, молярлық ұғымдары туралы білімдерін қолданулары керек [6, 8б.].
Осылайша, тапсырмаларды таңдау кезінде келесі талаптар сақталады: міндеттердің мазмұны химиядағы теориялық материалға негізделуі керек, оның басқа ғылымдармен, өмірмен байланысын көрсетеді. Сонымен қатар, материалдың математика туралы білімін жаңартып, күрделіліктің жеткілікті деңгейінде ұсынуы маңызды.
Мәселелерді шешу кезінде химиялық есептеулер мүлдем қажет емес деп есептейтін оқушылардың ынтасыз көздерін жиі көреді. Содан кейін мұғалім олардың қажеттілігін негіздеу үшін өмірлік мысалдарды қолданады. Сіз үйден есептеуге байланысты қандай да бір үй тәжірибесін жасауды сұрай аласыз.
Химияны зерттеудегі маңызды орын эксперименттік проблемалар сияқты проблемалар типіне бөлінеді. Олардың құрылымында эксперименттік тапсырмалар, сондай-ақ есептелген міндеттер шарттар мен талаптардан тұрады. Бұл проблемалардың басты ерекшелігі - оларды шешу химиялық тәжірибені қажет етеді. Олар бейорганикалық және органикалық заттарды зерттеумен байланысты тапсырмаларды қамтиды.
Белгілі сапалық тапсырмалардың ішінде келесілерді көрсетуге болады:
1. Тізімделген немесе байқалған құбылыстарды түсіндіру. Неліктен кальций карбонатының күкірт қышқылымен реакциясы алдымен қатты басталады, содан кейін тоқтайды? Неліктен құрғақ аммоний карбонатын қыздырған кезде зат түтіктен жоғалады?
2. Нақты заттардың сипаттамасы. Қандай заттар және неге тұз қышқылы реакция жасай алады? Төмендегі заттардың қайсысы тұз қышқылы реакциясына түседі?
3. Затты тану. Түтіктердің қайсысында қышқыл, сілтілік, тұз бар? Қандай түтікте тұз қышқылы, күкірт, азот бар?
4. Заттардың сапалы құрамын дәлелдеу. Аммоний хлориді құрамына аммоний ионы және хлор ионы кіретіндігін қалай дәлелдеуге болады?
5. Қоспаларды бөлу және таза заттарды бөлу. Көмірқышқыл газының (IV) қоспасынан оттегін қалай тазартуға болады?
6. Заттарды алу. Мырыш хлориді барлық жолмен алыңыз.
Трансформация тізбегі, сондай-ақ материяның өндірісі, егер бірқатар басқа заттар бастапқы сияқты берілген болса, бірдей типтегі міндеттерге беріледі. Құрылғыны пайдалануға арналған тапсырмалар болуы мүмкін, мысалы: аммиак, оттегі, сутегі, хлор және т.б. жинауға арналған құрылғылардың қайсысын қолдануға болатындығын көрсетіңіз. Тапсырмалар ауызша, жазбаша немесе эксперименталды түрде шешіледі.
Шешуде қолданылуы қажет білім элементтерінің санына байланысты қарапайым, күрделі және біріктірілген есептер бөлінеді.
Біріктірілген тапсырмалар кіреді стандартты емес тапсырмалар санына дейін. Олардың әрқайсысын стандартты тапсырмалардың белгілі бір санына бөлуге болады. Болашақ мұғалім үшін әр түрлі бірлескен есептерді шешіп қана қоймай, сонымен бірге оқу процесінің қажеттіліктеріне, оқушылардың жеке ерекшеліктеріне байланысты, жеке тұлғаның жеке білім беру траекторияларын құру кезінде әр түрлі типтік тапсырмаларды біріктіре отырып, осы тапсырмаларды орындай білу керек.
Біріктірілген тапсырмаларды құрастыру әдістерін білу студенттердің өзіндік және бақылау жұмыстарын әртараптандыруға мүмкіндік береді.
Біріктірілген және сапалы, есептелген тапсырмалар оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға ықпал етеді. Мәселелерді шешу барысында оқушылардың интенсивті ақыл-ой белсенділігі талдау мен синтездеумен, ұқсастығы мен айырмашылығымен, абстракциямен және нақтыланумен және басқа ақыл-ой операцияларымен салыстыру.
Мәселенің жағдайы неде және не анықталатындығына байланысты міндеттер 2-ге жіктеледі:
тікелей;
кері.
Олардың әрқайсысы әртүрлі дәрежеде болуы мүмкін және қарапайым, күрделі немесе аралас болуы мүмкін. Тапсырмаларды күрделі және қиынға жіктеу белгілі.
Қиындықтар дегеніміз - оқушыдан химия курсының әртүрлі тақырыптары бойынша теориялық білімдерін, әр түрлі типтегі мәселелерді шеше білу, белгілі бір есепті шешуге қажетті нәрсенің бәрін біріктіріп, таңдауды талап ететін тапсырмалар. Көбіне бұл жалпылама тапсырмалар. [7, 44б.].
Тапсырманың күрделілігі - бұл оларды шешуде қолданылатын білім мен дағдылардың көптеген элементтерін және ақыл-ой операцияларының белгілі бір тізімін қамтитын объективті түсінік.
Қиын міндеттер - бұл субъективті түсінік. Бұл шығармашылық көзқарасты, күтпеген ақылды әрекеттерді талап ететін міндеттерге қатысты. Олар тәуелсіз шешімдер үшін тек күшті оқушыларға берілуі керек. Сыныпта мұндай тапсырманы түсіндіруге болмайды. Оны жеке тапсырма ретінде немесе сабақтан тыс уақытта қолдануға болады. Алайда, нашар оқитын оқушылар үшін объективті салыстырмалы түрде қарапайым тапсырма қиынға соғуы мүмкін. Мұғалім мұны ескеруге міндетті, бұл жеке мәселелерді шешуге өте ыңғайлы.
Тапсырмаларды басқа тапсырмалармен теңестіруге болмайды: сұрақтар мен жаттығулар. Сұрақтарда репродуктивті (репродуктивті) табиғаттың қайталануы немесе белсенділігі ұсынылады, мысалы: ұғымның анықтамасын беру, заңды тұжырымдау, мұғалімнің көрсеткен құрылғының негізгі бөліктерінің тізімін және т.б.
Жаттығулар әдетте сұрақтар мен тапсырмалардан тұрады немесе аралас болуы мүмкін. Жаттығулардың негізгі мақсаты білім немесе дағдыларды игеру, сонымен қатар оларды жетілдіру мақсатында қайталанатын шараларды ұйымдастыру болып табылады.
Формада кез-келген тапсырманы орындау (сұрақ, тапсырма, жаттығу) ауызша, жазбаша немесе эксперименталды түрде орындалуы мүмкін. Бір тапсырманы ауызша орындау жазбаша және әсіресе тәжірибелікке қарағанда аз уақытты алады.
Проблемаларды ауызша шешу әсіресе оқушылардың ептіліктерін дамыту, индукция және дедукция, синтез және талдау сияқты ақыл-ой операцияларын үйрету, сонымен қатар білім беру үшін тиімді.
1.3 Орта мектепте химиялық білім берудің тиімді мүмкіндіктерін
ұйымдастыру
1.3.1 Мектептегі химия пәнін оқыту жүйесіндегі негізгі мәселелер
Химияны оқыту әдістемесі дегеніміз - мектептегі химия курсының мазмұны мен оны оқушылардың білімді меңгеру заңдылығын зерттейтін педагогикалық ілім. Химияны оқыту әдістемесінің мағынасы - химияны оқыту процесінің заңдылықтарын анықтап саралауда [6, 32б.].
Бұл процестің негізгі құраушылары:
оқыту мақсаты
мазмұны
әдістері
формасы
құралдары,
оқытушы мен оқушы әрекеті
Химияны оқыту әдістемесінің зерттеу нысаны - осы химия пәнін оқыту әрекеті. Оқыту педагогика, дидактика және әдістеме тұрғысынан түсінуге болатын күрделі әрекет болып табылады.
Химияны оқыту әдістемесінің зерттеу нысаны - осы химия пәнін оқыту әрекеті. Оқыту педагогика, дидактика және әдістеме тұрғысынан түсінуге болатын күрделі әрекет болып табылады. Химияны оқыту әдістемесінің негізгі функциясы оқушылардың бастапқы негізгі түсініктермен қатар, заңдылықтарды,теорияны мектептегі химия курсында меңгеріп, химиялық терминологияның ерекшелігіне сай қабылдауы мақсатында жағдай жасау.
Химиялық оқыту процесі жайлы И.Н. Нұғыманов оқулығында: Химияны оқыту әдістемесі - химиядан білім берудің мазмұнын және химияны оқыту барысының заңдылықтарын зерттейтін педагогика ғылымының дербес бір саласы - деп өзіндік пікірін берген [6, 35б.].
Г.М. Чернобельскаяның оқулығы бойынша берілген анықтама: Химяны орта мектепте оқыту - химияны оқыту процесінде оқушыларға білім беру, тәрбиелеу және дамыту туралы педагогикалық ілім
Яғни химияны оқыту әдістемесі төрт жүйенің қиылысуынан түзіледі, олар: білім беру, тәрбие, дамыту және химия ғылымы
Сурет 2 Химиялық оқыту әдістемесінің жүйесі
Осы түсініктердің әр қайсысын зерттейтін салалары білім беру - дидактика, тәрбие мәселесін - тәрбие теориясы, дамыту - психология және түсініктердің күрделі жүйесі ретінде химия есептеледі. Осы жүйелердің әсерлесуі өте терең болғандықтан өзара интеграцияланып жаңа білім жүйесі түзіледі. Ол төрт жүйенің түсініктерін біраз өзгерген түрде қолданады. Осы жүйе химияны оқыту әдістемесі деп аталады.
Барлық іс-әрекетті орындаушыға алғаш үйрету мен қалыптастыру жолында қиындықтар туындайтыны тәрізді,химияны оқыту кезінде де қиындықтар мен мәселелердің туындауы қалыпты көрініс болып есептеледі.
Мәселе - бұл қандай да бір мақсатқа негізделіп жасалатын іс-әрекет барысында туындайтын кедергілер қатары. Мәселелердің саны мен сапалық түрлері салалар мен әрекеттердің көптігіне қарай алуан түрлі болып келеді.
Психология саласында нақты зерттелген дағдының қалыптасуы мен дамуы-жүйелі жасалынатын, әрі үздіксіз қайталанатын әрекеттердің болуынан туады. Мысал ретінде, қарапайым нәресте. Нәрестелік шақтағы қадам басып, аяққа тұру процесі барлық адамның бойында болған проблемалы өтпелі шақ. Нәтижесі бірден көріне қоймайтын бұл процестің жемісті болуы үшін алдымен әрекет,сосын жүйелі әрекеттердің уақытқа тәуелділігі, процестің жемісті жүзеге асуы үшін қолданылатын әдіс-тәсілдер қажет болатыны барлығына белгілі. Сонымен қатар, қарапайым қадам басу процесі индивидуалдық қабілетпен тығыз байланысты. Өмір мен химияның байланыстылығы мынада:
Мысалға сәйкес, оқушы бойына химиялық түсінікті қалыптастыру мен химиялық білім беру мен үйрету жүйесі де біршама қиындықтардан тұратыны қалыпты мәселе болып табылады;
Химияны оқытудың жүйесі де өз деңгейінде орындалуы ең алдымен әрекет пен еңбекке негізделеді;
Химиялық білім беру шектелген уақытта жүзеге аспайтыны, арнайы құрылған оқыту жүйесімен үздіксіз жүзеге асатыны белгілі (уақытқа тәуелділігі);
Химияны оқытудың жемісті әрі сапалы атқарылуы үшін оқыту құралдары мен оқыту әдістерінің тығыз байланыстылығын ескеру;
Химиялық білім беру процесінің барлық оқушы мен оқу орындарында бірдей және бірқалыпты болуы мүмкін емес. Себебі, мысалда көрсетілгендей бұл процесті де қабылдау мен игеру, түсіну және дамыту қабілеттері тұлғалық қабілетпен тығыз байланысты болып саналады.
Бұл атап өткендер химиялық оқытуда кездесетің нақтылы жүзеге асатын мәселе болып есептелінеді, демек жалпылама проблемалық факторлар.
Химия пәнін орта мектептерде қазіргі бағдарламаға сәйкес 7-сынып оқушыларына оқыту жүзеге асырылып жатыр.
Химия және қоршаған орта, химиялық алғашқы түсініктер, Химия заңдары мен т.б негізгі бастапқы білім көзі оқушылардың 13-14 жастарында арнайы пән тұрғысында беріледі.
7 сыныпта химияны оқу кезінде оқушыларда кездесетін мәселелер. 7 сыныпта жалпы білім беретін мектеп оқушылары химияның жаңа оқу пәнін үйренеді. Жалпы білім беретін мекемелерде оқытуды ұйымдастыру мен жағдайларына қойылатын санитарлық-эпидемиологиялық талаптар материалдары бойынша 7-сыныптағы химия пәнінің күрделілік деңгейі мүмкін 13 балды құрайды. Химияны зерттеу 7 сыныптан басталады, қоршаған ортаны тану процесіне зимияны байланыстыра отырып оқыту барысында қызығушылық айтарлықтай орын алады және химиялық өзгерістердің табиғи құбылыс екенін түсіне бастаған оқушылардың ынтасы бастапқы кезеңде жоғары дәрежеде болады.
"Химия 7 сынып" курсының алғашқы үш ширегіндегі білімнің жаңа элементтерінің оқушы бірмезгілде шамадан тыс жүктелуі және соның салдарынан балалардыңбойында кездесетін психологиялық кедергілері:
"түсінбеймін, қаламаймын, жасамаймын!" болып келетін кертартпа әрекеттер [7, 112б.].
Химия - эксперименталды ғылым, демек, балаларға тәжірибелерді көбірек көрсету керек, ал химиялық символика мен номенклатураны олар практикалық іс-әрекет барысында жүзеге асырады деп саналады. Нәтижесі: балаларға тәжірибе ұнайды, бірақ олардың көпшілігі үшін химиялық таңбалармен бақыланатынын жазып алу үлкен проблема болып қала береді. Көптеген оқушыларға жаңа пән бойынша мүлдем жаңа, таныс емес материалдың үлкен көлемін үйрету өте қиын. Химиялық элементтер белгілерінің үйін дер кезінде зерделемегендіктен, болашақта пәнді оқытуда проблемалар туындайды, ал химияға деген ұнамсыз қалыптасқан көзқарас оны толығымен меңгеруге кедергі жасайтын ең өзекті проблема.
Жалпы химияны оқыту барысындағы туындайтын проблемалар 2 тарапты болып жіктеледі. Яғни:
1)Оқытушы үшін туындаған проблема;
2)Оқушы үшін туындаған проблема.
Оқытушы үшін туындайтын проблема - өзіндік мақсатына көзделген әрекетін күткен дәреже мен нәтижеде және уақыты жүзеге асыра алмауға әкелетін факторлар. Олар не болуы мүмкін? деген сұрақ туындайды.
Оқытушы үшін негізгі мәселе болып табылады:
Ең негізгі себеп оқушының ынтасы мен қызығушылығының болмауы;
Оқыту барысының уақыт есебінен шектелуі (сабақ санының бағдарламаға сай жетіспеушлігі);
Оқушымен жағымсыз байланыстардың орнауы немесе ортақ мәмілеге келе алмау;
Оқыту процесі барысында оқу құралдары мен техникалық жабдықтардың жетіспеушілігі;
Оқушы үшін туындайтын жиі мәселелер:
Химиялық білімді игеруге құлшыныстың туындамауы;
Химия пәнінің түсінікті әрі қызықты жоғары сапада өтпеуі;
Оқыту әдістері мен оқу құралдарының аздығы;
Оқытушымен еркін қарым-қатынас орната білмеуі;
Сараптай келгенде, екі тараптың мәселелері де бастапқы оқыту баспалдағында туындап қалған себепті орнайды.
Бұл дегеніміз химияны оқыту барысында ең алдымен қойылатын шарт- химия - бұл өте күрделі, ауыр пән деген ойды санадан тазалау. Оқытушы тарапында оқушыларға бұндай қарым-қатынас жасалса, жасқану мен қорқу талшықтары оянып, қызығушылық пен еркіндік бейсаналы түрде жойылады. Қазақ халқының мәтелі, ауызы күйген үрлеп ішер деген, осы жағдаймен байланысты. Химия түсінігінің, химия таңғажайыбының дәмін көрсетпей жатып, оқушыны пәннен, химия ғылымынан аластатып алу қателігі жиі кездеседі.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
3
1
Химиялық есеп түсінігінің қалыптасуы
6
1.1
Химиялық есеп ұғымына жалпы шолу
6
1.2
1.3
Есептердің түрлері мен классификациясы
Орта мектепте химиялық білім берудің тиімді мүмкіндіктерін ұйымдастыру
10
17
1.3.1
Мектептегі химия пәнін оқыту жүйесіндегі негізгі мәселелер
17
1.4
Химиялық есептің есеп шартын оқушыға түсіндіру мақсатында қойылатын талаптар
23
1.5
Химиялық есепті оқушыға ұсынудың технологиялық тәсілдері
29
1.6
1.7
1.7.1
2.
