ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУЫ
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Зинбай Ә. А.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы: 5В020600- Дінтану
Алматы 2021
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Дінтану және мәдениеттану кафедрасы
Қорғауға жіберілген
___________________Кафедра меңгерушісі: Құрманалиева А.Д.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУЫ
Тақырыбында
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В020600- Дінтану
Орындаған: Зинбай Ә. А.
Ғылыми жетекші: Сарсембаев Р. М.
Норма бақылаушы: Тұнғатова.Ұ.А
Алматы 2021
РЕФЕРАТ
Дипломдық жұмыстың көлемі 58 бет, 55 дереккөз.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУЫ.
Мақсаты:жұмысымыздың мақсаты Қазақстан Республикасындағы діндердің жаңғыру мәселесін жан-жақты қарастыру және талдау. Сондай-ақ, діндердің жаңғыруының теориялық негізердерін қарастырып, ерекешеліктерін тоқталу.
Пәні - Қазақстандағы діндердің жаңғыруы.
Нысаны - Қазақстандағы діндердің жаңғыруынынң теориялық негіздері мен ерекшеліктері.
Діннің қазіргі қоғамдағы ұстанымы қарама-қайшылықтарға толы және оның рөлін, мүмкіндіктері мен келешегін қандай-да бір сипатта бағалау мүмкін емес. 20-шы ғасырдың бүкіл тәжірибесі діннің болашақ тағдырына қатысты біржақты болжамдардың сәйкессіздігін көрсетті - немесе оның сөзсіз және жақын арада жойылып кетуіне, немесе өзінің бұрынғы күшінің қайта қалпына келуі. Бүгінгі күні дін қоғам өмірінде маңызды рөл атқаратыны анық, бірақ оның терең және қайтымсыз өзгерістерге ұшырағаны айқын.
Діннің қазіргі қоғамдағы ұстанымына біздің заманымыздың екі негізгі күші - ғылым мен саясат шешуші әсер етеді. Ғылым дінді ығыстырған жоқ, бірақ бұл діни санада - Құдайды, әлемді және адамды түсінуде терең өзгерістер тудырды. Ғылым әлемді десакрализациялауға үлес қосты: табиғат пен қоғам құбылыстары Құдайдың араласуына, ғажайыпқа сілтеме жасамай табиғи түсініктеме алды. Алайда Құдай ғылымның жауабына қанағаттанбағанда немесе өз проблемаларына төтеп бере алмаған кезде жүгінетін ғажайып жасаушы және құтқарушы деген ескі идея әлі күнге дейін өмір сүруде. Саясаткерлер, керісінше, дін қайраткерлерін өз идеяларын насихаттау үшін белсенді пайдаланады, сенушілердің әр түрлі топтарын өз жағына тарту үшін оларды ресми іс-шараларға шақырады.
Нәтижелері:
Діндерің қайты жаңғыру түсінігіне зерттеу жасалды;
Қазақстандағы діндердің қайта жаңғыруы туралы тұжырымдамасың
талдау жасалды
Дәстүрлі діндер мен дәстүрлі емес діндердің сипаттамасы және
Қазақстандағы көрінісіне жан жақты талдау жасалды.
Abstract
The volume of the thesis is 58 pages, 55 sources.
REVIVAL OF RELIGIONS IN KAZAKHSTAN.
Purpose: the purpose of our work is to comprehensively consider and analyze the problem of modernization of religions in the Republic of Kazakhstan. It is also necessary to consider the theoretical foundations of the revival of religions, to focus on the specifics.
The subject is the revival of religions in Kazakhstan.
The object is the theoretical foundations and features of the revival of religions in Kazakhstan.
The position of religion in modern society is full of contradictions and it is impossible to assess its role, opportunities and prospects in any way. The entire experience of the 20th century showed the inconsistency of unambiguous predictions about the future fate of religion - either its inevitable and imminent disappearance, or the restoration of its former power. Today, it is clear that religion plays an important role in the life of society, but it is clear that it has undergone profound and irreversible changes.
The position of religion in modern society has a decisive influence on the two main forces of our time - science and politics. Science did not displace religion, but it caused profound changes in religious consciousness - the understanding of God, the world and man. Science has contributed to the desacralization of the world: the phenomena of nature and society have received a natural explanation without reference to divine intervention, a miracle. However, the old idea that God is a miracle creator and Savior who turns to science when he is not satisfied with the answer or unable to cope with his own problems still lives on. Politicians, on the other hand, actively use religious figures to promote their ideas, invite them to official events in order to attract various groups of believers to their side.
Results:
A study of the concept of the revival of Religions was conducted;
Your concept of the revival of religions in Kazakhstan
analysis performed
Characteristics of traditional and non-traditional religions and A comprehensive
analysis of its manifestation in Kazakhstan was carried out.
РЕФЕРАТ
Объем дипломной работы 63 страниц, 55 источников.
Возрождение религий в Казахстане.
Цель: цель нашей работы-всестороннее рассмотрение и анализ проблемы возрождения религий в Республике Казахстан. А также рассмотреть теоретические основы модернизации религий и остановиться на их особенностях.
Предмет- возрождение религий в Казахстане.
Форма - теоретические основы и особенности возрождения религий в Казахстане.
Позиция религии в современном обществе полна противоречий, и ее роль, возможности и перспективы не могут быть оценены каким-либо образом. Весь опыт 20 - го века показал несоответствие предвзятых предположений относительно дальнейшей судьбы религии-или ее неизбежного и скорого исчезновения, или восстановления ее прежней власти. Сегодня очевидно, что религия играет важную роль в жизни общества, но очевидно, что она претерпела глубокие и необратимые изменения.
На положение религии в современном обществе решающее влияние оказывают две основные силы современности - наука и политика. Наука не вытеснила религию, но это вызвало глубокие изменения в религиозном сознании - понимании Бога, мира и человека. Наука внесла вклад в десакрализацию мира: явления природы и общества получили естественное объяснение, не ссылаясь на божественное вмешательство, чудо. Однако старая идея о том, что Бог-Чудотворец и Спаситель, к которому прибегают, когда он не удовлетворен ответом науки или не в состоянии справиться со своими проблемами, все еще существует. Политики, с другой стороны, активно используют религиозных деятелей для продвижения своих идей, приглашая их на официальные мероприятия, чтобы привлечь на свою сторону различные группы верующих.
Результаты:
Проведен анализ понятияю возрождения религий;
Проведен всесторонний анализ возрождения религий в Казахстане;
Анализ характеристики традиционных религий и нетрадиционных религий в Казахтане.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
8
Діндердің қайта жаңғыруының түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
8
Қазақстандағы діндердің қайта жаңғыруы туралы тұжырымдар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
20
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДӘСТҮРЛІ ЖӘНЕ ДӘСТҮРЛІ ЕМЕС ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
Қазақстандағы дәстүрлі діндердің қайта жаңғыру сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
Қазақстандағы дәстүрлі емес діндердің қайта жаңғыру көрінісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
58
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
60
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Діннің қазіргі қоғамдағы ұстанымы қарама-қайшылықтарға толы және оның рөлін, мүмкіндіктері мен келешегін қандай-да бір сипатта бағалау мүмкін емес. 20-шы ғасырдың бүкіл тәжірибесі діннің болашақ тағдырына қатысты біржақты болжамдардың сәйкессіздігін көрсетті - немесе оның сөзсіз және жақын арада жойылып кетуіне, немесе өзінің бұрынғы күшінің қайта қалпына келуі. Бүгінгі күні дін қоғам өмірінде маңызды рөл атқаратыны анық, бірақ оның терең және қайтымсыз өзгерістерге ұшырағаны айқын.
Діннің қазіргі қоғамдағы ұстанымына біздің заманымыздың екі негізгі күші - ғылым мен саясат шешуші әсер етеді. Ғылым дінді ығыстырған жоқ, бірақ бұл діни санада - Құдайды, әлемді және адамды түсінуде терең өзгерістер тудырды. Ғылым әлемді десакрализациялауға үлес қосты: табиғат пен қоғам құбылыстары Құдайдың араласуына, ғажайыпқа сілтеме жасамай табиғи түсініктеме алды. Алайда Құдай ғылымның жауабына қанағаттанбағанда немесе өз проблемаларына төтеп бере алмаған кезде жүгінетін ғажайып жасаушы және құтқарушы деген ескі идея әлі күнге дейін өмір сүруде. Саясаткерлер, керісінше, дін қайраткерлерін өз идеяларын насихаттау үшін белсенді пайдаланады, сенушілердің әр түрлі топтарын өз жағына тарту үшін оларды ресми іс-шараларға шақырады.
ХХ ғасырдың 90-жылдарында басталған қазіргі Қазақстандағы діндарлықтың қайта өрлеу процесі келесі негізгі ерекшеліктерден көрінеді: КСРО ыдырағаннан кейін қалыптасқан рухани вакуумды толтыратын дінді жаңа идеологияның формасы ретінде тану; Қазақстан мемлекеті мен діни ұйымдар арасындағы қатынастарды белсенді диалог режиміне көшіру; дінді қоғамдық сана формаларының бірі ретінде тану; құндылықтардың діни жүйесінің жеткізушісі болып табылатын тұлғаның жаңа типін қалыптастыру
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Ұлттық мәдениет пен руханияттың жандануымен қазақ мәдениетінің ерекшелігі мен бірегейлігі жайлы тарихи және діни аспектілеріндегі тамырларына қызығушылық туындайды. Бұл орайда діннің жаңғру мәселесіде өзіндік орынға ие. Қазіргі әлем күрт өзгерді, қуатты центрифугалық күштер өсіп, терең әлеуметтік-экономикалық, саяси және идеологиялық алшақтық басымды болды. Осы тенденцияларды ауыздықтай отырып, Қазақстан алдында қоғам өмірінің барлық салаларында терең қайта құрулар жүргізу міндеті тұр. Бұл жұмысты, отандық және шетел ғалымдары деректер мен еңбектеріне сүйене отырып зерттедік. Бұл мәселелерді жан-жақты қарастырған Джалилов З.Г., Орынбеков М.С., Байтенова Н.Ж., Құрманалиева А.Д.
Дипломдық жұмыстың пәні. Қазақстандағы діндердің жаңғыруы
Дипломдық жұмыстың нысаны. Қазақстандағы діндердің жаңғыруынынң теориялық негіздері мен ерекшеліктері.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Біздің жұмысымыздың мақсаты Қазақстан Республикасындағы діндердің жаңғыру мәселесін жан-жақты қарастыру және талдау. Сондай-ақ, діндердің жаңғыруының теориялық негізердерін қарастырып, ерекешеліктерін тоқталу.
Жұмыстың мақсатына сәйкес біз келесі міндеттерді қоямыз:
- Діндердің жаңғыруы түсінігін анықтау;
- Әлемдегі діндердің жаңғыруын зерттеу;
- Қазақстандағы діндердің жаңғыру процессін сараптау;
- Дәстүрлі және дәстүрлі емес діндерге сипаттама беру.
Зерттеудің теориялық және практикалық мәні. Жаңғыру процессі біршама уақыт арасында жүзеге асты. Әлем тарихында діндердің пайда болуы, жойылуы, қызметін тоқтатуы және жаңғыруы бітіру жұмысымыздың теориялық және практикалық мәні болмақ.
Дипломдық жұмыстың әдіс-тәсілдері. Бітіру жұмысының мақсат-міндеттеріне сәйкес сипаттамалық зерттеу, жүйелеу, тақырыптық-мағыналық топтастыру, талдау, анализдеу, сараптамалау әдістері қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Бітіру жұмыc кipicпe, нeгiзгi бөлiм eкi тapayдaн, қopытынды бөлiм жәнe пaйдaлaнылғaн әдeбиeт тiзiмiнeн тұpaды.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Діндердің қайта жаңғыруының түсінігі.
ХІХ ғасырдың көптеген ойшылдары алдағы замандарда дін болмайды, оның орнын ғылым басады деп сенді. Діннің құлдырауына арналған оның жердегі табиғатын ашуға негізделген түрлі жобалар ұсынылды.
Еуропалық философияда, мүмкін В.Шеллингте және орыс философиясында көптеген діни ойшылдар керісінше сенімді болды: дін өзін сақтайды. ХХ ғасырда әлеуметтанушылар үнемі зайырлы мәдениет аймағы діни сана аймағын басып жатыр деп жазды және ол тұрақты түрде азаятындығын алға тартты.
Алайда, өткен ғасырдың ортасында күтпеген жерден культурологиялық ой үшін діннің қайта жаңғыру процесі басталды. Ол өз көрінісін әлемді қайта христиандандыру, қайта исламдандыру, реиндукциялаудан тапты. Дін өзінің жоғалған жерін қалпына келтірді. Ол саясат пен мәдени жаңарудың қуатты факторына айналды.
ХХІ ғасыр діни жаңғырудың ғасыры болуы әбден мүмкін. Джилл Кеппель айтқандай Құдайдың кегі бүкіл әлемде болып жатыр. Біз әртүрлі діндерді ұстанушылар арасындағы қанды қақтығыстар туралы жиі естиміз. Ұлттық бірегейлікті діни тұрғыдан қайта бөлуге тырысатын саяси қозғалыстар қалыптасып, аяғынан нық тұрды [1, 434].
ХХ ғасырдың аяғында ешқандай мәдениеттанушы немесе дінтанушы болжамаған құбылыс анықталды: діни жаңғыру басталды. Бердяев туралы жазған (Тағы да, құдай өмірінің құпиялары туралы қызу таластар мүмкін болады, шынымен, шындыққа айналуда.
Діндердің қайта жаңғыру құбылысы өмірдің күрделене түсуімен, тұрақтылықты, психологиялық тұрақтылықты іздеумен байланысты, қоғамдық дамудың қазіргі кезеңінде туындаған мәселелер туындаған кезде: экологиялық (табиғаттан алшақтау), дәстүрлі тәсілдердің бұзылуымен, осы негізде туындайтын өмірлік бағдарлар мен аномияның жойылуымен байланысты, құндылық қайшылықтары, жеке тұлғаны іздеудің күшеюі. 3. Бауман қазіргі дәуірді шу мен қаһарға толы сәйкестілік дәуірі деп анықтайды.
Р.Белла қоғамдық ұйымның күрделілігінің жоғарылауымен дін эволюцияға ұшырайды деп санайды, оның барысында ол қалыптасқан әлеуметтік құрылымдарды нығайтып қана қоймай, қалыптасқан нормалар мен құндылықтарды өзгерту арқылы қоғамның одан әрі дамуына үлес қосады . Бұл зайырлы қоғамға да қатысты. Дін эволюциясының кейінгі кезеңдері оның әлеуметтік ортаға байланысты автономдылығы артып, қоғамдық дамуға әсерінің күшеюін куәландырады.
Адам баласы жаратылысынан сенімге мұқтаж,. Сондықтан да, отқа, суға, көкке (аспанға), жерге және пұттарға табыну орын алған. Жоғарыда атап өткен мұқтаждықты Ұлы күшке сенумен және өзге заттарды қасиетті санаумен өтеп отырған. Яғни, дін арқылы. Дін сөзінің араб тіліндегі мағынасы - сыйлық, үкім, есеп, жаза, мойынсұну, бағыну, құлшылық, шариғат, заң және жол деген ұғымдарды қамтиды [2, 345]. Ал, термин ретіндегі мағынасы - барша болмысты жаратқан Алла Тағаланың бүкіл адам баласына елшілері арқылы жіберген ұлы жүйе. Бұл жүйе ақыл иелерін бұл дүниеде қуаныш пен шаттыққа, ал ақиретте мәңгілік бақытқа кенелтеді. Бүгінде әлемдік деңгейдегі үстем діндер: Ислам, Христиан және Буддизм. Оның ішінде менің тоқталатыным Ислам діні.
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңдегі Қазақстандағы діни жағдай адамзаттың дінсіз тарихы да, мәдениеті де болмаған. Дін қай қоғамда болса да адамшылық құндылықтарының қайнар көзі ретінде қабылданады.
Тәуелсіздік жылдарында Қазақстанда дінге деген көзқарас түбегейлі өзгерді: бүкіл қоғам деңгейінде де, мемлекеттік-конфессиялық қатынастар деңгейінде де. Қазақстандық қоғам өзінің маңызды бөлігінде өзін діншіл деп санайды. Дін әлеуметтік дамуда, қазақстандық қоғамның тұрақтылығын сақтауда маңызды рөл атқара бастады. Бұл мемлекеттен діни бірлестіктермен барабар қатынастар құруды талап етті, мемлекеттік-конфессиялық қатынастар Қазақстан Республикасы үшін маңызды қажеттіліктердің біріне айналды.
Егеменді даму жылдарында Қазақстан - заңды, зайырлы, демократиялық және әлеуметтік мемлекет - нақты плюрализмге жағдай жасайды. Қазақстандық қоғамның діни емес екендігіне қарамастан, қазіргі кезде бізде іс жүзінде әлемдік және дәстүрлі діндердің ғана емес, сонымен қатар көбінесе дінге, сенім мен руханилыққа ешқандай қатысы жоқ жаңа нанымдар мен культтердің барлық спектрі бар. Діншілдік пен дін (саяси құрал ретінде пайдаланылады) тұрақтылық пен келісім факторларына негізделген этномәдени, конфессиялық, азаматтық және саяси сәйкестіктің Қазақстанда шынайы, тарихи қалыптасқан моделіне қарсы негізгі шабуыл сызықтарына айналды.
Қазiргi кезде елiмiзде 70 пайыздай мұсылманның 2815 дiни бiрлестiгi жұмыс iстейдi екен. Ал жан саны белгiсiз протестантизм бағытын ұстанатындардың 40-тан астам әртүрлi ағымдарының 1238 ұйымы бар. Бұл - бүкiл республикадағы дiни бiрлестiктердiң 30 пайызы. Ал 70-тен астам дiни бiрлестiктер еш жерде тiркелмей қызмет етуде. Исламның басты мұраты адамдар арасында бейбітшіліктің болғаны.
Дін адамға екі дүниеде де дұрыс өмір сүрудің, Хақтың разылығына бастайтын ереже-қағидаларды қамтыған иләһи бұйрықтар мен тыйымдар жиынтығын құраса, діл-халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан дүниетанымы мен салт-дәстүрін, менталитеті мен әдет- ғұрыптарын, тұрмыс- тіршілігінің ерекшеліктері мен өзіндік ойлау жүйесін, жан дүниесін, адамдардың белгілі бір қоғамдастығына тән, нақтылы тарихи- мәдени ортада қалыптасқан мінез-құлық пен іс-әрекеттердің біркелкі сипатын білдіреді - деп жазыпты Әбсаттар қажы Дербісәлі [6]. Ия, бұл Ислам діні өкілінің пікірі. Әсаттар қажы Дербісәлі бұл сөзімен, өмір осымен бітіп қалмайды, арғы өмірдің бар екендігін айтқысы келді. Екі дүниеде де бақытқа кенелу үшін Құдайдың бұйрығына бойұсынып, тыйғанынан тыйылып, әйтсе де, Ислам шариғатына қайшы келмейтін салт- дәстүрді дұрыс ұстануға шақыруда деп түсіндім.
Мешіттер, шіркеулер, деноминациялар және культтар өз өмірінің мәнін діннен көретін адамдарды өздеріне жұмылдырады. Неге және қалай болатынын анықтау әлеуметтанушылар үшін өте өзекті. Бұл адамдар үшін дін дегеніміз не? Әлеуметтік деңгейде оның мәні неде? Функционалистер, діннің қандай әлеуметтік мақсаттарға қызмет ететінін анықтауға тырысса, ал қайшылық теориясын жақтаушылар, қандай жағдайда дін таптық жүйені нығайтады немесе оны түбірімен жояды, болмаса алғашқысы мен соңғысының қалыптасуына мүмкіндік береді деген сұрақтың шешімін көрсеткісі келді.
КР Конституциясына сәйкес, Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары. Зайырлы мемлекетте дін мен мемлекет бір бірінен бөлінген. Қазақстан Республикасының Көшбасшысы, Елбасы өзінің сөзінде Қазақстан Республикасының аумағында 2 діннің тарихи маңыздылығын атап өтті, олар: христиан дінінің православ бағыты және ислам дінінің суннитік бағытының ханафи мазхабы. Осы екі дін негізінен дәстүрлі болып саналады. Соңғы санақ бойынша (2009) Қазақстан халқының 70,2 пайызы исламды ұстанатын мұсылмандар. 26,3 пайызы христиан дініндегі еуропалық ұлт өкілдері. Сондай-ақ, 0,1 пайызы будда дінінің наным-сенімін ұстайтындар [3].
Кеңестік кезеңде Қазақстандағы ислам әлемдік діндердің бірі ретінде отандық зерттеушілердің назарын аударуды тоқтатты, әдебиеттер кеңестік рухта тәрбиеленген ғалымдармен атеистік көзқараспен жазылды және толық жою қарсаңында болды. Тәуелсіздік алғаннан кейін дінге, атап айтқанда исламға қызығушылық арта түсті. Бір жағынан дін кеңестік идеологияның күйреуінен кейін пайда болған вакуумды толтыра алса, екінші жағынан халықаралық қатынастар жүйесінде жас Қазақстан үшін жаңа көкжиектер ашылды: ислам әлемімен дипломатиялық қатынастар орнату, қаржыландыру мешіттердің, медреселердің, университеттердің құрылысы және т.б. Демек, исламға ғана емес, басқа діндер мен діни конфессияларға да жаңа діни мүмкіндіктер ашылды.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап исламның таралуы гетерогенді болып байқалды, кейбір зерттеушілер тіпті елдің этникалық картасымен параллельді болжады. Тарихи тұрғыдан Қазақстанның батыс, орталық, шығыс және солтүстік батыс аймақтарының көшпенді халқының арасына ислам кейіннен келді және сәйкесінше жергілікті халықтың дәстүрінде жеңіл сипатқа ие болды. Оңтүстік өңірдің, атап айтқанда қазіргі Алматы, Шымкент, Түркістан сияқты қалалардың тұрғындарына қатысты оларда ежелгі мұсылмандық дәстүрлер болған. Әрине, жақында тәуелсіздік алған кез-келген мемлекет эмиграция үдерісімен сипатталады, Қазақстанға да бұл жағдай тән болды. Өткен ғасырдың 90-шы жылдарының басында этникалық азшылықтардың қоныстануынан пайда болған бос жерлер тағы бір табиғи процесті - бос орынды қала тұрғындары емес тұрғындардың есебінен толтыруға әкелді. Осылайша, орыс тілді азшылықтар халықтың едәуір бөлігін құрайтын Алматы (1997 жылға дейін астана) және басқа облыс орталықтары халықтың ауылдан қалаға жаңадан қалыптасқан қабатын толтыра бастады.
Гетерогенді ұлттық сипатымен және өзгерістерге деген қалыпты көзқарасымен қатар сипатталған алдыңғы популяциямен салыстырғанда қалыптасқан халық тұрақтылығы төмен әлеуметтік көңіл-күймен ерекшеленетін, мұның исламға қатысты да көрініс тапқанын атап өткен жөн. 1990 жылы мұсылмандардың алғашқы құрылтайы кезінде құрылған Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы, сондай-ақ көптеген ислам университеттері, ұйымдары, қорлары және медреселер осы қалалардың аумағында орналасқан.
Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін 1990 жылдар діни тұрғыдан алғанда діни жаңғыру кезеңіне жатады, бұл жағдай билік тарапынан қолдауға ие болды, өйткені Кеңес өкіметінің құлдырауымен қатар коммунистік идеология да құлдырауға жақын болды, сол себептен дін осы идеологиялық вакуумды толтыруға үлкен көмегін тигізе алды . Діни миссионерлердің Оңтүстік Кореядан, АҚШ-тан және Үндістаннан қоныс аударуы тәуелсіздік алғаннан кейінгі тағы бір еріксіз үрдіске айналды. Алайда көпшілігі өздерін мұсылман дінінің өкілдері деп санайтын және көрсететін жергілікті халық арасында халықаралық діни ағымдардың (Иегова, Кришнаның ізбасарлары және т.б.) үлесі мардымсыз болды. Осыған қарамастан үгіт-насихат жұмысының деңгейі, атап айтқанда, материалдық базасы мықты болды, бұл ағылшын тілінің тегін сабақтарында, ағылшын үйірмелерінде, жасөспірімдерге арналған лагерьлерде, ағылшын тіліндегі иллюстрацияланған әдебиеттерді орыс тіліне аудармасымен таратуда, жастарға арналған тегін түскі астарда, ойындар және т.б көрінісін тапты [4,145].
Ислам әлемі елдерімен дипломатиялық қатынастар Қазақстан аумағына түрлі ағымдардың енуіне әкелді. Қазақстан мен бірқатар ислам мемлекеттерінің (Пәкістан, Ливия, Египет және т.б.) арасындағы дипломатиялық қатынастар 1992 жылы құрылғандығы белгілі. Тәуелсіздіктің алғашқы бес жылдарында байланыстардың орнауы мен дамуы шетелдік миссионерлердің қызметіне жаңа мүмкіндіктер ашты. Миссионерлік миссиялар мемлекеттің әлсіз әлеуметтік жағдайының арқасында өз қатарларын жас қазақстандықтармен толықтыра отырып, елге сәтті еніп кетті.
20-шы ғасырдың 90-жылдарында Қазақстан Республикасы Үкіметі жанындағы Дін істері жөніндегі кеңестің, Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі жанындағы Діни ұйымдармен байланыс жөніндегі кеңестің таратылуы, сондай-ақ діни ұйымдармен байланысты үйлестіруді Ақпарат министрлігіне беру дін саласындағы саясаттың асығыс қадамдарының бірі болды. Жаңа тәуелсіз құқықтық мемлекет қалыптастыру кезінде дінге қатысты саясат әрқашан нақты шекараға ие бола бермейді. Сондықтан қоғамның әр түрлі қабаттарына еніп жатқан діни қауымдастықтар, діни ағартуға мемлекеттің реакциясы толығымен айқын болмаған кезде де, діни ағартумен айналыса бастайды. Дін мәселесінде мемлекеттік-діни қатынастар мен мемлекеттік саясаттың діни білім беру сынды пішіндері біртіндеп қалыптаса бастады. Қазақстан Республикасында саясат пішіндері діннің мемлекеттен бөлінуінде айқын көрінеді.
Бүгінде көптеген ұлттық құндылықтардың, соның ішінде рухани және діни құндылықтардың жаңғыру орын алады. Қазақстанда мыңдаған діни бірлестіктер құрылуда, теологиялық білім беру мекемелерінің қызметі дамуда, қайырымдылық қызметі де кеңеюде. 1991 жылға дейін Қазақстанда бірде-бір діни оқу орны болған жоқ, бірақ бүгінде олардың саны ондаған, оның ішінде Алматыдағы Нұр-Мубарак ислам мәдениеті университеті бар.
Сонымен, өткен ғасырдың 90-жылдарында Қазақстан аумағында ислам дінінің қайта өркендеуінде әртүрлі діни бірлестіктердің жұмыс істеуіне мүмкіндік беретін либералды діни заңнамалар сияқты факторлар әсер етті, ҚМДБ-ны құрылуы, биліктің ҚМДБ-ға исламдық қорлармен, жоғары оқу орындарымен, исламтануға мамандандырылған отандық кадрларды даярлауға арналған мекемелермен байланыс орнатуға көмектесті [5].
Қазақстандағы діндердің жаңғыруы бір күнде болған процесс емес, аталған жәйт біршама уақытты талап етті. Дәстүрлі діндермен қатар, дәстүрлі емес діндерде кеңінен тарала бастады. Бұл мәселеде жаң-жақты зерттеуді талап етеді.
Қазақстандағы діндердің қайта жаңғыруы туралы тұжырымдамасың талдауы (авторитармен талдау)
Діннің әлеуметтік қызметтері, негізінен алты салаға, бағытқа бөлінеді. Бірінші бағыт - дүниеге көзқарастық қызмет. Дүниеге көзқарас адамдардың, олардың қауымдастықтарының құдай туралы, дүние туралы және ол дүниеден алатын адамдардың орны туралы жүйеге келтірілген білімдердің жиынтығы. Дін, құдай дүниені де, адамды да жаратқан алып күш, теңдесі жоқ құдірет, яғни абсолютті күш деп түсіндіреді.
Екінші бағыт - бағалаушылық. Бұл бағытта діни сананың шешуші рөлі бар. Діни сана, қоғамдық сананың басқа формалары, айталық адамгершілік (этикалық) сана, көркемдік (эстетикалық) сана, құқықтық саналар сияқты өзінің құндылықтар жүйесін қалыптастырады. Ол жүйеге, ең алдымен, отбасының, оның мүшелері мен туған-туысқандарының қадірлейтін бейнелері, принциптері, нормалары жатады. Содан кейін тайпаның, елдің, халықтың, тіпті, халықтардың да қасиетті деп есептелетін әдетғұрыптары, арғы-бергі ата-бабалардың ерліктері және өткен тарихтың ұлы тұлғаларының өнегеөсиеттері кіреді. Ақыр аяғында, ондай құндылықтар жүйелеріне тылсым күштердің - әулие, періште, құдайдың бйнелері жатады.
Үшінші бағыт - реттеушілік қызметтер. Діни сана, қоғамның құқықтық санасы сияқты, адамдардың бірі мен бірінің, олардың қауымдастықтарға, құдайға, мемлекетке қатынастарын, яғни адамдардың өмірдегі қарым-қатынастарын реттеп отырады.
Дін топтастыру қызметін де атқарады. Дін, дін иелері діни нанымдағы адамдарды белгілі бір мақсаттар төңірегінде топтастырып, ұйымдастырады. Діндерді мәмлеге келтіретін ондағы адамгершілік қағидалар. Осылар негізінде ынтымақтасу да, келісімге келу де жүзеге асады.
Діндердің адам тәрбиесіндегі рөлін ерекше бағалай отырып, діндердің тарихын, олардың ізгілікке, имандылыққа шақырған және т.б. адамгершілікті насихаттаған қағидалары мектептерде оқытылып жатыр. Бұл бүгінгі жаһандану заманында аса қажеттілік болып тұр. Алайда бүгінгі дін оқулықтары туралы пікір қайшылықтары мол. Ол көбіне көп мемлекеттің дінге байланысты, оның ішінде ежелгі діндерге деген көзқарастарының кешегі кеңестік кезеңнен ұзап кете алмағанынан болып отыр.
Адамзат санасының ерекше бір түрі ретінде дін қоғамның саяси жүйесінің сипатына байланысты бірде жуандап, бірде жіңішкеріп, кейде кемерінен шығып, кейде жуасып талай ғасырды артқа тастады. Жер бетінде пенденің барында әлі талай асулардан өтері сөзсіз. Өйткені адам дінсіз өмір сүре алмаса, дінге де адамсыз өмір жоқ. Мемлекетке қатысты да осыны айтуға болады [6].
Кешегі кеңестік кезеңде дін қудалауға түсіп, атеистік (құдайға сенбеушілік) идеология,дін халыққа апиын деген тұжырым үстемдікетті. Жер-жерде құдайсыздар қоғамы (общество безбожников) құрылды. Бұл кейін белсенді атеистік ұйымдарға айналып, дінге қарсы үгітнасихат майданы ашылып, мыңдаған дәрістер оқылып, кинофильмдер көрсетілді. Талай дін иелері қудалауға түсіп, айдалып, атылды. Тіпті, бір заманда ата-бабасы дін ұстағандар жаппай қудаланды. Талай мешіттер құлатылып, кейбірі мәдени ескерткіштің озық үлгісі болғанына қарамай басқа мақсаттарға пайдаланылып, тіпті, мал қора етілді. Мұның барлығы адамның өзіне деген сенімін жоғалтты.
Мұның барлығы тәуелсіз мемлекетіміздің дін саласындағы бетбұрысын айқындаған, еліміздегі діни кеңістіктің оңалуына игі әсер еткен алғашқы құқықтық қағидалар еді. Бұл әркімнің өзінің дінге көзқарасын дербес айқындауға, ұстануға немесе ұстанбауға еркіндік берді. Дінге сенушілер көбейіп, діни бірлестіктердің саны артты. Сан жағынан көбейе түскен мешіттер имандылық пен ізгіліктің орнына айналды. 1990 жылы Қазақстанда 671 қана діни бірлестіктер болса, 2011 жылы ол 6 есеге көбейіп, 4000-нан асты. Осы аймақтың ежелден жалғыз иесі қазақтың дәстүрлі исламдық діни бірлестіктері 46-дан 2337-ге өсті. Көптеген діни мектептер ашылды. Бір қатар жастар шетел діни оқу орындарында білім алуда. Қажылыққа барушылық дәстүрге айналды.
Бұқаралық деңгейдегі діни сананы сараласақ, XX ғасырдың аяғында тәуелсіздікпен бірге діни сенімге де еркіндік алғаннан кейін, тағы да жастар, енді дінге аса қызығушылық танытты.
2009 жылғы халық санағы бойынша, Қазақстан халқының 70,2пайызы - мұсылмандар, 26,3 пайызы - христиандар, 0,1 пайызы - буддистер, 2,8 пайызы - ешқандай дінге сенбейтіндер, 0,5 пайызы - жауап беруден бас тартқандар. Әдетте, түркі тілдес халықтарды мұсылман дініне ойланбай жатқызады. Бірақ халық санағы көрсеткендей, қазақтың 0,4 пайызы - (39172) адам христиан дініне, 1923-і иудаизмге, 749-ы буддизмге, 1612 адам басқа діндерге өткен. 98511 қазақ ешқандай дінге жатқызылмайды.
Ынтымақтастық рухы біздің дәстүрлердің бір бөлігін құрайтындығы, өйткені бағзы замандардан бері Қазақстан түрлі дәстүрлер мен мәдениеттердің тоғысу және табысу мекені болғандығы қазір айтылып та, жазылып та келеді. Яғни Қазақстан көне заманнан бері сан алуан мәдениеттер мен діндердің тоғысу мекені болғандықтан, ел аумағында бірнеше ғасырлар бойы тәңіршілдік, зороастризм, манихейлік, буддизм, христиандық және ислам сияқты әр түрлі нанымдар бейбіт қатар өмір сүргенін, яғни толеранттылық пен конфессия аралық келісімнің үлгі болғандығын айтқымыз келеді.
Қазақстан бастамашылдығы бойынша Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім шаралары жөніндегі кеңестің құрылуы азиялық континентте қауіпсіздік пен ынтымақтастықтың көпжақты тамаша құралына айналды. Бұл дегеніңіз мемлекетіміздің тұрақтылығын, бейбітшілігін сақтап қалуда біздің мүмкіншілігіміздің көп екендігін көрсетеді. Қай жағынан алып қарасақ та бірлігін сақтауда діннің өзектілігі маңызды. Олай болса, алдағы уақытта дін мәселелері өз алдына шешімін тауып, әлемдік дағдарыс, төңкеріс, ашаршылық сияқты көптеген зұлматтарды басынан кешіріп, бейбітшілік пен амандықта жасап келе жатқан еліміз бұл сынақтан да сүрінбей өтеді деген үмітіміз бар.
Бүгінгі мәдениеттану, антропология және әлеуметтану саласының теоретиктері дінді мәдениеттің ең құрамдас бөлігі деп санайды. Дінсіз қоғам болмайтындықтан, дінсіз мәдениет те болмайды. Дін әлеуметтік құбылыс һәм қоғамды қалыптастыратын ұйытқы ретінде адамзат өмірінде аса маңызды рөл атқарады. Қоғам құрылымының анатомиясында діннің алатын орны ерекше. Қоғамдарды басқа қоғамдардан ажырататын ең негізгі қасиеттің бірі осы діннің өзі болып табылады [7, 189].
Христиан діні
Христиан діні (грек тілінен аударғанда Christos - мәсіхтелген, мәсіх) Палестина жерінде екі мың жыл бұрын пайда болған монотеистік дін.
Ислам және буддизммен қатар христиан діні де үш әлемдік діндердің қатарына кіреді. Көне Өсиет және Жаңа Өсиет Қасиетті Жазбалар болып табылады. Христиан дінінің негізгі қағидалары сенімнің тарихи үш нышандарында қысқаша түрде берілген: Апостолдық, Никейлік (немесе Никей-Константинопольдық) және Афанасийлік.
Православие бағытында Апостолдық нышан Никей-Константинопольмен шеттетілген. Бұл Бүкіл әлемдік соборларда Бірінші Никейлік (325 ж.) және Бірініші Константинопольдікпен (381 ж.) қабылданды.
Христиан сенімінің негізгі бөлігі құдайдың бейнелеуне, яғни адам келбетіне айналыуна, Иса Мәсіхтің адамзат үшін крестегі құрбандылығына, қайта тірілуі мен көкке ұшыуына, Мәсіхтің сөзсіз болашақта екінші мәрте қайтып келіуіне, өлгендердің болашақта қайта тірілуіне және тірілген соң мәңгілік өмір жалғасына сенеді.
Көптеген христиандықтар құпияларды - Құдайдың рақымы туралы сенушілердің хабарлауға қасиетті іс-шараларды орындау қажеттілігін мойындайды.
Православтықтар мен католиктер жеті құпияны мойындайды: шоқындыру, мира майын жағу (католиктерде - конфирмация), шырша майымен тазару, неке, жалбарыну, тәубеге келу, қасиеттілік.
Протестанттықтардың көпшілігі тек шоқындыру мен тәубеге келуді мойындайды (алайда мұны қарапайым ғұрып ретінде қарастырады).
Христиандық конфессияда көптеген бағыттар, ағымдар, деноминациялар бар. Негізгі бағыттары православие, католицизм және протестанттық.
Қазақстандағы правславие
Православие діні - Қазақстанда дінге сенушілерінің саны бойынша исламнан кейінгі екінші діни бағыт.
Православие діні елімізде Қазақ хандығының Ресей империясына қосылуы кезіндегі әскери қоныстарда пайда болды.
Ислам мен православие еліміздің маңызды рухани өміріне арқау болғандығы жайлы Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев бірнеше рет айтып өткен болатын.
Діни сенім бостандығына құқық беру толыққанды рухани өмірге оралуға мүмкіндік берді.
2012 жылғы Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңының талаптарына сәйкес, республикада діни бірлестіктерді қайта тіркеу үдерісі жүргізілді.
Қазіргі таңда Қазақстанда Митрополиттік аймақ республикалық діни бірлестігін, сондай-ақ 9 епархияны қосқанда православ шіркеуінің 329 діни бірлестіктері қызмет етеді.
Православ қауымдастықтарының едәуір басым бөлігі Алматы, Ақмола, Шығыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан, Қостанай және Қарағанды облыстарында тіркелген.
Тәуелсіз Қазақстанның тарихынан бастап Орыс православ шіркеуі, оның ішінде Қазақстан Республикасындағы Митрополиттік округ мемлекеттің серіктесі болып, қоғамдағы тұрақтылық пен конфессияаралық бейбітшілікті сақтауға бағытталған саясатта ерекше маңызға ие болуда.
1995 жылғы сәуірде Қазақстан Республикасы Президентінің шешімімен православиелік сенушілерге ағаш сәулетшілік өнерінің ғаламат ескерткіші - Вознесенский кафедралық соборы қайтарылып берілді. Бұл оқиға Қазақстан Республикасындағы христиан дініндегі православие бағытының жаңғыруына әсерін тигізген болатын. Себебі бұл шіркеу Алматы қаласындағы православие бағытының ең басты шіркеуі болып табылады [8,455].
Қазіргі таңда Қазақстанда православ шіркеуінің 329 діни субъектісі және 295 православиелік діни ғимараттары қызмет етеді. Сонымен қатар, елімізде Армян апостолдық шіркеуі және 5 түрлі бағыттағы православ шіркеуі қызмет етеді.
Католицизмнің Қазақстанда таралуы
1991 жылы Рим Папасы Иоанн Павел ІІ Қазақстан мен Орта Азия үшін Апостолдық Әкімшілік құрды. Епископ Ян Павел Ленга бұл Әкімшіліктің әкімшілігі болып сайланды.
1997 жылы Орта Азия республикаларының приходтары Қазақстанның Апостолдық Әкімшілігінің қарамағынан шығарылып, suiiuris (өзінің құқығы), яғни өзін-өзі басқару мәртебесін алды.
1999 жылы Қазақстандағы Апостол Әкімшілігін Қазақстанның Қарағанды және Шығыс Қазақстан облыстарындағы Қарағанды епархиясына өзгертті, сонымен қатар, үш жаңа: Астана, Алматы және Атырау Апостол әкімшілігі құрылды.
Сонымен қатар, мұндай құрылымдар Қасиетті Тақ тәжірибесінде экстраординарлы болып табылады және барлық жерде епархиялар мен архиепархияларға алмастырылуы тиіс.
1996 жылы Орал қаласында Тибеттік будда орталығының негізі қаланды. Қайта тіркеу үдерісі нәтижесінде 2012 ж. Қазақстанда Алматы қаласы мен Батыс Қазақстан облысында орналасқан 2 будда діни орталықтары қызмет етеді.
Алматыда Вон-Буддистік діни бірлестік қызмет етеді. Жергілікті діни бірлестік (ЖДБ) 1997 жылы құрылды.
Вон-Буддизм негізін қалаушы Пак Чун Бин, Сотхесан Тэджонса атымен белгілі (1891-1943 жж.) және Вон-Буддистермен Жаңа заман Буддасы ретінде құрметке ие.
1996 жылы Орал қ. Тибет-буддистік орталығы құрылды [9, 98].
Қазақстан тәуелсіз, зайырлы мемлекет және нарықтық экономикаға негізделген, қоғамдық өмірдің барлық салаларын демократияландыру жолын ұстанған, әлеуметтік, азаматтық қоғам құрушы мемлекет. Қазақстанның экономика, саясат, мәдени және рухани саладағы жетістіктерін өркениетті елдер мойындап, әсіресе руханият саласындағы табыстары, атап айтсақ, ұлтаралық келісім мен дінаралық сұхбаттастық пен төзімділік мәдениетін қалыптастырған Қазақстандық модель әлемдік қауымдастық тарапынан оң бағасын алуда. Елбасымыздың бастамасымен Астана қаласында өткізілген Әлемдік және дәстүрлі діндердің 1, 2, 3,4 съездері діні, ұлты, нәсілі, мәдениеті әртүрлі дінбасыларының басын бір үстелде қосуы қазіргі діни және ұлттық қақтығыстар орын алып отырған алмағайып уақытта қол жеткізген ірі табыс.
Тәуелсіздік жылдары қоғам өмірінің барлық салаларында терең, түбегейлі өзгерістер орын алды. Бұл қоғамның рухани саласындағы, соның ішінде дін мен діни мәдениетке де терең өзгерістер алып келді. Әлеуметтік-мәдени және саяси дамудың жаңа жағдайларының қалыптасуы, идеологиялық саладағы өзгерістер, ұлттық сана-сезімнің өсуі және қоғам өмірінде рухани ұлттық құндылықтардың рөлінің өсуі қоғамдық-саяси өмірдегі діннің рөлін айқындайтын факторлар.
Діни жаңғыру постатеистік және посттоталитарлық елдерге тән. Өйткені ұзақ жылдар бойы ұлттық және рухани құндылықтарынан ажыраған елдер өзінің арғы тегінде өрнектелген тамырларына қайта оралуды мақсат көздеді. Діни өрлеу үдерісі бұрынғы кеңестік елдер үшін тән құбылыс болып отыр. Діни жаңғыру бұрыңғы дәстүрлі діни бірлестіктердің позицияларының күшеюімен бірге, қазіргі Қазақстан үшін барынша беймәлім, жаңа дәстүрлі емес діни ұйымдардың пайда болуымен ерекшеленеді.
Еліміздің негізгі діни қауымы суниттік ислам және христиандықтың православиялық бағыттары. Елімізде 2337 жуық мұсылман бірлестіктері бар. Елімізде орыс православия шіркеуінің үш епархиясына 214 приход, 8 монастыр және басқа шіркеулік құрылымдар тиесілі. Орыс православия шіркеуі приходтар санының өсуіне және материалдық тұрғыдан нығаюына күш жігерін жұмсауда. Еліміздің бірнеше қалаларына православиялық ғибадатханалардын құрылысы жүріп жатыр.
"Иегова куәлары" бірлестігінің миссионерлік қызметін ерекше қарқын алуда. "Иегово куәлары" Қазақстандағы саны жағынан өсіп келе жатқан діни қауым болып отыр.
"Иегово куәләрының" діни орталығы Есік қаласында орналасқан. Иегово куәларының 79 діни бірлестіктері әділет органдарында ресми тіркелген және 30 - дан аса жергілікті қауымдары бар. "Иегово куәларының" саны 14 мыңға жуық. Штаб-пәтері - Бруклинде (АҚШ).
Лос-Анджелесте орналасқан Благодать - Грейс діни-бірлестігі еліміздің заңына қайшы әрекет жасаған. Ал Мун Сан Мен діни бірлестігі жастармен жұмысқа ерекше назар аударады. Саентология діни бірлестігі емдік шаралармен айналысып, адамдардың денсаулығына зиян келтіргені әшкереленді
Шет елдік миссионердің белсенді қызметі арқасында неопротестанттық ағымдардың харизматикалық қауымдары "Агапе", "Жаңа өмір", ("Новая жизнь"), "Новое небо", "Благая весть" және т.б. бар. Елімізде дәстүрлі емес культтер қатары өсуде. Саентология шіркеуі АҚШ-та ХХ ғасырдың 50-шы жылдары пайда болды. Негізін салушы Лафайет Рон Хаббард (1911-1986) . Рон Хаббард өз ілімін "Дианетика: ақылды ойдың саулығы туралы бүгінгі заманғы ілім" атты еңбегінде қорытындылаған [10, 45].
"Кришна Санасы" қоғамы елімізде әрекет етіп отырған жаңа діндердің бірі. "Кришна санасы" халықаралық қоғамының негізін салушы - Свами Прабхупада (1896-1977). Бұл діни ағым жастар арасында таралып жатыр. Кришнайттерге қатысты Алматы облысында жер дауы туғаны белгілі.
Кейінгі жылдар мұсылмандар арасында жік салатын пікірлер мен ұстанымдар көрініс беруде. Экстремистік, діни фанатизм, лаңкестік, пікір төзімсіздігі ислам дініне жат.
Елімізде "әл-Каида", "Мұсылман бауырлар", "Талибан", "Лашкар- Таиба", "Боз-құрт", "Өзбекстан ислам қозғалысы", Шығыс Түркістан ислам партиясы, Күрд жұмысшы партиясы, Орта Азия муджахиттер жамағатыАум Сенрике", Халифат жауынгерлері",және т.б. лаңкестік ұйымдардың қызметіне тиым салынған.
Миссионерлік - дәстүрден тыс діни ұйымдардың діни ілімдерін таратуға арналған діни және насихаттық қызметі Қазақстанда кеңінен таралуы орын алуда. Миссионерлік ұйымдардың шоқындыру саясаты Африка және Азия халықтары арасында қарқынды және мақсатты түрде жүргізіліп отыр. Миссионерлік ұйымдарға жіберетін елдердің мемлекеттік құрылымдары, қайырымдылық қорлары, үкіметтік емес ұйымдар, қаржылық топтар материалдық және моральдық тұрғыдан көмектесіп, ортақтаса жұмыс жасайды. Миссионерлер баратын ел халқының дінін, тілін тарихын, әдет-ғұрпын, ділі мен психологиясын зерттеп біліп барады.
Көптеген миссионерлер жергілікті халық көп тұратын елді мекендерде тұрып, сол халықтың тілін, әдет-ғұрпын, мінез-құлықтарын өз қызметкері табысты жұмыс атқару үшін жетерліктей деңгейде зерттеп, үйренеді.
Елімізде неопротестанттық шіркеулердің миссионерлік қызметтері халқымыздың діни бірлігі мен ынтымақты өміріне кері әсерін тигізеді.
Жұмыссыздар, өмірден өз орнын таппағандар, рухани ізденісте жүргендер, жеке басы және отбасындағы психологиялық қиындақтарға төзе алмағандар, Ислам дінін терең білмейтіндер, әсіресе жастар миссионерлер үгіт- насихатына тез ілігеді.
Дәстүрлі емес діни ағымдардың өз әдебиеттерін таратуын сараптан өткізіп және жіті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Зинбай Ә. А.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандығы: 5В020600- Дінтану
Алматы 2021
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті
Дінтану және мәдениеттану кафедрасы
Қорғауға жіберілген
___________________Кафедра меңгерушісі: Құрманалиева А.Д.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУЫ
Тақырыбында
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В020600- Дінтану
Орындаған: Зинбай Ә. А.
Ғылыми жетекші: Сарсембаев Р. М.
Норма бақылаушы: Тұнғатова.Ұ.А
Алматы 2021
РЕФЕРАТ
Дипломдық жұмыстың көлемі 58 бет, 55 дереккөз.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУЫ.
Мақсаты:жұмысымыздың мақсаты Қазақстан Республикасындағы діндердің жаңғыру мәселесін жан-жақты қарастыру және талдау. Сондай-ақ, діндердің жаңғыруының теориялық негізердерін қарастырып, ерекешеліктерін тоқталу.
Пәні - Қазақстандағы діндердің жаңғыруы.
Нысаны - Қазақстандағы діндердің жаңғыруынынң теориялық негіздері мен ерекшеліктері.
Діннің қазіргі қоғамдағы ұстанымы қарама-қайшылықтарға толы және оның рөлін, мүмкіндіктері мен келешегін қандай-да бір сипатта бағалау мүмкін емес. 20-шы ғасырдың бүкіл тәжірибесі діннің болашақ тағдырына қатысты біржақты болжамдардың сәйкессіздігін көрсетті - немесе оның сөзсіз және жақын арада жойылып кетуіне, немесе өзінің бұрынғы күшінің қайта қалпына келуі. Бүгінгі күні дін қоғам өмірінде маңызды рөл атқаратыны анық, бірақ оның терең және қайтымсыз өзгерістерге ұшырағаны айқын.
Діннің қазіргі қоғамдағы ұстанымына біздің заманымыздың екі негізгі күші - ғылым мен саясат шешуші әсер етеді. Ғылым дінді ығыстырған жоқ, бірақ бұл діни санада - Құдайды, әлемді және адамды түсінуде терең өзгерістер тудырды. Ғылым әлемді десакрализациялауға үлес қосты: табиғат пен қоғам құбылыстары Құдайдың араласуына, ғажайыпқа сілтеме жасамай табиғи түсініктеме алды. Алайда Құдай ғылымның жауабына қанағаттанбағанда немесе өз проблемаларына төтеп бере алмаған кезде жүгінетін ғажайып жасаушы және құтқарушы деген ескі идея әлі күнге дейін өмір сүруде. Саясаткерлер, керісінше, дін қайраткерлерін өз идеяларын насихаттау үшін белсенді пайдаланады, сенушілердің әр түрлі топтарын өз жағына тарту үшін оларды ресми іс-шараларға шақырады.
Нәтижелері:
Діндерің қайты жаңғыру түсінігіне зерттеу жасалды;
Қазақстандағы діндердің қайта жаңғыруы туралы тұжырымдамасың
талдау жасалды
Дәстүрлі діндер мен дәстүрлі емес діндердің сипаттамасы және
Қазақстандағы көрінісіне жан жақты талдау жасалды.
Abstract
The volume of the thesis is 58 pages, 55 sources.
REVIVAL OF RELIGIONS IN KAZAKHSTAN.
Purpose: the purpose of our work is to comprehensively consider and analyze the problem of modernization of religions in the Republic of Kazakhstan. It is also necessary to consider the theoretical foundations of the revival of religions, to focus on the specifics.
The subject is the revival of religions in Kazakhstan.
The object is the theoretical foundations and features of the revival of religions in Kazakhstan.
The position of religion in modern society is full of contradictions and it is impossible to assess its role, opportunities and prospects in any way. The entire experience of the 20th century showed the inconsistency of unambiguous predictions about the future fate of religion - either its inevitable and imminent disappearance, or the restoration of its former power. Today, it is clear that religion plays an important role in the life of society, but it is clear that it has undergone profound and irreversible changes.
The position of religion in modern society has a decisive influence on the two main forces of our time - science and politics. Science did not displace religion, but it caused profound changes in religious consciousness - the understanding of God, the world and man. Science has contributed to the desacralization of the world: the phenomena of nature and society have received a natural explanation without reference to divine intervention, a miracle. However, the old idea that God is a miracle creator and Savior who turns to science when he is not satisfied with the answer or unable to cope with his own problems still lives on. Politicians, on the other hand, actively use religious figures to promote their ideas, invite them to official events in order to attract various groups of believers to their side.
Results:
A study of the concept of the revival of Religions was conducted;
Your concept of the revival of religions in Kazakhstan
analysis performed
Characteristics of traditional and non-traditional religions and A comprehensive
analysis of its manifestation in Kazakhstan was carried out.
РЕФЕРАТ
Объем дипломной работы 63 страниц, 55 источников.
Возрождение религий в Казахстане.
Цель: цель нашей работы-всестороннее рассмотрение и анализ проблемы возрождения религий в Республике Казахстан. А также рассмотреть теоретические основы модернизации религий и остановиться на их особенностях.
Предмет- возрождение религий в Казахстане.
Форма - теоретические основы и особенности возрождения религий в Казахстане.
Позиция религии в современном обществе полна противоречий, и ее роль, возможности и перспективы не могут быть оценены каким-либо образом. Весь опыт 20 - го века показал несоответствие предвзятых предположений относительно дальнейшей судьбы религии-или ее неизбежного и скорого исчезновения, или восстановления ее прежней власти. Сегодня очевидно, что религия играет важную роль в жизни общества, но очевидно, что она претерпела глубокие и необратимые изменения.
На положение религии в современном обществе решающее влияние оказывают две основные силы современности - наука и политика. Наука не вытеснила религию, но это вызвало глубокие изменения в религиозном сознании - понимании Бога, мира и человека. Наука внесла вклад в десакрализацию мира: явления природы и общества получили естественное объяснение, не ссылаясь на божественное вмешательство, чудо. Однако старая идея о том, что Бог-Чудотворец и Спаситель, к которому прибегают, когда он не удовлетворен ответом науки или не в состоянии справиться со своими проблемами, все еще существует. Политики, с другой стороны, активно используют религиозных деятелей для продвижения своих идей, приглашая их на официальные мероприятия, чтобы привлечь на свою сторону различные группы верующих.
Результаты:
Проведен анализ понятияю возрождения религий;
Проведен всесторонний анализ возрождения религий в Казахстане;
Анализ характеристики традиционных религий и нетрадиционных религий в Казахтане.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .
8
Діндердің қайта жаңғыруының түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
8
Қазақстандағы діндердің қайта жаңғыруы туралы тұжырымдар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
20
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДӘСТҮРЛІ ЖӘНЕ ДӘСТҮРЛІ ЕМЕС ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
Қазақстандағы дәстүрлі діндердің қайта жаңғыру сипаты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
Қазақстандағы дәстүрлі емес діндердің қайта жаңғыру көрінісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
58
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
60
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Діннің қазіргі қоғамдағы ұстанымы қарама-қайшылықтарға толы және оның рөлін, мүмкіндіктері мен келешегін қандай-да бір сипатта бағалау мүмкін емес. 20-шы ғасырдың бүкіл тәжірибесі діннің болашақ тағдырына қатысты біржақты болжамдардың сәйкессіздігін көрсетті - немесе оның сөзсіз және жақын арада жойылып кетуіне, немесе өзінің бұрынғы күшінің қайта қалпына келуі. Бүгінгі күні дін қоғам өмірінде маңызды рөл атқаратыны анық, бірақ оның терең және қайтымсыз өзгерістерге ұшырағаны айқын.
Діннің қазіргі қоғамдағы ұстанымына біздің заманымыздың екі негізгі күші - ғылым мен саясат шешуші әсер етеді. Ғылым дінді ығыстырған жоқ, бірақ бұл діни санада - Құдайды, әлемді және адамды түсінуде терең өзгерістер тудырды. Ғылым әлемді десакрализациялауға үлес қосты: табиғат пен қоғам құбылыстары Құдайдың араласуына, ғажайыпқа сілтеме жасамай табиғи түсініктеме алды. Алайда Құдай ғылымның жауабына қанағаттанбағанда немесе өз проблемаларына төтеп бере алмаған кезде жүгінетін ғажайып жасаушы және құтқарушы деген ескі идея әлі күнге дейін өмір сүруде. Саясаткерлер, керісінше, дін қайраткерлерін өз идеяларын насихаттау үшін белсенді пайдаланады, сенушілердің әр түрлі топтарын өз жағына тарту үшін оларды ресми іс-шараларға шақырады.
ХХ ғасырдың 90-жылдарында басталған қазіргі Қазақстандағы діндарлықтың қайта өрлеу процесі келесі негізгі ерекшеліктерден көрінеді: КСРО ыдырағаннан кейін қалыптасқан рухани вакуумды толтыратын дінді жаңа идеологияның формасы ретінде тану; Қазақстан мемлекеті мен діни ұйымдар арасындағы қатынастарды белсенді диалог режиміне көшіру; дінді қоғамдық сана формаларының бірі ретінде тану; құндылықтардың діни жүйесінің жеткізушісі болып табылатын тұлғаның жаңа типін қалыптастыру
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Ұлттық мәдениет пен руханияттың жандануымен қазақ мәдениетінің ерекшелігі мен бірегейлігі жайлы тарихи және діни аспектілеріндегі тамырларына қызығушылық туындайды. Бұл орайда діннің жаңғру мәселесіде өзіндік орынға ие. Қазіргі әлем күрт өзгерді, қуатты центрифугалық күштер өсіп, терең әлеуметтік-экономикалық, саяси және идеологиялық алшақтық басымды болды. Осы тенденцияларды ауыздықтай отырып, Қазақстан алдында қоғам өмірінің барлық салаларында терең қайта құрулар жүргізу міндеті тұр. Бұл жұмысты, отандық және шетел ғалымдары деректер мен еңбектеріне сүйене отырып зерттедік. Бұл мәселелерді жан-жақты қарастырған Джалилов З.Г., Орынбеков М.С., Байтенова Н.Ж., Құрманалиева А.Д.
Дипломдық жұмыстың пәні. Қазақстандағы діндердің жаңғыруы
Дипломдық жұмыстың нысаны. Қазақстандағы діндердің жаңғыруынынң теориялық негіздері мен ерекшеліктері.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Біздің жұмысымыздың мақсаты Қазақстан Республикасындағы діндердің жаңғыру мәселесін жан-жақты қарастыру және талдау. Сондай-ақ, діндердің жаңғыруының теориялық негізердерін қарастырып, ерекешеліктерін тоқталу.
Жұмыстың мақсатына сәйкес біз келесі міндеттерді қоямыз:
- Діндердің жаңғыруы түсінігін анықтау;
- Әлемдегі діндердің жаңғыруын зерттеу;
- Қазақстандағы діндердің жаңғыру процессін сараптау;
- Дәстүрлі және дәстүрлі емес діндерге сипаттама беру.
Зерттеудің теориялық және практикалық мәні. Жаңғыру процессі біршама уақыт арасында жүзеге асты. Әлем тарихында діндердің пайда болуы, жойылуы, қызметін тоқтатуы және жаңғыруы бітіру жұмысымыздың теориялық және практикалық мәні болмақ.
Дипломдық жұмыстың әдіс-тәсілдері. Бітіру жұмысының мақсат-міндеттеріне сәйкес сипаттамалық зерттеу, жүйелеу, тақырыптық-мағыналық топтастыру, талдау, анализдеу, сараптамалау әдістері қолданылды.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Бітіру жұмыc кipicпe, нeгiзгi бөлiм eкi тapayдaн, қopытынды бөлiм жәнe пaйдaлaнылғaн әдeбиeт тiзiмiнeн тұpaды.
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДІНДЕРДІҢ ҚАЙТА ЖАҢҒЫРУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Діндердің қайта жаңғыруының түсінігі.
ХІХ ғасырдың көптеген ойшылдары алдағы замандарда дін болмайды, оның орнын ғылым басады деп сенді. Діннің құлдырауына арналған оның жердегі табиғатын ашуға негізделген түрлі жобалар ұсынылды.
Еуропалық философияда, мүмкін В.Шеллингте және орыс философиясында көптеген діни ойшылдар керісінше сенімді болды: дін өзін сақтайды. ХХ ғасырда әлеуметтанушылар үнемі зайырлы мәдениет аймағы діни сана аймағын басып жатыр деп жазды және ол тұрақты түрде азаятындығын алға тартты.
Алайда, өткен ғасырдың ортасында күтпеген жерден культурологиялық ой үшін діннің қайта жаңғыру процесі басталды. Ол өз көрінісін әлемді қайта христиандандыру, қайта исламдандыру, реиндукциялаудан тапты. Дін өзінің жоғалған жерін қалпына келтірді. Ол саясат пен мәдени жаңарудың қуатты факторына айналды.
ХХІ ғасыр діни жаңғырудың ғасыры болуы әбден мүмкін. Джилл Кеппель айтқандай Құдайдың кегі бүкіл әлемде болып жатыр. Біз әртүрлі діндерді ұстанушылар арасындағы қанды қақтығыстар туралы жиі естиміз. Ұлттық бірегейлікті діни тұрғыдан қайта бөлуге тырысатын саяси қозғалыстар қалыптасып, аяғынан нық тұрды [1, 434].
ХХ ғасырдың аяғында ешқандай мәдениеттанушы немесе дінтанушы болжамаған құбылыс анықталды: діни жаңғыру басталды. Бердяев туралы жазған (Тағы да, құдай өмірінің құпиялары туралы қызу таластар мүмкін болады, шынымен, шындыққа айналуда.
Діндердің қайта жаңғыру құбылысы өмірдің күрделене түсуімен, тұрақтылықты, психологиялық тұрақтылықты іздеумен байланысты, қоғамдық дамудың қазіргі кезеңінде туындаған мәселелер туындаған кезде: экологиялық (табиғаттан алшақтау), дәстүрлі тәсілдердің бұзылуымен, осы негізде туындайтын өмірлік бағдарлар мен аномияның жойылуымен байланысты, құндылық қайшылықтары, жеке тұлғаны іздеудің күшеюі. 3. Бауман қазіргі дәуірді шу мен қаһарға толы сәйкестілік дәуірі деп анықтайды.
Р.Белла қоғамдық ұйымның күрделілігінің жоғарылауымен дін эволюцияға ұшырайды деп санайды, оның барысында ол қалыптасқан әлеуметтік құрылымдарды нығайтып қана қоймай, қалыптасқан нормалар мен құндылықтарды өзгерту арқылы қоғамның одан әрі дамуына үлес қосады . Бұл зайырлы қоғамға да қатысты. Дін эволюциясының кейінгі кезеңдері оның әлеуметтік ортаға байланысты автономдылығы артып, қоғамдық дамуға әсерінің күшеюін куәландырады.
Адам баласы жаратылысынан сенімге мұқтаж,. Сондықтан да, отқа, суға, көкке (аспанға), жерге және пұттарға табыну орын алған. Жоғарыда атап өткен мұқтаждықты Ұлы күшке сенумен және өзге заттарды қасиетті санаумен өтеп отырған. Яғни, дін арқылы. Дін сөзінің араб тіліндегі мағынасы - сыйлық, үкім, есеп, жаза, мойынсұну, бағыну, құлшылық, шариғат, заң және жол деген ұғымдарды қамтиды [2, 345]. Ал, термин ретіндегі мағынасы - барша болмысты жаратқан Алла Тағаланың бүкіл адам баласына елшілері арқылы жіберген ұлы жүйе. Бұл жүйе ақыл иелерін бұл дүниеде қуаныш пен шаттыққа, ал ақиретте мәңгілік бақытқа кенелтеді. Бүгінде әлемдік деңгейдегі үстем діндер: Ислам, Христиан және Буддизм. Оның ішінде менің тоқталатыным Ислам діні.
Тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңдегі Қазақстандағы діни жағдай адамзаттың дінсіз тарихы да, мәдениеті де болмаған. Дін қай қоғамда болса да адамшылық құндылықтарының қайнар көзі ретінде қабылданады.
Тәуелсіздік жылдарында Қазақстанда дінге деген көзқарас түбегейлі өзгерді: бүкіл қоғам деңгейінде де, мемлекеттік-конфессиялық қатынастар деңгейінде де. Қазақстандық қоғам өзінің маңызды бөлігінде өзін діншіл деп санайды. Дін әлеуметтік дамуда, қазақстандық қоғамның тұрақтылығын сақтауда маңызды рөл атқара бастады. Бұл мемлекеттен діни бірлестіктермен барабар қатынастар құруды талап етті, мемлекеттік-конфессиялық қатынастар Қазақстан Республикасы үшін маңызды қажеттіліктердің біріне айналды.
Егеменді даму жылдарында Қазақстан - заңды, зайырлы, демократиялық және әлеуметтік мемлекет - нақты плюрализмге жағдай жасайды. Қазақстандық қоғамның діни емес екендігіне қарамастан, қазіргі кезде бізде іс жүзінде әлемдік және дәстүрлі діндердің ғана емес, сонымен қатар көбінесе дінге, сенім мен руханилыққа ешқандай қатысы жоқ жаңа нанымдар мен культтердің барлық спектрі бар. Діншілдік пен дін (саяси құрал ретінде пайдаланылады) тұрақтылық пен келісім факторларына негізделген этномәдени, конфессиялық, азаматтық және саяси сәйкестіктің Қазақстанда шынайы, тарихи қалыптасқан моделіне қарсы негізгі шабуыл сызықтарына айналды.
Қазiргi кезде елiмiзде 70 пайыздай мұсылманның 2815 дiни бiрлестiгi жұмыс iстейдi екен. Ал жан саны белгiсiз протестантизм бағытын ұстанатындардың 40-тан астам әртүрлi ағымдарының 1238 ұйымы бар. Бұл - бүкiл республикадағы дiни бiрлестiктердiң 30 пайызы. Ал 70-тен астам дiни бiрлестiктер еш жерде тiркелмей қызмет етуде. Исламның басты мұраты адамдар арасында бейбітшіліктің болғаны.
Дін адамға екі дүниеде де дұрыс өмір сүрудің, Хақтың разылығына бастайтын ереже-қағидаларды қамтыған иләһи бұйрықтар мен тыйымдар жиынтығын құраса, діл-халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан дүниетанымы мен салт-дәстүрін, менталитеті мен әдет- ғұрыптарын, тұрмыс- тіршілігінің ерекшеліктері мен өзіндік ойлау жүйесін, жан дүниесін, адамдардың белгілі бір қоғамдастығына тән, нақтылы тарихи- мәдени ортада қалыптасқан мінез-құлық пен іс-әрекеттердің біркелкі сипатын білдіреді - деп жазыпты Әбсаттар қажы Дербісәлі [6]. Ия, бұл Ислам діні өкілінің пікірі. Әсаттар қажы Дербісәлі бұл сөзімен, өмір осымен бітіп қалмайды, арғы өмірдің бар екендігін айтқысы келді. Екі дүниеде де бақытқа кенелу үшін Құдайдың бұйрығына бойұсынып, тыйғанынан тыйылып, әйтсе де, Ислам шариғатына қайшы келмейтін салт- дәстүрді дұрыс ұстануға шақыруда деп түсіндім.
Мешіттер, шіркеулер, деноминациялар және культтар өз өмірінің мәнін діннен көретін адамдарды өздеріне жұмылдырады. Неге және қалай болатынын анықтау әлеуметтанушылар үшін өте өзекті. Бұл адамдар үшін дін дегеніміз не? Әлеуметтік деңгейде оның мәні неде? Функционалистер, діннің қандай әлеуметтік мақсаттарға қызмет ететінін анықтауға тырысса, ал қайшылық теориясын жақтаушылар, қандай жағдайда дін таптық жүйені нығайтады немесе оны түбірімен жояды, болмаса алғашқысы мен соңғысының қалыптасуына мүмкіндік береді деген сұрақтың шешімін көрсеткісі келді.
КР Конституциясына сәйкес, Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары. Зайырлы мемлекетте дін мен мемлекет бір бірінен бөлінген. Қазақстан Республикасының Көшбасшысы, Елбасы өзінің сөзінде Қазақстан Республикасының аумағында 2 діннің тарихи маңыздылығын атап өтті, олар: христиан дінінің православ бағыты және ислам дінінің суннитік бағытының ханафи мазхабы. Осы екі дін негізінен дәстүрлі болып саналады. Соңғы санақ бойынша (2009) Қазақстан халқының 70,2 пайызы исламды ұстанатын мұсылмандар. 26,3 пайызы христиан дініндегі еуропалық ұлт өкілдері. Сондай-ақ, 0,1 пайызы будда дінінің наным-сенімін ұстайтындар [3].
Кеңестік кезеңде Қазақстандағы ислам әлемдік діндердің бірі ретінде отандық зерттеушілердің назарын аударуды тоқтатты, әдебиеттер кеңестік рухта тәрбиеленген ғалымдармен атеистік көзқараспен жазылды және толық жою қарсаңында болды. Тәуелсіздік алғаннан кейін дінге, атап айтқанда исламға қызығушылық арта түсті. Бір жағынан дін кеңестік идеологияның күйреуінен кейін пайда болған вакуумды толтыра алса, екінші жағынан халықаралық қатынастар жүйесінде жас Қазақстан үшін жаңа көкжиектер ашылды: ислам әлемімен дипломатиялық қатынастар орнату, қаржыландыру мешіттердің, медреселердің, университеттердің құрылысы және т.б. Демек, исламға ғана емес, басқа діндер мен діни конфессияларға да жаңа діни мүмкіндіктер ашылды.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап исламның таралуы гетерогенді болып байқалды, кейбір зерттеушілер тіпті елдің этникалық картасымен параллельді болжады. Тарихи тұрғыдан Қазақстанның батыс, орталық, шығыс және солтүстік батыс аймақтарының көшпенді халқының арасына ислам кейіннен келді және сәйкесінше жергілікті халықтың дәстүрінде жеңіл сипатқа ие болды. Оңтүстік өңірдің, атап айтқанда қазіргі Алматы, Шымкент, Түркістан сияқты қалалардың тұрғындарына қатысты оларда ежелгі мұсылмандық дәстүрлер болған. Әрине, жақында тәуелсіздік алған кез-келген мемлекет эмиграция үдерісімен сипатталады, Қазақстанға да бұл жағдай тән болды. Өткен ғасырдың 90-шы жылдарының басында этникалық азшылықтардың қоныстануынан пайда болған бос жерлер тағы бір табиғи процесті - бос орынды қала тұрғындары емес тұрғындардың есебінен толтыруға әкелді. Осылайша, орыс тілді азшылықтар халықтың едәуір бөлігін құрайтын Алматы (1997 жылға дейін астана) және басқа облыс орталықтары халықтың ауылдан қалаға жаңадан қалыптасқан қабатын толтыра бастады.
Гетерогенді ұлттық сипатымен және өзгерістерге деген қалыпты көзқарасымен қатар сипатталған алдыңғы популяциямен салыстырғанда қалыптасқан халық тұрақтылығы төмен әлеуметтік көңіл-күймен ерекшеленетін, мұның исламға қатысты да көрініс тапқанын атап өткен жөн. 1990 жылы мұсылмандардың алғашқы құрылтайы кезінде құрылған Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы, сондай-ақ көптеген ислам университеттері, ұйымдары, қорлары және медреселер осы қалалардың аумағында орналасқан.
Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін 1990 жылдар діни тұрғыдан алғанда діни жаңғыру кезеңіне жатады, бұл жағдай билік тарапынан қолдауға ие болды, өйткені Кеңес өкіметінің құлдырауымен қатар коммунистік идеология да құлдырауға жақын болды, сол себептен дін осы идеологиялық вакуумды толтыруға үлкен көмегін тигізе алды . Діни миссионерлердің Оңтүстік Кореядан, АҚШ-тан және Үндістаннан қоныс аударуы тәуелсіздік алғаннан кейінгі тағы бір еріксіз үрдіске айналды. Алайда көпшілігі өздерін мұсылман дінінің өкілдері деп санайтын және көрсететін жергілікті халық арасында халықаралық діни ағымдардың (Иегова, Кришнаның ізбасарлары және т.б.) үлесі мардымсыз болды. Осыған қарамастан үгіт-насихат жұмысының деңгейі, атап айтқанда, материалдық базасы мықты болды, бұл ағылшын тілінің тегін сабақтарында, ағылшын үйірмелерінде, жасөспірімдерге арналған лагерьлерде, ағылшын тіліндегі иллюстрацияланған әдебиеттерді орыс тіліне аудармасымен таратуда, жастарға арналған тегін түскі астарда, ойындар және т.б көрінісін тапты [4,145].
Ислам әлемі елдерімен дипломатиялық қатынастар Қазақстан аумағына түрлі ағымдардың енуіне әкелді. Қазақстан мен бірқатар ислам мемлекеттерінің (Пәкістан, Ливия, Египет және т.б.) арасындағы дипломатиялық қатынастар 1992 жылы құрылғандығы белгілі. Тәуелсіздіктің алғашқы бес жылдарында байланыстардың орнауы мен дамуы шетелдік миссионерлердің қызметіне жаңа мүмкіндіктер ашты. Миссионерлік миссиялар мемлекеттің әлсіз әлеуметтік жағдайының арқасында өз қатарларын жас қазақстандықтармен толықтыра отырып, елге сәтті еніп кетті.
20-шы ғасырдың 90-жылдарында Қазақстан Республикасы Үкіметі жанындағы Дін істері жөніндегі кеңестің, Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігі жанындағы Діни ұйымдармен байланыс жөніндегі кеңестің таратылуы, сондай-ақ діни ұйымдармен байланысты үйлестіруді Ақпарат министрлігіне беру дін саласындағы саясаттың асығыс қадамдарының бірі болды. Жаңа тәуелсіз құқықтық мемлекет қалыптастыру кезінде дінге қатысты саясат әрқашан нақты шекараға ие бола бермейді. Сондықтан қоғамның әр түрлі қабаттарына еніп жатқан діни қауымдастықтар, діни ағартуға мемлекеттің реакциясы толығымен айқын болмаған кезде де, діни ағартумен айналыса бастайды. Дін мәселесінде мемлекеттік-діни қатынастар мен мемлекеттік саясаттың діни білім беру сынды пішіндері біртіндеп қалыптаса бастады. Қазақстан Республикасында саясат пішіндері діннің мемлекеттен бөлінуінде айқын көрінеді.
Бүгінде көптеген ұлттық құндылықтардың, соның ішінде рухани және діни құндылықтардың жаңғыру орын алады. Қазақстанда мыңдаған діни бірлестіктер құрылуда, теологиялық білім беру мекемелерінің қызметі дамуда, қайырымдылық қызметі де кеңеюде. 1991 жылға дейін Қазақстанда бірде-бір діни оқу орны болған жоқ, бірақ бүгінде олардың саны ондаған, оның ішінде Алматыдағы Нұр-Мубарак ислам мәдениеті университеті бар.
Сонымен, өткен ғасырдың 90-жылдарында Қазақстан аумағында ислам дінінің қайта өркендеуінде әртүрлі діни бірлестіктердің жұмыс істеуіне мүмкіндік беретін либералды діни заңнамалар сияқты факторлар әсер етті, ҚМДБ-ны құрылуы, биліктің ҚМДБ-ға исламдық қорлармен, жоғары оқу орындарымен, исламтануға мамандандырылған отандық кадрларды даярлауға арналған мекемелермен байланыс орнатуға көмектесті [5].
Қазақстандағы діндердің жаңғыруы бір күнде болған процесс емес, аталған жәйт біршама уақытты талап етті. Дәстүрлі діндермен қатар, дәстүрлі емес діндерде кеңінен тарала бастады. Бұл мәселеде жаң-жақты зерттеуді талап етеді.
Қазақстандағы діндердің қайта жаңғыруы туралы тұжырымдамасың талдауы (авторитармен талдау)
Діннің әлеуметтік қызметтері, негізінен алты салаға, бағытқа бөлінеді. Бірінші бағыт - дүниеге көзқарастық қызмет. Дүниеге көзқарас адамдардың, олардың қауымдастықтарының құдай туралы, дүние туралы және ол дүниеден алатын адамдардың орны туралы жүйеге келтірілген білімдердің жиынтығы. Дін, құдай дүниені де, адамды да жаратқан алып күш, теңдесі жоқ құдірет, яғни абсолютті күш деп түсіндіреді.
Екінші бағыт - бағалаушылық. Бұл бағытта діни сананың шешуші рөлі бар. Діни сана, қоғамдық сананың басқа формалары, айталық адамгершілік (этикалық) сана, көркемдік (эстетикалық) сана, құқықтық саналар сияқты өзінің құндылықтар жүйесін қалыптастырады. Ол жүйеге, ең алдымен, отбасының, оның мүшелері мен туған-туысқандарының қадірлейтін бейнелері, принциптері, нормалары жатады. Содан кейін тайпаның, елдің, халықтың, тіпті, халықтардың да қасиетті деп есептелетін әдетғұрыптары, арғы-бергі ата-бабалардың ерліктері және өткен тарихтың ұлы тұлғаларының өнегеөсиеттері кіреді. Ақыр аяғында, ондай құндылықтар жүйелеріне тылсым күштердің - әулие, періште, құдайдың бйнелері жатады.
Үшінші бағыт - реттеушілік қызметтер. Діни сана, қоғамның құқықтық санасы сияқты, адамдардың бірі мен бірінің, олардың қауымдастықтарға, құдайға, мемлекетке қатынастарын, яғни адамдардың өмірдегі қарым-қатынастарын реттеп отырады.
Дін топтастыру қызметін де атқарады. Дін, дін иелері діни нанымдағы адамдарды белгілі бір мақсаттар төңірегінде топтастырып, ұйымдастырады. Діндерді мәмлеге келтіретін ондағы адамгершілік қағидалар. Осылар негізінде ынтымақтасу да, келісімге келу де жүзеге асады.
Діндердің адам тәрбиесіндегі рөлін ерекше бағалай отырып, діндердің тарихын, олардың ізгілікке, имандылыққа шақырған және т.б. адамгершілікті насихаттаған қағидалары мектептерде оқытылып жатыр. Бұл бүгінгі жаһандану заманында аса қажеттілік болып тұр. Алайда бүгінгі дін оқулықтары туралы пікір қайшылықтары мол. Ол көбіне көп мемлекеттің дінге байланысты, оның ішінде ежелгі діндерге деген көзқарастарының кешегі кеңестік кезеңнен ұзап кете алмағанынан болып отыр.
Адамзат санасының ерекше бір түрі ретінде дін қоғамның саяси жүйесінің сипатына байланысты бірде жуандап, бірде жіңішкеріп, кейде кемерінен шығып, кейде жуасып талай ғасырды артқа тастады. Жер бетінде пенденің барында әлі талай асулардан өтері сөзсіз. Өйткені адам дінсіз өмір сүре алмаса, дінге де адамсыз өмір жоқ. Мемлекетке қатысты да осыны айтуға болады [6].
Кешегі кеңестік кезеңде дін қудалауға түсіп, атеистік (құдайға сенбеушілік) идеология,дін халыққа апиын деген тұжырым үстемдікетті. Жер-жерде құдайсыздар қоғамы (общество безбожников) құрылды. Бұл кейін белсенді атеистік ұйымдарға айналып, дінге қарсы үгітнасихат майданы ашылып, мыңдаған дәрістер оқылып, кинофильмдер көрсетілді. Талай дін иелері қудалауға түсіп, айдалып, атылды. Тіпті, бір заманда ата-бабасы дін ұстағандар жаппай қудаланды. Талай мешіттер құлатылып, кейбірі мәдени ескерткіштің озық үлгісі болғанына қарамай басқа мақсаттарға пайдаланылып, тіпті, мал қора етілді. Мұның барлығы адамның өзіне деген сенімін жоғалтты.
Мұның барлығы тәуелсіз мемлекетіміздің дін саласындағы бетбұрысын айқындаған, еліміздегі діни кеңістіктің оңалуына игі әсер еткен алғашқы құқықтық қағидалар еді. Бұл әркімнің өзінің дінге көзқарасын дербес айқындауға, ұстануға немесе ұстанбауға еркіндік берді. Дінге сенушілер көбейіп, діни бірлестіктердің саны артты. Сан жағынан көбейе түскен мешіттер имандылық пен ізгіліктің орнына айналды. 1990 жылы Қазақстанда 671 қана діни бірлестіктер болса, 2011 жылы ол 6 есеге көбейіп, 4000-нан асты. Осы аймақтың ежелден жалғыз иесі қазақтың дәстүрлі исламдық діни бірлестіктері 46-дан 2337-ге өсті. Көптеген діни мектептер ашылды. Бір қатар жастар шетел діни оқу орындарында білім алуда. Қажылыққа барушылық дәстүрге айналды.
Бұқаралық деңгейдегі діни сананы сараласақ, XX ғасырдың аяғында тәуелсіздікпен бірге діни сенімге де еркіндік алғаннан кейін, тағы да жастар, енді дінге аса қызығушылық танытты.
2009 жылғы халық санағы бойынша, Қазақстан халқының 70,2пайызы - мұсылмандар, 26,3 пайызы - христиандар, 0,1 пайызы - буддистер, 2,8 пайызы - ешқандай дінге сенбейтіндер, 0,5 пайызы - жауап беруден бас тартқандар. Әдетте, түркі тілдес халықтарды мұсылман дініне ойланбай жатқызады. Бірақ халық санағы көрсеткендей, қазақтың 0,4 пайызы - (39172) адам христиан дініне, 1923-і иудаизмге, 749-ы буддизмге, 1612 адам басқа діндерге өткен. 98511 қазақ ешқандай дінге жатқызылмайды.
Ынтымақтастық рухы біздің дәстүрлердің бір бөлігін құрайтындығы, өйткені бағзы замандардан бері Қазақстан түрлі дәстүрлер мен мәдениеттердің тоғысу және табысу мекені болғандығы қазір айтылып та, жазылып та келеді. Яғни Қазақстан көне заманнан бері сан алуан мәдениеттер мен діндердің тоғысу мекені болғандықтан, ел аумағында бірнеше ғасырлар бойы тәңіршілдік, зороастризм, манихейлік, буддизм, христиандық және ислам сияқты әр түрлі нанымдар бейбіт қатар өмір сүргенін, яғни толеранттылық пен конфессия аралық келісімнің үлгі болғандығын айтқымыз келеді.
Қазақстан бастамашылдығы бойынша Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім шаралары жөніндегі кеңестің құрылуы азиялық континентте қауіпсіздік пен ынтымақтастықтың көпжақты тамаша құралына айналды. Бұл дегеніңіз мемлекетіміздің тұрақтылығын, бейбітшілігін сақтап қалуда біздің мүмкіншілігіміздің көп екендігін көрсетеді. Қай жағынан алып қарасақ та бірлігін сақтауда діннің өзектілігі маңызды. Олай болса, алдағы уақытта дін мәселелері өз алдына шешімін тауып, әлемдік дағдарыс, төңкеріс, ашаршылық сияқты көптеген зұлматтарды басынан кешіріп, бейбітшілік пен амандықта жасап келе жатқан еліміз бұл сынақтан да сүрінбей өтеді деген үмітіміз бар.
Бүгінгі мәдениеттану, антропология және әлеуметтану саласының теоретиктері дінді мәдениеттің ең құрамдас бөлігі деп санайды. Дінсіз қоғам болмайтындықтан, дінсіз мәдениет те болмайды. Дін әлеуметтік құбылыс һәм қоғамды қалыптастыратын ұйытқы ретінде адамзат өмірінде аса маңызды рөл атқарады. Қоғам құрылымының анатомиясында діннің алатын орны ерекше. Қоғамдарды басқа қоғамдардан ажырататын ең негізгі қасиеттің бірі осы діннің өзі болып табылады [7, 189].
Христиан діні
Христиан діні (грек тілінен аударғанда Christos - мәсіхтелген, мәсіх) Палестина жерінде екі мың жыл бұрын пайда болған монотеистік дін.
Ислам және буддизммен қатар христиан діні де үш әлемдік діндердің қатарына кіреді. Көне Өсиет және Жаңа Өсиет Қасиетті Жазбалар болып табылады. Христиан дінінің негізгі қағидалары сенімнің тарихи үш нышандарында қысқаша түрде берілген: Апостолдық, Никейлік (немесе Никей-Константинопольдық) және Афанасийлік.
Православие бағытында Апостолдық нышан Никей-Константинопольмен шеттетілген. Бұл Бүкіл әлемдік соборларда Бірінші Никейлік (325 ж.) және Бірініші Константинопольдікпен (381 ж.) қабылданды.
Христиан сенімінің негізгі бөлігі құдайдың бейнелеуне, яғни адам келбетіне айналыуна, Иса Мәсіхтің адамзат үшін крестегі құрбандылығына, қайта тірілуі мен көкке ұшыуына, Мәсіхтің сөзсіз болашақта екінші мәрте қайтып келіуіне, өлгендердің болашақта қайта тірілуіне және тірілген соң мәңгілік өмір жалғасына сенеді.
Көптеген христиандықтар құпияларды - Құдайдың рақымы туралы сенушілердің хабарлауға қасиетті іс-шараларды орындау қажеттілігін мойындайды.
Православтықтар мен католиктер жеті құпияны мойындайды: шоқындыру, мира майын жағу (католиктерде - конфирмация), шырша майымен тазару, неке, жалбарыну, тәубеге келу, қасиеттілік.
Протестанттықтардың көпшілігі тек шоқындыру мен тәубеге келуді мойындайды (алайда мұны қарапайым ғұрып ретінде қарастырады).
Христиандық конфессияда көптеген бағыттар, ағымдар, деноминациялар бар. Негізгі бағыттары православие, католицизм және протестанттық.
Қазақстандағы правславие
Православие діні - Қазақстанда дінге сенушілерінің саны бойынша исламнан кейінгі екінші діни бағыт.
Православие діні елімізде Қазақ хандығының Ресей империясына қосылуы кезіндегі әскери қоныстарда пайда болды.
Ислам мен православие еліміздің маңызды рухани өміріне арқау болғандығы жайлы Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев бірнеше рет айтып өткен болатын.
Діни сенім бостандығына құқық беру толыққанды рухани өмірге оралуға мүмкіндік берді.
2012 жылғы Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы заңының талаптарына сәйкес, республикада діни бірлестіктерді қайта тіркеу үдерісі жүргізілді.
Қазіргі таңда Қазақстанда Митрополиттік аймақ республикалық діни бірлестігін, сондай-ақ 9 епархияны қосқанда православ шіркеуінің 329 діни бірлестіктері қызмет етеді.
Православ қауымдастықтарының едәуір басым бөлігі Алматы, Ақмола, Шығыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан, Қостанай және Қарағанды облыстарында тіркелген.
Тәуелсіз Қазақстанның тарихынан бастап Орыс православ шіркеуі, оның ішінде Қазақстан Республикасындағы Митрополиттік округ мемлекеттің серіктесі болып, қоғамдағы тұрақтылық пен конфессияаралық бейбітшілікті сақтауға бағытталған саясатта ерекше маңызға ие болуда.
1995 жылғы сәуірде Қазақстан Республикасы Президентінің шешімімен православиелік сенушілерге ағаш сәулетшілік өнерінің ғаламат ескерткіші - Вознесенский кафедралық соборы қайтарылып берілді. Бұл оқиға Қазақстан Республикасындағы христиан дініндегі православие бағытының жаңғыруына әсерін тигізген болатын. Себебі бұл шіркеу Алматы қаласындағы православие бағытының ең басты шіркеуі болып табылады [8,455].
Қазіргі таңда Қазақстанда православ шіркеуінің 329 діни субъектісі және 295 православиелік діни ғимараттары қызмет етеді. Сонымен қатар, елімізде Армян апостолдық шіркеуі және 5 түрлі бағыттағы православ шіркеуі қызмет етеді.
Католицизмнің Қазақстанда таралуы
1991 жылы Рим Папасы Иоанн Павел ІІ Қазақстан мен Орта Азия үшін Апостолдық Әкімшілік құрды. Епископ Ян Павел Ленга бұл Әкімшіліктің әкімшілігі болып сайланды.
1997 жылы Орта Азия республикаларының приходтары Қазақстанның Апостолдық Әкімшілігінің қарамағынан шығарылып, suiiuris (өзінің құқығы), яғни өзін-өзі басқару мәртебесін алды.
1999 жылы Қазақстандағы Апостол Әкімшілігін Қазақстанның Қарағанды және Шығыс Қазақстан облыстарындағы Қарағанды епархиясына өзгертті, сонымен қатар, үш жаңа: Астана, Алматы және Атырау Апостол әкімшілігі құрылды.
Сонымен қатар, мұндай құрылымдар Қасиетті Тақ тәжірибесінде экстраординарлы болып табылады және барлық жерде епархиялар мен архиепархияларға алмастырылуы тиіс.
1996 жылы Орал қаласында Тибеттік будда орталығының негізі қаланды. Қайта тіркеу үдерісі нәтижесінде 2012 ж. Қазақстанда Алматы қаласы мен Батыс Қазақстан облысында орналасқан 2 будда діни орталықтары қызмет етеді.
Алматыда Вон-Буддистік діни бірлестік қызмет етеді. Жергілікті діни бірлестік (ЖДБ) 1997 жылы құрылды.
Вон-Буддизм негізін қалаушы Пак Чун Бин, Сотхесан Тэджонса атымен белгілі (1891-1943 жж.) және Вон-Буддистермен Жаңа заман Буддасы ретінде құрметке ие.
1996 жылы Орал қ. Тибет-буддистік орталығы құрылды [9, 98].
Қазақстан тәуелсіз, зайырлы мемлекет және нарықтық экономикаға негізделген, қоғамдық өмірдің барлық салаларын демократияландыру жолын ұстанған, әлеуметтік, азаматтық қоғам құрушы мемлекет. Қазақстанның экономика, саясат, мәдени және рухани саладағы жетістіктерін өркениетті елдер мойындап, әсіресе руханият саласындағы табыстары, атап айтсақ, ұлтаралық келісім мен дінаралық сұхбаттастық пен төзімділік мәдениетін қалыптастырған Қазақстандық модель әлемдік қауымдастық тарапынан оң бағасын алуда. Елбасымыздың бастамасымен Астана қаласында өткізілген Әлемдік және дәстүрлі діндердің 1, 2, 3,4 съездері діні, ұлты, нәсілі, мәдениеті әртүрлі дінбасыларының басын бір үстелде қосуы қазіргі діни және ұлттық қақтығыстар орын алып отырған алмағайып уақытта қол жеткізген ірі табыс.
Тәуелсіздік жылдары қоғам өмірінің барлық салаларында терең, түбегейлі өзгерістер орын алды. Бұл қоғамның рухани саласындағы, соның ішінде дін мен діни мәдениетке де терең өзгерістер алып келді. Әлеуметтік-мәдени және саяси дамудың жаңа жағдайларының қалыптасуы, идеологиялық саладағы өзгерістер, ұлттық сана-сезімнің өсуі және қоғам өмірінде рухани ұлттық құндылықтардың рөлінің өсуі қоғамдық-саяси өмірдегі діннің рөлін айқындайтын факторлар.
Діни жаңғыру постатеистік және посттоталитарлық елдерге тән. Өйткені ұзақ жылдар бойы ұлттық және рухани құндылықтарынан ажыраған елдер өзінің арғы тегінде өрнектелген тамырларына қайта оралуды мақсат көздеді. Діни өрлеу үдерісі бұрынғы кеңестік елдер үшін тән құбылыс болып отыр. Діни жаңғыру бұрыңғы дәстүрлі діни бірлестіктердің позицияларының күшеюімен бірге, қазіргі Қазақстан үшін барынша беймәлім, жаңа дәстүрлі емес діни ұйымдардың пайда болуымен ерекшеленеді.
Еліміздің негізгі діни қауымы суниттік ислам және христиандықтың православиялық бағыттары. Елімізде 2337 жуық мұсылман бірлестіктері бар. Елімізде орыс православия шіркеуінің үш епархиясына 214 приход, 8 монастыр және басқа шіркеулік құрылымдар тиесілі. Орыс православия шіркеуі приходтар санының өсуіне және материалдық тұрғыдан нығаюына күш жігерін жұмсауда. Еліміздің бірнеше қалаларына православиялық ғибадатханалардын құрылысы жүріп жатыр.
"Иегова куәлары" бірлестігінің миссионерлік қызметін ерекше қарқын алуда. "Иегово куәлары" Қазақстандағы саны жағынан өсіп келе жатқан діни қауым болып отыр.
"Иегово куәләрының" діни орталығы Есік қаласында орналасқан. Иегово куәларының 79 діни бірлестіктері әділет органдарында ресми тіркелген және 30 - дан аса жергілікті қауымдары бар. "Иегово куәларының" саны 14 мыңға жуық. Штаб-пәтері - Бруклинде (АҚШ).
Лос-Анджелесте орналасқан Благодать - Грейс діни-бірлестігі еліміздің заңына қайшы әрекет жасаған. Ал Мун Сан Мен діни бірлестігі жастармен жұмысқа ерекше назар аударады. Саентология діни бірлестігі емдік шаралармен айналысып, адамдардың денсаулығына зиян келтіргені әшкереленді
Шет елдік миссионердің белсенді қызметі арқасында неопротестанттық ағымдардың харизматикалық қауымдары "Агапе", "Жаңа өмір", ("Новая жизнь"), "Новое небо", "Благая весть" және т.б. бар. Елімізде дәстүрлі емес культтер қатары өсуде. Саентология шіркеуі АҚШ-та ХХ ғасырдың 50-шы жылдары пайда болды. Негізін салушы Лафайет Рон Хаббард (1911-1986) . Рон Хаббард өз ілімін "Дианетика: ақылды ойдың саулығы туралы бүгінгі заманғы ілім" атты еңбегінде қорытындылаған [10, 45].
"Кришна Санасы" қоғамы елімізде әрекет етіп отырған жаңа діндердің бірі. "Кришна санасы" халықаралық қоғамының негізін салушы - Свами Прабхупада (1896-1977). Бұл діни ағым жастар арасында таралып жатыр. Кришнайттерге қатысты Алматы облысында жер дауы туғаны белгілі.
Кейінгі жылдар мұсылмандар арасында жік салатын пікірлер мен ұстанымдар көрініс беруде. Экстремистік, діни фанатизм, лаңкестік, пікір төзімсіздігі ислам дініне жат.
Елімізде "әл-Каида", "Мұсылман бауырлар", "Талибан", "Лашкар- Таиба", "Боз-құрт", "Өзбекстан ислам қозғалысы", Шығыс Түркістан ислам партиясы, Күрд жұмысшы партиясы, Орта Азия муджахиттер жамағатыАум Сенрике", Халифат жауынгерлері",және т.б. лаңкестік ұйымдардың қызметіне тиым салынған.
Миссионерлік - дәстүрден тыс діни ұйымдардың діни ілімдерін таратуға арналған діни және насихаттық қызметі Қазақстанда кеңінен таралуы орын алуда. Миссионерлік ұйымдардың шоқындыру саясаты Африка және Азия халықтары арасында қарқынды және мақсатты түрде жүргізіліп отыр. Миссионерлік ұйымдарға жіберетін елдердің мемлекеттік құрылымдары, қайырымдылық қорлары, үкіметтік емес ұйымдар, қаржылық топтар материалдық және моральдық тұрғыдан көмектесіп, ортақтаса жұмыс жасайды. Миссионерлер баратын ел халқының дінін, тілін тарихын, әдет-ғұрпын, ділі мен психологиясын зерттеп біліп барады.
Көптеген миссионерлер жергілікті халық көп тұратын елді мекендерде тұрып, сол халықтың тілін, әдет-ғұрпын, мінез-құлықтарын өз қызметкері табысты жұмыс атқару үшін жетерліктей деңгейде зерттеп, үйренеді.
Елімізде неопротестанттық шіркеулердің миссионерлік қызметтері халқымыздың діни бірлігі мен ынтымақты өміріне кері әсерін тигізеді.
Жұмыссыздар, өмірден өз орнын таппағандар, рухани ізденісте жүргендер, жеке басы және отбасындағы психологиялық қиындақтарға төзе алмағандар, Ислам дінін терең білмейтіндер, әсіресе жастар миссионерлер үгіт- насихатына тез ілігеді.
Дәстүрлі емес діни ағымдардың өз әдебиеттерін таратуын сараптан өткізіп және жіті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz