Етістік категориясын сын тұрғысынан ойлау технологиясымен оқыту
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
І.Жансүгіров атындағы Жетісу университеті КЕ АҚ
Қорғауға жіберілді
____ _________ 2021ж.
Кафедра меңгерушісі
__________Ш.Қыяхметова
Жоба
Тақырыбы: Етістік категориясын сын тұрғысынан ойлау технологиясымен оқыту
5В011700 - Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы бойынша
Орындаған: Төлеуғазы Гүлжұпар,
Наурызбай Ақжан, Сезім Бегадилқызы
Ғылыми жетекшісі: Чалтикенова Л.А
ф.ғ.к., аға оқытушы
Талдықорған 2021
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Сын тұрғысынан ойлау технологиясымен оқытуды ұйымдастыру мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Оқытудағы сын тұрғысынан ойлаудың теориялық негіздері ... ... ... ..10
1.2 Сын тұрғысынан ойлау технологиясымен оқытудағы әдіс-тәсілдер түрлер ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1.3 Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы етістік категорияларын оқытудың тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2. Етістік категориясын сын тұрғысынан ойлау технологиясымен оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.1 6 - сыныпта етістік категорияларын сыни ойлау технологиясымен оқыту әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.2 7 - 8-сыныпта етістік категориясын оқытудың бағдарламасы ... ... ... ...28
2.3. Орта мектепте етістік категорисын сыни ойлау технологиясымен оқытуға әдістемелік нұсқау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
КІРІСПЕ
Дипломдық жобаның өзектілігі: Қазіргі кездегі білім берудің негізгі нысаны - жас ұрпақтың біліктілігін қалыптастырып қана қоймай, ақпаратты өзінше іздеп табатын, талдайтын, қазіргі заманға лайық дамытып, қалыптастырып оқыту. Қазақстанның қазіргі білім беру саясаты әлемдік кеңістікке интеграциялауға бағытталған, ол мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту бойынша, сондай-ақ мүлдем жаңа бағдарламаларды, оқулықтарды, стандарттарды меңгеру мәселелерінде нақты міндеттерді шешуді көздейді. Орта мектептерде қазақ тілін оқыту әдістемесі - қазақ тілін оқытудың тиімді жолдары мен тәсілдерін, яғни қазақша дұрыс сөйлеу, сауатты жазу дағдыларын қалыптастырудың әдіс-тәсілдерін баяндайтын педагогикалық ғылым. ХХ ғасырдың басында Жүсіпбек Аймауытов Сабақ беру - үйреншікті жай ғана шеберлік емес, ол жаңадан жаңаны табатын өнер деген [1.7{. Бұл - сөз әлі де маңыздылығын жойған жоқ. Қазіргі таңда мектеп оқушыларының мұғалімнен күтері көп. Оқушыларды сабаққа белсене қатыстыру үшін әр сабақ барысын жеке формада, жаңа әдісте жүргізу шарт. Сабақтың тиімділігіне бір-бірімен тығыз байланысты екі жағдай әсер етеді. Бұл - мұқият дайындалу және шеберлікпен өткізу. Сабақтың дұрыс жоспарланбауынан сапасы да болмайды. Осы орайда оқыту технологияларының берері мол. Сондай технологиялардың бірі - Сын тұрғысынан ойлауға үйрету. Сыни тұрғыдан ойлау- бақылаудың, тәжірибенің, ойлау мен талқылаудың нәтижесінде алынған ақпаратты ойлауға, бағалауға, талдауға және синтездеуге бағытталған пәндік шешім. Бүгінгі таңдағы білімді беру - өсіп келее жатқан ұрпақтың ақыл-ойы мен дамуының, мәдениетінің деңгейін анықтаушы деңгей. Қазіргі кезеңде экономикамыздың қарқынды өсуі үшін, қазіргі нарық қатынасы талаптарына жауап бере алатын, сын тұрғысынан ойлана алатын, шығармашыл жастар өте қажет. Қазіргі заманда нені оқыту емес, қалай оқыту маңыздырақ болып отыр. Сабақ барысында оқушының ізденуі мен зерттеу дағдыларын қалыптастыра отырып, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру мақсатында сыни ойлау технологиясымен оқыту жұмыстың өзектілігін көрсетеді.
Дипломдық жобаның мақсат-міндеттері: Осы жобаны жазудағы мақсатымыз - мектепте етістітікті оқытуда оқушылар білімді өз бетімен алуға деген ынтасын, шығармашылық жұмыстарға қабілетін, танымпаздық белсенділіктерін айқындап, етістікті қазақ тілінің заңдылықтары мен принциптеріне сай оқытып, етістікті оқытудағы әдіс-тәсілдер мен жаңа технологияларды іріктеп, оларды оқушылардың жас және дербес ерекшеліктеріне сай оқытудың ізденіс тиімділігін арттыру. Яғни қазіргі таңда оқушылардың ізденісін арттырып, өз бетінше жұмыс жасауына мүмкіндік беру. Дипломдық жұмысты жазу үшін алдымызға төмендегідей міндеттерді қойдық.
1. Сын тұрғысынан ойлаудың оқытуды ұйымдастырудағы мәселелерді қарастырдық
2. Мектепте сабақ барысында жүргізілетін әдіс-тәсіл түрлеріне тоқталуды жөн көрдік. Бұл орайда, аталған тақырып бойынша жазылған методист ғалымдарының теориялық еңбектермен танысу.
3. Теориядан қолданған етістікті оқыту мәселелеріне назар аудару.
4. Етістік формалары бойынша талдай отырып сабақ өткізу барысында әдістерді қолдана отырып, қорытынды жасадық. Жоба барысында етістік категориясын мектепте оқытудың теориялық негіздерін қарастырдық. Етістікті оқытудағы әдіс-тәсілдер түрлерін ашып көрсетіп, қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді сабақ жоспар түрлерімен таныстырып, соларға тоқталдық.
Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы етістік категорияларын оқытуды тиімділігін қарастырып, түрлеріне жеке дара тоқталып өтеміз. Осы мақсаттарды орындай отырып, мынадай міндеттемелерді орындаймыз.
Әр сынып бойынша сыни ойлау технологиясымен етістікті оқыта білуге тоқталамыз. 6 - сыныпта етістік категорияларын оқытудың әдістері 7-сыныпта етістік категориясын оқытудың бағдарламасы 8-сыныпта етістік категориясын оқытудың жеке, жұптық, топтық жұмыс түрлері қыска мерзімді сабақ жоспарлары мен ықшам сабақ жоспарларын қарастырдық. [2, 102]
Міне осы бөлімдерді, біз әр сабақ өту кезінде тақырыпты ашып, саналы да салиқалы ұрпақтарды тәрбиелейміз.
Осы кезеңдерге жеке жеке тоқталып, мектептерде етістікті өтудің әдіс тәсілдерімен бөлісіп, нақты мәлімет беретін боламыз
Зерттеу пәні: Жаңартылған бағдарлама бойынша 6-8 сыныптарда етістік сөз табын оқыту, етістіктерді сыни-ойлау технологиясымен оқыту бағдарламасы, бағдарламаны іске асыру үшін әдістемелік нұсқаулық.
Зeрттeу жұмыcының әдicтeрi: Жоба жұмысын oрындaу бaрыcындa тaлдaу, жинaқтaу-тoптaу және жаңартылған бағдарлама бойынша оқытудың тиімді әдicтeрін психологиялық-педагогикалық тұрғыда негіздеп, АКТ технологияларын қoлдaндық
Дипломдық жобаның ғылыми жаңашылдығы:
-Етістікті оқытудағы бағдарламалар әзірленді;
-6-8 сыныптарда етістікке қатысты материалдарды жинақталды;
- Етістікті оқытудағы сыни ойлау технологиясының тиімді әдістері сараланды,
- Етістікті игертуге қатысты оқу тиімділігін арттырудың жолдары қарастырылды;
-жаңартылған бағдарлама бойынша ҚМЖ және ықшамды сабақ жоспары жазылды.
Дипломдық жобаның дереккөздері: Қазақ тілі біліміндегі етістікке, оны оқыту әдістемесіне қатысты зерттеулер мен еңбектер, тұжырымдар, тілдік мысалдар.
Жұмыстың басты дереккөздері есебінде, 6-сынып оқулығы,
7-сынып оқулығы,
8-сынып оқулығы.
Қазақ тілі мен әдебиеті- ай сайын шығатын республикалық ғылыми-педагогикалық, әдістемелік журнал. Бас редоктор Зернебек Шілдебайұлы Қазақ тілі мен әдебиеті және Ұлағат жауапкершілігі шектеулі серектестігінің ай сайын шығатын республикалық ғылыми-педагогикалық, әдістемелік журналы. [3] Және де тақырыпқа қатысты ғаламтор желілері мен әдебиеттерді пайдаланып, қарастыруға көңіл қойдық.
Дипломдық жобаның маңызы мен жаңалығы
Қазақ тілін оқыту әдістемесінің дамуы, етістік сөз табының теориялық мәселелері қарастырe. Етістік категорияларын оқытудың тиімді әдістері саралаe. Және де төменде берілген оқулықтар қарастырдық.
6 сынып бағдарламасында 3 тоқсан 7-бөлімде етістік тарауын: Спорт. Белгілі спорт жұлдыздары. Морфология. Етістік, оның мағналық түрлер. Етіс түрлеріне тоқталамыз. Сабақ жоспарын; тақырыптар, топтық, жеке, жұптық жұмыстар сыни ойлау технологиясымен байланыстыра жазамыз. [4]
7-сынып [5] бағдарламасында 3-тоқсанда, 30 сағат берілген, соның ішінде 10сағаты етістікке арналған. 6 бөлім; Ғаламтор және әлеуметтік желілер тарауы бойынша: тыңдалым, айтылым, тілдік бағдар, жазылым, оқылым, Ой таразы осы бөліктермен қарастырылып, осы бойынша сабақ құрылымы жасалады. 8 - сыныпта 4-бөлімде Ғарышты игеру жетістіктері тарауы бойынша Синтаксис бөлімін қарастырамыз. Сол бөлімде Ғарышты зерттеген астрономдар тақырыбына 3 сағат берілген. Оқушылар Сөз тіркесінің байланысу тәсілдері мен түрлері, есімді, етістік сөз тіркестерін ажыратып қолдануды үйренеді.
Осы сыныптарда етістікті жаңаша өту, сын тұрғысынан ойлау, пән аралық байланыстарды топтастыра отырып жоба жұмысын жазамыз.
Дипломдық жобаның құрылымы:
Жұмыс кіріспе, екі бөлім, қорытынды және әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Сын тұрғысынан ойлау технологиясымен оқытуды ұйымдастыру мәселелері
Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет
Н.Ә.Назарбаев
Еліміз жан жақты дамыған елдер қатарына қосылу үшін заман талабына сай білім алуым қажет. Біз дамыған бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына кіру, басқа елмен тереземізді тең ететін ол - білім. Сол себепті де қазіргі кезде дамыған заманда ең алдыға қойған мақсат білім беру жүйесінде оқу үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр. Сын тұрғысынан ойлау технологиясын пайдаланып, сабақ өту оқушының жан жақты ойлау дағдысын қалыптастырады.
Сыни ойлаy дегеніміз ашық қоғамның негізі бола алады. Сыни ойлау деген - әр жеке тұлғаның кез - келген жағдайдағы мәселені ойлап, зерттеп қорытып, өз ойын еркін ортаға жеткізе алуы. Сын тұрғыдан ойлау, өзіндік, жеке ойлау болып табылады.
Сын тұрғыдан ойлау- бақылаудың, тәжірибенің, ойлау мен талқылаудың нәтижесінде алынған ақпаратты ойлауға, бағалауға, талдауға және іріктеуге бағытталған пәндік шешім.
Елбасы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың Қазақстан-2030 Республика халқына жолдауында айқындалған негізгі басым бағыттар мен міндеттерді жүзеге асыру үшін білім мазмұнын жаңартумен қатар оқытудың өзіндік жаңа жолын, қазіргі заманғы педагогикалық технологиясын қалыптастыру=өмірдің талабы болып отыр [6, 58]. Қазіргі кезеңде республиканың білім беру жүйесінің ең басты мəселесі - қазақ мектебі түлегінің білім сапасының деңгейін халықаралық дəрежеге жуықтату. Ол үшін мектепке заман талабына сай мемлекеттік білім стандартын енгізу, соған сəйкес кəсіби шеберлігі дамыған кадрлармен қамтамасыз ету, өркениетті ғылыми əдістемелік бағытқа ынталандыру, жаңа базистік оқу жоспары мен жаңа буын оқулықтарына көшу, орта білімді ақпараттандыру, тағы сол сияқты білім беру саласында жүйелі жұмыстар атқару - еліміздегі ең маңызды əрі кезек күттірмейтін ауқымды істер. Өткенге қарап басымызды иеміз, ертеңге қарап білек сыбанамыз демекші, бүгінгі бала - ертеңгі жаңа əлем. Демек бұрыннан қалыптасқан бағдарлама мен тəртіп ол үшін ескірген, тозған. Ал қазір ол барлық тұлғасымен жаңа тұрмысқа, жаңа оқуға, жаңа қатынастарға бейімделуі тиіс. Сондықтан оған жүйелі жəрдем беріп, ынта-ықыласын дұрыс бағыттайтын, қабілет-қасиеттерін дамытатын мектеп шаңырағы қажет.
Бұл технология арқылы біз мынадай жетістіктерге жетеміз.
* Сапалы білім беру
* Психологиялық ізгілік туындату
* Шығармашылыққа баулу
* Жеке тұлға қалыптастыру
* Ұтымды әдістерді қолдану
* Дамыта оқыту
Міне біз мұғалімдер осы арқылы көптеген жетістіктерге жетеріміз хақ. Көре-көре көсем болсақ, сөйлей-сөйлей шешен болармыз.
Сын тұрғысында ойлауө әдісі мұғалім қызметінде ұйымдастыра оқыту, оқушылардың жеке топпен жұмыс жасау негізінде білім алуымен ұштасады. Бұл модуль оқушының жекелеген мүмкіндіктері мен қабілеттерін ашуға бағытталады. Бұл әдістің ерекшелігі оқу әдісінде қолданылады. Яғни оқушылардың ауызшаға және жазбашаға тілін қалыптастыру, ойлау, есте сақтау қабілетін, әрбір ақпаратқа, сонымен бірге өзінің және басқаның шығармашылығына сыни қарауына, шығармашылық қабілетін дамытуға бағытталады.
Сын тұрғысынан ойлау-сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл технологияның ішкі құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым 3 сатыдан тұрады: итермелееу сатысы, конструкциялау сатысы, нұсқалау сатысы. [7, 36]
Қазіргі таңда бұл бағдарламаның мәлелеріде баршылық. Мынадай мәселелер кездеседі:
1. Оқушылардың сыни ойлау қабілеттерінің ашылмауы
2. Оқушылар уақытты тиімді пайдалана алмауы
3. Ұялшақ оқушылардың іс әрекеттері
Аталған қиыншылықтарды шешу үшін:
o Сабақта аудио мәтін тыңдату, бейне роликтер көрсету
o Сол сабаққа байланысты бейне фильмдер көрсету, суреттер беріп сол арқылы ой айту
o Жұппен, топпен жұмыс жасату арқылы бір-бірімен қарым қатынас орнату.
o Оқушылардың өзгелердің пікірін тыңдай отырып, өзін өзгелермен салыстыра отырып, өзін-өзі реттеу дағдысын қалыптастыруға бағыттау.
o Әр тапсырма соңында оқушыны мадақтау
Блум таксономиясының осы мәселелелерді шешуде қолдануға болады.
Мынадай түрлері бар:
:: Мәліметтерді қайталу немесе тану арқылы есте қалай тез сақталғанын тексеруге мүмкіндік береді.
:: Жабық тест тапсырмалырын алу,
:: Қалдырып кеткен белгілерді қою
:: Жатқа айту
:: Анықтамалар мен атауларды қайталу, олардың қолдану тәртібін айту.
Бұл мәселелерді шешу үшін оқушылардың сыни ойлау дағдыларын қалыптастыруымыз керек.
Жаттығу әдісі арқылы іскерлік пен дағдыны қалыптастыру бірнеше кезеңнен тұрады:
:: бірінші кезеңде мұғалім оқушының қабылдап, түсінген білімінің негізінде оларға жаттығудың мақсатын, міндетін түсіндіреді;
:: екінші кезеңде мұғалім жаттығудың дұрыс орындалуын көрсетеді;
:: үшінші кезеңде алғашқы игерген білімін оқушы тәжірибеде пайдаланады;
:: төртінші кезеңде оқушылардың алған дағдысын тәжірибеде өз бетімен қолдана білуі іске асады.
Мысалы: етістікті өткенде жеке жұмыс жүргізуге болады.
Деңгейлік тапсырма.
Ойлау деңгейі Тапсырмасы Оқушы пікірі
1} Білу Сөз таптарын ата?
2} Түсіну Етістік нені білдіреді?
Етістік қандай сұраққа
Жауап береді?
3} Қолдану Етістік көбіне қай сөз
Табымен байланысады?
Сөйлем құра
4} Талдау Зат есіммен етістікті
салыстырып,
айырмашылықтарын түсіндір!
Жаттығу әдісін қолданғанда оқушылардың еліктеуін және шығармашылық іс-әрекетін есепке алумен қатар, олардың ой толғанысын, өзіндік шешімін де ескеру қажет. Қазіргі кезде оқытудың жаңа әдіс-тәсілдері бойынша Жаттығу әдісі бір жүйеге түсіріліп, жоғары тиімділікпен жүргізіледі. Жаттығу әдісі арқылы оқыту теориясын тәжірибемен байланыстыру ұстанымы жүзеге асырылады;[7, 45]
Осындай қажеттіліктен білім берудің деңгейін жақсарту, әдістемелік негізін өзгерту заман талабына сәйкес туындаған болатын. Өйткені, мектептің әр күні көптеген ғылыми жаңалықтарға, терең әлеуметтік өзгерістерден тұрады. Бұрын оқу үрдісінде мұғалім ең бірінші кезекте тұрса, қызмет атқарған болса, қазір оқушының белсенділік көрсететін кезі туды. Сабақ мұғалімнің емес, оқушының іс-әрекетімен бағаланады. Қазіргі заманда нені оқыту емес, қалай оқыту маңыздырақ болып отыр. Сабақ барысында оқушының ізденуі мен зерттеу дағдыларын қалыптастыра отырып, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру мақсатында сыни ойлаудың маңызы зор деп ойлаймын. Сыни ойлату арқылы оқыту қазіргі таңда жиырма тоғыз мемлекетте қолданылады екен. Бұл идеялардың негізін қалаушы ғалымдар Чарльз Темплмен Джон Дьюи, Мередит және Выготский, Пиаже, Эльконин-Давыдовтар және басқа да ғалымдардың еңбектерінің ең құнды жерлері көрініс тауып, идеялар тоғысып, біріктіріліп келеді. [8]
Бұл құрылымды үш дейгеймен қарастырамыз. Көптеген ақпаратты талдап, жинақтап, өздері қорытып, бағалайды.
Әр сабақты үш кезеңге бөліп қарастырамыз.
Қызығушылықты ояту оқушы өзінде қалыптасқан білімімен түсінтерін білдіреді, оқылатын тақырыпқа танымдық қызығушылығ
* Топтастыру
* Топқа бөлу
* Әлемді шарлау
I. Мағынаны ашу кезеңінде оқушылар жаңа ақпаратпен танысады, жаңа ақпаратпен өз білімін ар-қатынасын белгілейді
o Инсерт
o Венн диаграммасы
o Джиксо әдісі
o Ой шақыру
II. Ой толғаныс. Бұл кезеңінің мақсаты: Оқылған мәліметтерді талдап қорытынды жасау; берілген тақырыпты одан әрі меңгеру багытын анықтау. Мағынаны тану кезеңіне сүйене отырып, бұрынғы және жаңа сабақ барысында не үйренгенін салыстыру. Қарастырған тақырыптың мәнін толық түсіну және өзіне жүктелеген жұмысты іске асыру үшін тақырыпты талқылап, қажеттісін алады. Өзіне қойылған сұраққа нақты жауап беріп, өздерін бағалайды. Алғаан білімдерін өмірмен байланыстырып, қорытып, нәтиже шығарады. Өз бетімен жаңа идеяларды қарастырады. Кластер құрады. Оқушылармен пікір алмасып, шығармашылдық қабілеттерін дамытады.
Мысалы әдістің мына түрлерін сабақта жиі қолданамыз:
# Эссе
# Бес жолды өлең
# Миға шабуыл
# РАФТ
# Кубизм әдісі
Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау бағдарламасының стратегияларын ұтымды пайдалану балалардың шығармашылық қасиетін анықтауда, күшейтуде, оқытудың тиімділігін, сапасын арттыруда ерекше маңызды. Жаңа білімді қабылдау, бекіту, іскерлік пен дағдыны тәрбиелеу барысында жұмыс жүйесін, оқушылардың дербес белсенді әрекетін дамытуда, өздік жұмысының тиімділігін арттыруда Сын тұрғысынан ойлау барысындағы стратегияларды білімді меңгертудің әр түрлі кезеңінде қолдануға болатынын тәжірибе көрсетті.[8, 15]
Тұжырым
Қорыта келе, сыни тұрғысынан ойлау технологиясын пайдаланудың сабақ сапасына әсері өте мол. Сабақта жаңа технология элементтерін тиімді пайдалану оқушылардың танымдық әрекеттерін, белсенділігін дамытып, оларды шығармашылыққа жетелейді. Баланың логикалық ойлау қабілеті дамып, сабақтың сапасын артады. Ізденушілігін арттырып, өз ісіне сенімін нығайтады. Сабаққа қызығушылығын арттырып, белсенділігі күшейеді. Оқушылар сабаққа зор ынтамен қатысады, сабақ та сапалы өтеді. Егер де жаңа технология элементтерін сабақта өз дәрежесінде ұйымдастыра білсек, өз нәтижесін береді. Ең бастысы оқу үрдісін жаңаша ұйымдастыру, ойлау дағдыларын жетілдіру, өз бетінше білім алу, әрекет ету, мақсатқа жету оқушының өзі арқылы іске асады
1.1 Оқытудағы сын тұрғысынан ойлаудың теориялық негіздері
Қазіргі заманғы оқыту технологияларын меңгеру - өте күрделі де ұзақ үдеріс. Кейде ол мұғалімнен оқытудың үйреншікті əдіс-тəсілдерінен арылуды талап етеді. Сондықтан мұғалімге оқыту технологияларын үйретуді арнайы кəсіби тұрғыдан ұйымдастыру керек. Сабақ - қашанда жетіліп отыратын шығармашылық сипаттағы үдеріс. Сабақ - білім беруді ұйымдастырудың негізгі жолы. Сабақ құрылымы қандай болса да оқушыға білім мен дағды беруді көздейді. Мұғалім - сабақтағы басты тұлға, өйткені ол оқушыларға жүйелі түрде білім алу дағдысын, іскерлігін қалыптастырады. Ол үшін түрлі оқыту əдістерін алмастыра пайдаланып, оқушылардың танымдық əрекетіне мақсат көздей басшылық етеді. Бұл жөнінде педагог-ғалым Ахмет Байтұрсынов: Мектепке бірінші керегі - мұғалім, екінші - оқыту ісіне керек құралдар, үшінші - бағдарлама жəне оқулықтар керек, - деп дөп басып айтқан, өйткені оқыту ісінің сапасы осы - үш қажеттілікке байланысты. Əсіресе, мұғалім бағдарламаны, оқыту құралдарын, оқулықтарды, əдіс-тəсілдерді пайдаланып, оқушыларды біліммен қаруландырады. Олай болса, оқу-тəрбие ісінің табысты, білімнің берік болуы - мұғалімнің сабаққа мұқият дайындығына байланысты. [9, 108]
Педагогикалық технология - дара тұлғаны қалыптастыруға педагогикалық ықпалдарды ұйымдастыру қажеттілігінен туындаған өзара байланысты процестер [9, 9]. Елімізде қазіргі уақытта білім беру жүйесінің өз жоспары мен ұлттық үлгісін қалыптастыруда. Міне осы себепті де елімізде жаңа оқыту технологиялары пайда болуды. 50-ден астам педагогикалық технологиялардың теориялық пен ғылыми зерттеулерді міндетке ала отырып, оларды еліміздің білім беру жүйесіне, білім беру ошақтарында қолдану туралы мына ғалымдар үлес қосуда: Ж.Қараев, М.С. Мәлібекова, Г. Қ. Нұрғалиева, Қ. Қабдықайырұлы және тағы басқа ғалымдардың зерттеулерінде қарастырған.
Бұл технология арқылы оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын ояту, өз беттерімен жұмыс жүргізу арқылы білімдерін нығайту. Сыни тұрғыдан ойлау арқылы оқушының ақпараттық бағдарлау дағдысын қалыптастырып, болашақта оқушының әр түрлі кезеңде, әр түрлі қоғамдық ортада өзін=өзі көрсете білуге баулу.
Осы жобалап оқыту технолгиясын қолдана отырып, тақырыптың мазмұнын ашады, пікірталасқа түседі, өзіндік ойларын оқу дағдысын тудыратын топтық, жұптық жұмыстардың берер мүмкіндігі мен тиімділгі орасан.
Ал келесі Блум таксономиясын сабақта пайдалану өте тиімді.
Мысалы: 6-сыныпта Етістік туралы түсінік сабағы бойынша мына әдіс тәсілдер мен тапсырмаларды орындатуға болады.
Үй тапсырмасын сұрау кезінде Кубизм әдісі:
Кубиктік алты қырына алты түрлі тапсырмалар жасырамын.
1) Сөз таптары нешеге бөлінеді, рет ретімен атап шық.
2) Атауыш сөздерге нелер жатады?
3) Біз қандай сөз таптарымен таныстық?
4) Есімдік дегеніміз не?
5) Мағынына қарай нешеге бөлінеді?
6) Мысалдар келтір
Кубиктің бұрышы кімге келеді, сол сұрақты алып жауап береді. Ол оқушының тез жылдам шешім қабылдауына көмектеседі.
Жаңа сабақ, Мағынаны тану кезінде оқушыларға бейне ролик көрсету. Оқушылар ойларын, дәптерге түсіріп, ішінен етістік табады.Оқушылар етістіктің ережесін сұрақтарын өздері табады.
Мысалы: Көп ойласаң, дана боласың, (ойласаң - сен не істесең? боласың-не істейсің?)
Көп ойнасаң, бала боласың. (ойнасаң - сен не істесең? боласың-не істейсің?)
Бұл сөздер заттардың іс-әрекетін білдіріп тұр.
2} Кестемен жұмыс.
Тапсырманы оқып, бөліп жазады.
Етістік тұлғасына қарай
Құрамына қарай
Негізгі туынды
Дара күрделі
Сөздің түбірі етістіктен болса, ол негізгі етістік болады.
Мысалы: кел, бар, жүр, көр, бер, қойды, айтты т.б.
Басқа сөз таптарынан сөз тудырушы жұрнақтар арқылы жасалған етістіктер туынды етістік немесе туынды түбір деп аталады.
Мысалы:ойна, шегеле, қарайып, көгерген, күшей т.б.
Бір ғана түрден болады: баста, аяқта
Күрделі етістік кемінде екі сөздің тіркесуінен жасалынады. Яғни бірінші сыңары негізгі етістік, кейінгі тұрғандары көмекші етістік болады. Алып кел, барып қайт, жазып отыр тағы басқа
Оқулықпен жұмыс жүргізіп, берілген жұрнақтарға сөз құраcтырып, тақтаға жазады.
Мысалы: барды, келді, отырды, ән айтты
Сонымен қатар, жобалай оқыту технологиясы аясында оқушылардың сөйлесім әрекеттерін жетілдіруде профессор Ф.Оразбаеваның тілдік қатынастың бір бүтін тұлғасы болып табылатын мәтін адамдардың қарым-қатынасын іс жүзіне асыратын материал ретінде және өзара түсінісу, пікірлесу, ойды жеткізу тұлғалары түрінде зерттеледі деген пікірі басшылыққа алынды [10]. Мәтін арқылы оқушыларда сөйлеу әрекеті, қатысу әрекеті, осыларды қалай тиімді қолдану тәсілдерімен тығыз байланысты болады. Яғни, мәтін - хабарлау, баяндау, ойлау, пайымда, адамдар арасындағы тілдік қатынастың жүзеге асуына себеп болатын қатысым жүйлелі тұлға. Мәтінмен жұмыс әр сабақ кезеңінде қолдануға өте тиімді тәсіл түрі.
Дамыта оқыту технологиясы мектебін қалыптастыру қазіргі таңда жер жерде жедел түрде жүргізіліп жатыр. Атап айтсақ, Харковта Мәскеуде және Санкт Петербургте оқу- тәрбие үрдісінде дамыта оқыту технолгиясын қолданып жүр.
Әзіргі сәтте біздің елде мұндай әдістер қазақ мектебінде белең ала қойған жоқ. Біздің білім беру жүйемізде бұл баланы жалықтырып жіберетін баяндау түсіндіру, үлгіні көрсету тәрізді бекер іске жұмсалып жатады. Дамыта оқыту технологиясы өз бетінше баланың ойланып, қорытынды жасай білуге, сыртқы=ортамен қарым қатынас жасауға баулу, теориялық мәселелерді іс тәжірибеде қолдана білуге дағдыландырады және де шығармашылық ізденістерін қалыптастырады. Бұл технологияның басты атқаратын іс әрекеті - диолог, пікірлесу, пікірталас. Бұл оқытудағы мұғалім іс-әрекеті диологты ұйымдастырушы, әғни бағыт беруші, ал оқушылардың іс әрекеті бірлігін бір бағыт, бір мақсатта бағыттау. Оқушылардың білім деңгейін көтеру үшін шығармашылық тапсырмалардың орны ерекше болып келеді.
Яғни, бұл оқытудың идеясы бойынша оқушыға оқу мақсаттарын қоюдаа, қиындықтарды шешуде ешқандай көмек, дайын үлгі берілмейді. Осы мақсатты шешу үшін, оқушы өзі талқылап, оны жинақтап, жүзеге асырады. Мұнда мұғалім тек бағыт беруші. Әр берілген тапсырма бойынша оның дұрыстығын өз беттерінше дәлелдейді. Әр оқушы өз ойын білдіруге құқылы, жауаптар айтылып, тыңдалады. Оқушылардың берген жауаптары әр уаққытта дұрыс бола бермейд. Бірақ, әр оқушы өзінің жасаған еңбігінің нәтижесімен бөліседі, оны дәлелдеуге тырысады, өз ойын қорытындылауға үйренеді.
1.2 Сын тұрғысынан ойлау технологиясымен оқытудағы әдіс-тәсілдер түрлер
Сын тұрғыда ойлауға үйрету шығармашылық қабілетті жетілдірудің бірден бір түрі. Осы арқылы мұғалім тұлға ретінде өседі;
I. Шығармашылық ізденісте болады.
II. Сабақты тиімді ұйымдастыру (әр сабақ туралы ой-толғаныс)
III. Өзін толғандыратын мәселе бойынша Республика ұзтаздарымен еркін пікір алмасу (баспа және семинар)
Сабақтың дұрыс өтуіне, нәтижелі болуына әсер ететін бірнеше факторы
бар. Олардың барлығы да мұғалім сабақтың мазмұнына сай оқушылардың іс- әрекетін қаншалықты үйлестіре алуына қарай өзіндік тиісті мәнге ие болады. Ал, сыныптағы балалардың білімі мен білік өрісіне сәйкестендірілмеген оқыту формалары жасанды жұмыс түрінен аса алмайтыны анық. Сондықтан жаңа нәрселер жат болып қабылданбас үшін, әр жаңаның бойында осыған дейін қолданылып келген әдіс - тәсілдердің белгілі бір элементтері орын алып келгенін ескеру қажет. Әдетте, орта сыныптарда оқушылардың пәнге қызығушылығын тудырудың бір тәсілі ретінде грамматикалық ойындарды ұйымдастыру жиі аталып жүр. Дегенмен, ендігі жерде ойын түрлерінің ой қалыптастыруға бейімделе жүргізілгені тиімді. Ребустар мен сөзжұмбақ түзу, морфологиялық ұғымдар үздіксіз сөзтізбек жасату, қызықты диаграммалар жасату, кестелер жасату, арнайы картотекалар жасату т.б. сыныптағы жұмыстарда оқушының жарысуы мен ой тұжырымын беруі қатар қамтылады. Әрі оқушылардың өіндік әрекеттеріне негізделе орындалады. [4,16]
Енді жинақтап топтастыратын болсақ, әдістер төмендегідей жіктеледі:
1.Түсіндіру әдісі. Бұл әдіске ауызша баяндау түсіндіру, әңгіме, сұрақ жауап, лекция түрлерін жатқызамыз. Тыңдайтын үшбұрыштар әдісі арқылы тапсырманы орындатады. Мәтінді тыңдап, сұрақтарға жауап беру.
2.Кітаппен жұмыс әдісі: мұғалімнің түсіндіргенін кітптан қарау-анықтама, түсініктер, жоспар, конспект, тезис, газет журнал, сөздікпен т.б. жұмыс түрлері; І топ: Мәтіндегі негізгі ақпарат туралы не айтасың?
ІІ топ: Ғаламтордың тарихы туралы не білесің?
ІІІ топ: Қазіргі таңда ғаламторды қанша адам пайдаланады?
4. Техникалық құралдармен жұмыс істеу әдісінің бірі-демонстрациялық әдіс: экран бейнесі арқылы диафильм, кино, фрагмент т.б. Техникалық құралмен жұмыс істеу әдісінің тағы бір түрі: кодоскоп, эпидоскоп, компютермен жұмыс, бейне роликтер, слайдтар жатады; Сергіту сәті:
5. Жаттығу әдісі-ауызша, жазбаша және суретпен жұмыс, тақтамен жұмыс, өз бетімен жұмыс, қайталау, пысықтау кезінде ұлттық ойын пайдалану жұмысы. [10, 106]
Осы әдіс түрлеріне жеке жеке тоқталып өтсек.
A. Қызығушылықты ояту мақсатында
I. БББ кестесі
II.A.B.C әдісі
I. Көрнекілік
II. Т кестесі
III. Миға шабуы осы әдістерді қолдану өте тиімді.
A. 1. БББ кестесі
Донна Оглдің ойлап тапқан тиімді тәсілдерді бірі. Осы тәсіл арқылы шәкірттер өз бетінше жұмыс жасауға үлкен көмегін береді. Бұны кесте үлгісінде пайдалану өте тиімді. Сабақта оқушылар берілген кестені толтырып, тақырып бойынша ой қозғап, өзінің бұрынғы білімін еске түсіріп, сабақ соңында жаңа ақпаратпен толықтырады.
Білеміз
(біз не білеміз?)
Білгіміз келеді
(біз не білгіміз келеді?)
Білдік (біз не білдік және білуге не қалды?)
Көксерек - қасқыр
Қасқыр - түз тағысы
Қасқыр - ұлиды
Қасқыр - қауіпті аң
Қасқыр қанша жыл өмір сүреді? Қолға ұстап, асырауға бола ма? Қасқыр мен адам арасында достық бола ма?
Қасқырды қанша асырасаң да, орманға қарап ұлиды.
A.2. A.B.C
* А сұрақ қояды.
* В - жауап береді.
* С - айтқан жауаптарды алып тастайды, толық болмаса алып тастап отырады.
Топта үш оқушы отырады. A*сұрақ қоюшы, B*жауап берушы, C* бақылаушы рөлін атқарады. Қажетті жерлерді бақылаушы түртіп алып, сабақ соңында қорытындысын айтады.
Білімгерлер осы сұрақтарға стикерлерге жазбаша жазып жауап береді. Тілек немесе ұсыныстарын айтып, ой бөліседі.
A.3. Миға шабуыл әдісі
Бұл=ұжымдық талқылау, яғни мәселенің шешімін іздеуде қолданылатын тиімді әдіс түрі. Әр мүшенің қандайда бір проблемасын еркін тыңдау арқылы шешу. Осы әдісті әр сабақ кезінде дұрыс пайдалансақ, оқушының стандарты емес шығармашыл ойлауын дамытамыз. Сыныпты екі немесе үш топқа бөліп, қандайда бір қиындықтың шешімін табуды сұраймыз. Барлық оқушыларр өз пікірін айта бастағанда, оның ойын аяғына дейін тыңдайды, және бағаланбайды. Сабақ барысында бірнеше минут ішінде көптеген шешімдер мен пікірлер айтылады. Сабақ барысында пікірді көптігі маңызды (мақсат) емес, ол тек нақты шешім қабылдауға негіз бола алады.
Қағидасы мынадай:
:: Ұсынылған пікір сыналмайды және баға қойылмайды
:: Жұмыс пікірдің сапасына емес санына бағытталады ( яғни пікір анағұрлым көп болса, соғұрлым нақты шешім қабылданады).
:: "бір ауыз сөзбен" барлық пікір жазылып отырғаны дұрыс;
:: Берілген уақыттан аспауы тиіс.
Іс-тәжірибеден байқағанда, бірнеше минут ішінде көптеген пікірлер яғни шешімдер табуға болады. Бұл жерде пікірдің көптігі мақсат емес, ол тек нақты саналы шешім қабылдауға негіз болады. Қағидасы:
- ұсынылған пікір бағаланбайды, сыналмайды;
- жұмыс пікірдің сапасына емес санына бағытталған (неғұрлым пікір көп болса, соғұрлым нақты шешім қабылдауға таңдау болады);
- барлық пікірлер бір ауыз сөзбен жазылып отырғаны жақсы;
- белгіленген уақыт сақталуы тиіс.
Ой толғаныс
+ РАФТ
+ Еркін жазу
+ Венн диаграммасы
+ Кубизм әдісі
РАФТ әдісі
РАФТ стратегиясы- оқушы қандайда болмасын бір объектіні алып, сол рольге кіріп, өз ойын жазады. Бұл стратегияның қолданудың арқасында бала сол зат туралы ойын жазба түрде, бірінші жақта хабарлайды. Кейіпкерге хат деп алсада болады бұл стратегияны. Мына формада жазуға болады: хат, хабарландыру, жеделхат, өтініш, жарнама, бұйрық. Оқушы жұмысты бастамас бұрын мәтінді толық түсініп, бірнеше мәрте қайталап оқып, ой елегінен өткізеді. РАФТ әдісі арқылы оқушылардың тілін дамытамыз, қиялын өрбітеміз, өз ойларын қағаз бетіне түсіруге мүмкіндік береміз. Мысалға алсақ: Мен қазақтың қара домбырасымын. Күмбірлеген қоңыр үнімді, тыңдамайтын, ұнатпайтын қазақ кемде кем. Мені әр қазақтың төрінен табасың. Мен адамның көңіл күйін ішектерім арқылы жетікіземін.
Еркін жазу әдісі
Ой толғаныс кезеңінде сын тұрғысынан ойлау әдісін пайдалану өте тиімді. Оқушыларға жаңа ақпарат бойынша, одан қандай әсер алғанынғ не үйренгенін, нені тереңірек меңгергісі келетіні туралы жайлы өз пікірін қағазға түсіруді тапсырамыз. Жазуға 10-15 минут уақыт беріледі.
Оқушылар тобымен ақылдасып, ішінен ең үздігін яғни өлең, ең жақсы жазылған шығарма, эссені басқа оқушыларға айтады, ортаға салады. Бұл әдісті кез келген сабақта қолдануға болады. Бұл арқылы оқушылар алған білімдерін қорытады, оған сын көзбен қарауға, ойын түйіндеуге мүмкіндік береді.
Мысалы: Оқушының Ана тақырыбына арналған өлең шумағының үлгісі:
Ана, ана,
Данышпан ғой кең ойлы,
Қанымен де жанымен де жібиді.
Бар бақытын саған арнап береді,
Бірақ, сенде қарызым бар демейді.
Кубизм әдісін әр сабақта қолдануға болады. Кубик жасап, әр қырына сұрақтар немесе тапсырмалар жазамыз. Оны ортаға тастар, кімге қай қыры түсті, оқушы сол қырындаға тапсырманы орындайды, сұрақ болса, сұраққа жауап береді.
Бұл стратегияны 1984 жылы Чикаго университетінің профессоры Донна Огл шығарған. Оның мақсаты - таным үрдісінде рефлексивтілікті дамыту.
Сабақта жақсы нәтижеге жету үшін оыс стратегияларды, жақсы меңгеріп, әр сабақтың, әр кезеңінде пайдаланған ұтымдырақ. Сол арқылы оқуытуда біршама жетістікке жетуге болады.
1.3 Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы етістік категорияларын оқытудың тиімділігі
Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда болуда. Атап айтқанда:
* білім мазмұны жаңа біліктермен, ақпараттарды қабылдау қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байи түсуде;
* -ақпараттық дәстүрлі әдістері-ауызша және жазбаша, телефон немесе радиобайланыс қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын беруде;
* баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани баюына, азамат, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;
* мектеп, отбасы мен қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі рөліне мән берілуде.
Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық-педагогикалық бағыттағы негізгі ой-тұжырымдары төмендегісінше сипатталады:
* есте сақтауға негізделген оқып білім алудан бұрыңғы меңгергендерді пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу;
білімнің статистикалық үлгісінен ақыл-ой әрекетінің динамикалық құрылым жүйесіне көшу;
* оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап оқыту бағдарламасына көшу.
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің жоғарылығы, дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің технологиялық даму деңгейімен анықтады. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа технологияны енгізу сапалығы осы елдегі білім беру ісінің жолға қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі.
Ал білім беру саласындағы технологиялық идеялар бұдан 400 жыл бұрын пайда болған. Бұл күнде оқыту технологиясы үлкен өзгеріске душар болып отыр. Мұғалімдер мен оқушыларға әр түрлі дидактикалық материалдармен қоса оқытудың техникалық құралдары жәрдемге келді.
Оқыту технологиясы педагогикалық әдістерге негізделген. 1960 жылдарда шетел зерттеушілері педагогикалық технология терминін енгізді. Педагогикалық технология дегеніміз - тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық жағдайларға сай қолданылатын әдіс-тәсілдер - оның құрамды бөлігі ғана. [В.Беспалько].
Педагогикалық технология оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру және оны өткізудің формасымен анықталады. Педагогикалық технологияның өзіндік ерекшелігі: қойылған мақсатқа жету, мүмкіндігіне кепілдік оқыту үрдісін құрастыру және оны жүзеге асыру. Оқытылатын пән мазмұны, мұғалім мен оқушының өзара байланыс іс-әрекеті, оқушының ішкі даму үрдісі негізінде анықталған нақты мақсат ғана педагогикалық технология құрылымын түсіну кілті бола алады.
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы барысында орта білім берудің жүйелі реформалануы қоғамдық тұрғыдан үлкен маңызға ие. Білім беруді реформалауды жүзеге асырудың және бір маңызды сипаты қазіргі уақыттағы оқыту үрдісін технологияландырудың қажеттілігінен туып отыр. Осыған орай, соңғы кезде оқытудың әр түрлі педагогикалық технологиялары жасалып, мектеп өміріне енгізіліп жатыр. Олар мыналар: Лысенкованың алдын ала оқыту, Шаталовтың интенсивті оқыту тірек сигналдарын пайдалану арқылы, Эрдниевтің ірі блоктан оқыту, мәселелік оқыту, оқытудың белсенді әдісі. [11]
Ал соңғы жылдары оқытудың модульдік технологиясы мен В.Монаховтың, Дьяченконың оқытудың ұжымдық тәсілдері, сондай-ақ, профессор Ж.Караевтың оқытуды дербестендіру мен ізгілендіру ұстанымдарына негізделген жаңа педагогикалық компьютерлік технологиясы еліміздің көптеген мектептерінде қолданылып жүр. Мектептерде жүргізіліп жатқан қазіргі тәжірибелік-сынақ жұмыстардың басты міндеті жаңаша оқытудың педагогикалық технологиясын оқыту үрдісіне енгізу болып табылады. Мәселен, Л.Занков, Д.Эльконин, В.Давыдовтың бірлесе жасаған Дамыта оқыту жүйесі бір-бірімен тығыз байланысты әрі мынадай ұстанымдардан құралады:
1. жоғары деңгейдегі қиындықта оқыту;
2. теориялық білімнің жетекші рөлі;
3. оқу материалын жеделдете оқыту;
4. оқу үрдісін оқушының сезінуі;
5. барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеуі.
Оқушының жас күнінен өзіндік пікірлі болуын қалыптастырудың тұлға үшін ықпалы өте зор. Жеке басының еркіндігін сезген баланың қиялында тұсау болмайды. Қандай сапада жазса да, қалай етіп жазса да оқушының өз күші жұмсалған еңбегін ерекше бағалау орынды. Баланың жеке басының еркіндігі - оның сана теуелсіздігіне жол ашады. Ол ешкімге ұқсамайтын, ешкімді қайталамайтын - өзіндік, яғни баланың даралық қасиеттері қалыптасады. Ал, ғалымдардың айтуынша - шығармашылық қабілетінің дамуы - оқыту процесінің ұйымдастыруына тікелей байланысты болғаны ғой. Осы таңдағы мектептердің іс-тәжірибесіне дамыта оқыту жүйесі біртіндеп, енгізіліп жатыр. Дамыта оқыту жүйесінің сабақтары оқушының ойлау мен практикалық іс-әрекетін ұйымдастыру болып табылады. Ал, ойлау мен практикалық іс-әрекет арқылы - оқушының шығармашылық қабілеті дамитындығын білеміз. Дамыта оқыту жүйесінің қағидаларын ұстанған мұғалім, дайындықсыз сабақ өткізе алмайды. Бұл мұғалім еңбегінің шығармашылығының болуын талап ететін жүйе. Бұл жүйеде - оқытудың мақсаты, мазмұны, формасы, әдісі, баға қою - тәсілі дәстүрлі оқытумен ешбір сәйкестік таппайды. Дамыта оқыту жүйесінің нәтижесінде - оқушы өз пікірін айтуға, оны дәлелдеуге, салыстыруға, болжам жасауға, қорытынды жасауға және өз білімін қажетіне орынды пайдалана білуге үйренеді.
2. Етістік категориясын сын тұрғысынан ойлау технологиясымен оқыту
Етістік -тіліміздегі сөз таптардың ішіндегі ең күрделі грамматикалық категория түрі. Етістіктің күрделілігі мынада. Оның лексика -- семантикалық сипат ымен, бай лексика-грамматикалық тұлғаларымен,синтаксистік қызметімен тығыз байланысты болуында. Етістік сөйлемде негізгі қызметті атқарады. Сонымен қатар ол сөздердің меңгері қабілетін өте жоғары бағалайды.
Яғни Мағынаны тану бөлімінде оқушыларға бейне ролик көрсетіп, сол арқылы етістікті табуды сұраймыз. Оқушылар не көргенін баяндап, оның ішінен етістіктерді табады. Оларға сұрақ қою арқылы етістікті табады. Мысалы: Далада құстар ән салды. Не істеді? Ән салды.
Жаңбыр тырсылдап жауып тұр. Жаңбыр қайтты? Жауып тұр.
Яғни оқушы өзі сұрақ қояды. Оған жауап тауып, ереже құрастырады.
Етістік дегеніміз іс әрекетті білдіреді. Қайтты? Не істеді? деген сұрақтарға жауап береді-деп түсіндіреді.
Ой толғаныс бөлімінде еркін жазу әдісін қолдануға болады. Оқушыларға Алғашқы қоңырау атты тақырып беріледі. Оқушылар осы бойынша эссе немесе өлең шығарып оқиды. Ол сөйлемдегі немесе өлеңдегі етістікті тауып, жасалу жолын түсіндіреді. Алғашқы қоңырауды асыға күттім. Мектепті, апайларымды сағындым. Мен биылғы оқу жылына жақсы дайындықпен келдім. Енді осы сөйлемде күттім, сағындым, келдім бұлар етіітіктер. Қимылды білдіріп қайтты? Не істеді? деген сұрақтарға жауап береді.
Пәннің практикалық түріне ылғида мән беріп назар аударып отыру, оқушылардың қазақ тілі сабағына зейін аудартуы, яғни тілдік тақырыптарды саналы түрде меңгерудің ең басты формасы. Бұл арқылы оқушының мотивтерін оятудың негізгі күші болып табылады. Мотив дегеніміз оқушылардың білуге құштарлығынан, зейіннен және сабақтағы белсенділігіненен байқаймыз.
Сондықтан, олардың қызығушылығын қалыптастыру мынадай баспалдақтар арқылы жүргізілгені тиімді:
Әр сабақтың қызықты болуы
Мұғалімнің тілдік білім машықтардың қажеттіліктерін білуі
Тілдік білімге деген машықтардағы ішкі қажеттілкіті дамыту.
Осы үшеуін ылғи тығыз байланыста болса әр сабақ сапалы болары хаһ.
Пәнге деген қызығушылық тақырыптағы жаңашылдық элементтердің қамтылуымен байланысты да туындап отырады. Мысалы, сөз таптары туралы оқушының алған жалпы түсініктерін қызықты детальдармен толықтыруға болады. Оған морфологияның етістік саласын оқытқанда көз жеткізуге болады. Етістіктің өзіне тән көптеген ерекшеліктері бар: көсемше тұлғалы етістіктер жеке тұрып толық мағыналы сөз есебінде қолданылмайды, көсемшелерге көптік, септік, тәуелдік жалғаулары жалғанбайды; көсемшелер тек етістік сөздермен ғана тіркесіп қолданылады; есімше тұлғалы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І.Жансүгіров атындағы Жетісу университеті КЕ АҚ
Қорғауға жіберілді
____ _________ 2021ж.
Кафедра меңгерушісі
__________Ш.Қыяхметова
Жоба
Тақырыбы: Етістік категориясын сын тұрғысынан ойлау технологиясымен оқыту
5В011700 - Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы бойынша
Орындаған: Төлеуғазы Гүлжұпар,
Наурызбай Ақжан, Сезім Бегадилқызы
Ғылыми жетекшісі: Чалтикенова Л.А
ф.ғ.к., аға оқытушы
Талдықорған 2021
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 Сын тұрғысынан ойлау технологиясымен оқытуды ұйымдастыру мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Оқытудағы сын тұрғысынан ойлаудың теориялық негіздері ... ... ... ..10
1.2 Сын тұрғысынан ойлау технологиясымен оқытудағы әдіс-тәсілдер түрлер ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1.3 Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы етістік категорияларын оқытудың тиімділігі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2. Етістік категориясын сын тұрғысынан ойлау технологиясымен оқыту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2.1 6 - сыныпта етістік категорияларын сыни ойлау технологиясымен оқыту әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.2 7 - 8-сыныпта етістік категориясын оқытудың бағдарламасы ... ... ... ...28
2.3. Орта мектепте етістік категорисын сыни ойлау технологиясымен оқытуға әдістемелік нұсқау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..35
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
КІРІСПЕ
Дипломдық жобаның өзектілігі: Қазіргі кездегі білім берудің негізгі нысаны - жас ұрпақтың біліктілігін қалыптастырып қана қоймай, ақпаратты өзінше іздеп табатын, талдайтын, қазіргі заманға лайық дамытып, қалыптастырып оқыту. Қазақстанның қазіргі білім беру саясаты әлемдік кеңістікке интеграциялауға бағытталған, ол мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту бойынша, сондай-ақ мүлдем жаңа бағдарламаларды, оқулықтарды, стандарттарды меңгеру мәселелерінде нақты міндеттерді шешуді көздейді. Орта мектептерде қазақ тілін оқыту әдістемесі - қазақ тілін оқытудың тиімді жолдары мен тәсілдерін, яғни қазақша дұрыс сөйлеу, сауатты жазу дағдыларын қалыптастырудың әдіс-тәсілдерін баяндайтын педагогикалық ғылым. ХХ ғасырдың басында Жүсіпбек Аймауытов Сабақ беру - үйреншікті жай ғана шеберлік емес, ол жаңадан жаңаны табатын өнер деген [1.7{. Бұл - сөз әлі де маңыздылығын жойған жоқ. Қазіргі таңда мектеп оқушыларының мұғалімнен күтері көп. Оқушыларды сабаққа белсене қатыстыру үшін әр сабақ барысын жеке формада, жаңа әдісте жүргізу шарт. Сабақтың тиімділігіне бір-бірімен тығыз байланысты екі жағдай әсер етеді. Бұл - мұқият дайындалу және шеберлікпен өткізу. Сабақтың дұрыс жоспарланбауынан сапасы да болмайды. Осы орайда оқыту технологияларының берері мол. Сондай технологиялардың бірі - Сын тұрғысынан ойлауға үйрету. Сыни тұрғыдан ойлау- бақылаудың, тәжірибенің, ойлау мен талқылаудың нәтижесінде алынған ақпаратты ойлауға, бағалауға, талдауға және синтездеуге бағытталған пәндік шешім. Бүгінгі таңдағы білімді беру - өсіп келее жатқан ұрпақтың ақыл-ойы мен дамуының, мәдениетінің деңгейін анықтаушы деңгей. Қазіргі кезеңде экономикамыздың қарқынды өсуі үшін, қазіргі нарық қатынасы талаптарына жауап бере алатын, сын тұрғысынан ойлана алатын, шығармашыл жастар өте қажет. Қазіргі заманда нені оқыту емес, қалай оқыту маңыздырақ болып отыр. Сабақ барысында оқушының ізденуі мен зерттеу дағдыларын қалыптастыра отырып, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру мақсатында сыни ойлау технологиясымен оқыту жұмыстың өзектілігін көрсетеді.
Дипломдық жобаның мақсат-міндеттері: Осы жобаны жазудағы мақсатымыз - мектепте етістітікті оқытуда оқушылар білімді өз бетімен алуға деген ынтасын, шығармашылық жұмыстарға қабілетін, танымпаздық белсенділіктерін айқындап, етістікті қазақ тілінің заңдылықтары мен принциптеріне сай оқытып, етістікті оқытудағы әдіс-тәсілдер мен жаңа технологияларды іріктеп, оларды оқушылардың жас және дербес ерекшеліктеріне сай оқытудың ізденіс тиімділігін арттыру. Яғни қазіргі таңда оқушылардың ізденісін арттырып, өз бетінше жұмыс жасауына мүмкіндік беру. Дипломдық жұмысты жазу үшін алдымызға төмендегідей міндеттерді қойдық.
1. Сын тұрғысынан ойлаудың оқытуды ұйымдастырудағы мәселелерді қарастырдық
2. Мектепте сабақ барысында жүргізілетін әдіс-тәсіл түрлеріне тоқталуды жөн көрдік. Бұл орайда, аталған тақырып бойынша жазылған методист ғалымдарының теориялық еңбектермен танысу.
3. Теориядан қолданған етістікті оқыту мәселелеріне назар аудару.
4. Етістік формалары бойынша талдай отырып сабақ өткізу барысында әдістерді қолдана отырып, қорытынды жасадық. Жоба барысында етістік категориясын мектепте оқытудың теориялық негіздерін қарастырдық. Етістікті оқытудағы әдіс-тәсілдер түрлерін ашып көрсетіп, қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді сабақ жоспар түрлерімен таныстырып, соларға тоқталдық.
Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы етістік категорияларын оқытуды тиімділігін қарастырып, түрлеріне жеке дара тоқталып өтеміз. Осы мақсаттарды орындай отырып, мынадай міндеттемелерді орындаймыз.
Әр сынып бойынша сыни ойлау технологиясымен етістікті оқыта білуге тоқталамыз. 6 - сыныпта етістік категорияларын оқытудың әдістері 7-сыныпта етістік категориясын оқытудың бағдарламасы 8-сыныпта етістік категориясын оқытудың жеке, жұптық, топтық жұмыс түрлері қыска мерзімді сабақ жоспарлары мен ықшам сабақ жоспарларын қарастырдық. [2, 102]
Міне осы бөлімдерді, біз әр сабақ өту кезінде тақырыпты ашып, саналы да салиқалы ұрпақтарды тәрбиелейміз.
Осы кезеңдерге жеке жеке тоқталып, мектептерде етістікті өтудің әдіс тәсілдерімен бөлісіп, нақты мәлімет беретін боламыз
Зерттеу пәні: Жаңартылған бағдарлама бойынша 6-8 сыныптарда етістік сөз табын оқыту, етістіктерді сыни-ойлау технологиясымен оқыту бағдарламасы, бағдарламаны іске асыру үшін әдістемелік нұсқаулық.
Зeрттeу жұмыcының әдicтeрi: Жоба жұмысын oрындaу бaрыcындa тaлдaу, жинaқтaу-тoптaу және жаңартылған бағдарлама бойынша оқытудың тиімді әдicтeрін психологиялық-педагогикалық тұрғыда негіздеп, АКТ технологияларын қoлдaндық
Дипломдық жобаның ғылыми жаңашылдығы:
-Етістікті оқытудағы бағдарламалар әзірленді;
-6-8 сыныптарда етістікке қатысты материалдарды жинақталды;
- Етістікті оқытудағы сыни ойлау технологиясының тиімді әдістері сараланды,
- Етістікті игертуге қатысты оқу тиімділігін арттырудың жолдары қарастырылды;
-жаңартылған бағдарлама бойынша ҚМЖ және ықшамды сабақ жоспары жазылды.
Дипломдық жобаның дереккөздері: Қазақ тілі біліміндегі етістікке, оны оқыту әдістемесіне қатысты зерттеулер мен еңбектер, тұжырымдар, тілдік мысалдар.
Жұмыстың басты дереккөздері есебінде, 6-сынып оқулығы,
7-сынып оқулығы,
8-сынып оқулығы.
Қазақ тілі мен әдебиеті- ай сайын шығатын республикалық ғылыми-педагогикалық, әдістемелік журнал. Бас редоктор Зернебек Шілдебайұлы Қазақ тілі мен әдебиеті және Ұлағат жауапкершілігі шектеулі серектестігінің ай сайын шығатын республикалық ғылыми-педагогикалық, әдістемелік журналы. [3] Және де тақырыпқа қатысты ғаламтор желілері мен әдебиеттерді пайдаланып, қарастыруға көңіл қойдық.
Дипломдық жобаның маңызы мен жаңалығы
Қазақ тілін оқыту әдістемесінің дамуы, етістік сөз табының теориялық мәселелері қарастырe. Етістік категорияларын оқытудың тиімді әдістері саралаe. Және де төменде берілген оқулықтар қарастырдық.
6 сынып бағдарламасында 3 тоқсан 7-бөлімде етістік тарауын: Спорт. Белгілі спорт жұлдыздары. Морфология. Етістік, оның мағналық түрлер. Етіс түрлеріне тоқталамыз. Сабақ жоспарын; тақырыптар, топтық, жеке, жұптық жұмыстар сыни ойлау технологиясымен байланыстыра жазамыз. [4]
7-сынып [5] бағдарламасында 3-тоқсанда, 30 сағат берілген, соның ішінде 10сағаты етістікке арналған. 6 бөлім; Ғаламтор және әлеуметтік желілер тарауы бойынша: тыңдалым, айтылым, тілдік бағдар, жазылым, оқылым, Ой таразы осы бөліктермен қарастырылып, осы бойынша сабақ құрылымы жасалады. 8 - сыныпта 4-бөлімде Ғарышты игеру жетістіктері тарауы бойынша Синтаксис бөлімін қарастырамыз. Сол бөлімде Ғарышты зерттеген астрономдар тақырыбына 3 сағат берілген. Оқушылар Сөз тіркесінің байланысу тәсілдері мен түрлері, есімді, етістік сөз тіркестерін ажыратып қолдануды үйренеді.
Осы сыныптарда етістікті жаңаша өту, сын тұрғысынан ойлау, пән аралық байланыстарды топтастыра отырып жоба жұмысын жазамыз.
Дипломдық жобаның құрылымы:
Жұмыс кіріспе, екі бөлім, қорытынды және әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Сын тұрғысынан ойлау технологиясымен оқытуды ұйымдастыру мәселелері
Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет
Н.Ә.Назарбаев
Еліміз жан жақты дамыған елдер қатарына қосылу үшін заман талабына сай білім алуым қажет. Біз дамыған бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына кіру, басқа елмен тереземізді тең ететін ол - білім. Сол себепті де қазіргі кезде дамыған заманда ең алдыға қойған мақсат білім беру жүйесінде оқу үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр. Сын тұрғысынан ойлау технологиясын пайдаланып, сабақ өту оқушының жан жақты ойлау дағдысын қалыптастырады.
Сыни ойлаy дегеніміз ашық қоғамның негізі бола алады. Сыни ойлау деген - әр жеке тұлғаның кез - келген жағдайдағы мәселені ойлап, зерттеп қорытып, өз ойын еркін ортаға жеткізе алуы. Сын тұрғыдан ойлау, өзіндік, жеке ойлау болып табылады.
Сын тұрғыдан ойлау- бақылаудың, тәжірибенің, ойлау мен талқылаудың нәтижесінде алынған ақпаратты ойлауға, бағалауға, талдауға және іріктеуге бағытталған пәндік шешім.
Елбасы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың Қазақстан-2030 Республика халқына жолдауында айқындалған негізгі басым бағыттар мен міндеттерді жүзеге асыру үшін білім мазмұнын жаңартумен қатар оқытудың өзіндік жаңа жолын, қазіргі заманғы педагогикалық технологиясын қалыптастыру=өмірдің талабы болып отыр [6, 58]. Қазіргі кезеңде республиканың білім беру жүйесінің ең басты мəселесі - қазақ мектебі түлегінің білім сапасының деңгейін халықаралық дəрежеге жуықтату. Ол үшін мектепке заман талабына сай мемлекеттік білім стандартын енгізу, соған сəйкес кəсіби шеберлігі дамыған кадрлармен қамтамасыз ету, өркениетті ғылыми əдістемелік бағытқа ынталандыру, жаңа базистік оқу жоспары мен жаңа буын оқулықтарына көшу, орта білімді ақпараттандыру, тағы сол сияқты білім беру саласында жүйелі жұмыстар атқару - еліміздегі ең маңызды əрі кезек күттірмейтін ауқымды істер. Өткенге қарап басымызды иеміз, ертеңге қарап білек сыбанамыз демекші, бүгінгі бала - ертеңгі жаңа əлем. Демек бұрыннан қалыптасқан бағдарлама мен тəртіп ол үшін ескірген, тозған. Ал қазір ол барлық тұлғасымен жаңа тұрмысқа, жаңа оқуға, жаңа қатынастарға бейімделуі тиіс. Сондықтан оған жүйелі жəрдем беріп, ынта-ықыласын дұрыс бағыттайтын, қабілет-қасиеттерін дамытатын мектеп шаңырағы қажет.
Бұл технология арқылы біз мынадай жетістіктерге жетеміз.
* Сапалы білім беру
* Психологиялық ізгілік туындату
* Шығармашылыққа баулу
* Жеке тұлға қалыптастыру
* Ұтымды әдістерді қолдану
* Дамыта оқыту
Міне біз мұғалімдер осы арқылы көптеген жетістіктерге жетеріміз хақ. Көре-көре көсем болсақ, сөйлей-сөйлей шешен болармыз.
Сын тұрғысында ойлауө әдісі мұғалім қызметінде ұйымдастыра оқыту, оқушылардың жеке топпен жұмыс жасау негізінде білім алуымен ұштасады. Бұл модуль оқушының жекелеген мүмкіндіктері мен қабілеттерін ашуға бағытталады. Бұл әдістің ерекшелігі оқу әдісінде қолданылады. Яғни оқушылардың ауызшаға және жазбашаға тілін қалыптастыру, ойлау, есте сақтау қабілетін, әрбір ақпаратқа, сонымен бірге өзінің және басқаның шығармашылығына сыни қарауына, шығармашылық қабілетін дамытуға бағытталады.
Сын тұрғысынан ойлау-сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл технологияның ішкі құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым 3 сатыдан тұрады: итермелееу сатысы, конструкциялау сатысы, нұсқалау сатысы. [7, 36]
Қазіргі таңда бұл бағдарламаның мәлелеріде баршылық. Мынадай мәселелер кездеседі:
1. Оқушылардың сыни ойлау қабілеттерінің ашылмауы
2. Оқушылар уақытты тиімді пайдалана алмауы
3. Ұялшақ оқушылардың іс әрекеттері
Аталған қиыншылықтарды шешу үшін:
o Сабақта аудио мәтін тыңдату, бейне роликтер көрсету
o Сол сабаққа байланысты бейне фильмдер көрсету, суреттер беріп сол арқылы ой айту
o Жұппен, топпен жұмыс жасату арқылы бір-бірімен қарым қатынас орнату.
o Оқушылардың өзгелердің пікірін тыңдай отырып, өзін өзгелермен салыстыра отырып, өзін-өзі реттеу дағдысын қалыптастыруға бағыттау.
o Әр тапсырма соңында оқушыны мадақтау
Блум таксономиясының осы мәселелелерді шешуде қолдануға болады.
Мынадай түрлері бар:
:: Мәліметтерді қайталу немесе тану арқылы есте қалай тез сақталғанын тексеруге мүмкіндік береді.
:: Жабық тест тапсырмалырын алу,
:: Қалдырып кеткен белгілерді қою
:: Жатқа айту
:: Анықтамалар мен атауларды қайталу, олардың қолдану тәртібін айту.
Бұл мәселелерді шешу үшін оқушылардың сыни ойлау дағдыларын қалыптастыруымыз керек.
Жаттығу әдісі арқылы іскерлік пен дағдыны қалыптастыру бірнеше кезеңнен тұрады:
:: бірінші кезеңде мұғалім оқушының қабылдап, түсінген білімінің негізінде оларға жаттығудың мақсатын, міндетін түсіндіреді;
:: екінші кезеңде мұғалім жаттығудың дұрыс орындалуын көрсетеді;
:: үшінші кезеңде алғашқы игерген білімін оқушы тәжірибеде пайдаланады;
:: төртінші кезеңде оқушылардың алған дағдысын тәжірибеде өз бетімен қолдана білуі іске асады.
Мысалы: етістікті өткенде жеке жұмыс жүргізуге болады.
Деңгейлік тапсырма.
Ойлау деңгейі Тапсырмасы Оқушы пікірі
1} Білу Сөз таптарын ата?
2} Түсіну Етістік нені білдіреді?
Етістік қандай сұраққа
Жауап береді?
3} Қолдану Етістік көбіне қай сөз
Табымен байланысады?
Сөйлем құра
4} Талдау Зат есіммен етістікті
салыстырып,
айырмашылықтарын түсіндір!
Жаттығу әдісін қолданғанда оқушылардың еліктеуін және шығармашылық іс-әрекетін есепке алумен қатар, олардың ой толғанысын, өзіндік шешімін де ескеру қажет. Қазіргі кезде оқытудың жаңа әдіс-тәсілдері бойынша Жаттығу әдісі бір жүйеге түсіріліп, жоғары тиімділікпен жүргізіледі. Жаттығу әдісі арқылы оқыту теориясын тәжірибемен байланыстыру ұстанымы жүзеге асырылады;[7, 45]
Осындай қажеттіліктен білім берудің деңгейін жақсарту, әдістемелік негізін өзгерту заман талабына сәйкес туындаған болатын. Өйткені, мектептің әр күні көптеген ғылыми жаңалықтарға, терең әлеуметтік өзгерістерден тұрады. Бұрын оқу үрдісінде мұғалім ең бірінші кезекте тұрса, қызмет атқарған болса, қазір оқушының белсенділік көрсететін кезі туды. Сабақ мұғалімнің емес, оқушының іс-әрекетімен бағаланады. Қазіргі заманда нені оқыту емес, қалай оқыту маңыздырақ болып отыр. Сабақ барысында оқушының ізденуі мен зерттеу дағдыларын қалыптастыра отырып, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру мақсатында сыни ойлаудың маңызы зор деп ойлаймын. Сыни ойлату арқылы оқыту қазіргі таңда жиырма тоғыз мемлекетте қолданылады екен. Бұл идеялардың негізін қалаушы ғалымдар Чарльз Темплмен Джон Дьюи, Мередит және Выготский, Пиаже, Эльконин-Давыдовтар және басқа да ғалымдардың еңбектерінің ең құнды жерлері көрініс тауып, идеялар тоғысып, біріктіріліп келеді. [8]
Бұл құрылымды үш дейгеймен қарастырамыз. Көптеген ақпаратты талдап, жинақтап, өздері қорытып, бағалайды.
Әр сабақты үш кезеңге бөліп қарастырамыз.
Қызығушылықты ояту оқушы өзінде қалыптасқан білімімен түсінтерін білдіреді, оқылатын тақырыпқа танымдық қызығушылығ
* Топтастыру
* Топқа бөлу
* Әлемді шарлау
I. Мағынаны ашу кезеңінде оқушылар жаңа ақпаратпен танысады, жаңа ақпаратпен өз білімін ар-қатынасын белгілейді
o Инсерт
o Венн диаграммасы
o Джиксо әдісі
o Ой шақыру
II. Ой толғаныс. Бұл кезеңінің мақсаты: Оқылған мәліметтерді талдап қорытынды жасау; берілген тақырыпты одан әрі меңгеру багытын анықтау. Мағынаны тану кезеңіне сүйене отырып, бұрынғы және жаңа сабақ барысында не үйренгенін салыстыру. Қарастырған тақырыптың мәнін толық түсіну және өзіне жүктелеген жұмысты іске асыру үшін тақырыпты талқылап, қажеттісін алады. Өзіне қойылған сұраққа нақты жауап беріп, өздерін бағалайды. Алғаан білімдерін өмірмен байланыстырып, қорытып, нәтиже шығарады. Өз бетімен жаңа идеяларды қарастырады. Кластер құрады. Оқушылармен пікір алмасып, шығармашылдық қабілеттерін дамытады.
Мысалы әдістің мына түрлерін сабақта жиі қолданамыз:
# Эссе
# Бес жолды өлең
# Миға шабуыл
# РАФТ
# Кубизм әдісі
Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау бағдарламасының стратегияларын ұтымды пайдалану балалардың шығармашылық қасиетін анықтауда, күшейтуде, оқытудың тиімділігін, сапасын арттыруда ерекше маңызды. Жаңа білімді қабылдау, бекіту, іскерлік пен дағдыны тәрбиелеу барысында жұмыс жүйесін, оқушылардың дербес белсенді әрекетін дамытуда, өздік жұмысының тиімділігін арттыруда Сын тұрғысынан ойлау барысындағы стратегияларды білімді меңгертудің әр түрлі кезеңінде қолдануға болатынын тәжірибе көрсетті.[8, 15]
Тұжырым
Қорыта келе, сыни тұрғысынан ойлау технологиясын пайдаланудың сабақ сапасына әсері өте мол. Сабақта жаңа технология элементтерін тиімді пайдалану оқушылардың танымдық әрекеттерін, белсенділігін дамытып, оларды шығармашылыққа жетелейді. Баланың логикалық ойлау қабілеті дамып, сабақтың сапасын артады. Ізденушілігін арттырып, өз ісіне сенімін нығайтады. Сабаққа қызығушылығын арттырып, белсенділігі күшейеді. Оқушылар сабаққа зор ынтамен қатысады, сабақ та сапалы өтеді. Егер де жаңа технология элементтерін сабақта өз дәрежесінде ұйымдастыра білсек, өз нәтижесін береді. Ең бастысы оқу үрдісін жаңаша ұйымдастыру, ойлау дағдыларын жетілдіру, өз бетінше білім алу, әрекет ету, мақсатқа жету оқушының өзі арқылы іске асады
1.1 Оқытудағы сын тұрғысынан ойлаудың теориялық негіздері
Қазіргі заманғы оқыту технологияларын меңгеру - өте күрделі де ұзақ үдеріс. Кейде ол мұғалімнен оқытудың үйреншікті əдіс-тəсілдерінен арылуды талап етеді. Сондықтан мұғалімге оқыту технологияларын үйретуді арнайы кəсіби тұрғыдан ұйымдастыру керек. Сабақ - қашанда жетіліп отыратын шығармашылық сипаттағы үдеріс. Сабақ - білім беруді ұйымдастырудың негізгі жолы. Сабақ құрылымы қандай болса да оқушыға білім мен дағды беруді көздейді. Мұғалім - сабақтағы басты тұлға, өйткені ол оқушыларға жүйелі түрде білім алу дағдысын, іскерлігін қалыптастырады. Ол үшін түрлі оқыту əдістерін алмастыра пайдаланып, оқушылардың танымдық əрекетіне мақсат көздей басшылық етеді. Бұл жөнінде педагог-ғалым Ахмет Байтұрсынов: Мектепке бірінші керегі - мұғалім, екінші - оқыту ісіне керек құралдар, үшінші - бағдарлама жəне оқулықтар керек, - деп дөп басып айтқан, өйткені оқыту ісінің сапасы осы - үш қажеттілікке байланысты. Əсіресе, мұғалім бағдарламаны, оқыту құралдарын, оқулықтарды, əдіс-тəсілдерді пайдаланып, оқушыларды біліммен қаруландырады. Олай болса, оқу-тəрбие ісінің табысты, білімнің берік болуы - мұғалімнің сабаққа мұқият дайындығына байланысты. [9, 108]
Педагогикалық технология - дара тұлғаны қалыптастыруға педагогикалық ықпалдарды ұйымдастыру қажеттілігінен туындаған өзара байланысты процестер [9, 9]. Елімізде қазіргі уақытта білім беру жүйесінің өз жоспары мен ұлттық үлгісін қалыптастыруда. Міне осы себепті де елімізде жаңа оқыту технологиялары пайда болуды. 50-ден астам педагогикалық технологиялардың теориялық пен ғылыми зерттеулерді міндетке ала отырып, оларды еліміздің білім беру жүйесіне, білім беру ошақтарында қолдану туралы мына ғалымдар үлес қосуда: Ж.Қараев, М.С. Мәлібекова, Г. Қ. Нұрғалиева, Қ. Қабдықайырұлы және тағы басқа ғалымдардың зерттеулерінде қарастырған.
Бұл технология арқылы оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын ояту, өз беттерімен жұмыс жүргізу арқылы білімдерін нығайту. Сыни тұрғыдан ойлау арқылы оқушының ақпараттық бағдарлау дағдысын қалыптастырып, болашақта оқушының әр түрлі кезеңде, әр түрлі қоғамдық ортада өзін=өзі көрсете білуге баулу.
Осы жобалап оқыту технолгиясын қолдана отырып, тақырыптың мазмұнын ашады, пікірталасқа түседі, өзіндік ойларын оқу дағдысын тудыратын топтық, жұптық жұмыстардың берер мүмкіндігі мен тиімділгі орасан.
Ал келесі Блум таксономиясын сабақта пайдалану өте тиімді.
Мысалы: 6-сыныпта Етістік туралы түсінік сабағы бойынша мына әдіс тәсілдер мен тапсырмаларды орындатуға болады.
Үй тапсырмасын сұрау кезінде Кубизм әдісі:
Кубиктік алты қырына алты түрлі тапсырмалар жасырамын.
1) Сөз таптары нешеге бөлінеді, рет ретімен атап шық.
2) Атауыш сөздерге нелер жатады?
3) Біз қандай сөз таптарымен таныстық?
4) Есімдік дегеніміз не?
5) Мағынына қарай нешеге бөлінеді?
6) Мысалдар келтір
Кубиктің бұрышы кімге келеді, сол сұрақты алып жауап береді. Ол оқушының тез жылдам шешім қабылдауына көмектеседі.
Жаңа сабақ, Мағынаны тану кезінде оқушыларға бейне ролик көрсету. Оқушылар ойларын, дәптерге түсіріп, ішінен етістік табады.Оқушылар етістіктің ережесін сұрақтарын өздері табады.
Мысалы: Көп ойласаң, дана боласың, (ойласаң - сен не істесең? боласың-не істейсің?)
Көп ойнасаң, бала боласың. (ойнасаң - сен не істесең? боласың-не істейсің?)
Бұл сөздер заттардың іс-әрекетін білдіріп тұр.
2} Кестемен жұмыс.
Тапсырманы оқып, бөліп жазады.
Етістік тұлғасына қарай
Құрамына қарай
Негізгі туынды
Дара күрделі
Сөздің түбірі етістіктен болса, ол негізгі етістік болады.
Мысалы: кел, бар, жүр, көр, бер, қойды, айтты т.б.
Басқа сөз таптарынан сөз тудырушы жұрнақтар арқылы жасалған етістіктер туынды етістік немесе туынды түбір деп аталады.
Мысалы:ойна, шегеле, қарайып, көгерген, күшей т.б.
Бір ғана түрден болады: баста, аяқта
Күрделі етістік кемінде екі сөздің тіркесуінен жасалынады. Яғни бірінші сыңары негізгі етістік, кейінгі тұрғандары көмекші етістік болады. Алып кел, барып қайт, жазып отыр тағы басқа
Оқулықпен жұмыс жүргізіп, берілген жұрнақтарға сөз құраcтырып, тақтаға жазады.
Мысалы: барды, келді, отырды, ән айтты
Сонымен қатар, жобалай оқыту технологиясы аясында оқушылардың сөйлесім әрекеттерін жетілдіруде профессор Ф.Оразбаеваның тілдік қатынастың бір бүтін тұлғасы болып табылатын мәтін адамдардың қарым-қатынасын іс жүзіне асыратын материал ретінде және өзара түсінісу, пікірлесу, ойды жеткізу тұлғалары түрінде зерттеледі деген пікірі басшылыққа алынды [10]. Мәтін арқылы оқушыларда сөйлеу әрекеті, қатысу әрекеті, осыларды қалай тиімді қолдану тәсілдерімен тығыз байланысты болады. Яғни, мәтін - хабарлау, баяндау, ойлау, пайымда, адамдар арасындағы тілдік қатынастың жүзеге асуына себеп болатын қатысым жүйлелі тұлға. Мәтінмен жұмыс әр сабақ кезеңінде қолдануға өте тиімді тәсіл түрі.
Дамыта оқыту технологиясы мектебін қалыптастыру қазіргі таңда жер жерде жедел түрде жүргізіліп жатыр. Атап айтсақ, Харковта Мәскеуде және Санкт Петербургте оқу- тәрбие үрдісінде дамыта оқыту технолгиясын қолданып жүр.
Әзіргі сәтте біздің елде мұндай әдістер қазақ мектебінде белең ала қойған жоқ. Біздің білім беру жүйемізде бұл баланы жалықтырып жіберетін баяндау түсіндіру, үлгіні көрсету тәрізді бекер іске жұмсалып жатады. Дамыта оқыту технологиясы өз бетінше баланың ойланып, қорытынды жасай білуге, сыртқы=ортамен қарым қатынас жасауға баулу, теориялық мәселелерді іс тәжірибеде қолдана білуге дағдыландырады және де шығармашылық ізденістерін қалыптастырады. Бұл технологияның басты атқаратын іс әрекеті - диолог, пікірлесу, пікірталас. Бұл оқытудағы мұғалім іс-әрекеті диологты ұйымдастырушы, әғни бағыт беруші, ал оқушылардың іс әрекеті бірлігін бір бағыт, бір мақсатта бағыттау. Оқушылардың білім деңгейін көтеру үшін шығармашылық тапсырмалардың орны ерекше болып келеді.
Яғни, бұл оқытудың идеясы бойынша оқушыға оқу мақсаттарын қоюдаа, қиындықтарды шешуде ешқандай көмек, дайын үлгі берілмейді. Осы мақсатты шешу үшін, оқушы өзі талқылап, оны жинақтап, жүзеге асырады. Мұнда мұғалім тек бағыт беруші. Әр берілген тапсырма бойынша оның дұрыстығын өз беттерінше дәлелдейді. Әр оқушы өз ойын білдіруге құқылы, жауаптар айтылып, тыңдалады. Оқушылардың берген жауаптары әр уаққытта дұрыс бола бермейд. Бірақ, әр оқушы өзінің жасаған еңбігінің нәтижесімен бөліседі, оны дәлелдеуге тырысады, өз ойын қорытындылауға үйренеді.
1.2 Сын тұрғысынан ойлау технологиясымен оқытудағы әдіс-тәсілдер түрлер
Сын тұрғыда ойлауға үйрету шығармашылық қабілетті жетілдірудің бірден бір түрі. Осы арқылы мұғалім тұлға ретінде өседі;
I. Шығармашылық ізденісте болады.
II. Сабақты тиімді ұйымдастыру (әр сабақ туралы ой-толғаныс)
III. Өзін толғандыратын мәселе бойынша Республика ұзтаздарымен еркін пікір алмасу (баспа және семинар)
Сабақтың дұрыс өтуіне, нәтижелі болуына әсер ететін бірнеше факторы
бар. Олардың барлығы да мұғалім сабақтың мазмұнына сай оқушылардың іс- әрекетін қаншалықты үйлестіре алуына қарай өзіндік тиісті мәнге ие болады. Ал, сыныптағы балалардың білімі мен білік өрісіне сәйкестендірілмеген оқыту формалары жасанды жұмыс түрінен аса алмайтыны анық. Сондықтан жаңа нәрселер жат болып қабылданбас үшін, әр жаңаның бойында осыған дейін қолданылып келген әдіс - тәсілдердің белгілі бір элементтері орын алып келгенін ескеру қажет. Әдетте, орта сыныптарда оқушылардың пәнге қызығушылығын тудырудың бір тәсілі ретінде грамматикалық ойындарды ұйымдастыру жиі аталып жүр. Дегенмен, ендігі жерде ойын түрлерінің ой қалыптастыруға бейімделе жүргізілгені тиімді. Ребустар мен сөзжұмбақ түзу, морфологиялық ұғымдар үздіксіз сөзтізбек жасату, қызықты диаграммалар жасату, кестелер жасату, арнайы картотекалар жасату т.б. сыныптағы жұмыстарда оқушының жарысуы мен ой тұжырымын беруі қатар қамтылады. Әрі оқушылардың өіндік әрекеттеріне негізделе орындалады. [4,16]
Енді жинақтап топтастыратын болсақ, әдістер төмендегідей жіктеледі:
1.Түсіндіру әдісі. Бұл әдіске ауызша баяндау түсіндіру, әңгіме, сұрақ жауап, лекция түрлерін жатқызамыз. Тыңдайтын үшбұрыштар әдісі арқылы тапсырманы орындатады. Мәтінді тыңдап, сұрақтарға жауап беру.
2.Кітаппен жұмыс әдісі: мұғалімнің түсіндіргенін кітптан қарау-анықтама, түсініктер, жоспар, конспект, тезис, газет журнал, сөздікпен т.б. жұмыс түрлері; І топ: Мәтіндегі негізгі ақпарат туралы не айтасың?
ІІ топ: Ғаламтордың тарихы туралы не білесің?
ІІІ топ: Қазіргі таңда ғаламторды қанша адам пайдаланады?
4. Техникалық құралдармен жұмыс істеу әдісінің бірі-демонстрациялық әдіс: экран бейнесі арқылы диафильм, кино, фрагмент т.б. Техникалық құралмен жұмыс істеу әдісінің тағы бір түрі: кодоскоп, эпидоскоп, компютермен жұмыс, бейне роликтер, слайдтар жатады; Сергіту сәті:
5. Жаттығу әдісі-ауызша, жазбаша және суретпен жұмыс, тақтамен жұмыс, өз бетімен жұмыс, қайталау, пысықтау кезінде ұлттық ойын пайдалану жұмысы. [10, 106]
Осы әдіс түрлеріне жеке жеке тоқталып өтсек.
A. Қызығушылықты ояту мақсатында
I. БББ кестесі
II.A.B.C әдісі
I. Көрнекілік
II. Т кестесі
III. Миға шабуы осы әдістерді қолдану өте тиімді.
A. 1. БББ кестесі
Донна Оглдің ойлап тапқан тиімді тәсілдерді бірі. Осы тәсіл арқылы шәкірттер өз бетінше жұмыс жасауға үлкен көмегін береді. Бұны кесте үлгісінде пайдалану өте тиімді. Сабақта оқушылар берілген кестені толтырып, тақырып бойынша ой қозғап, өзінің бұрынғы білімін еске түсіріп, сабақ соңында жаңа ақпаратпен толықтырады.
Білеміз
(біз не білеміз?)
Білгіміз келеді
(біз не білгіміз келеді?)
Білдік (біз не білдік және білуге не қалды?)
Көксерек - қасқыр
Қасқыр - түз тағысы
Қасқыр - ұлиды
Қасқыр - қауіпті аң
Қасқыр қанша жыл өмір сүреді? Қолға ұстап, асырауға бола ма? Қасқыр мен адам арасында достық бола ма?
Қасқырды қанша асырасаң да, орманға қарап ұлиды.
A.2. A.B.C
* А сұрақ қояды.
* В - жауап береді.
* С - айтқан жауаптарды алып тастайды, толық болмаса алып тастап отырады.
Топта үш оқушы отырады. A*сұрақ қоюшы, B*жауап берушы, C* бақылаушы рөлін атқарады. Қажетті жерлерді бақылаушы түртіп алып, сабақ соңында қорытындысын айтады.
Білімгерлер осы сұрақтарға стикерлерге жазбаша жазып жауап береді. Тілек немесе ұсыныстарын айтып, ой бөліседі.
A.3. Миға шабуыл әдісі
Бұл=ұжымдық талқылау, яғни мәселенің шешімін іздеуде қолданылатын тиімді әдіс түрі. Әр мүшенің қандайда бір проблемасын еркін тыңдау арқылы шешу. Осы әдісті әр сабақ кезінде дұрыс пайдалансақ, оқушының стандарты емес шығармашыл ойлауын дамытамыз. Сыныпты екі немесе үш топқа бөліп, қандайда бір қиындықтың шешімін табуды сұраймыз. Барлық оқушыларр өз пікірін айта бастағанда, оның ойын аяғына дейін тыңдайды, және бағаланбайды. Сабақ барысында бірнеше минут ішінде көптеген шешімдер мен пікірлер айтылады. Сабақ барысында пікірді көптігі маңызды (мақсат) емес, ол тек нақты шешім қабылдауға негіз бола алады.
Қағидасы мынадай:
:: Ұсынылған пікір сыналмайды және баға қойылмайды
:: Жұмыс пікірдің сапасына емес санына бағытталады ( яғни пікір анағұрлым көп болса, соғұрлым нақты шешім қабылданады).
:: "бір ауыз сөзбен" барлық пікір жазылып отырғаны дұрыс;
:: Берілген уақыттан аспауы тиіс.
Іс-тәжірибеден байқағанда, бірнеше минут ішінде көптеген пікірлер яғни шешімдер табуға болады. Бұл жерде пікірдің көптігі мақсат емес, ол тек нақты саналы шешім қабылдауға негіз болады. Қағидасы:
- ұсынылған пікір бағаланбайды, сыналмайды;
- жұмыс пікірдің сапасына емес санына бағытталған (неғұрлым пікір көп болса, соғұрлым нақты шешім қабылдауға таңдау болады);
- барлық пікірлер бір ауыз сөзбен жазылып отырғаны жақсы;
- белгіленген уақыт сақталуы тиіс.
Ой толғаныс
+ РАФТ
+ Еркін жазу
+ Венн диаграммасы
+ Кубизм әдісі
РАФТ әдісі
РАФТ стратегиясы- оқушы қандайда болмасын бір объектіні алып, сол рольге кіріп, өз ойын жазады. Бұл стратегияның қолданудың арқасында бала сол зат туралы ойын жазба түрде, бірінші жақта хабарлайды. Кейіпкерге хат деп алсада болады бұл стратегияны. Мына формада жазуға болады: хат, хабарландыру, жеделхат, өтініш, жарнама, бұйрық. Оқушы жұмысты бастамас бұрын мәтінді толық түсініп, бірнеше мәрте қайталап оқып, ой елегінен өткізеді. РАФТ әдісі арқылы оқушылардың тілін дамытамыз, қиялын өрбітеміз, өз ойларын қағаз бетіне түсіруге мүмкіндік береміз. Мысалға алсақ: Мен қазақтың қара домбырасымын. Күмбірлеген қоңыр үнімді, тыңдамайтын, ұнатпайтын қазақ кемде кем. Мені әр қазақтың төрінен табасың. Мен адамның көңіл күйін ішектерім арқылы жетікіземін.
Еркін жазу әдісі
Ой толғаныс кезеңінде сын тұрғысынан ойлау әдісін пайдалану өте тиімді. Оқушыларға жаңа ақпарат бойынша, одан қандай әсер алғанынғ не үйренгенін, нені тереңірек меңгергісі келетіні туралы жайлы өз пікірін қағазға түсіруді тапсырамыз. Жазуға 10-15 минут уақыт беріледі.
Оқушылар тобымен ақылдасып, ішінен ең үздігін яғни өлең, ең жақсы жазылған шығарма, эссені басқа оқушыларға айтады, ортаға салады. Бұл әдісті кез келген сабақта қолдануға болады. Бұл арқылы оқушылар алған білімдерін қорытады, оған сын көзбен қарауға, ойын түйіндеуге мүмкіндік береді.
Мысалы: Оқушының Ана тақырыбына арналған өлең шумағының үлгісі:
Ана, ана,
Данышпан ғой кең ойлы,
Қанымен де жанымен де жібиді.
Бар бақытын саған арнап береді,
Бірақ, сенде қарызым бар демейді.
Кубизм әдісін әр сабақта қолдануға болады. Кубик жасап, әр қырына сұрақтар немесе тапсырмалар жазамыз. Оны ортаға тастар, кімге қай қыры түсті, оқушы сол қырындаға тапсырманы орындайды, сұрақ болса, сұраққа жауап береді.
Бұл стратегияны 1984 жылы Чикаго университетінің профессоры Донна Огл шығарған. Оның мақсаты - таным үрдісінде рефлексивтілікті дамыту.
Сабақта жақсы нәтижеге жету үшін оыс стратегияларды, жақсы меңгеріп, әр сабақтың, әр кезеңінде пайдаланған ұтымдырақ. Сол арқылы оқуытуда біршама жетістікке жетуге болады.
1.3 Жаңа педагогикалық технологиялар арқылы етістік категорияларын оқытудың тиімділігі
Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда болуда. Атап айтқанда:
* білім мазмұны жаңа біліктермен, ақпараттарды қабылдау қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байи түсуде;
* -ақпараттық дәстүрлі әдістері-ауызша және жазбаша, телефон немесе радиобайланыс қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын беруде;
* баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани баюына, азамат, тұлға ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;
* мектеп, отбасы мен қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі рөліне мән берілуде.
Оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық-педагогикалық бағыттағы негізгі ой-тұжырымдары төмендегісінше сипатталады:
* есте сақтауға негізделген оқып білім алудан бұрыңғы меңгергендерді пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу;
білімнің статистикалық үлгісінен ақыл-ой әрекетінің динамикалық құрылым жүйесіне көшу;
* оқушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап оқыту бағдарламасына көшу.
Кез келген елдің экономикалық қуаты, халқының өмір сүру деңгейінің жоғарылығы, дүниежүзілік қауымдастықтағы орны мен салмағы сол елдің технологиялық даму деңгейімен анықтады. Жалпы қоғам дамуы мен жаңа технологияны енгізу сапалығы осы елдегі білім беру ісінің жолға қойылғандығы мен осы саланы ақпараттандыру деңгейіне келіп тіреледі.
Ал білім беру саласындағы технологиялық идеялар бұдан 400 жыл бұрын пайда болған. Бұл күнде оқыту технологиясы үлкен өзгеріске душар болып отыр. Мұғалімдер мен оқушыларға әр түрлі дидактикалық материалдармен қоса оқытудың техникалық құралдары жәрдемге келді.
Оқыту технологиясы педагогикалық әдістерге негізделген. 1960 жылдарда шетел зерттеушілері педагогикалық технология терминін енгізді. Педагогикалық технология дегеніміз - тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі бір педагогикалық жүйенің жобасы, ал педагогикалық жағдайларға сай қолданылатын әдіс-тәсілдер - оның құрамды бөлігі ғана. [В.Беспалько].
Педагогикалық технология оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру және оны өткізудің формасымен анықталады. Педагогикалық технологияның өзіндік ерекшелігі: қойылған мақсатқа жету, мүмкіндігіне кепілдік оқыту үрдісін құрастыру және оны жүзеге асыру. Оқытылатын пән мазмұны, мұғалім мен оқушының өзара байланыс іс-әрекеті, оқушының ішкі даму үрдісі негізінде анықталған нақты мақсат ғана педагогикалық технология құрылымын түсіну кілті бола алады.
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы барысында орта білім берудің жүйелі реформалануы қоғамдық тұрғыдан үлкен маңызға ие. Білім беруді реформалауды жүзеге асырудың және бір маңызды сипаты қазіргі уақыттағы оқыту үрдісін технологияландырудың қажеттілігінен туып отыр. Осыған орай, соңғы кезде оқытудың әр түрлі педагогикалық технологиялары жасалып, мектеп өміріне енгізіліп жатыр. Олар мыналар: Лысенкованың алдын ала оқыту, Шаталовтың интенсивті оқыту тірек сигналдарын пайдалану арқылы, Эрдниевтің ірі блоктан оқыту, мәселелік оқыту, оқытудың белсенді әдісі. [11]
Ал соңғы жылдары оқытудың модульдік технологиясы мен В.Монаховтың, Дьяченконың оқытудың ұжымдық тәсілдері, сондай-ақ, профессор Ж.Караевтың оқытуды дербестендіру мен ізгілендіру ұстанымдарына негізделген жаңа педагогикалық компьютерлік технологиясы еліміздің көптеген мектептерінде қолданылып жүр. Мектептерде жүргізіліп жатқан қазіргі тәжірибелік-сынақ жұмыстардың басты міндеті жаңаша оқытудың педагогикалық технологиясын оқыту үрдісіне енгізу болып табылады. Мәселен, Л.Занков, Д.Эльконин, В.Давыдовтың бірлесе жасаған Дамыта оқыту жүйесі бір-бірімен тығыз байланысты әрі мынадай ұстанымдардан құралады:
1. жоғары деңгейдегі қиындықта оқыту;
2. теориялық білімнің жетекші рөлі;
3. оқу материалын жеделдете оқыту;
4. оқу үрдісін оқушының сезінуі;
5. барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеуі.
Оқушының жас күнінен өзіндік пікірлі болуын қалыптастырудың тұлға үшін ықпалы өте зор. Жеке басының еркіндігін сезген баланың қиялында тұсау болмайды. Қандай сапада жазса да, қалай етіп жазса да оқушының өз күші жұмсалған еңбегін ерекше бағалау орынды. Баланың жеке басының еркіндігі - оның сана теуелсіздігіне жол ашады. Ол ешкімге ұқсамайтын, ешкімді қайталамайтын - өзіндік, яғни баланың даралық қасиеттері қалыптасады. Ал, ғалымдардың айтуынша - шығармашылық қабілетінің дамуы - оқыту процесінің ұйымдастыруына тікелей байланысты болғаны ғой. Осы таңдағы мектептердің іс-тәжірибесіне дамыта оқыту жүйесі біртіндеп, енгізіліп жатыр. Дамыта оқыту жүйесінің сабақтары оқушының ойлау мен практикалық іс-әрекетін ұйымдастыру болып табылады. Ал, ойлау мен практикалық іс-әрекет арқылы - оқушының шығармашылық қабілеті дамитындығын білеміз. Дамыта оқыту жүйесінің қағидаларын ұстанған мұғалім, дайындықсыз сабақ өткізе алмайды. Бұл мұғалім еңбегінің шығармашылығының болуын талап ететін жүйе. Бұл жүйеде - оқытудың мақсаты, мазмұны, формасы, әдісі, баға қою - тәсілі дәстүрлі оқытумен ешбір сәйкестік таппайды. Дамыта оқыту жүйесінің нәтижесінде - оқушы өз пікірін айтуға, оны дәлелдеуге, салыстыруға, болжам жасауға, қорытынды жасауға және өз білімін қажетіне орынды пайдалана білуге үйренеді.
2. Етістік категориясын сын тұрғысынан ойлау технологиясымен оқыту
Етістік -тіліміздегі сөз таптардың ішіндегі ең күрделі грамматикалық категория түрі. Етістіктің күрделілігі мынада. Оның лексика -- семантикалық сипат ымен, бай лексика-грамматикалық тұлғаларымен,синтаксистік қызметімен тығыз байланысты болуында. Етістік сөйлемде негізгі қызметті атқарады. Сонымен қатар ол сөздердің меңгері қабілетін өте жоғары бағалайды.
Яғни Мағынаны тану бөлімінде оқушыларға бейне ролик көрсетіп, сол арқылы етістікті табуды сұраймыз. Оқушылар не көргенін баяндап, оның ішінен етістіктерді табады. Оларға сұрақ қою арқылы етістікті табады. Мысалы: Далада құстар ән салды. Не істеді? Ән салды.
Жаңбыр тырсылдап жауып тұр. Жаңбыр қайтты? Жауып тұр.
Яғни оқушы өзі сұрақ қояды. Оған жауап тауып, ереже құрастырады.
Етістік дегеніміз іс әрекетті білдіреді. Қайтты? Не істеді? деген сұрақтарға жауап береді-деп түсіндіреді.
Ой толғаныс бөлімінде еркін жазу әдісін қолдануға болады. Оқушыларға Алғашқы қоңырау атты тақырып беріледі. Оқушылар осы бойынша эссе немесе өлең шығарып оқиды. Ол сөйлемдегі немесе өлеңдегі етістікті тауып, жасалу жолын түсіндіреді. Алғашқы қоңырауды асыға күттім. Мектепті, апайларымды сағындым. Мен биылғы оқу жылына жақсы дайындықпен келдім. Енді осы сөйлемде күттім, сағындым, келдім бұлар етіітіктер. Қимылды білдіріп қайтты? Не істеді? деген сұрақтарға жауап береді.
Пәннің практикалық түріне ылғида мән беріп назар аударып отыру, оқушылардың қазақ тілі сабағына зейін аудартуы, яғни тілдік тақырыптарды саналы түрде меңгерудің ең басты формасы. Бұл арқылы оқушының мотивтерін оятудың негізгі күші болып табылады. Мотив дегеніміз оқушылардың білуге құштарлығынан, зейіннен және сабақтағы белсенділігіненен байқаймыз.
Сондықтан, олардың қызығушылығын қалыптастыру мынадай баспалдақтар арқылы жүргізілгені тиімді:
Әр сабақтың қызықты болуы
Мұғалімнің тілдік білім машықтардың қажеттіліктерін білуі
Тілдік білімге деген машықтардағы ішкі қажеттілкіті дамыту.
Осы үшеуін ылғи тығыз байланыста болса әр сабақ сапалы болары хаһ.
Пәнге деген қызығушылық тақырыптағы жаңашылдық элементтердің қамтылуымен байланысты да туындап отырады. Мысалы, сөз таптары туралы оқушының алған жалпы түсініктерін қызықты детальдармен толықтыруға болады. Оған морфологияның етістік саласын оқытқанда көз жеткізуге болады. Етістіктің өзіне тән көптеген ерекшеліктері бар: көсемше тұлғалы етістіктер жеке тұрып толық мағыналы сөз есебінде қолданылмайды, көсемшелерге көптік, септік, тәуелдік жалғаулары жалғанбайды; көсемшелер тек етістік сөздермен ғана тіркесіп қолданылады; есімше тұлғалы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz