Оқушылардың сұлулық сезімдерін тәрбиелеу жолдары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

Ж.Досмұхамедов атындағы жоғары педагогикалық колледжі

Курстық жұмыс
Тақырыбы: Білім алушыларға эстетикалық тәрбие берудегі ұлттық өнердің маңызы

Орындаған: Ермекқали К. Р
Тобы: 4 а МК-9
Тексерген: Нурашева Г.С

Мазмұны
Кіріспе 2
I ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТƏРБИЕ ҰҒЫМЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 4
1.1 Эстетикалық тəрбие - тəрбиенің құрамды бөлігі 4
1.2. Оқушыларға эстетикалық тəрбие берудің ерекшеліктері жəне оның міндеттері 7
1.3. Педагогика ғылымында "эстетикалық тәрбие" ұғымының анықталуы. 13
1.4. Оқушыларға эстетикалық тәрбие берудегі ұлттық өнердің маңызы. 18
1.5. Ұлттық өнерге баулу - ұлттық тəрбие беру 20
ІІ Ұлттық өнер арқылы балалардың таным эстетикалық қабілетін арттыру. 25
2.1.Балаларға тəрбие берудегі ұлттық өнердің рөлі 25
2.2 Ұлттық өнер арқылы жеткіншек ұрпақтың эстетикалық танымын қалыптастыру мəселесі 28
2.3 Оқу тəрбие процесінде оқушыларға эстетикалық тəрбие берудің жолдары 33
2.4 Оқушылардың сұлулық сезімдерін тәрбиелеу жолдары 39
Қорытынды 41
Қолданылған әдебиеттер: 43

Кіріспе
Зерттеу өзектілігі. Қазақтың ұлттық өнерінің өсу жолы, өзіне тəн даму тарихы бар. Ол тарих сонау көне замандардан басталады. Оған тарихи негіздермен қоса Қазақстан жерінде бұрын-соңды жүргізілген археологиялық зерттеулердің нəтижесінде анықталған ежелгі мəдениеттің үлгілері дəлел болады. Міне осы қазақ халқының дəстүрлі ұлттық өнерін қазіргі заман талабына сай əрі қарай дамыта беруді, келешек ұрпақты, жастарды осы салада тереңдеп оқытуды, жан дүниесіне сіңіру тəрбиелік мəнге ие. Оның себебі əрбір өскелең ұрпақ өзінің қолөнер шеберлігін арттырып үйреніп, оны өзінен кейінгі ұрпақтан -- ұрпаққа жалғастыру. Сонымен бірге ұлтшылдық пен отаншылдыққы баулу болып келеді. Ою - өрнек өнері ежелгі замандарда қалыптасып, халқымыздың тарихымен, тұрмыстағы əдет - ғұрып, салт - дəстүріне сай дамып, түрлендіріліп, жетілдіріліп отырған. Жер жүзіндегі барлық халықтарда дерлік ою -- өрнек өнері көне замандарда қалыптасып, дамып бүгінгі күндерге дейін өз қасиетін жоймай, ірі рухани мəдениет үлгісі ретінде сақталып келеді.
Халық шеберлері ою -- өрнекпен, сəулетті ғимараттарымен, киім - кешек, жиһаз, қару - жарақ, ат əбзелдерін, зергерлік əшекей заттарын т.б. тұрмыста тұтынатын заттарын безендіріп отырған. Міне осы əдет - ғұрыпты əрі қарай сөндірмей жалғастыру жас ұрпаққа оқу-тəсіл арқылы ұлттық тəрбие ретінде қалыптастыру біздің міндетіміз.
Алдымен қазақ қолданбалы өнері эстетикалық көзқарасты тəрбиелейді. Адамның өмірге эстетикалық көзқарасы оның өмірі мен қызметінің барлық сапасынан көрінеді. Эстетикалық талғамы биік, сезімтал адам, еңбектегі əдемілікті, табиғаттағы сұлулықты, өнердегі əсемдікті танып, оны сүйе, қастерлей білетін болады. Ол туралы В.Белинский былай деп жазған: "Əдемілікті сезіну - адамгершілік қасиеттің шарты. Тек осы сезім төңірегінде ғана ақыл-парасат болуы мүмкін". Эстетикалық сезім - жақсылықтың негізі. Яғни эстетикалық көзқарасты тəрбиелеу - ұлттық өнерге мұқият зейін салуды талап етумен қатар балалардың ақыл-ойын, дүниетанымын дамытады.
Зерттеу жұмысының мақсаты: балаларға білім берудің деңгейін жетілдіру жəне тəрбие берудегі ұлттық өнердің рөлін анықтау.
Зерттеу жұмысының міндеттері: Балалардың ақыл-ойы, танымдық қабілетін, эстетикалық қасиеттерін, өнерге көзқарастарын қалыптастыру, балаларға эстетикалық талғам мен ұлттық тəлім - тəрбие жұмыстарын жетілдіру.
Зерттеу жұмысының нəтижелері педагогика ғылымының саласы эстетикалық тəрбие беру ісін байытып оның теориялық мазмұны жəне деңгейлік сипаттамаларын дамытуға үлес қосады. Зерттеу жұмысының тəжірибелік құндылығы: Ұлттық өнер арқылы балалардың шын көркемдіктен жалған көркемдікті ажырата білуге, яғни сұлулықты қабылдауға, түсінуге талпындырады. Жеке тұлғаның дүниетанымын қалыптастыруға жəне эстетикалық тəрбие беру ісіне көмегін тигізеді.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Зерттеу жұмысымыз кіріспе, екі тарау, қорытынды, пайдаланған əдебиеттер тізімінен тұрады

I ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТƏРБИЕ ҰҒЫМЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Эстетикалық тəрбие - тəрбиенің құрамды бөлігі
Қазіргі жаңарған қоғам шығармашыл, белсенді, өз мүмкіншілігін толық атқара алатын жəне жоғары білімді меңгерген, өзіне сенімі мол, салауатты-сауқатты, жанжақты мəдениетті азамат тұлғасын қалыптастыру қажеттілігін талап етуде. Өйткені, мəдениетті əрі білімді жас ұрпақ қана ғажайып биік деңгейге көтеріле алады.
Жас азамат мəдениетті дегеніміз - инабаттылық, сыпайылық, жинақтылық білімдер тəжірибелер мен əрекеттер, мінез-құлықтар. Ең бастысы, жас ұрпақ тұлғасы мəдениеттінің негізгі жəне құрамды буыны оның эстетикалық мəдениетінің болуын қажет етеді.
Эстетикалық мəдениет - рухани мəдениеттің маңызды бір саласы ретінде, табиғат жəне адам баласының шығармашылық еңбегімен жасалған эстетикалық құндылықтардың жиынтығы, оларды жасау қолдану тəсілдері.
Эстетикалық құндылықтар қоғамның өмірмен қарым-қатынасқа түсуіне, қоғамның жетілуіне, талпынысына, қоғамдық қатынастардың барлық жүйесінің толыққанды өркендеуіне қатысады.
Қоғамның дамуында эстетикалық тəрбие жеке тұлғаның үйлесімді дамуын қалыптастыруда маңызды орын алады.
Эстетикалық тəрбие - жан-жақты тəрбиенің бүкіл жүйесінің табиғи бір бөлігі.
Эстетикалық тəрбие - болмыстағы жəне өнердегі сұлулық пен əсемдікті дұрыс қабылдауға жəне эстетикалық түсінікті сезім мен талғамды тəрбиелейді.
Өнерде жəне өмірде сұлулықты жасау, оған қатысу қабілетін, қажетсінуін қалыптастырады.
Жас ұрпақты тəрбиелеудегі эстетикалық тəрбиенің рөлін, мəнін ашқан көрнекті ғалым-педагогтар А.В.Луначарский, Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, В.А.Сухомлинский, С.Т.Шацкий, К.Д.Ушинский тəрбие жүйесін ұйымдастыруға өз үлестерін қосты.
Біздің елімізде жас буындарды эстетикалық тəрбиелеуді пайдалану мəселесіне арналған іс-тəжірибелік сипаттағы мақалалары мен көлемді де іргелі еңбектері бар ғалым-педагогтар Х.Арғынбаев, С.Қалиев, С.Ұзақбаева, К.Оразбекова, А.Бейсенбаева, М.Мырзахметов, А.Тұрбекова, Қ.Сыздықов, т.б. айтуға болады.
Қазіргі мектептің алдында тұрған міндеттердің ең маңыздысы - жасөспірімдерді жан-жақты дамыған тұлға ретінде тəрбиелеу. Сол тəрбиенің ішінде эстетикалық тəрбие қомақты орын алды. Нақ осы мектепте жас буынның эстетикалық мəдениетінің негіздері қаланады, сондықтан да эстетикалық тəрбие мəселелері біздің елемізде əрдайым жан-жақты тəрбиенің жалпы проблемаларынмен байланыстыра қарастырылып келеді. Эстетикалық тəрбие адамның өмірінде зор рөл атқарады. Əсемдікті көре түсіне, жасай білу адамның өмірін байытады, қызғылықты етеді, оған ең жоғарғы рухани лəззаттануға мүмкіндік береді.
Болашақ тəрбиесі бүгінгі күнде ұлттық мұраттар мен дүниежүзілік рухани бай қазынадан нəр алумен ұштастырылып жүргізілуін талап етеді. Біздің қоғамның тəлім-тəрбиесі көп жылдар бойы бір жақтылықпен жүргізіліп келеді, жалпы адамзаттық қүнды игіліктерден оқшауланып, ұлттық сана сезімнің дамуына, рухани, мəдени байлықты, ұлттық тəрбиенің бай мұрасын игеруге көңіл бөлінбеді. Мұның өзі жас ұрпақтың басым көпшілігі өз халқының тарихын, тілін, əдет-ғұрпын, салтсанасын, ұлттық дəстүрлерін жете білмеуіне əкеп соқты. Сондықтан ғасырлар бойы өмір сынынан өтіп келе жатқан халқымыздың қасиеті мен өнегесіне деген эстетикалық санасын ояту - тəрбиеші мен мұғалімдердің, ата - аналардың ең үлкен парызы болмақ.
Педагог ғалымдардың еңбектерінің негізі идеяларына сүйене отырып, қазақ қолданбаны өнердегі кеңістік пен уақыт ұғымдарының эстетикалық тəрбиедегі көрінісіне, соның негізінде эстетикалық тəрбие беру, мүмкіндіктеріне мазмұнды сипаттама беруге болады.
Эстетикалық тəрбие беру мүмкіндіктері адамның эстетикалық көзқарас, сезім, таным, қабылдау, баға беру, белсенділік қасиеттерінің жиынтығын құрайды.
Алдымен қазақ қолданбалы өнері эстетикалық көзқарасты тəрбиелейді.
Адамның өмірге эстетикалық көзқарасы оның өмірі мен қызметінің барлық сапасынан көрінеді. Эстетикалық талғамы биік, сезімтал адам, еңбектегі əдемілікті, табиғаттағы сұлулықты, өнердегі əсемдікті танып, оны сүйе, қастерлей білетін болады. Ол туралы орыс жазушысы В. Белинский былай деп жазған: Əдемілікті сезіну − адамгершілік қасиеттің шарты. Тек осы сезім төңірегінде ғана ақыл-парасат болуы мүмкін. Эстетикалық сезім - жақсылықтың негізі. Яғни эстетикалық көзқарасты тəрбиелеу − ұлттық өнерге мұқият зейін салуды талап етумен қатар балалардың ақыл-ойын, дүниетанымын дамытады.
Эстетикалық тəрбие беруде көзқарас пен таным ынтымақтыққа, бірлікке, адамгершілікке, шыншылдыққа, патриоттыққа, мейірімділікке, тəрбиелейді.
Эстетикалық тəрбие тек қана көркемдік деңгейді жетілдіру, оқыған кітап, көрген кинолар мен музыкалық шығармалар санын көбейту ғана емес. Ең бастысы, адамгершілік, эстетикалық сезімді, жеке бастың рухани деңгейін кеңейту, мінез - құлқын түзету, əсемдікті түсіне білу. Егер бала өзін жаман əдеттен алшақ ұстап, өз əрекеттерінің əдемілігін, қажеттігін түсініп, еңбек нəтижесінен көркемдікті сезіне білсе, бұл оның эстетикалық талғамының, сонымен қатар адамгершілік қасиеттерінің жоғары жетіле бастағанын көрсетеді.

1.2. Оқушыларға эстетикалық тəрбие берудің ерекшеліктері жəне оның міндеттері
Балаларға жағымды жағдай жасайтын болсақ, олар көркемдік-эстетикалық түсініктерді еркін меңгереді. Оқыту мен тəрбиелеу арқылы оларға білім беріп қана қоймай, тұлғалық дамуына жағдай жасай отырып, əрекеттілік қабілетін (интеллектуалды, эмоционалды, еңбектік, ерікті) дамыту керек. Бала адекватты, өнімді жəне нəтижелі дамиды. Осыған орай көркемдік-эстетикалық тəрбиенің мектеп алды мекемелерге қоятын міндеттері:
Баланың қиялын, эстетикалық сезімін, қабылдауын жүйелі жəне биік мақсатқа бағытталған түрде дамыту; өнердің барлық түрі қажеттілік сияқты сезімдерді тудырады;
Баланы өнер саласындағы əрекетке, алғашқы көркемдік білімді игеруге жəне көркемдік деңгейді бағалауға баулу.
Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Бала бақшалардағы көркемдік-эстетикалық оқу-тəрбие үрдісінің барлық жақтарымен тығыз байланысты. Көркемдік-эстетикалық тəрбие жұмысын нақты, нəтижелі ұйымдастыру үшін, оның мазмұнын əрбір жас ерекшелік талаптарын анықтап алу қажет.
Адамдардың эстетикалық сезімдері олардың күнделікті өмірінде зор рөл атқарады. Əсемдікті көріп, түсіне, бағалай білу адамның рухани өмірін байытады, қызғылықты етеді, одан ең жоғары рухани лəззат алуға мүмкіндік береді. Біз əр адамның адамгершілік, тұлғалық келбетін жан-жақты дамытуға ұмтыламыз, сондықтан əр баланың сезім нəзіктігін, көркемдікті, əсем нəрсені сүйетіндей етіп дамытуымыз керек. Адамның əсемдік пен жексұрындықты, адамгершілік пен ұждансыздықты, қуаныш пен қайғыны т.б. түсінуіне байланысты, оның саналы тəртібі мен мінезқұлқы айқындалады. Осыдан келіп адамның əсемділікке шынайы көзқарасы мен мұраттары болуы керек екендігі шығады.
Қазіргі кезде эстетикалық көзқарасты тəрбиелеу - тəрбие барысыда тұрақты зейін салуды, күн сайын талапты күшейтетін мəселе. Біздің қоғам адамына тек қана өнердің ғана емес, сондай-ақ еңбек, қоғамдық қатынастар, қоршаған орта, тəртіп, тұрмыс, табиғаттың да əсемдік жақтары да ықпал етеді. Эстетикалық көзқарастар адамның шындыққа деген бағамын анықтайды.
Адам өмірінде эстетикалық көзқарас əрдайым қуатты рухани күш ретінде көрінеді. Балаға балғын бөбектік кезеңінен бастап, əсемділікке ұмтылу тəн нəрсе. Ол əрдайым бойларында əсемдік құндылықтары бар қатар - құрбыларына, ересектерге еліктейді. Балалардың өз еңбек іс-əрекеті тиімді жəне сапалы болуы үшін оның ұйымдастырылуы толысып, тамаша нəрсені оң қабылдау деңгейіне жеткені жөн. Балаға сонымен қатар жасампаздықтың да əсемдігі ашылады. Еңбек əсемдігін қабылдауды үйретіп, қоғамдық іс-əрекет əсемділігіне сезімталдығын тəрбиелеп, мұғалім балалардың еңбек белсенділігін кеңейтуге дем береді. Эстетикалық көзқарасты тəрбиелеудің экономикалық мəселелерге əрі тікелей, əрі жанама қатынасы бар. Бұл біздің қоғамдағы қоғамдық өндіріс адамдардың өскелең рухани жəне материалдық қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталғандығынан туындайды. Сонымен оқушылардың эстетикалық көзқарасын тəрбиелеу - дамыған əсемдік сана мен талғамды, оны қабылдау жəне бағалау қабілетін қалыптастырудың мақсатқа бағыттала ұйымдастырылған үрдісі. Эстетикалық көзқарасты тəрбиелеу оқушыны жан- жақты үйлесімді дамытудың жалпы жүйесінде, ең алдымен өзіне тəн қызмет атқарады. Ол іс-əрекеттің барлық түрлеріндегі əсемдік нышанын анықтап, оны оқушының əсемдікке көзқарасының даму, білім алу, қалыптасуы құралына айналдырады.
Кең ой-өрістілік сөйлеу, іс-əрекетінің мазмұнынан сөз өнерін, ақыл-ой еңбегін, шындықтың обьективтік жақтарын, көркем сөз сұлулығын, бөліп қарайды. Еңбек ісəрекетінде еңбек мақсаттары жəне процесі, оның нəтижесі, сұлулығы ерекше көрсетіледі. Құқықтық іс-əрекетінде қоғамдық мұраттардағы, дамудағы оның, ынтасы мен тəртібіндегі сұлулыққа баса назар аударылады. Бейнелеу іс-əрекеті барысында балаларға көзге көрінетін əлем, музыкада адам жасаған дыбыс үйлесімділігінің сұлулықтары ашылады. Дене тəрбиесі мəдениеті жəне гигиена негіздері арқылы бала адам денесінің тəн жəне жан сұлулығын таниды т.б. Оқушыны əсемдікке тəрбиелеудің, жан-жақты жəне үйлесімді дамытудың жалпы жүйесінде жанама қызмет те бар. Əсемдіктің адам үшін зор тартымды күші бола отырып, сонымен бірге оның іс-əрекетінің белсенді жəне тиімді дем берушісі де болады.
Оқушы өнегелігінің əсемдігі, оның жан дүнисінің байлығы, шешендігі оны басқа адамдарға тартымды етеді. Оқушылар алдында ашық көрініс берген еңбек əсемдігі, оның еңбегін тартымды етеді жəне еңбек іс-əрекетінің үрдісін жеңілдетеді. Ерлік пен шын азаматтық əсемдігі адамдарды қоғамдық тəртіп жəне құқықтық əрекеттерін орындауға жетелейді.
Баланың эстетикалық көзқарасын тəрбиелеу, əсемділік қасиеттері бар əртүрлі өмірдегі қатынастар мен əсерлер ықпалымен жүзеге асырылады.Кіші мектеп жасындағы балалардың эстетикалық көзқарасы үздіксіз дамиды. Оған себеп болатын нəрсе ‒ оқу, қоғамдық жəне тұрмыстық еңбектің жаңа жүйе деңгейіне көтерліуі.
Эстетикалық көзқарасты тəрбиелеудің негізгі құралы ‒ өнер. Ол шындықты көркем, сезімді қабылданылатын бейнелер арқылы бере отырып жəне осылар арқылы адам сезімі мен санасына əсер етіп, оның өмірлік көзқарасын қалыптастыруға жəрдем етеді. Педагогикада эстетикалық көзқарасты тəрбиелеу тəрбиенің басқа салаларымен тығыз байланыста қаралады. Балалардың ақыл-ой тəрбиесін, зерттелген құбылыстар əсемдігін ашпай жүзеге асыру мүмкін емес. Еңбекке тəрбиелеу ‒ адамдардағы əсемдікті, еңбек мазмұны мен үрдісін танымай саналы тəртіп пен мінез құлықты тəрбиелеу мүмкін емес. Сондай-ақ, əсемдікке көзқарасты тəрбиелеуді өмірден, белсенді іс-əрекеттен жəне мұраттарға жету жолындағы күрестен оқшау қарауға болмайды. Мектеп оқушыны əсемдікті өмірден, адамдар қылықтарынан, еңбек іс-əрекетінен, еңбек нəтижесінен көруді жəне лəззат алуды үйреніп қана қоймайды, күнделікті өмірде осы əсемдікті жасау ынтасы мен талпынысын тəрбиелейді.
Сонымен эстетикалық тəрбие ‒ табиғаттағы, өнердегі, еңбектегі, өмірдегі ең жақсыны қабылдау, одан лəззат алу. Эстетикалық тəрбие адамды дүниедегі əдемілік атаулыны бағалай білуге үйретеді. Өнер шығармаларын тануға, қастерлеуге баулиды.
Эстетикалық тəрбиенің өзіне тəн міндеттері бар. Олардың бірі ‒ эстетикалық сезімді жəне эстетикалық қабылдауды тəрбиелеу. Өмірдегі, өнердегі əдемілікті сезу жəне көру адамдарда əртүрлі болады. Біреулер əдемілікке үңіле қарап, оның сырын білуге тырысады, ал, кейбіреулер оған онша мəн бермейді, қалай болса солай қарап, жанынан өте шығады, əдемілікті сезу үшін, оны түсіну үшін ең алдымен бейнелеу өнері, музыка жəне əн саласы бойынша əрбір адамда түсінік, білім болуы қажет. Білім адамды əдеміліктің обьективтік критерилерімен қаруландырады. Білімді адам сұлулықты бағалай біледі, түсінеді. Айналадағы дүниеге сезімталдық, эстетикалық қабылдау қырағылығы, ықыластылық, қамқорлық баланың эстетикалық дамуының негізі болады.
Эстетикалық ұғымды, пайымдауды, баға беруді қалыптастыру ‒ эстетикалық тəрбиенің тағы да бір міндеті. Əдемілікті сүю, оған түсіну үшін балаға негізінен көмектесетін білім. Сондықтан бала бейнелеу өнері саласындағы ырғақ, үндестік, музыка мен əндегі дыбыстарды жəне өнер əдістері туралы білімді игеруі қажет. Осыған байланысты ол эстетикалық терең түсінуге тырысады, пайымдай жəне бағалай алады.
Көркемдікке жəне сұлулыққа баға беру үшін эстетикалық танымның маңызы өте зор. Эстетикалық таным ‒ бұл өмірдегі, еңбектегі жəне табиғаттағы сыртқы əдемілік пен нағыз сұлулықтың аражігін ажырата білу, өнер шығармаларына жоғары талап қою.
Қазіргі жағдайда біздің қоғамдық өміріміздегі қажетті мəселелердің бірі баланың эстетикалық белсенділігін тəрбиелеу. Ол əдемілікті сезіп жəне оның заңдарын түсініп қана қоймай, осы заңдар бойынша өзін қоршаған айналаға өзгеріс жасауы қажет. Өмірге кіріккен эстетика (еңбек, табиғат эстетикасы, адамдар қатынасы жəне жай-жағдай эстетикасы) адамды сүйсіндіреді. Адам белсенді түрде өмірдегі əдемілікке, көркемдікке өз үлесін қосып, оны көріксіздіктен, ұсқынсыздықтан қорғауы қажет.
Балаларды эстетикалық белсенділікке тəрбиелей отырып, оларды өздігінен ілтипатты оқырман, қайырымды көрермен, сезімтал тындаушы болуға баулу керек. Балалар əдебиетті оқуға, кинофильмді, теледидарды, спектакльді көруге, музыканы тындауға өте ынталы болады. Əртүрлі əдеби, музыкалық шығармалардағы іс-əрекеттің оқиға желісін дұрыс түсіну үшін балаларды көп ізденуге үйрету, бағыт беру ұстаздардың басты міндеті.
Эстетикалық тəрбиенің маңызы міндеті ‒ өнер жəне əдебиет салаларында балалардың қабілетін, ынтасын жəне бейімділігін дамыту. Осыған орай, мектепте оқушылардың ықтимал мүмкіндіктерін жəне қабілетін барынша анықтау керек.
Эстетикалық тəрбиенің негізгі құралдары - əдебиет жəне өнер. Олар зор идеялық тəрбиелік роль атқарады. Əдебиет пен өнер адамдарды қуанышқа бөлейді, жігерлендіреді, олардың идеялық жағынан баюына игі əсер етеді. Өнер жəне əдебиет адам санасына белгілі көзқарастарды əртүрлі құралдар арқылы (əдебиетте - проза, поэзия; кескіндеме жанр, баталия, пейзаж; мүсінде - бюст, т.б; музыкада - симфония, оратория, əн енгізіледі). Белгілі орыс суретшілері П.А.Федотовтың, В.Г.Перовтың, И.Е. Репиннің, В.В.Верещагиннің, И.И.Шишкиннің, И.Н.Левитанның жəне қазақ суретшілері Ə.Қастеевтің, М.Кенбаевтың, Қ. Шаяхметовтың т.б. шығармашылығы биік талғам деңгейлікке көтерген бейнелеу өнері адамдардың тəрбиесіне үлкен ықпал етеді.
М.Горький, Н.А.Островский, А.А.Фадеев, М.А.Шолохов, М. Əуезов, Ғ.Мүсірепов, С.Мұқанов, т.б. еңбектеріндегі адам баласының бақыты жəне бостандығы үшін күрескерлердің бейнелері жастарды үлкен ерліктерге рухтандырады.
Сонымен өнер жəне əдебиет шындықты түсінудің жəне танудың бірдең-бір құралы. Өнер мен əдебиет адам дамуынын жəне рухани өсуінің басты шарттарының бірі болып табылады.
Əдемілікті сезуде, эстетикалық көзқарасты қалыптастыруда табиғат зор роль атқарады. Табиғат адамды қуанышқа бөлейді, сезімін дамытады, эстетикалық түсінігін байытады. Адам табиғаттағы бақылаушы ғана емес, ол тұтынушы, сұлулықты жасаушы шығармашылық тұлға. Сондықтан өзінің күшін, қабілетін адамдар бақыты үшін табиғатқа өзгеріс жасауға жұмсауы керек. Мысалы, қала мен селоны, тұрғын жерлерді көгалдандыру, бақ жəне гулдер өсіру, мəдениет жəне демалыс орындарын безендіру ‒ бұл маңызы зор эстетикалық шаралар.
Мектеп оқушыларының эстетикалық түсініктері, олардың еңбекке əсемдік тұрғысынан қатынасы, өзіндік белсенді іс-əрекетімен байланысты екенін көрсетеді. Мəселен өзі шешу мүмкіндігі болғанда ғана оның əрі мінез-құлықты, əрі əсемдік көңіл-күйі жай табады.
Оқушылардың оқу еңбегіне талғампаздық көзқарасын дамыту, білімдегі оқудың қозғаушы күші, дем берушісі ретінде пайдалану үшін балалардың өзіндік белсенді іс-əрекетін ұйымдастыру, көркемдік лəззат жəне құлықтық əсер алуды қамтамасыз ететін еңбектің нəтижесіне жетуіне көмектесу қажет.

1.3. Педагогика ғылымында "эстетикалық тәрбие" ұғымының анықталуы.
Адамдардың эстетикалық сезімдері олардың өмірінде зор рөл атқарады. Әсемдікті көре, түсіне, жасай білу адамның рухани өмірін байытады, қызықты етеді, оған ең жоғары рухани ләзаттануға мүмкіндік береді. Біз әр адамның адамгершілігінің тұлғалық мәнін жан-жақты дамытуға ұмтыламыз, сондықтан әр баланың сезім нәзіктігін, көркемдігін, әсем нәрсені сүйетіндей етіп тәрбиелеуіміз керек. Адамның әсемдікті және жексұрындықты, сәулеттілік пен ождансыздықты, қуаныш пен қайғыны т.б. түсінуіне байланысты, оның саналы тәртібі мен мінез құлқы айқындалады. Осыдан келіп адамның әсемділікке шынайы көзқарасы мен мұраттары болуы керек екендігі шығады.
Қазіргі кезде эстетикалық көзқарастарға тәрбиелеу - тәрбие барысына зейін салуды талап ететін мәселе. Біздің қоғам адамына тек қана өнердің емес, еңбек, қоғамдық қатынастар, қоршаған орта, тәртіп, тұрмыс, табиғаттың да әсемдік жақтары ықпал етеді. Эстетикалық көзқарастар адамның шындыққа қатынасын анықтайды. Адам өмірінде эстетикалық көзқарас әрдайым қуатты рухани күш ретінде көрінеді. Балаға балғын бөбектік кезеңнен бастап әсемдікке ұмтылу тән нәрсе. Ол әрдайым бойларына әсемдік құндылықтары бар қатар - құрбыларына, ересектерге еліктейді. Балалардың өз еңбек іс- әрекеті тиімді және сапалы болуы үшін оның ұйымдастырылуы толысып, тамаша нәрсені қабылдау деңгейіне жеткені жөн. Балаға сонымен қатар жасампаздықтың да әсемдігі ашылады.
Еңбек әсемдігін қабылдауды үйретіп, қоғамдық іс-әрекет әсемдігіне сезімталдығын тәрбиелеп, мұғалім балалардың еңбек белсендігін кеңейтуге дем береді. Эстетикалық көзқарасты тәрбиелеудің экономикалық мәселелерге әрі тікелей, әрі жанама қатынасы бар. Бұл біздің қоғамдағы қағамдық өндіріс адамдардың өскелең рухани және материалдық қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталғандығынан туындайды.
Өнерде шоғырланған адамдардың шындыққа эстетикалық қарым-қатынасы қоғамдық идеяларды алға алып баруымыздың құралы, сол арқылы санаға өте күшті әсер ету жүзеге асады. Сонымен, оқушылардың эстетикалық көзқарасын тәрбиелеу - дамыған әсемдік сана мен талғамды, оны қабылдау және бағалау қабілетін қалыптастырудың мақсатқа бағыттала ұйымдастырылған процесі. Эстетикалық көзқарасты тәрбиелеу оқушыны жан-жақты және үйлесімді дамытудың жалпы жүйесінде ең алдымен өзіне тән қызмет атқарады. Ол іс-әрекеттің барлық түріндегі әсемдік нышанын анықтап, оны оқушының әсемдікке көзқарасының дамуы, білім алуы, қалыптасуы құралына айналдырады.
Кең ой-өрістілік сөйлеу іс-әрекетінің мазмұнынан сөз өнерін, ақыл- ой еңбегін, шындықтың объективтік жақтарын, көркем сөз сұлулығын бөліп қарайды. Еңбек іс-әрекетінде еңбек мақсаттары мен процесі, оның нәтижесі, сұлулығы ерекше көрсетіледі. Құқықтық іс-әрекетінде еңбек мақсаттары мен процесі, оның нәтижесі, сұлулығы ерекше көрсетіледі. Құқықтық іс-әрекетінде қоғамдық мұраттардағы, дамудағы оның ынтасы мен тәртібіндегі сұлулыққа баса назар аударылады. Бейнелеу іс-әрекеті барысында балаларға көзге көрінетін әлем, музыкада адам жасаған дыбыс үйлесімділігінің сұлулықтары ашылады. Дене тәрбиесі мәдениеті және гигиена негіздері арқылы бала адам денесінің тән және жан сұлулығын таниды т.б.
Оқушы өнегелілігінің әсемдігі, оның жан дүниесінің байлығы, шешендігі оны басқа адамдарға тартымды етеді. Оқушылар алдында ашық көрініс берген еңбек әсемдігі, еңбек іс-әрекетінің процесін жеңілдетеді. Ерлік пен шын азаматтық әсемдігі адамдарды қоғамдық тәртіп және құқықтық әрекеттерді орындауға жетелейді.
Баланың эстетикалық көзқарасын тәрбиелеу әсемдіктің қасиеттері бар әртүрлі өмір мен қатынастар және әсерлер ықпалымен жүзеге асырылады. Кіші мектеп жасындағы балалардың эстетикалық көзқарасы үздіксіз дамиды. Оған себеп болатын нәрсе - оқу, қоғамдық және тұрмыстық еңбектің жаңа жүйеге түсуі.
Эстетикалық көзқарасты тәрбиелеудің негізгі құралы - өнер. Ол шындықты көркем сезімді қабылданатын бейнелер арқылы бере отырып және осылар арқылы адам сезімі мен санасына әсер етіп, оның көзқарасын қалыптастыруға жәрдем етеді. Педагогикада эстетикалық көзқарасты тәрбиелеу тәрбиенің басқа салаларымен тығыз байланысты қаралады. Балалардың ақыл-ой тәрбиесін, зерттелген құбылыстар әсемдігін ашпай жүзеге асыру мүмкін емес.
Мектеп оқушыны әсемдікті өмірден, адамдар қылықтарынан, еңбек іс- әрекетінен, еңбек нәтижесінен көруді және ләззат алуды үйретіп қана қоймайды, күнделікті өмірде осы әсемдікті жасау ынтасы мен іскерлігін тәрбиелейді.
Сонымен эстетикалық тәрбие табиғаттағы, өнердегі, еңбектегі, өмірдегі ең жақсыны қабылдау, одан ляззат алу. Эстетикалық тәрбие адамды дүниедегі әдемілік атаулыны бағалай білуге үйретеді. Өнер шығармаларын тануға, қастерлеуге баулиды, оған керісінше ұсқынсыздыққа жағымсыз көзқарасты қалыптастырады.
Эстетикалық тәрбиенің өзіне тән міндеттері бар. Олардың бірі - эстетикалық сезімді және эстетикалық қабылдауды тәрбиелеу. Өмірдегі, өнердегі әдемілікті сезу және көру адамдарда әр түрлі болады. Білім адамды әдеміліктің объективтік критерийлермен қаруландырады. Білімді адам сұлулықты бағалай біледі, түсінеді. Айналадағы дүниеге сезімталдық, эстетикалық қабылдау қырағылығы, ықпалдастық, қамқорлық баланың эстетикалық дамуына негіз болады. Эстетикалық ұғымды, пайымдауды, баға беруді қалыптастыру - эстетикалық тәрбиенің тағы да бір міндеті. Әдемілікті сүю, оған түсіну үшін балаға негізінен көмектесетін білім. Сондықтан бала бейнелеу өнері саласындағы ырғақ, үндестік, музыка мен өнердегі дыбыстарды және өнер әдістері туралы білімді игеру қажет. Осыған байланысты ол эстетикалық терең түсінуге тырысады, байымдай және бағалай біледі. Эстетикалық таным - бұл өмірдегі, еңбектегі және табиғаттағы сыртқы әдемілік пен нағыз сұлулықтың арасын ажырата білу, өнер шығармаларына жоғары талап қою. Мысалы, мұзда конькимен мәнерлеп сырғанақ тебу, яғни жарыс өткізеді.
Қазіргі жағдайда біздің қоғамдық өміріміздегі қажетті мәселелердің бірі - баланың эстетикалық белсенділігін тәрбиелеу.
Адам белсенді түрде өмірдегі әдемілікке, көркемдікке өз үлесін қосып, оны көріксіздіктен, ұсқынсыздықтан қорғауы қажет.
Балаларды эстетикалық белсенділікке тәрбиелей отырып, оларды өздігінен ілтипатты - оқырман, қайырымды көрермен, сезімтал тындаушы болуға үйрету керек. Балалар әдебиетті оқуға, кинофильмді, теледидарды, спектакльді көруге, музыканы тыңдауға өте ынталы болады. Әр түрлі әдеби, музыкалық шығармалардағы іс- әрекеттің оқиға желісін дұрыс түсіну үшін балаларды көп ізденуге үйрету, бағыт беру ұстаздардың басты міндеті.
Баланың эстетикалық мәдениеті және белсенділігі тұтас педагогикалық процесте дамиды. Сондықтан оның барлық еңбегі, демалысы эстетикалық бағытта тиімді ұйымдастырылса, ол өз өміріне әдемілік элементтерін еңгізе алады.
Эстетикалық тәрбиенің маңызды міндеті - өнер және әдебиет салаларында балалардың қабілетін, ынтасын және бейімділігін дамыту. Осыған орай, мектепте оқушылардың ықтимал мүмкіндіктерін және қабілетін барынша ашу керек.
Эстетикалық тәрбиенің негізгі құралдары - әдебиет және өнер. Олар зор идеялық тәрбиелік рөл атқарады. Өнер және әдебиет адам санасына белгілі көзқарастарды әр түрлі құралдар арқылы сонымен қатар тәрбие ала алады. Белгілі орыс суретшілері П.А. Федотовтың, В.Г. Перовтың, И.Е. Репиннің, В.В. Верещагиннің, И.И. Шишкиннің, И.Н. Левитанның және қазақ суретшілері Ә. Қастеевтің, М. Кенбаевтың, Қ. Шаяхметовтың т.б. шығармашылығымен байланысты бейнелеу өнері адамдардың тәрбиесіне күшті ықпал етеді.
М. Горький, Н.А. Островский, А.А. Фадеев, М.А. Шолохов, М. Әуезов, Ғ. Мүсрепов, С. Мұқанов, т.б. еңбектеріндегі адам баласыынң бақыты және бостандығы үшін күрескерлердің бейнелері жастарды ұлы ерлікке рухтандырады.
Сонымен өнер мен әдебиет шындықты игерудің және танудың құралы. Өнер мен әдебиет адам дамуының және рухани өсуінің басты шарттарының бірі болып табылады.
Мектеп оқушыларының эстетикалық түсініктері, олардың еңбекке әсемдік тұрғысынан қатынасы, өзіндік белсенді с-әрекетімен байланысты екенін көрсетеді. Мәселен өзі шешу мүмкіндігі болғанда ғана оның әрі мінез-құлықтың, әрі әсемдік көңіл-күйі жай табады.
Жемісті еңбектен қанағаттануы, көңілдің жай табуы, эстетикалық сезімі бала үшін көп жағдайда бір нәрсе.
Оқушылардың оқу еңбегіне талғампаздық қатынасын дамыту, оны оқудың қозғаушы күші, дем берушісі ретінде пайдалану үшін балалардың өзіндік белсенді іс-әрекетін ұйымдастыру, көркемдік ләззат және құлықтық әсер алуды қамтамасыз ететін еңбектің нәтижесіне жетуіне көмектесу қажет.
Бақылау мен балалармен әңгіме олардың әрқайсысы өте әсем зат жасағысы келетінін көрсетеді. Бала өзі жасаған затты ең тәуірлердің қатарына жатпаса да қуанады. Мұндай жағдайда мұғалім оқушылар жұмыстарына көрме ұйымдастырып олардың нәтижесін бағалауға көмектеседі.
Көп жағдайда оқушылар тәртібінің дұрыстығына сыртқы, кейде үстірт белгілер арқылы баға беріледі. Тәртіп шеңберіндегі олардың мұраттары мұғалімнің, жақын адамдардың тәртібі мен іс-әрекеті қоғамдық өмір және өнер ықпалымен қалыптасады.
Бұл тұрғыдан әдебиеттің, олардың оқушылар есінде ұзақ сақталатын кейіпкерлерінің бейнелері үлкен орын алады.
Оқушылардың эстетикалық санасының және шындыққа қатынасының ерекшеліктерін білу оқушылар өмірін эстетикалық көзқарас тұрғысында дұрыс ұйымдастыруға көмектеседі.

1.4. Оқушыларға эстетикалық тәрбие берудегі ұлттық өнердің маңызы.
Қазақ халқында көшпенділік өмір жағдайына байланысты табиғи өзгерістерге өте нәзік байқағыштық тән. Кең далада қозғалыс бағытын дұрыс табу, жайылымдардық күйін анықтау, ауа райының өзгерісін алдын ала болжау, өсімдіктердің атын өте дәл тауып қою, т.с.с. Халықтың эстетикалық тәрбие жүйесінде лирикалық, үйелмендік, тұрмыстың, әдет-ғұрыптық, еңбектік және т.б. әндер мен өлеңдер ерекше орын алады. Бұлар да эстетикалық тәрбиенің құралдары ретінде қызмет етті. Халқымыздың әндері жанры және тақырыбы жағынан бай. Халқымыздың тұрмысына енген қолданбалы қолөнер бұйымдары, олардың өшекейленіп жасалуы эстетикалық тәрбиеде өз алдына бір сала. Ағаш, тері, металл өңдеудегі өнері әлемге әйгілі. Эстетикалық тәрбиеде халық ауыз әдебиетінің маңызы зор. Оның мазмұны халқымыздың бүкіл өмір тәжірибесін қамти отырып, жас ұрпақ санасын, әсемдік сезімін, талғамын дамытады.
Салт-дәстүр дегеніміз - халықтардың кәсібіне, сенім - нанымына, тіршілігіне байланысты қалыптасқан, ұрпақтан-ұрпаққа ауысып отыратын қоғамдық құбылыс. Ол отбасылық тәрбиеде қалыптасады.
Салт-дәстүр халықтың белгілі бір әдет-ғұрыптарымен байланысты туады.
Тәрбие отбасынан басталады дегендей, балаға имандылық, инабаттылық, ар, ождан уағызы, қоршаған орта, табиғат сырына жастайынан тәнті ету тәрбиеден туатын үрдіс. Ананың сөзі - ақылдық көзі деп қарау, атаның өнегелі ісін мұра тұту, оның жолын қуу, ән мен күйді, жыр мен термені рухани азық ету, зергерлік, шеберлік, ұсталық өнерді үйрену, ананың әлдиі, әженің бесік жыры - бәрі тәрбиенің тағылымдары.
Эстетикалық тәрбиеде халық ауыз әдебиетінің маңызы зор. Оның мазмұны халқымыздық бүкіл өмір тәжірибесін қамти отырып, жас ұрпақтың санасын, әсемдік сезімін, талғамын дамытуда рөлі ерекше. Эстетикалық тәрбие беру жүйесінде ұлттық өнердің орны ерекше:
* Лирикалық, үйелмендік, тұрмыстық, әдет-ғұрыптың, еңбектік және т.б. әндер мен өлеңдер
* Музыкалық аспаптар: домбыра, шертер, асатаяқ, шаңқобыз, мүйіз сырнай, жетіген, үскірік, т.б. ;
* Қолданбалы қолөнер бұйымдары: ағаш, тері, металл өңдеу өнері;
* Ауыз әдебиеті.
Олар жас ұрпақтың бос уақытында эстетикалық тәрбие беру ісіне қызмет етті. Қазіргі кездегі эстетикалық тәрбиенің міндеттерін шешу үшін халықтың осы уақытқа дейінгі тәжірибесін меңгеру қажет.

1.5. Ұлттық өнерге баулу - ұлттық тəрбие беру
Адамның диалектикалық дамуы еңбекпен тығыз байланысты. Ол өзін қоршаған дүниеге еңбегі арқылы əсер етеді, қабілетін көтереді, өндірістік тəжірибесін арттырады.
Олай болса, еңбек дегеніміз - қажеттілік.
Қазіргі кезде елімізде жалпы білім беретін мектептердің алдында маңызды міндеттер қойылып отыр. Жалпы алғанда, оқуды өнімді еңбекпен ұштастырудың принципін толығырақ жүзеге асыру, оқудың тиімділігін арттыруға, қазіргі қоғамның саналы құрылысшыларын тəрбиелеуге күш салу керек.
Əрбір мектеп пəні өз мүмкіндігіне қарай оқушыларға еңбек пен мамандық туралы мағлұмат береді. Ал, осындағы еңбекке баулу пəні ерекше орын алады, өйткені бұл сабақта оқушылар жалпы таныммен қатар еліміздің халық шаруашылығында жұмыс істеуіне қажетті жалпы еңбек біліктілігі мен дағдысын үйреніп, белгілі бір мамандықты игеруге ұмтылады.
Кəсіптік бағдар алдымен жалпы білім беретін бастауыш мектептен бастап жастардың бойында белсенді өмірлік бағытты қалыптастыру негізінде құрылуы тиіс. Бұл міндетті шешуде еңбекке баулу пəнінің мол мүмкіндігі бар. Технология пəнінің мұғалімі өз шəкіртінің шеберханадағы жұмыс нəтижесіне, олар атқаратын жұмыстың сапалығы мен өзіндік ерекшелігіне, жаңа білім мен дағдыны игеру тездігіне яғни еңбектің нақты бір саласы бойынша қабілетін таныта білгендігіне қарап, олардың кəсіби қабілетін айқындай алады.
Еңбекке баулу - бастауыш сыныптан жоғары сыныпқа дейін бірте-бірте дамып отырған комплексті процесс болғандықтан, технология пəні мұғалімінің кəсіби қабілетін дамытуға мол мүмкіндік бар. Мұның өзі технология пəнінің мұғалімін өз пəні бойынша оқушының кəсіптік бағдарын ұдайы, жүйелі жүргізіп отыруға бағыт береді.
Технология сабағында қолданатын аспаптарды, операцияларды, тəсілдерді өндірісте қолданатын сондай аспаптармен, операциялармен тəсілдермен салыстыру оқушылардың политехникалық ой-өрісін кеңейте түседі.
Ал, проблемалық мəселелер оқушының алған білім негізін практикада қолдануға, талдауға, себеп-салдар байланыстарын анықтауға мəжбүр етеді.
Мəселен, оқушы қол арамен ағашты кесіп тұр. Ол ағашты көлденең немесе ұзыннан кескенде əр түрлі күш жұмсайды. Неге? Ара түсінің формасы əр түрлі: біреуі тең қабырғалы үш бұрышты, ал екіншісі- тік бұрышты. Тістердің қайралуы да əр түрлі, неге?
Сол сияқты балтамен түзу сызықты беттерді шабуға болады, ал шотпен қисық беттерді шабуға болады, жүздерінің қайралуы да екі бөлек, неге?
Мұндай сұрақтар оқушының творчестволық белсенділігін, түптеп келгенде еңбек сабағына ынтасын арттырып қызықтыра түседі. Тек оқытуды өнімді еңбекпен ұштастыруға негізделіп, дұрыс ұйымдастырылған жəне мақсат қойылған еңбекке баулу жалпы білімдік жəне тəрбиелік тиімді нəтиже береді.
Ал біздің шеберханамызда оқытуды өнімді еңбекпен ұштастырудың негізінде - қазақ халқының ұлттық өнімдерін жасап шығаруды негізгі мақсат етіп қойдық. Осы мақсатта бірнеше жыл тəжірибелік жұмыс жасап жаттыққаннан кейін өткен оқу жылынан бастап мектеп шеберханасының жұмысын халықтық педагогикаға жоспарлы түрде қарап ұлттық өнімдер шығара бастадық.
Оқушы жастар - өмірдің жарқын болашағы, өндіргіш күштің шешуші құрамдас бөлігі. Сондықтан мектеп қабырғасында тəрбиеленушілердің еңбегін ұйымдастыруды жетілдіре білудің үлкен мəні бар.
Себебі мектепте алған білім, шеберлік алдағы уақытта да өмірдің жолында жастарға рухани азық, олардың творчестволық іс-əрекеттеріне негіз болады. Соңғы кездері халықтық педагогиканы көпшілік арасында тарату мақсатында көптеген жұмыстар жүргізіп келеміз.
Біз оқушыларды тек қана еңбек етудің мазмұндылығы мен қажеттілігіне қоймай, сол өздері жасаған еңбегіндегі эстетикалық талғамды дұрыс түсінуіне күш салуымыз керек.
Оның үстіне қазақтың ұлттық өнеріндегі тұнып тұрған эстетикалық талғамды дұрыс өз мəнінде жетілдіре түсіндірудің орны үлкен. Адам сұлулығын тəрбиелеудегі біздің мақсатымыз оның жан-жақты дамып жетілуін көздеу, оның көпшіл, коллектившіл, өте мəдениетті болып жетілуіне жағдай жасау. Осы мақсатта көптеген жұмыс жасауға тура келді. Атап айтқанда қазақтың ұлттық өнері негізінде жасалған ондаған заттардың үлгісін шағын сувенир түрінде жасап оны облыстық оқуларда, оқу бөлімінің тамыз мəслихаттарында бірнеше рет көрсетіп баяндамалар жасадым.
Ағаштан жасалған үй бұйымдарының бетін безендіру тəсілдерінде де жергілікті ерекшеліктер орын алған. Қазақстанның оңтүстігінде түрлі бояумен сəндеу, нұсқаулы оюлар жүргізу басымырақ болса, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.