Ардақты Шәкәрім ата

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

I. Кіріспе

II. Негізгі бөлім

1. Шығармашылығыңызға шолу

2. Сіздің ойыңызша “Ар ождан дегеніміз не?”

III. Қорытынды

IV. Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Осы хатымды бастамас бұрын, мен жүрегіме жақын ақын-жазушылардың шығармаларын оқыдым. Солардың ішінен көп көңіл бөлгенім рухани - адамгершілік тақырыбы еді. Себебі өзім ұстаздық жолын таңдаған соң, алдымдағы шәкірттеріме рухани- шынайылыққа тәрбиелеу басты міндетім деп білемін. Осы тақырыптарға байланысты, Шәкәрім атаның шығармаларын сүйсіне оқып, көп көңіл аудардым. Қазақ әде¬бие¬¬тінің тарихында ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ға¬сыр¬дың басында ғұмыр кешкен, Абай атамыздың ізбасар шәкірт інілерінің бірегейі, абыз ақын, озық ойшыл Шәкәрім атамыздың орны бөлек.

Сізбен әңгіме бастағанда, адамдар арасындағы қарым-қатынас әрқашан әңгімелесушілерді байытады және Біз бір-бірімізге ғана емес, көбінесе өзімізге қоятын көптеген сұрақтарға жауап беретінін атап өткім келеді.

Ардақты Шәкәрім ата! Қазақ халқының рухани мәдениетінің тарихында алатын орныңыз ерекше. Мектебімізде жыл сайын өтетін «Абай, Шәкәрім оқулары» байкауын окушылар ерекше сезіммен күтеді. Жеңімпаз шәкірттеріміз облыста өнерлерін шыңдайды. Мен жыл сайын осы байқаудың «Көңілім әнді ұғады» номинациясы бойынша өнерлі балаларды дайындап қатыстырып жүрмін. Мен үшін бұл байқаудың орны бөлек. Осы байқауда бақылағаным, қатысуға келген оқушылардың көздері нұрлы, саналы ойға толы. «Өзі өлсе де аты өшпейді» деген осы. Осы ретте Абай атамның мына өлең жолдары ойыма оралады. «Өлді деуге бола ма, ойлаңдаршы, өлмейтұғын артына сөз қалдырған», - деген. Ұрпағыңызға ғибрат етіп қалдырған мұраларыңыз көп. Ол мұраны сақтау, одан тәрбие алу, келешек ұрпаққа дәрістеу біздің міндетіміз.

Шәкәрім ата, осы қазақ мәдениеті тарихында алатын орныңыз зор, еңсесі биік ерекше тұлғасыз. Сіз әрі ақын, әрі тарихшы, әрі философ, өз заманының үлкен ойшыл адамысыз. Біз сізді қазақ әдебиетінің көшбасшысы Абай атаның үлкен ағасынан туған ізбасар інісі екеніңізді білеміз. Туыстық жөнінен ғана емес, ұстанған жолыңыздан да алып қарағанда Абай атамызға ең жақын адамсыз.

. . . Өз заманым үшін жазғам жоқ. Келер дәуірдің адамы үшін жаздым. », - деп қазақ халқының болашағы үшін, келешек ұрпақтың ойын ашайын деп аянбай еңбек еттіңіз. Осы ұлы шығармаларыңыздың ішінен болашақтың кілті білімде екенін “Насихат” деген өлеңнен:

Біреу жүр алдап алып қайта малын,

Жалындай тысқа жаққан күнде шалқып.

Көпке пайда тигізіп біреу жүрсе

Ғылым іздеп жап-жатық майдай балқып, - деген даналық сөздерден тұжырым жасап, білім алуды, білімді болуды ұқтық.

Қазақ поэзиясының биік шыңы Абай атамыз десек, сіз өз әдебиетіміздің көркем мұрасын жаңалықтарыңызбен байыта өрнектеген - асыл қазынамызсыз.

Өлеңдеріңіздің тақырыбының ауқымы өте кең. Соның ішінде ойып орын алар тақырып - рухани - адамгершілік мәселесіне қатысты ойлар. Әсіресе, ар-ұятты жоғары қоясыз. Адам жанын тыныштыққа шақыратын ойлы шығармаларыныз біз үшін үлкен құндылық.

Айналаңды дос тұту, бауырыңа тарту-бұл да адамгершіліктің жоғары түрі. Өзгеге жақсылық жасау, мейірімді болу, ынсап, рахым, ар-ұят, сабыр, сақтық сияқты тақырыптарға байланысты өз шығармаларыңыз баршылық. Соның ішінде адамгершілік болашақ ұрпақтың басты кілті деп білемін.

Адамгершілік әр адамға тән асыл қасиеттер. Адамгершіліктің қайнар бұлағы - халқында, отбасында, олардың өнерлерінде, әдет - ғұрпында. Оларға тек білім берумен ғана шектелмей, баланың сезіміне әсер ету арқылы ішкі жан дүниесін ояту үшін сіздің өлең шумақтарыңыз арқылы тәрбиелеп отырамын.

Өзім жан - жақты дамыған, рухани адамгершілігі мол, ұлттық құндылықтарымызды құрметтейтін, бір - біріне сүйіспеншілікпен, құрметпен қарайтын, өмір сүруге деген құштарлығы жоғары жеке тұлғаның тәрбиеленуіне өз үлесімді қосып келемін.

Ардақты Шәкәрім ата, сіздің еңбектеріңіз біздің жүрегімізде өшпестей мәңгілік орын алады.

II. Негізгі бөлім

1. Шығармашылығыңызға шолу

Шәкәрім Құдайбердіұлы шығармашылығыңызңа зерттеу мәселелеріне шолу жасай отырып сіздің адам, қоғам, дінтану мәселесі жүйелі түрде жеке зерттелмегенінің куәсі болдым. Шығармашылығынызда Адам - Қоғам - Дін мәселелері ең өзекті тақырыптар. Бұл мәселелер поэзиянызда дүниетанымдық және идеялық күретамырлары болып табылады. Сіздің мақсатыңыз адамды жөңдеу, қоғамды түзету және Жаратушыны тану. Осы құндылықтарды поэзиялық сипаттау, талдау, түсіндіру, уағыздау арқылы ақын қазақ халқына дұрыс өмір сүруді үйретуге ұмтыламын. Сіздің поэзиянызда осындай терең тақырыптық, идеялық маңызы оның бүгінгі күн үшін, қазіргі халық үшін қажеттілігін анықтайды. Сол себепті, Шәкәрім ата сіздің шығармашылығыныздағы Адам - Қоғам - Жар - Жаратушы, және дінтану мәселелерінің поэзиялық бейленелуін, көркемдік шешім табуын дара зерттеу қазақ әдебиеті үшін кезек күттірмейтін қажеттілік деп білемін. Қазақ әдебиеттануында Шәкәрім ата мұрасына байланысты бұл мәселелер жеке зерттелмеген екен. Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Шәкәрім ата шығармаларыныздың поэтикалық ерекшеліктерін ашу үшін оның дүниетанымына бойлау, ақыл-ойын қалыптастырған негіздерді саралау, сол арқылы қазақтың өлең өрнегіндегі өзіндік нақышын, даралық стилін сараптау міндет болып табылады. Сөз зергерінің көркемдік жүйесінің қалыптасуындағы дәстүрдің ролін ұлттық фольклор мен жыраулар поэзиясының, сондай-ақ батыс пен шығыс мәдениетінің әсер ықпалын талдау арқылы Сіздің шығармашылық жолыңыздың өсуі, көркемдік поэтикасының сапалық белгілерінің қалыптасу бағыттарын сараптадым. Ең алдымен сіздің Абай атамыздың шығармаларымен тақырыптық және поэтикалық үндестігін сараптау арқылы ұлы ұстазыңыздан үйрене отырып, өзгеше көркемдік әлем қалыптастырған даралық сипатын анықтау. Екі шығармашылық тұлғаның тақырыптық, мазмұндық, идеялық, ұстанымдық және дүниетанымдық сабақтастығынан туындайтын сөз кестелері мен көркемдік амал-тәсілдерінде, өлең өрнектерінде бедерленетін ерекше қолтаңбаларын айқын. Адам образын бейнелеуде Шәкәрім ата сіздің поэзияныздағы психологизм сипатын, адамның ішкі жан дүние сапаларын тірілту, жандандыру арқылы ерекше мәнде суреттеу тәсілін қалыптастырғандығы, сол арқылы «адамды түзету» идеясын көздегеніңіз, ал жеке адамның ішкі сапасының артуы бүкіл қоғамның болмысын айқындағаныңыз шығармалары арқылы баян еткендігі талданадым. Мәңгілік тақырып махаббатты жырлаудағы ой-сезімнің поэтикалық бітімі мен терең сезімі, психологизм мен трагизмнің өзгешелігін сопылық поэзия сарындарын шебер пайдалана білген қаламгерлік ерекшеліктеріңіздің саралау арқылы белгілі тақырыпты толғаудағы өзіндік өрнегін айшықтау. Сіз қозғаған махаббат мәселесінің мәні жеке адамдар арасындағы сезім сипатынан асып, адам мен жаратылыс арасындағы үйлесім табиғатымен бірлікте алынуы арқылы өмірдің түпкі мән-маңызын ұқтыруға бағытталатынын айқындау. Шәкәрім ата поэзияңыздағы қоғам мен әлеуметтің өзекті тақырыптарын саралау арқылы оның поэтикасындағы сыншылдық пен реализм белгілерінің көрінісін тауып, өлең өнерін қоғамды оң бағытқа бұру жолындағы аса маңызды құрал ретінде пайдаланғандығын тұжырымдадым. Шәкәрім ата сіз қалыптастырған осы үрдістің қазақ қоғамындағы қазақ әдебиеті мен мәдениетіндегі маңызын сараптатым. Сіздің көркемдік жүйесіндегі елеулі ерекшелік: Сіздің өлең жүйеңізге Жар, Жаратушы ұғымдарын енгізіп, жаратылыс сырын жырға қосуымен сол арқылы ғаламдық дәрежеде ой айта білгендігіңіз дәйектеу. Сіздің түсінігіңізде рухани бастау Алладан, жаратушыдан негіз алады, Алланы сүйген, жаратушысын танып шын жүрекпен сезінген адам жаңа сапаға жетуге ұмтыласыз, сол арқылы адам да, қоғам да түзеледі дейтін ой толғамдары қазақ поэзиясының мазмұндық та тақырыптық та көркемдік кестесінде де жаңа бір түзіліс тудырды. Ең алдымен Шәкәрім Құдайбердіұлының сіздің поэзиялық шығармаларыныңызда поэтикасы кешенді түрде алғаш рет қарастырылады. Сіздің поэзиялық мұраңыз өзіңіздің дүниетанымымызбен сабақтас алынып, адами тұрғыдағы өсіп-жетілу жолының өлең өрнегіндегі іздері алғаш сараланады. Шәкәрім ата өзіңізге дейінгі рухани қайнардан үйрену әдісінің ерекшелігі ашылып, олардың ақын болмысындағы көріністері поэзия мысалдары негізінде дәлелденеді. Мысалы, халық ауыз әдебиетінің үлгілері, шығыс пен батыс әдебиетінің ықпалы. Абай мен Шәкәрімнің аталарымыздың рухани үндестігі алғаш рет терең әрі жан-жақты сарапталып, ортақ белгілерімен ерекшелік, даралық сипаттары: «түзу адам» қалыптастыру, адамды түзеу, махаббатты жырлау, табиғатпен, жаратылыспен үйлесім, гуманизм мен сыншылдық т. б. мәселелер деңгейінде айқындалады. Сіздің шағын көлемді лирикалық өлеңдеріңіз мен кең құлашты эпикалық туындыларыңыз тақырып жалғастығы, көркемдік амал- тәсілдердің күрделену жолдары алғаш рет жүйелі түрде зерделенеді. Сіздің «түзу адам» қалыптастырудағы психологиялық ішкі сапаны дамытудың мән-маңызын жоғары қойғандығы өлеңдеріндегі көркем жүйе арқылы көзім жетті. Ақыл, жүрек, сезім сипаттарын жеріне жеткізе әсірелей суреттеу арқылы әрқайсысының жеке-жеке және тұтас қызметінің адам өміріндегі маңызын ұқтырудағы поэзиясының көркемдік қуаты алғаш рет сараптадыңыз. Ақындық табиғатыныңыздағы бөлекше болмысыңыздың айқын белгісі ретінде адам мен тылсымның арақатынасына бойлау, сол арқылы адамзаттың көнеден бүгінге дейінгі мәңгілік тақырыптары: өмір мен өлім, жан мен тән мәселелерін қозғау екендігі айқын көрсеттіңіз. Осы мақсаттағы «Жар», «Жаратушы» ұғымдарының мәнін ашып көрсететін өлеңдері көркемдік тұрғыдан тұңғыш рет зерттеу назарына алынады. Осы мәселенің ықпал әсерінен махаббат ұғымының да аясы кеңіп, ол адамзатты, жалпы өмірді сүю ұғымына ұласатындығы дәйектеді. Сіздің күрделі мәселелерді қалың жұртшылыққа ұғынықты, жатық тілде ұқтыра білудегі көркемдік амал тәсілдеріңіз (диолог, монолог, автор сөзі, кейіпкер сөзі, баяндау, т. б. ) шебер қолданудағы өрнегі айқындалады. Сіздің тың поэтикалық ізденістерінен туған «жүрек көзі», «көңіл көзі», «ішкі көз», «ақ жүрек», «таза жүрек», «кіршіксіз ақыл», «шын ақыл» секілді эпитеттік қолданыстардың мәні ашылып, олардың қазақ әдебиетінің көркемдік келбетін көркейтудегі рөлі анықтадыңыз.

2. Сіздің ойыңызша “Ар ождан дегеніміз не?”

Мүмкін, адам жиі қоятын сұрақ: "ар-ождан деген не?». Кез-келген әрекетті жасай отырып, адам өзі үшін белгілі бір өлшемді таңдайды, оған сәйкес ол өмір сүреді . . . мемлекет заңдарына сәйкес өмір сүреді, ең бастысы, ол ешқандай заңда жазылмаған өзінің моральдық қағидаларына сәйкес өмір сүреді. Ұлы философ и. Канттың: "бізде өмір сүретін Заң ар-ождан деп аталады. Ар-ұждан-бұл біздің іс-әрекеттерімізді осы Заңға қолдану". Ф. м. кейіпкері Родион Раскольниковтың бейнесін есіме түсіремін. Достоевский "қылмыс пен жаза" романынан: жас студентті байыту да, оның қылмыс туралы білмеуі де оған тыныш өмір сүруге көмектесе алмады. Ар-ождан тазалығына деген ұмтылыс кейіпкерді тазартып, өмірге қайта әкелді.

Жасөспірім де, ересек адам да жиі қойылатын тағы бір сұрақ: "өмірдің мәні неде?"Мен бұған дейін өзіме осы сұрақты қойдым, қазір де қоямын. Енді, белгілі бір жылдар өмір сүргеннен кейін, мен "мағынасы" сөзі белгілі бір толықтықты білдіретінін түсінемін. Әр адам өзі үшін өмірдің осы толықтығын анықтайды.

Біреу кітап жазуға арнай алады, біреу спорттық жеңістерде өз өмірінің мәнін көреді және әр бос минутты жаттығуда өткізеді.

Жас кеңестік офтальмолог Анатолий Шаткиннің өмірінің мәні оның ғылымға көздің қабығын бұзатын трахома вирусымен ауыратын көптеген адамдардың денсаулығы үшін қызмет етуі болды. Бұл ғалым өзіне вирус егіп, клиникалық көріністі байқап, өмірінің мәнін қорқынышты аурумен күресудің жолын іздеуде көрді. Және ол таңдануға лайық!

Мен үшін өмірдің мәні неде? Әрине, жақын және жақын адамдарыңыздың бақытын жасаңыз. Менің бүкіл өмірімнің мәні-мен көптеген жылдар бойы адал болған мамандыққа берілгендік. Бақыттың дірілдеген минуттары жүрегіме толады, өйткені мен кішкентай бес жасар балаларым бар екенін түсінемін, ал жетілген студенттер оларды қолдауға және бүгінгі күрделі әлемде шешім қабылдауға қабілетті адамды көреді. Кейде мамандық таңдау туралы жақсы кеңес, бір кездері жақсы айтылған сөз менің кішкентай достарымның көз алдында ризашылық сезімін тудыруы мүмкін. Менің өмірімнің мәні-жақсылық пен адалдықты, адамгершілік пен әдептілікті, өзіне деген сенімділікті үйрете алатын мұғалім болу.

III. Қорытынды

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.