Қазақ дипломатиялық дискурсы негіздері
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АБЫЛАЙ ХАН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖӘНЕ ӘЛЕМ ТІЛДЕРІ УНИВЕРСИТЕТІ
Мамандық: Шетел филологиясы
Араб және қазақ дипломатиялық дискурсының жанрлық-стилистикалық және прагма-функционалдық ерекшеліктері
Орындаған:
Әблашева Е.Д.
Ғылыми жетекшісі:
...
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
Бүркітбай Г.Ж.
Алматы, 2021
Жоспар
КІРІСПЕ
1 ТАРАУ Дипломатиялық дискурс лингвистикалық нысан ретінде
1.1 Заманауи тіл біліміндегі дискурс ұғымы
1.2 Дипломатиялық дискурс - саяси дискурстың бір тармағы
2 ТАРАУ Араб және қазақ дипломатиялық дискурсы
2.1 Араб дипломатиялық дискурсының ерекшеліктері
2.2 Қазақ дипломатиялық дискурсы негіздері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі: Қазіргі заман лингвистикасында адам танымы мен ой-өрісі құрылымын тіл арқылы тануға жəне бағытталған зерттеулер көрініс беруде. Бүгінгі таңдағы ақпараттың молдығы, лингвистикадағы сұранысқа сай ашылған жаңалықтар, жаңа ақпараттар, адам факторы мен оның тілі арасындағы кешенді байланыстың жаңа сатыға көтерілуі осыған өз септігін тигізуде. Қазіргі кезде саяси сөз сөйлеудің мәнерлілігі артып келе жатыр. Бұрын мәтіннің саяси дұрыстығы, мазмұнның басыңқы идеологияға сәйкестігі маңызды болған болса, қазір сөз мәнерлілігіне ұмтылу алдыңғы қатарға шығады және стиль даралығы мен баяндаудың айқындылығы жоғары бағаланады. Сол себепті дипломатиялық дискурсты зерттеу жұмысын өзекті етіп отыр. Дискурс - экстралингвистикалық факторларды қамтитын күрделі коммуникативтік құбылыс. Дискурста коммуникативтік ситуация мен тілдік материалдар тоғысып жатады. Дискурс - көпдеңгейлі үдеріс, ол айтушының вербалды мінез-құлқы (дауыс ырғағы, интонация, паузаларға бөлу) және кинессикалық мінез-құлқы сияқты деңгейлерді (ым-ишара) қамтиды. Дискурста мəн, құндылық, бейне, пікір, менталды жəне виртуалды білім тасымалданады. Сондықтан да ол лингвистиканың да, философияның да, əлеуметтанудың да, психологияның да жəне өзге де пəндердің зерттеу нысаны бола алады.
ХХІ ғасырдағы халықаралық қатынастардың трансформациялануын еліміз үшін тиімді түрде пайдалануымыз жөн. 23 елден тұратын араб елдерімен тығыз дипломатиялық байланыста болу, дін және мәдениетіміз ұқсас елдермен саяси мүдделерді сақтау Қазақстан үшін әрдайым маңызды орында. Сондықтан да, араб дипоматиялық дискурсын зерттеу өзекті болып отыр.
Зерттеудің нысаны: Араб және қазақ дипломатиялық дискурсы
Зерттеу пәні: саяси мәтіндердің жанрлық-стилистикалық және прагма-функционалдық ерекшеліктері
Зерттеудің мақсаты: Араб және қазақ дипломатиялық дискурсының жанрлық-стилистикалық және прагма-функционалдық ерекшеліктерін анықтау.
Міндеттер:
дискурс ұғымына анықтама беру;
дипломатиялық дискурсқа шолу жасау;
араб дипломатиялық дискурсының ерекшеліктерін айқындау;
қазақ дипломатиялық дискурсының негіздерін айқындау.
Зерттеу әдістері: Кешенді талдау, сипаттау, жүйелеу және тарихи-салғастырмалы әдіс.
Дипломдық жобаның тұжырымдамасы: Жоба жұмысында араб және қазақ дипломатиялық дискурсы қарастырылды. Бұл дипломатиялық дискурстардың жанрлық-стилистикалық және прагма-функционалдық ерекшеліктерін анықталды. Жинақталған материалдар шетел тілдерінен қазақ тіліне аударылып, жоба ретінде қазақ тілінде жарық көрді.
Дипломдық жобаның теориялық маңызы: дипломатия дискурсын талдаумен байланысты жалпы лингвистиканың, дискурсивті лингвистиканың, мәтін лингвистикасының, әлеуметтік лингвистиканың, прагмалингвистиканың мәселелері мен әдістерін одан әрі зерттеу және жалғастыру.
Дипломдық жобаның практикалық маңызы: зерттеу нәтижесі бойынша алынған негізгі теориялық ережелер мен тұжырымдарды университеттің бакалаврлар мен магистранттарға арналған Халықаралық қатынастар, Кәсіби мамандарға арналған шет тілі, Шығыстану, Шет тілін оқытатын педагогтар дайындау сынды арнайы курстарда қолдануға болатындығында. Бұл зерттеудің қолданбалы мәні де бар: оның нәтижелері кәсіби дипломатиялық практикада, ақпараттық және баспасөз бөлімдерінің қызметкерлері, дипломатиялық миссиялардың баспасөз атташелері, сондай-ақ дипломаттар мен мемлекет қайраткерлері сыртқы істер органдарының қызметіне ақпараттық қолдау көрсету кезінде тікелей қолданыла алады.
Дипломдық жобаның құрлымы: Жоба - кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер мен қосымшадан тұрады.
1 ТАРАУ Дипломатиялық дискурс лингвистикалық нысан ретінде
1.1 Заманауи тіл біліміндегі дискурс ұғымы
Қазіргі заман лингвистикасында адам танымы мен ой-өрісі құрылымын тіл арқылы тануға жəне бағытталған зерттеулер көрініс беруде. Бүгінгі таңдағы ақпараттың молдығы, лингвистикадағы сұранысқа сай ашылған жаңалықтар, жаңа ақпараттар, адам факторы мен оның тілі арасындағы кешенді байланыстың жаңа сатыға көтерілуі септігін тигізуде. Осы бағыттағы лингвистиканың негізгі зерттеу нысаны ретінде танылған жоғары сатыдағы бірлігі - мəтіннің өткен ғасыр ғылымындағы динамикалық сипатын ерекшелеуге аса назар аударылуында болып отыр. Осымен байланысты "дискурс" аталатын динамикалық мəтінді жаңа түрде танып - білу мақсатында мəтін лингвистикасы мен дискурс теориясы деп аталатын бағыттар, бірақ бір-бірімен өте тығыз байланыста бағыттар анықталуда. Бұл екі бағыттың зерттеу нысандары мен өзара айырмасы ажыратылып болған жоқ, өйткені зерттеу кезінде əр түрлі анықтамалар, тұжырымдамалар көрсетілуде. Қазіргі ғылымда біз дискурстың көптеген анықтамасын кездестіреміз. [1, 12-17].
"Дискурс" термині тіл білімінің тарихында 70-80 жылдарынан бастап қолданыла бастады. Бұл күндері дискурс "мəтін", "сөйлесім", "функционалдық стиль" сияқты терминдермен бір қолданылып жүргенін білеміз. Осы орайда 1978 жылы Т. Н. Николаеваның берген анықтамасына сүйенсек: "Дискурс - лингвистикалық мəтіндегі көп мағыналы термин. Ең маңыздысы:
1. Байланысқан мəтін.
2. Мəтіннің ауызша- жазбаша формасы.
3. Диалог.
4. Мəн-мағынасы бірдей пікір алысушы топ.
5. Ауызша немесе жазбаша сөйлеу.
Discours (франц.) (латын тілінен аударғанда, discursus - іс-әрекет, сұқбат, әңгіме) дискурс - сирек - сөйлеу, сөйлеу түрі, мәтін, мәтін түрі деген мағыналарды береді. Бұл ең күрделі анықтамалардың бірі болып саналады. Дегенмен, ол жиі және функционалды түрде қолданылатын термин.
Бастапқыда француз тіл біліміндегі дискурс сөзі жалпы немесе мәтін түрінде сөйлеуді білдірді. Күтілгендей, сөйлеу теориясы Э. Бенвенистенің дискурс сөйлеушінің сөзі ретінде анықталады деген көзқарасынан туындайды. Ол әңгімелеу жазықтығы (рецит) мен сөйлейтін адам тағайындаған тіл (дискурс) арасын анық көрсетті. Осындай айырмашылықтар Л.В. Щербте де байқалды. Оның айтуынша: тіл - бұл жүйе, қабілет, сөйлеу қызметі, лингвистикалық материал және мәтіндер.
Келешекте мәтіндік лингвистиканың дискурс деген анықтамасы тек мәтінмен шектеліп қалмай, осы мәтінді жаңартудың шарттарының тізімін де қамтитын болады [5]. Бұл жағдайда Т.А. ван Дейк ұсынған сөйлеу анықтамасын еске түсіру маңызды. Бұл құбылысты қазіргі тіл білімінде бірінші болып сипаттаған Ван Дайк сөйлеудің тарихи дәуірін, тілді және оның тұрақты қозғалысын, қоғамдық түсінудің тарихи дәуірін, қарым-қатынас жағдайы мен жеке және әлеуметтік байланыс орын алатын ерекшеліктерін бейнелейді. Дискурс осы ұлттық, жалпы және жеке ойлау мен мәдениеттерді қамтиды. [2]. Сонымен, ... дискурс - бұл мәтінге қосымша мәтінді түсінуге қажетті экстралингвистикалық факторларды (әлем туралы білім, мекен-жай, көзқарастар, мақсаттар) қамтитын күрделі коммуникация құбылысы [4]. Бұл анықтама қазіргі мәтіндердің көптеген лингвистикалық зерттеулерінің негізі болып табылатынын атап өткен жөн.
Ю.С. Степановтың пікірінше заманауи лингвистикада В.З. Демянков шетелдік лингвистикаға арналған еңбектеріне сүйене отырып, дискурсқа неғұрлым терең анықтама берген. Дискурс дегеніміз - бұл бірнеше сөйлемнен немесе сөйлемнің дербес бөлігінен тұратын сөйлеу немесе кез-келген мәтін бөлігі. Көбінесе ол маңызды концепцияның айналасында шоғырланады; кейіпкерлерді, нысандарды, жағдайларды, уақыттарды, әрекеттерді және т.б., сөйлем жазушы мен аудармашы үшін ортақ әлеммен анықталатын сөйлемдер ретімен анықтайтын жалпы мазмұн жасайды [3].
Айта кету керек, бұл анықтамада дискурс әртүрлі ғылыми белгілер мен сипаттамалардан тұрады - семиотикадан социологияға дейін, коммуникация теориясына, модальді логикаға және т.б.
П.Серио дискурс ұғымын эмпирикалық тілмен немесе осы тақырыпта жазылған мәтінмен біріктіруге болмайды деп санайды. Бұл дефиницияның көптеген анықтамалары бар:
1) сөйлеу ұғымына балама (Ф. Соссюрдың ойы бойынша), яғни кез келген нақты тұжырым;
2) фразадан үлкен өлшем бірліктері;
3) хабарламаның мән-жайларын ескере отырып, хабарлама алушыға әсер етуі;
4) сөйлеудің негізгі түрі болып табылатын сұқбат;
5) мұндай позицияны ескермейтін баяндамаға қарағанда, спикердің көзқарасы бойынша сөйлеу (Э.Бенвенисте бойынша);
6) тілдік бірліктерді қолдану және олардың сөздерінің шындығы: тілге және сөйлеуге қарсылық (langue discourse);
7) сөйлеудің әлеуметтік және идеологиялық тұрғыдан шектеулі түрлері, мысалы, феминистік дискурс;
8) мәтін тудыратын жағдайларды зерттеуге арналған теориялық құрылым [10].
Тілдік формацияларды зерттеу мен әлеуметтік жағдайларды талдау арасындағы өзара байланыстарға тоқтала отырып, М.Стаббс сөйлеудің негізгі үш ерекшелігін ажыратады.
1) ресми түрде бұл сөйлем көлемінен асатын тіл бірлігі,
2) ақпарат тұрғысынан сөйлеу тілді әлеуметтік жағдайларда қолданумен байланысты,
3) дискурс интерактивті, яғни диалог формасында.
Жоғарыда келтірілген тұжырымдарды сөйлеуді тек мәтінмен (ауызша және жазбаша) және әңгімелермен ғана емес, сонымен қатар тіл мен сөйлеуді де салыстыруға болады.
Дискурс - сөйлеу тілін жаңарту құралы. Дискурс - бұл адам өмірінің тіліндегі негізгі құбылыс, ал Б.М. Гаспаров лингвистиканың болуын былай деп пайымдайды: Тілді қолданудың кез-келген әрекеті, мейлі ол өте құнды еңбек болсын немесе диалогтағы уақытша көшірме болсын, адамзат тәжірибесінің үздіксіз ағымының бөлігі. Бұл қабілетте ол жағдайлардың ерекше үйлесімін қабылдайды және көрсетеді.
Бұларға мыналар жатады:
1) авторлық қарым-қатынастың мақсаты;
2) автор мен адресаттар арасындағы қатынас;
3) маңызды және кездейсоқ жағдайлардың барлық түрлері;
4) бүкіл кезең идеологиясының жалпы сипаты, стиль атмосферасы, хат тікелей және жанама жолданған нақты орта және жеке адамдар;
5) хабардың өзінде де, оның құрамындағы коммуникация жағдайында да жанр мен стильдің сипаттамалары;
6) қандай да бір жолмен тілдік қызметтің орбитасына түскен бұрынғы тәжірибесі бар көптеген ассоциациялар [1].
Дискурс туралы екі негізгі идеядан басқа (дискурс пен мәтінді анықтау, дискурс пен сөйлеуді анықтау) тағы бір нәрсе бар, оған сәйкес сөйлеу дискурстық практикада анықталады (бұл түсінік М. Фукоға тиесілі [7]). Ол саясатта, әлеуметтік семиотикада және әлеуметтануда тілді практикалық қолдану саласы. Бұл жағдайда дискурстың келесі компоненттері зерттеледі: тақырыптың ерекшелігі, лингвистикалық белгілері, стильдің ерекшеліктері және жеке адамды немесе субъектілер тобын анықтайтын нақты дискурс.
Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, дискурс, өзара түсіністік және бір түсініктің ажырамас бөлігі болу туралы тұтас ғылыми идеялар осы терминнің қазіргі ғылымда үнемі қолданылып келе жатқандығын куәландыратынын атап өткен жөн. Бұл ұғымдардың нақты шекаралары мен құрылымдық компоненттерінің шектеулі саны жоқтығына баса назар аударады.
2000 жылдары орыс тілінде шыққан талдауда дискурсқа Патрик Серио француз дəстүрі шеңберінде дискурсқа сегіз түрлі анықттама береді [8, 12]. Дискурс терминінің лингвистикалық салада қолданылуы алғаш рет америкалық лингвист З. Харристің еңбектерінде орын алды, атап айтқанда 1952 жылы жарық көрген Дискурс-анализ атты мақаласында беріледі. Дискурс терминінің лингвистикалық қолданылуы көп салалы, дегенмен, оның шеңберінде дəстүрлі ұғым сөйлеу, мəтін жəне сұхбат ұғымдарын айқындалды. Е.С. Кубрякова: дискурс құрылымының мəселелері ең алдымен оның байланысымен ерекшеленеді,- деп пайымдайды. Байланыс дискурстың негізгі жəне маңызды белгілерінің бірі ретінде аталады.
Отандық жəне шетелдік ғалымдар олардың түрлі параметрлерін, сипаттамасы мен бағыттылығын ескере отырып, мəтіндегі байланыстарды əр қырынан зерттеп келеді. Алғашқыда мəтіндік байланыс сөйлем ішіндегі байланыс сияқты қарастырылды. Ал соңғы зерттеулерде мəтіндік байланыстардың өзіндік (спецификалық) сипаты терең талданып жүр [9, 25]. Дискурстың глобалды жəне локалды құрылымында сəйкесінше глобалды жəне локалды байланыс түрлері ажыратылады. Дискурстың глобалды семантикалық байланысы тақырып пен топиктің бірлігі арқылы жасалса, ал дискурстың локалды байланысы - бұл ең кіші дискурсивтік бірліктер мен олардың бөліктерінің байланысын көрсетеді. Дискурс категориясы коммуникативтік лингвистиканың негізгі түсініктерінің бірі болып табылады. Аталған термин аясына сөйлеу акцентінен бастап, іргелі ғылыми интерпретацияларға дейінгі түсініктер кіреді. Дискурс мəтін, сөз, диалог ұғымдарына қатысты лингвистикалық зерттеулерде жан-жақты сөз болып келе жатыр.
1.2 Дипломатиялық дискурс - саяси дискурстың бір тармағы
Қазіргі ақпараттық кеністіктегі саяси-дипломатиялық дискурс ұғымын, дискурс терминіне берілген оның қолданылуының жан-жағын толық қамтитын жалпыға ортақ, бекітілген анықтамасының ғылыми айналымға осы күнге дейін енбегені өкінішті. Сол себепті бұл термин жиі айтылып жəне көп қолданылып жүрсе де, оның ғылыми негізделуін қарастыру өзекті мәселе екені айдан анық.
Т.Л.Ширяева дискурс түрлерін публицистикалық, ғылыми, іскери, бейресми деп бөліп, əрқайсысының формальды-коммуникативтік ерекшеліктерін, тілдік-құрылымдық сипаттарын талдап көрсетеді [10, 50]. Қазақ тіл білімінде дискурсты əр қырынан зерттеу нəтижесінде қазақ дискурсының ұлттық негізі мен ғылыми теориясы жасалды деуге болады. Мысалы, Г.Смағұлова шешендік сөздер дискурсын кеңінен қарастырса, З.Ерназарова коммуникативтік актідегі дискурстардың прессупозициялық жағдайын анықтады, К. Садырова көп пропозиционалды дискурстардың көркем мəтін арқылы көрінісін прагмалингвистикалық аспектіде жіті талдап көрсетті. Ш.Нұрмышева қазақ кино дискурсының аударма үдерісінде өзгеру, түрлену ерекшеліктерін салыстырмалы түрде зерттей отырып, көркем шығарманың, сахна, кинодеңгейінде əрекетке, динамикаға ауысқанда болатын дискурстың белгілерін атап көрсетеді
Дискурс түрі, қарым- қатынаста болған коммуникацияға түскен мəтіннің ашылу деңгейіне сай анықталады. Олай болса, адамның қарым-қатынас жағдайындағы серіктесінің аялық білімі мен тең келукелмеуіне орай, аялық білімінің бəсекелесуіне орай, кəсіби біліктіліктерінің, коммуникативтік құзіреттілігі деңгейлеріне орай бір қарым-қатынас үстінде бірнеше дискурс түрлерін жүзеге асыруға болады деген сөз [28, 74].
Осы тұрғыдан алғанда дискурс түрлерін жіктеу үшін дискурс жанрларына жүгініп топтастыруға болады. Мəселен, публицистика жанрына байланысты ресми дискурс, жарнама дискурсы, саяси дискурстар іріктеліп шықса, көркем əдебиет жанрынан лирикалық дискурс, шешендік дискурс, поэтикалық дискурс туындайды, кəсіби (институционалды) жанрға байланысты медициналық дискурс, əскери дискурс, экономикалық дискурс, педагогикалық дискурс деп жіктеуге болады.
Дискурс мəтін емес, бірақ мəтін қарым-қатынасқа түссе, дискурс бола алады. Сондықтан мəтін мазмұнына қарай, идеясына қарай, прагматикасына қарай алуан түрлі болса, қарым-қатынасқа түскенде, дискурс та соншалықты түрлене алады. Тіл білімінің ғалымы Н.Е. Аносова дискурс жанрларын екі үлкен топқа жіктеді:
І. Коммуникативтік жанрлар:
1. Ауызша дискурс;
2. Жазбаша дискурс
ІІ. Институционалды дискурс:
1.Ғылыми, академиялық дискурс
2.Əскери дискурс
3.Педагогикалық дискурс
4.Шешендік дискурс
5.Медициналық дискурс
6.Ресми дискурс
7.Саяси дискурс
8.Дипломатиялық дискурс [11, 36].
Ресми дискурс - менеджмент, маркетинг, экономика, сауда, іскерлік саласында арнайы мамандардың байланыстарының өзегін құрайтын жанрлар жүйесі.М.Л. Макаровқа сүйенетін болсақ, қазіргі таңдағы ресми-іс стилі немесе ресми дискурс кітаби стильге жатады жəне жазбаша түрде қызмет атқарады. Ресми-іс стилі ресми саланы жəне адами қарым-қатынастың өте маңызды салаларына қызмет етеді, мəселен, мемлекет пен халық арасындағы қарым-қатынас, елдер арасындағы, өнеркəсіп немесе мекемелер арасындағы, жеке тұлға мен қоғам арасындағы қарым-қатынастарды қамтиды. Ресми-іс стилі сөйлеудің жөғары регламенттілігі мен, ресмилілігімен, жеке тұлғалық еместігімен ерекшеленеді [12,75].
Ресми-іс стилі ресми-құжаттық жəне күнделікті-іскери түрлерімен беріледі. Ресми-құжаттың түріне дипломатиялық тіл мен заңдарды жатқызады, күнделікті-іскери түріне қызметтік хаттар мен ресми қағаздарды жатқызады. Дипломатиялық тіл өзінің терминдерінің көптігімен ерекшеленеді, дипломатиялық тіл синтаксисі шылау, тұйық етістік (инфинитив) конструкциялары, қыстырма сөздер, шартты сөз тіркестерімен сипатталады. Г.Н.Смағұлова ресми дискурсты функционалды типлогиясына қарай мынадай топтарға бөлген болатын: оқу-академиялық, іскери-медиалық, ритуалды-қоғамдық, кəсіби ресми байланыс дискурстары.
Оқу-академиялық ресми дискурс оқу құралдарында, іскерлік, экономика, менеджмент аспектілерінің зерттеулерінде, оқу кейстік жағдаяттарда, іскери-консалтингтерде оқу немесе білім беру қызметтерін атқарады. Іскери-медиа дискурсы басылым жəне электронды бұқаралық-ақпарат құралдарында, іскерлік мəселелерінде орын алып, ақпараттық-полемикалық қызмет атқарады [13, 54]. Ритуалдық-қоғамдық дискурс есеп беру мен кездесулер дискурсы, компания басшыларының қаратпалары, презентациялары, жарнама жəне PRларда орын алып, аргументативтік əсер ету қызметін атқарады. Құжаттық ресми дискурс ішкі жəне сыртқы ресми хат-хабарда, мекемелік құжаттамаларда, мекеме ережелерінде орын алып реттеуші қызмет атқарады. Кəсіби ресми байланыс дискурсы келіссөздер, тұтынушылармен, клиенттермен, əріптестермен қарым- қатынас барысында орын алып ақпараттық-көз жеткізу, сендіру қызметін атқарады. Соңғы үш түрі бірігіп ұйымдық немесе ұйымдастырушы-корпоративтік дискурс деп аталады [14, 33].
Негізінен ресми дискурстің кейбір зерттеушілер жұмыстарына талдау жасасақ, дискурс түрінің бірнешеуін қамтиды. Т.И. Попованың ойынша ресми дискурс диктумдық дискурсқа жатады, В.Е. Чернявская ресми дискурсты арнайы дискурс деп қарастыруды ұсынады, енді бір ғалымдар (Б.Л.Гуннарсон, Х.Айли-Джокипии) оны кəсіби дискурс саласына жатқызады, кейбір ғалымдар институционалды дискурсқа (М.Агар), тағы басқалары оны тек ресми дискурс(Ф.Барджела-Чиапини, К. Никерсон, К.Локер) деп қарастырады [15, 7-25].
Ресми дискурс табиғаты ең алдымен саяси дискурс саласына сосын ғылыми дискурс саласына өте жақын жəне байланысты. Қазіргі таңда іскерлік жəне саясат бір-бірімен бетпе-бет келіп сəйкестенеді, өйткені билік пен ақша бір-бірімен тығыз байланысты. Бірақ ақиқаттылық, уəдеге беріктік деңгейіне жəне эмоционалдылылық, ақпараттық элементтеріне қарай ресми дискурс ғылыми дискурсқа жақын. Ғылыми дискурс табиғаты да өзінің жоғарғы деңгейдегі ақиқаттылығымен, ақпарат берушілігімен, логикалық тұрғыдан қалыптасуымен, дəлелдеуші қасиеттерімен, арнайы терминологияға бай болуымен ерекшеленеді.
Дипломатиялық дискурста мейлінше ықшам, қысқа сөйлеу арқылы коммуниканттар ауызша сөзге тән бірінші шарт үнемдеу заңын орындап отырады. Мұның бастауы, негізі қазақ шешендік сөздерінде жатыр. Демек қазақтың дипломатиялық шешендік дискурсына тән ерекшеліктерді былай танытуға болады:
1. дипломатиялық шешенді белгілі бір кеңістікті қамтиды (екі
тараптың (елдің) өкілдерінің кездесуі);
2. белгілі бір мақсатта белсенді қатысым болады;
3. диалогтік тілдік қатынас форматы басым болады;
4. екі тарап та бір-бірінің мүдделерін нақтылау үшін ақпарат алмасады;
5. екі тарап та ішкі қалауын, көздеген мақсатын білдірмейге тырысады;
6. сөйлеушінің тыңдаушыға, тыңдаушының сөйлеушіге ықпалы басым болады;
7. бір-біріне ілтипаттық, сыйластық қарым-қатынас пен эмоционалдық мазмұн басым болады;
8. үн, ырғақ интонациядың ықпалы да айрықша болады;
9. тілдік қарым-қатынаста белгіленге этикет нормалары сақталады;
10. бейвербалды құбылыстар жиі кездеседі.
Әлемдік таным бойынша дипломатиялық шешендіктің қалыптасу тарихы көне грек замандарынан бастау алған. Сондықтан қай мемлекеттің болсын дипломатиялық шешендік тілі мен дипломатиялық тілдік қарым-қатынас этикет нормалары тұрақты қалыптасты деп айтуға болады. Қазақстан дипломатиясының тарихы да шешендіктен бастау алады. Сондықтан, дипломаттар дайындауда, олардың дипломатиялық қарым-қатынас нормаларын дұрыс сақтау тәжірибесінде де ұлттық мәмілегерлік шешендік өнер де, әлемдік дипломатиялық шешендік дискурс шеберлігі де қатар меңгертіледі. Сондықтан дипломатиялық шешендік сөздерді қолданылу сипатына қарай да былайша топтап көрсетуге болады:
Біріншіден, дипломатиялық шешендік тіл - эгоцентристік сөз. Себебі қарым-қатынас жағдайында дипломат-шешен өз сөзін үнемі тыңдаушысының білім қорын, қабілетін ескере отырып құрады.
Екіншіден, дипломатиялық шешендік дискурс - әлеуметтік мәнділігі ескерілетін, белгілі бір шағын ортада құрылатын тілдік қатынас.
Үшіншіден, дипломатиялық шешендік сөз - алдын-ала дайындалмаған диалогтік сөз.
Дипломатиялық дискурс міндетті түрде ситуацияға, бізді қоршаған әлемде не немен қалай байланысатындығын білдіретін білімдер құрылымына сүйену арқылы жүзеге асады. Дипломатиялық дискурстың қалыптасу құрылымын былайша талданып көрсетіледі. [16]
1-кезең: екі тараптың кездесу уақытын, орнын, талқылау мәселесін айқындап алу туралы келісімшарттық қарым-қатынасы;
2-кезең: бетпе-бет жүздесу, бір-біріне сыпайылық таныту қарым-қатынасы;
3-кезең: сұхбаттасушысының аялық біліміне қарай қолданылатын амал-тәсілді таңдау;
4-кезең: егер алғашқы қолданылған тілдесу амал-тәсілдері қолайсыз болса, келесі мүмкіндіктерді жүзеге асыру;
5-кезең: сұрақтарға қайтарылған жауабына қарай, мүдделі мақсатын ұсынудың тиімді тәсілдерін қолдану;
6-кезең: көзделген мақсатты жүзеге асыру үшін екінші тараптың ыңғайын ескере отырып, жаңа мүмкіндіктерді ұсыну;
7-кезең: келісімге келу немесе келісе алмайтын жағдайда ойлануға мүмкіндік алу үшін келесі кездесуге қалдыруға ниет білдіру [17, 12].
Саяси-дипломатиялық дискурс туралы айтқанда стильдік ерекшеліктер маңызды орын алады. Жалпы стильдердің түрлері өте көп. Атап айтар болсақ, мысалы:
Көркем әдебиет стилі
Ғылыми стиль
Іс қағаздар стилі
Публицистикалық стилі
Ауызекі сөйлеу стилі
الكتابة الأدبية ، الكتابة العلمية ، الكتابة الوظيفية، الكتابة الصحفية ، كتابة الخطابة،
Әдеби стиль араб тілінде қолданылатын ең көркем стиль болып табылады. Сезім, толғаныстар, әсерлерді сипаттауда қолданылатын бұл стиль жоғары, асқақ стиль болып саналады. Бұл стильде шешендік сөз, риторикалық сөздер қолданылып, сөздің дәлдігіне, сөйлемнің грамматикалық қүрылымына мән беріледі. Әдеби стиль поэзиямен шекетелмейді, сондай-ақ прозада (роман, новелла) да қолданылады. Әңгіме, атақты адамдардың өмірбаяны, поэтикалық толғаулар, көпшілік алдында сөйленетін сөздерде, әдеби ой-толғаныс мақалаларда және т.б. қолданылады.
الكتابة الأدبية
وهي من أفضل أنواع الكتابة في اللغة العربية، حيث يبدأ الكاتب بكتابة مشاعره وأحاسيسه وانفعالاته، مستخدمًا الأسلوب الأدبي الراقي وبعض مصطلحات البلاغة والنقد ومراعيًا للكلمات وتدقيقها نحويًا، فالكتابة الأدبية لا تقتصر على الشعر فقط وإنما هناك أنواع أخرى ككتابة النثر والقصة القصيرة، والسير الذاتية لحياة الشخصيات المهمة، وكتابة القصائد الشعرية والخطابة، والمقالات الأدبية وغيرها الكثير
Көркем әдебиет стилі - проза, поэзия, драматургия салаларында жазылған көркем шығармалардың стилі (тілі). Көркем әдебиет стиліне тән бірнеше ерекшеліктер бар. Солардың бірі - тіл байлығы. Көркем шығармаларда қолданылмайтын сөздер мен сөз тіркестері, фразеологизмдер аз. Кез келген шығарма тек қана авторлық баяндаудан ғана емес, кейіпкер тілінен де турады.
ألسلوب الأدبي هو اسلوب مستعمل أو كتابة مستعملة في النثر والشعر والدراما. هناك عدد من
الخصوصيات في الأسلوب الأدبي. واحد منها هو الثروة اللغوية. هناك عدد قليل من الكلمات والعبارات التي لا تستخدم في الأعمال الأدبية. أي جزء من العمل لا يتعلق فقط بالتأليف ولكن يتعلق أيضًا من لغة الأبطال الأدبية .
Көркем әдебиет стилінің екінші ерекшілігі - оның көп стильді болып келетіндігі. Мұның мәнісі қай жанрда жазылған шығарма болса да, онда тіл арқылы қарым-қатынас құралдарының барлық түрінің қолданылуында, яғни ауызекі сөйлеу тіліне қоса, публицистикалық, ғылым, ресми стильдердің элементтері осы стильде әр түрлі ыңғайда ұшырасып отырады. Көркем әдебиет стилінің тағы бір ерекшілігі бұл стильде орындалатын еңбектердің басты міндеті эстетикалық тәрбие беретіндігімен тығыз байланысты болып келеді.
الخصوصية الثانية للأسلوب الأدبي هي كثرة الكتابة (الأساليب) لها . في هذا النوع الأدبي يتم استخدام كل انواع الاساليب، فإن اللغة هي أداة التواصل بما في ذلك عناصر الأنماط (الأساليب) التواصلية والعلمية والرسمية ،يتم فيه استخدام جميع وسائل التواصل من خلال اللغة أي اللغة االعامة ( العامية، اللهجة)، الكتابة العلمية ، الكتابة الوظيفية، الكتابة الصحفية، كتابة الخطابة. من الخصائص الأخرى في الأسلوب الأدبي هو أن المهمة الرئيسية لهذا النوع الادبي المرتبط ارتباطًا وثيقًا بالتعليم الجمالي.
Іс қағаздар стилі (функциональды стиль) (الكتابة الوظيفية) الأسلوب الرسمي الوثائقي
Ресми іс қағаздар стиліне іс қағаздары, заң құжаттарының тілі жатады. Олардың атқаратын міндеті іс-тәжірибеде маңызды мәліметтерді хабарлау, нақты жөн көрсету. Тіл тәсілдері: кітаби, ресми сөздер мен сөйлемдер.
Іс қағаздар стиліне әртүрлі мекемелерде, кәсіпорындарда, ұйымдарда жүргізілетін жазу үлгілері жатады. Іс қағаздары белгілі бір форма бойынша жазылады. Ол форманың түрлі үлгілері болады. Іс қағаздарының әрқайсысының бұрыннан белгілі бірыңғай сөздері мен сөйлем үлгілері болады. Іс қағаздары көбінесе, сол үлгі бойынша жазылады. Мұндай іс қағаздарды жазу онша қиынға соқпайды, ол алдын ала танысып жаттығу, дағдылану арқылы меңгеріледі.
Ресми стильдің көлемі, мазмұны және жазылу формасы жағынан іс қағаздарынан біраз ерекшелігі бар. Ресми іс қағаздары белгілі бір қалыпқа (штампқа) түсіп отырады, онда сөз қолданысы ерекше болады.
Ресми стильде көбінесе заң, жарғы, үкімет органдарының қаулылары, халықаралық шарт, келісім, дипломатиялық нота, үкімет хабарлары жазылады.
الأسلوب الرسمي الوثائقي هو أسلوب الكتابة الوظيفية ، وسيلة للتواصل الكتابي في مجال العلاقات التجارية: في مجال العلاقات القانونية والإدارة. يغطي هذا المجال العلاقات الدولية والقانون والاقتصاد والعسكرية والإعلان والاتصال في المؤسسات الرسمية والأنشطة الحكومية. المادة الفرعية: التشريعية (المستخدمة في مجال الحكومة ، تتجلى الوظيفة طواعية) ؛ الإدارة والأعمال المكتبية (إدارة أوراق الأعمال الشخصية ، وثائق المؤسسة ، تؤكد على طبيعة العلاقات الإدارية - القروض ، السلف) ؛ البنية التحتية الدبلوماسية (على المستوى الدولي ، العلاقات بين الحكومة والدبلوماسيين)
:: ميزات خاصة لأسلوب العمل الرسمي (الكتابة الوظيفية) هي الاستخدام المتكرر للأسماء اللفظية وحروف الجر المبالغة فمثلا: على أساس ، فيما يتعلق ، وفقا ل ، في ، فيما ذلك ، من، من قبل و إلاخ.
:: النموذج الإلزامي المتكرر (بطاقة الهوية ، أنواع مختلفة من الدبلومات ، شهادات الميلاد والزواج ، مستندات النقود ، إلخ) ، استخدام الكليشيهات المتأصلة في هذا النمط .
:: تخطيط المواد القياسية
:: وجازة
:: استخدام واسع للمصطلحات والأسماء (القانونية والدبلوماسية والعسكرية والإدارية وغيرها)
:: عينات (ناموذج) من بعض الأوراق التجارية.
:: الطلب
:: أطلب منكم أن تعطيني إجازة لمدة أسبوع في رحلة إلى الوطن لأسباب عائلية. أرفق رسالة تحتوي على رسالة حول مرض أمي. ١٠ يناير 2018
:: التاريخ:
:: التوقيع:
Ауызекі сөйлеу стилі - Бұл өте кең таралған функционалды стиль. Тұрмыста, отбасыда, өндірістегі бейресми қатынастарда адамдардың еркін қарым-қатынас жасау саласын қамтамасыз етеді. Ауызекі сөйлеу стилі өте функционалды стильдерге, әсіресе олардың ауызекі түрлеріне ықпал жасайды: баяндама, дәріс, пікірталас т.б .
أسلوب العمل اليومي
هذا هو نمط وظيفي شائع جدا. ويوفر إطارًا للتواصل الحر مع الأشخاص في الأسرة ، في القطاع غير الرسمي. يؤثر نمط الكلام على استخدام الأساليب الوظيفية للغاية ، خاصة في شكلها الشفوي: المحاضرات ، المحاضرات ، المناقشات ، إلخ.
يختلف أسلوب العمل اليومي عن المراسلات بين المؤسسات والمنظمات من ناحية و أوراق الأعمال الخاصة من ناحية أخرى في المحتوى ، والنوع ، وطبيعة أدوات اللغة الالمستخدمة.
Ғылыми-стиль - стильдің ғылым саласында қолданылатын бір түрі. Ғылыми-стильге нақтылық, логикалық, мазмұн дәлелділігі қажет. Ғылыми-стильде сөйлемдегі сөздердің қалыпты орны, тіл нормасы қатаң сақталады. Ғылыми-стильдегі еңбектерге монография, оқулық, мақала, ғылыми есеп, диссертация, реферат, баяндама, тезистер, патенттер, т.б. жатады.
Зерттеушілердің кейбір ғылыми әдебиеттерінде ғылым тілін мазмұны мен көлеміне қарай ғылыми-техникалық стиль және ғылыми-іскерлік стилі деп бөлу кездеседі
. الأسلوب العلمي هو أحد الأساليب المستخدمة في مجال العلوم. الأسلوب العلمي ضروري لأصالة والمنطق ومدى الصلة بالمحتوى. في الأسلوب العلمي ، الكلمات في الجملة طبيعية ، يتم الالتزام بالمعايير اللغوية بدقة. تشمل الأعمال العلمية الدراسات ، والكتب المدرسية ، والمقالات ، والتقارير العلمية ، والرسائل العلمية ، والملخصات ، والتقارير ، والملخصات ، وبراءات الاختراع ، إلخ. ينتمي إلى
في بعض المؤلفات العلمية للباحثين هناك تقسيم للعلوم إلى الأسلوب العلمي والتقني والأسلوب العلمي العملي ، اعتمادًا على محتوى وحجم اللغة.
Ғылыми-техникалық стильге мазмұны қатаң логикалық тәртіппен берілген ғылыми танымдық (көпшілік) мақала, монография, ғылыми баяндама т.б. жатқызады. Бұлардың негізгі белгілері ретінде берілетін ақпараттың нақтылығы мен дәлдігі, мазмұнының логикалық тәртіппен берілуі, түрлі дәлелдеуге негізделген ой (автор) сенімділігі, мағыналық айқындық пен бірқалыптылығы және экспрессивтік бояуы аз лексемалар мен бағалау элементтерінің шектелімді қолданылуы т.б.
* أسلوب علمي Ғылыми-техникалық стиль
* أسلوب علمي هو كتالة المقالات والدراسات والتقارير العلمية وما إلى ذلك وتتمثل السمات الرئيسية لهذا الاسلوب دقة كلمات ودقة المعلومات المقدمة ، ومنطق المحتوى ، وموثوقية الفكرة (المؤلف) بناءً على أدلة مختلفة ، والاستخدام المحدود للأجزاء الأقل عددًا والعناصر الجمالية، والوضوح والوحدة .
Ғылыми-техникалық немесе ғылыми-көпшілік стильдер іштей:
а) ғылыми-ағартушылық, мұнда тақырыптық мазмұны бойынша ғылым негізі шектеліп беріліп, мазмұны көбінесе мысалдар, иллюстрациялар, салыстырулар арқылы т.б. толықтырылады;
ә) ғылыми-публицистикалық, бұнда ғылымның әлеуметтік орны, ғылыми жаңалықтар мен ашылыстардың әлеуметтік мәні және ғалымдардың ғылыми жауапкершілігі. Бұндағы - пафос, азаматтық және бағалау категорияларына тән эмоциональды бояулы сөздер мен оралымдар қолданысы жиі кездеседі;
б) ғылыми-мемуарлық, тақырыптық жағынан бұл тарихи оқиғалармен шектелуі (тарихи ашылыстар, ғалымдардың биографиясы, т.б.), жазылу мәнері бойынша жалпыәдеби стильге жақын.
* تشمل الاسوب العلمي أو الاسوب العلمي العام:
* * أ) تربوية علمية ، يقتصر أساسها على العلم على أساس المحتوى الموضوعي ، وغالبًا ما يتم استكمال المحتوى بالأمثلة والرسوم التوضيحية والمقارنات وما إلى ذلك ؛
* * ب) علميًا - علنيًا ، حيث المكان الاجتماعي للعلوم ، والأهمية الاجتماعية للاكتشافات والاكتشافات العلمية ، والمسؤولية العلمية للعلماء. هذا هو الحال في كثير من الأحيان مع الاستخدام العاطفي للكلمات والعبارات التي هي مشتركة بين الفئات الزائفة والمدنية والتصنيف.
* * ب) إن المذكرات العلمية ، الموضوعية ، تقتصر على هذه الأحداث التاريخية (الاكتشافات التاريخية ، السير الذاتية للعلماء ، إلخ) ، وهي أقرب إلى النمط العام للكتابة
Публицистикалық стиль (газет-журнал) ، الكتابة الصحفية
Публицистика (латынша: көпшілік, әлеумет) -- қоғам өмірі үшін маңызды мәселелерді талқылау деген ұғымда жұмсалады.
Публицистикалық стиль қоғамдық талапқа сай жазылған шығармалардың негізінде қалыптасады. Белгілі бір тілде публицистиканың өз алдына бөлек стиль болып қалыптасуы қоғамдық сананың өскенін, артқанын көрсетеді. Тілдің басқа стильдері сияқты публицистикалық стиль де бірыңғай болып келмейді. Бірқатар лингвистер публицистикалық стильдің жазбаша түріне саяси тақырыпқа жазылған газет, журналдардағы мақалалар, памфлет, очерк т. б. шығармаларды, шешендік сөздер публицистикалық стильдің ауызша түріне жатады.
وتعتبر، الكتابة الصحفية من أكثر الأنواع أهمية، حيث أن وظيفة الكاتب الصحفي هي كتابة الأخبار السياسية والاقتصادية والدينية وغيرها من الاتجاهات، واطلاع العامة على ما يدور في البلاد، ويلجأ الكتّاب الصحفيين إلى البلاغة الأدبية في الكتابة وتقديم المعلومة، ويبحث عنها لتوثيق المصداقية، وتتنوع الكتابة فيها كالكتابة الصحفية التقريرية، والصحفية الإخبارية.
Публицистикалық стиль жұртқа үндеу, үгіт الكتابة الاقناعية айтуда والدعاية пайдаланылады. Мұндай үндеуге, үгітке қоғам үшін және дәл сол кезеңде зор мәні бар мәселелер тақырып болады. Мысалы, саяси, экономикалық, экологиялық, мәдени, моральдық мәселелер. Үндеудің, үгіттеудің мақсаты - жұртшылықты қоғамдық мәні бар іске қатыстыру, жұртшылықтың санасына ықпал ету.
الكتابة الصحفية يستخدم أسلوب الدعاية في الخطابة العامة ، والإثارة. لمثل هذه الدعوة ، ستكون الدعاية مسألة تخص الجمهور وفي نفس الوقت مسائل ذات أهمية كبيرة. على سبيل المثال ، القضايا السياسية والاقتصادية والبيئية والثقافية والأخلاقية. الغرض من الخطاب ، الدعاية - لإشراك الجمهور في الحياة العامة ، للتأثير على الوعي العام.
الكتابة الاقناعية үндеу, үгіт هي التي يتطرق فيها الكاتب إلى أساليب الإقناع، حيث يُدلي بأرائه ووجهة نظره لإقناع الآخرين، ويدخل هذا النوع
في كتابة البرقيات، ويكون المحتوى أخلاقيًا وذات طابع ديني وعلى الأغلب يلجأ إليه الكتاب لتقوية حججهم وأرائهم.
Қарастырып отырған тақырыбымыз дипломатиялық стильмен тікелей байланысты болғандықтан дипломатиялық стильге кеңінен тоқталсақ: Дипломатический стиль - должен отличаться прежде всего простотой и ясностью; под этим подразумевается не простота ремесленнического способа выражения, а классическая форма простоты, которая умеет выбирать для каждого предмета единственное подходящее при данных обстоятельствах слово [18]. Демек, дипломатиялық стиль ең алдымен, классикалық қарапайымдылығымен және айқындылығымен ерекшеленуі керек екен. Дипломат тіл маманы өкілі ретінде де танылады, дипломаттың кәсіби қасиеттеріне қойылатын талаптарды талдап көрсек: Ең маңызды қасиеттері - байқампаздық, сенім білдіре алатын және сенімге кіре алатын.
Абыройлы сөзімен сенім арта алатын, жүрістұрыс стилі белгілі мемлекеттердің қарым-қатынастарының жалпы контурына үйлесімді кіретін дипломат, сенімді дипломат - деп белгілі саясаткер және дипломат А.Н. Ковалёв дипломаттың қасиеттерін анықтайды. Дипломатия - бұл халықаралық келіспеушіліктерді бейбіт жолмен шешу өнері. Кардинал Ришельенің Саяси мұра ретінде қалдырған Тұрақты келіссөздердің теориясы атты еңбегі қазіргі дипломатияның негізін салуға елеулі әсер етті. Халықаралық конференциялар мен келіссөздерге қатысудан басқа, салтанатты іс-шаралар мен ресми қабылдаулардан басқа, сырт көзден толық жасырын болып келетін, дипломаттарға кең ауқымды міндеттер жүктелген. Дипломатия саласындағы ең маңызды орын алатын дипломатиялық жұмыстардың бір түрі дипломатиялық құжаттарды құрастыру, жүргізу болып саналады.
Мемлекеттің сыртқы істер саясатындағы дипломатиялық қызметінің мақсаты мен міндеттерін жүзеге асыруда дипломатиялық хат алмасулар негізгі нысандарының бірі болып табылады. Мемлекеттің дипломатиялық қызметінің басқа нысандарының түрі: халықаралық конгресстерге, конференцияларға, отырыстарға қатысуы, яғни әртүрлі деңгейдегі мемлекет өкілдерінің тұрақты кездесулері; мемлекетаралық қатынастардың әртүрлі мәселелерін регламенттейтін көпжақты және екіжақты, халықаралық шарттар мен келісімдерді дайындау және бекіту;елшіліктер мен миссиялар атқаратын, мемлекеттің шетелдегі тұрақты өкілдігі, келген елдің дипломатиялық ведомствосымен саяси және басқа да келіссөздер жүргізуі;халықаралық ұйымдардың, жалпы саяси және аймақтық қызметтерінде мемлекет өкілдерінің қатысуы;түрлі сыртқы саяси мәселелер бойынша мемлекеттің ұстанымын жария ету, ресми ақпараттардың жарияланымы;халықаралық актілерді және құжаттарды ресми жариялау.
Дипломатия тәжірибесінде келесі 5 дипломатиялық хат алмасу түрі анықталды:
Жеке ноталар
Вербальды ноталар
Жаднама жазба
Меморандумдар
Дипломатиялық нота (латын тілінен - nota белгі, ескертпе; ағылшын тілінен - diplomatic note) - халықаралық құқықтағы дипломатиялық хат алмасу құжатының түрі [18, 3]. Дипломатиялық нота - бір мемлекеттің үкіметі атынан екінші елдің үкіметіне дипломатиялық ресми үндеу жолдау.
Дипломатиялық нота вербальді және жеке болып бөлінеді. Дипломатиялық тәжірибеде вербальды нота жиі қолданылады (латын тілінен - verbalis - ауызша), жазбаша нысанда әртүрлі сипаттағы мәселелер жазылады.
Вербальді ноталар үшінші жақта құрастырылады, ноталық бланкіде басылады және қол қойылмайды, оған сыртқы істер ведомствосының немесе дипломатиялық өкілдіктің мастикалық мөрі басылады және мекенжайы көрсетіледі. Жеке ноталар әдетте маңызды қағидатты мәні бар мәселелерге қатысты немесе болып жатқан елдің дипломатиялық протоколдың бекітілген талаптарына сәйкес белгілі бір оқиға туралы ресми ақпарат немесе жеке нотаға жауап ретінде жіберіледі. Мұндай нота хаттық нысанда болады, қол қоюшының атынан бірінші жақта құрастырылады, ноталық бланкіде басылады, мекенжайы көрсетіледі және мөр басылмайды.
Жеке және вербальді ноталарда жазылатын мәселелер нақты реттелмейді. Бұл жерде болып жатқан елдің салт-дәстүрлері және қолданыстағы тәжірибесі басшылыққа алынады [19, 126].
Халықаралық дипломатиялық тәжірибеде ноталармен алмасу халықаралық келісімшарттар жасау нысандарының бірі болып саналады. Жеке нотаның мәтіні қаратпа сөзбен басталып, құрмет формуласы комплиментпен, яғни трафаретті құрмет фразасымен аяқталады. Вербальді ноталар да сыпайы формулалармен басталып, аяқталады.
Жаднама жазба. Дипломатиялық тәжірибеде 2 түрі кездеседі:
1) жеке жіберілген;
2) дипломатиялық шабарман арқылы жіберілген.
Жаднама жазбаның мақсаты: істің ары қарай қозғалысын жеңілдету және сұхбаттасу мен ауызша өтініш білдірудің теріс түсінігін алдын алу, ескерту.
Меморандум - жеке құжат ретінде және жеке және вербальді ноталарға қосымша болуы мүмкін. Соңғы жағдайында меморандум нотаның мағынасын дамытып, толықтырды. Меморандумның ерекшелігі - сол немесе басқа мәселелердің нақты және заңды жақтарын толық мазмұндайды. Ноталардан ешқандай өзгешелігі жоқ, тек бір ерекшелігі - құрмет формуласымен басталып, аяқталмайды және қол қойылмау керек.
Жартылай ресми түрдегі жеке хаттар таныс ресми тұлғаларға, бір жеке жағдайлар бойынша (шақырғанға ризашылық білдіру, өтініш білдіру), немесе кейбір мәселелер бойынша әртүрлі себептермен оларды ресми түрде жарияламауды қажет етеді. Дипломатиялық хат алмасуларда, жіберілетін дипломатиялық құжатта қабылданған ережелер бойынша этикет талаптарын және сыпайылықты сақтау, мемлекеттің намысына тиетін дөрекі сөздерден аулақ болу.
Бірінші тараудың 1-тараушасында біз дискурс ұғымы жайлы ақпарат берсек, 2-тараушасында дипломатиялық дискурс жайлы зерттеу жұмысымызды толықтырып өттік. Бірінші тарау теориялық бөлім болғандықтан зерттеудің басым бөлігін ұғымдармен жұмысқа бердік. Келесі тарау практикалық бөлім болады. Сондықтан ол бөлмде араб және қазақ дипломатиялық дискурсы жайлы кеңінен тоқталатын боламыз.
2 ТАРАУ Араб және қазақ дипломатиялық дискурсы
2.1 Араб дипломатиялық дискурсының ерекшеліктері
Араб дипломатиялық дискурсының ерекшелігі - саясаткерлердің сөйлеу мәнерлерінде аталған институционалдық дискурс типінің құндылығына мән берілетіндігінде: өзінің билікке деген құқығын қорғау және оның негізі.
Саясаттың негізгі мәселесі - билік. Сәйкесінше, дипломатиялық дискурс түрлі күштердің билікке ие болудағы күресін көрсетеді. Бұл саяси дискурс шеңберінде коммуникативтік әрекеттердің ерекшеліктерін анықтайды. Дипломатиялық дискурстың коммуникативтік актілерінің негізінде әңгімелесушіге ықпал етуге ұмтылыс жатады, осы арқылы олардың ақпараттылықтан анық биік тұратын эксплициттік және имплициттік суггессивтілігі анықталады. Кез-келген қарым-қатынас (жазбаша немесе ауызша) - диалог болады. Бірақ бұл жағдайда біз әңгімелесушілердің бірі үстем болатын диалогты қарастырып отырмыз. Осындай диалогта рационалдық, логикалық мінсіз дәлелдерге емес, апелляция эмоцияға тиімді болады.
Бұл араб дипломатиялық дискурсы мәтіндерінің экспрессивтілікпен және бейнелілікпен ерекшеленуіне әкеледі. Ол негізінен көсемнің болжамды эмоцияларды тудыруға тартылған нақты ділдік картиналарға логикалық құрылымдар мен абстрактілі түсініктерден көрінеді.
Араб тілінде сөздердің орнын ауыстыру еркін сипатқа ие емес, ол сөйлемінің мағынасына нұқсан келтірмеу керектігімен шарттыланған, олай болмаған жағдайда адресат хабарды дұрыс түсінбеуіне әкеледі. Егер хабарламашы жоғарыда аталған ережені бұзбаса, ол сөйлемдердің орнын ауыстыра алады. Араб лингвистері сөйлемде сөз орналасу тәртібі өзгеру түрлеріне қарай үлкен көлемдегі пікірлерді анықтады. Ол пікірлер тіл білімінің екі пәні, синтаксис пен риторикаға сүйенеді. Синтаксистік себептерді ауыспалы етістіктері бар сөйлемдерді қарастыру барысында келтіреміз. Ал, риторикалық себептердің мәні әлем көрінісіне байланысты араб тілінің ерекшелігі болуында - араб, сөйлем құрау барысында, пікірдің мағыналық ортасы деп санайтын компонентті бірінші ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АБЫЛАЙ ХАН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖӘНЕ ӘЛЕМ ТІЛДЕРІ УНИВЕРСИТЕТІ
Мамандық: Шетел филологиясы
Араб және қазақ дипломатиялық дискурсының жанрлық-стилистикалық және прагма-функционалдық ерекшеліктері
Орындаған:
Әблашева Е.Д.
Ғылыми жетекшісі:
...
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
Бүркітбай Г.Ж.
Алматы, 2021
Жоспар
КІРІСПЕ
1 ТАРАУ Дипломатиялық дискурс лингвистикалық нысан ретінде
1.1 Заманауи тіл біліміндегі дискурс ұғымы
1.2 Дипломатиялық дискурс - саяси дискурстың бір тармағы
2 ТАРАУ Араб және қазақ дипломатиялық дискурсы
2.1 Араб дипломатиялық дискурсының ерекшеліктері
2.2 Қазақ дипломатиялық дискурсы негіздері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі: Қазіргі заман лингвистикасында адам танымы мен ой-өрісі құрылымын тіл арқылы тануға жəне бағытталған зерттеулер көрініс беруде. Бүгінгі таңдағы ақпараттың молдығы, лингвистикадағы сұранысқа сай ашылған жаңалықтар, жаңа ақпараттар, адам факторы мен оның тілі арасындағы кешенді байланыстың жаңа сатыға көтерілуі осыған өз септігін тигізуде. Қазіргі кезде саяси сөз сөйлеудің мәнерлілігі артып келе жатыр. Бұрын мәтіннің саяси дұрыстығы, мазмұнның басыңқы идеологияға сәйкестігі маңызды болған болса, қазір сөз мәнерлілігіне ұмтылу алдыңғы қатарға шығады және стиль даралығы мен баяндаудың айқындылығы жоғары бағаланады. Сол себепті дипломатиялық дискурсты зерттеу жұмысын өзекті етіп отыр. Дискурс - экстралингвистикалық факторларды қамтитын күрделі коммуникативтік құбылыс. Дискурста коммуникативтік ситуация мен тілдік материалдар тоғысып жатады. Дискурс - көпдеңгейлі үдеріс, ол айтушының вербалды мінез-құлқы (дауыс ырғағы, интонация, паузаларға бөлу) және кинессикалық мінез-құлқы сияқты деңгейлерді (ым-ишара) қамтиды. Дискурста мəн, құндылық, бейне, пікір, менталды жəне виртуалды білім тасымалданады. Сондықтан да ол лингвистиканың да, философияның да, əлеуметтанудың да, психологияның да жəне өзге де пəндердің зерттеу нысаны бола алады.
ХХІ ғасырдағы халықаралық қатынастардың трансформациялануын еліміз үшін тиімді түрде пайдалануымыз жөн. 23 елден тұратын араб елдерімен тығыз дипломатиялық байланыста болу, дін және мәдениетіміз ұқсас елдермен саяси мүдделерді сақтау Қазақстан үшін әрдайым маңызды орында. Сондықтан да, араб дипоматиялық дискурсын зерттеу өзекті болып отыр.
Зерттеудің нысаны: Араб және қазақ дипломатиялық дискурсы
Зерттеу пәні: саяси мәтіндердің жанрлық-стилистикалық және прагма-функционалдық ерекшеліктері
Зерттеудің мақсаты: Араб және қазақ дипломатиялық дискурсының жанрлық-стилистикалық және прагма-функционалдық ерекшеліктерін анықтау.
Міндеттер:
дискурс ұғымына анықтама беру;
дипломатиялық дискурсқа шолу жасау;
араб дипломатиялық дискурсының ерекшеліктерін айқындау;
қазақ дипломатиялық дискурсының негіздерін айқындау.
Зерттеу әдістері: Кешенді талдау, сипаттау, жүйелеу және тарихи-салғастырмалы әдіс.
Дипломдық жобаның тұжырымдамасы: Жоба жұмысында араб және қазақ дипломатиялық дискурсы қарастырылды. Бұл дипломатиялық дискурстардың жанрлық-стилистикалық және прагма-функционалдық ерекшеліктерін анықталды. Жинақталған материалдар шетел тілдерінен қазақ тіліне аударылып, жоба ретінде қазақ тілінде жарық көрді.
Дипломдық жобаның теориялық маңызы: дипломатия дискурсын талдаумен байланысты жалпы лингвистиканың, дискурсивті лингвистиканың, мәтін лингвистикасының, әлеуметтік лингвистиканың, прагмалингвистиканың мәселелері мен әдістерін одан әрі зерттеу және жалғастыру.
Дипломдық жобаның практикалық маңызы: зерттеу нәтижесі бойынша алынған негізгі теориялық ережелер мен тұжырымдарды университеттің бакалаврлар мен магистранттарға арналған Халықаралық қатынастар, Кәсіби мамандарға арналған шет тілі, Шығыстану, Шет тілін оқытатын педагогтар дайындау сынды арнайы курстарда қолдануға болатындығында. Бұл зерттеудің қолданбалы мәні де бар: оның нәтижелері кәсіби дипломатиялық практикада, ақпараттық және баспасөз бөлімдерінің қызметкерлері, дипломатиялық миссиялардың баспасөз атташелері, сондай-ақ дипломаттар мен мемлекет қайраткерлері сыртқы істер органдарының қызметіне ақпараттық қолдау көрсету кезінде тікелей қолданыла алады.
Дипломдық жобаның құрлымы: Жоба - кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер мен қосымшадан тұрады.
1 ТАРАУ Дипломатиялық дискурс лингвистикалық нысан ретінде
1.1 Заманауи тіл біліміндегі дискурс ұғымы
Қазіргі заман лингвистикасында адам танымы мен ой-өрісі құрылымын тіл арқылы тануға жəне бағытталған зерттеулер көрініс беруде. Бүгінгі таңдағы ақпараттың молдығы, лингвистикадағы сұранысқа сай ашылған жаңалықтар, жаңа ақпараттар, адам факторы мен оның тілі арасындағы кешенді байланыстың жаңа сатыға көтерілуі септігін тигізуде. Осы бағыттағы лингвистиканың негізгі зерттеу нысаны ретінде танылған жоғары сатыдағы бірлігі - мəтіннің өткен ғасыр ғылымындағы динамикалық сипатын ерекшелеуге аса назар аударылуында болып отыр. Осымен байланысты "дискурс" аталатын динамикалық мəтінді жаңа түрде танып - білу мақсатында мəтін лингвистикасы мен дискурс теориясы деп аталатын бағыттар, бірақ бір-бірімен өте тығыз байланыста бағыттар анықталуда. Бұл екі бағыттың зерттеу нысандары мен өзара айырмасы ажыратылып болған жоқ, өйткені зерттеу кезінде əр түрлі анықтамалар, тұжырымдамалар көрсетілуде. Қазіргі ғылымда біз дискурстың көптеген анықтамасын кездестіреміз. [1, 12-17].
"Дискурс" термині тіл білімінің тарихында 70-80 жылдарынан бастап қолданыла бастады. Бұл күндері дискурс "мəтін", "сөйлесім", "функционалдық стиль" сияқты терминдермен бір қолданылып жүргенін білеміз. Осы орайда 1978 жылы Т. Н. Николаеваның берген анықтамасына сүйенсек: "Дискурс - лингвистикалық мəтіндегі көп мағыналы термин. Ең маңыздысы:
1. Байланысқан мəтін.
2. Мəтіннің ауызша- жазбаша формасы.
3. Диалог.
4. Мəн-мағынасы бірдей пікір алысушы топ.
5. Ауызша немесе жазбаша сөйлеу.
Discours (франц.) (латын тілінен аударғанда, discursus - іс-әрекет, сұқбат, әңгіме) дискурс - сирек - сөйлеу, сөйлеу түрі, мәтін, мәтін түрі деген мағыналарды береді. Бұл ең күрделі анықтамалардың бірі болып саналады. Дегенмен, ол жиі және функционалды түрде қолданылатын термин.
Бастапқыда француз тіл біліміндегі дискурс сөзі жалпы немесе мәтін түрінде сөйлеуді білдірді. Күтілгендей, сөйлеу теориясы Э. Бенвенистенің дискурс сөйлеушінің сөзі ретінде анықталады деген көзқарасынан туындайды. Ол әңгімелеу жазықтығы (рецит) мен сөйлейтін адам тағайындаған тіл (дискурс) арасын анық көрсетті. Осындай айырмашылықтар Л.В. Щербте де байқалды. Оның айтуынша: тіл - бұл жүйе, қабілет, сөйлеу қызметі, лингвистикалық материал және мәтіндер.
Келешекте мәтіндік лингвистиканың дискурс деген анықтамасы тек мәтінмен шектеліп қалмай, осы мәтінді жаңартудың шарттарының тізімін де қамтитын болады [5]. Бұл жағдайда Т.А. ван Дейк ұсынған сөйлеу анықтамасын еске түсіру маңызды. Бұл құбылысты қазіргі тіл білімінде бірінші болып сипаттаған Ван Дайк сөйлеудің тарихи дәуірін, тілді және оның тұрақты қозғалысын, қоғамдық түсінудің тарихи дәуірін, қарым-қатынас жағдайы мен жеке және әлеуметтік байланыс орын алатын ерекшеліктерін бейнелейді. Дискурс осы ұлттық, жалпы және жеке ойлау мен мәдениеттерді қамтиды. [2]. Сонымен, ... дискурс - бұл мәтінге қосымша мәтінді түсінуге қажетті экстралингвистикалық факторларды (әлем туралы білім, мекен-жай, көзқарастар, мақсаттар) қамтитын күрделі коммуникация құбылысы [4]. Бұл анықтама қазіргі мәтіндердің көптеген лингвистикалық зерттеулерінің негізі болып табылатынын атап өткен жөн.
Ю.С. Степановтың пікірінше заманауи лингвистикада В.З. Демянков шетелдік лингвистикаға арналған еңбектеріне сүйене отырып, дискурсқа неғұрлым терең анықтама берген. Дискурс дегеніміз - бұл бірнеше сөйлемнен немесе сөйлемнің дербес бөлігінен тұратын сөйлеу немесе кез-келген мәтін бөлігі. Көбінесе ол маңызды концепцияның айналасында шоғырланады; кейіпкерлерді, нысандарды, жағдайларды, уақыттарды, әрекеттерді және т.б., сөйлем жазушы мен аудармашы үшін ортақ әлеммен анықталатын сөйлемдер ретімен анықтайтын жалпы мазмұн жасайды [3].
Айта кету керек, бұл анықтамада дискурс әртүрлі ғылыми белгілер мен сипаттамалардан тұрады - семиотикадан социологияға дейін, коммуникация теориясына, модальді логикаға және т.б.
П.Серио дискурс ұғымын эмпирикалық тілмен немесе осы тақырыпта жазылған мәтінмен біріктіруге болмайды деп санайды. Бұл дефиницияның көптеген анықтамалары бар:
1) сөйлеу ұғымына балама (Ф. Соссюрдың ойы бойынша), яғни кез келген нақты тұжырым;
2) фразадан үлкен өлшем бірліктері;
3) хабарламаның мән-жайларын ескере отырып, хабарлама алушыға әсер етуі;
4) сөйлеудің негізгі түрі болып табылатын сұқбат;
5) мұндай позицияны ескермейтін баяндамаға қарағанда, спикердің көзқарасы бойынша сөйлеу (Э.Бенвенисте бойынша);
6) тілдік бірліктерді қолдану және олардың сөздерінің шындығы: тілге және сөйлеуге қарсылық (langue discourse);
7) сөйлеудің әлеуметтік және идеологиялық тұрғыдан шектеулі түрлері, мысалы, феминистік дискурс;
8) мәтін тудыратын жағдайларды зерттеуге арналған теориялық құрылым [10].
Тілдік формацияларды зерттеу мен әлеуметтік жағдайларды талдау арасындағы өзара байланыстарға тоқтала отырып, М.Стаббс сөйлеудің негізгі үш ерекшелігін ажыратады.
1) ресми түрде бұл сөйлем көлемінен асатын тіл бірлігі,
2) ақпарат тұрғысынан сөйлеу тілді әлеуметтік жағдайларда қолданумен байланысты,
3) дискурс интерактивті, яғни диалог формасында.
Жоғарыда келтірілген тұжырымдарды сөйлеуді тек мәтінмен (ауызша және жазбаша) және әңгімелермен ғана емес, сонымен қатар тіл мен сөйлеуді де салыстыруға болады.
Дискурс - сөйлеу тілін жаңарту құралы. Дискурс - бұл адам өмірінің тіліндегі негізгі құбылыс, ал Б.М. Гаспаров лингвистиканың болуын былай деп пайымдайды: Тілді қолданудың кез-келген әрекеті, мейлі ол өте құнды еңбек болсын немесе диалогтағы уақытша көшірме болсын, адамзат тәжірибесінің үздіксіз ағымының бөлігі. Бұл қабілетте ол жағдайлардың ерекше үйлесімін қабылдайды және көрсетеді.
Бұларға мыналар жатады:
1) авторлық қарым-қатынастың мақсаты;
2) автор мен адресаттар арасындағы қатынас;
3) маңызды және кездейсоқ жағдайлардың барлық түрлері;
4) бүкіл кезең идеологиясының жалпы сипаты, стиль атмосферасы, хат тікелей және жанама жолданған нақты орта және жеке адамдар;
5) хабардың өзінде де, оның құрамындағы коммуникация жағдайында да жанр мен стильдің сипаттамалары;
6) қандай да бір жолмен тілдік қызметтің орбитасына түскен бұрынғы тәжірибесі бар көптеген ассоциациялар [1].
Дискурс туралы екі негізгі идеядан басқа (дискурс пен мәтінді анықтау, дискурс пен сөйлеуді анықтау) тағы бір нәрсе бар, оған сәйкес сөйлеу дискурстық практикада анықталады (бұл түсінік М. Фукоға тиесілі [7]). Ол саясатта, әлеуметтік семиотикада және әлеуметтануда тілді практикалық қолдану саласы. Бұл жағдайда дискурстың келесі компоненттері зерттеледі: тақырыптың ерекшелігі, лингвистикалық белгілері, стильдің ерекшеліктері және жеке адамды немесе субъектілер тобын анықтайтын нақты дискурс.
Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, дискурс, өзара түсіністік және бір түсініктің ажырамас бөлігі болу туралы тұтас ғылыми идеялар осы терминнің қазіргі ғылымда үнемі қолданылып келе жатқандығын куәландыратынын атап өткен жөн. Бұл ұғымдардың нақты шекаралары мен құрылымдық компоненттерінің шектеулі саны жоқтығына баса назар аударады.
2000 жылдары орыс тілінде шыққан талдауда дискурсқа Патрик Серио француз дəстүрі шеңберінде дискурсқа сегіз түрлі анықттама береді [8, 12]. Дискурс терминінің лингвистикалық салада қолданылуы алғаш рет америкалық лингвист З. Харристің еңбектерінде орын алды, атап айтқанда 1952 жылы жарық көрген Дискурс-анализ атты мақаласында беріледі. Дискурс терминінің лингвистикалық қолданылуы көп салалы, дегенмен, оның шеңберінде дəстүрлі ұғым сөйлеу, мəтін жəне сұхбат ұғымдарын айқындалды. Е.С. Кубрякова: дискурс құрылымының мəселелері ең алдымен оның байланысымен ерекшеленеді,- деп пайымдайды. Байланыс дискурстың негізгі жəне маңызды белгілерінің бірі ретінде аталады.
Отандық жəне шетелдік ғалымдар олардың түрлі параметрлерін, сипаттамасы мен бағыттылығын ескере отырып, мəтіндегі байланыстарды əр қырынан зерттеп келеді. Алғашқыда мəтіндік байланыс сөйлем ішіндегі байланыс сияқты қарастырылды. Ал соңғы зерттеулерде мəтіндік байланыстардың өзіндік (спецификалық) сипаты терең талданып жүр [9, 25]. Дискурстың глобалды жəне локалды құрылымында сəйкесінше глобалды жəне локалды байланыс түрлері ажыратылады. Дискурстың глобалды семантикалық байланысы тақырып пен топиктің бірлігі арқылы жасалса, ал дискурстың локалды байланысы - бұл ең кіші дискурсивтік бірліктер мен олардың бөліктерінің байланысын көрсетеді. Дискурс категориясы коммуникативтік лингвистиканың негізгі түсініктерінің бірі болып табылады. Аталған термин аясына сөйлеу акцентінен бастап, іргелі ғылыми интерпретацияларға дейінгі түсініктер кіреді. Дискурс мəтін, сөз, диалог ұғымдарына қатысты лингвистикалық зерттеулерде жан-жақты сөз болып келе жатыр.
1.2 Дипломатиялық дискурс - саяси дискурстың бір тармағы
Қазіргі ақпараттық кеністіктегі саяси-дипломатиялық дискурс ұғымын, дискурс терминіне берілген оның қолданылуының жан-жағын толық қамтитын жалпыға ортақ, бекітілген анықтамасының ғылыми айналымға осы күнге дейін енбегені өкінішті. Сол себепті бұл термин жиі айтылып жəне көп қолданылып жүрсе де, оның ғылыми негізделуін қарастыру өзекті мәселе екені айдан анық.
Т.Л.Ширяева дискурс түрлерін публицистикалық, ғылыми, іскери, бейресми деп бөліп, əрқайсысының формальды-коммуникативтік ерекшеліктерін, тілдік-құрылымдық сипаттарын талдап көрсетеді [10, 50]. Қазақ тіл білімінде дискурсты əр қырынан зерттеу нəтижесінде қазақ дискурсының ұлттық негізі мен ғылыми теориясы жасалды деуге болады. Мысалы, Г.Смағұлова шешендік сөздер дискурсын кеңінен қарастырса, З.Ерназарова коммуникативтік актідегі дискурстардың прессупозициялық жағдайын анықтады, К. Садырова көп пропозиционалды дискурстардың көркем мəтін арқылы көрінісін прагмалингвистикалық аспектіде жіті талдап көрсетті. Ш.Нұрмышева қазақ кино дискурсының аударма үдерісінде өзгеру, түрлену ерекшеліктерін салыстырмалы түрде зерттей отырып, көркем шығарманың, сахна, кинодеңгейінде əрекетке, динамикаға ауысқанда болатын дискурстың белгілерін атап көрсетеді
Дискурс түрі, қарым- қатынаста болған коммуникацияға түскен мəтіннің ашылу деңгейіне сай анықталады. Олай болса, адамның қарым-қатынас жағдайындағы серіктесінің аялық білімі мен тең келукелмеуіне орай, аялық білімінің бəсекелесуіне орай, кəсіби біліктіліктерінің, коммуникативтік құзіреттілігі деңгейлеріне орай бір қарым-қатынас үстінде бірнеше дискурс түрлерін жүзеге асыруға болады деген сөз [28, 74].
Осы тұрғыдан алғанда дискурс түрлерін жіктеу үшін дискурс жанрларына жүгініп топтастыруға болады. Мəселен, публицистика жанрына байланысты ресми дискурс, жарнама дискурсы, саяси дискурстар іріктеліп шықса, көркем əдебиет жанрынан лирикалық дискурс, шешендік дискурс, поэтикалық дискурс туындайды, кəсіби (институционалды) жанрға байланысты медициналық дискурс, əскери дискурс, экономикалық дискурс, педагогикалық дискурс деп жіктеуге болады.
Дискурс мəтін емес, бірақ мəтін қарым-қатынасқа түссе, дискурс бола алады. Сондықтан мəтін мазмұнына қарай, идеясына қарай, прагматикасына қарай алуан түрлі болса, қарым-қатынасқа түскенде, дискурс та соншалықты түрлене алады. Тіл білімінің ғалымы Н.Е. Аносова дискурс жанрларын екі үлкен топқа жіктеді:
І. Коммуникативтік жанрлар:
1. Ауызша дискурс;
2. Жазбаша дискурс
ІІ. Институционалды дискурс:
1.Ғылыми, академиялық дискурс
2.Əскери дискурс
3.Педагогикалық дискурс
4.Шешендік дискурс
5.Медициналық дискурс
6.Ресми дискурс
7.Саяси дискурс
8.Дипломатиялық дискурс [11, 36].
Ресми дискурс - менеджмент, маркетинг, экономика, сауда, іскерлік саласында арнайы мамандардың байланыстарының өзегін құрайтын жанрлар жүйесі.М.Л. Макаровқа сүйенетін болсақ, қазіргі таңдағы ресми-іс стилі немесе ресми дискурс кітаби стильге жатады жəне жазбаша түрде қызмет атқарады. Ресми-іс стилі ресми саланы жəне адами қарым-қатынастың өте маңызды салаларына қызмет етеді, мəселен, мемлекет пен халық арасындағы қарым-қатынас, елдер арасындағы, өнеркəсіп немесе мекемелер арасындағы, жеке тұлға мен қоғам арасындағы қарым-қатынастарды қамтиды. Ресми-іс стилі сөйлеудің жөғары регламенттілігі мен, ресмилілігімен, жеке тұлғалық еместігімен ерекшеленеді [12,75].
Ресми-іс стилі ресми-құжаттық жəне күнделікті-іскери түрлерімен беріледі. Ресми-құжаттың түріне дипломатиялық тіл мен заңдарды жатқызады, күнделікті-іскери түріне қызметтік хаттар мен ресми қағаздарды жатқызады. Дипломатиялық тіл өзінің терминдерінің көптігімен ерекшеленеді, дипломатиялық тіл синтаксисі шылау, тұйық етістік (инфинитив) конструкциялары, қыстырма сөздер, шартты сөз тіркестерімен сипатталады. Г.Н.Смағұлова ресми дискурсты функционалды типлогиясына қарай мынадай топтарға бөлген болатын: оқу-академиялық, іскери-медиалық, ритуалды-қоғамдық, кəсіби ресми байланыс дискурстары.
Оқу-академиялық ресми дискурс оқу құралдарында, іскерлік, экономика, менеджмент аспектілерінің зерттеулерінде, оқу кейстік жағдаяттарда, іскери-консалтингтерде оқу немесе білім беру қызметтерін атқарады. Іскери-медиа дискурсы басылым жəне электронды бұқаралық-ақпарат құралдарында, іскерлік мəселелерінде орын алып, ақпараттық-полемикалық қызмет атқарады [13, 54]. Ритуалдық-қоғамдық дискурс есеп беру мен кездесулер дискурсы, компания басшыларының қаратпалары, презентациялары, жарнама жəне PRларда орын алып, аргументативтік əсер ету қызметін атқарады. Құжаттық ресми дискурс ішкі жəне сыртқы ресми хат-хабарда, мекемелік құжаттамаларда, мекеме ережелерінде орын алып реттеуші қызмет атқарады. Кəсіби ресми байланыс дискурсы келіссөздер, тұтынушылармен, клиенттермен, əріптестермен қарым- қатынас барысында орын алып ақпараттық-көз жеткізу, сендіру қызметін атқарады. Соңғы үш түрі бірігіп ұйымдық немесе ұйымдастырушы-корпоративтік дискурс деп аталады [14, 33].
Негізінен ресми дискурстің кейбір зерттеушілер жұмыстарына талдау жасасақ, дискурс түрінің бірнешеуін қамтиды. Т.И. Попованың ойынша ресми дискурс диктумдық дискурсқа жатады, В.Е. Чернявская ресми дискурсты арнайы дискурс деп қарастыруды ұсынады, енді бір ғалымдар (Б.Л.Гуннарсон, Х.Айли-Джокипии) оны кəсіби дискурс саласына жатқызады, кейбір ғалымдар институционалды дискурсқа (М.Агар), тағы басқалары оны тек ресми дискурс(Ф.Барджела-Чиапини, К. Никерсон, К.Локер) деп қарастырады [15, 7-25].
Ресми дискурс табиғаты ең алдымен саяси дискурс саласына сосын ғылыми дискурс саласына өте жақын жəне байланысты. Қазіргі таңда іскерлік жəне саясат бір-бірімен бетпе-бет келіп сəйкестенеді, өйткені билік пен ақша бір-бірімен тығыз байланысты. Бірақ ақиқаттылық, уəдеге беріктік деңгейіне жəне эмоционалдылылық, ақпараттық элементтеріне қарай ресми дискурс ғылыми дискурсқа жақын. Ғылыми дискурс табиғаты да өзінің жоғарғы деңгейдегі ақиқаттылығымен, ақпарат берушілігімен, логикалық тұрғыдан қалыптасуымен, дəлелдеуші қасиеттерімен, арнайы терминологияға бай болуымен ерекшеленеді.
Дипломатиялық дискурста мейлінше ықшам, қысқа сөйлеу арқылы коммуниканттар ауызша сөзге тән бірінші шарт үнемдеу заңын орындап отырады. Мұның бастауы, негізі қазақ шешендік сөздерінде жатыр. Демек қазақтың дипломатиялық шешендік дискурсына тән ерекшеліктерді былай танытуға болады:
1. дипломатиялық шешенді белгілі бір кеңістікті қамтиды (екі
тараптың (елдің) өкілдерінің кездесуі);
2. белгілі бір мақсатта белсенді қатысым болады;
3. диалогтік тілдік қатынас форматы басым болады;
4. екі тарап та бір-бірінің мүдделерін нақтылау үшін ақпарат алмасады;
5. екі тарап та ішкі қалауын, көздеген мақсатын білдірмейге тырысады;
6. сөйлеушінің тыңдаушыға, тыңдаушының сөйлеушіге ықпалы басым болады;
7. бір-біріне ілтипаттық, сыйластық қарым-қатынас пен эмоционалдық мазмұн басым болады;
8. үн, ырғақ интонациядың ықпалы да айрықша болады;
9. тілдік қарым-қатынаста белгіленге этикет нормалары сақталады;
10. бейвербалды құбылыстар жиі кездеседі.
Әлемдік таным бойынша дипломатиялық шешендіктің қалыптасу тарихы көне грек замандарынан бастау алған. Сондықтан қай мемлекеттің болсын дипломатиялық шешендік тілі мен дипломатиялық тілдік қарым-қатынас этикет нормалары тұрақты қалыптасты деп айтуға болады. Қазақстан дипломатиясының тарихы да шешендіктен бастау алады. Сондықтан, дипломаттар дайындауда, олардың дипломатиялық қарым-қатынас нормаларын дұрыс сақтау тәжірибесінде де ұлттық мәмілегерлік шешендік өнер де, әлемдік дипломатиялық шешендік дискурс шеберлігі де қатар меңгертіледі. Сондықтан дипломатиялық шешендік сөздерді қолданылу сипатына қарай да былайша топтап көрсетуге болады:
Біріншіден, дипломатиялық шешендік тіл - эгоцентристік сөз. Себебі қарым-қатынас жағдайында дипломат-шешен өз сөзін үнемі тыңдаушысының білім қорын, қабілетін ескере отырып құрады.
Екіншіден, дипломатиялық шешендік дискурс - әлеуметтік мәнділігі ескерілетін, белгілі бір шағын ортада құрылатын тілдік қатынас.
Үшіншіден, дипломатиялық шешендік сөз - алдын-ала дайындалмаған диалогтік сөз.
Дипломатиялық дискурс міндетті түрде ситуацияға, бізді қоршаған әлемде не немен қалай байланысатындығын білдіретін білімдер құрылымына сүйену арқылы жүзеге асады. Дипломатиялық дискурстың қалыптасу құрылымын былайша талданып көрсетіледі. [16]
1-кезең: екі тараптың кездесу уақытын, орнын, талқылау мәселесін айқындап алу туралы келісімшарттық қарым-қатынасы;
2-кезең: бетпе-бет жүздесу, бір-біріне сыпайылық таныту қарым-қатынасы;
3-кезең: сұхбаттасушысының аялық біліміне қарай қолданылатын амал-тәсілді таңдау;
4-кезең: егер алғашқы қолданылған тілдесу амал-тәсілдері қолайсыз болса, келесі мүмкіндіктерді жүзеге асыру;
5-кезең: сұрақтарға қайтарылған жауабына қарай, мүдделі мақсатын ұсынудың тиімді тәсілдерін қолдану;
6-кезең: көзделген мақсатты жүзеге асыру үшін екінші тараптың ыңғайын ескере отырып, жаңа мүмкіндіктерді ұсыну;
7-кезең: келісімге келу немесе келісе алмайтын жағдайда ойлануға мүмкіндік алу үшін келесі кездесуге қалдыруға ниет білдіру [17, 12].
Саяси-дипломатиялық дискурс туралы айтқанда стильдік ерекшеліктер маңызды орын алады. Жалпы стильдердің түрлері өте көп. Атап айтар болсақ, мысалы:
Көркем әдебиет стилі
Ғылыми стиль
Іс қағаздар стилі
Публицистикалық стилі
Ауызекі сөйлеу стилі
الكتابة الأدبية ، الكتابة العلمية ، الكتابة الوظيفية، الكتابة الصحفية ، كتابة الخطابة،
Әдеби стиль араб тілінде қолданылатын ең көркем стиль болып табылады. Сезім, толғаныстар, әсерлерді сипаттауда қолданылатын бұл стиль жоғары, асқақ стиль болып саналады. Бұл стильде шешендік сөз, риторикалық сөздер қолданылып, сөздің дәлдігіне, сөйлемнің грамматикалық қүрылымына мән беріледі. Әдеби стиль поэзиямен шекетелмейді, сондай-ақ прозада (роман, новелла) да қолданылады. Әңгіме, атақты адамдардың өмірбаяны, поэтикалық толғаулар, көпшілік алдында сөйленетін сөздерде, әдеби ой-толғаныс мақалаларда және т.б. қолданылады.
الكتابة الأدبية
وهي من أفضل أنواع الكتابة في اللغة العربية، حيث يبدأ الكاتب بكتابة مشاعره وأحاسيسه وانفعالاته، مستخدمًا الأسلوب الأدبي الراقي وبعض مصطلحات البلاغة والنقد ومراعيًا للكلمات وتدقيقها نحويًا، فالكتابة الأدبية لا تقتصر على الشعر فقط وإنما هناك أنواع أخرى ككتابة النثر والقصة القصيرة، والسير الذاتية لحياة الشخصيات المهمة، وكتابة القصائد الشعرية والخطابة، والمقالات الأدبية وغيرها الكثير
Көркем әдебиет стилі - проза, поэзия, драматургия салаларында жазылған көркем шығармалардың стилі (тілі). Көркем әдебиет стиліне тән бірнеше ерекшеліктер бар. Солардың бірі - тіл байлығы. Көркем шығармаларда қолданылмайтын сөздер мен сөз тіркестері, фразеологизмдер аз. Кез келген шығарма тек қана авторлық баяндаудан ғана емес, кейіпкер тілінен де турады.
ألسلوب الأدبي هو اسلوب مستعمل أو كتابة مستعملة في النثر والشعر والدراما. هناك عدد من
الخصوصيات في الأسلوب الأدبي. واحد منها هو الثروة اللغوية. هناك عدد قليل من الكلمات والعبارات التي لا تستخدم في الأعمال الأدبية. أي جزء من العمل لا يتعلق فقط بالتأليف ولكن يتعلق أيضًا من لغة الأبطال الأدبية .
Көркем әдебиет стилінің екінші ерекшілігі - оның көп стильді болып келетіндігі. Мұның мәнісі қай жанрда жазылған шығарма болса да, онда тіл арқылы қарым-қатынас құралдарының барлық түрінің қолданылуында, яғни ауызекі сөйлеу тіліне қоса, публицистикалық, ғылым, ресми стильдердің элементтері осы стильде әр түрлі ыңғайда ұшырасып отырады. Көркем әдебиет стилінің тағы бір ерекшілігі бұл стильде орындалатын еңбектердің басты міндеті эстетикалық тәрбие беретіндігімен тығыз байланысты болып келеді.
الخصوصية الثانية للأسلوب الأدبي هي كثرة الكتابة (الأساليب) لها . في هذا النوع الأدبي يتم استخدام كل انواع الاساليب، فإن اللغة هي أداة التواصل بما في ذلك عناصر الأنماط (الأساليب) التواصلية والعلمية والرسمية ،يتم فيه استخدام جميع وسائل التواصل من خلال اللغة أي اللغة االعامة ( العامية، اللهجة)، الكتابة العلمية ، الكتابة الوظيفية، الكتابة الصحفية، كتابة الخطابة. من الخصائص الأخرى في الأسلوب الأدبي هو أن المهمة الرئيسية لهذا النوع الادبي المرتبط ارتباطًا وثيقًا بالتعليم الجمالي.
Іс қағаздар стилі (функциональды стиль) (الكتابة الوظيفية) الأسلوب الرسمي الوثائقي
Ресми іс қағаздар стиліне іс қағаздары, заң құжаттарының тілі жатады. Олардың атқаратын міндеті іс-тәжірибеде маңызды мәліметтерді хабарлау, нақты жөн көрсету. Тіл тәсілдері: кітаби, ресми сөздер мен сөйлемдер.
Іс қағаздар стиліне әртүрлі мекемелерде, кәсіпорындарда, ұйымдарда жүргізілетін жазу үлгілері жатады. Іс қағаздары белгілі бір форма бойынша жазылады. Ол форманың түрлі үлгілері болады. Іс қағаздарының әрқайсысының бұрыннан белгілі бірыңғай сөздері мен сөйлем үлгілері болады. Іс қағаздары көбінесе, сол үлгі бойынша жазылады. Мұндай іс қағаздарды жазу онша қиынға соқпайды, ол алдын ала танысып жаттығу, дағдылану арқылы меңгеріледі.
Ресми стильдің көлемі, мазмұны және жазылу формасы жағынан іс қағаздарынан біраз ерекшелігі бар. Ресми іс қағаздары белгілі бір қалыпқа (штампқа) түсіп отырады, онда сөз қолданысы ерекше болады.
Ресми стильде көбінесе заң, жарғы, үкімет органдарының қаулылары, халықаралық шарт, келісім, дипломатиялық нота, үкімет хабарлары жазылады.
الأسلوب الرسمي الوثائقي هو أسلوب الكتابة الوظيفية ، وسيلة للتواصل الكتابي في مجال العلاقات التجارية: في مجال العلاقات القانونية والإدارة. يغطي هذا المجال العلاقات الدولية والقانون والاقتصاد والعسكرية والإعلان والاتصال في المؤسسات الرسمية والأنشطة الحكومية. المادة الفرعية: التشريعية (المستخدمة في مجال الحكومة ، تتجلى الوظيفة طواعية) ؛ الإدارة والأعمال المكتبية (إدارة أوراق الأعمال الشخصية ، وثائق المؤسسة ، تؤكد على طبيعة العلاقات الإدارية - القروض ، السلف) ؛ البنية التحتية الدبلوماسية (على المستوى الدولي ، العلاقات بين الحكومة والدبلوماسيين)
:: ميزات خاصة لأسلوب العمل الرسمي (الكتابة الوظيفية) هي الاستخدام المتكرر للأسماء اللفظية وحروف الجر المبالغة فمثلا: على أساس ، فيما يتعلق ، وفقا ل ، في ، فيما ذلك ، من، من قبل و إلاخ.
:: النموذج الإلزامي المتكرر (بطاقة الهوية ، أنواع مختلفة من الدبلومات ، شهادات الميلاد والزواج ، مستندات النقود ، إلخ) ، استخدام الكليشيهات المتأصلة في هذا النمط .
:: تخطيط المواد القياسية
:: وجازة
:: استخدام واسع للمصطلحات والأسماء (القانونية والدبلوماسية والعسكرية والإدارية وغيرها)
:: عينات (ناموذج) من بعض الأوراق التجارية.
:: الطلب
:: أطلب منكم أن تعطيني إجازة لمدة أسبوع في رحلة إلى الوطن لأسباب عائلية. أرفق رسالة تحتوي على رسالة حول مرض أمي. ١٠ يناير 2018
:: التاريخ:
:: التوقيع:
Ауызекі сөйлеу стилі - Бұл өте кең таралған функционалды стиль. Тұрмыста, отбасыда, өндірістегі бейресми қатынастарда адамдардың еркін қарым-қатынас жасау саласын қамтамасыз етеді. Ауызекі сөйлеу стилі өте функционалды стильдерге, әсіресе олардың ауызекі түрлеріне ықпал жасайды: баяндама, дәріс, пікірталас т.б .
أسلوب العمل اليومي
هذا هو نمط وظيفي شائع جدا. ويوفر إطارًا للتواصل الحر مع الأشخاص في الأسرة ، في القطاع غير الرسمي. يؤثر نمط الكلام على استخدام الأساليب الوظيفية للغاية ، خاصة في شكلها الشفوي: المحاضرات ، المحاضرات ، المناقشات ، إلخ.
يختلف أسلوب العمل اليومي عن المراسلات بين المؤسسات والمنظمات من ناحية و أوراق الأعمال الخاصة من ناحية أخرى في المحتوى ، والنوع ، وطبيعة أدوات اللغة الالمستخدمة.
Ғылыми-стиль - стильдің ғылым саласында қолданылатын бір түрі. Ғылыми-стильге нақтылық, логикалық, мазмұн дәлелділігі қажет. Ғылыми-стильде сөйлемдегі сөздердің қалыпты орны, тіл нормасы қатаң сақталады. Ғылыми-стильдегі еңбектерге монография, оқулық, мақала, ғылыми есеп, диссертация, реферат, баяндама, тезистер, патенттер, т.б. жатады.
Зерттеушілердің кейбір ғылыми әдебиеттерінде ғылым тілін мазмұны мен көлеміне қарай ғылыми-техникалық стиль және ғылыми-іскерлік стилі деп бөлу кездеседі
. الأسلوب العلمي هو أحد الأساليب المستخدمة في مجال العلوم. الأسلوب العلمي ضروري لأصالة والمنطق ومدى الصلة بالمحتوى. في الأسلوب العلمي ، الكلمات في الجملة طبيعية ، يتم الالتزام بالمعايير اللغوية بدقة. تشمل الأعمال العلمية الدراسات ، والكتب المدرسية ، والمقالات ، والتقارير العلمية ، والرسائل العلمية ، والملخصات ، والتقارير ، والملخصات ، وبراءات الاختراع ، إلخ. ينتمي إلى
في بعض المؤلفات العلمية للباحثين هناك تقسيم للعلوم إلى الأسلوب العلمي والتقني والأسلوب العلمي العملي ، اعتمادًا على محتوى وحجم اللغة.
Ғылыми-техникалық стильге мазмұны қатаң логикалық тәртіппен берілген ғылыми танымдық (көпшілік) мақала, монография, ғылыми баяндама т.б. жатқызады. Бұлардың негізгі белгілері ретінде берілетін ақпараттың нақтылығы мен дәлдігі, мазмұнының логикалық тәртіппен берілуі, түрлі дәлелдеуге негізделген ой (автор) сенімділігі, мағыналық айқындық пен бірқалыптылығы және экспрессивтік бояуы аз лексемалар мен бағалау элементтерінің шектелімді қолданылуы т.б.
* أسلوب علمي Ғылыми-техникалық стиль
* أسلوب علمي هو كتالة المقالات والدراسات والتقارير العلمية وما إلى ذلك وتتمثل السمات الرئيسية لهذا الاسلوب دقة كلمات ودقة المعلومات المقدمة ، ومنطق المحتوى ، وموثوقية الفكرة (المؤلف) بناءً على أدلة مختلفة ، والاستخدام المحدود للأجزاء الأقل عددًا والعناصر الجمالية، والوضوح والوحدة .
Ғылыми-техникалық немесе ғылыми-көпшілік стильдер іштей:
а) ғылыми-ағартушылық, мұнда тақырыптық мазмұны бойынша ғылым негізі шектеліп беріліп, мазмұны көбінесе мысалдар, иллюстрациялар, салыстырулар арқылы т.б. толықтырылады;
ә) ғылыми-публицистикалық, бұнда ғылымның әлеуметтік орны, ғылыми жаңалықтар мен ашылыстардың әлеуметтік мәні және ғалымдардың ғылыми жауапкершілігі. Бұндағы - пафос, азаматтық және бағалау категорияларына тән эмоциональды бояулы сөздер мен оралымдар қолданысы жиі кездеседі;
б) ғылыми-мемуарлық, тақырыптық жағынан бұл тарихи оқиғалармен шектелуі (тарихи ашылыстар, ғалымдардың биографиясы, т.б.), жазылу мәнері бойынша жалпыәдеби стильге жақын.
* تشمل الاسوب العلمي أو الاسوب العلمي العام:
* * أ) تربوية علمية ، يقتصر أساسها على العلم على أساس المحتوى الموضوعي ، وغالبًا ما يتم استكمال المحتوى بالأمثلة والرسوم التوضيحية والمقارنات وما إلى ذلك ؛
* * ب) علميًا - علنيًا ، حيث المكان الاجتماعي للعلوم ، والأهمية الاجتماعية للاكتشافات والاكتشافات العلمية ، والمسؤولية العلمية للعلماء. هذا هو الحال في كثير من الأحيان مع الاستخدام العاطفي للكلمات والعبارات التي هي مشتركة بين الفئات الزائفة والمدنية والتصنيف.
* * ب) إن المذكرات العلمية ، الموضوعية ، تقتصر على هذه الأحداث التاريخية (الاكتشافات التاريخية ، السير الذاتية للعلماء ، إلخ) ، وهي أقرب إلى النمط العام للكتابة
Публицистикалық стиль (газет-журнал) ، الكتابة الصحفية
Публицистика (латынша: көпшілік, әлеумет) -- қоғам өмірі үшін маңызды мәселелерді талқылау деген ұғымда жұмсалады.
Публицистикалық стиль қоғамдық талапқа сай жазылған шығармалардың негізінде қалыптасады. Белгілі бір тілде публицистиканың өз алдына бөлек стиль болып қалыптасуы қоғамдық сананың өскенін, артқанын көрсетеді. Тілдің басқа стильдері сияқты публицистикалық стиль де бірыңғай болып келмейді. Бірқатар лингвистер публицистикалық стильдің жазбаша түріне саяси тақырыпқа жазылған газет, журналдардағы мақалалар, памфлет, очерк т. б. шығармаларды, шешендік сөздер публицистикалық стильдің ауызша түріне жатады.
وتعتبر، الكتابة الصحفية من أكثر الأنواع أهمية، حيث أن وظيفة الكاتب الصحفي هي كتابة الأخبار السياسية والاقتصادية والدينية وغيرها من الاتجاهات، واطلاع العامة على ما يدور في البلاد، ويلجأ الكتّاب الصحفيين إلى البلاغة الأدبية في الكتابة وتقديم المعلومة، ويبحث عنها لتوثيق المصداقية، وتتنوع الكتابة فيها كالكتابة الصحفية التقريرية، والصحفية الإخبارية.
Публицистикалық стиль жұртқа үндеу, үгіт الكتابة الاقناعية айтуда والدعاية пайдаланылады. Мұндай үндеуге, үгітке қоғам үшін және дәл сол кезеңде зор мәні бар мәселелер тақырып болады. Мысалы, саяси, экономикалық, экологиялық, мәдени, моральдық мәселелер. Үндеудің, үгіттеудің мақсаты - жұртшылықты қоғамдық мәні бар іске қатыстыру, жұртшылықтың санасына ықпал ету.
الكتابة الصحفية يستخدم أسلوب الدعاية في الخطابة العامة ، والإثارة. لمثل هذه الدعوة ، ستكون الدعاية مسألة تخص الجمهور وفي نفس الوقت مسائل ذات أهمية كبيرة. على سبيل المثال ، القضايا السياسية والاقتصادية والبيئية والثقافية والأخلاقية. الغرض من الخطاب ، الدعاية - لإشراك الجمهور في الحياة العامة ، للتأثير على الوعي العام.
الكتابة الاقناعية үндеу, үгіт هي التي يتطرق فيها الكاتب إلى أساليب الإقناع، حيث يُدلي بأرائه ووجهة نظره لإقناع الآخرين، ويدخل هذا النوع
في كتابة البرقيات، ويكون المحتوى أخلاقيًا وذات طابع ديني وعلى الأغلب يلجأ إليه الكتاب لتقوية حججهم وأرائهم.
Қарастырып отырған тақырыбымыз дипломатиялық стильмен тікелей байланысты болғандықтан дипломатиялық стильге кеңінен тоқталсақ: Дипломатический стиль - должен отличаться прежде всего простотой и ясностью; под этим подразумевается не простота ремесленнического способа выражения, а классическая форма простоты, которая умеет выбирать для каждого предмета единственное подходящее при данных обстоятельствах слово [18]. Демек, дипломатиялық стиль ең алдымен, классикалық қарапайымдылығымен және айқындылығымен ерекшеленуі керек екен. Дипломат тіл маманы өкілі ретінде де танылады, дипломаттың кәсіби қасиеттеріне қойылатын талаптарды талдап көрсек: Ең маңызды қасиеттері - байқампаздық, сенім білдіре алатын және сенімге кіре алатын.
Абыройлы сөзімен сенім арта алатын, жүрістұрыс стилі белгілі мемлекеттердің қарым-қатынастарының жалпы контурына үйлесімді кіретін дипломат, сенімді дипломат - деп белгілі саясаткер және дипломат А.Н. Ковалёв дипломаттың қасиеттерін анықтайды. Дипломатия - бұл халықаралық келіспеушіліктерді бейбіт жолмен шешу өнері. Кардинал Ришельенің Саяси мұра ретінде қалдырған Тұрақты келіссөздердің теориясы атты еңбегі қазіргі дипломатияның негізін салуға елеулі әсер етті. Халықаралық конференциялар мен келіссөздерге қатысудан басқа, салтанатты іс-шаралар мен ресми қабылдаулардан басқа, сырт көзден толық жасырын болып келетін, дипломаттарға кең ауқымды міндеттер жүктелген. Дипломатия саласындағы ең маңызды орын алатын дипломатиялық жұмыстардың бір түрі дипломатиялық құжаттарды құрастыру, жүргізу болып саналады.
Мемлекеттің сыртқы істер саясатындағы дипломатиялық қызметінің мақсаты мен міндеттерін жүзеге асыруда дипломатиялық хат алмасулар негізгі нысандарының бірі болып табылады. Мемлекеттің дипломатиялық қызметінің басқа нысандарының түрі: халықаралық конгресстерге, конференцияларға, отырыстарға қатысуы, яғни әртүрлі деңгейдегі мемлекет өкілдерінің тұрақты кездесулері; мемлекетаралық қатынастардың әртүрлі мәселелерін регламенттейтін көпжақты және екіжақты, халықаралық шарттар мен келісімдерді дайындау және бекіту;елшіліктер мен миссиялар атқаратын, мемлекеттің шетелдегі тұрақты өкілдігі, келген елдің дипломатиялық ведомствосымен саяси және басқа да келіссөздер жүргізуі;халықаралық ұйымдардың, жалпы саяси және аймақтық қызметтерінде мемлекет өкілдерінің қатысуы;түрлі сыртқы саяси мәселелер бойынша мемлекеттің ұстанымын жария ету, ресми ақпараттардың жарияланымы;халықаралық актілерді және құжаттарды ресми жариялау.
Дипломатия тәжірибесінде келесі 5 дипломатиялық хат алмасу түрі анықталды:
Жеке ноталар
Вербальды ноталар
Жаднама жазба
Меморандумдар
Дипломатиялық нота (латын тілінен - nota белгі, ескертпе; ағылшын тілінен - diplomatic note) - халықаралық құқықтағы дипломатиялық хат алмасу құжатының түрі [18, 3]. Дипломатиялық нота - бір мемлекеттің үкіметі атынан екінші елдің үкіметіне дипломатиялық ресми үндеу жолдау.
Дипломатиялық нота вербальді және жеке болып бөлінеді. Дипломатиялық тәжірибеде вербальды нота жиі қолданылады (латын тілінен - verbalis - ауызша), жазбаша нысанда әртүрлі сипаттағы мәселелер жазылады.
Вербальді ноталар үшінші жақта құрастырылады, ноталық бланкіде басылады және қол қойылмайды, оған сыртқы істер ведомствосының немесе дипломатиялық өкілдіктің мастикалық мөрі басылады және мекенжайы көрсетіледі. Жеке ноталар әдетте маңызды қағидатты мәні бар мәселелерге қатысты немесе болып жатқан елдің дипломатиялық протоколдың бекітілген талаптарына сәйкес белгілі бір оқиға туралы ресми ақпарат немесе жеке нотаға жауап ретінде жіберіледі. Мұндай нота хаттық нысанда болады, қол қоюшының атынан бірінші жақта құрастырылады, ноталық бланкіде басылады, мекенжайы көрсетіледі және мөр басылмайды.
Жеке және вербальді ноталарда жазылатын мәселелер нақты реттелмейді. Бұл жерде болып жатқан елдің салт-дәстүрлері және қолданыстағы тәжірибесі басшылыққа алынады [19, 126].
Халықаралық дипломатиялық тәжірибеде ноталармен алмасу халықаралық келісімшарттар жасау нысандарының бірі болып саналады. Жеке нотаның мәтіні қаратпа сөзбен басталып, құрмет формуласы комплиментпен, яғни трафаретті құрмет фразасымен аяқталады. Вербальді ноталар да сыпайы формулалармен басталып, аяқталады.
Жаднама жазба. Дипломатиялық тәжірибеде 2 түрі кездеседі:
1) жеке жіберілген;
2) дипломатиялық шабарман арқылы жіберілген.
Жаднама жазбаның мақсаты: істің ары қарай қозғалысын жеңілдету және сұхбаттасу мен ауызша өтініш білдірудің теріс түсінігін алдын алу, ескерту.
Меморандум - жеке құжат ретінде және жеке және вербальді ноталарға қосымша болуы мүмкін. Соңғы жағдайында меморандум нотаның мағынасын дамытып, толықтырды. Меморандумның ерекшелігі - сол немесе басқа мәселелердің нақты және заңды жақтарын толық мазмұндайды. Ноталардан ешқандай өзгешелігі жоқ, тек бір ерекшелігі - құрмет формуласымен басталып, аяқталмайды және қол қойылмау керек.
Жартылай ресми түрдегі жеке хаттар таныс ресми тұлғаларға, бір жеке жағдайлар бойынша (шақырғанға ризашылық білдіру, өтініш білдіру), немесе кейбір мәселелер бойынша әртүрлі себептермен оларды ресми түрде жарияламауды қажет етеді. Дипломатиялық хат алмасуларда, жіберілетін дипломатиялық құжатта қабылданған ережелер бойынша этикет талаптарын және сыпайылықты сақтау, мемлекеттің намысына тиетін дөрекі сөздерден аулақ болу.
Бірінші тараудың 1-тараушасында біз дискурс ұғымы жайлы ақпарат берсек, 2-тараушасында дипломатиялық дискурс жайлы зерттеу жұмысымызды толықтырып өттік. Бірінші тарау теориялық бөлім болғандықтан зерттеудің басым бөлігін ұғымдармен жұмысқа бердік. Келесі тарау практикалық бөлім болады. Сондықтан ол бөлмде араб және қазақ дипломатиялық дискурсы жайлы кеңінен тоқталатын боламыз.
2 ТАРАУ Араб және қазақ дипломатиялық дискурсы
2.1 Араб дипломатиялық дискурсының ерекшеліктері
Араб дипломатиялық дискурсының ерекшелігі - саясаткерлердің сөйлеу мәнерлерінде аталған институционалдық дискурс типінің құндылығына мән берілетіндігінде: өзінің билікке деген құқығын қорғау және оның негізі.
Саясаттың негізгі мәселесі - билік. Сәйкесінше, дипломатиялық дискурс түрлі күштердің билікке ие болудағы күресін көрсетеді. Бұл саяси дискурс шеңберінде коммуникативтік әрекеттердің ерекшеліктерін анықтайды. Дипломатиялық дискурстың коммуникативтік актілерінің негізінде әңгімелесушіге ықпал етуге ұмтылыс жатады, осы арқылы олардың ақпараттылықтан анық биік тұратын эксплициттік және имплициттік суггессивтілігі анықталады. Кез-келген қарым-қатынас (жазбаша немесе ауызша) - диалог болады. Бірақ бұл жағдайда біз әңгімелесушілердің бірі үстем болатын диалогты қарастырып отырмыз. Осындай диалогта рационалдық, логикалық мінсіз дәлелдерге емес, апелляция эмоцияға тиімді болады.
Бұл араб дипломатиялық дискурсы мәтіндерінің экспрессивтілікпен және бейнелілікпен ерекшеленуіне әкеледі. Ол негізінен көсемнің болжамды эмоцияларды тудыруға тартылған нақты ділдік картиналарға логикалық құрылымдар мен абстрактілі түсініктерден көрінеді.
Араб тілінде сөздердің орнын ауыстыру еркін сипатқа ие емес, ол сөйлемінің мағынасына нұқсан келтірмеу керектігімен шарттыланған, олай болмаған жағдайда адресат хабарды дұрыс түсінбеуіне әкеледі. Егер хабарламашы жоғарыда аталған ережені бұзбаса, ол сөйлемдердің орнын ауыстыра алады. Араб лингвистері сөйлемде сөз орналасу тәртібі өзгеру түрлеріне қарай үлкен көлемдегі пікірлерді анықтады. Ол пікірлер тіл білімінің екі пәні, синтаксис пен риторикаға сүйенеді. Синтаксистік себептерді ауыспалы етістіктері бар сөйлемдерді қарастыру барысында келтіреміз. Ал, риторикалық себептердің мәні әлем көрінісіне байланысты араб тілінің ерекшелігі болуында - араб, сөйлем құрау барысында, пікірдің мағыналық ортасы деп санайтын компонентті бірінші ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz