Қазақ тіліндегі баламасын неғұрлым

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

Жапар Д. Н.

ТІЛ ҮЙРЕТУДЕ СЫН ЕСІМДЕРДІ ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

«5B011900 - Шетел тілі: екі шет тілі» мамандығы

Алматы, 2021

Кіріспе

Қазіргі қоғам бір-бірімен ынтымақтастық пен түрлі саладағы жетістіктермен алмасумен сипатталады. Мемлекеттер арасындағы байланыстар жақындауда, сондықтан шет тілін білу күн өткен сайын маңызды бола түсуде. Шет тілдерін білмейінше, әлемдік ынтымақтастықтың орнауы мүмкін емес. Қазіргі кезде халықаралық байланыстың әр түрлі формалары дамуда: халықаралық кездесулер, көрмелер, спорттық шаралар, бірлескен бизнес. Сонымен қатар, мектеп оқушылары мен студенттердің оқу орнымен алмасуы да осыған тиісті.

Қазіргі 21 ғасырда бүкіл өркениетті әлем өзара түсіністікке ұмтылады. Осыған байланысты шет тілдерін оқып-үйренудің рөлі мен маңызы артып келеді.

Шетел тілінің бүкіл білім беру әлеуетін оқушылар мен студенттерді әлемдік мәдениетке енгізуге және сол арқылы өзінің мәдениетін жақсы түсінуге ықпал ететін пән ретінде пайдалану өте маңызды.

Тіл үйрену оқушылардың тілдік, адамгершілік және зияткерлік дамуы сияқты өзекті мәселелерді шешуге бағытталған. Тіл үйрену сабақтарында сөйлеуді дамыту - оқушылардың тілдік нормаларды игеруі үшін, сонымен қатар, өз ойларын ауызша және жазбаша түрде жеткізе алуы үшін жүргізілетін жұмыс. Сондай-ақ, бұл тұлғаны әлеуметтендірудің және оның зияткерлік, рухани, адамгершілік, эмоционалды салаларын дамытудың маңызды құралы. Бұл біріншіден - адамды қоғам мәдениетімен таныстыру тәсілі, екіншіден - өсіп келе жатқан адамның тұлға ретінде қалыптасу жолы.

Жоғарыда айтылғандардың барлығы сын есімді оқытудың тиімді жолдарын іздестіруге байланысты зерттеудің өзектілігін қарастырады.

Зерттеу мақсаты: әр тілдегі сын есімді меңгерудің тиімді жолдарын табу, әр тілдегі сын есімдерді бір-бірімен салыстыра отырып, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын қарастыру.

Ағылшын және қазақ тілдері екі түрлі тілдік топқа жататындықтан, ондағы сын есімдердің сыртқы формаларында да, құрылымдық, семантикалық ерекшеліктерінде елеулі айырмашылықтар болады. Ағылшын тіліндегі сын есімдердің қазақ тіліндегі синонимдес баламаларын өзара салыстыра отырудың маңызы зор. Ағылшын, қазақ тілдерінде сын есім - заттың, нәрсенің белгісін, қасиетін, сапасын, сипатын, көлемін, салмағын, түсін білдіретін сөз табы. Ол what? - қандай?, what kind of? - қандай? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: A new firm - жаңа фирма , а wide street - кең көше , а strong companion - берік серіктестік [1, 57 -б] .

I. Morphological structure of adjectives ( Сын есімнің морфологиялық құрылымы ) Ағылшын тілінде сын есімдер құрылымына қарай simple ( негізгі), derivative (туынды) және compound (күрделі) болып бөлінсе , қазақ тілінде дара (негізгі, туынды түбір) және күрделі болып бөлінеді:

а) Simple (негізгі) сын есімдер (түбір сын есімдерге ешқандай қосымшалар жалғанбайды) : Ағылшын тілі: red - қызыл, white - ақ, blue - көк, big - үлкен, old - кәрі. Қазақ тілі: сұр - grey, тар - tight, биік - tall.

ә) Derivative (туынды) сын есімдер: ағылшын тілінде түбірге префикстер, жұрнақтар жалғану арқылы жасалса, қазақ тілінде тек жұрнақтар жалғану арқылы жасалады. Ағылшын тілі: accept able - қолайлы, тиімді, un able - қабілетсіз, un count able - саналмайтын, ground less - тиянақсыз, fix ed - тұрақты Қазақ тілі: бой шаң , ал ғыр , біл гір , өт кір .

б) Сompound (күрделі) сын есімдер екі тілде де екі немесе одан да көп сөзден құралады. Мысалы: Ice - cold - тастай суық ; Snow - white - қардай аппақ ; Dark - grey - қошқыл сұр

Салыстыра келе қазақ тілінде сын есімдер құрылымына қарай дара, күрделі болса, жасалуына қарай негізгі және туынды сын есім болып бөлінеді, [2, 446-б] . ағылшын тілінде құрылымына қарай 3-ке бөлінеді. [1, 59- б] .

II. Semantic groups of adjectives (Сын есімнің семантикалық топтары)

Сын есімдер заттың әр алуан сипаттары мен белгілерін тікелей де, басқа заттардың қатыстары арқылы да білдіреді. Сол себепті сын есімдер екі тілде де семантикалық жағынан екі топқа бөлінеді:

1) Сапалық (Qualitative) сын есімдер; 2) Қатыстық (Relative)

Заттардың әр алуан түр - түсін, сипатын, сапа белгісін, көлемі мен

аумағын, дәмі мен иісін білдіретін сын есімдер сапалық сын есімдер деп аталады. Мысалы: beautiful - әдемі, cold - суық, black - қара

Белгілі бір заттардың сипаты мен белгісін басқа бір заттың қатысы арқылы білдіретін сын есімдер қатыстық сын есімдер деп аталады. Мысалы: өткір пышақ - sharp knife, ұзын көше - long street

Ағылшын тілінде сын есімнің есімдікке ұқсас түрлері болады: Possitive adjectives (Тәуелдік сын есім) : mу, your, his/her/its, our, your, their. Demonstrative adjectives (Сілтеу сын есім) : this/these, that/those. Interrogative adjectives (Cұрау сын есім) : whose, what, which. Distributive adjectives (Бөлшекті сын есім) : each, every, everyone, everybody, everything, both, either, neither) Quantitative adjectives (Сандық сын есім) : many and much, a little/a few and little/few. [7, 128-б] .

Ағылшын және қазақ тілдерінде сын есім жіктелмейді, септелмейді жекеше, көпше түрге бөлінбейді, оның тек үш шырай категориясы болады. [1, 60-б] .

III. Degrees of comparison of adjectives ( Сын есімнің шырай категориясы ) Сын есімнің өзіне ғана дербес грамматикалық белгісі шырай категориясы болып табылады. Шырай дегеніміз - заттың белгісі немесе сипаты (түсі, түрі, сапасы, көлемі, аумағы, салмағы т. с. с. ) біркелкі болмай, рең жағынан әртүрлі дәрежеде болатынын, яғни бір затта артық, бір затта кем болатынын білдіретін сын есім формалары.

а) Positive Degree (Жай шырай) .

Екі тілдеде жай шырай түбір күйінде басқа шырай формаларына негіз болады. Мысалы: short - қысқа, кең - wide, fat - толық жеңіл - easy, happy - бақытты, ұзын - tall

ә) Comparative Degree (Салыстырмалы шырай) заттың бір тектес сапасы мен белгісінің арасындағы сәл кем немесе сәл артығырақ екенін білдіреді.

Салыстырмалы шырай ағылшын тілінде жай шырайға -er жалғаулығы мен more сөзінің қолданылуы арқылы жасалса, қазақ тілінде - рақ, -рек, -ырақ, -ірек, -лау, -леу, -дау, -деу, -тау, -теу, -қыл, -шіл т. с. с. жұрнақтар арқылы жасалады. Ағылшын тілі :short er - қысқа рақ , fatt er -толығы рақ , happi er -бақытты рақ . Қазақ тілі : кеңі рек -wid er , кіші леу -small er , қатты рақ -hard er .

Ағылшын тіліндегі сын есімнің салыстырмалы шырайы тікелей сын есімдер арқылы және арнаулы сөздер арқылы жасалады. Мысалы: as … as тіркесінің қазақша тікелей аудармасы жоқ. Орыс тілінде такой … как деген аудармасы бар. Қазақша мағынасын “сияқты (секілді) +сын есім” деген арнаулы тіркеспен білдіруге болатын секілді. Мысалы: Aizhan is as tall as her brother - Айжан ағасы сияқты ұзын (бойлы) .

not so … as тіркесі as … as секілді. Бірақ мағынасы керсінше, яғни, болымсыз түрде. Орыс тіліндегі аудармасы “не такой … как” болады. Ал қазақша мағыналық баламасы “сияқты (секілді) +сын есім+ емес” Мысалы:

Abai is not so brave as Oraz - Абай Ораз секілді (сияқты) батыл емес.

Салыстырмалы шырай+ than сөзі бір зат есімнің сынын екінші бір зат есімнің сынымен салыстырғанда қолданылады. Орыс тілінде “чем” деген аудармасы бар. Қазақша баламасы: “шығыс септігінің жалғауы (-дан, -ден; -тан, -тен; -нан, -нен) + салыстырмалы шырай“. Мысалы:Sabyr is cleverer than Aizhan - Сабыр Айжаннан ақылдырақ. Салыстырмалы шырай+ than тіркесіне қатысты тағы бір қазақша баламасын атап өтуге болады. Ол - “барыс септігінің жалғауы (-ға, -ге; -қа, -ке, -на, -не) + қарағанда+ салыстырмалы шырай“. Мысалы:Sabyr is cleverer than Aizhan - Сабыр Айжанға қарағанда ақылдырақ.

The + салыстырмалы шырай the + салыстырмалы шырай деген тіркес күрделілеу көрінгенімен, шынында, өте оңай. Орыс тіліндегі аудармасы “чем, тем” болады. Қазақ тіліндегі баламасын “неғұрлым …, солғұрлым” деген сөздермен немесе “сайын” деген сөзбен ұқсатуға болады. Дұрыс түсіну үшін мысал келтірейін. The farther south you go, the warmer the weather becomes - Неғұрлым оңтүстікке ұзағырақ барған сайын, ауа-райы солғұрлым жылырақ болады.

б) Superlative Degree ( күшейтпелі шырай) екі тілде де заттың алғашқы қалпын, сапасын тым асыра, көтере немесе кеміте көрсету үшін қолданылады. Мыаслы: the happi est - ең бақытты, the long est - ең ұзын; Ағылшын тілінде күшейтпелі шырай -est, -st жұрнақтары жалғану арқылы жасалады. Күшейтпелі шырайдағы сын есімнің алдында міндетті түрде the белгілі артиклі тұрады: young - (the) youngest [3, 36-б] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.