2.1
2.2
2.3
Есеп шығару барысында тиімді рөл атқаратын педагогикалық әдістер
Әдістемелік негізде химиялық есепті шығаруға толықтай икемделген оқушының қалыптасуы
Оқушы бойында есеп шығару процесі кезінде оның шартын түсіну икемділігін қалыптастыру бойынша оқушының теориялық моделі
Оқушы бойында есеп шығару процесі кезінде оның шартын
түсіну икемділігін қалыптастыру
Оқушы бойында есеп шығару процесі кезінде оның шартын
түсіну икемділігін қалыптастыру әдістемесі
Мектепте 9 сыныпта жүргізілген сабақ жоспарлары (ҚМЖ)
Оқыту барысында жүргізілген тәжірибелік зерттеулер
36
40
43
45
45
46
63
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
68
70
Кіріспе
Мемлекетіміздің тұңғыш президенті Н.Ә. Назарбаевтың халқымызға жолдаған Қазақстан-2050 стратегиясы бекітілген мемлекеттің саяси бағыты атты жолдауында ел сауаттылығы мен біліміне аса назар аударған. Соған дәлел тұңғыш елбасымыздың мына сөздер қатары: Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Қазіргі әлемде жай ғана жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз ең озық жабдықтармен және заманауи өндірісте жұмыс жасау машығын меңгеруге дайын болуы тиіс. Сондай-ақ, жалпы барлық ұрпақтың функционалдық сауаттылығына да зор көңіл бөлу қажет. Балаларымыз қазіргі заманға бейімделген болуы үшін бұл аса маңызды. [1, 25б].
Қазақстан халқына жолданған бұл жолдауға сүйенсек еліміздің сенім артқан әр оқушысы, ертеңгі ел болашағы заман ағымына сай, әлемдік бәсекеге бейім, ұшқыр ойлы, жан-жақты дамыған білімді, пайым-парасатты, көзі ашық азамат болып сауат алуы, тәрбиелену шарт.
Қазіргі таңдағы мемлекетіміздің қолға алған нақты мәселесі - ол білім сапасын жоғарылату. Саяси бағыт - бағдары бойынша өзге елдермен терезесі тең болатындай қоғамда сауатты ұрпақ тәрбиелеу. Білікті білім көзі болашағы жарқын елдің бастамасы екеніне көз жеткізген еліміздің алдындағы негізгі айқын міндет білім сапасын көтеру болып табылады.
Қайда қарасақ та, қайда көз жүгіртсек те - химия ғажайыптары - демекші, қоршаған ортаның сырын ашатын химия пәніне оқушыны бейімдеу заман талабы болып отыр. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында бейіндік оқытудың маңызы айқындалған. Бейіндік оқыту - жоғары сынып оқушыларының мамандануға жүйесі, оқушының өз кәсібін таңдауына жол ашатын оқу түрі.
XXI ғасыр - химия ғасыры! Баршаға мәлім себебі сол, химиясыз тіршілік жоқ. Жаратылыстану ғылымдарында айрықша орынға ие болған бұл ғылым, бұл білім өзегі, химия ілімі - жастардың оқыту жүйесінде нақты міндеттерге ие болып отыр. Әлем деңгейінде техникалық дамуды жоғарылату негізінде химия саласын тереңдетіп оқыту мектеп және жоғары оқу орындары (ЖОО) бағдаламасында өз күшіне енген болатын [2, 33б].
Химия саласы - нақтылы зерттелген, есептерімен дәлелденген солай болып жалғаса да беретін сала. Химиялық элементтер мен химиялық құбылыстар біршама өлшенген сапалардың себебінен анықталады, яғни сан мен сапа, өлшем менбірлік химия ғылымының ажырамас бөлшектері. Демек, есеп-қисапты химия ғылымына дұрыс қолдана білу болашақ елдің жарқын жетістіктеріне себепкер болуы белгілі. Осындай тұжырымдамаларға сүйенсек, химия пәнін және химиялық есептер шешу жолдарын жетік игерген ұрпақтың ой-санасы биік, елге қосар үлесі мол азамат пен азаматшалар болуына нақты сенім орнайды.
Химияны оқыту процесі жанданған сайын оқытушы ұстаздардың арқалайтын жүгі ауыр бола бермек, соған сәйкес қазіргі заман талабына сай мұғалім атаулы кәсіп иелеріне мемлекет тарапынан бірқатар міндет пен сенім жүктеліп отыр.
Педогогика саласы - білім беру мен үйрету, оқыту мен тәрбиелеу саласы өзіндік даму мөлшері тоқтамайтын, зерттемелері шектелмейтін, жетілдіру жұмыстары ізденіс жолында бола беретін сала. Өйткені, уақыт пен заман талабы артқан сайын ғылыми мәліметтер саны көбейген сайын, жаңашылдық ағымына ел қоғамы сай сауаттануы қажет. Еліміздің даму деңгейі биік болуы үшін білімді қоғам, соның іщінде білікті ұстаз мамандары мен білімді өскелең ұрпақ саны көп болу керек деп білемін.
Диплом жұмысының мақсаты: Химияны оқыту барысында есептің шартын оқушыларға тиімді әдіс-тәсіл мүмкіндіктерімен игерту жолдарын зерттеу.
Диплом жұмысының міндеті:
Химиялық есептің есеп шарттарын оқушылар тез әрі нақты қабылдауы үшін барлық оқыту әдіс-тәсілдеріне талдама жүргізу;
Оқытушы мен оқушыға екі тарапты тиімді және нәтижелі оқыту мүмкіндіктерін таңдау;
Зерттеу тақырыбына сәйкес мектеп базасында жан-жақты тәжірибелік жұмыстар жүргізу.
- Зерттеу нысаны - мектеп бағдарламасына сай 9 сыныпқа жүргізілген химияны оқыту үдерісі.
- Зерттеу жүргізілген мектеп базасы - Өскемен қаласы әкімдігінің №35 Орта мектебі КММ
- Дипломдық жұмыстың өзектілігі - қазіргі заман талабына сай, жаңартылған білім беру бағдарламасы негізінде мұғалім тек бақылап, бағдар беруші міндетін атқарады, ал оқушы негізгі білім көзін өздігінен қабылдауға бейімделуі керек. Оқушының химиядан берілген есептерді өз бетімен шығара білуі үшін алдымен есептің шартын дұрыс түсінуі ерекше маңызды рөл атқарады. Сондықтан есеп шартын түсіну икемділігін оқушы бойында қалыптастырудың жан-жақты тиімді оқыту мүмкіндіктерін іздестіріп, талдау жасау - өзекті мәселе. Химиялық сауатты, дұрыс көркемдеп берілген сандық есептерді шығартудың негізгі әдістемелік мүмкіндіктерін табу, жаңашыл мүмкіндіктерді қолдануға бағыт беру маңызды екендігі даусыз.
- Диплом жұмысына теориялық шолу. Дипломдық жұмыс барысы нақты әрі дәлелденген ғалымдардың ой-пікірлері мен ұсынған әдіс-тәсілдеріне жүгіне отырып жазылған. Көрсеткіштер мен сызбалар анализ(талдама)жасау нәтижелеріне сүйенілген. Теориялық мәліметтер салыстыру, біріктіру, талдау тәсілдерімен жазбаланса, жаңашылдық ұсыныстар мен қорытынды жазба жүргізілген зерттеу жұмыстары нәтижесіне сай көрсетілген.
Диплом жұмысының тәжірибелік маңыздылығы: бұл жазылған диплом жұмысы болашақ мұғалімдер үшін қолдануға болатын әдістемелік нұсқаулық. Салыстырмалы, талдамалы жұмыстар негізінде оңтайлы оқыту мүмкіндіктерін қолданған пайдаланушы тараптың оқушыларының білім деңейінің артуына көмекші құрал болары анық.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы: Химиялық есептің шартын оқушыға қиындықсыз игертуді негіздейтін мүмкіндіктерді сараптау барысында химиядан есеп шығаруда есеп шартын қиындықсыз меңгерген оқушының теориялық моделі құрылып, әдістемелік мүмкіндіктері анықталды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: дипломдық жұмыс жазбасы кіріспеден, негізгі бөлімнен, эксперименттік бөлімнен, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Диплом жұмысының жалпы көлемі 71 бет, 14 сурет, 5 кесте, 25 әдебиет көздері.
1 Химиялық есеп түсінігінің қалыптасуы
1.1 Химиялық есеп ұғымына жалпы шолу
Есептердің таным процесіндегі рөлі өте зор. Есеп шығару кезінде оқушылардың ойлау қабілеттері қалыпты жағдайға қарағанда тез дамиды. Сондықтан орта мектептерде математика, физика, химия пәндерін оқыту кезінде сандық сәне сапалық есептерді шығару өте маңызды орын алады.
Есеп дегеніміз - оқушының ойлау қабілетін кеңінен шыңдауға мүмкіндік беретін, білім беру функциясын атқарушы оқыту құралы.
Есеп ұғымының мәнін ашуда ғалымдардың ізденістері мен зерттеулері, сондай-ақ, жан-жақты пікірлері аз емес.
Білім мен ғылым саласы бір-бірімен ұштасып, тығыз байланысқа түсіп жатқандықтан түсініктемелер де сан түрлі салалар негізінде берілген.
Мысал ретінде айтсақ, Г.А. Балл өз зерттеулерінде есепті педагогикалық ұғым шеңберінен шығатын белгілі бір жүйе деп санайды. Ол есеп тұрғысында мұғалім мен оқушы тарапынан есеп шығару процесіндегі көрінетін іс-әрекеті жүйе ретінде сипатталғаны және жобаланғаны жөн болады деп пікір білдірген.
Л.М. Фридманның ойынша есеп дегеніміз қандай да бір мәселелі процесс екені айтылады. Яғни Л.М. Фридман Есептің генезисін процесс кезінде субьектінің пайда болған мәселелі жағдайды модельдеуі деп, ал есепті белгілер немесе жасанды тіл көмегімен жасалған мәселелі жағдайдың моделі деп сипаттайды.
Л.Л. Гурьева болса есеп түсінігін қалыптастыру процесінде нақты және қысқа қайырып ...есеп - бұл ойлау қызметінің құралы деп тұжырымдады.
Есеп түсінігін зерттеу кең ауқымды болып табылады. Жаратылыстану бағыты ғылымдары ішінде химия саласында негізгі білім күші болып табылады. Себебі, сонау алхимия дәуірінен бастап химиялық жаңышылдықтар мен өзгерістер, зерттеу жұмыстары нақты бір дәлелдің, есептеу жұмыстарының сүйеуімен ашылғаны бәрімізге мәлім. Алғашқы химиялық элементер мен олардың қасиеттері, рекциялардың жүру мен себеп-салдарының талқыға түсіп, ғалымдардың ортақ шешімге келіп бір-бірін мойындауы да осы есептің көмегінде жүзеге асқан. Есеп - бұл шешімі белгісіз сұраққа берілген нақты әрі дәлелденген жауап жұмысы. Ол пайда болуымен қатар, тексеріледі және дәлелденеді.
Демек, химиялық есеп - химия ғылымының ғылым ретінде танылуының негізгі себепкері мен тірегі. Химиялық есеп - химиялық жаңашылдықтардың пайда болу тірегі немесе адвокаты (қорғаушы).
Қазіргі заманда дамыған химия ғылымының білім беру саласында маңызы зор, демек химиялық есептің де маңызының айрықша екенін білеміз.
Химиялық есеп - химияны оқыту жүйесінде білім берудің негізгі көзі. Химиялық есептерді оқушы шешу барысында өз бойында жан-жақты, пайдалы дағдыларды қалыптастырады. Есепті шешу кезінде алдымен химия ғылымында қолданылатын теориялар мен заңдар, ұғымдар мен терминдердің негізгі мазмұнын, қосылыстардың химиялық атаулары мен формулаларын, химиялық реакциялардың теңдеулерін, заттардың физикалық және химиялық қасиеттерін, математикалық формулаларды еске түсіре отырып, есептің шартында берілген негізі мәселелік жағдайды шешу үшін қолдануға тырысып бағады. Есіне түсіре алмаған жағдайдың өзінде, оқушы анықтамалық оқу құралдарын пайдаланып, ақпарат көзін табу үшін ізденіс жасауды қалыптастырады [3, 35б].
Оқушы үшін химиялық есептің маңызы мен рөлі:
Химияны оқыту барысындағы есеп шешудің оқушыға беретін маңызды дидактикалық міндеттемелері:
оқушылардың өзіндік жұмыс атқаруы және ізденіс жолымен белсенді жұмыс жасауға үйрету;
оқушының алған білімдері мен дағдыларын жүйелі әрі берік түрде қалыптастыру;
оқушыны химиялық білімдерін өмірде пайдалануға баулу;
Педагогикалық білім беру процесінің атқаратын дидактикалық негізгі 3 мақсаты:
1.Оқыту;
2.Тәрбиелеу;
3.Даму.
Химияны оқыту кезіндегі есептердің тәрбиелік маңызы да жоқ емес. Алған химиялық білімдерін дамыта отырып, басқа да қасиеттерді сіңіре алады. Есеп шешу процесінің ұзақтығы немесе есептің күрделілігі тағы да басқа факторлары оған себеп болады.
Химиялық есептердің оқушы үшін тәрбиелік маңыздылығы:
оқушыны еңбексүйгіштікке баулуы; (ізденіс пен өзіндік жұмыс)
төзімділік пен жауапкершілікке үйретуі; (оқушының есеп шешімін табуға деген ынтасы арқылы істі аяғына дейін жеткізу қасиетін қалыптастырады)
жігерлілік пен қайсарлық қасиеттерін дамытуы;
таным көзі ашылып, ақыл-ойы дамуының көзі болуы.
Химиялық есеп - пән аралық байланысты туындатушы да болып келеді. Химияның есеп арқылы математика, алгебра, геометрия, физика пәндерімен тығыз байланысты екені көрінеді. Сонымен қатар, есептің түрлеріне байланысты биология, тарих пәндеріне де жақын екені байқалады. Бұл дегеніміз - химияны оқу мақсатында оқушы есеп шығарады, ал есеп шығару барысында есептің түрлілігіне сай ойлау сигналы іске қосылып, терең әрі формальды-логикалық ойлау жүйесі дамиды. Дәлелдеу, талқылау, ақпарат сақтау сияқты оқушы миында ойлау элементтері беки түседі. Дүниетанымдық көзқарасы күшейеді. Оқушының есеп шешу барысындағы шыңдалатын нүктелері жайлы тек химия ғалымдары ғана емес, психологтар мен дидактологтар атап өткені мына тұжырымдамасынан байқалады: Есеп шығару - ойлау іс-әрекетінің кешенді моделі!.
Химиялық есептің қасиетінің мағыздылығы, жоғарыда көрсетілгендей тұлға дамуы барысында озық орынға ие. Ендігі кезек химиялық есептің өзіне тән негізгі ерекшелігі. Химия ғылымы - нақтылы зерттеуге жүгінетін ғылым екенін ескерсекхимиялық есеп те нақтылы бір заңдарға сүйенген, шешімі тура әрі дәлелдемесіне сай ұғым екені белгілі.
Химиялық есептердің сонау заманнан келе жатқаны себебінен, есептердің түрі де, шарт берілісі мен шешілу барысы да заманмен қатар дамып келе жатқан факторлар болып табылады. Дегенмен, есеп шешу процесінде өзгермейтің де қағидалар бар. Солардың қатарына мыналар да жатады:
Есептің тиянақты берілу шарты;
Нақты тақырыпқа сәйкестігі;
Шешілу жолының (химиялық) айқындығы
Бұл қағида жалпы есеп ұғымымен тығыз байланысқан ғылымдар үшінде мағызды болып табылады.
Химиялық есеп түсінігі - аты күрделі болғанымен, берілісі мен сұрағына жіті назар аударып, қажетті химиялық заңдарға сүйеніп, есепке қажет деп саналатын формулалардың алгоритмін дұрыс құра білсе қарапайым тапсырма болып есептеледі.
Химиялық есептің қарапайымдылығын оқушы санасында ұғындыру үшін оқытушы білу керек және ұғыну керек мәселелер бар. Нақтылап келгенде, Химия есептерін шығару оңай емес,дегенмен аса қиын да емес деген ұстанымды өз бойында және оқушыға бекітуі керек. Яғни, есептерді шығару үшін ғажайыптар мен ойға жол бермей,екі нәрсені қолдану керек. Ол - логика мен сана.
Ғылымдардың атасы Аритсотельдің өзі осыған негіз болатын тұжырымдамасын бекіткен. Аристотельдің зерттеуімен және бастауымен дұрыс ойлай білу немесе логика ұғымы қалыптасып, ішінара жүйеленген. Ол Логика - дұрыс ойлау, түсіну, бағытталған зейіннен туындаған ой қорытындысы деп есептейді. Ғалымның бастауымен осыған сай формальді логика түсінігі ғылымдар жүйесіне енген.
Логикалық ойлау жүйесі математика, физика, химия, тіл ғылымдарында да нәтижені оңтайлы етуші негізгі фактор. Сана мен логика жайында еліміздің ғалымдары да жан-жақты қарастырып салалық рөлдерін зерттеген. Солардың бірі екінші ұстаз атымен белгілі қазақ ғалымы Әл-Фараби да толығымен Аристотельдің бағытын құптап, саналы ойлау мен зейінді ойлай білу, түсінумен жалғасатынын және нақты ой қорытындысы дәлелдеу процесінде қиындық тудырмайтынын ерекше атап өткен.
Саналы ойлай білу мен логика химия саласының ашылуы кездерінен әрекет етіп келеді. Яғни туындаған, химиядағы логика түсінігі ертеден маңызы мен орны бар екені көрінеді. XXI ғасыр химиясына дейінгі прогрессивті зерттеу мен жаңалықтар бұның дәлелі болып саналады. Қарапайым мысал - химиядағы әр түрлі қисындарға қарамастан жүйелі жасалған Менделеев периодтық жүйесі.
Есеп және логика ұғымдары ажырамас бөлшектер екені нақтыланған, дәлелденген қорытынды болып табылады.
Химиялық есептің түрлері мен күрделігі артқан сайын оқушы бойында логикалық ойлау жүйесі артатыны көрінеді. А.М. Матюшкинннің анықтамасына жүгінсек:
Оқыту процесіндегі ойланудың ең басты қызметі жаңа білім үйреніп, жаңаша әрекет жасауға мүмкіндік беретінінде. Адам өміріндегі барлық дерлік білім жүйесі мен іс-әрекеттері оның ойлау қабілетінің көрсеткіші немесе нәтижесі. Адамның білімі - оның ойлануының көрінісі...
Химиялық есептер түсінігінің шығу тегі химиялық микроэлементтердің қасиеттерін есептеуден негіз алады. Ал, бұл түсініктің шегі жоқ. Демек қазіргі химия деңгейі жоғарылаған сайын, ондағы есептеулер мен дәлелдемелер де күрделеніп қатар жүреді. Химия - бұл пирамида. Ал пирамиданың құрылымы химиялық есептер негізімен жасалады деп саналады. Яғни, химиялық есеп-химия ғылымын бөлінбейтін бір фрагменті.
Химияны оқыту жүйесінде химиялық есептің орын алуы оқушыны жүйелілікке тәрбиелейді. Химиялық теориялық білімдерді түсіну деңгейі, автоматты түрде есеп шешуде маңызды сипатқа ие болады. Оқыту процесі екі негізгі бөлімнен тұрса:
а)Теориялық оқыту
б)Практикалық (тәжірибелік) оқыту
Екі қадамның біреуі ғана орындалған оқыту процесі өз шегіне жетпеген, мақсаты орындалмаған іс-әрекет болып табылады. Педогикалық шыңына жету мақсатында химия саласы оқу міндеттерін толықтай орындауы шарт. Жоғарыда көрсетілген Б нұсқасы (практикалық оқыту) - химиялық есеппен тығыз байланысты деп есептелінеді. Оқушы А нұсқасында (теориялық оқыту) алған білімді химиялық есептерді шешу жолында қолданып, өз білім деңгейінің көрсеткішіне қол жеткізу мүмкіндігін ала алады. Химияны оқыту барысындағы Б нұсқасына экперименттік жұмыстар кіретіні де белгілі. Эксперименттік шамалар мен іс-әрекеттер қорытындысын жасау барысында химиялық есептеулер қолданылады. Бұл дегеніміз, химиялық есептер - теориялық білімдердің түрлілігіне қарамастан оның қорытынды дәлелдеме көрсеткіші функциясын атқарып жүру сипаты.
Химия ғылымының дамуында химиялық есептердің маңызы:
Химиялық жаңашылдықты тудырушы;
Химиялық заңдардың күшін жоғарылатушы;
Зерттеу жұмыстарының нақтылығын көрсетуші;
Химиялық білім берудің негізгі факторы;
Химиялық білім деңгейлерін анықтаушы;
Ғалымдар арасындағы біртұтастық пен қорытынды шығарушы.
Химиялық есептердің маңыздылығы мен міндеттері турасында бірқатар әдіскерлердің Ю.В. Ходаков, Л.А. Цветкова, Г.Б. Чернобельская еңбектерінде көрсетілген [3, 69 б].
1.2 Есептердің түрлері мен классификациясы
Есеп ұғымы - жалпы химиялық білім беру үрдісінің, химияны оқыту процесінің бір бөлшегі. Жеке немесе бірнеше оқушыға химиялық білімді түсіндіру және бекіту есептер шығарумен тығыз байланысты екені белгілі. Оқыту жүйесі қандай сала тұрғысынан болса да педагогикалық негізгі заңдарға сүйеніп жұмыс атқаратын жүйе екенін ұмыпау шарт.
Оқыту жүйесінің ел дамуындағы алатын орны айрықша. Оқыту жүйесінің жүйелілігі, сапалылығы мемлекеттік білім деңгейінің көтеруіліне себепкер ең басты құрал. Оқыту процесі маңыздылығына сәйкес, тармақтары көп күрделі процесс болып табылады.
Дидактика (грек тілінен аударғанда didaktikos - оқуға байланысты оқыту) - білім беру әдістемесі және теориясын дамытушы педагогиканың саласы [4, 74б.].
Ғылымға бұл терминді алғаш енгізіп, түсінік қалыптастырған ғалым неміс педогог-ғалымы Вольфранг Ратке (1571-1635).
Бұл ұғымды ғылыми ортаға осы мағынасымен қолданып жарыққа шығарған 1657 жылы Я.А. Коменскийдің Ұлы дидактика еңбегінің педогогика айналымындағы орны зор.
Дидактиканың негізгі мақсаты: оқыту мен үйрету.
Химия дидактикасы оқытушылардың ықпалымен химия ғылымының негізгі ілмін үйрету жүйесі және оқу пәні ретінде түсініледі
Химия дидактикасы арнайы заманауи педагогикалық ғылымдардың біріфизикалық объект және зерттеу пәні.
Химия дидактикасы бұл әдістеме, теория жәнехимиялық білім беру практикасы. Бұл білім беру әдістемесінің атқаратын қызметі:
оқыту
тәрбиелеу
дамудың маңызды міндеттерін шешу
Химияны оқыту жүйесі білімді қалыптастыру болып табылатындықтан, білімнің өзегі есеп шешу әдіс-тәсілдері мен үйрету дағдыларын да толығымен қарастырады.
Есеп - химия байланысы оқыту жүйесінде қатар жүруші ұғымдар. Химияны оқытудың оқыту құралы болып саналатын есеп түсінігінің ауқымы кең болып келеді
Химиялық есептер - сұрақ жағдайы бар танымдық тапсырмалар, оған қойылатын талаптар, функционалдық тәуелділіктер және жауап талаптары кіреді. Өзінің дидактикалық мақсаты бойынша тапсырмалар - бұл білім мен іскерлікті интегративтік қолданудың, химиялық тілдің сандық және сапалық сипаттамалары арасындағы тұтастықты орнатудың құралы. Химиялық есептерді шешу процесі қызықты болуы және кроссвордтарды шешетін әуесқойлар алатындай қанағаттану әкелуі тиіс. Оқу үдерісіне міндеттерді қосу оқушылардың дербестігі мен белсенділігін қамтамасыз етуге, берік білім мен біліктерді қалыптастыруға, оқытудың өмірмен байланысын жүзеге асыруға мүмкіндік береді, сондай-ақ оқушылардың кәсіби бағдарына ықпал етеді. Химиялық тапсырмаларды тек қана бір жолмен шешуге болады - үнемі тапсырмаларды жүйелі түрде шеше отырып жүзеге асыру [4, 82б].
Химиялық есептерді шешу барысында оқушылар күрделі ойлау қызметін жүзеге асырады, ол ойлаудың (білімнің) мазмұндық жағынан да, әрекетті жағынан да дамуды анықтайды. Білім мен біліктердің тығыз өзара әрекеттесуі-ойлаудың түрлі тәсілдерін қалыптастырудың негізі. Тапсырмаларды шешу кезінде оқушылардың ойлау процесін құру іскерлігін қалыптастыруға ұмтылу сабақтар мен үй тапсырмаларын нақты жоспарлау негізінде міндеттер жүйесін құруға әкелді.
Әрбір химияны меңгертуші оқытушы алдындағы міндеттердің бірі-метапредметті әмбебап оқу іс-әрекеттерін қалыптастыру, олар, атап айтқанда, мәтінді түсіну, мәтінді құрылымдау, басты және екінші дәрежелі, негізгі идеяны бөліп алу, сипатталатын оқиғалардың дәйектілігін құру, мәтінде қажетті ақпаратты табу, оны жалпылау және түсіндіру, мағыналық оқу негіздерін меңгеру. Мұның бәрі кез келген қызмет саласында білім алу үшін қажет. Химия сабағында ең алдымен оқушылар осы ғылымның символдық тілін меңгеруі тиіс. Химиялық бастапқы түсінік қалыптасқан оқушыға ғана химиялық тапсырмалар мен есептерді ұсынуға болады.
Химиялық есептерді шешу - химия ғылымының негіздерін меңгертудің фундаменті. Оқу үдерісіне міндеттерді қосу оқытудың келесі дидактикалық принциптерін іске асыруды көздейді:
1) оқушылардың дербестігі мен белсенділігін қамтамасыз ету;
2) білім мен шеберліктің беріктігіне қол жеткізу;
3) оқытудың өмірмен байланысын жүзеге асыру;
4) химияны политехникалық оқытуды, кәсіби бағдарды жүзеге асыру.
Тапсырмаларды шешу оқушылардың практикалық іскерліктері мен дағдыларын меңгеруге көмектеседі (есептер мен тәжірибелер жасау). Міндеттер оқушылардың ойлауын дамытудың маңызды құралы болып табылады. Ойлаудың рационалды тәсілдерін қалыптастыратын, білімнің формализмін жоятын, өзін-өзі бақылау дағдыларын үйрететін, дербестікті дамытатын міндеттерді шешудің үлкен дамытушы функциясы.
Есептің білім беру рөлі, мысалы, есептеу тапсырмалары оқушылардың алдында химияның сандық жағын нақты ғылым ретінде ашып көрсетеді. Есептер арқылы теорияның практикамен байланысы жүзеге асырылады, оларды шешу барысында заттар мен процестер туралы химиялық түсініктер бекітіледі және жетілдіріледі. Міндеттерді шешу негізінде, әсіресе сапалы проблемалық оқытуды оңай ұйымдастыру қалыптасады.
Тапсырмаларды шешу барысында күрделі ойлау қызметі жүретіндіктен оқушы алдында проблемалық оқыту болып та саналады.
Мәселелерді шешу барысында ойлаудың (білімнің) және нақтының (операциялардың, әрекеттердің) мазмұндық жағының да дамуын анықтайтын оқушылардың күрделі ақыл-ой белсенділігі байқалады.
Білім мен іс-әрекеттің тығыз өзара әрекеті ойлаудың әртүрлі әдістерін қалыптастыруға негіз болады:
пайымдаулар;
қорытындылар;
дәлелдер.
Өз кезегінде есептерді шығаруда пайдаланылатын білімді 2 түрге бөлуге болады: оқушы тапсырма мәтінін және білімін талдау кезінде алған білімі, онсыз шешу процесі мүмкін емес. Бұл әртүрлі анықтамаларды, негізгі теориялар мен заңдылықтарды, әртүрлі химиялық түсініктерді, заттардың физикалық және химиялық қасиеттерін, қосылыстар формулаларын, химиялық реакция теңдеулерін, заттардың молярлық массаларын және т.б.
Бұл химиялық мәселелерді шешу екенін есте ұстаған жөн - бұл мақсат емес, білімді терең меңгеруге ықпал ететін жаттығу құралы.
Жеке тапсырмалардың маңыздылығына қарамастан, біртұтас оқу үрдісінің әсері жүйе құруы керек әр тақырып бойынша тапсырмалар жиынтығымен қамтамасыз етіледі. Осылайша, оқу процесін ресурстық қамтамасыз етудің негізгі элементі міндеттер жүйесі болып табылады.
Шешімдер жүйесі химиялық тапсырмаларға ауызша, жазбаша және эксперименттік түрде шешілетін жоғары сапалы және есептеу есептері кіруі керек. Мұғалім өз жүйесін сабақты және үй тапсырмасын нақты жоспарлау негізінде жасайды, ал оқушылардың үй тапсырмасы қателіктерді міндетті түрде анықтаумен жүйелі түрде бақыланады. Ұсынылған тапсырмалар саны ұзақ дағдыларды қалыптастыру үшін жеткілікті болуы керек, бірақ артық емес, өйткені бұл қызығушылықты жоғалтады.
Мектептегі химиялық есептердің нақты дамыған жіктемесі жоқ. Химия бойынша оқу құралдарында есептерді шығаруға арналған арнайы оқу құралдары, мақалаларда тапсырмаларды жіктеудің түрлі нұсқалары берілген.
Химиялық есептерді екі топқа жіктеу жалпыға бірдей танылады: сандық және сапалық, оларды шешу үшін есептеулердің қажеттілігіне байланысты.
Бүгінгі таңда химиялық проблемаларды жіктеуге бірыңғай көзқарас жоқ. Мектептегі химиялық есептердің нақты дамыған жіктемесі жоқ. Химия бойынша оқулықтарда есептерді шығаруға арналған арнайы әдістемелік құралдар және мақалаларда тапсырмаларды жіктеудің түрлі нұсқалары берілген. Химиялық проблемалар ауызша, жазбаша және эксперименталды түрде шешілетін сапалы және сандық болып жіктелетіні жалпыға мәлім.
Химиялық есептеулерді 3 топқа бөлуге болады [5, 22б.]:
1. Заттардың химиялық формуласын немесе формуланы алу арқылы шешілетін тапсырмалар.
2. Химиялық реакция теңдеуі қолданылатын есептер.
3. Заттардың ерітінділеріне байланысты тапсырмалар.
Қарапайым есептеу есептері
I. Тапсырмалар реакция теңдеулерін қолданбай шешіледі:
1. Заттардағы элементтердің массалық қатынасын есептеу.
2. Есептеулер оның формуласына сәйкес құрамдағы элементтің массалық үлесі.
3. Масса-моль коэффициенттеріне негізделген есептеулер.
4. Көлем - моль қатынасы бойынша есептеу.
5. Газдардың салыстырмалы тығыздығын пайдаланып есептеулер.
6. Заттың қарапайым формуласын тудыру.
7. Заттың нақты формуласын тудыру.
8. Авогадро нөмірін пайдаланып есептеулер.
9. Заттардың ерітінділеріне байланысты тапсырмалар.
10. Қоспадағы тапсырмалар.
II. Химиялық реакция теңдеулерін қолдану арқылы шешілетін есептер.
1. Басқа заттың белгілі массасына сәйкес заттардың массасын есептеу.
2. Масс - моль қатынасы бойынша есептеулер.
3. Көлем - моль қатынасы бойынша есептеулер.
4. Артық ұғымын қолданатын тапсырмалар.
5. Қоспалары бар заттарды қолданатын тапсырмалар.
6. Реакция өнімінің шығымдылығы және өндіріс шығындары бойынша тапсырмалар.
7. Химиялық формуланы табуға арналған тапсырмалар.
8. Ерітінді түрінде қандай заттар берілген тапсырмалар.
9. Қоспадағы тапсырмалар.
Тапсырмалардың осы түрлерінің әрқайсысына тағы бірнеше тапсырма түрлері кіреді.
Есептеу тапсырмаларын дидактикалық жіктеу
1. Физикалық шамалардың арақатынасын меңгеру үшін:
а) мұғалім көрсеткені үшін;
б) оқушылардың өзіндік жұмысы үшін.
2. Зерттеу объектілерінің сандық сипаттамаларын игеру үшін:
а) тақырыптың кейбір мәселелері бойынша;
б) тақырып бойынша тұтастай;
в) тұтастай алғанда бөлім үшін;
ж) жалпы ставка бойынша.
3. Бақылау үшін:
а) ағымдағы (сауалнама);
б) тақырыптық;
в) бөлім үшін;
г) ставка бойынша.
Химиялық есептерді жіктеуде өзіндік зерттеуі мен пікірін қалдырған
С.Г. Шаповаленко оқу материалының сипаты (заң, теория, ұғым), түрі (ерітінділер) және символикасы (химиялық формула, теңдеу) бойынша сандық есептерді жеті типке бөлген болатын [5, 29б.].
Химиялық есептердің бұдан бөлек қосымша мынадай түрлері де кездеседі:
Қақпан есептер;
Жұмбақ есептер;
Олимпиадалық есептер;
Шығармашылық есептер.
Химиялық есептер
Сандық есептер Сапалық есептер
Химиялық формула Химиялық реакция Ерітінділер бойынша
бойынша теңдеулері бойынша
Сурет 1 Химиялық есептер класификациясына схема
Есептеулерде көбінесе қарапайым арифметикалық амалдар, пропорциялар және теңдеулер жүйесін шешу қолданылады.
Химиялық білімді қолданбай, тек математикалық әрекеттер берілген тапсырмалар химия курсында сәтті деп саналмауы керек. Мұндай мәселелер математикада шешіледі, мысалы: Суды зарарсыздандыру үшін 1 литр суға 0,2 мг хлор қосылады. 1000 литр суды хлорлау үшін қанша миллиграмм хлор қажет болады?. Бұл мәселені шешу үшін химиялық білім қажет емес, қарапайым математикалық операцияларды орындау мүмкіндігі қажет.
Егер оның негізгі сұрағы басқаша тұжырымдалған болса, жоғарыда аталған мәселе химиялық мағынаға ие болады, мысалы: 1000 литр суды хлорлау үшін қажет болатын хлор мөлшерін анықтаңыз ба?. Бұл мәселені шешу үшін студенттер Авогадро заңы, зат мөлшері, молярлық ұғымдары туралы білімдерін қолданулары керек [6, 8б.].
Осылайша, тапсырмаларды таңдау кезінде келесі талаптар сақталады: міндеттердің мазмұны химиядағы теориялық материалға негізделуі керек, оның басқа ғылымдармен, өмірмен байланысын көрсетеді. Сонымен қатар, материалдың математика туралы білімін жаңартып, күрделіліктің жеткілікті деңгейінде ұсынуы маңызды.
Мәселелерді шешу кезінде химиялық есептеулер мүлдем қажет емес деп есептейтін оқушылардың ынтасыз көздерін жиі көреді. Содан кейін мұғалім олардың қажеттілігін негіздеу үшін өмірлік мысалдарды қолданады. Сіз үйден есептеуге байланысты қандай да бір үй тәжірибесін жасауды сұрай аласыз.
Химияны зерттеудегі маңызды орын эксперименттік проблемалар сияқты проблемалар типіне бөлінеді. Олардың құрылымында эксперименттік тапсырмалар, сондай-ақ есептелген міндеттер шарттар мен талаптардан тұрады. Бұл проблемалардың басты ерекшелігі - оларды шешу химиялық тәжірибені қажет етеді. Олар бейорганикалық және органикалық заттарды зерттеумен байланысты тапсырмаларды қамтиды.
Белгілі сапалық тапсырмалардың ішінде келесілерді көрсетуге болады:
1. Тізімделген немесе байқалған құбылыстарды түсіндіру. Неліктен кальций карбонатының күкірт қышқылымен реакциясы алдымен қатты басталады, содан кейін тоқтайды? Неліктен құрғақ аммоний карбонатын қыздырған кезде зат түтіктен жоғалады?
2. Нақты заттардың сипаттамасы. Қандай заттар және неге тұз қышқылы реакция жасай алады? Төмендегі заттардың қайсысы тұз қышқылы реакциясына түседі?
3. Затты тану. Түтіктердің қайсысында қышқыл, сілтілік, тұз бар? Қандай түтікте тұз қышқылы, күкірт, азот бар?
4. Заттардың сапалы құрамын дәлелдеу. Аммоний хлориді құрамына аммоний ионы және хлор ионы кіретіндігін қалай дәлелдеуге болады?
5. Қоспаларды бөлу және таза заттарды бөлу. Көмірқышқыл газының (IV) қоспасынан оттегін қалай тазартуға болады?
6. Заттарды алу. Мырыш хлориді барлық жолмен алыңыз.
Трансформация тізбегі, сондай-ақ материяның өндірісі, егер бірқатар басқа заттар бастапқы сияқты берілген болса, бірдей типтегі міндеттерге беріледі. Құрылғыны пайдалануға арналған тапсырмалар болуы мүмкін, мысалы: аммиак, оттегі, сутегі, хлор және т.б. жинауға арналған құрылғылардың қайсысын қолдануға болатындығын көрсетіңіз. Тапсырмалар ауызша, жазбаша немесе эксперименталды түрде шешіледі.
Шешуде қолданылуы қажет білім элементтерінің санына байланысты қарапайым, күрделі және біріктірілген есептер бөлінеді.
Біріктірілген тапсырмалар кіреді стандартты емес тапсырмалар санына дейін. Олардың әрқайсысын стандартты тапсырмалардың белгілі бір санына бөлуге болады. Болашақ мұғалім үшін әр түрлі бірлескен есептерді шешіп қана қоймай, сонымен бірге оқу процесінің қажеттіліктеріне, оқушылардың жеке ерекшеліктеріне байланысты, жеке тұлғаның жеке білім беру траекторияларын құру кезінде әр түрлі типтік тапсырмаларды біріктіре отырып, осы тапсырмаларды орындай білу керек.
Біріктірілген тапсырмаларды құрастыру әдістерін білу студенттердің өзіндік және бақылау жұмыстарын әртараптандыруға мүмкіндік береді.
Біріктірілген және сапалы, есептелген тапсырмалар оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға ықпал етеді. Мәселелерді шешу барысында оқушылардың интенсивті ақыл-ой белсенділігі талдау мен синтездеумен, ұқсастығы мен айырмашылығымен, абстракциямен және нақтыланумен және басқа ақыл-ой операцияларымен салыстыру.
Мәселенің жағдайы неде және не анықталатындығына байланысты міндеттер 2-ге жіктеледі:
тікелей;
кері.
Олардың әрқайсысы әртүрлі дәрежеде болуы мүмкін және қарапайым, күрделі немесе аралас болуы мүмкін. Тапсырмаларды күрделі және қиынға жіктеу белгілі.
Қиындықтар дегеніміз - оқушыдан химия курсының әртүрлі тақырыптары бойынша теориялық білімдерін, әр түрлі типтегі мәселелерді шеше білу, белгілі бір есепті шешуге қажетті нәрсенің бәрін біріктіріп, таңдауды талап ететін тапсырмалар. Көбіне бұл жалпылама тапсырмалар. [7, 44б.].
Тапсырманың күрделілігі - бұл оларды шешуде қолданылатын білім мен дағдылардың көптеген элементтерін және ақыл-ой операцияларының белгілі бір тізімін қамтитын объективті түсінік.
Қиын міндеттер - бұл субъективті түсінік. Бұл шығармашылық көзқарасты, күтпеген ақылды әрекеттерді талап ететін міндеттерге қатысты. Олар тәуелсіз шешімдер үшін тек күшті оқушыларға берілуі керек. Сыныпта мұндай тапсырманы түсіндіруге болмайды. Оны жеке тапсырма ретінде немесе сабақтан тыс уақытта қолдануға болады. Алайда, нашар оқитын оқушылар үшін объективті салыстырмалы түрде қарапайым тапсырма қиынға соғуы мүмкін. Мұғалім мұны ескеруге міндетті, бұл жеке мәселелерді шешуге өте ыңғайлы.
Тапсырмаларды басқа тапсырмалармен теңестіруге болмайды: сұрақтар мен жаттығулар. Сұрақтарда репродуктивті (репродуктивті) табиғаттың қайталануы немесе белсенділігі ұсынылады, мысалы: ұғымның анықтамасын беру, заңды тұжырымдау, мұғалімнің көрсеткен құрылғының негізгі бөліктерінің тізімін және т.б.
Жаттығулар әдетте сұрақтар мен тапсырмалардан тұрады немесе аралас болуы мүмкін. Жаттығулардың негізгі мақсаты білім немесе дағдыларды игеру, сонымен қатар оларды жетілдіру мақсатында қайталанатын шараларды ұйымдастыру болып табылады.
Формада кез-келген тапсырманы орындау (сұрақ, тапсырма, жаттығу) ауызша, жазбаша немесе эксперименталды түрде орындалуы мүмкін. Бір тапсырманы ауызша орындау жазбаша және әсіресе тәжірибелікке қарағанда аз уақытты алады.
Проблемаларды ауызша шешу әсіресе оқушылардың ептіліктерін дамыту, индукция және дедукция, синтез және талдау сияқты ақыл-ой операцияларын үйрету, сонымен қатар білім беру үшін тиімді.
1.3 Орта мектепте химиялық білім берудің тиімді мүмкіндіктерін
ұйымдастыру
1.3.1 Мектептегі химия пәнін оқыту жүйесіндегі негізгі мәселелер
Химияны оқыту әдістемесі дегеніміз - мектептегі химия курсының мазмұны мен оны оқушылардың білімді меңгеру заңдылығын зерттейтін педагогикалық ілім. Химияны оқыту әдістемесінің мағынасы - химияны оқыту процесінің заңдылықтарын анықтап саралауда [6, 32б.].
Бұл процестің негізгі құраушылары:
оқыту мақсаты
мазмұны
әдістері
формасы
құралдары,
оқытушы мен оқушы әрекеті
Химияны оқыту әдістемесінің зерттеу нысаны - осы химия пәнін оқыту әрекеті. Оқыту педагогика, дидактика және әдістеме тұрғысынан түсінуге болатын күрделі әрекет болып табылады.
Химияны оқыту әдістемесінің зерттеу нысаны - осы химия пәнін оқыту әрекеті. Оқыту педагогика, дидактика және әдістеме тұрғысынан түсінуге болатын күрделі әрекет болып табылады. Химияны оқыту әдістемесінің негізгі функциясы оқушылардың бастапқы негізгі түсініктермен қатар, заңдылықтарды,теорияны мектептегі химия курсында меңгеріп, химиялық терминологияның ерекшелігіне сай қабылдауы мақсатында жағдай жасау.
Химиялық оқыту процесі жайлы И.Н. Нұғыманов оқулығында: Химияны оқыту әдістемесі - химиядан білім берудің мазмұнын және химияны оқыту барысының заңдылықтарын зерттейтін педагогика ғылымының дербес бір саласы - деп өзіндік пікірін берген [6, 35б.].
Г.М. Чернобельскаяның оқулығы бойынша берілген анықтама: Химяны орта мектепте оқыту - химияны оқыту процесінде оқушыларға білім беру, тәрбиелеу және дамыту туралы педагогикалық ілім
Яғни химияны оқыту әдістемесі төрт жүйенің қиылысуынан түзіледі, олар: білім беру, тәрбие, дамыту және химия ғылымы
Сурет 2 Химиялық оқыту әдістемесінің жүйесі
Осы түсініктердің әр қайсысын зерттейтін салалары білім беру - дидактика, тәрбие мәселесін - тәрбие теориясы, дамыту - психология және түсініктердің күрделі жүйесі ретінде химия есептеледі. Осы жүйелердің әсерлесуі өте терең болғандықтан өзара интеграцияланып жаңа білім жүйесі түзіледі. Ол төрт жүйенің түсініктерін біраз өзгерген түрде қолданады. Осы жүйе химияны оқыту әдістемесі деп аталады.
Барлық іс-әрекетті орындаушыға алғаш үйрету мен қалыптастыру жолында қиындықтар туындайтыны тәрізді,химияны оқыту кезінде де қиындықтар мен мәселелердің туындауы қалыпты көрініс болып есептеледі.
Мәселе - бұл қандай да бір мақсатқа негізделіп жасалатын іс-әрекет барысында туындайтын кедергілер қатары. Мәселелердің саны мен сапалық түрлері салалар мен әрекеттердің көптігіне қарай алуан түрлі болып келеді.
Психология саласында нақты зерттелген дағдының қалыптасуы мен дамуы-жүйелі жасалынатын, әрі үздіксіз қайталанатын әрекеттердің болуынан туады. Мысал ретінде, қарапайым нәресте. Нәрестелік шақтағы қадам басып, аяққа тұру процесі барлық адамның бойында болған проблемалы өтпелі шақ. Нәтижесі бірден көріне қоймайтын бұл процестің жемісті болуы үшін алдымен әрекет,сосын жүйелі әрекеттердің уақытқа тәуелділігі, процестің жемісті жүзеге асуы үшін қолданылатын әдіс-тәсілдер қажет болатыны барлығына белгілі. Сонымен қатар, қарапайым қадам басу процесі индивидуалдық қабілетпен тығыз байланысты. Өмір мен химияның байланыстылығы мынада:
Мысалға сәйкес, оқушы бойына химиялық түсінікті қалыптастыру мен химиялық білім беру мен үйрету жүйесі де біршама қиындықтардан тұратыны қалыпты мәселе болып табылады;
Химияны оқытудың жүйесі де өз деңгейінде орындалуы ең алдымен әрекет пен еңбекке негізделеді;
Химиялық білім беру шектелген уақытта жүзеге аспайтыны, арнайы құрылған оқыту жүйесімен үздіксіз жүзеге асатыны белгілі (уақытқа тәуелділігі);
Химияны оқытудың жемісті әрі сапалы атқарылуы үшін оқыту құралдары мен оқыту әдістерінің тығыз байланыстылығын ескеру;
Химиялық білім беру процесінің барлық оқушы мен оқу орындарында бірдей және бірқалыпты болуы мүмкін емес. Себебі, мысалда көрсетілгендей бұл процесті де қабылдау мен игеру, түсіну және дамыту қабілеттері тұлғалық қабілетпен тығыз байланысты болып саналады.
Бұл атап өткендер химиялық оқытуда кездесетің нақтылы жүзеге асатын мәселе болып есептелінеді, демек жалпылама проблемалық факторлар.
Химия пәнін орта мектептерде қазіргі бағдарламаға сәйкес 7-сынып оқушыларына оқыту жүзеге асырылып жатыр.
Химия және қоршаған орта, химиялық алғашқы түсініктер, Химия заңдары мен т.б негізгі бастапқы білім көзі оқушылардың 13-14 жастарында арнайы пән тұрғысында беріледі.
7 сыныпта химияны оқу кезінде оқушыларда кездесетін мәселелер. 7 сыныпта жалпы білім беретін мектеп оқушылары химияның жаңа оқу пәнін үйренеді. Жалпы білім беретін мекемелерде оқытуды ұйымдастыру мен жағдайларына қойылатын санитарлық-эпидемиологиялық талаптар материалдары бойынша 7-сыныптағы химия пәнінің күрделілік деңгейі мүмкін 13 балды құрайды. Химияны зерттеу 7 сыныптан басталады, қоршаған ортаны тану процесіне зимияны байланыстыра отырып оқыту барысында қызығушылық айтарлықтай орын алады және химиялық өзгерістердің табиғи құбылыс екенін түсіне бастаған оқушылардың ынтасы бастапқы кезеңде жоғары дәрежеде болады.
"Химия 7 сынып" курсының алғашқы үш ширегіндегі білімнің жаңа элементтерінің оқушы бірмезгілде шамадан тыс жүктелуі және соның салдарынан балалардыңбойында кездесетін психологиялық кедергілері:
"түсінбеймін, қаламаймын, жасамаймын!" болып келетін кертартпа әрекеттер [7, 112б.].
Химия - эксперименталды ғылым, демек, балаларға тәжірибелерді көбірек көрсету керек, ал химиялық символика мен номенклатураны олар практикалық іс-әрекет барысында жүзеге асырады деп саналады. Нәтижесі: балаларға тәжірибе ұнайды, бірақ олардың көпшілігі үшін химиялық таңбалармен бақыланатынын жазып алу үлкен проблема болып қала береді. Көптеген оқушыларға жаңа пән бойынша мүлдем жаңа, таныс емес материалдың үлкен көлемін үйрету өте қиын. Химиялық элементтер белгілерінің үйін дер кезінде зерделемегендіктен, болашақта пәнді оқытуда проблемалар туындайды, ал химияға деген ұнамсыз қалыптасқан көзқарас оны толығымен меңгеруге кедергі жасайтын ең өзекті проблема.
Жалпы химияны оқыту барысындағы туындайтын проблемалар 2 тарапты болып жіктеледі. Яғни:
1)Оқытушы үшін туындаған проблема;
2)Оқушы үшін туындаған проблема.
Оқытушы үшін туындайтын проблема - өзіндік мақсатына көзделген әрекетін күткен дәреже мен нәтижеде және уақыты жүзеге асыра алмауға әкелетін факторлар. Олар не болуы мүмкін? деген сұрақ туындайды.
Оқытушы үшін негізгі мәселе болып табылады:
Ең негізгі себеп оқушының ынтасы мен қызығушылығының болмауы;
Оқыту барысының уақыт есебінен шектелуі (сабақ санының бағдарламаға сай жетіспеушлігі);
Оқушымен жағымсыз байланыстардың орнауы немесе ортақ мәмілеге келе алмау;
Оқыту процесі барысында оқу құралдары мен техникалық жабдықтардың жетіспеушілігі;
Оқушы үшін туындайтын жиі мәселелер:
Химиялық білімді игеруге құлшыныстың туындамауы;
Химия пәнінің түсінікті әрі қызықты жоғары сапада өтпеуі;
Оқыту әдістері мен оқу құралдарының аздығы;
Оқытушымен еркін қарым-қатынас орната білмеуі;
Сараптай келгенде, екі тараптың мәселелері де бастапқы оқыту баспалдағында туындап қалған себепті орнайды.
Бұл дегеніміз химияны оқыту барысында ең алдымен қойылатын шарт- химия - бұл өте күрделі, ауыр пән деген ойды санадан тазалау. Оқытушы тарапында оқушыларға бұндай қарым-қатынас жасалса, жасқану мен қорқу талшықтары оянып, қызығушылық пен еркіндік бейсаналы түрде жойылады. Қазақ халқының мәтелі, ауызы күйген үрлеп ішер деген, осы жағдаймен байланысты. Химия түсінігінің, химия таңғажайыбының дәмін көрсетпей жатып, оқушыны пәннен, химия ғылымынан аластатып алу қателігі жиі кездеседі.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz