Жүзудің жеңілдетілген әдістерін үйрету

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. СПОРТТЫҚ ЖҮЗУ
1.1..Жүзу спортының шығу тарихы... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Жүзу- спорт түрінің бірі... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .8

ІІ. СПОРТТЫҚ ЖҮЗУ ӘДІСТЕРІ МЕН ТӘСІЛДЕРІ
2.1 Суда жүзу түрлері мен техникасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
2.2.Спорттық жүзу әдістерінің өзіндік ерекше айырмашылықтары ... ... .14
2.3. Суда жүзуді үйрену ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17

ІІІ. СУДА ЖҮЗУДІҢ ПАЙДАСЫ
3.1. Суда жүзудің денсаулыққа тигізер әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25

Жүзу-дене шынықтыру үшін нәтижелі әдістердің бірі. Ол тұрақты гигиеналық дағдылардың қалыптасуына мүмкіндік туғызады.
Судың температурасы адамның дене қызуынан қай уақытта да төмен болады, сондықтан су ішіндегі адамның денесінен ауа кеңістігіне 50-80 артық жылу таратылады. Шомылу және жүзу сыртқы температура өзгерістерінен, салқыннан пайда болатын ауруларға организмнің қарсы тұруын тәрбиелейді. Ал жүзу табиғи суаттарда өткізілетін болса күннің шуағы мен таза ауа адам денесіне күшті әсер етеді.
Жүзу жүрек, қан тамырларымен, тыныс алу жүйелерін жетілдіру әсерін тигізеді.
Жүзумен жүйелі түрде шұғылданып жүрген адамның жүрек соғуы минутына 72-ден 48-50-ге дейін сиректейді, ал қанның көлемі жүрек бір соққанда 70-80 мл, 120-140 мл. дейін көбейеді.
Жүзу, тыныс жүйелерін нығайтып оның жұмысын дағдыландырып, өкпенің өмірлік сиымдылығын ұлғайтады. Мысалы: жүзумен жүйелі түрде шұғылданып жүрген спортшылардың өкпесінің өмірлік сиымдылығы 4000-7000 см[3] дейін, кейде оданда көбірек ұлғайады.
Судың тығыздығына байланысты дем алу, дем шығару қиындатылады. Дем алу судың қысымдылығына, ал дем шығару судың кедергі күшіне байланысты.
Жүзу - нерв жүйесін бекітіп, адамның ұйқысын, тәбетін жақсартады, сол себептен дәрігерлер жүзуді емдік амал ретінде ұсынады.
Дене шынықтыруда және өңдеуде жүзу сабағы кеңінен таралған әдіс. Жүзу, әсіресе балалардың дене құрылысына денсаулықты жүйелі түрде нығайтуға әсерін тигізеді.
Сонымен қатар жузу сабағы балалардың қол-аяқтарының тірек- қимыл жүйесін бекітіп, денесін дамытады және төзімділігін арттырады. Бала денесі күшті, буыңдары иінгіш, қимылдары шапшаң және келісімді болуына ықпалын тигізеді.
Жүзу - егде адамдарға да пайдалы, себебі егде жастағыларға үдемелі жұмысты орындау қиынға түседі. Ал жүзу адам денесіңде зат алмасуды күшейтетін жолдың бірі.
Сонымен, су дегеніміз адам денсаулығын жақсартатын қазынаның көзі. Жүзу пәнінің мұғалімін қалыптастыру.
Мамандық дегеніміз оқу және еңбектену нәтижесінде бойға сіңірген тұрақты атқарылатын жұмыс.
Дене шынықтыру мүғалімі - педагогикалық мамандықгың бір түрін меңгерген адам. Ол - дене тәрбиесін қалыптастырушы.
Педагогикалық білімді, шеберлікті, дағдыны қалыптастыру процесі дидактикалық бағытта іске асырылып, жүзудің ілімі мен әдісін меңгеріп, адам денесі мен оның қызметін, зерттейтін пәндерді оқып білуге байланысты. Олар психология, педагогика, физиология дене тәрбиесінің ілімі мен әдісі.
Спорттық жетілдіру факультативтік сабақтарында оқушылардың алдында тұрған міндеттер мыналар: спорттық жүзуді жетілдіру; жүйелі түрде жарыстарға қатынасып спорттық нәтижелер көрсету, педагогикалық және мамаңдық білімін, шеберлігін, дағдысын дамыта түсіп, төреші атағына тиісті мөлшерді орындау.
Дене шынықтырушы мұғалім жүзу сабағын әртүрлі жастағы адамдармен жүргізе білуі керек, әрбір сабақтың міндеті мен мақсатын, сабаққа қатынасушылар жүзу дайындық дәрежесін жете білуге міндетті.

Жүзу сабақтарын жақсы жабдықталған су алабында ғана өткізу міндетті емес. Сонымен қатар табиғи суаттарда өткізуге әбден болады. Табиғи суаттардың тереңдігі және судың тазалығы көптеген қауіп туғызуы мүмкін, сондықтан мектепке дейінгі жастағы балалардың қауіпсіздігі мұғалімге байланысты. Балаларды кенет жағдайлардан, салқын тию, түрлі науқастардан сақтандыру мұғалім міндеттері. Жүзу сабақтарын өткізуге мұғалім ыңғайлы, жаға түбі таза, өндірістік қаздықтар құйылмайтын жерді таңдап алу тиіс.
Сабаққа дәрігердің анықтамасы бар балаларды қатыстырып, керек болса бірінші дәрігерлік көмек көрсете білуге міндетті. Судағы тәртіпгі міндетті түрде сақтауды қадағалау қажет. Мұғалім өзіне қөмекшілікке балалардың арасынан жақсы жүзетіндерді тандап алып көмек көрсетуді үйретуі керек.
Суда жүзе білу - өмірге өте қажет. Адам баласы ерте заманнан бері суда жүзуді қолданып келді. Бірақ адам баласы туғанда жүзуді, сүңгуді, судың бетінде қалқуды білмеген. Соңдықтан суға жузуді бала кезінен үйренген жөн, есейе келе адамға жузіп үйрену қиындап кетеді.
Жүзіп үйренген адам әр уақытта суда апатқа ұшыраған адамдарға көмек бере алады, қиын-қыстау жағдайда судағы неше түрлі кедергілерді де жеңеді.
Судың ішінде адам салмаңсыз жағдайда болатындықтан, аяқ-қол мен оның бөлшектеріне де толық салмақ түсірілмейді. Осыған орай омыртқа жотасы созылады, дене күшейіп, бұлшық ет талшықтары ұзарады. Соның әсерінен адам тұлғасы сымбатты болып, оның қозғалысы да әдемі көрінеді.
Суда жүзгенде адам еріксіз кеуде және іш арқылы терең дем алады да ауаны кейін шығарады, сөйтіп судың қысымын жеңеді. Мұның өзі тыныс алу жүйелерін жетілдіріп, жұмысын жақсартып, мейлінше оттегімен қамтамасыз етіп, өкпенің көлемін ұлғайтады.
Ерте заманнан бері халық арасында таралған су бетінде қозғалу тәсілдері мынадай: суда тіне тұрып қимылдау,бақаша, итше, қырындап жүзу және матросша жүзу тағы басқа түрлер.
Жүзу дегеніміз судың бетімен немесе ішімен белгілі тереңдікте қолмен және аяқпен есу қимылдары арқылы адамның жьлжуы. Осыған сәйкес бір-біріне ұқсас екі дағды болады: ол жүзу дағдысы және сүңгу дағдысы. Бірақ олардың бір-бірінен айқын айырмашылықтары бар.
Жүзудің басқа жаттығуларына қарағанда бірнеше айырмашылығы бар. Бұл өзгешеліктер судың теңістік жағдайларымен анықталады және дененің суда ұзыннан жатуымен байланысты.
Жүзу және сүңгу дағдылары негізгі жүзудің әр түрлеріне жатады. Бәрі де дене тәрбилеу жүйесінде кеңінен көрсетілген. Алға қойылған міндетке қарай негізінен жүзуді үшке бөледі: көпшілік, спорттық және қолданбашы жүзу.

ененің күшпен қуатын аз пайдаланып, үлкен табысқа тез жету үшін спорттық жүзу әдістерімен қимылдарын үнемді, дұрыс пайдалану керек.
Жүзуден бағдарламаға сәйкес әдіспен мынадай кашықтықтарда жарыстар өткізіледі: 50,100,200,400,800,1600 метрлерге жаттығушының қалаған әдісімен әдетте ең жеңіл шапшаң әдіс болып саналатын етпеттеп кеудемен жүзу; 100 және 200 метр брасспен;
100,200м баттерфляймен әдетте бұның шапшандық түрі дельфин әдісімен орындалады; 100 және 200м шалқалап кроль әдісімен жүзу; 200 метр немесе 400м қашықтықты жүзуші құрама тізбекпен орындайды; 50 метрден немесе 100 метрден ұзындықты төртке тең бөліп - баттерфляймен, шалқалап, брасспен, еркін әдіспен аяқтайды; эстафета алмасу: 4x100м. құрастырылған бірін-бірі ауыстырып төрт жүзуші орындайды. Жарысты шалқалап жүзу әдісінен бастайды, содан кейін брасс, баттерфляй жене еркін әдіспен аяқтайды; 4x100м еркін әдіс әйелдер және 4x200м еркін әдіс ер адамдар.

Қолданбалы жүзудің маңызы.
Қолданбалы жүзудің маңызы еңбек өнімділігін арттыру және еңбекшілердің денсаулығын сақтау мақсаттарын шешеді. Ал жүзу мен сүңгу белгілі типке жататын қолданбалы дағдылар. Бұл өте қолайлы тәсіл, колдану мүмкіңдігі өте кең болған соң оқшауырақ, бөлек тарау болып есептеледі.
Жазғы қапырық ыссы күндерде адамдар жүздеп, мыңдап жағажайларды және өзен-көлдердің, тоған, теңіздердің жағаларына беттейді.
Судың жағасындағы таза, салқын ауа, күннің сәулесі, табиғи көгілдір өсімдіктер демалысқа өте қолайлы. Әрине бұл жағдайларда жүзуді жақсы үйренген адам ерекше сүйсініп рахаттанады. Сондықтан қай жастағы адам болмасын жүзіп үйренуі өмірге қажет дағдының бірі.
Жүзудің қолданбалы тәсілдерін өзен-көлшіктерді, тоғандарды, каналдарды жүзіп өткенде, судын астынан бір зат іздегенде суға кетіп бара жатқан адамға көмекке келгенде, кеңінен пайдалаңуға болады. Бұл тәсілдің негізі - жүзудің спорттық әдістеріне тікелей байланысты. Себебі адам өзін суда жақсы, еркін ұстай алмай тұрып, жүзудің қолданбалы тәсілдерін меңгере алмайтыны.
Жүзудің спорттық әдістерін меңгергеннен кейін әрбір адам жақсы сүңги білуге, жолдағы кедергілерді, жүзіп өтуге, суға кетіп бара жатқан адамға көмек көрсетудің жолдарын білуге тиіс. Жақсы жүзе білетін адамның небір қиын жағдайда таңғажайып ерліктер көрсете алатындығы да белгілі. Ал жүзе білмейтін, немесе жаңадан үйреніп жүрген адам терең жерге шығып кетсе, немесе қатты ағынды суға түсіп кетсе ол өзін-өзі ұстай алмай сасқалақтап су жутып, суға кетіп қалуы мүмкін. Қолданбалы жүзудің маңызды түрі суға кеткен, апатқа ұшыраған адамды құтқару. Әрбір жүзе білетін адам қолданбалы түрді пайдалана білуі керек. Бұл түр теңізшілерге, балықшыларға, су құрылысшыларына, сал ағызатын жұмысшыларға ғарышкелерге және дене тәрбиелеуші мұғалімдерге қажет.

Жүзушінің спорттық тәсілін талдап жазғанда пайдаланатын терминдер:
Қимылдар циклы- мезгіл-мезгіл қайталап аяқталып отыратын қол, аяқтың қимылы.
Мерзім - әрбір циклдың ұзақтығы.
Карқын - белгілі бір уақытта орындалған циклдың саны
Ырғақ - циклдың ішіндегі мерзімнің ұзақтығы.
Адым - жүзушінің бір циклде еткен қашықтығы.
Олардың арақатынастары қол-аяқтың қимылының толық бір циклі негізінен екіге бөлінеді: жұмыс қимылдары есу және даярлық қимылдары. Жүзгенде қол-аяқ жүзушінің артына қарай есу қимылдарын орындайды.
Есудің әр мерзімінде қол-аяқ бір уақытта немесе төмен, немесе жоғары, немесе артқа сілтенеді. Қол-аяқтың алға қарай қимылдары даярлық белгісі.
Жүзу тәсілін сипаттағанда кейбір арнайы қолданылатын терминдері:
Сүйену реакциясы - суда ескенде пайда болатын кедергі күш.
Тарту күші - жүзуші ескенде кездесіп қалатын тең күш.
Дененің орталық салмағы - дененің барлық салмағы түсетін
нүкте.
Дененің орталық көлемі - дене суға батқанда иіеріп шығаратын күштің нүктесі. Жүзудің жеңілдетілген әдістерін үйрету.
Судың ішінде адам өзін еркін ұстап, нағыз жүзушілерге бірден жүзіп кетуі оңай емес. Ол үшін алдымен жүзудің кейбір жеңілдетілген түрлерін үйреніп алған жөн.
Жүзудің жеңілдетілген түрлері мынадай үлгі бойынша өткізіледі:
1. Сабақтың тақырыбы бойынша өтетін жүзу түрік және оның тәсілін орындау жолдарын көрсету.
2. Жүзу түрінің және оның тәсілінің ілімдік негізін түсіндіру.
3. Жүзудің жеңілдетілген әдісімен жүзіп көруге тырысу.
4. Жүзгендегі қол-аяқ қимылдарын құрғақта осындау және су ішінде қайталау.
5. Жүзу тәсілдерін және оның элементтерін әрі қарай жетілдіре түсу.

Жаттығу әдісі қандай болмаса да жеңілден, онайдан күрделіге көшу принципі бойынша жүргізіледі. Жүзудің жеңілдетілген тәсілдері да осы принципке бағынады, жатықтырушы өз - не алдымен оңай әрі қарапайым орында қатысушыларды үйретуге міндетті. Әр жаттығудың алдына қойылған мақсаты болуы керек. Сол қойылған мақсатты орындамай басқа жаттығуға көшуге болмайды.
Жүзу тәсілін дұрыс меңгеру үшін алаңда қосымша кұралжабдықтар пайдаланылады. Олар: қалтқытақтай, резина-балон және басқалар. Жүзуші жаттығуды түсінгеннен соң оны орындау үшін осы құрал-жабдықтарды пайдалануы керек.
Аяқ-қимылдарын үйрену. Жүзудің жеңілдетілген әдістері негізгі төрт топтан тұрады: бірінші, кроль әдісімен жүзудегідей аяқтарды қимылдатып үйрету; екінші, брасс әдісіндегідей аяқ қимылдарын меңгеру; үшінші, дельфин әдісіндегідей аяқ серпу қимылдарын меңгеру; төртінші, крольдегідей аяқпен және қолмен есу қимылдары үйретіледі, қол су астында еседі.
Екінші топ. Бұл топтың негізі етпеттеп және шалқалап жатып аяқ пен қолды кроль әдісімен қимылдатып су астында екі қолмен есу әдістерінен тұрады.

Бірінші жұпетпеттеп крольмен жүзгендегідей аяқтарды қимылдатып екі қолдың буындарын бүкпей есіп жанбасқа дейін апару керек. 1 - сурет.
Қолдардың бастапқы қалпы алға қарай созылған алақандар төмен қарап иықтың деңгейінде, бет суға малынулы, иекті кеудеге тіреп, аяқтар созылулы. Біраз жылжығаннан кейін аяқтарды кезектестіріп; үздіксіз қозғалта бастайды, етпеттеп кроль әдісімен жүзгендей. Сонан соң қолдарды бүкпей жанбасқа қарай қос қолдап еседі. Қолдар денеге тіке келгенде су астында дем шығару аяқталады да, бас су бетіне көтеріле бастайды. Есу аяқтала бергенде бас су бетіне көтеріліп ауыз ашылып, терең дем алынады. Бұдан соң бас қайтадан суға еніп, ауыздан дем шығару басталады, қолдар шынтақтан бүгіліп, саусақтар созылып, кеуде тұсына апарылады да, бастапқы қалыпқа түседі. Жүзу қимылдары қайталанады.
Екінші жұп - крольмен етпеттеп жүзгендегідей аяқтарды қимылдатып қолдармен жанбасқа дейін еседі. 2-сурет
Бірінші жұптағыдай бастапқы қалып сақталады. Біраз жылжығаннан кейін, аяқтарды қимылдата бастайды да қолдарды тіке ұстап екі жақтап есе бастайды. Екі қол иық буынның тұсынан аса бергенде дем алу үдеп барып аяқталады да, бас су бетіне көтеріле бастайды. Есу қимылдары аяқталғанда, бас көтеріліп терең дем алынады, соңан соң бас суға қайтадан енеді де, дем шығару басталады. Қолдар шынтақ буынынан бүгіліп саусақтар кеуденің астымен тез алға қарай созылады, бастапқы қалыпқа қайта түседі 3 - сурет.
Үшінші жұп - аяқ қимылдары крольмен шалқалап жүзгендегідей қолды тіке ұстап екі жақтап еседі. 4 - сурет
Бастапқы қалып көрінісі шалқалап жатып қолдарды екі қапталға қысып; аяқты созып басты судың бетінде ұстайды. Бірінші екі жұптағыдай аяқты қимылдата бастайды. Сонан соң су астында қолдарды шынтақтан бүгіп, алақандарды сыртқа қарата басқа қарай созады да, демді ішке тартады. Қолдарды тік ұстап есуді үдетеді де, дем шығарылады. Аяқтардың қимылын үзбей тұрып, жүзуші қайта бастапқы қалыпқа оралады да, аздап аялдап алып циклды қайта бастайды.
Екінші топ. Бұл топтың негізгі қимыль тіркестері брасс әдісімен жүзгендегідей аяқ және су астында қол есуінен тұрады.
Бірінші жұп - аяқтардың қимылы етпеттеп брасс әдісімен жүзгендегідей де, ал қолдар тіке ұсталып судың астымен жанбас тұсына қарай еседі. 5 - сурет
Бастапқы қалып - адамдарды төмен қаратып алға қарай екі иықтың деңгейінде ұстап, аяқтарды бірге қосып созады, иекті кеудеге тіреп, бетті суға енгізеді. Бірқатар жылжып барып, тіке ұстаған қолмен есе бастайды. Қолдар судың астымен денеге тіке жағдайына келгенде, дем шығару үдеп басылады да, бас су бетіне көтеріле бастайды. Есу аяқталғанда бас -су бетіне шығып, ішке дем тартылады. Бұдан кейін бас суға еніп, дем шығару басталады да, қолдар шынтақтан бүгіліп, аяқтар бір-бірінен ажырап, тізе, жанбас буындарынан бүгіледі. Осыдан кейін қолдар алға жылжып бастапқы қалпына келеді, ал аяқтар болса есе бастайды. Сонымен, қолмен аяқтың қозғалыстары тіке қалпына келіп аяқталады. Кішнене үзіліс жасап цикл қайта басталады.
Екінші жұп- аяқтардың қимылы етпеттеп брасс әдісімен жүзгендегідей де, ал қолдарды тіке ұстап судың астымен екі жаққа жая жанбасқа дейін еседі. 6 - сурет
Бастапқы қалып бірінші жұптағыдай. Біраз жылжып алып екі қолды судан шығара жайып, алақанды сыртқа қаратып есіп, жамбасқа жеткізеді. Қолдар екі иықтың деңгейінен өте бергенде, дем шығару үдеп аяқталады да, бас болса жоғары көтеріледі. Есу біткен кезде, бас су бетіне шығып, терең дем тартылады да, суға қайтадан еніп, дем шығарады.
Қолды шынтақтан иіп, аяқпен бірінші жұптағыдай дайындық қимылдар басталады. Осыдан соң қолдар кеуде асты мен есу қимылдарын жалғастырып бастапқы қалыпына қайта оралады, ал аяқтар болса есе бастайды. Циклды қайталамас бұрын біраз үзіліс жасап, жүзу қайта басталады. 7-сурет
Үшінші жұп - аяқтардың қимылы шалқалап брасс әдісімен жүзгендегідей де, ал қолдарды тіке ұстап екі жаққа жайып жамбасқа дейін еседі. 8 - сурет
Бастапқы қалып - қолдарды екі қапталға тақап, аяқты біріктіріп созып, басты су бетінде ұстау. Осыдан кейін қолдарды шынтақтан бүгіп, су астында бастан асыра созады да, терең ауызбен дем алады. Қол созыла бастағанда, аяқтар тізеден бүгіледі, жанбас буындары бастапқы қалпынан өзгермейді, жіліншіктер төмен бүгіліп, аяқтың басы екі жаққа ажырайды, табанды сыртқа қаратады. Осыдан кейін екі қолды бүкпей су бетінде есіп жанбасқа дейін апарады. Ал бұл кезде екі аяқ есе бастайды да бастапқы қалпына қайта келеді.
Қолмен кезде дем шығарылып, сәл аялдағаннан соң жылжып барып циклды қайталайды.
Үшінші топ. Бұл топтың негізгі қимыл тіркестері дельфин әдісімен етпеттеп және шалқалап жүзгендегідей аяқ және қолдың су астындағы қимылдарынан құралады. Аяқтар қарапайым қимылдарды орындайды, олар мыналар: аяқты тізеден бүгіп, тез сілтеп жазады. Сілтеген кезде аяқтың басын ішке қарай бұрады.
Бірінші жұп - дельфин әдісімен етпеттеп жүзгендегідей қолды тіке ұстап жанбасқа дейін еседі. 9 - сурет
Бастапқы қалып - қолдарды алға қарай созып, алақанды төмен қаратады, екі қолдың арасын иық деңгейінен асырмайды. Аяқтарды соза біріктіріп ұстайды да, басты суға батырып, иекті кеудеге тірейді. Жылжып барып тіке созылған қолдармен төмен қарай есе бастап, жанбасқа жеткізеді. Осы кезде аяқты тізеден бүгеді. Қол денеге тіке келгенде су астында дем шығару үдеп барып аяқталады да, бас су бетіне көтеріледі, бұл кезде аяқтар созылады. Қолмен екінші рет есу аяқ қимылдарымен қатар келеді. Есу біткенде бас жоғары көтеріліп терең дем алу басталады, осыдан кейін бас суға еніп, дем шығарыды да және қолды шынтақтан бүге сала қайта созып бастапқы қалпына апарып циклды қайталайды.
Екінші жұп - аяқты дельфин әдісімен етпеттеп жүзгендегідей қимылдатып, қолды созып жамбасқа дейін еседі. 10 - сурет
Бастапқы қалып бірінші жұптағыдай. Қолды тіке созып қос - қолдан есе бастап жанбасқа дейін жеткізеді, бұл кезде алақан сыртқа қаратылады. Есе бастағанда тізе буындары бүгіледі. Бұл кезде толық дем шығарылады да, бас жоғары көтеріле бастайды, аяқ созылада.
Есу біте бергенде бас кетеріледі де ішке дем тартылады. Сонан соң бас төмен түсіп, су астында дем шығарылады, қолдарды шын- тақтан бүгіп барып алға қарай созады да бастапқы қалыпқа қайта түседі.
Үшінші жұп - аяқты дельфин әдісімен жүзгендегідей қимылдатып шалқадан жатып тіке ұсталған қолдармен екі жақтап жамбасқа дейін еседі. 11 - сурет
Бастапқы қалып - қолды екі қапталға жапсырып ұстап, аяқты біріктіре созады, бас су бетінде. Жылжып барып қолды шынтақтан бүгіп, бастан асыра созады.Осы кезде ауызбен дем тартылады. Бұдан соң екі жақтап қолмен есу қимылдары басталады да аяқты тізеден бүгеді. Есу біте бергенде аяқ созылады да сілтеп барып аяқталады.
Төртінші топ. Бұл топтың негізі кроль әдісімен етпеттеп және шалқалап жүзгендегідей қолды судан шығармай кезектестіріп есу.
Бірінші жұп - кроль әдісімен етпеттеп жүзгендегідей қолдарды кезектестіріп жамбасқа дейін есу. 12 - сурет
Бастапқы қалып-қолдарды созып алақандарды төмен қаратып иық деңгейінен асырмайды және аяққа қосып ұстап созады, бет су астында, иек кеудеге тірелулі. Аяқтар кроль әдісімен етпеттеп жүзгендегідей үздіксіз қимылдайды. Содан соң бір қолмен төмен қарай өсіп жанбасқа таман апарады да, оны шынтақтан бүгіп жүзген бағытқа тіке келгенде есу бітеді. Қол жанбасқа жеткенде шынтақтан бүгіліп барып алға қарай созылады да, бастапқы қалыпқа қайта оралады. Бір қол есуді бітіргенде, екінші қол бастап

кетеді. Әрбір қол есуді бітірген кезде бас жоғары көтеріліп, ішке дем тартылады.
Екінші жұп - аяқ пен қол қимылдары кроль әдісімен етпеттеп жүзгендегідей. Қол қимылдарының ерекшелігі - қолдың есуі денеге тіке келгенде есу доғарылып екінші қол есуді бастап кетеді. 13-сурет

Бастапқы қалып және жаттығу басы бірінші жұптағыдай. Бір қол есіп денеге тіке келген сәтте шынтақтан бүгіліп қайтадан бастапқы қалыпқа оралады бірінші жұптағыдай. Бір қол есіп денеге тіке келгенде, екінші қол есуді бастап кетеді, бұл кезде бас жоғары көтеріліп, ішке дем тартылады да, бас қайта суға батырылып, дем шығарылады.
Үшінші жұп - аяқ қимылдары кроль әдісімен шалқалап жүзгендегідей, қол кезекпен кеуде тұста қысқартылған кеудеге тікеесу қимылдарын орындайды. 14 - сурет
Бастапқы қалып - қолды екі қапталға жапсырып, аяқты созып біріктіреді. Кроль әдісімен шалқалап жүзгендегідей сырғып барып аяқпен қишіт орындалады. Бір қол 90° шамасында шынтақтан бүгіліп, тік бұрыш жасап жамбасқа дейін еседі. Бұл кезде екінші қол осы қимылды бастайды. Осылай қайталанады. Цикл сайын дем алу және дем шығару қайталанып отырады.
Жоғарыда көрсетілген әдістердің әрбір қимылдарының дұрыс орындалуын қадағалау қажет және жіберілген қателіктер міндетті түрде түзетіліп отыруы тиіс.

Жүзуге үйрену тәртібі екі кезеңнен тұрады.
Алғашқы кезең - судан қорықпауды үйрену, судың қасиеттерін білу, кейбір оңай жүзу тәсілдерін үйрену. Осы кезеңде әртүрлі жаттығулар орындалады: су түбімен жылжу, суға сүңгіп үйрену, су бетімен жылжу және қалқып шығу, осы жаттығулар жүзушілерге жүзу барысында алға жылжуға мүмкіндіқ береді.
Екінші кезең - жүзудің спорттық әдістерінен үйрену - кроль еркін жүзу етпеттеп және шалқалап жүзу, дельфин және брасс әдістері, одан басқа суда әртүрлі ойындарды ойнап, тамашалау.
Бұл ойындар бірінші кезден орындалатын ойындар.
Жүзу әдістерін және тәсілін тез үйрену үшін төмендегідей жаттығуларды орындау керек.
Алғашқы жаттығу. Суда жүзу әдісін үйрену судың ішінде жүруден басталады. Мұндай жағдайда таяққа сүйеніп немесе бір-бірінің қолынан ұстап жүреді.
Үйренгеннен кейін жеке дара жүруге болады. Оны ойын арқылы қызықты өткізуге болады, доппен және басқа да суға батпайтын заттармен нәрселермен әртүрлі ойындар өткізген жөн. 15-сурет
Ойын соншалықты созыла береді, оны сырттай қадағалап, бақылау керек; балалар суда жақсы жүзсе, көңілді болса, өзін-өзі суда жақсы сезінсе, онда суға сүңгудің әдістерін үйретуге кірісуге болады. Ол үшін балалар бір-біріне қарсы қарап, екі қолынан ұстап жүріп, сол қалыпта басы судан шығып тұруы керек. Терең дем алып, демді іште ұстаған күйі суға сүңгиді. Кім су астында көбірек ұстаса, 16 - сурет сол жүзуді тез үйренеді.

Бұл жаттығуды меңгерген соң, балаларға өзінше суға сүңгіп үйренуге және көзді ашып, жұмып сүңгуге рұқсат беріледі. Көзін ашып сүңгігенде су астында өзінің саусақтарын көру керек, немесе судың түбін көріп, қандай екенін ажырата білуді үйрену керек.

Суға сүңгу әдістерін жаттығуын әрі қарай дамыту үшін су түбінен 1 шаршы метр алаңнан 2-3 тас немесе басқа заттарды алып шығу керек. 17 - сурет
Бұл тапсырманы ойын түрде ойдағыдай орындаған соң арнайы жаттығуларға көшуге болады. Жаттығулар төмендегідей орындалады:
- суда белуарына дейін тұру;
-терең дем алып, толық дем шығарып, бүгілген тізені екі қолымен қапсыра ұстап, кеудеге қыса су астына сүңгу;
- су астында болғанда мөлшерлі уақытта қатты дауыстап есептейді:
бір, екі, үш, төрт, бес. Жоғарыдағыдай жаттығуды су астында көзді ашып, балалар айналасындағы заттарды табу арқылы орындалады. 18 - сурет
Келесі -суға сүңгіп көтерілу әдісі. Бұл жаттығуды орындамай тұрып балаларға аяғын су түбінен итеріп су бетіне шығатынын ескерту керек. Әйтпесе балалар қорқып кетуі мүмкін, соған балалар дайын болу, яғни тынысын тоқтата су астында бүгілі күйінде көппен бірге отыру керек. Бұл жаттығу да алдыңғыдай орындалады, тек тынысын тоқтатып демалу 19 - сурет қажет.
Келесі жаттығудың мақсаты - су бетінде жай қалқып жату әдісін үйрену. Су бетіне қалқып шыққаннан кейін, қолды бастан жоғары көтеріп, денені тік ұстап, суға басын батырады. Осы күйде, суда ұзыннан жатқан қалыпта аяқ-қолды созып, денені су бетінде мүмкіндік болғанша тьныс алмай ұстау керек 20-сурет.

Осы жаттығуды меңгергеннен кейін келесі жаттығуға көшуге болады, ол суда тақасынан жату. Алдыңғы жаттығуды орындағаннан

кейін етпеттеп жатқан қалыптан арқасына аударылуға машықтанады немесе шалқасынан 21-сурет жатады.
Шалқасынан жатқанда адам денесін міндетті түрде тік ұстауы керек, әйтпесе ұршық-мықыны бүгілген кезде суға батып кетеді 22 - сурет.
Бұл жаттығуды меңгерген соң, суда етпеттеп және шалқадан жылжуды үйренуге кірісу керек.
Суда тік тұрып, бетін жағаға қаратып, қолын басынан жоғары көтеріп, аяқтың күшімен судың түбінен жоғары көтеріледі. Бұл кезде дене созылады, сонан соң сол созылған бойда бетті суға батырып, демді ішке тартып, жата қалады. Жылжу әдісін одан ары дамыту үшін судың түбінен көтеру күшіне, демалмай тұру уақытына және дененің су бетінде қалқып тұруына 23-сурет көп көңіл аудару керек.
Шалқалап жылжу әдісі кеудені суға төсеп етпеттеп жылжып, арқасына аударылу арқылы орындалады, аударылу әдісін орындағанда және арқасымен жылжығанда денені тік ұстауды міндетті түрде есте сақтау керек.
24 - сурет.
Жүзуші суда шалқалап жатуды үйренгеннен кейін, шалқалап жылжу әдісіне көшу керек. Бұл жаттығуды аяқпен су түбінен тік тұрған жайдан, жараға арқасымен, бір қолын басынан асыра көтеріп, сонан кейін екінші колын қапталда қысыңқырай ұстап және де екі қолын екі қапталда ұстап, шалқасынан жатып орындайды.
25-сурет.
Онан ары суда ұзақ дем шығарумен қатар кеудемен жүзуді орындауды бірдей үйрену керек. Бұл әдісті үйрену үшін ең дұрысы - аяқты алшақ қойып, қолмен тізеден тірей еңкейіп, уақытты суда өтгізу. Бұл кезде кеуде суда, ал иек судың бетімен бірдей деңгейде тұрады.
Жүзуші ауызды көбірек ашып демалады, ал дем шығару кезінде ернін қысып, созады. Дем алудың қозғалысы:
-бір дегенде - дем алу: 2,3,4,5,6 дегенде дем шығару керек 26 - сурет
Бұл жаттығуларды меңгерген соң аяқ пен қолдың жұмыс істеу тәсілдерін және қолмен есу қозғалысын меңгеруге кірісу керек.
Суда жүзудін мынадай спорттық тәсілдері бар. Кроль еркін жүзу, етпеттеп және шалқалап жүзу, брасс және баттерфляй.
Соңғы түрі кейде дельфин деп те аталады, онысы шапшаңдық әдісіне байланысты. Қырындап жүзу әдісі қазір өзінің спорттық маңызын жоғалқанымен, су добы ойындарында, суға батып бара жатқан адамдарға көмек беру кездерінде және жүзуді жаңадан бастап үйренуде жиі қолданылады.
Жүзудің спорттық әдісінің, ескі дәстүрден өзгешелігі - орындалатын қозғалыстан үйлесімдігі мен сайыстығында. Бұл әдістерді үйрену әртүрлі қиындыққа сорады, өйткені бұл әдісті орындау үшін қолды және аяқты бірдей есу қимылдарымен қатар ретті тыныс алу әдістері үйлесімді болып, суда дем алу және дем шығару керек. Сондықтан жүзу қозғалысына үйрену үшін әдеттегідей күнделікті үй тұрмысында адамның өз тірлігіне сай үйлесімді қозғалысын еске алу керек, бұл жүрген кездегі қол және аяқ қимылдарының үйлесімі, мұның өз түрі спорттың әдісі кроль кеудемен жүзу қимылына сәйкестеу келеді.
Үйретуді аяқ қимылынан бастау керек. Су жағасында отырып, аяқты түзу ұстап және өкшені аз ғана ішке бұрып, аяқты бұлшық еттің күшімен кезекпен қозғау керек. Бір дегенде - төмен, екі дегенде - жоғары, не қайшы тәріздес, аяқ қозғалысының алшақтығы өкшеден есептегенде 30-40 сантиметр 27 - сурет болады.
Келесі аяқтың қозғалысын меңгеру үшін суда кеудесімен және шалқасынан жатып, қолды су түбіне тіреп тұру керек 28 - сурет.
Аяқ қозғалысын орындағанда, ол еркін, қиналмай және байыпты, жүйелі түрде орындалу керек. Суда жатып қолмен тіреп аяқ қозғалысын меңгерген соң, оны ары дамыту үшін кеудені суға төсеп жылжу әдісіне көшеді: алғашқыда тыныс алуды тежеп, сонан соң басты көтеріп демалу, бетті суға батырып ұзағырақ дем шығару 29 - сурет.

Кеудені суға төсеп жылжу мен суда жату әдістерін аяқ қимылымен алмастыра орындау: а) қолды екі қаптапда ұстау; б) бір қолын басынан асыра ұстау; в) екі қолын басынан асыра ұстау 30 - сурет
Балаларға судан аяқ арқылы жылжуды үйреткен соң, қол қимылын үйретуге кірісуге болады. Есу қозғалысының тәсілін және суға таяныш қабілетін бейімдеу үшін бұл жаттыруларды алдымен құрғақта орындау керек: алдымен бір қолымен қимылдау, сонан соң екі қолымен алмасып қимылдау, одан ары бұл жаттығуларды еңкейіп, сонан соң тура тұрып орындайды 31 - сурет.
Осы қимылдарды; су ішінде жүріп орындайды. Екі қолдың алысқан қимылын міндетті түрде орындау керек, есудің бағыты алдымен алға, сонан соң артқа ауысуы керек. Қолды созып тұру қимылы есу қимылынан тез болу керек 32 - сурет.
Онан ары қол қимылын дамыту аяқпен жұмыс істемей кеудемен жылжу арқылы орындалады. Алғашқыда демалуды тежеп, басты суға батырып ұстап, сонан соң демалу және дем шығару керек 33 - сурет.
Есу қимылын меңгерген кезде суда жылжуды аяқпен үйлестіре орындап, алдымен демалуды тежеп, сонан соң ретті демалуға мүмкіндік береді. Бір циклде аяқтың бір-бірімен 4-6 рет алмасу қимылымен қатар қолмен екі есу қимылы қолды судан шығармай орындалады. Бір демалу, бір дем шығару 34 - сурет.
Балалар емін-еркін 15-20 метр қашықтық жерге жүзуді үйренгеннен кейін оларға спорттық әдістерді үйретуге кірісуге болады.

Жүзудің статикалық зандары - гидродинамикалық қысымның күштерімен тығыз байланысты. Бұл күштер суға енген адамның денесіне жан-жақтан қысым әсерін жасайды. Мысалы, жүзуші тереңге сүңгігенде немесе терең судың астымен жүзгенде құлақтың іші шыңылдап, бас, буындар ауыра бастайды. Ол құлақтың ішіндегі дабыл жарғағына, бас миы және буындарға судың қысым күші әсер етуімен байланысты.
Судың қысым күші әр уақытта да адамның денесіне көлденең кедергі келеді. Су тереңдеген сайын қысым күші көбейе түседі. Мысалы, адам әрбір метр суға батқан сайын судың қысымы 0,1кгсм көбейеді, ал 10 метр терендікте қысым көлемі 1 кгсм жетеді, яғни бір тәсілдік, атмосфера болады судың меншікті салмағын терендікке көбейткенде оның қысымына тең болады.
Адамның толық немесе жарым-жартылай суға батқан денесінің әрбір бөлшектеріне түсетін қысым - статикалық күштерінің айырмасына, судың итеру күші пайда болуына әсер етеді. Адамның суға батқан денесінің көлемімен итеріліп шыққан судың салмағы тең, бұл жоғары итерілген судың күші. Архимед заңы бойынша, бұл күш тіп-тік бағытталады және көлемі орта ауырлығына жұмсалады.
Орта ауырлықпен шыққан судың көлемін орта қысым деп те атайды. Суды итеріп шығаратын күш осы нүктеге жұмсалады 35-36 суреттер.
Жүзушінің денесіне судың итеру күшінен басқа дене ауырлық күші де әсер етеді 35,36 суреттер. Бұл күш әрдайым тұрақты және дененің жалпы орталық ауырлығына жұмсалады. Жүзушінің дене ұстау қалпы өзгерілген сайын жалпы орталық ауырлық ауысып тұрады. Дененің орта қысымы жалпы орта ауырлыққа қарағанда аяққа қарай орналасқан. Дененің ауыр күші, судың итеру күші түрлі нүктеге жұмсалады және қарама-қарсы бағытталады. Сондықтан денеге шыр айналдыратын күш әсер етеді 35 сурет. Бұл жағдайда жүзуші денесінің гидростатикалық тең салмағы бұзылады, оның аяқтары төмен түсе бастайды. Ал әйел жүзушіге бұл жағдай көп әсерін тигізбейді. Еркек жүзгіштердің дене құрылысына байланысты, бұл жағдай байқалып отырады.

Гидростатикалық тепе-теңдік жағдайына дене тұрысы, дене көлемін өзгертетін тыныс қимылдары әсерін тигізеді.
Жүзуге үйрету барысында осы заңдарды есте сақтаған және егер дене салмағынан сыртқа итеретін күш артық болса, дене су бетіне қалқып шығады. Ал егерде ауырлық күш сыртына итеретін күштен көп болса, дене су бетіне қалқып шықпайды, сол себептен дене судың түбіне кете бастайды. Егерде дененің ауырлық күші итеріп шығарылған судың салмағымен тең болса дене судың ішінде қалқып тұрады.
Адамның денесінің суда қалқу қасиеті судың және дененің меншікті салмақтарына байланысты.
Суда қозғалу арқылы қосалқы күш алуға болады, ол судың бетіне шығуға және қалқып тұруға көмек береді. Дененің меншікті салмағы тыныс алу, дем шығару арқылы өзгеріп тұрады. Мысалы, терең дем алғанда көкірек қуысы кеңіп, дененің көлемі ұлғаяды, сонымен байланысты орташа салмақ азаяды. Сондықтан көп суды ығыстырып шығарады да, көтеру күші көбейе түседі 37- сурет.

Демді іштен сыртқа шығарғанда адамның орташа салмағы көбейеді. Адамның денесі әртүрлі қосылыс құрамдарынан тұрады: сүйектің ткані, бұлшық ет ткані, май ткані, тағы басқа тканьдер -ткань- клеткалардың тобы. Әрбір құрамның меншікті салмағы әртүрлі болады. Мысалы, сүйектің меншікті салмағы - 1,873 гсм ; бұлшық еттің меншікті салмағы - 1,041-1,055 гсм[3]; майдың меншікті салмағы -0,92 - 0,93 гсм[3]; ішкі мүшелердің меншікті салмағы-1,045 1,072 гсм[3]; тері тканьдері - 0,92-0,93 гсм[3]. Бұлардың меншікті
салмақтарын салыстырып қарағанда дененің суға батып кетуін, судың бетіне қалқып шығуын, әлде тең болып қалқып тұруын айыруға болмайды. Ол үшін судың меншікті салмағын дененің орташа салмағымен салыстыру керек.
Адам денесінің орташа салмағы жай тыныс алғанда -1,04-1,069 гсм[3] болады. Бұл көлем өмір бойы өзгеріп тұрады. Әдетте әйелдердің денесі көбінесе май ткандарынан, балалардың денесі шеміршектен тұрады. Олардың меншікті салмағы ер адамдардан кем болады, себебі ер адамдардың денесі көбінесе сүйек және бұлшық еттерден тұрады.
Сүйек буындарының салмағы әртүрлі болу себебі бұлшық еттердің көлемі, ішкі мүшелердің әртүрлі қарым-қатынаста орналасуына байланысты.
Жүзушінің денесімен судың бір-біріне динамикалық көмектесе әрекет жасауы дененің шапшаңдықпен жылжуына байланысты. Ішкі күштің және қысымның пайда болуына осы байланыс себепші болады. Үйкелу күші Ғ38 - сурет дененің үстімен жамай бағытталады, ал қысым күші R - оған тік тұрады. Олар судың жалпы жинақты күшін R - көлемін және бағытын анықтайды. Судың динамикальқ кұш үлесі, үйкелу кұштің үлесінен аса басым түседі. Жай тұрған суға қысымның таратылуы қимылдаған денеғе қарағанда айырмашылығы ерекше. Ағынды суда көтерілген және төмендеген қысым алаптар пайда болады.
Дененің ағынмен кездесетін алабында судың қысымы жоғары, ал дененің кейінгі жағында судың қысымы төмендеп үйірім пайда болады. 39 - сурет.
Мысалы, көрсетілген 38 және 39 суреттерде судың күші адамның ілгері қозғалуына кедергі болады. Бұл жағдайларды күштің гидродинамикалық кедергісі деп айтқан жөн.
Сондай-ақ қол және аяқпен ескенде пайда болатын, адамды ілгері жүргізетін күшті сүйеніш күш деп атайды 41 - сурет

Егер векторды параллелограмма ережесі бойынша ыдыратсақ гидродинамикалық кедергі күшті R- керуге болады. 39-шы сурет бойынша Rх-тің бір құрамы жүзушінің ілгері қозгғалуына қарама-қарсы бағытталған. Оны маңдай кедергісі деп атайды, Rу-тің тіккінші құрамы жоғарына бағытталған, оны көтергіш күш дейді.
Маңдай кедергісі, жүзушінің денесіне ілгері қозғалуына қарсы тұратын ең басты күш. Адам денесінін құрылысы, сүйірлігі және оның судың ағынына қарай бағытталу ыңғайы тағы басқада себептер маңдай кедергісінің көлеміне бағынышты болады. Басқа тең жағдайларда дененің кесе-көлденең еніне, алаңына және шапшаңдық шаршысьша сумен салыстырғанда маңдай кедергі көлемі пропорционалды болады: Rх ~SV.
S - дененің кесе-көлденең ен алаңы;
V- сумен салыстырғандағы дененің қозғалу шапшаңдығы.
Дененің қарсы алдындағы проекциясы дегеніміз бейнелеп айтқанда су ішіндегі жүзушінің нұсқасы, болмаса пішіні 40 - сурет.
Жүзуші ұзыннан созылып жатып жылжығанда оның денесінің алаң проекциясы ықшам болады 40-сурет. Ал жүзуші әртүрлі әдіспен жүзген циклдың кейбір қозғалыстарында бұл алаң едәуір үдеп тұрады 40-сурет.Ағын сүйірлеп тез ету үшін, жүзушінін дене құрылысы толық жазық емес. Денеден жайлап жылжыған ағын шапшаң құйын тәрізді болып кетеді, сол себептен гидродинамикалық кедергі тез ұлғаяды.
Жүзуші суда сүйір болу үшін, денесі жазық ұзыннан жатып, саусақтары біріктіріліп, қол-аяғын созып, бас созылып, екі қолдың арасында болған жөн. Бұл қалыпта жүзуші суға секіріп енгеннен кейін және бұрылғаннан кейін жылжығанда түседі.
Есу қимылдарында дененің сүйірлігі бәсеңдейді. Мысалы тұлға бүгілгенде және жамбас төмен түскенде жүзушінің арқа жағында құйын алаң пайда болады. Еркін етпеттеп баттерфляй және шалқалап жүзгенде, брасс әдісінен кейін аяқтарды жиғанда жамбас және тізе буындары бүгіліп, тұлға төмен тереңдікке түседі, сол себептен суда жамбастан төмен құйын қозғалыс көбейеді.

Жүзушінің денесі дұрыс бағытталуын, шабуыл бұрышы деп сипаттайды, яғни дененің ұзына бойымен жүзушінің бағытынан құрастырылған бұрыш 39 - сурет. Шабуыл бұрыш үлкейген сайын мандай кедергі еке бастайды. Адам денесінің шабуыл бұрышы 10-160 артып кетсе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.