Қазақстандағы контейнерлік тасымалдарды дамыту
Маркетингтік зерттеулердің теориялық негіздері, контейнерлік тасымалдардағы оның мәні.
Байбараков Берік Берикқалиұлы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1 Мақсатты талдау және оны зерттеу. Маркетингтік тексерудің мәні мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Көліктік маркетинг пен логистиканың байланысы ... ... ... ... ... ... .. .9
1.2 Қазақстан Республикасының контейнерлік тасымалдардың ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
1.3 Қазақстандағы контейнерлік тасымалдарды дамыту ... ... ... ... ... ...24
2 Қойылған мақсаттың жолдарын шешу. Маркетингтік зерттеулердің теориялық негіздері, контейнерлік тасымалдардағы оның мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.1 Көлік қызметі нарығының тұтынушыларын талдау және зерттеулер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 Қазақстанның көлік нарығының қазіргі жай - күйі және мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.3 Контейнерлік тасымалдарды ұйымдастырудың негізгі бағыттары мен дамыту қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
3 Есептеу бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
3.1 Жүк жұмысында тиеп-түсіру механизмдерін экономикалық тиімді пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
3.2 Пайдалану шығындарын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .68
Әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..69
Кіріспе
Қазақстан экономикасы өсуінің жоғары қарқыны ұзақ мерзімді жоспарлауға негізделген дамуының өз моделін құру мен іске асырудың тиімділігін дәлелдейді.
Мемлекет дамуының ұзақ мерзімді басымдықтарын жариялаған түбегейлі құжат Қазақстан Республикасы Президентінің елдің 2030 жылға дейінгі дамуының ұзақ мерзімді стратегиясын айқындап берген Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы Жолдауы болып табылады.
Қазақстанда қабылданған Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы1 (бұдан әрі - Индустриялық-инновациялық даму стратегиясы) бәсекеге қабілетті экономиканы және жоғары технологиялар индустриясын одан әрі дамыту үшін жағдай жасауда.
Индустриялық-инновациялық даму стратегиясының іске асырылуы мемлекеттен экономиканың барлық саласын қарқынды да сапалы дамытуға және кадр әлеуетін арттыруға бағытталған кешенді күш-жігерді талап етеді.
Елдің бірыңғай экономикалық кеңістігін дамыту көп жағдайда әр өңірдің көлік инфрақұрылымы дамуының дәрежесіне байланысты. Осыған орай, өңірлердің көлік жүйесін теңгерімді дамыту және орталықсыздандыру үрдісінің сақталуымен көлік қызметін мемлекеттік реттеу мәселелерінде орталық және жергілікті органдардың өзара іс-қимылын күшейту қажеттілігі барынша өзекті болып табылады.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі көлік стратегиясының жалпы мемлекеттік маңызы бар, бұл Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 1 наурыздағы "Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында" Қазақстан халқына Жолдауында өз көрінісін тапты.
Көлік қызметтері оларды алушыларға, атап айтқанда халықтың, экономиканың мұқтаждықтарына, сондай-ақ елдің бірлігін, қорғанысы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етудің стратегиялық мәселелерін шешуге бағытталуы тиіс.
Негізгі стратегиялық құжаттарды дамытуға әзірленген, Қазақстан Республикасының аумағы бойынша транзитік тасымалдардың тиімділігін арттыру, көлік қызметтеріне қазіргі және болжамды қажеттіліктерді қанағаттандыру, олардың сапасын жақсарту үшін көлік кешенін озыңқы дамытуды басты мақсат етіп айқындаған, Қазақстан Республикасы мемлекеттік көлік саясатының 2008 жылға дейінгі кезеңге арналған тұжырымдамасы2 көлік кешенін дамытудың бастамасы болды.
Сонымен бірге, қол жеткізілген нәтижелер көрсетілген құжаттың қолданыстағы салалық дамыту бағдармалары үшін негіз құра және бірқатар салалық заңдарды әзірлеу мен қабылдауды қамтамасыз ете отырып, негізінен өз
миссиясын орындағанын куәландырады. Таяу жылдарда дағдарыстық шекке жеткізуі мүмкін, көліктің барлық түрлері негізгі қорларының тозу қарқыны мемлекеттен оларды жедел қалпына келтіру мен жаңғыртуға бағытталған жаңаша жүйелі шаралар қабылдауды талап етеді.
Жаһандану жағдайында Қазақстанның кеңбайтақ аумағын ескере отырып, экономиканың және мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігі көбіне көлік-коммуникация кешенінің тиімді қызметіне байланысты болады. Мемлекеттік көлік және транзиттік саясатқа сәйкес келетін жоғары технологиялы көлік инфрақұрылымы отандық тауарлардың, қызмет көрсетулердің және тұтас экономиканың бәсекеге қабілеттілігінің кепілдігі болып табылады.
Стратегия дамуы мен тиімді жұмыс істеуі елеулі дәрежеде мемлекеттің саясатына байланысты болатын көліктің темір жол, автомобиль, қалалық жолаушылар, әуе және су көлігі түрлерін қамтиды. Қазіргі жағдайда көлік Қазақстан экономикасында маңызды рөл атқарады.
Республиканың қалалары мен елді мекендерін өзара байланыстыра отырып, көлік мемлекеттің аумақтық және әкімшілік тұтастығын қамтамасыз етуде, оның қорғаныс қабілеттілігі мен қауіпсіздігінде негізгі рөл атқарады.
Стратегия елдер арасындағы өсіп отырған сауда байланыстарын пайдалы, сенімді және қол жетімді транзиттік бағыттармен қамтамасыз етуге бағытталған. Стратегия шеңберінде негізгі көліктік магистралдар мен байланыстырушы бағыттардың меридиандық және ендік орналасуының жаңартылған моделі қолданылатын болады.
Стратегия қолданыстағы және жаңа түзетуші көлік жолдары мен инфрақұрылымдық объектілерді көлік құралдарының барлық түрін бір мезгілде жаңарта отырып, жаңғырту мен құруды көздейді.
Мұнай-газ саласының ерекшелігін ескере отырып, құбыр көлігін дамыту қолданыстағы Каспий теңізінің қазақстандық секторын игерудің мемлекеттік бағдарламасы3 және Қазақстан Республикасының газ саласын 2015 жылға дейін дамыту тұжырымдамасы4 шеңберінде жүзеге асырылады.
Стратегия мемлекеттік көлік саясатының 2015 жылға дейінгі басым бағыттарын белгілейді және көлік жүйесінің кешенділігі мен біртұтастығын қамтамасыз етуге және тиісті салалық бағдарламаларды әзірлеу үшін негіз қалауға тиіс саяси-экономикалық және ұйымдастыру-құқықтық шаралардың, принциптердің, көлік инфрақұрылымы мен транзиттік саясатты дамыту басымдықтарының жиынтығын білдіреді.
1 Мақсатты талдау және оны зерттеу. Маркетингтік тексерудің мәні мен маңызы
1.1 Көліктік маркетинг пен логистиканың байланысы
Маркетинг тауарлардың тиімді сатылуын қамтамасыз ету үшін өндірісті рынок талаптарына сай икемдеуге мүмкіндік беретін басқару жүйесін білдіреді.
Маркетинг логистикаға қарағанда тарихи ертерек пайда болды, себебі сол кездегі тауарларды өткізу қиындықтарына байланысты тәжірибе жүзінде қажет етілген. ХХ ғасырдың ортасында өндірістік нарыққа қажетті тауарларды шығаруға бейімдеу және сұранысты зерттеуде, сұранысқа әсер етуде маркетингтік әдістерді қолдану қабілеттілікті жоғарылататын шешуші фактор болды. Материалды ағымдарды іштей басқаруды қамтамасыз ететін жүйелерді құру мәселесі ол кезде қолдаусыз болды, себебі біріншіден, экономикада мұндай жүйелерді құрудың техникалық мүмкіндіктері жоқ еді, екіншіден, сол кездегі жаңа маркетингтік мысалдарды пайдалану есебінен күрт алға шығып кетуге болар еді. Бүгінгі жағдайларда тек қана маркетингті пайдалану негізінде "алға шығу" мүмкін емес. Маркетинг бойынша анықталған сұраныс уақытылы, тез және жеткізу арқылы қанағаттандырылуы тиіс ("тез жауап беру технологиясы"). Пайда болған сұранысқа бұл "тез жауап" тек бір қалыпқа түскен логистика жүйесінде ғана мүмкін болады. Тарихи тұрғыдан алғанда, логистика экономикалық арена едәуір кеш шыққан, ол тұтынушыны, көлікті және жабдықтаушыны мобильді, техникалық технологиялық және экономикалық үйлескен жүйеге байланыстыру арқылы маркетингті толықтырып дамытады.
Маркетинг пайда болған сұранысты бақылайды және анықтайды, яғни төмендегідей сұрақтарға жауап береді: қандай тауар, қандай сапада, қандай көлемде, қашан және қайда қажет? Логистика қажет болған тауар көлемінің тұтынушыға физикалық жылжуын қамтамасыз етеді. Логистикалық интеграция талап етілген тауардың қажетті жерге, қажетті уақытта минималды шығындармен жеткізілуіне мүмкіндік береді.
Маркетинг пен логистика арасындағы ең маңызды ерекшеліктер 2-ші кестеде көрсетілген.
1 кесте - Маркетинг және логистика саласындағы зерттеу обьектілері мен пәнінің салыстырмалы сипаты
Маркетинг
Логистика
Зерттеу обьектісі
Нақты тауарлар мен қызметтер нарығы мен конъюнктурасы.
Осы нарықтарда айналатын материалды ағымдар.
Зерттеу пәні
Тауарлар мен қызметтерді өткізу бойынша нарықтық тәртіпті оңтайландыру.
Материалды ағымдарды басқару үрдісін оңтайландыру.
Зерттеу әдістері
Нақты тауарлар мен қызметтер бойынша конъюктураны, сұраныс пен ұсынысты зерттеу әдістері.
Материал өткізуші тізбекті құрудың жүйелі тәсілі сондай-ақ өндірістік және экономикалық жүйелерді жоспарлау және басқару кезінде қолданатын жалпыға белгілі әдістер.
Қорытынды нәтижелер
Компанияның өндірістік-өткізу стратегиялары және тактикасы бойынша ұсыныстар:нені,қай көлемде, қай рыноктарға және қандай мерзімде, өндіру керек. Қандай қортындылар болуы мүмкін.
Логистиканың мақсатына жауап беретін жүйелер жобалары: қажетті тауар, керекті орында, қажетті көлемде, керекті сапада, минималды шығындармен.
Маркетинг тауар қозғалысын ұйымдастыруға жүйелі тәсіл міндеттерін қояды: тауар қозғалысын тиімді ұйымдастыру кезінде, бұл үрдістің әр сатысы жақсы құрылған жалпы жүйенің бөлінбес бөлігі ретінде жоспарлануы тиіс. Дегенмен, тауар қозғалысы үрдісінің барлық қатысушыларының техникалық-технологиялық интеграциясының әдістері маркетингтің емес, логистиканың негізгі зерттеу пәні болып табылады. Маркетинг нарықты зерттеуге, жарнамаға, сатып алушыға технологиялық әсер етуге және т.б бағытталған. Ал логистика, ең алдымен, тауар өтуші тізбектер бойынша материалдарды өткізудің техникалық - технологиялық жүйелерін, сондай-ақ олардың өтуін бақылап отыратын жүйелерді құруға бағытталған.
Тарихта әлемдік темір жолдар тиісті инфроқұрылымдары бар, барлық пайдалану және басқару қызметтерін атқаратын және көлік қызметтер нарығында қандай қызметтерді көрсетуді біржақты анықтайтын ұйымдар ретінде дамыды. Мұндай даму уақыт жағдайын нақты белгілейді. XIX ғасырда жер бетіндегі көліктің ең басым түрі ретінде темір жолдар, шын мәнінде, тұтынушылардың таңдау мүмкіндіктернінен тәуелсіз қызмет түрлерін және нақты шығындардан гөрі, көп дәрежедегі сала ішіндегі бәсекелестікке байланысты тарифтерді оларға еріксіз таңды. Темір жол қызметін реттейтін мемлекеттік құрылымдардың бар болуы, тіпті көліктің бәсекелес түрлері нарыққа шыққан ездің өзінде, темір жол монополиясы бар деген түсінікті көптеген елдерде сақтап отырды.
Елдердің көпшілігінде темір жолдағы біртұтастығына (аумақты бөлімшелерді бір орталыққа бағындырып басқаруға) алғашқыда қолайлы болған өндіріс жағдайлары, нарығы және саяси тенденсиялары өзгереді. Темір жол көлігінде қолданылатын технологиялары дамып және жетілдіріле отырып бір сала ішіндегі шеңберден шықты. Инфрақұрылымның құрылысы мен қызмет көрсету, оны пайдалану, басқару, тіпті экономикалық ойлардан туындаған да көп дәрежеде сыртқы жабдықтаушылар мен сыртқы сыртқы компанияларға сүйенетін болды. Оның үстіне, көліктің басқа дамыған түрлерімен бәсекелестік жағдайында, темір жолдар тұтынушылар үшін көрсететін қызметінің деңгейінен де, сондай-ақ тарифтер тұрғысынан да басым артықшылығынан айырылып қалды.
Көп елдерде темір жолдар ұсынған қызметтерінің тұтынушылардың мүделеріне сай келмеуі темір жол әкімшілігінің үлкен қаржылық қиындықтарға және экономикалық тиімсіздікке тап болуына әкеліп соғады. Әлем елдерінің көпшілігінде көлік қызметі нарығындағы темір жолдың үлесінің азаюы, қаржы тапшылығының өсуі, мемлекеттік демеу қаржыға деген мұқтаждықтың күрт көбеюі темір жолдарды түбегейлерді қайта құру және олардың мемлекетпен қарым-қатынасын өзгерту мақсатындағы үкіметке қысым жасаудың өсуіне себепкер болады.
Жалпы экономикалық тиімділікті көрсетуге бағытталған темір жолды қайта ұйымдастырудың әдеттегі міндеттеріне төмендегі аталғандар болуы мүмкін:
* басқару қызметін күшейту;
* темір жолға нарықтық жағдайларқа бағытталған коммерциялық кәсіпорын ретінде қызмет істеуге мүмкіндік беру;
* көліктің жеке түрлері арасындағы және сала шеңберіндегі бәсекелестікті күшейту;
* қаражаттық нәтижелері үшін жауапкершілікті бөлісу негізінде басқару ақпаратын және бағаларын көбірек алу;
* темір жолдардың және көліктің басқа түрлерінің әрекет жағдайларын теңестіру;
* темір жолдағы жеке меңшік секторларының рөлін күшейту;
* темір жол бюджетінің тапшылығын қысқарту және мемлекеттікдемеуқаржыларды азайту;
* жоспарлаудағы әлеуметтік маңызы бар кезеңдерді ынталандыру.
Экономикалық қатынастардың ең маңызды құрамдас бөлігі ретіндегі халықаралық сауда мен елдің кәсіпорындары арасындағы экономикалық байланыстардың әрі қарай дамуымен әлемдік саудада, сондай-ақ республиканың экономикасында жүк ағынының қозғалысын ұйымдастыруды жетілдіру мәселесі ерекше көкейтесті сипатқа ие болып отыр. Бұл экономикалық іс-әрекеттерде көліктің ерекше маңызды рөлге ие болумен байланысты. Шаруашылықаралық және сыртқы экономикалық байланыстардың сапасы, тиімділігі және дамуы соның жұмысына байланысты болады. Шаруашылық етудің қазіргі заманғы жағдайларында көлікпен қамтамасыз етуге күн сайын жаңа талаптар қойылуда. Өнімді қатаң белгіленген мерзімде және жоғалтпай, зиян келтірмей және төменгі шығындармен тауарды зақымдамай өндіріс орнынан тұтыну орнына дейін жеткізудің ырғақтылығы, реттілігі, үздіксіздігі, сенімділігі, жоғарғы жылдамдығы көлікпен қамтамасыз етудің тиімділігі мен сапасының маңызды талаптары болыпм табылады. Көлік индустриясы пайдаланушы тараптарынан оған қойылатын таоаптарға сай болуға ұмтылуда. Бұл өнімді өндіру, өткізу және бөлу салаларымен алдыңғы қатарлы көліктік-технологиялық жүйелерді дамытумен және аралас тасымалдаулары тиімді қолданумен; информатика және есептеу техникасы салаларындағы ғылыми жетістіктерді көліктік қамтамасыз етуге ендіру, сондай-ақ, көліктік қатынас кезінде туындайтын әр түрлі ресмиелендіруді реттеу, жеңілдету және үйлестіру туралы нормативтік актілер мен құжаттарды жасау жөніндегі халықарлық және мамандандырылған ұйымдардың белсенді жұмысымен байланысты алғандағы көлікті басқару туралу ғылым ретінде логистикалық тұжырымдамаларын жасаудан және оларды іс іс жүзінде қолданудан көрінеді.
XX ғ. 90-жылдарындағы бұрынғы кеңес дәуірінің экономикалық кеңістігіндегі белгілі өзгерістер өндіріспен тауар қозғалысы саласындағы ыдыраушылық үдерістеріне әкеліп соқты. Осының нәтижесінде отандық тауар қозғалысының қазіргі ұйымдастырылуына қатысушылар әрекеттерінің әлсіз үйлестірлуі тән. Қазіргі таңда бұл сахнада мемлекетдирижердің рөлін атқарып отырған жоқ. Толықтай алғанда тізбек бойынша қорларды бөлу кездейсоқ және тиімсіз сипатқа ие. Көтерме қоймаларда, көліктерде және дүкендерде, ақпаратпен жүктерді өндеудің тарихи қалыптасқан өзара үйлестірілмеген технологиялық үдерістері қолданылады. Қатысушылар пайдаланатын жабдықтар мәнді пайдаланушылық өлшемдері бойынша өзара үйлестірілмеген. Тасымалдаудың құны бірқатар ұйымдастырушылық себептерге байланысты жоғары. Бүгінгі таңда жүк жіберушілердің көлік шығындары шығындардың жалпы соммасының 50%-ны құрайды. Әр түрлі бөлшек сауда кәсіп орындарындағы, сондайөақ темір жолдарда жұмыс істеп тұрған қойма шаруашылықтары тауарлармен жүктерді өндеудің қазіргі заманғы талаптарына сәйкес келмейді, көп жерлерде көліктін кедергісіз кіріп тоқтатуы, тауарлардың жылдам түсірілуі мен қабылдану үшін жағдай жасалмаған. Өндірістегі саудадағы және көліктегі үдерістер жоспарлаудың бірыңғай жүйесімен байланыстырылмаған.
Қазір осы жағымсыз жағдайларды ескере отырып, қазақстандық экономикадағы тауарлар мен қызметтер нарығында нақты ортақ және жеке мақсаттарға жету үшін бірінші жолға нарық субъектілерінің тиімді ынтымақтастық және кірігу принциптері шықты.
Бүгінгі логистикалық бизнестің ерекшелігі жүк әкелуші жүйе тауар әкелуші жүенің негізі болып жатқандығында және олардың біріңғай технологиялық режимінде қызмет етуінде.Тауар қозғалысын ұйымдастырудың логистикалық әдісін қолдану мүмкіндігінің негізгі алғышарты болып тауар қозғалысы қатысушыларының ұйымдастырушылық- экономикалық біртұтастығы есептеледі. Өндіріс, көтерме және бөлшек сауда, көлік өз қызметтерін үйлестіруді және бірге жоспарлауды бастауда. Тарихи қалыптасқан технологиялық үдерістер тура материалдық ағынды оңтайлы ұйымдастырудың талаптарына сәйкес түзіледі. Қотысушылар қолданылатын техниканың өлшемдері туралы келіседі, тасмалдау тәртібі келіседі, қорларды бөледі, қосымша алынған табыстарды бөлудің тәртібін белгілейді.
Кәсіпорындардың логистикалық кірігуінің мәні олардың қызметтерін біріктіруде. Бұндай біріктірудің үлгісі үлкен әр түрлілікпен ерекшеленеді және әрбірнақты шаруашылық ахуалда кәсіпорындарының мақсаттарына, қаржыларына, техникалық мүмкіндіктеріне байланысты. Логистикалық кірігу үлгісінің өрісін біріктірме түрінде келесі жолмен сипаттауға болады - ол төменгілерді біріктіру:
* қысқа мерзімді жеке немесе бірнеше қызметтер (жоспарлау, тасымалдау, сатып алу, өткізу және т. б.);
* ұзақ мерзімде ұйымдастырушылық - атқарымдық қызметтің басымдылығы (қоймаларды, көлік шаруашылықтарын және басқа да ұйымдастырушылық бөлімшелерді біріктіру);
* барлық қызметті басқару және біріңғай кәсіпорындарды құру, яғни, өзінің біріккен қызметінің тиімділігін көтеруде біріккен кәсіпорындардың экономикалық мүдделері негізінде атқарылатын делдалдық қызметін орталықтандыру.
Кәсіпорындар, фирмалар біріге отырып, дербес қызмет барысында аса тиімді түрде шешілмейтін нақты мәселені шешудегі өз мүдделерін жүзеге асыруға ұмтылады. Белгіленген мұсаттарға жете отырып, бірігіп немесе басқада біріккен және маңызды мақсаттарға жету үшін қызмет етуді жалғастырады немесе басқада кәсіпорындармен бірігеді. Кірігу үдерісі уақыт ішінде және кеңістікте үздіксіз жүргізіледі.
Біріккен кәсіпорындардың қарым-қатынастары біріккен қызметтерді реттейтін және юірлестік қатысушыларының экономикалық мүделерін жүзеге асырушы екі жақты (көп жақты) шаруашылық келісімшарттарымен реттелу мүмкін. Кең тұрғыдан қараған кезде, кәсіпорындардың қызметтерін біріктіру әр түрлі жағдайларда жүргізіледі: құжатсыз келісуден бастап (мысалы,қандайда бір қызметті бір жолғы біріктіру кезінде) толық қосылғанға және біріккен Жарғыны қабылдауға дейін, яғни, олардың заңды мәртебесін толық өзгерткенге дейін.
Экономиканың дамуындағы барлық осы беталыстар тауар қозғалыстар үдерістеріне логистиканы кеңінен қолданудың қажеттілігін және оның мүмкіндігін туғызады. Логистикалық ұйымдастырылған материал әкелуші жүелерде соңғы тұтынушыға әкелген тауардың бастапқы құнынан төмен болып табылады. Көрсетілген айырмашылық қатысушыларға капиталдық салымдар көлеміне емес, логистикалық үдерістерді дұрыс ұйымдастыра білуге тәуелді бәсекелестік артықшылықтары береді. Бұған қоса, логистиканы пайдаланушы жеткізулер тиісті сападағы тауардың қажетті көлемін дәл мерзімінде жеткізуге кепілдік бере алады және сенімділік кепілдігі жоқ жеткізушілерге қарағанда, тұтынушы үшін үлкен құндылықты білдіреді. Осылай логистиканы қолданушы субъектілердің бәсеке қабілеттілігі төмендегілердің есебінен қамтамасыз етіледі:
* тауардың бастапқы құнының бірден төмендеуі;
* жеткізудің сенімділігі мен сапасын көтеру (кепілдік берілген мерзімдер, жарамсыз тауардың болмауы, шағын партиялармен жеткізу мүмкіндігі және т.б.).
Тауармен және ақпаратпен жұмыс істеудің тура технологиясы,ілеспе техника, келісілген жоспарлау - бұл тауарды сатып алушыға дейін аз шығындарымен жеткізуге мүмкіндік беретін нәрсе. Логистиканың қызметі бірінші кезекте тауар қатысушыларының техника-технологиялық, экономикалық және әдістемелік келісімдерін күшейтумен сипатталады, яғни, жүйе қызметінің міндетті талаплары төменгідей:
* бір-бірімен технологиялық ілесетін зауыттар мен құрылыс объектілерінде техникалыұ құралдардың, көліктің болуы, терминалдар және қойма бөлмелері, жеке ЭЕМ, есептеу орталықтары, Интернет жүйесі, байланыс құралдары және байланыс арналары, ғимараттар мен құрылыстар;
* кімнің не істейтіндігінің, қандай кезекпен атқаратындығының нақты белгіленуі, басқаша айтқанда, тауар өткізу тізбектері бойынша материалдарды өткізудің технологиялық ілесетін жүйелерін және олардың өтуіне бақылау жасау жүйелерін құру;
* көлік міндеттерін, яғни, автомобиль, темір жол, су көлігімен қозғалыс бағыттарын оңтайландыру міндеттерін шешу, жеткізу кестелерін құру.
Темір жол желісінің үйлесімі екі фактордың ықпалымен қалыптастыру: біріншіден пайдалы қазбалардың кең орны мен тыңды игеру кезіндегі аумақ аралық және республикалық жүк ағындарының өсуі, екіншіден, өтпек жүк парктерінің өсуі. Республиканың темір жол көлігі аумақ аралық, республика аралық және жүк тасымалдарын қамтамасыз етуді жақсы атқарады, республика облыстарының арасындағы жүк тасымалдарына арналған темір жол желісі біршама нашар дайындалған.
Қара алтын мен көгілдір отынның көлігі деп аталатын құбыр көлігі деп аталатын құбыр көлігі басқа көлік түрлерімен салыстырғанда оның барынша мамандандырылған түрі болып табылады. Оның республиканың мұнай және газ өнеркәсібінің дамуы үшін маңызы зор және сонымен қатар халық шаруашылығының көліктегі шығындарын азайтады. Экономикалық ілесу - бұл нарық жағдайын зерттеудің және тарифтік жүйені құрудың ортақ әдістемесі. Бірге жоспарлау кестелердің бірыңғай жоспарларын жасауды және қолдануды білдіру. Республикада көлік логистикасының міндеттеріне төмендегілерді де жатқызуға болады:
* көлік жйүелерін, соның ішінде көлік дәліздерін және көлік тізбектерін құру:
* көліктік-қоймалық үдерістердің технологиялық біртұтастығын қамтамасыз ету:
* қоймалықпен және өндірістікпен бірге көлік үдерісін бірге жоспарлау;
* жеткізудің ұтымды бағыттарын белгілеу және т. б.
Көлік жүйесі жүк және жолаушыларды тасымалдауға қажеттілікті қанағаттандыруға арналған, ауыл шаруашылығының бірнеше салалары ретінде түсінілетін көлік кешенінің құрама бөлігі болып табылады. Кешенге орналастыру үрдісін және материалдық өндіріс саласы - көлік өндірісін қамтамасыз етуші, көліктік машина жасау, көлік құрылысы, тасымалдауды материалдық-техникалық қамтамасыз ету, сол сияқты көлік мамандарын дайындау, жобалық және ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру бойынша мекемелер кіреді. Көлік жүйесі ауыл шаруашылығының тұтас саласы бойынша құрамына төрт элемент кіретін сала ретінде қарастырылады:
* барлық көлік түрлерінің жалпы және жалпы емес пайдаланудағы көлік жүйесі;
* жылжымалы көлік құралдары (оған деген меншік формасы болса да);
* көліктің еңбек қорлары;
* барлық деңгейдегі көлік жүйесін басқару жүйесі.
Сонымен, көлік жүйесі - темір және автомобиль жолдарынан, құбыр өткізгіш, су және әуе жолдары, ондағы нүктелік элементер - көлік тораптары қатынастарынан (жолаушы, жүк және басқа да стансалар, теңіз және өзен порттар, әуежайлар және т.б) жол қатынастарынан тұрады.
1.2 Қазақстан Республикасының контейнерлік тасымалдардың ролі
Қазақстанның, Еуроазия қүрлығының ортасында орналаса және елеулі көліктік - коммуникациялық торапты иелене отырып, халықаралық транзиттік тасымалдардың рыногында жеткілікті дәрежеде маңызды орынға ие болуға барлық мүмкіндіктері бар, Өз кезегінде, транзиттік тасымалдар саласын дамытудың маңыздылығы елімізге келіп түсетін валюталың кірістердің жоғары өлеуетімен себептеледі. Сарапшылардың бағалауы бойынша транзиттік тасымалдарды Қазақстан аумағы арқылы үйымдаетьірудан келіп түсуі мүмкін табыстардың көлемі жылына 1,5-2 млрд, доллар сомасында бағаланып отыр.
Осыған байланысты, ғаламдық экономикадагы өыдіріс факторларының үтқырлық (мобильность) процестеріне барабар тасымалдау жүйесін одан әрі
жетілдіру, жүктерді тасымалдау технологияларын ендіру ісі көкейтесті болып табылады. Мамандардың болжамдары бойынша 2010 жылға таман әлемнің негізгі көліктік артериялары арқылы өтетін халықаралық жүк тасымалдарынык көлемі 2003 жылмен салыстырғанда, кем дегенде екі есе арта түседі.
Бүл ретте, бірінші кезекте, халыңаралың сауданың ңазіргі заманғы түрлеріне ең барабар келетін контейнерлік тасымалдардың өсуі күтілуде.
Халықаралық көлік қызметтері рыногын талдау - контейнерлік тасымалдарды дамытудың жалпы әлемдік беталыстары-ның қатарына мыналарды жатқызу керектігін көрсетеді:
- жүктерді контейнерлеудің және контейнерлік тасымалдар рыногы тежнологияларының басымды дамуък. Қазіргі кезде әлемдегі жүктерді контейнерлендіру 55 - 60%-ке жетті. Сарапшылардың болжамына сөйкес осы көрсеткіш 2010 жылы 70% -ті ңүрайды, бүл көліктік, экспедиторлық компаниялардың, жүкжөнелтушілердің халықаралық тасымалдар технологиясын жетілдіру саласында елеулі жүмыс атқарғанын куәландырады. Сондай-ақ, эмпирикалық жолмен, контейнерлеудің өсу қарқыны әлемдік сауданың өсу карңынынан шамамен 2-3% -ке жоғары екендігін, ал оның, өз кезегінде, тиісті елдердің үлттық ІЖӨ өсімінен жылына тура осы 2-3% -ке озып отыратыны аныңталды;
- контейнерлік тасымалдар рыногындағы күшейіп келе жатқан бәсеке, бүл жайында бірнеше өлемдік орталықтарда контейнерлерді өңдеу бойынша қызмет көрсетулердің шоғырлануының жоғары деңгейі куөландырады. Мәселен, контейнерлерді өңдеу жөніндегі 2003 жылғы мөліметтер 280 млн. ТЕІІ контейнерлерінің үш басты орталықтарда - Солтүстік Америкада (16,6 %), Азияда (47,7 %), Іуропада (25,5 %) өңделгенін керсетеді. Контейнерлерді ңайтара өндеу бойынша басшы - 18 порттардың қатарына 7 Қиыр-Шығыстағы Азия порттары, сондай-ақ, Гонконг порты өндеген көлеммен бірдей ТЕU контейнерлері санын бірлесе отырын өңдеген Еуропаның 4 ең ірі солтүстік-батыс порттары жатады. Қызу бәсекелестік туралы, сондай-ақ, фрахтылық мөлшерлемелердің тасымалдардың өзіндік қүнынан, мысалы, Еуропа - Қиыр Шығыс бағытында - кейбір кезде төменірек түскені жөніндегі факт куөландырады.
- контейнёрлік тасымалдар рыногының бірігуінен, кеме қатынасы компанияларының қосылуынан, көліктік - логистикалық топтарды немесе ңызмет көрсетулердің үлкен көлемін үсынатын және көліктік қызметтен де басқа қосымша табыстарды алатын контейнерлік терминалдардан меншіктік үлесін сатын алатын контейнерлерді тасымалдаушы компаниялардың қүрылуынан көрінісін табатын стратегиялық альянстар мен ассоциацияларды қалыптастыру. Көрсетілген беталыс көліктік-логистикалық топтардың болашақта ғаламдық операторларға біртіндеп айналуына саятын контейнерлік тасымалдар рыногының басты агенттерін дамытудағы ерекше өтпелі кезең туралы сөз қозғауға мүмкіндік береді.
- арнайыландырылған контейнерлер мен жылжымалы қүрамдардың қүрылысын үлғайту. 2000 - шы жылдың ортасына таман қолданыстағы контейнерлер паркі 1990 жылғыға ңарағанда екі есе өсті. 2005-ші жылға қарай ол тағы 47%-ке өсуі тиіс. Назар аударатын бір факт - өлемдегі өндірілетін 1,6 млн. ТЕU контейнерлерінің 1,3 миллионы Қытайда өндіріледі. Бүл ретте, көңіл аударарлығы ол, арнайыландырылған жылжымалы қүрам қүрылысының елеулі үлғаюы, атап айтқанда, өздерінің басты ерекшелігі - арттырылған жүккөтергіштігі жөне нөтижесінде жалпы параметрлері үлғайған арнайыландырылған контейнерлік кемелердің салынуы болып табылады, бүл, өз кезегінде, көліктік инфрақүрылымға жаңа сапалық талаптар қояды.
Көліктік қызмет көрсетулердің хадықаралық рыногына ңарағанда отандық контейнерлік тасымалдардың дамуы келесі ерекшеліктермен сипатталады:
- контейнерлік және пакеттелген жүк тасымалдарын көліктің барлық түрлерімен жүзеге асыру көлемдерінің азаюы, сондай-ак. 1999-шы жылға дейін контейнерлік тасымалдардың жүк тасымалдарының жалпы көлеміндегі үлесті салмағының азаюы.1999-2003 жылға дейін тасымалдардың осы секторының тоқырауы байқалады. Нөтижесінде, жүктердің темір жолмен тасымалданатын жалпы көлеміндегі үлесі 1%-тің шамасын қүрайды. Контейнерлік жүктерді автомобиль көлігімен тасымалдау жөніндегі статистикалық ақпарат жүйеленбегенін жөне бүл жөйт Қазақстан аумағындағы. халықаралық көліктік коридорлар маршрутындағы ағындарды қоса, контейнер ағындарының негізделген талдауын жасауға мүмкіндік бермейтінін айта кетуге болады;
- контейнерлік парктің нашар жаңғыртылуы, рыноктық жағдайға барабар келмейтін контейнерлік парктің қүрылымы, түтынушылардың әр түрлі типтегі контейнерлер жөніндегі қанағаттандырылмаған сүраныстарының бар болуы, сондай-ақ, темір жол платформалар паркінің жеткіліксіз болуы;
- контейнер тасымалдаушы - ірі компаниялардың белсенді саясаты Еуропа - Азия травриттік жүк ағындарының Қазақстан Республикасының аумағымен өтетін халықаралық көліктік коридорларды айналып өтіп шетел айлақтарына қарай қайта бөлінуіне әкелді;
- тежеуші көліктік-тарифтік саясат. Контейнерлер мен жылжымалы қүрамды найдалану жөніндегі қазіргі саясат контейнерлік тасымалдарға контейнерге жарамды жүктерді тартуға және олардың жолдағы қозғалысын бақылауға ықпалын тигізе алмай отыр.
- байланыстың қазіргі заманғы байланыс қүралдарымен нашар жарақтандырылуы жүгі бар контейнерлерді тасымалдаудағы ең бастысын - жүктерді жеткізудің дәлме-дәл мерзімдерін қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейді.
- көліктің жекелеген түрлерінің қанағаттанарлықсыз (тиімсіз)
әрекеттесуі, Қазақстандағы контейнерлік тасымалдар рыногындағы бөсекелестіктің ңыза түсуі көліктің әрқилы түрлерінің өзара
әрекеттесуі мен үйлестірілуінің мәселесін ерекше ашып керсетеді.
Тасымалдау үдерісі мазмунының өзі әр түрлі көліктік үйымдардың бір - бірімен де, сондай - ақ, көптеген жүкжөнелтуші және жүк
алушы өр түрлі көліктік үйымдармен арадағы белсенді әрекеттесуін де белгілейді. Экономиканың ғаламдануы үдерісінің контейнерлік тахзымалдардың отандық рынокта көрінісін табуы бүл әрекеттесуге тағы да бір қосымша жәйтті (аспект) енгізеді - яғни, әр түрлі мемлекеттер мен меншік түрлерінің көліктік және басқа үйымдарының өзара әрекеттесуі.
Сонымен, трансүлттық компаниялар жүктерінің интермодальдік контейнерлік тасымалдарының халықаралық жүйесін қалыптастыру үдерісі және ғаламдық халықаралық көліктік тораптарын жөне коридорларын қалыптастыру - әлі аяқталып болған жоқ.
Интермодальдік контейнерлі тасымалдар жүйесінің жоғары даму қарқынының соңынан оларды қүқықтық қамтамасыз ету жағы қалып барады. Қүрамдастырылған да, сондай - ақ интермодальдік те тасымалдар барысында оларға қатысушылардың арасында туындайтын ңүқықтық қатынастарды реттеу женіндегі халықаралық көліктік заңдар әлі әзірленбеген. Қазақстан аумағы арқылы жүктерді транзитпен кедергісіз тасымалдау үшін қажетті қүқықтық, экономикалық және үйымдастырушылық жағдай жасау Орталық Азия аймағында да, сондай - ақ, Еуразиялық кеністікте де интеграциялық (кірігу) үдерістерінің дамуына ықпал етеді жөне, осылайша, еліміздің әлемдік масштабтағы орны мен рөлін аныңтау түрғысынан алып қарағанда үлкен маңызға ие болды.
Еліміздің көліктік - комуникациялық қүрылымының даму деңгейі шетелдік инвесторлар тарапынан инвестициялық жағдайды бағалауы үшін шешуші факторлардың бірі болып табылатынын жөне шетел капиталының экономиканың барлық секторлары мен салаларына тартылуына және өндіріс күштерінің жеделдетілген дамуына ыңпал ете алатынын атап өткен жөн.
Осыған сүйене отырып контейнерлік тасымалдардың отандық рыногының дамуы таяудағы болашақта келесі варианттар бойынша жүзеге асырылуы мүмкін.
Контейнерлік тасымалдар рыногының өз бетімен дамуы,
мүндайды соңғы кезде байқауға болады, бүл жағдайда контейнерлік тасымалдардың негізгі үлесін отандық рыногымызға еркін
кіретін және қазақстандық тасымалдаушыларды басып тастайтын шетелдік компаниялар жүзеге асырадьіо
Контейнерлік тасымалдар рыногының протекционистік дамуы, мүндайда отандың компаниялар өздерінің ңызметіне ерекше жағдайлардың берілуін (жасалуын) талап етеді.
Контейнерлік тасымалдар рыногының бәсекелік дамуы, мүндайда, рыноктағы еркін бәсекелестік және мемлекет жағынан реттелетін көліктік инфраңүрылымның дамуы ңатар жүргізіледі.
Жүк тасымалдарының контейнерлендірілуі көліктің әрқилы түрлерінің, жүкжөнелтушілердің және жүкқабылдаушылардың, сондай-ақ, мемлекеттің кәсіпорындарының әрекеттесуін интеграциялау (кіріктіру) стратегиясын бір жагынан - рынокты бәсекелік түргыдан дамыту вариантының, және екінші жағынан - Қазақ-станның аймақтарындағы көліктік тораптардың мемлекет тара-пынан реттелетін көліктік инфрақүрылымды дамыту үдерісінің негізінде әзірлеуді көздейді деуге болады. Бүл, жүктерді тасымал-даудың жаңа тиімді технологияларына өтуді жүзеге асыруға мүмкіндік береді және отандық тасымалдаушылар үшін контей-нерлік тасымалдар рыногында бәсекелік артықшылықтардың қалыптасуына жағдай жасайды.
Қазақстанның транзиттің барынша ыңғайлы және пайдалы жағдайын жасай алатын ел ретіндегі статусының бекітілуі бірқа-тар сыртқы саясаттық және сыртқы экономикалық мәселелерді тиімді шешуге ықпалын тигізе алады, Бүл орайда, қазіргі кезендегі Ңазақстанның негізгі міндеті - қолда бар әлеуетті барынша толық жүзеге асыруды қамтамасыз ету жөніндегі механизмдерді әзірлеуге, үлттық көліктік-коммуникациялық кешеннің әлемдік қызмет көрсетулер рыногындағы бәсекелік қабілеттілігін қамтамасыз етуге, республикамыздың аумағы арқылы сауда ағындарының злғая түсуін ынталандыруға саяды. Жүктерді контейнерлендірудің жал-пы әлемдік жүк айналымында 2010 жылға таман 70%- ке дейін өсетінін ескере отырып, Қазақстан өзінің тразиттік әлеуетін дамы-ту үшін темір жол саласының тура осы көліктік қүраушыны күшей-ту жағына барынша көп көңіл бөлуі қажет.
1.3 Қазақстандағы контейнерлік тасымалдарды дамыту
Контейнерлік тасымалдарды қолданудың ұтымды саласы 25 мың т., артық емес жылдық тасымал көлемімен 50 км негізінде апару - шығару кезінде 2000 км дейін темір жол көлігімен тасымалдау қалықтығымен анықталады. Оның кемшіліктерінің бірі салмағы барлық тасылатын жүктің 20 - 30 % - н құрайтын жартылай тіркегішті тасымал болып саналады. Контейнерлік тасымалдарды ұйымдастыру кезінде Ресей мен Белоруссияның тәжірибелерін пайдаланған дұрыс.
Контейнерлік, контейнерлік, бимодальді тасымалдар, алынатын кузовтарды тасу және басқалары жататын құрастырлған тасымалдардан Қазақстанның темір жолында тек бірінші түрі кеңәнен тарады. Контейнерлік жүйе үлкен жүк ағындарын қамтитын, барлық әлемде құрастырылған тасымалдың барынша қозғалысты дамитын түрі болып табылады. Екі он жылдық бұрын Батыс Еуропа, АҚШ және КСРО елдерінде темір жолдар бойынша автопойз тасымалын дамыту жобалары жасалды. Экономикалық және техникалық көрсеткіштер бойынша барынша тіршілікке қабілетті болып жүк алаңының деңгейі төмен арнаулы темір жол плотформаларындаңығы және дөңгелек жұптарының кіші диаметірімен платформаларда автокөлік құралдарының тасымалы өзін көрсетті. Бұл тасымалдарды негізінен контрейлерлік деп атау қабылданған. Бүгінгі күні шетел көлігінде Германияда, Италияда, Австрияда, Венгрияда контрейлерлік тасымал маршруттары қызмет етеді, бірақ бұл салада АҚШ үлкен табысқа жеткен, олардың территориясында бірнеше компаниялар автомобилді жартылай тіркегіштерінің транконтиненталды тасымалдарын тұрақты жүргізе алады.
Қ.Р темір жолында контрейлерлік тасымалды дамыту туралы сұрақ 90 - шы жылдардың соңында маңызды болды, және бірінші кезекте бұл экспорт - импорт жүктерінің автомобильдік тасымал көлемінің біршама артуымен байланысты. Қазақстан темір жол көлігінде контрейлерлік технологияны енгізу халықаралық байланыс терминімен байланыстырылды. Контрейлерлік тасымал идеясының өзі оларды қолданудың тиімділігіне үлкен жүкті автомобиль қозғалысыың жоғарғы тығыздығы тұрақтылыңы бар баңытта жетуге болатынын білдіреді.
Қазақстанның темір жол көлігінде тасудың контрейлерлік технологиясын енгізу үшін контрейлерлік тасымалды ұйымдастырудың үш барынша маңызды аспектісін айқындауға болады - техникалық, технологиялық және экономикалық. Мұндай әдіс Қазақстан темір жолында контрейлерлік тасымал жүйесін енгізу мен тиімді қызмет ету мәселесін жан - жақты талдауға мүмкіндік береді. Контрейлерлік тасымалдарды ұйымдастыру техникалық аспектісі тиеу - түсіру жұмыстарын жүргізуге техникамен жабдықтарды, контрейлерлік алаңдарды қамтитын, мамандандырылған жылжыма құрам мен терминалды инфрақұрлымды құрумен қорытындылады.
Контрейлерлік тасымал үшін жылжымалы құрамды құрудың екі әдісі бар : бұрынғыларды қайта жабдықтау немесе жаңа арнаулы плотформаларды жасау. Бірінші әдіс, тасымалдың жоғары тиімділігіне жетуге мүмкіндік бермейді. Мұндай, модарнизациланған платформа - контейнер тасыңыштарда автопойыздар жүрісі қиын, сондай - ақ жүкпен автомобилдің толық салмағы шектелген. Бұл платформалардың жетістігінен арнаулы контрейлңһік платформаларды салу құнымен салыстыру жөніндегі оларды қайта жабдықтауға кететін шығындардың жоғары еместігіне жатқызуға болады. Автомобильді жылжыма құрамды тасымалдау үщін арнаулы темір жол платформаларын жабдықтау кезінде тасымалдың әмбебаптылығы иен тиеу әмбебаптығы сиақты маңызды сәттерді ескеру қажет. Біріншісін, жартылай тіркегішті және тіркегішті автомобильді, жеке жартылай тіркегіштер мен тіркегіштерді, басқа дөңгелектітехниканы тасу мүмкіндіктерін береді, ал тиеудің әмбебаптығы тиеу - түсіру операцияларын тік әдіспен тиеушілер кранның көмегімен, сондай - ақ горизонталь әдіспен жүзеге асыруды қарастырады.
Технологиялық аспектісі деп контрейлерлік тасымалдың барлық ерекшеліктері ескерілетіндей және жүкті тасудыңберілген түрінің артықшылығы толық жүзеге асырылатындай тасымал процесін іске асырудың ерекше схемаларын жасау кажеттілігін түсіну қажет
Темір жолда контрейлерлік тасымалдың екі негізгі кезегін бөлуге болады : терминалдарда тиеу - түсіру және пойыздарда контрейлерді ауыстыру. Әрбір кезеңде тасымалды ұйымдастыру барысында тасымал процесының операциясын жүргізуге уақыт шығынынқарастыру міндеті тұруы тиіс, себебі контрейлерлік тасымалдың экономикалық тиімділігін бағалау жүйесін жасау тасымалдаудың техникалық және технологиялық ерекшеліктерімен ғана емес, берілген тасымал учаскілерін байланыстыратын мәселелердің үлкен шеңберімен байланысты күрделі міндет болып табылады. Бір жағынан, техникалық құраалдар мен тасымал технологиясы контрейлерлік тасмалдардың тиімділігін бағалауға мүмкіндігін беретін эконмикалық көрсеткіштерді таңдауда негізгі критерийлердің бірі болып табылады Басқа жағынан, тасымалдаудың барлық қатысушыларының экономикалық мүделдерін ескеру қажет. Темір жол көлігі контрейлерінің технология көлігімен тасымалдың қосымша көлемдерін тартуға ұмтылады : автотасымалдаушылар - жылжымалы құрам айналымын жеделдетуге және тасымалдауға кететін жылдық шығындарды төмендетуге; көлік - экспедиторлық фирмалар - есіктен есікке дейін жүктерді жеткізу мерзімдерін, тасымалдың жалпы құнын төмендету есебінен жүк иелнріне қызмет ету сапасын арттыруға ; мемлекет - автокөліктің қоршаған орта мен авто жолдың жіктеліуіне кері әсерін азайтуға ұмтылады.
Жұмыстың нарықтық жағдайында контрейлерлік тасымалдау, кез келген басқа ынтымақтастық сияқты темір жол көлікгі үшін де, және берілген қызметті пайдаланатын автотасымалдаушылар, яғыни автокөлік құрамының иелері болып табылады. Соған сәйкес, максималды экономикалық әсер алуіа болатын автокөлік құрамын тасымалдаудың әдісін өздері таңдайды.
Автотасымалдаушы біріншіден, өзінін автокөлік құралын темір жолмен тасымалдауға кететін шығындарды ( тариф, қосымша жинаулар және т.б ) автопойызды қозғалтуға кететін ағымдағы шығындармен екі пункт арасында салыстырылады, екіншіден, ол жеткізу мерзімі факторын ескереді. Бұл факторлардан басқа, қазіргі жағдайларда, әсіресе халықаралық тасымалдар саласында тасымал вариантын таңдауға әсер ететін, тасымал сапасын бағалаудың маңызды шарттары туады. Бұл қозғалыс қауіпсіздігі, жүктердің сақталуы, кедендік процедураны жеңілдету, жүктің болуы жөнінде жедел ақпарат және т.б.
Қазіргі жағдайларда, маңызды экономикалық мәселердің бірі темір жол кқлігінің ағындағы шығындарын қысқарту болады, себебі тасмалдың өзіндік құнв келісімдік тарифтер мен жеңілдіктер өлшемінің деңгейін негіздеу үшін база болып табылады. Демек, контрейлерлік тасмалдарды ұйымдастыру барысында тарифтің экономикалық негізі деңгейін анықтау туралы сұрақ өте маңызды. Контрейлерлік тасымалға тарифқа жылжымалы құрам мен инфрақұрлымға қажетті күрделі қаржының қайтуын қамтамасыз ететін, тиімділіктің ыңғайлы деңгейін ескерумен темір жол көлігінің шығындарын толығымен жабдықтау тиіс. Сонымен бірге, жоғары деңгейді контрейлерлік тасымалға автотасымалдаушылар тарапынан сұранысты қамтамасыз ететіндей етіп белгілеу қажет.
Қазақстан темір жол көлігі алдында тұрған мәселелер, жүк жөнелтушіден жүк алушыға дейін жүкті жеткізу, яғни есіктен есіке дейін жаңа әдісін ұйымдастыру және т.б.
- Халықаралық байланыста контрейлерлік тасымалдарды жүзеге асыру негізінде экспортты бағытта контрейлерлік жылжымалы құрамның бос жүріс мәселесі тууы мүмкін, Қазақстанда бұрынғысынан негізгі экспортқа шикізат, ал импортты - дайын өнім болып табылады.
- Жол соқпақтарының әртүрлі енінінің мәселесі. Бұл мәселе халықаралық байланыста контрейлерлік тасымалдау процесін біршама күрделендіреді, яғни арнаулы контрейлерлік платформаларда дөңгелек жұптарын ауыстыру, контрейлерді қаита тиеу немесе бұл тасымалдрды шекарада жүзеге асыру қажет.
- Кедендік процедураларды орындауды жетілдіру қажеттілігі. Бұл контрейлерді жеткізу жылдамдығын барынша арттыру мүмкін. Арнайы бекет терминалдарында контрейлерді кедендік тексерістен өткізудің схемаларын жасау тимді болып табылады, мысалы автопойызының немесе жартылай тіркегішті шекара бекетінен алушының қоймасына дейін жеткізу темір жолмен кедендік бақылаумен бір кұжат бойынша жүргізіледі, құжат ретінде темір жол накладнаясы бола алады.
- Контрейлерлік тасымалды дамытудың мемлекеттік заңды қолдау жүйесін жасау. Бірінші кезекте мемлекеттік деңгейде ұзақ мерзімді кезеңде тасымалдауға қатысушылардың бір - бірімен өзара әрекетін ретеуді жүргізу қажет етеді, бұл Қазақстанның темір жол көлігі мемлекеттік, ал контрейлерлік тасымалға жекеменшік автокөлік қатысады.
Жалпы алғанда контрейлерліктасымалдарды жоғары күрдел дәрижелі, темір жол және автомобиль көлігінің кешенді техникалық, технологиялық және экономикалық өзара әрекеті ретінде қарастыру қажет. Оларды жүзеге асыру көлік процесінің барлық кезеңдерінде кешенді басқаруды талап ететін, өте еңбекті ұйымдастырушылық міндет болып табылады. Бұл міндет қазіргі уақытта Қазақстан Темір жолы ҰҚ ЖАҚ алдында тұр, және оны тек шетел тәжірибесіне сүйене отырып қана емес, жұмыс шартын ескерумен шешу қажет.
Жүктерді жеткізу варианттарын салыстыру 250 - 300 км артық қашықтықтарда және темір жол бойынша жүруден 20 % дейін автокөлікпен жеткізу ұзындығында келтірілген шығындар мен тасымалдың өзіндік құны бойынша барынша тиімдісі контрейлерлік тасымалдың өзіндік құны бойыншабарынша тиімдісі контрейлерлік тасымалдар болып табылады. Ережеге сәйкес, бұл технология бойынша тасымалдар ішкі және халықаралық байланыстарда тура пойыздармен жүзеге асырылуы тиіс.
Ресей темір жолында мамандандырылған платформаларында жүргізілген контрейлерлік тасымалдар жүк үшін де, сондай ақ автопойыз үшін де жүру жолында сенімділік пен қауіпзісдіктің жоғары дәрижесін көрсетті. Құрама тасымалдардың тиімділігін артыру үшін кедендік рәсімдеудің жеңілдетілген технологиясын жасау қажет. Ол жүктерді тұтынушыларға жеткізуді барынша жедделдетуге мүмкіндік береді.
Қазақстанда аралас тасымалдар жүк тасымалыныбарлық көлеміне шағын үлесін құрайды. Құрама тасымалдардың даму перспективалары анық. Бұл автомобильдік жолдарын сақтауға, қоршаған орта экологиясын барынша жақсартуға, кедендік бақылау пунктерінде кептелісті жоюға мүмкіндік береді.
АҚШ пен Батыс Еуропада жартылай тиегіш темір жолды арбаға сельді тартқыш көмегімен бекітіліп, құрастырмалы жүріс бөлігін құрайтын родрейлер (Road Reiler) жүйесін қолдана бастады. Бұл жүйенің прототиптері Carro bimodale (Италия), Trailer Train (Англия), Semi Rail (Франция) жүйелер болып табылады. Мұндай жүйелер авто жолдар бойынша 24-44 т жүктік бірлікті тасымалдауды қамтамасыз етеді және 120 кмсағ дейін темір жол бойынша қозғала алады.
Мысалға, Қытай темір жолдарында аралас тасымалдар трансконтиненталды коридорлар концепция базасында туылды. Шығыс - батыс бағытындағы алғашқы коридор Транссібір магистралының альтернативасы ретінде құрылады. Ол 2500 км-ге қысқа және Синьцзянь - Уйгурский автономды ауданы және одан әрі Қазақстан Үрімші - Достық маршруты бойынша Сары теңіздегі қытай порты арқылы АҚШ пен Жапония портынан контейнерлерді Еуропаға тасымалдау уақыты біршама қысқарады. Коридордың барлық ірі бекеттерінде аралас тасымалдар жүйесінің жүктерін өңдеу үшін терминалдар құрылған. Аралас тасымал масштабтарын кеңейту үшін Қытайдың темір жолдарында Road Railer типті пойыздарда жүктерді тасымалдауды және үлкен жүк көтергішті крандармен терминалдары жоқ өнеркәсіптік орталықтарға қызмет етуді жүзеге асыратын Sinorail мамандадандырылған компаниясы құрылған.
Аралас байланыстарда жүктер тасымал көлемінің өсуі бұл құбылыстарды қайталау барысында ғана қалпына келуі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Байбараков Берік Берикқалиұлы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1 Мақсатты талдау және оны зерттеу. Маркетингтік тексерудің мәні мен маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Көліктік маркетинг пен логистиканың байланысы ... ... ... ... ... ... .. .9
1.2 Қазақстан Республикасының контейнерлік тасымалдардың ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
1.3 Қазақстандағы контейнерлік тасымалдарды дамыту ... ... ... ... ... ...24
2 Қойылған мақсаттың жолдарын шешу. Маркетингтік зерттеулердің теориялық негіздері, контейнерлік тасымалдардағы оның мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.1 Көлік қызметі нарығының тұтынушыларын талдау және зерттеулер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 Қазақстанның көлік нарығының қазіргі жай - күйі және мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
2.3 Контейнерлік тасымалдарды ұйымдастырудың негізгі бағыттары мен дамыту қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
3 Есептеу бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 58
3.1 Жүк жұмысында тиеп-түсіру механизмдерін экономикалық тиімді пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
3.2 Пайдалану шығындарын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .68
Әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..69
Кіріспе
Қазақстан экономикасы өсуінің жоғары қарқыны ұзақ мерзімді жоспарлауға негізделген дамуының өз моделін құру мен іске асырудың тиімділігін дәлелдейді.
Мемлекет дамуының ұзақ мерзімді басымдықтарын жариялаған түбегейлі құжат Қазақстан Республикасы Президентінің елдің 2030 жылға дейінгі дамуының ұзақ мерзімді стратегиясын айқындап берген Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы Жолдауы болып табылады.
Қазақстанда қабылданған Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы1 (бұдан әрі - Индустриялық-инновациялық даму стратегиясы) бәсекеге қабілетті экономиканы және жоғары технологиялар индустриясын одан әрі дамыту үшін жағдай жасауда.
Индустриялық-инновациялық даму стратегиясының іске асырылуы мемлекеттен экономиканың барлық саласын қарқынды да сапалы дамытуға және кадр әлеуетін арттыруға бағытталған кешенді күш-жігерді талап етеді.
Елдің бірыңғай экономикалық кеңістігін дамыту көп жағдайда әр өңірдің көлік инфрақұрылымы дамуының дәрежесіне байланысты. Осыған орай, өңірлердің көлік жүйесін теңгерімді дамыту және орталықсыздандыру үрдісінің сақталуымен көлік қызметін мемлекеттік реттеу мәселелерінде орталық және жергілікті органдардың өзара іс-қимылын күшейту қажеттілігі барынша өзекті болып табылады.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі көлік стратегиясының жалпы мемлекеттік маңызы бар, бұл Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 1 наурыздағы "Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында" Қазақстан халқына Жолдауында өз көрінісін тапты.
Көлік қызметтері оларды алушыларға, атап айтқанда халықтың, экономиканың мұқтаждықтарына, сондай-ақ елдің бірлігін, қорғанысы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етудің стратегиялық мәселелерін шешуге бағытталуы тиіс.
Негізгі стратегиялық құжаттарды дамытуға әзірленген, Қазақстан Республикасының аумағы бойынша транзитік тасымалдардың тиімділігін арттыру, көлік қызметтеріне қазіргі және болжамды қажеттіліктерді қанағаттандыру, олардың сапасын жақсарту үшін көлік кешенін озыңқы дамытуды басты мақсат етіп айқындаған, Қазақстан Республикасы мемлекеттік көлік саясатының 2008 жылға дейінгі кезеңге арналған тұжырымдамасы2 көлік кешенін дамытудың бастамасы болды.
Сонымен бірге, қол жеткізілген нәтижелер көрсетілген құжаттың қолданыстағы салалық дамыту бағдармалары үшін негіз құра және бірқатар салалық заңдарды әзірлеу мен қабылдауды қамтамасыз ете отырып, негізінен өз
миссиясын орындағанын куәландырады. Таяу жылдарда дағдарыстық шекке жеткізуі мүмкін, көліктің барлық түрлері негізгі қорларының тозу қарқыны мемлекеттен оларды жедел қалпына келтіру мен жаңғыртуға бағытталған жаңаша жүйелі шаралар қабылдауды талап етеді.
Жаһандану жағдайында Қазақстанның кеңбайтақ аумағын ескере отырып, экономиканың және мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігі көбіне көлік-коммуникация кешенінің тиімді қызметіне байланысты болады. Мемлекеттік көлік және транзиттік саясатқа сәйкес келетін жоғары технологиялы көлік инфрақұрылымы отандық тауарлардың, қызмет көрсетулердің және тұтас экономиканың бәсекеге қабілеттілігінің кепілдігі болып табылады.
Стратегия дамуы мен тиімді жұмыс істеуі елеулі дәрежеде мемлекеттің саясатына байланысты болатын көліктің темір жол, автомобиль, қалалық жолаушылар, әуе және су көлігі түрлерін қамтиды. Қазіргі жағдайда көлік Қазақстан экономикасында маңызды рөл атқарады.
Республиканың қалалары мен елді мекендерін өзара байланыстыра отырып, көлік мемлекеттің аумақтық және әкімшілік тұтастығын қамтамасыз етуде, оның қорғаныс қабілеттілігі мен қауіпсіздігінде негізгі рөл атқарады.
Стратегия елдер арасындағы өсіп отырған сауда байланыстарын пайдалы, сенімді және қол жетімді транзиттік бағыттармен қамтамасыз етуге бағытталған. Стратегия шеңберінде негізгі көліктік магистралдар мен байланыстырушы бағыттардың меридиандық және ендік орналасуының жаңартылған моделі қолданылатын болады.
Стратегия қолданыстағы және жаңа түзетуші көлік жолдары мен инфрақұрылымдық объектілерді көлік құралдарының барлық түрін бір мезгілде жаңарта отырып, жаңғырту мен құруды көздейді.
Мұнай-газ саласының ерекшелігін ескере отырып, құбыр көлігін дамыту қолданыстағы Каспий теңізінің қазақстандық секторын игерудің мемлекеттік бағдарламасы3 және Қазақстан Республикасының газ саласын 2015 жылға дейін дамыту тұжырымдамасы4 шеңберінде жүзеге асырылады.
Стратегия мемлекеттік көлік саясатының 2015 жылға дейінгі басым бағыттарын белгілейді және көлік жүйесінің кешенділігі мен біртұтастығын қамтамасыз етуге және тиісті салалық бағдарламаларды әзірлеу үшін негіз қалауға тиіс саяси-экономикалық және ұйымдастыру-құқықтық шаралардың, принциптердің, көлік инфрақұрылымы мен транзиттік саясатты дамыту басымдықтарының жиынтығын білдіреді.
1 Мақсатты талдау және оны зерттеу. Маркетингтік тексерудің мәні мен маңызы
1.1 Көліктік маркетинг пен логистиканың байланысы
Маркетинг тауарлардың тиімді сатылуын қамтамасыз ету үшін өндірісті рынок талаптарына сай икемдеуге мүмкіндік беретін басқару жүйесін білдіреді.
Маркетинг логистикаға қарағанда тарихи ертерек пайда болды, себебі сол кездегі тауарларды өткізу қиындықтарына байланысты тәжірибе жүзінде қажет етілген. ХХ ғасырдың ортасында өндірістік нарыққа қажетті тауарларды шығаруға бейімдеу және сұранысты зерттеуде, сұранысқа әсер етуде маркетингтік әдістерді қолдану қабілеттілікті жоғарылататын шешуші фактор болды. Материалды ағымдарды іштей басқаруды қамтамасыз ететін жүйелерді құру мәселесі ол кезде қолдаусыз болды, себебі біріншіден, экономикада мұндай жүйелерді құрудың техникалық мүмкіндіктері жоқ еді, екіншіден, сол кездегі жаңа маркетингтік мысалдарды пайдалану есебінен күрт алға шығып кетуге болар еді. Бүгінгі жағдайларда тек қана маркетингті пайдалану негізінде "алға шығу" мүмкін емес. Маркетинг бойынша анықталған сұраныс уақытылы, тез және жеткізу арқылы қанағаттандырылуы тиіс ("тез жауап беру технологиясы"). Пайда болған сұранысқа бұл "тез жауап" тек бір қалыпқа түскен логистика жүйесінде ғана мүмкін болады. Тарихи тұрғыдан алғанда, логистика экономикалық арена едәуір кеш шыққан, ол тұтынушыны, көлікті және жабдықтаушыны мобильді, техникалық технологиялық және экономикалық үйлескен жүйеге байланыстыру арқылы маркетингті толықтырып дамытады.
Маркетинг пайда болған сұранысты бақылайды және анықтайды, яғни төмендегідей сұрақтарға жауап береді: қандай тауар, қандай сапада, қандай көлемде, қашан және қайда қажет? Логистика қажет болған тауар көлемінің тұтынушыға физикалық жылжуын қамтамасыз етеді. Логистикалық интеграция талап етілген тауардың қажетті жерге, қажетті уақытта минималды шығындармен жеткізілуіне мүмкіндік береді.
Маркетинг пен логистика арасындағы ең маңызды ерекшеліктер 2-ші кестеде көрсетілген.
1 кесте - Маркетинг және логистика саласындағы зерттеу обьектілері мен пәнінің салыстырмалы сипаты
Маркетинг
Логистика
Зерттеу обьектісі
Нақты тауарлар мен қызметтер нарығы мен конъюнктурасы.
Осы нарықтарда айналатын материалды ағымдар.
Зерттеу пәні
Тауарлар мен қызметтерді өткізу бойынша нарықтық тәртіпті оңтайландыру.
Материалды ағымдарды басқару үрдісін оңтайландыру.
Зерттеу әдістері
Нақты тауарлар мен қызметтер бойынша конъюктураны, сұраныс пен ұсынысты зерттеу әдістері.
Материал өткізуші тізбекті құрудың жүйелі тәсілі сондай-ақ өндірістік және экономикалық жүйелерді жоспарлау және басқару кезінде қолданатын жалпыға белгілі әдістер.
Қорытынды нәтижелер
Компанияның өндірістік-өткізу стратегиялары және тактикасы бойынша ұсыныстар:нені,қай көлемде, қай рыноктарға және қандай мерзімде, өндіру керек. Қандай қортындылар болуы мүмкін.
Логистиканың мақсатына жауап беретін жүйелер жобалары: қажетті тауар, керекті орында, қажетті көлемде, керекті сапада, минималды шығындармен.
Маркетинг тауар қозғалысын ұйымдастыруға жүйелі тәсіл міндеттерін қояды: тауар қозғалысын тиімді ұйымдастыру кезінде, бұл үрдістің әр сатысы жақсы құрылған жалпы жүйенің бөлінбес бөлігі ретінде жоспарлануы тиіс. Дегенмен, тауар қозғалысы үрдісінің барлық қатысушыларының техникалық-технологиялық интеграциясының әдістері маркетингтің емес, логистиканың негізгі зерттеу пәні болып табылады. Маркетинг нарықты зерттеуге, жарнамаға, сатып алушыға технологиялық әсер етуге және т.б бағытталған. Ал логистика, ең алдымен, тауар өтуші тізбектер бойынша материалдарды өткізудің техникалық - технологиялық жүйелерін, сондай-ақ олардың өтуін бақылап отыратын жүйелерді құруға бағытталған.
Тарихта әлемдік темір жолдар тиісті инфроқұрылымдары бар, барлық пайдалану және басқару қызметтерін атқаратын және көлік қызметтер нарығында қандай қызметтерді көрсетуді біржақты анықтайтын ұйымдар ретінде дамыды. Мұндай даму уақыт жағдайын нақты белгілейді. XIX ғасырда жер бетіндегі көліктің ең басым түрі ретінде темір жолдар, шын мәнінде, тұтынушылардың таңдау мүмкіндіктернінен тәуелсіз қызмет түрлерін және нақты шығындардан гөрі, көп дәрежедегі сала ішіндегі бәсекелестікке байланысты тарифтерді оларға еріксіз таңды. Темір жол қызметін реттейтін мемлекеттік құрылымдардың бар болуы, тіпті көліктің бәсекелес түрлері нарыққа шыққан ездің өзінде, темір жол монополиясы бар деген түсінікті көптеген елдерде сақтап отырды.
Елдердің көпшілігінде темір жолдағы біртұтастығына (аумақты бөлімшелерді бір орталыққа бағындырып басқаруға) алғашқыда қолайлы болған өндіріс жағдайлары, нарығы және саяси тенденсиялары өзгереді. Темір жол көлігінде қолданылатын технологиялары дамып және жетілдіріле отырып бір сала ішіндегі шеңберден шықты. Инфрақұрылымның құрылысы мен қызмет көрсету, оны пайдалану, басқару, тіпті экономикалық ойлардан туындаған да көп дәрежеде сыртқы жабдықтаушылар мен сыртқы сыртқы компанияларға сүйенетін болды. Оның үстіне, көліктің басқа дамыған түрлерімен бәсекелестік жағдайында, темір жолдар тұтынушылар үшін көрсететін қызметінің деңгейінен де, сондай-ақ тарифтер тұрғысынан да басым артықшылығынан айырылып қалды.
Көп елдерде темір жолдар ұсынған қызметтерінің тұтынушылардың мүделеріне сай келмеуі темір жол әкімшілігінің үлкен қаржылық қиындықтарға және экономикалық тиімсіздікке тап болуына әкеліп соғады. Әлем елдерінің көпшілігінде көлік қызметі нарығындағы темір жолдың үлесінің азаюы, қаржы тапшылығының өсуі, мемлекеттік демеу қаржыға деген мұқтаждықтың күрт көбеюі темір жолдарды түбегейлерді қайта құру және олардың мемлекетпен қарым-қатынасын өзгерту мақсатындағы үкіметке қысым жасаудың өсуіне себепкер болады.
Жалпы экономикалық тиімділікті көрсетуге бағытталған темір жолды қайта ұйымдастырудың әдеттегі міндеттеріне төмендегі аталғандар болуы мүмкін:
* басқару қызметін күшейту;
* темір жолға нарықтық жағдайларқа бағытталған коммерциялық кәсіпорын ретінде қызмет істеуге мүмкіндік беру;
* көліктің жеке түрлері арасындағы және сала шеңберіндегі бәсекелестікті күшейту;
* қаражаттық нәтижелері үшін жауапкершілікті бөлісу негізінде басқару ақпаратын және бағаларын көбірек алу;
* темір жолдардың және көліктің басқа түрлерінің әрекет жағдайларын теңестіру;
* темір жолдағы жеке меңшік секторларының рөлін күшейту;
* темір жол бюджетінің тапшылығын қысқарту және мемлекеттікдемеуқаржыларды азайту;
* жоспарлаудағы әлеуметтік маңызы бар кезеңдерді ынталандыру.
Экономикалық қатынастардың ең маңызды құрамдас бөлігі ретіндегі халықаралық сауда мен елдің кәсіпорындары арасындағы экономикалық байланыстардың әрі қарай дамуымен әлемдік саудада, сондай-ақ республиканың экономикасында жүк ағынының қозғалысын ұйымдастыруды жетілдіру мәселесі ерекше көкейтесті сипатқа ие болып отыр. Бұл экономикалық іс-әрекеттерде көліктің ерекше маңызды рөлге ие болумен байланысты. Шаруашылықаралық және сыртқы экономикалық байланыстардың сапасы, тиімділігі және дамуы соның жұмысына байланысты болады. Шаруашылық етудің қазіргі заманғы жағдайларында көлікпен қамтамасыз етуге күн сайын жаңа талаптар қойылуда. Өнімді қатаң белгіленген мерзімде және жоғалтпай, зиян келтірмей және төменгі шығындармен тауарды зақымдамай өндіріс орнынан тұтыну орнына дейін жеткізудің ырғақтылығы, реттілігі, үздіксіздігі, сенімділігі, жоғарғы жылдамдығы көлікпен қамтамасыз етудің тиімділігі мен сапасының маңызды талаптары болыпм табылады. Көлік индустриясы пайдаланушы тараптарынан оған қойылатын таоаптарға сай болуға ұмтылуда. Бұл өнімді өндіру, өткізу және бөлу салаларымен алдыңғы қатарлы көліктік-технологиялық жүйелерді дамытумен және аралас тасымалдаулары тиімді қолданумен; информатика және есептеу техникасы салаларындағы ғылыми жетістіктерді көліктік қамтамасыз етуге ендіру, сондай-ақ, көліктік қатынас кезінде туындайтын әр түрлі ресмиелендіруді реттеу, жеңілдету және үйлестіру туралы нормативтік актілер мен құжаттарды жасау жөніндегі халықарлық және мамандандырылған ұйымдардың белсенді жұмысымен байланысты алғандағы көлікті басқару туралу ғылым ретінде логистикалық тұжырымдамаларын жасаудан және оларды іс іс жүзінде қолданудан көрінеді.
XX ғ. 90-жылдарындағы бұрынғы кеңес дәуірінің экономикалық кеңістігіндегі белгілі өзгерістер өндіріспен тауар қозғалысы саласындағы ыдыраушылық үдерістеріне әкеліп соқты. Осының нәтижесінде отандық тауар қозғалысының қазіргі ұйымдастырылуына қатысушылар әрекеттерінің әлсіз үйлестірлуі тән. Қазіргі таңда бұл сахнада мемлекетдирижердің рөлін атқарып отырған жоқ. Толықтай алғанда тізбек бойынша қорларды бөлу кездейсоқ және тиімсіз сипатқа ие. Көтерме қоймаларда, көліктерде және дүкендерде, ақпаратпен жүктерді өндеудің тарихи қалыптасқан өзара үйлестірілмеген технологиялық үдерістері қолданылады. Қатысушылар пайдаланатын жабдықтар мәнді пайдаланушылық өлшемдері бойынша өзара үйлестірілмеген. Тасымалдаудың құны бірқатар ұйымдастырушылық себептерге байланысты жоғары. Бүгінгі таңда жүк жіберушілердің көлік шығындары шығындардың жалпы соммасының 50%-ны құрайды. Әр түрлі бөлшек сауда кәсіп орындарындағы, сондайөақ темір жолдарда жұмыс істеп тұрған қойма шаруашылықтары тауарлармен жүктерді өндеудің қазіргі заманғы талаптарына сәйкес келмейді, көп жерлерде көліктін кедергісіз кіріп тоқтатуы, тауарлардың жылдам түсірілуі мен қабылдану үшін жағдай жасалмаған. Өндірістегі саудадағы және көліктегі үдерістер жоспарлаудың бірыңғай жүйесімен байланыстырылмаған.
Қазір осы жағымсыз жағдайларды ескере отырып, қазақстандық экономикадағы тауарлар мен қызметтер нарығында нақты ортақ және жеке мақсаттарға жету үшін бірінші жолға нарық субъектілерінің тиімді ынтымақтастық және кірігу принциптері шықты.
Бүгінгі логистикалық бизнестің ерекшелігі жүк әкелуші жүйе тауар әкелуші жүенің негізі болып жатқандығында және олардың біріңғай технологиялық режимінде қызмет етуінде.Тауар қозғалысын ұйымдастырудың логистикалық әдісін қолдану мүмкіндігінің негізгі алғышарты болып тауар қозғалысы қатысушыларының ұйымдастырушылық- экономикалық біртұтастығы есептеледі. Өндіріс, көтерме және бөлшек сауда, көлік өз қызметтерін үйлестіруді және бірге жоспарлауды бастауда. Тарихи қалыптасқан технологиялық үдерістер тура материалдық ағынды оңтайлы ұйымдастырудың талаптарына сәйкес түзіледі. Қотысушылар қолданылатын техниканың өлшемдері туралы келіседі, тасмалдау тәртібі келіседі, қорларды бөледі, қосымша алынған табыстарды бөлудің тәртібін белгілейді.
Кәсіпорындардың логистикалық кірігуінің мәні олардың қызметтерін біріктіруде. Бұндай біріктірудің үлгісі үлкен әр түрлілікпен ерекшеленеді және әрбірнақты шаруашылық ахуалда кәсіпорындарының мақсаттарына, қаржыларына, техникалық мүмкіндіктеріне байланысты. Логистикалық кірігу үлгісінің өрісін біріктірме түрінде келесі жолмен сипаттауға болады - ол төменгілерді біріктіру:
* қысқа мерзімді жеке немесе бірнеше қызметтер (жоспарлау, тасымалдау, сатып алу, өткізу және т. б.);
* ұзақ мерзімде ұйымдастырушылық - атқарымдық қызметтің басымдылығы (қоймаларды, көлік шаруашылықтарын және басқа да ұйымдастырушылық бөлімшелерді біріктіру);
* барлық қызметті басқару және біріңғай кәсіпорындарды құру, яғни, өзінің біріккен қызметінің тиімділігін көтеруде біріккен кәсіпорындардың экономикалық мүдделері негізінде атқарылатын делдалдық қызметін орталықтандыру.
Кәсіпорындар, фирмалар біріге отырып, дербес қызмет барысында аса тиімді түрде шешілмейтін нақты мәселені шешудегі өз мүдделерін жүзеге асыруға ұмтылады. Белгіленген мұсаттарға жете отырып, бірігіп немесе басқада біріккен және маңызды мақсаттарға жету үшін қызмет етуді жалғастырады немесе басқада кәсіпорындармен бірігеді. Кірігу үдерісі уақыт ішінде және кеңістікте үздіксіз жүргізіледі.
Біріккен кәсіпорындардың қарым-қатынастары біріккен қызметтерді реттейтін және юірлестік қатысушыларының экономикалық мүделерін жүзеге асырушы екі жақты (көп жақты) шаруашылық келісімшарттарымен реттелу мүмкін. Кең тұрғыдан қараған кезде, кәсіпорындардың қызметтерін біріктіру әр түрлі жағдайларда жүргізіледі: құжатсыз келісуден бастап (мысалы,қандайда бір қызметті бір жолғы біріктіру кезінде) толық қосылғанға және біріккен Жарғыны қабылдауға дейін, яғни, олардың заңды мәртебесін толық өзгерткенге дейін.
Экономиканың дамуындағы барлық осы беталыстар тауар қозғалыстар үдерістеріне логистиканы кеңінен қолданудың қажеттілігін және оның мүмкіндігін туғызады. Логистикалық ұйымдастырылған материал әкелуші жүелерде соңғы тұтынушыға әкелген тауардың бастапқы құнынан төмен болып табылады. Көрсетілген айырмашылық қатысушыларға капиталдық салымдар көлеміне емес, логистикалық үдерістерді дұрыс ұйымдастыра білуге тәуелді бәсекелестік артықшылықтары береді. Бұған қоса, логистиканы пайдаланушы жеткізулер тиісті сападағы тауардың қажетті көлемін дәл мерзімінде жеткізуге кепілдік бере алады және сенімділік кепілдігі жоқ жеткізушілерге қарағанда, тұтынушы үшін үлкен құндылықты білдіреді. Осылай логистиканы қолданушы субъектілердің бәсеке қабілеттілігі төмендегілердің есебінен қамтамасыз етіледі:
* тауардың бастапқы құнының бірден төмендеуі;
* жеткізудің сенімділігі мен сапасын көтеру (кепілдік берілген мерзімдер, жарамсыз тауардың болмауы, шағын партиялармен жеткізу мүмкіндігі және т.б.).
Тауармен және ақпаратпен жұмыс істеудің тура технологиясы,ілеспе техника, келісілген жоспарлау - бұл тауарды сатып алушыға дейін аз шығындарымен жеткізуге мүмкіндік беретін нәрсе. Логистиканың қызметі бірінші кезекте тауар қатысушыларының техника-технологиялық, экономикалық және әдістемелік келісімдерін күшейтумен сипатталады, яғни, жүйе қызметінің міндетті талаплары төменгідей:
* бір-бірімен технологиялық ілесетін зауыттар мен құрылыс объектілерінде техникалыұ құралдардың, көліктің болуы, терминалдар және қойма бөлмелері, жеке ЭЕМ, есептеу орталықтары, Интернет жүйесі, байланыс құралдары және байланыс арналары, ғимараттар мен құрылыстар;
* кімнің не істейтіндігінің, қандай кезекпен атқаратындығының нақты белгіленуі, басқаша айтқанда, тауар өткізу тізбектері бойынша материалдарды өткізудің технологиялық ілесетін жүйелерін және олардың өтуіне бақылау жасау жүйелерін құру;
* көлік міндеттерін, яғни, автомобиль, темір жол, су көлігімен қозғалыс бағыттарын оңтайландыру міндеттерін шешу, жеткізу кестелерін құру.
Темір жол желісінің үйлесімі екі фактордың ықпалымен қалыптастыру: біріншіден пайдалы қазбалардың кең орны мен тыңды игеру кезіндегі аумақ аралық және республикалық жүк ағындарының өсуі, екіншіден, өтпек жүк парктерінің өсуі. Республиканың темір жол көлігі аумақ аралық, республика аралық және жүк тасымалдарын қамтамасыз етуді жақсы атқарады, республика облыстарының арасындағы жүк тасымалдарына арналған темір жол желісі біршама нашар дайындалған.
Қара алтын мен көгілдір отынның көлігі деп аталатын құбыр көлігі деп аталатын құбыр көлігі басқа көлік түрлерімен салыстырғанда оның барынша мамандандырылған түрі болып табылады. Оның республиканың мұнай және газ өнеркәсібінің дамуы үшін маңызы зор және сонымен қатар халық шаруашылығының көліктегі шығындарын азайтады. Экономикалық ілесу - бұл нарық жағдайын зерттеудің және тарифтік жүйені құрудың ортақ әдістемесі. Бірге жоспарлау кестелердің бірыңғай жоспарларын жасауды және қолдануды білдіру. Республикада көлік логистикасының міндеттеріне төмендегілерді де жатқызуға болады:
* көлік жйүелерін, соның ішінде көлік дәліздерін және көлік тізбектерін құру:
* көліктік-қоймалық үдерістердің технологиялық біртұтастығын қамтамасыз ету:
* қоймалықпен және өндірістікпен бірге көлік үдерісін бірге жоспарлау;
* жеткізудің ұтымды бағыттарын белгілеу және т. б.
Көлік жүйесі жүк және жолаушыларды тасымалдауға қажеттілікті қанағаттандыруға арналған, ауыл шаруашылығының бірнеше салалары ретінде түсінілетін көлік кешенінің құрама бөлігі болып табылады. Кешенге орналастыру үрдісін және материалдық өндіріс саласы - көлік өндірісін қамтамасыз етуші, көліктік машина жасау, көлік құрылысы, тасымалдауды материалдық-техникалық қамтамасыз ету, сол сияқты көлік мамандарын дайындау, жобалық және ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру бойынша мекемелер кіреді. Көлік жүйесі ауыл шаруашылығының тұтас саласы бойынша құрамына төрт элемент кіретін сала ретінде қарастырылады:
* барлық көлік түрлерінің жалпы және жалпы емес пайдаланудағы көлік жүйесі;
* жылжымалы көлік құралдары (оған деген меншік формасы болса да);
* көліктің еңбек қорлары;
* барлық деңгейдегі көлік жүйесін басқару жүйесі.
Сонымен, көлік жүйесі - темір және автомобиль жолдарынан, құбыр өткізгіш, су және әуе жолдары, ондағы нүктелік элементер - көлік тораптары қатынастарынан (жолаушы, жүк және басқа да стансалар, теңіз және өзен порттар, әуежайлар және т.б) жол қатынастарынан тұрады.
1.2 Қазақстан Республикасының контейнерлік тасымалдардың ролі
Қазақстанның, Еуроазия қүрлығының ортасында орналаса және елеулі көліктік - коммуникациялық торапты иелене отырып, халықаралық транзиттік тасымалдардың рыногында жеткілікті дәрежеде маңызды орынға ие болуға барлық мүмкіндіктері бар, Өз кезегінде, транзиттік тасымалдар саласын дамытудың маңыздылығы елімізге келіп түсетін валюталың кірістердің жоғары өлеуетімен себептеледі. Сарапшылардың бағалауы бойынша транзиттік тасымалдарды Қазақстан аумағы арқылы үйымдаетьірудан келіп түсуі мүмкін табыстардың көлемі жылына 1,5-2 млрд, доллар сомасында бағаланып отыр.
Осыған байланысты, ғаламдық экономикадагы өыдіріс факторларының үтқырлық (мобильность) процестеріне барабар тасымалдау жүйесін одан әрі
жетілдіру, жүктерді тасымалдау технологияларын ендіру ісі көкейтесті болып табылады. Мамандардың болжамдары бойынша 2010 жылға таман әлемнің негізгі көліктік артериялары арқылы өтетін халықаралық жүк тасымалдарынык көлемі 2003 жылмен салыстырғанда, кем дегенде екі есе арта түседі.
Бүл ретте, бірінші кезекте, халыңаралың сауданың ңазіргі заманғы түрлеріне ең барабар келетін контейнерлік тасымалдардың өсуі күтілуде.
Халықаралық көлік қызметтері рыногын талдау - контейнерлік тасымалдарды дамытудың жалпы әлемдік беталыстары-ның қатарына мыналарды жатқызу керектігін көрсетеді:
- жүктерді контейнерлеудің және контейнерлік тасымалдар рыногы тежнологияларының басымды дамуък. Қазіргі кезде әлемдегі жүктерді контейнерлендіру 55 - 60%-ке жетті. Сарапшылардың болжамына сөйкес осы көрсеткіш 2010 жылы 70% -ті ңүрайды, бүл көліктік, экспедиторлық компаниялардың, жүкжөнелтушілердің халықаралық тасымалдар технологиясын жетілдіру саласында елеулі жүмыс атқарғанын куәландырады. Сондай-ақ, эмпирикалық жолмен, контейнерлеудің өсу қарқыны әлемдік сауданың өсу карңынынан шамамен 2-3% -ке жоғары екендігін, ал оның, өз кезегінде, тиісті елдердің үлттық ІЖӨ өсімінен жылына тура осы 2-3% -ке озып отыратыны аныңталды;
- контейнерлік тасымалдар рыногындағы күшейіп келе жатқан бәсеке, бүл жайында бірнеше өлемдік орталықтарда контейнерлерді өңдеу бойынша қызмет көрсетулердің шоғырлануының жоғары деңгейі куөландырады. Мәселен, контейнерлерді өңдеу жөніндегі 2003 жылғы мөліметтер 280 млн. ТЕІІ контейнерлерінің үш басты орталықтарда - Солтүстік Америкада (16,6 %), Азияда (47,7 %), Іуропада (25,5 %) өңделгенін керсетеді. Контейнерлерді ңайтара өндеу бойынша басшы - 18 порттардың қатарына 7 Қиыр-Шығыстағы Азия порттары, сондай-ақ, Гонконг порты өндеген көлеммен бірдей ТЕU контейнерлері санын бірлесе отырын өңдеген Еуропаның 4 ең ірі солтүстік-батыс порттары жатады. Қызу бәсекелестік туралы, сондай-ақ, фрахтылық мөлшерлемелердің тасымалдардың өзіндік қүнынан, мысалы, Еуропа - Қиыр Шығыс бағытында - кейбір кезде төменірек түскені жөніндегі факт куөландырады.
- контейнёрлік тасымалдар рыногының бірігуінен, кеме қатынасы компанияларының қосылуынан, көліктік - логистикалық топтарды немесе ңызмет көрсетулердің үлкен көлемін үсынатын және көліктік қызметтен де басқа қосымша табыстарды алатын контейнерлік терминалдардан меншіктік үлесін сатын алатын контейнерлерді тасымалдаушы компаниялардың қүрылуынан көрінісін табатын стратегиялық альянстар мен ассоциацияларды қалыптастыру. Көрсетілген беталыс көліктік-логистикалық топтардың болашақта ғаламдық операторларға біртіндеп айналуына саятын контейнерлік тасымалдар рыногының басты агенттерін дамытудағы ерекше өтпелі кезең туралы сөз қозғауға мүмкіндік береді.
- арнайыландырылған контейнерлер мен жылжымалы қүрамдардың қүрылысын үлғайту. 2000 - шы жылдың ортасына таман қолданыстағы контейнерлер паркі 1990 жылғыға ңарағанда екі есе өсті. 2005-ші жылға қарай ол тағы 47%-ке өсуі тиіс. Назар аударатын бір факт - өлемдегі өндірілетін 1,6 млн. ТЕU контейнерлерінің 1,3 миллионы Қытайда өндіріледі. Бүл ретте, көңіл аударарлығы ол, арнайыландырылған жылжымалы қүрам қүрылысының елеулі үлғаюы, атап айтқанда, өздерінің басты ерекшелігі - арттырылған жүккөтергіштігі жөне нөтижесінде жалпы параметрлері үлғайған арнайыландырылған контейнерлік кемелердің салынуы болып табылады, бүл, өз кезегінде, көліктік инфрақүрылымға жаңа сапалық талаптар қояды.
Көліктік қызмет көрсетулердің хадықаралық рыногына ңарағанда отандық контейнерлік тасымалдардың дамуы келесі ерекшеліктермен сипатталады:
- контейнерлік және пакеттелген жүк тасымалдарын көліктің барлық түрлерімен жүзеге асыру көлемдерінің азаюы, сондай-ак. 1999-шы жылға дейін контейнерлік тасымалдардың жүк тасымалдарының жалпы көлеміндегі үлесті салмағының азаюы.1999-2003 жылға дейін тасымалдардың осы секторының тоқырауы байқалады. Нөтижесінде, жүктердің темір жолмен тасымалданатын жалпы көлеміндегі үлесі 1%-тің шамасын қүрайды. Контейнерлік жүктерді автомобиль көлігімен тасымалдау жөніндегі статистикалық ақпарат жүйеленбегенін жөне бүл жөйт Қазақстан аумағындағы. халықаралық көліктік коридорлар маршрутындағы ағындарды қоса, контейнер ағындарының негізделген талдауын жасауға мүмкіндік бермейтінін айта кетуге болады;
- контейнерлік парктің нашар жаңғыртылуы, рыноктық жағдайға барабар келмейтін контейнерлік парктің қүрылымы, түтынушылардың әр түрлі типтегі контейнерлер жөніндегі қанағаттандырылмаған сүраныстарының бар болуы, сондай-ақ, темір жол платформалар паркінің жеткіліксіз болуы;
- контейнер тасымалдаушы - ірі компаниялардың белсенді саясаты Еуропа - Азия травриттік жүк ағындарының Қазақстан Республикасының аумағымен өтетін халықаралық көліктік коридорларды айналып өтіп шетел айлақтарына қарай қайта бөлінуіне әкелді;
- тежеуші көліктік-тарифтік саясат. Контейнерлер мен жылжымалы қүрамды найдалану жөніндегі қазіргі саясат контейнерлік тасымалдарға контейнерге жарамды жүктерді тартуға және олардың жолдағы қозғалысын бақылауға ықпалын тигізе алмай отыр.
- байланыстың қазіргі заманғы байланыс қүралдарымен нашар жарақтандырылуы жүгі бар контейнерлерді тасымалдаудағы ең бастысын - жүктерді жеткізудің дәлме-дәл мерзімдерін қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейді.
- көліктің жекелеген түрлерінің қанағаттанарлықсыз (тиімсіз)
әрекеттесуі, Қазақстандағы контейнерлік тасымалдар рыногындағы бөсекелестіктің ңыза түсуі көліктің әрқилы түрлерінің өзара
әрекеттесуі мен үйлестірілуінің мәселесін ерекше ашып керсетеді.
Тасымалдау үдерісі мазмунының өзі әр түрлі көліктік үйымдардың бір - бірімен де, сондай - ақ, көптеген жүкжөнелтуші және жүк
алушы өр түрлі көліктік үйымдармен арадағы белсенді әрекеттесуін де белгілейді. Экономиканың ғаламдануы үдерісінің контейнерлік тахзымалдардың отандық рынокта көрінісін табуы бүл әрекеттесуге тағы да бір қосымша жәйтті (аспект) енгізеді - яғни, әр түрлі мемлекеттер мен меншік түрлерінің көліктік және басқа үйымдарының өзара әрекеттесуі.
Сонымен, трансүлттық компаниялар жүктерінің интермодальдік контейнерлік тасымалдарының халықаралық жүйесін қалыптастыру үдерісі және ғаламдық халықаралық көліктік тораптарын жөне коридорларын қалыптастыру - әлі аяқталып болған жоқ.
Интермодальдік контейнерлі тасымалдар жүйесінің жоғары даму қарқынының соңынан оларды қүқықтық қамтамасыз ету жағы қалып барады. Қүрамдастырылған да, сондай - ақ интермодальдік те тасымалдар барысында оларға қатысушылардың арасында туындайтын ңүқықтық қатынастарды реттеу женіндегі халықаралық көліктік заңдар әлі әзірленбеген. Қазақстан аумағы арқылы жүктерді транзитпен кедергісіз тасымалдау үшін қажетті қүқықтық, экономикалық және үйымдастырушылық жағдай жасау Орталық Азия аймағында да, сондай - ақ, Еуразиялық кеністікте де интеграциялық (кірігу) үдерістерінің дамуына ықпал етеді жөне, осылайша, еліміздің әлемдік масштабтағы орны мен рөлін аныңтау түрғысынан алып қарағанда үлкен маңызға ие болды.
Еліміздің көліктік - комуникациялық қүрылымының даму деңгейі шетелдік инвесторлар тарапынан инвестициялық жағдайды бағалауы үшін шешуші факторлардың бірі болып табылатынын жөне шетел капиталының экономиканың барлық секторлары мен салаларына тартылуына және өндіріс күштерінің жеделдетілген дамуына ыңпал ете алатынын атап өткен жөн.
Осыған сүйене отырып контейнерлік тасымалдардың отандық рыногының дамуы таяудағы болашақта келесі варианттар бойынша жүзеге асырылуы мүмкін.
Контейнерлік тасымалдар рыногының өз бетімен дамуы,
мүндайды соңғы кезде байқауға болады, бүл жағдайда контейнерлік тасымалдардың негізгі үлесін отандық рыногымызға еркін
кіретін және қазақстандық тасымалдаушыларды басып тастайтын шетелдік компаниялар жүзеге асырадьіо
Контейнерлік тасымалдар рыногының протекционистік дамуы, мүндайда отандың компаниялар өздерінің ңызметіне ерекше жағдайлардың берілуін (жасалуын) талап етеді.
Контейнерлік тасымалдар рыногының бәсекелік дамуы, мүндайда, рыноктағы еркін бәсекелестік және мемлекет жағынан реттелетін көліктік инфраңүрылымның дамуы ңатар жүргізіледі.
Жүк тасымалдарының контейнерлендірілуі көліктің әрқилы түрлерінің, жүкжөнелтушілердің және жүкқабылдаушылардың, сондай-ақ, мемлекеттің кәсіпорындарының әрекеттесуін интеграциялау (кіріктіру) стратегиясын бір жагынан - рынокты бәсекелік түргыдан дамыту вариантының, және екінші жағынан - Қазақ-станның аймақтарындағы көліктік тораптардың мемлекет тара-пынан реттелетін көліктік инфрақүрылымды дамыту үдерісінің негізінде әзірлеуді көздейді деуге болады. Бүл, жүктерді тасымал-даудың жаңа тиімді технологияларына өтуді жүзеге асыруға мүмкіндік береді және отандық тасымалдаушылар үшін контей-нерлік тасымалдар рыногында бәсекелік артықшылықтардың қалыптасуына жағдай жасайды.
Қазақстанның транзиттің барынша ыңғайлы және пайдалы жағдайын жасай алатын ел ретіндегі статусының бекітілуі бірқа-тар сыртқы саясаттық және сыртқы экономикалық мәселелерді тиімді шешуге ықпалын тигізе алады, Бүл орайда, қазіргі кезендегі Ңазақстанның негізгі міндеті - қолда бар әлеуетті барынша толық жүзеге асыруды қамтамасыз ету жөніндегі механизмдерді әзірлеуге, үлттық көліктік-коммуникациялық кешеннің әлемдік қызмет көрсетулер рыногындағы бәсекелік қабілеттілігін қамтамасыз етуге, республикамыздың аумағы арқылы сауда ағындарының злғая түсуін ынталандыруға саяды. Жүктерді контейнерлендірудің жал-пы әлемдік жүк айналымында 2010 жылға таман 70%- ке дейін өсетінін ескере отырып, Қазақстан өзінің тразиттік әлеуетін дамы-ту үшін темір жол саласының тура осы көліктік қүраушыны күшей-ту жағына барынша көп көңіл бөлуі қажет.
1.3 Қазақстандағы контейнерлік тасымалдарды дамыту
Контейнерлік тасымалдарды қолданудың ұтымды саласы 25 мың т., артық емес жылдық тасымал көлемімен 50 км негізінде апару - шығару кезінде 2000 км дейін темір жол көлігімен тасымалдау қалықтығымен анықталады. Оның кемшіліктерінің бірі салмағы барлық тасылатын жүктің 20 - 30 % - н құрайтын жартылай тіркегішті тасымал болып саналады. Контейнерлік тасымалдарды ұйымдастыру кезінде Ресей мен Белоруссияның тәжірибелерін пайдаланған дұрыс.
Контейнерлік, контейнерлік, бимодальді тасымалдар, алынатын кузовтарды тасу және басқалары жататын құрастырлған тасымалдардан Қазақстанның темір жолында тек бірінші түрі кеңәнен тарады. Контейнерлік жүйе үлкен жүк ағындарын қамтитын, барлық әлемде құрастырылған тасымалдың барынша қозғалысты дамитын түрі болып табылады. Екі он жылдық бұрын Батыс Еуропа, АҚШ және КСРО елдерінде темір жолдар бойынша автопойз тасымалын дамыту жобалары жасалды. Экономикалық және техникалық көрсеткіштер бойынша барынша тіршілікке қабілетті болып жүк алаңының деңгейі төмен арнаулы темір жол плотформаларындаңығы және дөңгелек жұптарының кіші диаметірімен платформаларда автокөлік құралдарының тасымалы өзін көрсетті. Бұл тасымалдарды негізінен контрейлерлік деп атау қабылданған. Бүгінгі күні шетел көлігінде Германияда, Италияда, Австрияда, Венгрияда контрейлерлік тасымал маршруттары қызмет етеді, бірақ бұл салада АҚШ үлкен табысқа жеткен, олардың территориясында бірнеше компаниялар автомобилді жартылай тіркегіштерінің транконтиненталды тасымалдарын тұрақты жүргізе алады.
Қ.Р темір жолында контрейлерлік тасымалды дамыту туралы сұрақ 90 - шы жылдардың соңында маңызды болды, және бірінші кезекте бұл экспорт - импорт жүктерінің автомобильдік тасымал көлемінің біршама артуымен байланысты. Қазақстан темір жол көлігінде контрейлерлік технологияны енгізу халықаралық байланыс терминімен байланыстырылды. Контрейлерлік тасымал идеясының өзі оларды қолданудың тиімділігіне үлкен жүкті автомобиль қозғалысыың жоғарғы тығыздығы тұрақтылыңы бар баңытта жетуге болатынын білдіреді.
Қазақстанның темір жол көлігінде тасудың контрейлерлік технологиясын енгізу үшін контрейлерлік тасымалды ұйымдастырудың үш барынша маңызды аспектісін айқындауға болады - техникалық, технологиялық және экономикалық. Мұндай әдіс Қазақстан темір жолында контрейлерлік тасымал жүйесін енгізу мен тиімді қызмет ету мәселесін жан - жақты талдауға мүмкіндік береді. Контрейлерлік тасымалдарды ұйымдастыру техникалық аспектісі тиеу - түсіру жұмыстарын жүргізуге техникамен жабдықтарды, контрейлерлік алаңдарды қамтитын, мамандандырылған жылжыма құрам мен терминалды инфрақұрлымды құрумен қорытындылады.
Контрейлерлік тасымал үшін жылжымалы құрамды құрудың екі әдісі бар : бұрынғыларды қайта жабдықтау немесе жаңа арнаулы плотформаларды жасау. Бірінші әдіс, тасымалдың жоғары тиімділігіне жетуге мүмкіндік бермейді. Мұндай, модарнизациланған платформа - контейнер тасыңыштарда автопойыздар жүрісі қиын, сондай - ақ жүкпен автомобилдің толық салмағы шектелген. Бұл платформалардың жетістігінен арнаулы контрейлңһік платформаларды салу құнымен салыстыру жөніндегі оларды қайта жабдықтауға кететін шығындардың жоғары еместігіне жатқызуға болады. Автомобильді жылжыма құрамды тасымалдау үщін арнаулы темір жол платформаларын жабдықтау кезінде тасымалдың әмбебаптылығы иен тиеу әмбебаптығы сиақты маңызды сәттерді ескеру қажет. Біріншісін, жартылай тіркегішті және тіркегішті автомобильді, жеке жартылай тіркегіштер мен тіркегіштерді, басқа дөңгелектітехниканы тасу мүмкіндіктерін береді, ал тиеудің әмбебаптығы тиеу - түсіру операцияларын тік әдіспен тиеушілер кранның көмегімен, сондай - ақ горизонталь әдіспен жүзеге асыруды қарастырады.
Технологиялық аспектісі деп контрейлерлік тасымалдың барлық ерекшеліктері ескерілетіндей және жүкті тасудыңберілген түрінің артықшылығы толық жүзеге асырылатындай тасымал процесін іске асырудың ерекше схемаларын жасау кажеттілігін түсіну қажет
Темір жолда контрейлерлік тасымалдың екі негізгі кезегін бөлуге болады : терминалдарда тиеу - түсіру және пойыздарда контрейлерді ауыстыру. Әрбір кезеңде тасымалды ұйымдастыру барысында тасымал процесының операциясын жүргізуге уақыт шығынынқарастыру міндеті тұруы тиіс, себебі контрейлерлік тасымалдың экономикалық тиімділігін бағалау жүйесін жасау тасымалдаудың техникалық және технологиялық ерекшеліктерімен ғана емес, берілген тасымал учаскілерін байланыстыратын мәселелердің үлкен шеңберімен байланысты күрделі міндет болып табылады. Бір жағынан, техникалық құраалдар мен тасымал технологиясы контрейлерлік тасмалдардың тиімділігін бағалауға мүмкіндігін беретін эконмикалық көрсеткіштерді таңдауда негізгі критерийлердің бірі болып табылады Басқа жағынан, тасымалдаудың барлық қатысушыларының экономикалық мүделдерін ескеру қажет. Темір жол көлігі контрейлерінің технология көлігімен тасымалдың қосымша көлемдерін тартуға ұмтылады : автотасымалдаушылар - жылжымалы құрам айналымын жеделдетуге және тасымалдауға кететін жылдық шығындарды төмендетуге; көлік - экспедиторлық фирмалар - есіктен есікке дейін жүктерді жеткізу мерзімдерін, тасымалдың жалпы құнын төмендету есебінен жүк иелнріне қызмет ету сапасын арттыруға ; мемлекет - автокөліктің қоршаған орта мен авто жолдың жіктеліуіне кері әсерін азайтуға ұмтылады.
Жұмыстың нарықтық жағдайында контрейлерлік тасымалдау, кез келген басқа ынтымақтастық сияқты темір жол көлікгі үшін де, және берілген қызметті пайдаланатын автотасымалдаушылар, яғыни автокөлік құрамының иелері болып табылады. Соған сәйкес, максималды экономикалық әсер алуіа болатын автокөлік құрамын тасымалдаудың әдісін өздері таңдайды.
Автотасымалдаушы біріншіден, өзінін автокөлік құралын темір жолмен тасымалдауға кететін шығындарды ( тариф, қосымша жинаулар және т.б ) автопойызды қозғалтуға кететін ағымдағы шығындармен екі пункт арасында салыстырылады, екіншіден, ол жеткізу мерзімі факторын ескереді. Бұл факторлардан басқа, қазіргі жағдайларда, әсіресе халықаралық тасымалдар саласында тасымал вариантын таңдауға әсер ететін, тасымал сапасын бағалаудың маңызды шарттары туады. Бұл қозғалыс қауіпсіздігі, жүктердің сақталуы, кедендік процедураны жеңілдету, жүктің болуы жөнінде жедел ақпарат және т.б.
Қазіргі жағдайларда, маңызды экономикалық мәселердің бірі темір жол кқлігінің ағындағы шығындарын қысқарту болады, себебі тасмалдың өзіндік құнв келісімдік тарифтер мен жеңілдіктер өлшемінің деңгейін негіздеу үшін база болып табылады. Демек, контрейлерлік тасмалдарды ұйымдастыру барысында тарифтің экономикалық негізі деңгейін анықтау туралы сұрақ өте маңызды. Контрейлерлік тасымалға тарифқа жылжымалы құрам мен инфрақұрлымға қажетті күрделі қаржының қайтуын қамтамасыз ететін, тиімділіктің ыңғайлы деңгейін ескерумен темір жол көлігінің шығындарын толығымен жабдықтау тиіс. Сонымен бірге, жоғары деңгейді контрейлерлік тасымалға автотасымалдаушылар тарапынан сұранысты қамтамасыз ететіндей етіп белгілеу қажет.
Қазақстан темір жол көлігі алдында тұрған мәселелер, жүк жөнелтушіден жүк алушыға дейін жүкті жеткізу, яғни есіктен есіке дейін жаңа әдісін ұйымдастыру және т.б.
- Халықаралық байланыста контрейлерлік тасымалдарды жүзеге асыру негізінде экспортты бағытта контрейлерлік жылжымалы құрамның бос жүріс мәселесі тууы мүмкін, Қазақстанда бұрынғысынан негізгі экспортқа шикізат, ал импортты - дайын өнім болып табылады.
- Жол соқпақтарының әртүрлі енінінің мәселесі. Бұл мәселе халықаралық байланыста контрейлерлік тасымалдау процесін біршама күрделендіреді, яғни арнаулы контрейлерлік платформаларда дөңгелек жұптарын ауыстыру, контрейлерді қаита тиеу немесе бұл тасымалдрды шекарада жүзеге асыру қажет.
- Кедендік процедураларды орындауды жетілдіру қажеттілігі. Бұл контрейлерді жеткізу жылдамдығын барынша арттыру мүмкін. Арнайы бекет терминалдарында контрейлерді кедендік тексерістен өткізудің схемаларын жасау тимді болып табылады, мысалы автопойызының немесе жартылай тіркегішті шекара бекетінен алушының қоймасына дейін жеткізу темір жолмен кедендік бақылаумен бір кұжат бойынша жүргізіледі, құжат ретінде темір жол накладнаясы бола алады.
- Контрейлерлік тасымалды дамытудың мемлекеттік заңды қолдау жүйесін жасау. Бірінші кезекте мемлекеттік деңгейде ұзақ мерзімді кезеңде тасымалдауға қатысушылардың бір - бірімен өзара әрекетін ретеуді жүргізу қажет етеді, бұл Қазақстанның темір жол көлігі мемлекеттік, ал контрейлерлік тасымалға жекеменшік автокөлік қатысады.
Жалпы алғанда контрейлерліктасымалдарды жоғары күрдел дәрижелі, темір жол және автомобиль көлігінің кешенді техникалық, технологиялық және экономикалық өзара әрекеті ретінде қарастыру қажет. Оларды жүзеге асыру көлік процесінің барлық кезеңдерінде кешенді басқаруды талап ететін, өте еңбекті ұйымдастырушылық міндет болып табылады. Бұл міндет қазіргі уақытта Қазақстан Темір жолы ҰҚ ЖАҚ алдында тұр, және оны тек шетел тәжірибесіне сүйене отырып қана емес, жұмыс шартын ескерумен шешу қажет.
Жүктерді жеткізу варианттарын салыстыру 250 - 300 км артық қашықтықтарда және темір жол бойынша жүруден 20 % дейін автокөлікпен жеткізу ұзындығында келтірілген шығындар мен тасымалдың өзіндік құны бойынша барынша тиімдісі контрейлерлік тасымалдың өзіндік құны бойыншабарынша тиімдісі контрейлерлік тасымалдар болып табылады. Ережеге сәйкес, бұл технология бойынша тасымалдар ішкі және халықаралық байланыстарда тура пойыздармен жүзеге асырылуы тиіс.
Ресей темір жолында мамандандырылған платформаларында жүргізілген контрейлерлік тасымалдар жүк үшін де, сондай ақ автопойыз үшін де жүру жолында сенімділік пен қауіпзісдіктің жоғары дәрижесін көрсетті. Құрама тасымалдардың тиімділігін артыру үшін кедендік рәсімдеудің жеңілдетілген технологиясын жасау қажет. Ол жүктерді тұтынушыларға жеткізуді барынша жедделдетуге мүмкіндік береді.
Қазақстанда аралас тасымалдар жүк тасымалыныбарлық көлеміне шағын үлесін құрайды. Құрама тасымалдардың даму перспективалары анық. Бұл автомобильдік жолдарын сақтауға, қоршаған орта экологиясын барынша жақсартуға, кедендік бақылау пунктерінде кептелісті жоюға мүмкіндік береді.
АҚШ пен Батыс Еуропада жартылай тиегіш темір жолды арбаға сельді тартқыш көмегімен бекітіліп, құрастырмалы жүріс бөлігін құрайтын родрейлер (Road Reiler) жүйесін қолдана бастады. Бұл жүйенің прототиптері Carro bimodale (Италия), Trailer Train (Англия), Semi Rail (Франция) жүйелер болып табылады. Мұндай жүйелер авто жолдар бойынша 24-44 т жүктік бірлікті тасымалдауды қамтамасыз етеді және 120 кмсағ дейін темір жол бойынша қозғала алады.
Мысалға, Қытай темір жолдарында аралас тасымалдар трансконтиненталды коридорлар концепция базасында туылды. Шығыс - батыс бағытындағы алғашқы коридор Транссібір магистралының альтернативасы ретінде құрылады. Ол 2500 км-ге қысқа және Синьцзянь - Уйгурский автономды ауданы және одан әрі Қазақстан Үрімші - Достық маршруты бойынша Сары теңіздегі қытай порты арқылы АҚШ пен Жапония портынан контейнерлерді Еуропаға тасымалдау уақыты біршама қысқарады. Коридордың барлық ірі бекеттерінде аралас тасымалдар жүйесінің жүктерін өңдеу үшін терминалдар құрылған. Аралас тасымал масштабтарын кеңейту үшін Қытайдың темір жолдарында Road Railer типті пойыздарда жүктерді тасымалдауды және үлкен жүк көтергішті крандармен терминалдары жоқ өнеркәсіптік орталықтарға қызмет етуді жүзеге асыратын Sinorail мамандадандырылған компаниясы құрылған.
Аралас байланыстарда жүктер тасымал көлемінің өсуі бұл құбылыстарды қайталау барысында ғана қалпына келуі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz