Тармақталған тізбекті май қышқылдары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 46 бет
Таңдаулыға:

Әлімбет Арайлым, ХТ-17-5к2 тобының студенті

Жеке тапсырма: Микробтық липид алудың аппаратуралық-технологиялық сызба нұсқасы қарастыру

Жетекшісі: Есимова А. А.

Мазмұны

Кіріспе;

Кіріспе;: 1 Негізгі бөлім:

4: 5

Кіріспе;: 1. 1 Кәсіпорынның даму перспективасы және қысқаша тарихи анықтамасы;

4: 5

Кіріспе;: 2 Ғылыми -зерттеу бөлімі;

4: 7

Кіріспе;: 2 Аналитикалық және патенттік шолу;

4: 7

Кіріспе;: 2. Липид туралы қысқаша мәлімет;

4: 7

Кіріспе;: 2. 2 Майлардың құрамына әр түрлі май қышқылдары;

4: 7

Кіріспе;: 2. 3 Майлардың физикалық қасиеттері;

4: 9

Кіріспе;: 2. 4 Майлардың химиялық қасиеттері;

4: 12

Кіріспе;: 2. 5 Липидтердің классификациясы

Кіріспе;: 3 Тәжірибе бөлімі:

4: 15

Кіріспе;: 3. 1 Зерттеуді жүргізу әдістемесі;

4: 15

Кіріспе;: 3. 2 Тәжірибе нәтижелері;

4: 16

Кіріспе;: 4 Технологиялық бөлім:

4: 22

Кіріспе;: 4. 1 Технологиялық сызба нұсқасын және режимін негіздеу және таңдау;

4: 22

Кіріспе;: 5 Тіршілік қауіпсіздігі және еңбекті қорғау;

4: 24

Кіріспе;: 6 Қоршаған ортаны қорғау;

4: 29

Кіріспе;: 7 Жеке тапсырма:

4: 32

Кіріспе;: 7. 1 Микробтық липид алудың аппаратуралық-технологиялық сызба нұсқасы қарастыру;

4: 32

Кіріспе;: Қорытынды

4: 35

Кіріспе;: Қолданылған әдебиеттер тізімі

4: 36

Кіріспе

Диплом алды практика негізгі білім беру бағдарламасының құрам бөлігі, білім берудің және 5В070100 - Биотехнология мамандығы бойынша біліктілік алудың ажырамас этапы болып табылады. Диплом алды практика мақсаты дипломдық жұмысты сапалы орындау үшін теориалық және тәжірибелік базаны құру. Диплом алды практика міндеттеріне - ғылыми зерттеу жұмысын жоспарлай, дайындай және ұйымдастыра білу білімділігі мен шеберлігін игеру, сонымен қатар оның нәтижелерін өңдей білу жатады. Бұл диплом алды практика жұмысының тақырыбы бойынша әдебиет материалдарын оқу және қорыту нәтижесінде, жұмысты орындау үшін материалдық базаны дайындау, тәжірибелік зерттеулердің техникасымен әдістемесін игеру, іс-тәжірибе бойынша есепті сауатты жасау арқылы қол жетіледі.

1 Негізгі бөлім

1. 1 Кәсіпорынның даму перспективасы және қысқаша тарихи анықтамасы

Биотехнология биохимия, микробиология, малекулалық генетика, малекулалық биология, генетикалық инженерия, химиялық технология негізінде пайда болды.

Бүгінде биотехнология оқу - технологиялық процесінде алдыңғы қатарда тұр. Биотехнология медицина, ауыл шаруашылығында, энергетикада, ғарыштық зерттеулерде қолданылады.

«Биотехнология» кафедрасы 2003 жылы Агроөнеркәсіп факультетінің құрамында ұйымдастырылды. Кафедраның оқу және лабораториялық базасы «Жалпы білім беру»дің мемлекеттік стандартында қарастырылған оқу жоспары мен бағдарламаға сай санитарлық нормалар мен талаптарға сәйкес келеді. Оқу мерзімі күндізгі бөлімде оқу 4 жылды құрайды.

Оқу мерзімі кезінде студенттер әскери дайындықтан өтуге және сардарлық атақ алуға болады. Сырттай оқу бөлімінде оқу мерзімі 5 жыл көлемінде болады. Сондай-ақ ЖОО кеін мамандарды тездетіп даярлау 2 жыл. Кафедра жанында магистратура және рНD доктарантура бар. Кафедраның «Казагроиновация», «ОҚОФ», «Республикалық ветеринарлық зертхана» да филиалдары бар, олардың барлығы Шымкент қаласында орналасқан.

«Казагроиновация» АҚ. ЖШС Оңтүстік Батыс мал және өсімдік шаруашылығы ғылыми зерттеу институты, РМҚК ОҚОФ Республикалық ветеринариялық зертханасы кафедраның іс- тәжірибе базалары болып табылады.

«Биотехнология» кафедрасы 050701 «Биотехнология» мамандығы бойынша биотехнолог мамандарын, 6N0701 - Биотехнология мамандығы бойынша кәсіптік және ғылыми - педагогикалық бағытта магистранттар, 03. 00. 23 - Биотехнология мамандығы бойынша PhD докторларын дайындайды.

Бүгінгі таңда жүзден астам ккафедра әзірлеген мамандар Шымкент, Алматы, Астана, Степногорскінің («Шымкентсыра» ЖШС, Биотехнология ҰМО, «Қытай и СО» ЖШС, т. б. ) алдыңғы қатарлы кәсіпорындарында жұмыс істейді. Ғылыми дәреже мен ғылыми деңгейдегі ПОҚ - ның үлесі 61 % ды құрайды. Кафедрада 6 ғылыми докторы және 10 ғылым кандидаты жұмыс істейді.

Оқу процесіне жаңа технологиялар енгізіліп әдістемелік портфолио, контенттер әзірлеп, белсенді және интербелсенді оқыту әдістерін жан - жақты қолданады.

Мультимедиялық қамтамасыз ету жақсартырылған. Кафедрада зертханалық тәжірибелер нәтіжесінде «Кобра Chem Unit» құралының көмегімен компьютерлік өңдеуден өтеді. Техникалық оқу құралдары, ЭЕМ белкенді қолданылады.

Оқу- әдістемелік қамтамсыз ету, модульдік- рейтингтік жзүйемен қызмет көрсету, студенттердің өзіндік жұмысын, өндірістік тәжірибені, мемлекеттік емтихандар ұйымдастыру жақсы жолға қойылған.

Кафедра зертханасы заманауи технологиямен жабдықталған. Зертханалық практикиумды орындау үшін зертханалық компьютерлік « Кобра » аппараты, сандық микроскоп, АЛЬФА (Германия) сублимациялық кептіргіші, Stat Fax 2100 (АҚШ) автоматтың планшеттік фотометр,

Kario - Servicе (Рессей) сандық компьютерленген модель, «Прогресс- Бг» спектрометриялық жиынтық, иммундық- ферменттік катализатор қолданылады.

Кафедрада мынадай зертханалар бар: тамақ биотехнологиясы және биотехнологиялық өнім негізгі, микробиология, микробиологиялық бақылау, микроағза, биохимия биотехнологиясы, өсімдіктер мен жануарлар селекциясы, жануарлар биотехнологиясы.

Кафедра зертханаларында сұраныс бойынша келесі құрал - жабдықтар алынды: фотоэлектрокаламетрия ЖФК- 2МП, ПУ «1Б» араластырғыш қондырғы, МФУ 3в1 Сокслет аппараты, электротехникалық таразы GAS SW-5, акводистилятор, термостат, ГС, шкаф СНВС, термомонша, техникалық таразыларт ВЛТЭ- 500, Видеомикроскоп МС300S, ионоиетр И-160, фотоэлекртокалометр - АР- 01, Жарықтық микроскоп, биогаз және энергетикалық биогаз қондырғысына сонымен бірге зертханалық орындықтар мен таразы тастары. Кафедрада оқудың техникалық құралдарыда да бар, олар кодоскоп, диопроектор, эпидикет технологиялық регламенттер, көрнекі құралдар және т. б. Оқу процесін жүргізу үшін алынған құрал-жабдықтардың жалпы құны - 5441187 теңгені құрайды.

Описание: Изображение 037 Описание: Изображение 042 А

Описание: Изображение 047 Б

Описание: IMG_4675 В

Сурет 1. а, б, в. Зертхана бөліміндегі құрал-жабдықтар.

Кафедра зертханасы қажетті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілген, жоспарға сәйкес оқу жұмыстары атқаруда.

2 Ғылыми зерттеу бөлімі

2. 1 Аналитикалық шолу

2. 1. 1 Липид туралы қысқаша мәлімет

Липид дегеніміз - бос май қышқылдары мен спирттердің күрделі эфирлері. Олар суда нашар ериді немесе ерімейді, ал хлороформ, гексан, метанол, бензин сияқты органикалық ерітінділерде өте жақсы ериді. Ақуыздармен, көмірсулармен қатар липидтер де жануарлар, адамдар және өсімдіктердің барлық ұлпаларының жасушаларының құрамына кіреді. Липид - гректің lipos - май деген сөзінен шыққан.

Қазіргі кезде адам үшін липидттің негізгі көзі өсімдіктермен жануарлар организмі болып табылады. Майдың үлкен көлемі азықтық мақсатпен қатар техникалық қажеттіліктерге де соның ішінде сабын өндірісі, металлургия, смазки, лакбояғыш өнеркәсіп орындарына қажет. Қазіргі кезде майлар өндірісіндеде микроорганизмдерді пайдалану жолға қойылған. Микроорганизмдер бұдан басқада спирт алуда, әр түрлі органикалық қышқылды алуда, витаминді, ақуызды, және ферменттік заттарды алудың негізгі қайнар көзі болып табылады. Бұдан басқа ақуыз препаратының өндірісі кезінде биомассаны қалдық көмірсутектерден тазалайтын экстративтік процес кезінде негізі азықтық емес және ерекше мұнай химиялық шикізатпен қатар микробтық май түзіледі. Біздің елімізде жүргізілген зерттеулер нәтижесінде микроорганизмдердкн алынатын липидттерді әртүрлі өндірісте: медицинада, химико-фармацевтикада, парфюмерияда, бояу өнеркәсібінде, тері өндірісінде, тау-кен ісінде, металлургияда және т. б. салаларда қолдануға болады [2, 3] .

Молекуласындағы май қышқылдарының санына байланысты моно-, ди- және триацилглицеридтер түзіледі. Егер күрделі эфир глицериннің бір гидрооксильдік тобынан құралса, ол - моноацилглицерид. Оның құрамына май қышқылының екі молекуласы кірсе, диацилглицерид түзіледі, сол сияқты егер глицериннің үш гидроксильдік тобының үшеуі де әсерлессе, онда триацилглицерид құралады. Табиғи майларда негізінен триацилглицеридтер ғана кездеседі.

Липидтердің жіктелуі : Химиялық құрамы мен құрылымы жөнінен липидтер 2 класқа жіктеледі.

А. Қарапайым липидтер: май қышқылдары мен әртүрлі спирттердің күрделі эфирлері.

1. Глицеридтер (ацилглицериндер) май қышқылдары мен үш атомды спирт глицериннің күрделі эфирі.

2. Балауыз (воск) май қышқылдары мен бір немесе екі атомды спирттердің күрделі эфирлері.

Жоғары молекулалы май қышқылдарының және С ₁₆ - С ₃₀ бір атомдық жоғары спирттердің күрделі эфирлері балауыздың негізін құрайды. Балауыздың құрамында бос май қышқылдары, спирттер, көмірсулар, бояушы және иісті заттар болады. Оның құрамы күрделі. Іс жүзінде ара балының балауызы, спермецент (кашалот китінің бас қуысынан алынады), ленолин (қойдың тері майынан алынады) . Ара балы балауызы құрамының негізін күрделі эфир - пальмитомирицил құрайды.

В. Күрделі липидтер:

1. Фосфолипидтер. Құрамында май қышқылдары мен спирттерден басқа, фосфор қышқылының қалдығынан тұратын қосылыс.

2. Гликолипидтер.

3. Стероидтар.

С. Липидтердің туындылары

Қарапайым липидтер мен күрделі липидтердің ыдырауы кезінде түзілген аралық өнімдердің ішінде гидрофобтық қасиет көрсететін барлық қосылыстар, атап айтқанда қаныққан және қанықпаған май қышқылдары, жоғары дәрежелі спирттер, холестерин және оның туындылары (стероид гормондар, өт қышқылдары, витамин Д), көп қанықпаған май қышқылдарының (КҚМҚ) кейбір биологиялық белсенді туындылары, мысалы, простогландиндер, тромбоксандар, лейкотриендер және липоксиндер осы топқа жатады. Сонымен қатар тағам құрамында міндетті түрде көп қанықпаған май қышқылдары болуы керек. Олар организмде синтезделмейді. Демек, бұл май қышқылдары өсімдік текті тағамдар немесе теңіз жануарларынан жасалған тағамдар арқылы түсіп отыруы қажет. Сол себепті оларды алмастырмайтын май қышқылдары немесе эссенциале деп аталады. Витамин Ғ деп те атайды. Оларға линол С ₁₇ Н ₃₁ СООН 18:2, линолен С ₁₇ Н ₂₉ СООН 18:3, арахидон қышқылдары С ₁₉ Н ₃₁ СООН 20:4 жатады. Мал организміндегі май тері асты шелінде, шарбыда, шыжырқайда, қойдың құйрығында, түйенің өркешінде орналасады. Өсімдік организміндегі май тұқымында (дәнінде), сабағында, тамырында болады. Азықтық майдың көп бөлігін мақта, күнбағыс дәнегінен, соя мен жүгері дәнінен алады. Сол сияқты сүттен және мал етінен де май алынады [3] .

Мал мүшелері мен ұлпасындағы липид мөлшері әр түрлі. Мысалы, бұлшық етте 2% шамасындай май, 0, 5 % фосфолипидтер, 0, 1 % стеролдар бар. Майлы ұлпада (шарбыда, тері асты шелінде) майдың мөлшері 50 % және одан да көбірек.

Май тәріздес заттар (липоидтер)

Май тәріздес заттарды кейде күрделі липидтер деп атайды. Оларды келесі топтарға бөледі:

1) фосфолипидтер (фосфотидтер),

2) гликолипидтер,

3) стеролдар (стериндер) мен стеридтер.

Липидтердің алмасуы. Липидтер организмге түскеннен кейін ас қорыту жолдарында сәйкес ферменттер эстеразалардың әсер етуімен құрамдас бөліктерге ыдырайды. Ас түйірі ауыз қуысына қарапайым механикалық өңдеуден өтіп асқазанға түседі, себебі сілекейде майларды ыдырататын ферменттер жоқ.

Майдың қорытылуы асқазанда басталады. Асқазанның қозғала алатын ерекшелігіне байланысты, майдан қою эмульсия түзіледі. Бұл құбылыс ферменттердің әсерін жеңілдетеді. Қарындағы қоректердің ішінде липаза бар. Бірақ оның қасиеттері ұйқы безі липазасының ең қолайлы рН деңгейі 6-7 болса, қарын липазасы рН көрсеткіші 3, 5 болғанда активті. Бұл липаза көбінесе көміртегі атомдарының тізбегі ұзын емес, орташа болатын май қышқылдары эфирлерін гидролиздейді. Бұл кезде босап шыққан май қышқылдары тікелей қарын арқылы сіңеді. Жаңа туған сүтқоректілерде липаза ерекше қызмет атқарады. Өйткені сүтте төменгі молекулалық май қышқылдарының триацилглициридтері болады.

Майларды алу. Майларды тек табиғи көздерден ғана алуға болады. Жануарлардың ұлпасынан майды қайырып бөліп алады. Ал өсімдіктер майын сығымдап немесе органикалық еріткіштермен (хлороформмен, бензолмен немесе эфирмен) экстракция жасау жолымен алынады. Май адамға және малға қоректік өнім ретінде қажет. Олардың құрамында алмастыруға келмейтін май қышқылдары бар. Биологиялық маңызы жөнінен май ақуыздан кем емес. Май азықтық мақсаттан басқа техникада майлау ретінде қажет, өнеркәсіпте майлардан әр түрлі сабын, бояу, олиф сияқты заттар дайындалады.

2. 1. 2 Майлардың құрамына әр түрлі май қышқылдары

Май қышқылы негізгі 5 топқа бөлінеді.

Қаныққан май қышқылдарының молекула құрамында көміртегінің 4-24 атомдары болады және олар түзу тізбекке орналасады. Табиғи майларда көміртегі атомдары жұп болады. Май қышқылдары құрамындағы көміртегі нөмірлеу карбоксил тобынан тұрған атомнан басталады. Кейде көміртегі атомдары грек алфавиті әріптерімен де белгіленеді. Мұндай жағдайда карбоксил топқа ең жақын орналасқаны көміртегі атомы α-әрпімен белгіленеді:
Молекуласында бір, екі, үш және одан да көп бос қос байланыстары бар қанықпаған май қышқылдары. Мұндағы қос байланыстың орны ∆ белгісімен көрсетіледі де, оның шекесіне нөмірлі индекс қойылады. Мысалы, ∆9деген белгі мынаны білдіреді. Карбоксильдік топтан есептегенде 9 көміртегі атомынан кейін қос байланыс орналасады, яғни қос байланыс молекуладағы 9 және 10 көміртегі атомдарының арасында орналасады. Қышқыл молекуласындағы қос байланыстарды әрқашан бір метилен тобы (-СН2-) бөліп тұрады. Сол сияқты С18:0белгісі май қышқылдарының молекуласы қос байланыссыз екенін және оның құрамы 18 көміртегі атомынан тұратынын

көрсетеді. С _18:2 белгісі молекула құрамында екі қос байланыс бар екенін және оның 18 көміртегі атомынан құралғанын білдіреді [4] .

Тармақталған тізбекті май қышқылдары. Мұндай май қышқылдары табиғи майларда шамалы ғана мөлшерде кездеседі. Олар тармақталған көміртегі атомдарының тізбегі бар аминқышқылдары радикалдарымен құралады.
Оксимай қышқылдары. Бұлар майда сирек кездеседі, әдетте олардың құрамында көміртегі атомдарының ұзын тізбегі бар. Мысалы, цереброн қышқылы НС3-(СН2) 21-СНОН-СООН.
Циклды май қышқылдары, олар кейбір өсімдік майларында табылған. Төмендегі кестеде мал майында кездесетін негізгі қаныққан және қанықпаған май қышқылдары берілген.

Негізгі қаныққан май қышқылдары:

Май қышқылы СН3- (СН2) 2- СООН
Капрон қышқылы СН3- (СН2) 4- СООН
Каприл қышқылы СН3- (СН2) 6- СООН

4. Каприн қышқылы СН ₃ - (СН ₂ ) ₈ - СООН

5. Лаурин қышқылы СН ₃ - (СН ₂ ) ₁₀ - СООН

6. Миристин қышқылы СН ₃ - (СН ₂ ) ₁₂ - СООН

7. Пальмитин қышқылы СН ₃ - (СН ₂ ) ₁₄ - СООН

8. Стеарин қышқылы СН ₃ - (СН ₂ ) ₁₆ - СООН

9. Арахин қышқылы СН ₃ - (СН ₂ ) ₁₈ - СООН

Негізгі қанықпаған май қышқылдары:

Пальмитоолеин қышқылы (С16:1)

СН ₃ -(СН ₂ ) ₅ -СН=CH-(CH ₂ ) ₇ -COOH

2. Олеин қышқылы (С _18:1 )

СН ₃ -(СН ₂ ) ₇ -СН=CH-(CH ₂ ) ₇ -COOH

3. Линоль қышқылы (С _18:2 )

СН ₃ -(СН ₂ ) ₄ -(СН=CH-CH ₂ ) ₂ -(CH ₂ ) ₆ -COOH

4. Линолен қышқылы (С _18:3 )

СН ₃ -СН ₂ -(СН-CH-CH ₂ ) ₃ -(CH ₂ ) ₆ -COOH

5. Арахидон қышқылы (С _20:4 )

СН ₃ -(СН ₂ ) ₄ -(СН=CH-CH ₂ ) ₄ -(CH ₂ ) ₆ -COOH

Спирттер, липид құрамындағы спирт 3 топты байланыстырады: спирттің тура байланысы, β-иондық сақина және стерин.

Бірінші топқа талшықты гидролизден цетильді, октадецильді және мирицильді спирттер түзілуі жатады.

Екінші топқа липид туындылары құрамында β-иондық сақина, А витамині және каратиноидтар болады.

Үшінші топқа май еріткіш стерин яғни стеран қаңқасымен спирттер жатады.

Микробтық липид құрамынан майда еритін витаминдер D, E, K тобы алынады.

2. 1. 3 Майлардың физикалық қасиеттері

Майлардың физикалық және химиялық қасиеттері құрамындағы қышқылдарына байланысты. Мал майы (сиыр майы, сүт майы және басқалар) 40-60 % қаныққан май қышқылдарынан (негізінен миристин, пальмитин және стеарин қышқылы), 30-35% моноқанықпаған май қышқылдарынан тұрады. Мал майында полиқанықпаған май қышқылдары аз. Сондықтан мал майы үй температурасында қатып қалады. Жылқы майы мен қаз майында полиқанықпаған май қышқылдары көп. Сондықтан да олардың майы қатпайды.

Өсімдік майында әдетте қаныққан май қышқылдары аз (10-20 %), қанықпаған қышқылдары көп (80-90 % ) . Қанықпаған қышқылдардың құрамы өсімдік түріне байланысты. Зәйтүн майының 79 % олеин қышқылынан, күнбағыс майының 75% линоль қышқылынан тұрады. Өсімдік майлары сұйық күйде болады.

Майдың азық-түлік ретіндегі бағалылығы оның балқу температурасына байланысты. Майдың балқу температурасы мал денесінің температурасына жақындаған сайын, май жақсы эмульсияланады, асқазанда жақсы қорытылып, организмге жақсы сіңеді.

2. 1. 4 Майлардың химиялық қасиеттері

Триглицеридтер химиялық тұрғыдан бейтарап, инертті келеді. Оларға мынадай реакциялар тән.

Гидролиз реакциясы. Бұл реакция әсіресе майларға тән нәрсе. Тірі организмде гидролиз реакциясы катализатор (фермент) әсерімен жүреді, ал организмнен тыс жерде сілті катализатор қызметін атқарады және қыздыру қажет. Егер майдың гидролизденуі сілтінің әсер етуімен жүретін болса, ондай реакцияны сабындану деп атайды. Бұл кезде май қышқылдарының тұзы түзіледі, ондай тұздар сабын деп аталады. Сабын дегеніміз - май қышқылдары натрий тұздарының қоспасы. Мысалы, С17Н35СООNa, C19H33COONa тұздарға жатады. Май қышқылдарының калий тұздары сұйық болады, олар медициналық сабын деп аталады. Кальций тұздарының жуып тазартатын сабындық қасиеті нашар.

Гидрогендену реакциясы, әдетте мұндай реакция сұйық майдан қатты май алу мақсатымен іске асырылады. Маргарин өндірісінде саломас алу үшін қолданылады.

Гидроасқын тотықтардың түзілу реакциясы. Бұл реакция ферменттердің қатынасынсыз өтеді. Липидтердің қос байланысы бар май қышқылдарын күшті тотықтырғыштар тотықтырады. Мысалы, оттегінің асқын тотығы Н2О2, супертотық- анион радикал О2немесе гидроксил- радикал ОН. Мұндай тотықтырғыштар Жасушада болады.

Қанықпаған май қышқылдары тотығу процесі кезінде гидропертотыққа айналады:

С=C + Н ₂ О ₂ H - O - O - C - C

Қанықпаған Тотықтырғыш Гидроасқын тотық

қышқылдың

фрагменті

Мембрана құрамына кіретін липидтердің қанықпаған қышқылдары оңай асқын тотық түзеді, ондай тотықтар - улы қосылыстар. Липидтердің асқын тотығы Жасушаға зиянды әсер етеді, мембраналық ақуызтарды тотықтырады, оның салдарынан мембрана ақуызтарының құрылымы мен қызметі өзгереді.

Тотығып ашуға қарсы әр түрлі заттар (токоферолдар А және С витаминдері, каротиноидтар, глутатион) қанықпаған қосылыстарды асқын тотығып ашудан сақтайды.

Майлардың асқын тотығып ашуы, бұзылуы.

Триглицериді ұзақ сақтау кезінде және қанықпаған қышқылдар тотығуының жағымсыз кезінде оттегінің әсерінен гидроасқын тотықтар ғана түзіліп қоймайды, сонымен қатар құрылымды асқын тотықтар да түзіледі.

Асқын тотықтардың әрі қарай тотығуы мүмкін, бұл кезде -С-С- арасындағы коваленттік байланыс үзіледі де, альдегидтер, кетондар, төмен молекулалы карбон қышқылдары сияқты тотыға түскен қосылыстар түзеді. Тотығудың мұндай өнімдері азық- түлік өнімдерінің сапасын нашарлатады, майды ашытып бүлдіреді [5] .

5. Майдың «кебуі». Өсімдік майлары, әсіресе зығыр майы қыздыру кезінде қоюланады да бара-бара қатайып, түссіз жарғақ секілденіп қалады. Бұл қанықпаған қышқылдардың полимерленуіне, сөйтіп полимер түзілуге және оттегін қосып алуға байланысты мәселе. Соның нәтижесінде О ₂ есебінен майдың массасы ұлғаяды. Осындай жолмен олифа майлы бояулар, лактар алынады.

2. 1. 5 Липидтердің классификациясы

Микроорганиздерді әр түрлі субстратта культивирлеу нәтижесінде липидтердің 3 класы түзіледі: жәй липидтер, күрделі липидтер және олардың туындылары. 1. Жәй липидтерге: бейтарап майлар және балауыз майлар жатады. Бейтарап майлар (ацилглицериндер және глицеридтер) май қышқылдарынан және глицерин эфирінен тұрады.

Моноацилглицериндер (егер май қышқылына глицериннің бір ғана гидрооксилдік тобы этерифицирленген болса) ди- және триацилглицериндер (триглицериндер) кездеседі.

Триацилглицериндер табиғи бейтарап майлардың негізгі майларын құрайды, олар Жасушаның негізгі қор компонентін құрайды.

Май - дегеніміз триглицеридтердің қоспасы. Триглицерид - үш атомды спирт глицерин мен май қышқылының үш молекуласынан құралған күрделі эфир. Молекуласындағы май қышқылдарының санына байланысты моно ди және триглицеридтер түзілді.

Егер күрделі эфир глицериннің бір гидрооксильдік тобынан құралса, ол - моноглицерид. Оның құрамына май қышқылының екі молекуласы кірсе, диглицерид түзіледі, сол сияқты егер глицериннің үш гидроксильдік тобының үшеуі де этерленсе, онда триглицерид құралады. Табиғи майларда негізінен триглицеридтер ғана кездеседі.

Сурет 1. Липидтердің классификациясы

Триглицеридтердің атауы олардың молекулаларының құрамына кіретін май қышқылдары атауынан шығады. Жоғарыда келтірілген триглицерид құрамына стеарин қышқылы (бірінші жағдайда), олеин қышқылы (екінші

жағдайда) және май қышқылы (үшінші жағдайда) кірген. Сондықтан ол 1-стеарил - 2-олеил - 3-бутирилглицерин деп аталады.

Балауыз . Жоғары молекулалы май қышқылдарының және С ₁₆ - С ₃₀ бір атомдық жоғары спирттердің күрделі эфирлері балауыздың негізін құрайды. Балауыздың құрамында бос май қышқылдары, спирттер, көмірсулар, бояушы және иісті заттар болады. Оның құрамы күрделі.

Іс жүзінде ара балының балауызы, спермецент (кашалот китінің бас қуысынан алынады), ленолин (қойдың тері майынан алынады) .

2. Күрделі липидтер. Бұл топқа: фосфоглицеридттер және сфинголипидтер жатады.

Фосфолипидтер. Липоидтардың ішінде әсіресе көп таралған фосфолипидтер. Олар майға жақын, глицериннің екі гидроксильдік тобы май қышқылдары мен этерленген.

Фосфолипидтер денедегі барлық ұлпалардың және жасушалардың құрамына кіреді. Олар нерв ұлпасының және мидың құрғақ массасының негізгі бөлігін құрайды. Фосфолипидтер жүрек, бауыр құрамында кездеседі. Ақуыздармен бірге фосфолипидтер жасуша мембранасын құрайды, жасушалардың жұмысы, тұтас организм қызметі мембрананың зақымданбауына және оның құрылымына байланысты.

Фосфолипидтермен бірге сфинголипидтер де жасуша мембранасының барлық түрінен табылған. Сфинголипидтердің фосфолипидтерден айырмашылығы - олардың құрамында глицерин болмауы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.