Бастауыш мектепте медициналық технологияларды қолдану ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Мектепке дейінгі және бастауыш білім кафедрасы

Қорғауға жіберілді
Бағдарлама көшбасшысы
___________ Т.Б.Байназарова
__________2021 ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

ТАҚЫРЫБЫ: Бастауыш мектепте денсаулықсақтау технологияларын қолданудың ерекшеліктері

5В010200-Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі білім беру бағдарламасы бойынша

Орындаған:. Сейсен Маржан
күндізгі оқу бөлімі, 3 курс 3 ж.
студенті

Ғылыми жетекшісі: п.ғ.м., аға оқытушы Э.Н.Айтжанова

Алматы, 2021

КІРІСПЕ

Көптеген ғалымдар денсаулық - бұл жеке тұлғаның барлық әлеуетін ашудың алғышарты, бұл оқушылардың денсаулықты сақтауға қаншалықты бейімделуіне және салауатты өмір салтын қалыптастыру дағдыларына байланысты деп санайды. Г.С. Акиева, Г.Д. Әлімжанова, А.В. Ахаев, Е. Д. Даленов, А.С. Имангалиев, Ж.О. Жылбаев және басқалары бұл мәселені адамның физикалық, психикалық және әлеуметтік әл-ауқатына қатысты қарастырады [1-5].
Денсаулық - бұл аурудың болмауы ғана емес, бұл белгілі бір дене дайындығының деңгейі, ақыл-ой мен физикалық жетістіктердің негізі.
Денсаулықты сақтау және қалпына келтіру әр адамға байланысты. Олардың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін денсаулық күтімі жасалуы керек. Денсаулықты сақтау үшін салауатты өмір салтын ұстану маңызды. Сонымен бірге оқушының жеке басы ең құнды нәрсе.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша адамның денсаулығының 52% -ы оның өмір салты мен жағдайына байланысты. Қазақстан Республикасындағы оқушыларды медициналық тексеру нәтижелері бойынша оқушылардың 44,8% -ы ауырады, оның 35% -ы тұрақты медициналық бақылауға мұқтаж [6].
БҰҰ-ның Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының айтуынша, денсаулық дегеніміз - бұл физикалық ақаулар мен аурулардың болмауы ғана емес, сонымен қатар физикалық, рухани және әлеуметтік әл-ауқаттың жетістігі.
Денсаулық сақтау - мектептегі білім беру үдерісінің нышандарының бірі. Бұл денсаулық сақтау технологияларында, салауатты ортаны құруда, оқушылардың денсаулығын сақтау мәдениетін қалыптастыру мақсатында мұғалімдердің медициналық қызметкерлермен, әлеуметтік педагогтармен, психологтармен өзара әрекеттесуінен көрінеді. Алайда мұғалімдер медициналық технологияны әрдайым қолдана бермейді. Оқушылар өз денсаулығына ерекше мән бермейді, олардың көпшілігі денсаулық туралы аз біледі, денсаулығына қамқорлық жасаудың қарапайым дағдылары жоқ.
Жақында көптеген педагогикалық, психофизиологиялық, медициналық зерттеулерде, атап айтқанда, Р.И.Айзман, В.Ф.Базарный, И.И.Брехман, Е.Н.Вайнер, Э.М.Казин денсаулық сақтаудың негізгі факторы болып салауатты өмір салты табылады., В.В.Колбанов, А.Г.Комков, Г.А.Кураев, Лисицын, Н.К. Смирнов [7-10] және басқалары ғалымдардың еңбектерінде атап өтілген.
Денсаулық мәселелері ғылыми әдебиеттерде кеңінен талқыланады. Адам денсаулығына қатысты негізгі мәселелер Н.М. Амосов, П.К.Анохин, Г.А.Апанасенко, К.И.Адамбеков, Р.М.Баевский, И.И.Брехман, В.П.Казначеев, Е.Казин, Г.А.Кураев, Ю.П.Шорин, А.Г.Шурина, [11-13] және басқалар.
Денсаулықтың жетіспеушілігі адамның өмір салтына байланысты, денсаулықты мүлдем бағаламайды, сондықтан ол сәтсіздікке ұшырайды. Осы тұрғыда денсаулық мәселесін талқылау білім беру процесін санитарлық-гигиеналық, әлеуметтік-медициналық, психофизиологиялық факторларды ескере отырып ұйымдастыруды көздейтін ашық ақпараттық-профилактикалық проблемадан педагогикалық проблемаға айналады. Білім беру жүйесіндегі денсаулық мәселелерін қарастырған ғалымдар: Р.И. Айзман, Е.А. Бабенкова, М.М. Безруких, Г.К. Зайцев, Н.А. Заруба, В.В. Колбанов, О.А. Никифорова, Н.К. Смирнов, В.Д. Сонкин, Л.Г. Татарникова, В.И. Ярославцева, М.Т. Турскелдина, М.И. М.Ш. Тұяқбаева, Е.Қ. Уанбаев және басқалар.
Денсаулық ұғымы мен мұғалімдер және оқушылардың денсаулығы арасындағы байланыс маңызды, өйткені білім беру мекемелері оқушыларды әлеуметтендірудің маңызды буыны болып табылады, мұнда басқа құндылықтармен қатар денсаулық құндылығын білуге, оларды өзін-өзі қорғауға итермелейді.
Ғылыми мәліметтерге сүйенсек, оқушылардың денсаулығының қазіргі жағдайы денсаулық сақтау саласында білім беру парадигмасын енгізу қажеттілігін көрсетеді. Денсаулық сақтау саласындағы білім беру жүйесі білім беру ұйымдарында оқушылардың денсаулығын сақтау мен дамытуды қамтамасыз ететін сау ортаны құруды талап етеді. Оқушыларды денсаулық сақтау мәселелері бойынша оқыту мен тәрбиелеуді ұйымдастыру дегеніміз - балалардың рухани және физикалық әл-ауқатын қорғауға бағытталған психологиялық-педагогикалық және санитарлық-гигиеналық принциптерге негізделген салауатты өмір салты қағидаларын жүзеге асыру.
Білім беру процесін денсаулық тұрғысынан ұйымдастыру оқушының денсаулығын сақтау мен нығайту үшін үнемі қажеттілік туғызады. Қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық өзгерістер жағдайында оқушылардың денсаулығы проблемасының өзектілігі көрсетілген. Еліміздің әр аймағындағы оқушылардың денсаулық жағдайын талдау көрсеткендей, оқушылар үшін қолайлы жағдайдың болмауына және мектеп директорлары мен мұғалімдерінің денсаулыққа көп көңіл бөлмеуіне байланысты мектеп бітіргенге дейінгі сау оқушылардың саны азайып келеді.
Антропов М.Б., Аршавский И.А., Гравская Н.Д., Летунов С.П., Мотилянская Р.Е., Филин В.П., Фомин Н.А. және басқалары - мәселені шешу жолдарын кеңінен қарастырды. Мектептегі сауықтыру-профилактикалық жұмыстардың биомедициналық-гигиеналық бағыттары ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған.
Әдеби дереккөздерге сәйкес, Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі әлемдік білім кеңістігіне ену үшін мазмұны мен тұжырымдамалық базасында елеулі өзгерістерді қажет етеді. Осы себепті мәдениеттің барлық байлығын игерген, үйлесімді, адамгершілікті, өз мүдделерін мемлекет мүддесімен ұштастыра алатын адамды тәрбиелейтін жақсы мектеп құру жоспарлануда. Бұл саладағы инновациялар оқушылардың денсаулығын сақтайтын, нығайтатын және дамытатын, ұжым алдында жеке тұлғаның мүдделерін қорғайтын ынтымақтастық педагогикасы арқылы дамиды.
Әдебиеттерді талдау сау ұрпақ тәрбиелеудегі әлеуметтік ортаға деген сұраныс пен жалпы білім беру жүйесінде денсаулық сақтау жүйесінің болмауы арасында қайшылық бар екенін көрсетеді. Осы қарама-қайшылықты жою үшін мәселені шешу жолын өзгерту керек: білім беру жүйесіне медициналық технологияларды енгізу. Осыған байланысты диссертацияның тақырыбы: Денсаулық сақтау технологияларын бастауыш дене тәрбиесінде қолданудың ерекшеліктері деп анықталды.
Зерттеу мақсаты: Бастауыш мектепте денсаулықсақтау технологияларын қолданудың теориялық негіздерін анықтау, әдістемесін ұсыну және оның тиімділігін эксперименттік-тәжірибелік жұмыста тексеру
Зерттеудің міндеттері:
1. Бастауыш мектепте денсаулықсақтау технологияларын қолданудың теориялық негіздерін анықтау
2. Бастауыш мектепте денсаулықсақтау технологияларын қолданудың әдістемесін жасау;
3. Бастауыш мектепте денсаулықсақтау технологияларын қолданудың әдістемесін тиімділігін тәжірибелік-эксперименттік жұмыста тексеру
Зерттеу нысаны: бастауыш мектептің оқу процесі.
Зерттеу пәні: Бастауыш мектепте медициналық технологияларды қолдану ерекшеліктері.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізіне мыналар кіреді: жеке тұлғаны дамыту туралы философиялық, психологиялық және педагогикалық ғылымдардың ілімдері, денсаулық сақтау дағдыларының психологиялық-педагогикалық тұжырымдамалары, сана мен іс-әрекеттің бірлігі, білім теориясы, теория мен практика арасындағы байланыс принциптері, педагогикалық технологиялар.
Зерттеу әдістері: осы тақырыптағы философиялық, психологиялық, ғылыми-педагогикалық, медициналық әдебиеттерді талдау, зерделеу, жүйелеу, мектепке дейінгі ұйымдарда салауатты өмір салтын қалыптастыру процесін бақылау, даулар, сауалнамалар, тестілер, тәрбиешілермен, балалармен сұхбаттасу эксперименттердің нәтижелері және оларды жалпылау ...
Зерттеудің практикалық маңызы: бастауыш сынып оқушыларына денсаулық сақтау технологияларын қолдану әдістемесі жасалды, денсаулық сақтау технологиялары негізінде құрылымдық жұмыстары жүргізілді.
Диплом жұмысының құрылымы: тезис кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Зерттеу базасы: Алматы қаласы №124 жалпы білім беретін мектеп КММ алынды.

1. ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1 Денсаулық сақтау технологияларының педагогикалық негізі

Қазақстан Республикасындағы білім берудің қазіргі тұжырымдамасы мен білім беру жүйесін реформалаудың негізгі бағыттарына білім беру үдерісіндегі педагогикалық технологиялар білім беру процесінің педагогикалық технологиялары және денсаулық сақтауды ұйымдастырудағы жаңашылдық ретінде енеді. Оқу мазмұнындағы инновация - бұл оқу процесіне қатысушылардан көп күш пен қажырлы еңбекті талап ететін процесс. Бұл, өз кезегінде, физиологиялық шамадан тыс жұмыс және психо-эмоционалды шамадан тыс жүктеме түрінде организмнің функционалдық күйінің әртүрлі ауытқуларын тудырады. Сондықтан сыныптар созылмалы ауруларға, психикалық ауытқулар мен стресстерге толы.
Технология ұғымы ХХ ғасырдың 60-жылдарында педагогика ғылымына ене бастады. Қазіргі кезде технология ұғымы бастапқы затты түрлендіру арқылы күтілетін параметрлерді алуға қажетті әдістер жиынтығы ретінде түсіндіріледі. Денсаулық сақтау технологияларында күтілетін параметр - адамның физикалық, психологиялық және әлеуметтік жағдайының жетістігі (жасөспірім, ересек адам). Ал педагогикалық технологиялар күтілетін параметрлерге жетуді жеңілдететін бірқатар талаптарға жауап береді. Технологияның басты ерекшелігі - оның көмегімен түпкілікті нәтижені болжауға болады.
Технологияда мақсат негізгі компонент ретінде көрінеді және оған жету деңгейін анықтай алады. Технология алға қойылған мақсаттарға жету үшін барабар құралдарды қолдана отырып, оқу процесінің құрылымын анықтауға мүмкіндік береді. Адекваттылық (адекваттылық) деп педагогикалық технологиялардың оқушылардың жас ерекшеліктеріне, олардың физикалық және психо-эмоционалдық жағдайларына сәйкестігін түсіну керек. Сонымен бірге, қазіргі педагогикалық жағдайдың педагогикалық технологияларын қолдана отырып медициналық көмек көрсету әдістерінің өзектілігі.
Жақында дәстүрлі сынып жүйесінде оқу процесін ұйымдастырудағы кейбір кемшіліктер анықталды. Сондықтан оқытудың тиімділігін арттыратын заманауи педагогикалық технологияларды табу маңызды міндеттердің бірі болып табылады.
Технология - бұл білім беру процесінің қажетті әдісі - техникалық және адами ресурстарды қолдана отырып, оқытуды жетілдіру арқылы білімді алу тәсілдері мен жүйесі.
Білім беру технологияларын жіктеуде медициналық технология деген түсінік жоқ. Алайда, денсаулық сақтау технологиясы ұғымы бастауыш сынып оқушыларының денсаулығын қалыптастыру, сақтау және жақсарту бойынша білім беру мекемесінің барлық жұмысын біріктіреді.
Бүгінгі мектептің мақсаты - оқушыларды өмірге дайындау. Оқушының мектепте алған білімі оның болашақ өміріне қажетті білім болуы керек. Бұл мақсатқа оқушылар мен мұғалімдердің денсаулығын қамтамасыз ететін, оқу үдерісін ұйымдастырудың әдістерін біріктіретін сауықтыру педагогикасының көмегімен қол жеткізуге болады. Педагогиканың соңғы жетістіктері туралы біле отырып, мұғалім оқушылармен, ата-аналармен, медициналық қызметкерлермен және олардың әріптестерімен бірге педагогикалық процестің барлық қатысушыларының денсаулығын сақтау мен нығайтуға бағытталған.
Ол үшін оқу ме кемелерінің оқу жоспарының жы лжымалы бөлігін дамыту қаж ет.
Ар найы принциптер ішінде са уықтыру пе дагогикасының заңдылықта рына сүйенетін пр инцип - зияныңды ке лтірме, яғни медицина қыз меткерлері, педагогтар, ата - ан алар үшін бірдей маңыз ды зиян ке лтірмеу пр инципі. Бұл принцип негізінде кез - ке лген мамандардың кәсіби эт икасы, медициналық де онтология, педагогика мен ди дактика негіздері құры лады.
Біліктілік пен дағдыны қай талау принципі ең маңыз дылардың бірі. Бірнеше рет қай талау нәтижесінде ди намикалық стереотиптер ендіріледі. Әре кет элементтерінің си паттамасы жаттығул ар мен олардың ор ындалу шарттарын өзг ерткен жағдайда, әдіс-тәсілд ердің көптүрлігі мен әр түрлі тапсырмаларда көрінеді.

Үздіксіздік пр инципі сауықты ру педагогикасының то лық жүйе екендігінің құры лым заңдылықта рын көрсетеді. Ол оқушы жүкт емесі мен демалысын ке зекпен жүйелі қайталау пр инципімен тығыз байланысты. Бұнд ай кезекпен қай талану оқушыларға тиімді әсер ет еді, сабақтан са баққа, бір кезеңнен бір ке зеңге өтуіне көмектеседі.

3 гигиеналық фа кторлар.
Бұл құралдарды ке шенді түрде пайдаланған да ғана сауықты ру педагогикасы мінд еттерін шешеді. Қозғал ысқа бағытталған құра лдарда сауықты ру технологияларының міндетін ше шеді және оларға мы налар жатады:
қозғал ыс;
физикалық жа ттығулар;
се ргіту минуттары мен үзіліст егі бойжазулар;
эм оцияны басу мен ты ныштық минуттары;
ги мнастика (сауықты ру гимнастикасы, са усақтық, корригирация-лық, ты ныс алу, салқын тиюдің ал дын алу, сергіту ге арналған);
емдік де не шынықты ру;
қозғалысты ой ындар;
массаж, пс ихогимнастика, тренинг т.б.
Метеорологиялық жағда йды бақылап от ыру (күн сәулесі, ауа мен су те мпературасының әсері, атмосфералық қыс ымның өзгерісі, ау аның қозғалысы мен ио ндануы, т.б.) оқушы ағзасындағы би охимиялық өзгеріст ерді анықтауға, оқушы денсаулығы мен жұмысқабіле ттілігінің өзгеруіне соқты рудың жағымсыз фа кторларының алдын ал ады.
Күн және ауа ванналарын са уықтырудың өзіндік құра лдары ретінде көрсетуге бо лады: фитотерапия, ар оматерапия, ингаляция, ви таминді терапия (та мақ рационына ви таминдерді қосу, суды ио дтау, жылына 2 рет (же лтоқсан мен көктемде) гл ицин аминқышқыл ын оқушылардың ес те сақтауын күше йту мақсатында қол дану).Мектепте фи тобарлар, физиотерапия ка бинеттерін ашу, педагогикалық оқуш ыны сауықты ру тренингтерін өткізу де жа тады.
Жоғарыда ке лтірілген құра лдарды пайдалануға қой ылатын бірден-бір та лап оларды жүйелі, ке шенді түрде пайдалану қаж ет.
Олар:
ал дын алу әдістері қол данылатын сабақ түрінде;
фу нкционалдық музыкаларды қол дану;
сабақты ау дио сүйемелдеу;
жоғары мен төмен бе лсенділікті қажет ет етін сабақта рды кезек қою
арқылы;
қай та оралту іс- шаралары түрінде;
жаппай сп орттық -сауықты ру іс-шаралары арқылы;
де нсаулық мерекесі;
та биғатқа серуендеу;
эк скурсия;
оқушының ата - ан асымен жұмыс бағыттарында са лауатты өмір
салтын на сихаттау мақсатында ат а-аналар жиналысында де нсаулық
сақтау технологиялары арқылы ұйы мдастыру- теориялық, пр актикалық сабақта рды өткізу;
педагогикалық ұжы мды оқып үйрету ба рысында қолданылуы мүмкін.
Де нсаулық сақтау технологиясы әдіст еріне сауықты ру педагогикасы мінд еттерін шешетін тәсілд ер жатқызылады. Оқыту әдісі (гр ек сөзі бір нәрсеге ба рар жол) дегеніміз мұғалімнің оқыту мақса тына жету үшін жүйе ленген іс-әрекеті.
Де нсаулық сақтау технологияларын құра йтын әртүрлі сауықты ру іс-шараларының оқушы де нсаулығына позитивті әсерінің тиімділігі әдіс-тәсілд ердің сапасымен ем ес, оның қаншалықты са уатты жалпы жүйе ге кіріктірілгені, оқушы мен пе дагог денсаулығына бағыт талғандығы, тиімділігімен анықта лады.

Са лауатты өмір салты ұғымы ад амның қызметін өз деңгейінде жүргізу ге қажетті өмір, еңбек, де малыс, тұрмыс жағда йларын сауықты ру үшін жасалатын әре кеттері екендігін көрс етеді. Денсаулық сақтау те хнологиялары барлық оқу са тыларында оқу-тәрбие үрдісінің са пасын
көтереді, әрі тұлғаны да мытады, оның әртүрлі бағыттағы та лабын жүзеге ас ырады.

Денсаулық сақтау те хнологиясы формалардың, құра лдардың және әдістердің жи ынтығын көрсетеді, ол ар адамның де не, психикалық, ад амгершілік және әлеуметтік жетістігін қол даудағы оптималды нәти желерге қол жеткізу ге бағытталған.
әле уметтік бейімделген және тұлғалық да мытушы технологиялар (ӘБТ ДТ). Олар оқуш ының психологиялық де нсаулығын қалыптастырушы және шы нықтырушы, тұлғаның пс ихологиялық бейімделу ре сурстарын көтеруді қам тамасыз етеді. Мұнда тек оқуш ылар ғана емес, ол ардың ата - аналары, пе дагогтар қатысатын әртүрлі әле уметтік-психологиялық тр енингтер, әлеуметтік және жанұялық пе дагогика бағдарламалары жа тады.
емдеу-сауықты ру технологиялары (ЕСТ) ме дициналық-педагогикалық білімд ерді жинайды: оқушы де нсаулығын қалпына ке лтіретін емдеу пе дагогикасы, емдік дене шы нықтыру.
Де нсаулық сақтау технологияларының оқушыларға әсері ме дицина психология-педагогикалық диагностикасы мен мо ниторингтің кешенді әдіст ері арқылы бағаланады. Үнемі кері ба йланыс жасап бақыл ап отыру жұмы стардағы олқылықтарды түзе туге көмектеседі.
Қор ыта келгенде, ба стауыш мектептің де нсаулық сақтау ортасы де геніміз-әлеуметтік- педагогикалы қ жағдайлардың, оқуш ының адаптациялық мүмкіндікт ерін жүзеге ас ыруға қажетті фи зиологиялық компоненттердің, де нсаулықты сақтау мен дамытуға әсер ет етін факторлар жи ынтығы.

1.2. Бастауыш ме ктептің дене тәрб иесінде үрдісінде қолданылатын
А.Ба йтұрсынұлы Тәні са удың жаны сау ек енін айта от ырып, Ең әуелі бәрінен бұрын тазалықтың қадірін біл. Тән са улығының тамыры - та залықта, жан саулығының та мыры саулықта деп де нсаулықты сақтаудың маңыз ды жолын меңзе йді. Себебі, де нсаулықтың кепілі - тән мен ардың та зылығы. Ол саулықтың ірг етасын қалайды. Мәсе лен, М.Жұмабаев өзінің Пе дагогика оқулығында Сау жан сау де неде ғана болады де ген адамзат дүни есінің ескі мәтелін дұрыстай от ырып, оқушының де нсаулығы мәселесін Де не тәрбиесі бөлімінде ег жей-тегжейлі қарастырады.Оқушы бо лашағы оның денсаулығына ба йланысты. Оқу, білім алу, үйрену не месе біреуді үйр ету үшін адамға мықты де нсаулық керек. Же ке тұлғаның денсаулығын сақтауға де ген құндылық бағда ры әрдайым әртүрлі жағда йларда өзінің ойлары мен іс-әре кеттерін денсаулығын сақтауға бағыт тай алуы. Оқуш ылардың дені сау болу үшін ұст аздар оған жақсы дәстүрлер мен әде ттерді сіңіріп, салауатты өмір са лтын сақтаудың қаж еттілігі мен оны іске асырудың жо лдарын үйретуі қаж ет.
Қазақ ұлтының са лауаттылық, парасаттылық, им андылық, адамгершілік, тәлім-тәрб ие туралы өлм ес құнды ұлттық мұра сының дамуын шо лып өтсек, Ибн си на еңбектері, Шығыс ар истотелі атанған ғұла ма әл-Фараби, Ом ар Хайям ру байлары, түркі тілдес ха лықтардың бәріне өшп ес рухани мұра қал дырған: Жүсіп Оқушысағұни, Ма хмұт Қашқари, Ахмет Иа ссауи, Хайдар Ду лати шығармаларының ор ны ерекше.
Ор ганизмді шынықтыру.Әр түрлі ау рулардың алдын алу үшін ор ганизмді үнемі шынықты ру қажет. Шы нығудың арқасында ор ганизм қоршаған ор тадағы температураның күрт өзг еруіне бейімделеді және ор ганизмнің жұқпаларға қар сылығын жоғарлатады. Шы нықтыру ем шараларын таңдау кезінде адамның жа сы, денсаулығы, шы нығуға бейімделу дәре жесі және т.б. жеке ер екшеліктерін ес керу қажет.
Дұрыс то лыққанды та мақтану.Денсаулықты сақта уда уақытымен және дұрыс та мақтанудың маңызы зор. Жүріп ба ра жатып, кітап оқып от ырып, теледидар ал дында тамақта нуға болмайды. Ма йлы, тұзды, тәтті тағамдарды қаб ылдауды шектеген жөн, та мақты аса көп жеуге, ұйықтар ал дында тамақта нуға болмайды.
Са лауаттану тұтасымен алған да жеке тұлғаның, қоғам ның, табиғат тың денсаулығы ту ралы ғылым. Ад ам денсаулығы тән, де не, психологиялық, им андылық-адамгершілік және әле уметтік денсаулықтар құра ушының өзара ба йланысы мен өзара үйл есімді әрекеттерінен қал ыптасады. Кез-келген өза ра әсер әрекет ет уші ретінде де, жауап бе руші ретінде де анықталады.
Әле умет себепші болған ау рулар санының өсуіне, ад амның әлеуметгік би ологиялык мәні арасындағы қар ама-қайшылықта рдың шиеленісуіне ба йланысты салауаттанудың па йда болуы заңды лық. Салауатгану ғыл ымы аурудың алғашқы ал дын алу әдіснамасын, де нсаулықты сақтау және ны-ғайту ам алдары мен әдістерін зе рттейтін салауатты өмір са лтын қалыптастырудың ғыл ыми негізі болып та былады.
Салауаттанудың рөлі ад амның ішкі биологиялық та биғатымен, өзін қор шаған тірі жөне өлі табиғат пен өзара әсері са пасын өзгерту, кикілжіңнің көзін жою бо лып табылады.
Са лауаттану ғылымы қал ай денсаулықты сақта удың ұстанымдары мен тетікт ерін зерттейді. Са лауаттану нысаны, біріншіде ндені сау адам, екіншіден оны қор шағандардың ба рлығы және денсаулыққа әре кет етуші фа кторлар, үшіншіден аурудъщ па йда болу се бептері, организмнің дені сау күйге ор алу тетігі, қорғануға бейімделу тетікт ері, төртіншіден сақтандыру және са уықтыру ша ралары болып та былады.
Денсаулық қат ерінің негізгі факторлары қозғал ыс күшінің кему са ддарынан қимылдың ке муі (гиподинамия), де не массасының ар туы, жүйесіз тамақта ну, қоршаған ор та нысандарының ба рлығының көптеген уы тты заттармен ла стануы, өндірісте және тұрмыста күйз еліс туғызатын жағда йлар, зиянды әде ттердің (шылым ше гу, алкоголь па йдалану, уланқор лық, нашақор лық, т.б.) кең таралуы. Са лауаттану ғылымы қан дай амалдардың жәрд емімен денсаулықты сақтап, нығай туға болатынын ег жей-тегжейлі түсіндіреді. Салауатты өмір са лтын қалып-тастырудың негізгі бағыт гары мыналар:
:: же ке және қоғамдық ги гиена;
:: дене шы нықтыру, ги подинамиямен күрес;
:: организмді жа ратылыс-табиғи факторлармен су, ауа, күн;
:: күн тәртібін тиімді па йдалану;
:: дұрыс және уақтылы та мақтану;
:: жұкп алы аурулардың ал дын алу;
:: тән ауруларынан сақта ндыру;
:: жарақат танудан, уланудан, т.б. сақта ндыру;
:: зиянды әде ттерден (темекі та рту, алкоголь, есірткілік) сақта ндыру;
:: жыныс ги гиенасы;
:: психопрофилактика және психогигиена;
:: кикілжің және де нсаулық;
:: экология және де нсаулық.
Салауаттанудың негізгі мақса ты әрбір жеке ад амның және тұтастай қоғам ның денсаулығын қам тамасыз ету. Салауатты өмір са лтын қалыптастырудың негізгі мақсаты-оқуш ылар мен жастарда жас ер екшеліктеріне, құнд ылық бағдарларына және им андылық-еріктілігіне сәйкес са лауатты өмір салтының ұғым дарын, дағдыларын және уәжд ерін қалыптастыру.
Бүдан мы нандай міндеттер ту ындайды:
салауатты өмір са лтының әдістерін үйр ету;
өз денсаулығына қоғам дық игілік, қоғамның ру хани құндылығы ретінде жа уапкершілікпен қар ауға тәрбиелеу;
негізгі ги гиеналық дағдыларға төсе лдіру;
осы заманғы ау ру түрлерімен және ол арды алдын алу ша раларымен таныстыру.
Ад ам денсаулығы, ең ал дымен, өмірлік сара жолға тәуе лді, ал өмір жолы та рихи, ұлтгық дәстүрл ер мен тұлғалық бейімділіктер бо йынша анықталады.
Де нсаулық деген не?Де нсаулық үғымына берілг ен анықтамалар өте көп. Үлк ен медициналық эн циклопедияда денсаулық ор ганизм мен жүйенің атқаратын қыз метін сыртқы ор та теңдестіріп, ешқан дай ауырсыну өзг ерістері байқал майтын адам күйі ретіндс си патталады. Дүниежүзілік де нсаулық сақ-тау ұйы мының анықтамасы бо йынша Денсаулық де геніміз бұл аурудың не месе дене кем та рлығының жай ғана жоқ болуы ем ес, денелік, пс ихикалық және әлеуметтік тұрғыд ан ойдағыд ай толық күйі.
Ак адемик Н.М.Амосов ад ам денсаулығы мүше лердің атқаратын қыз мет сапасы то лық сақталған кезде ол ардьщ барынша көп өнім бе ретінін бағалауға бо латын мөлшермен анықта лады деп жорамалдайды же ке бас гигиенасы;
:: де не шынықты ру;
:: тиімді тамақта ну;
:: оңтайлы қим ыл тәртібі;
:: зиянды дағды лар мен құмарлықтан (те мекі тарту, ал коголь, есірткі заттарын қол дану, т.б.) бас тарту;
:: жағым ды эмоциялар.
"Тәнн ен жан артық еді, - де йді Абай ат амыз - тәнді жанға бас ұрғызса ке рек еді. Жоқ біз олай қыл мады, ұзақтай шулап, қарғад ай барқылдадық. Жан бізді жас күнімізде би леп жүрген еді. Ер жеткен соң, күш енген соң, оған би летпедік, жанды тәнге бас ұрғыз дық, ешнәрсеге көңілм ен қарамадық, көңіл ай тып тұрса сенбедік. Көзб ен көрген нәрс енің де сыртын көрг еннен-ақ тойдық..."
Азаматтың дені сау бо луы салауатты өмір сүруді қал ыптастырумен тікелей ба йланысты, яғни салауатты өмір са лтын қалыптастыру - де нсаулық кепілі. Осы ретте, са лауатты өмір салтын қал ыптастыру үшін қандай жағда йларға назар ау дару керек де генге келсем. Со нымен салауатты өмір са лты деген не? Бұл же ке адамның тіршілік ет уге бағытталған мүмкіндікт ерін қалыптастыру.
Оның үстіне оқуш ылар бақшаның да йындық топтарында 2-3 са бақты 25 минуттық ұзақтықпен оқиды. Ар ада бірнеше ай ғана ай ырмашылықпен бірден 4 са бақпен 35, кейбір жағда йда 45 минуттық са бақ үлкен ау ыртпалық болып ес ептеледі. Бұндай оқу күні 1-с ынып оқушылары үшін әсіре се алғашқы уақытта қиын соғады. Зе рттеулерге сүйенсек, 30-35 ми нуттық сабақтың өзінде оқуш ылар қажетті деңге йді меңгереді, ал 45 ми нуттық төрт сабақ (әсіре се І - жартыжылдықта) 6 жа сарларға ғана емес, 7 жа сар оқушылар үшін де ау ырлық жасайды.

2.БА СТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ДЕ НСАУЛЫҚСАҚТАУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ҚОЛ ДАНУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТИІМДІЛІГІН ТӘЖІРИ БЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТ ЖҰМЫС
2.1 Ба стауыш мектепте де нсаулықсақтау технологияларын қол данудың әдіс-тәсілдері
Денсаулық сақтау педагогикасын барлық басқа педагогикалық жүйелер мен әдістерге қолдануға болмайды. Оның басқа педагогикалық жүйелер мен бағыттардан айырмашылығы оқушылар мен мұғалімдердің денсаулығын сақтаудың басымдығын жүзеге асыруда. Денсаулық сақтау технологиялары, тұлғаға бағытталған педагогика және т.б. Білім беру жүйелері білім мен нақтылықтың синонимі болып табылады [18].
Сыныптан тыс жұмыстарға тән ерекшелік оқушылардың өз қажеттіліктері мен қызығушылықтарына сәйкес ерікті, саналы, белсенді қатысуы болып табылады. Жоғары сыныптарда сыныптан тыс жұмыстарды оқушылардың өздері, ал төменгі сыныптарда мұғалім ұйымдастырады.
Көптеген зерттеушілер оқушылар мен командалық қызметтің әр түрлі формаларын кіші жастағы оқушылардың сыныптан тыс жұмыстарына жатқызады. Сыныптан тыс жұмыстар да оқушының қызығушылықтары мен қажеттіліктеріне негізделген мақсаттар болып табылады. Бірақ жұмыс процесінде мұғалім оқушыға орындалатын іс-әрекеттің әлеуметтік негізін береді, соның негізінде ол жеке мағынаны сезінеді және қабылдайды.
Сыныптан тыс жұмыс процесінің мазмұны денсаулықтың, салауатты өмір салтының мәні, оны ұйымдастыру жолдары, бастауыш сыныптардың жас ерекшеліктерін ескеретін педагогикалық бейнелі материалдарға негізделген. Зерттеу барысында процестің осындай ерекшеліктерін және оқушылардың салауатты өмір салтын қалыптастыру міндеттерін салыстыра отырып, біз бастауыш сыныптардағы сыныптан тыс жұмыстардың функцияларын анықтадық:
Оқушының денсаулық пен фитнес туралы түсініктерін кеңейту және тереңдету; салауатты өмір салтының ережелері мен нормалары туралы, салауатты өмір салтын өзін-өзі ұйымдастыру жолдары туралы, денсаулықты нығайтуға ұлттық көзқарас туралы, зиянды әдеттердің (алкоголь, есірткі, темекі шегу) ағзаға әсері туралы және т.б.
Оқушылардың денсаулығы мен әл-ауқатын, салауатты өмір салтын дамыту, шығармашылық қабілеттерін дамыту және т.б. аумақтарға танымдық қызығушылықты дамыту.
Медицина қызметкерінің денсаулықты сақтау және нығайту туралы білімдерін тереңдету және кеңейту, оқу процесінде алған біліктері мен дағдыларын жетілдіру;
Денсаулық сақтаудың өзін-өзі ұйымдастырудың барлық аспектілеріне сәйкес әрекет ету дағдыларын және қабілеттерін дамыту; бос уақытты тиімді жоспарлау, өзін-өзі тәрбиелеу дағдыларын дамыту;
Мұғалім дегеніміз - оқушылардың жеке денсаулығын сақтау және нығайту, олардың қабілеттерін, адамгершілік қасиеттерін, өзін-өзі ұстай білу, тәртіптілік, жауапкершілік, ұжымдық жұмыс және т.б.бағалау және сақтау мәселелері бойынша оқушының өзіндік көзқарасын қалыптастыру.
Практикалық іс-қимыл - денсаулық сақтау мен денсаулықты нығайту саласындағы теориялық білім ғана емес, сонымен қатар денсаулыққа байланысты практикалық дағдыларды жүзеге асыра білу.
Жоғарыда аталған бастауыш сынып оқушыларының сыныптан тыс жұмыстарының кешенді жүзеге асырылуы оның сауатты ұйымдастыра білуіне байланысты. Ол мұғалімнің келесі педагогикалық әрекеттерінен тұрды: диагностика мақсаттылықтан, жоспарлаудан, оқытудан, басқарудан, бақылаудан, талдаудан тұрады.
Ба стауыш сынып оқуш ысының денсаулығын сақтау мен нығай ту бағытындағы жұмы старын үш стратегияның біріне сәйк ес жүргізу керек [16].
Дәстүрлі ст ратегия. Мұнда негізгі міндетті ме дициналық-гигиеналық те хнологиялар негізінде дәрігерлер ше шеді, ал педагогтар ол ардың тек шешімдері мен нұсқау ларын орындайды. Бірақ қазіргі қоғам ның адамы де нсаулығына зиянды әсері мен де нсаулық сақтау мекемелерінің қар жылық мүмкіндіктерінің төме ндігі аса нәтиже бе ре қоймайды.
Нүкт елік стратегия жұмы стың жүргізіліп жатқандығын ан әсер беретін же ке әрекеттер, шешімд ер, іс-шаралар. Бұған ме ктептерде фитобарларды ашу, пс ихологиялық жүктемені аз айту бөлмесі, бірн еше стендтер, "Де нсаулық күні" мен "Денсаулық ме рекесін" өткізу, салауаттану фа культатив сабағын енгізу, т.б. Бұла рдың тәтижесі де ма рдымсыз және тұрақты емес.
Ме ктептің денсаулық сақтау кеңестігін қал ыптастыру стратегиясы.
Зе рттеу жұмысымызды
Ба стауыш мектепте де нсаулықсақтау технологияларын қол данудың әдіс-тәсілдерін па йдалана отырып жүргіздік.

Су рет- 2. Денсаулық сақтау те хнологиясының әдіс-тәсілдері.

Су рет-3. Денсаулық сақтау пе дагогикалық технологиясын таңдау.

Ба стауыш мектепте де нсаулықсақтаудың за манауи технологиялары па йдаланды:
Стретчинг те хнологиясын аптасына 2 рет 30 ми нуттан, тамақ ішк еннен кейін кем дегенде 30 ми нут өткен соң жақсы же лдетілген бөлм еде өткізілетін музыканың сүйе мелдеуімен орындалатын ар найы жаттығул ар арқылы жүргізіп отырдық. Де не сымбатының бұзы лысы және жалпақ та бандылылығы бар оқушыларға ұсы нылады.
Қимылды және сп орттық ойындар ұйы мдастырылған оқу қызметінің бөлігі ретінде, күнд елікті серуенде, ба яу, орта және жоғары қим ыл деңгейіне байланысты - топ бөлм есінде өткізіледі. Мектепте сп орттық ойындардың эл ементтері ғана (футбол, во лейбол, баскетбол) қол данылады.
Кинезиология - қим ыл-қозғалыс арқылы ад ам миын да мыту туралы ғыл ым.
Әлемде 2000 жы лдан астам па йдаланып келеді. Фи зиологтардың зерттеуі бо йынша мидың оң бөлігі гу манитарлық, білім, шығармашылыққа- кеңістікті бағда рлау және кинеститикалық қаб ылдау, қимыл-қоғал ыс жауап бе реді. Ал сол бөлігі математикалық, тілдік, ло гикалық, аналитикалық-ақпа ратты есту, мақсат құру, бағда рлама құрастыруға жа уап береді. Ми осы екі бір-бірімен не рв талшықта рымен тығыз байланыста бөлікт ерінің дұрыс жұмыс жасауынан құра лады.
Кинезиологиялық жа ттығулар
"Құлақ-мұрынс" жа ттығуы
Сол қол-мұры нның ұшынан ұст ап, оң қолмен оң құлақты ұст ау қажет. Ко манда беру арқылы қол ды босатын ша палақтап, қолдың бағыт ын өзгерту қаж ет.

Асық терапиясы - Асық те рапиясы оқушылардың қим ыл-қозғалысын ре ттеуге, кеңістікті бағдарлай білу ге, сөздік-логикалық ой лауды сатылай қал ыптастыруға, шығармашылық және сын тұрғыс ынан ойлауға, са бырға, бірлесе әре кет етуге тәрб иелейді. Сондықтан жаңа ма змұнды ойындар, жа ттығулар құра стырып, оқыту барысында қол дандық. Асық ату ойыны арқылы ме ргендігін дамытуға, асықтан құра стырылған инновациялық дәстүрлі тақта йшалар мен массажды қолғап тар арқылы оқушы денсаулығын шыңдауға бо лады. Яғни, асық терапиясы көп нұсқалы бо луымен де ерекшеленеді. Асықтан құралған тақта йшалармен жүру арқылы оқушылардың аяқ, қол еті қат аяды, қабілеті артады. Та бандағы жүйке нүктелері арқылы ой лау қабілетінің дамуына, жа лпақтабанның ал дын алуға болады. Халқым ызда Ханталапай, Үш та бан, Шеңбер сияқты түрлі асық ойындары бар.
Оқуш ылардың асық терапиясында қим ыл-қозғалыстарын ре ттеу, кеңістікті бағдарлана білу, көрн екі іс-әрекеттік, көрн екі - бейнелік және сөздік - ло гикалық ойлауды са тылай қалыптастырып, шығар машылығын және сын тұрғысынан ой лауды дамыту, шы дамдылық, сабырлық, бірл ескен әрекет ете білу ге тәрбиелейді.

Асықты қолғап тармен уқалау
Оқушылар қолғап тар арқылы оқушылар түрлі де нені шынықты ру жаттығул арын орындайды. Оқуш ылар бір - бірлерінің арқал арына уқалау, си палау әдісімен омыртқа, арқа жо таларына демалдыру әдісін жа сайды. Мәселен, сиқыр лы қолғаптар арқылы Бұл әдіст ерді қолдану ба рысында оқушылардың арқаның ұюы, ма йтабандылық, аяқтың ұйып қалу деген қол айсыз жағдайлар жо йыла бастайды. Оқуш ылар түрлі жаттығул арды жасау ба рысында шыдамдылыққа, төзімділікке, ұқып тылыққа тәрбиеленеді.
Асықты тақта йшамен жүру

Тақтайшалар жүру арқылы оқуш ылардың аяқ, қол еттері қат аяды, жұмысқа қабілеттілігі ар тады. Қимыл-қозғал ыс координациясы ар тып, қол мен аяқтың бірлескен қим ылы дамиды, бірқал ыпты қадам жа сайды. Табандағы жүйке нүкт елері арқылы ойлау қабілеті пс ихикалық процестерінің да муына әсері болады. Жа лпақ табанның ал дын алу болады. Ең ба стысы жүру кезінде оқушылардың дұрыс жүру де не бітімі артады.

Бес тас -- өте көне дәуірд ен келе жатқан, қазақ халқының ұлт ой ындарының бірі. Ол еңбек құралдары ағаш, тас, сүйек бо лып келетін ғас ырларда пайда болған. Жасөспірімд ерден бастап ер есек адамдарға дейін ой найтын ойын. Ой ынға керекті зат бес асық не месе кішірек бес домалаң тас.
Ой ынды кімнің бірінші болып ба стайтынын шешу үшін ой ынға қатысушылар ке зектесіп бес тасты алақан дарына салады да, жоғары се рпіп жіберіп, алақандарының сы ртымен тосып ал ады да, қайта се рпіп жіберіп, ендігі кезекте қол ды серпе қақшып ал ады. Ең көп қағып алған ойыншы бірінші ке зек алады да, қалған дары да сол ретпен ке зекке тұрады.

Бұл ой ынның бірнеше тәсілі бар. Ой ынға қатысушылар дөңге лене отырады.
Бірінші тәсіл:Ой ыншы бес тасты ед енге шашырата та стайды да, ішінен бір тасты таңдап ал ады. Алған тасын жоғары се рпіп жіберіп, жерден бір та сты іліп алып, лақтырған та сын қайта қағып үлг ереді. Жерден алған та сын жанына қой ып, сол тәсілмен, екінші, со нан соң үшінші, төртінші тастарды бір-бірл еп іліп алып от ырады.
Екінші тәсіл:Бес тасты ед енге шаша та стап ішінен өзіне қолайлы бір та сты алады да, жоғар ыдағы тәсілмен же рде жатқан тастарды екі-екіден жи ып алады.
Үшінші тәсіл:Ед енге бес тасты ша ша тастайтайды да, ішінен біреуін ал ып, жоғары лақтырып, ал дымен біреуін іліп алып, лақтырған та сын тосып ал ады, сонан соң же рде жатқан үш тасты сол тәсілм ен бірден жи ып алуы ке рек.
Төртінші тәсіл:Бес тасты қол ына алады да, біреуін жоғары се рпіп жіберіп, қолындағы төрт та сты жерге ко йып, жоғары серпіген та сын қағып алады. Со нан соң ол тасты жоғары қар ай қайта лақты рып, жерге қойған төрт та сты жинап ал ып, жоғары лақтырған тасты қоса қағып ал ады.
Бесінші тәсіл:Бес тасты уы сына алып, бірін жоғары қар ай серпіп жібе реді де, тасты алақан ына ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.