ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУЫ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Зинбай Ә. А.

«ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУЫ»

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Мамандығы: 5В020600-« Дінтану»

Алматы 2021

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Дінтану және мәдениеттану кафедрасы

«Қорғауға жіберілген»

Кафедра меңгерушісі: Құрманалиева А. Д.

«ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУЫ»

Тақырыбында

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В020600- «Дінтану»

Орындаған: Зинбай Ә. А.

Ғылыми жетекші: Сарсембаев Р. М.

Норма бақылаушы: Тұнғатова. Ұ. А

Алматы 2021

РЕФЕРАТ

Дипломдық жұмыстың көлемі 58 бет, 55 дереккөз.

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУЫ.

Мақсаты:жұмысымыздың мақсаты Қазақстан Республикасындағы діндердің жаңғыру мәселесін жан-жақты қарастыру және талдау. Сондай-ақ, діндердің жаңғыруының теориялық негізердерін қарастырып, ерекешеліктерін тоқталу.

Пәні - Қазақстандағы діндердің жаңғыруы.

Нысаны - Қазақстандағы діндердің жаңғыруынынң теориялық негіздері мен ерекшеліктері.

Діннің қазіргі қоғамдағы ұстанымы қарама-қайшылықтарға толы және оның рөлін, мүмкіндіктері мен келешегін қандай-да бір сипатта бағалау мүмкін емес. 20-шы ғасырдың бүкіл тәжірибесі діннің болашақ тағдырына қатысты біржақты болжамдардың сәйкессіздігін көрсетті - немесе оның сөзсіз және жақын арада жойылып кетуіне, немесе өзінің бұрынғы күшінің қайта қалпына келуі. Бүгінгі күні дін қоғам өмірінде маңызды рөл атқаратыны анық, бірақ оның терең және қайтымсыз өзгерістерге ұшырағаны айқын.

Діннің қазіргі қоғамдағы ұстанымына біздің заманымыздың екі негізгі күші - ғылым мен саясат шешуші әсер етеді. Ғылым дінді ығыстырған жоқ, бірақ бұл діни санада - Құдайды, әлемді және адамды түсінуде терең өзгерістер тудырды. Ғылым әлемді десакрализациялауға үлес қосты: табиғат пен қоғам құбылыстары Құдайдың араласуына, ғажайыпқа сілтеме жасамай табиғи түсініктеме алды. Алайда Құдай ғылымның жауабына қанағаттанбағанда немесе өз проблемаларына төтеп бере алмаған кезде жүгінетін ғажайып жасаушы және құтқарушы деген ескі идея әлі күнге дейін өмір сүруде. Саясаткерлер, керісінше, дін қайраткерлерін өз идеяларын насихаттау үшін белсенді пайдаланады, сенушілердің әр түрлі топтарын өз жағына тарту үшін оларды ресми іс-шараларға шақырады.

Нәтижелері:

Діндерің қайты жаңғыру түсінігіне зерттеу жасалды;
Қазақстандағы діндердің қайта жаңғыруы туралы тұжырымдамасың

талдау жасалды

Дәстүрлі діндер мен дәстүрлі емес діндердің сипаттамасы және

Қазақстандағы көрінісіне жан жақты талдау жасалды.

Abstract

The volume of the thesis is 58 pages, 55 sources.

REVIVAL OF RELIGIONS IN KAZAKHSTAN.

Purpose: the purpose of our work is to comprehensively consider and analyze the problem of modernization of religions in the Republic of Kazakhstan. It is also necessary to consider the theoretical foundations of the revival of religions, to focus on the specifics.

The subject is the revival of religions in Kazakhstan.

The object is the theoretical foundations and features of the revival of religions in Kazakhstan.

The position of religion in modern society is full of contradictions and it is impossible to assess its role, opportunities and prospects in any way. The entire experience of the 20th century showed the inconsistency of unambiguous predictions about the future fate of religion - either its inevitable and imminent disappearance, or the restoration of its former power. Today, it is clear that religion plays an important role in the life of society, but it is clear that it has undergone profound and irreversible changes.

The position of religion in modern society has a decisive influence on the two main forces of our time - science and politics. Science did not displace religion, but it caused profound changes in religious consciousness - the understanding of God, the world and man. Science has contributed to the desacralization of the world: the phenomena of nature and society have received a natural explanation without reference to divine intervention, a miracle. However, the old idea that God is a miracle creator and Savior who turns to science when he is not satisfied with the answer or unable to cope with his own problems still lives on. Politicians, on the other hand, actively use religious figures to promote their ideas, invite them to official events in order to attract various groups of believers to their side.

Results:

A study of the concept of the revival of Religions was conducted;
Your concept of the revival of religions in Kazakhstan

analysis performed

Characteristics of traditional and non-traditional religions and A comprehensive

analysis of its manifestation in Kazakhstan was carried out.

РЕФЕРАТ

Объем дипломной работы 63 страниц, 55 источников.

Возрождение религий в Казахстане.

Цель: цель нашей работы-всестороннее рассмотрение и анализ проблемы возрождения религий в Республике Казахстан. А также рассмотреть теоретические основы модернизации религий и остановиться на их особенностях.

Предмет- возрождение религий в Казахстане.

Форма - теоретические основы и особенности возрождения религий в Казахстане.

Позиция религии в современном обществе полна противоречий, и ее роль, возможности и перспективы не могут быть оценены каким-либо образом. Весь опыт 20 - го века показал несоответствие предвзятых предположений относительно дальнейшей судьбы религии-или ее неизбежного и скорого исчезновения, или восстановления ее прежней власти. Сегодня очевидно, что религия играет важную роль в жизни общества, но очевидно, что она претерпела глубокие и необратимые изменения.

На положение религии в современном обществе решающее влияние оказывают две основные силы современности - наука и политика. Наука не вытеснила религию, но это вызвало глубокие изменения в религиозном сознании - понимании Бога, мира и человека. Наука внесла вклад в десакрализацию мира: явления природы и общества получили естественное объяснение, не ссылаясь на божественное вмешательство, чудо. Однако старая идея о том, что Бог-Чудотворец и Спаситель, к которому прибегают, когда он не удовлетворен ответом науки или не в состоянии справиться со своими проблемами, все еще существует. Политики, с другой стороны, активно используют религиозных деятелей для продвижения своих идей, приглашая их на официальные мероприятия, чтобы привлечь на свою сторону различные группы верующих.

Результаты:

Проведен анализ понятияю возрождения религий;

Проведен всесторонний анализ возрождения религий в Казахстане;
Анализ характеристики традиционных религий и нетрадиционных религий в Казахтане.

МАЗМҰНЫ

Кіріспе. . .

Кіріспе. . .:

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ . . . . . .

6: 8

Кіріспе. . .:

Діндердің қайта жаңғыруының түсінігі

6: 8

Кіріспе. . .:

Қазақстандағы діндердің қайта жаңғыруы туралы тұжырымдар….

6: 20

Кіріспе. . .:

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДӘСТҮРЛІ ЖӘНЕ ДӘСТҮРЛІ ЕМЕС ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ . . . . . .

6: 28

Кіріспе. . .:

Қазақстандағы дәстүрлі діндердің қайта жаңғыру сипаты . . .

6: 28

Кіріспе. . .:

Қазақстандағы дәстүрлі емес діндердің қайта жаңғыру көрінісі . . . . . .

6: 37

Кіріспе. . .: Қорытынды

6: 58

Кіріспе. . .: Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . . .

6: 60

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Діннің қазіргі қоғамдағы ұстанымы қарама-қайшылықтарға толы және оның рөлін, мүмкіндіктері мен келешегін қандай-да бір сипатта бағалау мүмкін емес. 20-шы ғасырдың бүкіл тәжірибесі діннің болашақ тағдырына қатысты біржақты болжамдардың сәйкессіздігін көрсетті - немесе оның сөзсіз және жақын арада жойылып кетуіне, немесе өзінің бұрынғы күшінің қайта қалпына келуі. Бүгінгі күні дін қоғам өмірінде маңызды рөл атқаратыны анық, бірақ оның терең және қайтымсыз өзгерістерге ұшырағаны айқын.

ХХ ғасырдың 90-жылдарында басталған қазіргі Қазақстандағы діндарлықтың қайта өрлеу процесі келесі негізгі ерекшеліктерден көрінеді: КСРО ыдырағаннан кейін қалыптасқан рухани вакуумды толтыратын дінді жаңа идеологияның формасы ретінде тану; Қазақстан мемлекеті мен діни ұйымдар арасындағы қатынастарды белсенді диалог режиміне көшіру; дінді қоғамдық сана формаларының бірі ретінде тану; құндылықтардың діни жүйесінің жеткізушісі болып табылатын тұлғаның жаңа типін қалыптастыру

Тақырыптың зерттелу деңгейі . Ұлттық мәдениет пен руханияттың жандануымен қазақ мәдениетінің ерекшелігі мен бірегейлігі жайлы тарихи және діни аспектілеріндегі тамырларына қызығушылық туындайды. Бұл орайда діннің жаңғру мәселесіде өзіндік орынға ие. Қазіргі әлем күрт өзгерді, қуатты центрифугалық күштер өсіп, терең әлеуметтік-экономикалық, саяси және идеологиялық алшақтық басымды болды. Осы тенденцияларды ауыздықтай отырып, Қазақстан алдында қоғам өмірінің барлық салаларында терең қайта құрулар жүргізу міндеті тұр. Бұл жұмысты, отандық және шетел ғалымдары деректер мен еңбектеріне сүйене отырып зерттедік. Бұл мәселелерді жан-жақты қарастырған Джалилов З. Г., Орынбеков М. С., Байтенова Н. Ж., Құрманалиева А. Д.

Дипломдық жұмыстың пәні. Қазақстандағы діндердің жаңғыруы

Дипломдық жұмыстың нысаны. Қазақстандағы діндердің жаңғыруынынң теориялық негіздері мен ерекшеліктері.

Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Біздің жұмысымыздың мақсаты Қазақстан Республикасындағы діндердің жаңғыру мәселесін жан-жақты қарастыру және талдау. Сондай-ақ, діндердің жаңғыруының теориялық негізердерін қарастырып, ерекешеліктерін тоқталу.

Жұмыстың мақсатына сәйкес біз келесі міндеттерді қоямыз:

- Діндердің жаңғыруы түсінігін анықтау;

- Әлемдегі діндердің жаңғыруын зерттеу;

- Қазақстандағы діндердің жаңғыру процессін сараптау;

- Дәстүрлі және дәстүрлі емес діндерге сипаттама беру.

Зерттеудің теориялық және практикалық мәні. Жаңғыру процессі біршама уақыт арасында жүзеге асты. Әлем тарихында діндердің пайда болуы, жойылуы, қызметін тоқтатуы және жаңғыруы бітіру жұмысымыздың теориялық және практикалық мәні болмақ.

Дипломдық жұмыстың әдіс-тәсілдері. Бітіру жұмысының мақсат-міндеттеріне сәйкес сипаттамалық зерттеу, жүйелеу, тақырыптық-мағыналық топтастыру, талдау, анализдеу, сараптамалау әдістері қолданылды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы. Бітіру жұмыc кipicпe, нeгiзгi бөлiм eкi тapayдaн, қopытынды бөлiм жәнe пaйдaлaнылғaн әдeбиeт тiзiмiнeн тұpaды.

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІДіндердің қайта жаңғыруының түсінігі.

ХІХ ғасырдың көптеген ойшылдары алдағы замандарда дін болмайды, оның орнын ғылым басады деп сенді. Діннің құлдырауына арналған оның жердегі табиғатын ашуға негізделген түрлі жобалар ұсынылды.

Еуропалық философияда, мүмкін В. Шеллингте және орыс философиясында көптеген діни ойшылдар керісінше сенімді болды: дін өзін сақтайды. ХХ ғасырда әлеуметтанушылар үнемі зайырлы мәдениет аймағы діни сана аймағын басып жатыр деп жазды және ол тұрақты түрде азаятындығын алға тартты.

Алайда, өткен ғасырдың ортасында күтпеген жерден культурологиялық ой үшін діннің қайта жаңғыру процесі басталды. Ол өз көрінісін әлемді қайта христиандандыру, қайта исламдандыру, реиндукциялаудан тапты. Дін өзінің жоғалған жерін қалпына келтірді. Ол саясат пен мәдени жаңарудың қуатты факторына айналды.

ХХІ ғасыр діни жаңғырудың ғасыры болуы әбден мүмкін. Джилл Кеппель айтқандай «Құдайдың кегі» бүкіл әлемде болып жатыр. Біз әртүрлі діндерді ұстанушылар арасындағы қанды қақтығыстар туралы жиі естиміз. Ұлттық бірегейлікті діни тұрғыдан қайта бөлуге тырысатын саяси қозғалыстар қалыптасып, аяғынан нық тұрды [1, 434] .

ХХ ғасырдың аяғында ешқандай мәдениеттанушы немесе дінтанушы болжамаған құбылыс анықталды: діни жаңғыру басталды. Бердяев туралы жазған («Тағы да, құдай өмірінің құпиялары туралы қызу таластар мүмкін болады», шынымен, шындыққа айналуда.

«Діндердің қайта жаңғыру» құбылысы өмірдің күрделене түсуімен, тұрақтылықты, психологиялық тұрақтылықты іздеумен байланысты, қоғамдық дамудың қазіргі кезеңінде туындаған мәселелер туындаған кезде: экологиялық (табиғаттан алшақтау), дәстүрлі тәсілдердің бұзылуымен, осы негізде туындайтын өмірлік бағдарлар мен аномияның жойылуымен байланысты, құндылық қайшылықтары, жеке тұлғаны іздеудің күшеюі. 3. Бауман қазіргі дәуірді «шу мен қаһарға толы» «сәйкестілік дәуірі» деп анықтайды.

Р. Белла қоғамдық ұйымның күрделілігінің жоғарылауымен дін эволюцияға ұшырайды деп санайды, оның барысында ол қалыптасқан әлеуметтік құрылымдарды нығайтып қана қоймай, қалыптасқан нормалар мен құндылықтарды өзгерту арқылы қоғамның одан әрі дамуына үлес қосады . Бұл зайырлы қоғамға да қатысты. Дін эволюциясының кейінгі кезеңдері оның әлеуметтік ортаға байланысты автономдылығы артып, қоғамдық дамуға әсерінің күшеюін куәландырады.

Адам баласы жаратылысынан сенімге мұқтаж, . Сондықтан да, отқа, суға, көкке (аспанға), жерге және пұттарға табыну орын алған. Жоғарыда атап өткен мұқтаждықты Ұлы күшке сенумен және өзге заттарды қасиетті санаумен өтеп отырған. Яғни, «дін» арқылы. «Дін» сөзінің араб тіліндегі мағынасы - сыйлық, үкім, есеп, жаза, мойынсұну, бағыну, құлшылық, шариғат, заң және жол деген ұғымдарды қамтиды [2, 345] . Ал, термин ретіндегі мағынасы - барша болмысты жаратқан Алла Тағаланың бүкіл адам баласына елшілері арқылы жіберген ұлы жүйе. Бұл жүйе ақыл иелерін бұл дүниеде қуаныш пен шаттыққа, ал ақиретте мәңгілік бақытқа кенелтеді. Бүгінде әлемдік деңгейдегі үстем діндер: Ислам, Христиан және Буддизм. Оның ішінде менің тоқталатыным Ислам діні.

Тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңдегі Қазақстандағы діни жағдай адамзаттың дінсіз тарихы да, мәдениеті де болмаған. Дін қай қоғамда болса да адамшылық құндылықтарының қайнар көзі ретінде қабылданады.

Тәуелсіздік жылдарында Қазақстанда дінге деген көзқарас түбегейлі өзгерді: бүкіл қоғам деңгейінде де, мемлекеттік-конфессиялық қатынастар деңгейінде де. Қазақстандық қоғам өзінің маңызды бөлігінде өзін діншіл деп санайды. Дін әлеуметтік дамуда, қазақстандық қоғамның тұрақтылығын сақтауда маңызды рөл атқара бастады. Бұл мемлекеттен діни бірлестіктермен барабар қатынастар құруды талап етті, мемлекеттік-конфессиялық қатынастар Қазақстан Республикасы үшін маңызды қажеттіліктердің біріне айналды.

Егеменді даму жылдарында Қазақстан - заңды, зайырлы, демократиялық және әлеуметтік мемлекет - нақты плюрализмге жағдай жасайды. Қазақстандық қоғамның діни емес екендігіне қарамастан, қазіргі кезде бізде іс жүзінде әлемдік және дәстүрлі діндердің ғана емес, сонымен қатар көбінесе дінге, сенім мен руханилыққа ешқандай қатысы жоқ жаңа нанымдар мен культтердің барлық спектрі бар. Діншілдік пен дін (саяси құрал ретінде пайдаланылады) тұрақтылық пен келісім факторларына негізделген этномәдени, конфессиялық, азаматтық және саяси сәйкестіктің Қазақстанда шынайы, тарихи қалыптасқан моделіне қарсы негізгі «шабуыл сызықтарына» айналды.

Қазiргi кезде елiмiзде 70 пайыздай мұсылманның 2815 дiни бiрлестiгi жұмыс iстейдi екен. Ал жан саны белгiсiз протестантизм бағытын ұстанатындардың 40-тан астам әртүрлi ағымдарының 1238 ұйымы бар. Бұл - бүкiл республикадағы дiни бiрлестiктердiң 30 пайызы. Ал 70-тен астам дiни бiрлестiктер еш жерде тiркелмей қызмет етуде. Исламның басты мұраты адамдар арасында бейбітшіліктің болғаны.

«Дін адамға екі дүниеде де дұрыс өмір сүрудің, Хақтың разылығына бастайтын ереже-қағидаларды қамтыған иләһи бұйрықтар мен тыйымдар жиынтығын құраса, діл-халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан дүниетанымы мен салт-дәстүрін, менталитеті мен әдет- ғұрыптарын, тұрмыс- тіршілігінің ерекшеліктері мен өзіндік ойлау жүйесін, жан дүниесін, адамдардың белгілі бір қоғамдастығына тән, нақтылы тарихи- мәдени ортада қалыптасқан мінез-құлық пен іс-әрекеттердің біркелкі сипатын білдіреді» - деп жазыпты Әбсаттар қажы Дербісәлі [6] . Ия, бұл Ислам діні өкілінің пікірі. Әсаттар қажы Дербісәлі бұл сөзімен, өмір осымен бітіп қалмайды, арғы өмірдің бар екендігін айтқысы келді. Екі дүниеде де бақытқа кенелу үшін Құдайдың бұйрығына бойұсынып, тыйғанынан тыйылып, әйтсе де, Ислам шариғатына қайшы келмейтін салт- дәстүрді дұрыс ұстануға шақыруда деп түсіндім.

Мешіттер, шіркеулер, деноминациялар және культтар өз өмірінің мәнін діннен көретін адамдарды өздеріне жұмылдырады. Неге және қалай болатынын анықтау әлеуметтанушылар үшін өте өзекті. Бұл адамдар үшін дін дегеніміз не? Әлеуметтік деңгейде оның мәні неде? Функционалистер, діннің қандай әлеуметтік мақсаттарға қызмет ететінін анықтауға тырысса, ал қайшылық теориясын жақтаушылар, қандай жағдайда дін таптық жүйені нығайтады немесе оны түбірімен жояды, болмаса алғашқысы мен соңғысының қалыптасуына мүмкіндік береді деген сұрақтың шешімін көрсеткісі келді.

КР Конституциясына сәйкес, Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары. Зайырлы мемлекетте дін мен мемлекет бір бірінен бөлінген. Қазақстан Республикасының Көшбасшысы, Елбасы өзінің сөзінде Қазақстан Республикасының аумағында 2 діннің тарихи маңыздылығын атап өтті, олар: христиан дінінің православ бағыты және ислам дінінің суннитік бағытының ханафи мазхабы. Осы екі дін негізінен дәстүрлі болып саналады. Соңғы санақ бойынша (2009) Қазақстан халқының 70, 2 пайызы исламды ұстанатын мұсылмандар. 26, 3 пайызы христиан дініндегі еуропалық ұлт өкілдері. Сондай-ақ, 0, 1 пайызы будда дінінің наным-сенімін ұстайтындар [3] .

Кеңестік кезеңде Қазақстандағы ислам әлемдік діндердің бірі ретінде отандық зерттеушілердің назарын аударуды тоқтатты, әдебиеттер кеңестік рухта тәрбиеленген ғалымдармен атеистік көзқараспен жазылды және толық жою қарсаңында болды. Тәуелсіздік алғаннан кейін дінге, атап айтқанда исламға қызығушылық арта түсті. Бір жағынан дін кеңестік идеологияның күйреуінен кейін пайда болған вакуумды толтыра алса, екінші жағынан халықаралық қатынастар жүйесінде жас Қазақстан үшін жаңа көкжиектер ашылды: ислам әлемімен дипломатиялық қатынастар орнату, қаржыландыру мешіттердің, медреселердің, университеттердің құрылысы және т. б. Демек, исламға ғана емес, басқа діндер мен діни конфессияларға да жаңа «діни» мүмкіндіктер ашылды.

Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап исламның таралуы гетерогенді болып байқалды, кейбір зерттеушілер тіпті елдің этникалық картасымен параллельді болжады. Тарихи тұрғыдан Қазақстанның батыс, орталық, шығыс және солтүстік батыс аймақтарының көшпенді халқының арасына ислам кейіннен келді және сәйкесінше жергілікті халықтың дәстүрінде жеңіл сипатқа ие болды. Оңтүстік өңірдің, атап айтқанда қазіргі Алматы, Шымкент, Түркістан сияқты қалалардың тұрғындарына қатысты оларда ежелгі мұсылмандық дәстүрлер болған. Әрине, жақында тәуелсіздік алған кез-келген мемлекет эмиграция үдерісімен сипатталады, Қазақстанға да бұл жағдай тән болды. Өткен ғасырдың 90-шы жылдарының басында этникалық азшылықтардың қоныстануынан пайда болған бос жерлер тағы бір табиғи процесті - «бос орынды» қала тұрғындары емес тұрғындардың есебінен толтыруға әкелді. Осылайша, орыс тілді азшылықтар халықтың едәуір бөлігін құрайтын Алматы (1997 жылға дейін астана) және басқа облыс орталықтары халықтың «ауылдан қалаға» жаңадан қалыптасқан қабатын толтыра бастады.

Гетерогенді ұлттық сипатымен және өзгерістерге деген қалыпты көзқарасымен қатар сипатталған алдыңғы популяциямен салыстырғанда қалыптасқан халық тұрақтылығы төмен әлеуметтік көңіл-күймен ерекшеленетін, мұның исламға қатысты да көрініс тапқанын атап өткен жөн. 1990 жылы мұсылмандардың алғашқы құрылтайы кезінде құрылған Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы, сондай-ақ көптеген ислам университеттері, ұйымдары, қорлары және медреселер осы қалалардың аумағында орналасқан.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.