Кредиттік комитетінің қарауына құжаттар даярлау
КІРІСПЕ
Банк жүйесі нарықтық экономиканың ең маңызды әрі динамикалық құрылымы болып табылады. Банктер ақшалай есеп айырысуды жүргізіп, экономиканы несиелеп, капиталдың қайта бөлінуінде делдал ретінде өндірістің жалпы тиімділігін арттырады әрі елдің қорлануына өз ықпалын тигізеді. Бүгінгі таңда, яғни осы заманғы жағдайда банк жүйесінің құрылымы күрделене түсті. Қаржы мекемелерінің жаңа түрлері, жаңа несие құралдары және клиентке қызмет көрсетудің жаңа әдістері пайда болып үлгерді. Пайда алуға, коммерциялық жетістікке бағдарланған, әр түрлі меншік формаларына негізделген серпінді әрі икемді несие жүйесіне өту қолға алынды.
Несие жүйесінің институционалдық құрылымының оңтайлы формалары, капитал нарығында тиімді жұмыс істейтін тетіктер, коммерциялық құрылымдардың жаңаша қызмет көрсету әдістері ұдайы іздестіріледі. Тұрақты әрі тиімді банк жүйесін құру - Қазақстан экономикасын реформалауда маңызды міндеттердің бірі. Ішкі банк секторының барлық қатынас жүйесін, Ұлттық банк тарапынан басқарудың және қадағалаудың сипатын, банктердің өзара қарым-қатынасын және олардың клиенттерімен арадағы қатынасын, мемлекеттік бюджетпен есеп айырысуды түбегейлі өзгерту қажет.
Жаңа банк тетігін халықаралық іс-тәжірибеде қабылданған әрі нарықтық қаржы құрылымының тәжірибесіне сүйенетін ұтымды принциптерді несие мекемелеріне енгізу жолымен ғана құруға болады. Бұл жағынан алғанда, халықаралық іс-тәжірибені, ақшалай ресурстарды шоғырландырудың, несиелеудің және есеп айырысудың тәсілдері мен формаларын терең оқып-білудің маңызы зор.
Банк ісінің осы заманғы әдістерін жақсы меңгерген банктер ғана қатаң бәсекелестік жағдайында жетістікке жете алады.
Несие үрдістері - қазіргі заманғы коммерциялық банк қызметтерінің негізгі аспектісі. Несие операциялары - бұл несие алушының несие берушінің уақытша ақшасын пайдаланып, төлемін кейінге қалдыруы. Осы жерден банк қызметкерлерінің жұмыстарының жиынтығы
Несиелік операцияларға байланысты коммерциялық банктердің негізгі мақсаттары:
+ Қызмет көрсетуді күшейту және оның тиімділігін арттыру;
+ Қағаз түріндегі документтердің санын азайту;
+ Тапсырыс берушілердің санын арттыру;
Несиелік процесс - сапалы және жоғары табысты, несиелік қаржыны құруда банк жұмысы.
Несиелік процестің дұрыс ұйымдастыру несиелік тәуекелділігінің минималдануына әкеп соқтырады.
Несиелік процесс 2 сатыдан тұрады. Бірінші сатыда несиелік арыз терең талдаудан өтеді. Несие берілгеннен кейін несие процесінің екінші сатысы - несие қоржының мониторингісі жалғасады. Оның мәні арыз берушінің қызметіне бақылау жасап отыру. Несие процесінің бірінші сатысының жауапкершілігі мол, өйткені осы сатыда несиелік тәукелділіктің алдын алуға болады. Қарыз алушыны талдауда банкир үшін ақпараттың негізгі көзі болып оның бухгалтерлік есебі саналады.
Осы тапсырмаларды тиімді шешу үшін негізгі операцияларды автоматтандыру қажет, яғни несие операцияларын басқарудың АЖ-сін тұрғызу қажет.
Дипломдық жұмыстың мақсаты үлкен көлемдегі ақпараттар ағымын өңдейтін, талдайтын және соның нәтижесінде бір дұрыс шешім қабылдауға мүмкіндік беретін несие үрдістерін басқарудың АЖ-сін тұрғызу.
Жүйенің тағайындалуы - қарыз алушының өтінішін, шартқа сәйкес несиені өтеу қабілетін талдау және қарыз алушының несие тарихын енгізу.
Қолданыс аймағы - несие мекемелері.
Дипломдық жұмыс кіріспе, негізгі бөлім, АЖ-ң деңгейін бағалау және оны қолданудың мүмкін салалары, қорытынды, қолданылған әдебиеттер және қосымшалардан тұрады.
Теориялық бөлімде несие үрдістері, қолдану саласын талдау, АЖ-нің экономикалық мағынасы, екінші деңгейлі банктердің құрылымын анықтау, несие операцияларын басқарудың АЖ-сін тұрғызу мақсаты, ақпараттық технологияларды талдау, несие үрдісерін басқарудың АЖ-сіна қойылатын талаптары анықталған.
I ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА НЕСИЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ
1.1 Қазақстан Республикасында несие жүйесінің қалыптасуы және даму конюнъктурасы
Қазіргі заманғы мемлекеттің қажылық және ақша несиелік саясаттық әрекеті ғылым теоретикалық база мен шынайы экономиканы түбегейлі зерттеуге негізделді. Осыған байланысты 1986-1993 ж.ж нарыққа өту кезеңіндегі Қазақстандағы қаржылық және ақша несиелік қатынастарды талдап көрейік. Республикада нарыққа өту кезеңіндегі объективті экономикалық шарттамалармен шынайы өзгерістерді есепке алмасақ, талдау толық болып шықпайды. Олар калай мінезделеді?
Алғашқы кезең (1986-1989 ж.ж) бұрынғы жылдар экономикасына сыни көзқараспен қарау, жедел дамуға бағыт алу, өндірісті интенсификациялау, толық жеке есеппен өзін-өзі қаржыландыру, жалақы өсімі тыйымын алып тастау, өндірістік-техникалық өнімдері мен тұтыным тауарларына келісімдік баға қою.
Екінші кезең (1990-1991) экономиканы қаржылық тұрақтандыру мен республикада нарықтық қатынастарды енгізуге байланысты жедел шаралар бағдарламасын қабылдау. Халыққа ақша құралдарын өсіммен беру, қолма-қол ақшаны ұстау, өндірістік құрылысқа бюджет тарапынан бөлінетін ақша көлемін қысқарту. 1990 ж. бастап республикада өндірілген ұлттық кіріс он екінші бесжылдықта 1989ж. салыстырғанда 4,4% қысқарды. өндірістің құлдырауы экономиканың барлық сфераларын қамтиды, бұл тек тұтыну тауарларының ғана емес, өндіріс өнімдеріне де қажеттілік туғызады.
Үшінші кезең (1992 және одан кейінгі жылдар) 1992ж. 2 қаңтарында Қазақстан Республикасында нарықтық экономикаға өтудің алғашқы қадамдары жасалды: тұтыну тауарлары мен өндіріс құралдарының көбінің бағасы төмендеді. 1991ж. аяғында жағдайдың ауырлап кеткендігі соншалық, кейбір өндірістік орталықтар мен қалалар жапа шейн жатты, ал БАҚ, ТМД барлық елдері, оның ішінде Қазақстанда да аштық болу мүмкіндігі туралы мақала шыққандықтан, оны әрі қарай ұстап тұру мүмкін емес еді.
Ссудалық қарыз өлшемінің қысқаруы мекемелердің қаржылық жағдайының біршама жақсаруы, аяқталмаған өндіріс шығындарына бағыттап қатардағы ұйымдарға несие беруді тоқтату, несиелеу әдістерінің өзгертілуі, норматив өсімі мен өзіндік айналым қорының жетіспеуі салдарынан алынған ссудаларды төлеу, ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіпте мерзімі біткен несиелерді төлеу әсерінен келіп шықты. Саудада тауар қорының қалдығы бағасын төмендедіп бөлшектік тауар айналымын ұлғайтудан көрінді. Сонымен бірге жалпы республика бойынша қысқа мерзімді ссудалар жабылуы халық шаруашылығы мен оның қаржылық жағдайының жақсаруынан емес, 1985ж. бастап 3,7 есе асып, 1991 ж. республиканың Ұлттық Банкінің есебі бойынша 2,5 млрд.руб. құраған қарызды төлемей қалдыру салдарынан болды. Несиелік ресурстардың көп бөлігі банк ссудалары бойынша мерзімі өтіп кеткен болып саналады. Ең көп төлем төлемегендер қатарында совхоздар, колхоздар, өндірістік-техникалық қызмет көрсететін мекемелер мен құрылыс ұйымдары болып еді. Республиканың ауыл шаруашылығындағы қаржы және төлемдік дисциплина жағдайының бұлайша төлемдеуі өзіндік айналым ақшасын сақтап дұрыс қолдана білмеу, істі тиімді жүргізуге деген экономикалық стимулдың болмауынан еді. Неиелік ресурстардың әрбір төртінші рублі өндірістік мақсатқа емес бюджеттік дефицит пен мемлекеттік қарызды жабуға және тамақ асырауға жұмсалған болатын. Орталықтандырылған несиелік ресуртарды қолдануда да біраз түсініспеушіліктер туындады.
Қазақстан Республикасының несиелік жүйесінің құрылымы мынадай кестемен берілген.
Кесте 2 - Қазақстан Республикасындағы несие жүйесі туралы мәліметтер
Несие жүйесінің элементтері
12. 2000
12. 2001
12. 2002
06.
2003
06.
2004
1. Екінші деңгейдегі банктердің барлығы:
оның ішінде:
48
44
38
35
36
Мемлекеттік
1
2
2
2
1
Мемлекетаралық
1
1
-
-
-
Шетел капиталының қатысуыменен,
оның ішінде:
100% 50% - дан аса,
оның ішінде:
еншілес банктер
16
97
12
16
96
11
17
96
11
16
104
10
15
105
10
2. Несиелік серіктестіктер
8
19
29
37
73
3. Ломбардтар
42
45
52
35
72
4. Ипотекалық компаниялар
-
2
2
2
2
5. Басқа да ұйымдар
53
41
42
46
47
1991 жылы орталықтандырылған ресурстар есебінен берілген несиелердің 36% жуығы мемлекеттік қарызға кететін. Ақшаны дұрыс қолданбаудың осындай салдары ақыры Қазақстанның 1992ж. 1 қаңтарына дефицитпен (дебетті сальдо) шығуына әкелді, бұл КСРО өзге тәуелсіз мемлекеттерінен ақша сұрау деген сөз еді.
Жалпы республика бойынша 1992ж. 1 қаңтарында несиелік салымдар көлемі 26 есе ұлғайды. Несиелік салымдардың ұлғайтылуы халық шаруашылығының барлық салаларында дерлік жүзеге асты. 1991ж. несиелік салымдар құрылымы бірқатар өзгерістерге ұшырады. Тұтыну бағдарламасын жүзеге асыруға бағытталған несиелер үлесі 49,0-дан 26,8% әлеуметтік бағдарламалар 19,2-ден 14,2% түсті, халықтық тұтыным тауарларын өндіру мен халыққа қызмет көрсету сәйкесінше 6,6-дан 6,3%, 1,5-тен 1,1% төмендеді, бұл республикадағы несиелік қатынастар тиімділігінің жетіспей жатқандығының дәлелі еді. Пайыздық ставкалар өлшемі ұлғайюы салдарынан халыққа тұтыну кооперацияларына, жеке еңбекпен айналысушы тұлғалар мен кооперативтерге берілетін қысқа мерзімді несиелер көлемі азаяды. Әрине пайыздық ставкалар жоғары болған жағдайда ақша құралдары айналымы мен өндірілетін операциялары мен қызметтер кірісі жоғары сауда құрылымдары ғана несие ала алады. Коммерциялық банктердің көбісі кіші коммерциялық құрылымдарды несиелеумен айналысты. Мұндай құрылымдар көбіне сырттан әкелінетін тауарларды сатумен және банктегі қолма-қол емес ақшаны қолма-қолға айналдырып, оны тұтынушы рыногына жіберумен айналысты. Ақша жеке қорларда қалып, айналымға түспегендіктен инфляцияның жаңалегіне әкелді. Қазақстан Үкіметі 1992ж. берілген несиелік салымдар қатынасы 1991ж. салыстырғанда жақсарады, бірақ салықтың көбеюі, бағалар өсімі мемлекеттік өндіріс пайдасынан асып түскендіктен олардың жағдайын қиындата түсті. Осыған байланысты Қазақстан экономикасындағы басты қиыншылықтардың бірі несиелік эмиссия көлемінде ғана емес, сол несиелердің көп бөлігінің экономикаға қарама-қайшы мақсаттарға берілетіндігі: мемлекеттік өндірістер мен өкіметтік бюджет қарызын өтеу мақсатында жұмсалды. 1992ж. әрбір сегізінші өндіріс шығындармен, әрбір екіншісі-шаруашылық қызмет көрсетумен, әрбір үшіншісі - коммуналды шаруашылық және саудамен аяқтады. Өндірістерге берілетін несиелердің көбі мыңдаған жалақыларға айналды. Мысалы 1993ж. басында жұмысшылар мен қызметкерлер жалақысы Халық Банк эмиссиялық ақшасы есебінен төленді. Соңғы жылдары бағаларды либерализациялау мен экономикадағы дағдарыстың ұлғаюы шарттамаларында жеңілдік негізінде банк несиелерін беру туралы халық банкіге мемлекеттік сектор министрліктерімен өндірісті тарапынан қысым күшейді. Мұндай жағдай экономика тұрақтылығы мен республикадағы қаржы-несие жүйесінің кызметіне кедергі келтіреді.
Сөйтіп сараптау нәтижелері көрсеткендей нарыққа көшу мен бағаларды либерализациялау жағдайында 1992ж. қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасындағы ақша айналымы мен несиелік қатынастар дамуында жаңа бағыттарды айқындап берді. Мұның барлығы несиелік қатынастар дамуында қарама-қарсы көзқарастар туындатты.
Ондай жағдайда себептері қандай?
1. ТМД елдері өндірістеріне, әсіресе Ресейге үлкен дебиторлық қарыздың болуы. Қазақстан өнеркәсіптері нарық жағдайындажұмыс істеуге тез көндігіп кете алмағандықтан, өз өнімдерін сыртқа шығарды бірақ ол үшін еш материалды құндылықтар ала алмады. Оларда қаржы ресурстарының жетіспеушілігі байқалады да олар өзін-өзі қаржыландыру көзін іздеуге мәжбүр. Мұндай көз болып коммерциялық банктер несиелері саналады. Өз кезеңінде коммерциялық банктер өз несиелік ресурстарын Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің орталықтанған несиелік ресурстары есебінен шешті. Несиелік қатынастардың қазір әрекет етіп жатқан жүйесін жалғастыру республиканың қаржылық және несиелік ресурстарын тиімді орналастыру мәселесін шешпей, қайта шиеленістіре түседі, өйткені несиелік ресурстарды ТМД-ның өзге елдерінен алу республиканың сыртқы қарызын ұлғайта түседі де, ел осы мемлекеттерге экономикалық жағынан бағынышты болады. Сөйтіп парадоксты жағдай туындайды, Ресей орталық банкіне алынған несиелері бойынша қарыз болып шығады.
Несиелік қатынастарды дамыту ісіндегі тағы бір өзекті әрі жаңа жағдайға назар аударып көрейік. Егер 1992ж. 1 шілдесіне дейін республика орталықтандырылған несиелердің берілуіне назар аудармаса (өйткені Ресей орталық банкі ТМД елдеріне берілген несиелік эмиссияға бақылау орнатқан жоқ) енді жағдай мен экономикалық шарттамалар түбірімен өзгерді. 1992ж. 1 шелдесінен бастап ТМД елдерінің несиелік эмиссиясын Ресей Орталық банкі бақылауға алған және бұл инфляцияны ұстап тұруға септігін тигізеді. Әрине Қ. Р. Ұлттық Банкі дәл бұрынғыдай коммерциялық банктерге несие беріп, өндірістердің жағдайы жақсы деген түп танытуына болады, яғни есепшоттарды бос ақша, коммерциялық банктердегі корреспонденттік есепшоттарды несиелік сальдо болады, бірақ бұл ақшаны өндірістер Қазақстанда тауарлы материялды құндылықтар болғанда, не ТМД Орталық банктерінде корреспонденттік есепшоттарды ақша құралдары болғанда немесе республиканың корреспонденттік есепшотын толықтыру үшін осы елдерден алынған несие болғанда ғана олар айналымға енеді.
Сөйтіп нарықтық қатынастарға өту мемлекеттік меншікті сақтау көбейту мен тиімді басқаруды талап етеді. Әлемде мемлекеттік мүлікті басқарудың үлкен тәжірибесі жинақталған соны зерттеп, шынайы экономиканы есептей отырып, шаруашылықта қолдану қажет.
Қаржылық және ақша несиелік қатынастар талдауы көрсеткендей баға факторы республиканың барлық қаржы - несиелік сферасына кері әсер етті.
Бірақ еркін бағаға өтудің жақсы жақтары туралы да айта кету керек. Оларға алдымен ақша және тауар массалары тепе-теңдігін тұрақтандырылуын жатқызуға болады. Баға либерализациясы басталмас бұрын, ақша секілді арзан тауар болмағаны белгілі. Бұл жетіспеушілігі жоқ жалғыз тауар болатын. Сол кездегі өндірістердің басты міндеті материялдық ресурстар қорын жаулап алу болд, ал ақша көп және оны кез-келген мезетте банктен алуға болатын еді. Сөйтіп халық шаруашылығы мен өндірістердің ақша қаржы мен несие деген көзқарастары өзгерді. Өндірістер назары жетіспеушілік ресурстардан өз тауарын төлемге қабілетті тұтынушыны іздеуге ауысты. Шығынға бағытталған экономика енді сұранысқа бағытталды. Ресурс шектеулі экономика сұранысы шектелген экономикаға айналды. Шаруашылықтардағы мұндай өзгерістер мемлекеттің эконимканы ақша, қаржы және несие арқылы басқаруына мүмкіндік береді.
Республикадағы экономикалық және қаржылық тұрақтылық ақша және несиелік эмиссияны шектеуге бағытталған қазіргі шарттамаларға сәйкес тиімді ақша - несиелік саясаттың жасамдалуымен байланысты. Қатаң ақша-несиелік саясаттың жүргізілуі өндіріс және тұтыну сфералары, баға мен инфляцияның өсуіне қатысты болып отыр. Осы шарттарға сәйкес Үкімет пен Ұлттық банк бір себептен тұрақтандыру кезеңіндегі өз бағытын дұрыс таңдап алды: өндірістің құлдырау процесі мен инфляцияны төмендету ұлттық валютаның сатылым мүмкіндігін бекіту. Аталған бағыттар негізінен республика өкіметі мен Ұлттық банк жүргізіп отырған белсенді монетарлық саясат арқылы ақшаны басқаруға негізделді.
Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы Қазақстан Республикасы Заңында (34-бабының 1-тармағы) несиелік операция банктің (несие берушінің) басқа тұлғаға (несие алушыға) клиентке қайтарымдылық, ақылық және мерзімділік шарттарымен ақша беруі болып табылады деген ұғым айқындалған.
Қандай болмасын банктің негізгі классикалық операциялық қызметінің түріне банктік несиелендіру жатады. Банктік несиелендіру банктер тарапынан жатпай-тұрмай әрі асқан белсенділік танытып іске асырылатын активті банктік операция болып табылады.
Қазақстандық барлық банктердің несиелер бойынша экономикаға негізгі қарызы бір тоқсанның ішінде 2,3%-ға (жыл ішінде 6%) өсіп, 1036,6 млрд.тг. (7,46 млрд.АҚШ долл) болды. Екінші деңгейдегі банктердің экономика салаларына құйған несиелік жұмсалымдары 2006ж. 1 қыркүйекке қарай 2405,2 млрд.тг-ні құрады. Олардың тұрақты серпінмен ұлғаюы байқалды. Несиелік жұмсалымдардың жалпы көлеміндегі ұзақ мерзімді несиелердің үлесі 66%-дан асады, шетел валютасындағы несиелердің үлесі 50%-ға жуық құрады.
Сонымен қатар, ұлттық валютада берілген несиелердің өсу қарқыны шетел валютасындағы несиелердің қарқынынан артық болды. Жыл ішінде ұлттық валютадағы несиелердің мөлшері 5,2% өсіп 484,6 млрд.тг-ге жетті, ал шетел валютасындағы несиелердің мөлшері 0,1% кеміп 552,1 млрд. тг. құрады. Нәтижесінде тенгедегі несиелердің үлесі 45,4%-дан 46,7%-ға дейін өсті.
Банктердің несиелік операциялар өңдірістің ыдырауы, экономиканың тұрақсыздығы жағадайында едәуір өсетін тәуекелмен байланысты. Бұның ішінде табыс мәселеге қарамастан тәуекелді операциялардың бөлігі неғұрлым аз банктің сапалы несиелік портфелінің қалыптасудың қажеттілігін анықтайды. Тәуекел дәрежесі несиелік ресурстардың бағасы мен банктің әкімшілік шығындарын есептеумен несие бойынша табыстың жалпы нормасына сәйкес болу керек. Несиелендіру тәжірибесін жетілдіру банк үшін оптималдық несиелендіру ұйымдастыруды керек етеді.
Аталған банктердің несиелік шартты әзірлеу кезінде берілетін несие кезінде:
1) банктік несиенің түрі;
2) несиенің мақсатты бағыты;
3) берілетін несиенің сомасы;
4) несиені пайдалану уақыты;
5) несиені өтеу тәсілі;
6) несиенің қайтарымдылығын, ақылылығын қамтамасыз ету жолдары;
7) несиенің бағасы және т.б. мән-жайлар сияқты негізгі сипаттамалары айқындалады.
Несие алушыға несиелік ресурстар әртүрлі мақсатпен берілуі мүмкін. Атап айтқанда, жеке тұлғаларға:
- айналым капиталы өсіру үшін (халық тұтыну тауарларын, шикізат сату және т.б.);
- негізгі капиталға кіші инвестицияларды жасау (жылжымайтын мүлік, патент, қосымша құрал-жабдықты сату);
- тұтынушылық мақсаттармен - яғни, кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес мақсаттарға (автокөлік сатып алу, тауарлар мен қызметтерге ақы төлеу, білім алуға, демалуға, емделуге) берілетін несиелер.26
Несие беруші банк клиентке несиелік шартта көзделген мөлшерде және жағдайда акша қаражаттарын беруге, сондай-ақ клиенттің банктік шоты жөніндегі банктік құпияны сақтауға міндетті.
Банктің клиенті, өз кезегінде, берілген несие сомасы мен оны пайдаланғаны үшін белгіленген банктік пайызды қайтаруға және берілген несие сомасын мақсатқа сай пайдалануға міндетті болады.
Банктік несиелер ұсыну ұлттық және шетел валюталарда жасалынады да, келесі негізгі сатылар бойынша жүргізіледі:
1) банктік несие алу туралы өтініштерді бағалау;
2) банктік несиелерді беру туралы шешім қабылдау;
3) банктік несиені беру;
4) банктік несиелерді бақылау.
Мемлекетіміздің экономикалық дамуының қазіргі кезеңі нарықтық түрлендірілулердің жауапты кезеңіне өтумен сипатталады. Аталған түрлендірулер өндіріс құлдырауын тоқтатып, экономикаға әсер етудің қаржылық әдістерін пайдалану арқылы оның тұрақты дамуына жағдай жасауға бағытталған. Ал бұл, өз кезегінде, Қазақстан дамуының ұзақ мерзімді мақсаттары мен стратегиясында көрініс табады. Тұрақты әрі үнемі өсіп отыратын экономикалық дамуға дұрыс қызмет атқаратын ақша-кредиттік жүйе мен қаржылық сфераның сәйкес механизмінсіз қол жеткізу мүмкін емес. Ал аталған ақша-кредиттік жүйе және қаржылық сфера сақтандыру ісінде маңызды орынға ие.
Бөлімді қорыта келе, ақша-несиелік жүйе мен ұлттық валюта тұрақтылығы мәселесін бірдей шешіп тастау мүмкін емес. Аталған сферадағы тұрақтылық экономикалық даму деңгейімен байланысты. Жақын арада ішкі рынокта тауар және қызметкерлермен толтырып, төлемге қабілетті сұранысты қолдау, экспортты күшті потенциал құрып, салықтық реформа, баға реформасын жүргізіп бюджетті бір жүйеге келтіру керек. Және алғашқысынан шынайы экономикалық нәтижелер алғаннан кейін ғана келесі кезеңге өту мүмкін болмақ.
1.2 Коммерциялық банктердің несиелендіру операцияларын ұйымдастыру және несиелендіру процесінің ұйымдық сатылары (этаптары)
Банктің және оның филиалдарының несиелендіру іс-қызметі Қазақстан Республикасының заң актілері мен Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі талаптарының ауқымында жүргізіледі, сонымен қатар Банктің өкілетті органдарының жарлықтық және нормативті-әдістемелік құжаттарына да сәйкес жүргізіліп, сапалаы несиелендіру портфелін құруға, берілген несиенің қайтарылуын қамтамасыз етуге және несие беру операцяиысның тиімділігі мен жоғарғы табыстылығын да қамтамасыз етуге бағытталады.
Өз клиенттеріне несие беруді Банктің Несие саясаты және несиелендірудің жалпы принциптері негізінде жүргізіледі:
- мерзімдік;
- төлемдік;
- қайтарымдылық;
- қамтамасыздық;
- қаржыны мақсатты пайдалану.
Банктің несиелендіру принциптері несиелендіру механизімінің бастапқы элементі болып табылады және несиенің қызмет етуіне нақтылы жағдай жасалынып, оны пайдаланудың ауқымы (сферасы) мен шаруашылықтағы ролі айқындалады. Банкті несиелендірудің барлық принциптері бірімен-бірі тығыз байланысты және өзара тәуелді болып келеді. Мысалы, банктік несиелендірудің қамтамасыздық принципін сақтамау төлемдік және қайтарымдық принциптерін орындамауға әкеліп соқтыруы мүмкін және оған қарама-қарсы эжағдай орын алуы да мүмкін, яғни принциптердің біреуін бұзушылық (орындамау), басқа принциптерге жайсыз әсерін тигізеді.
Әр түрлі меншік сферасындағы кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдарға, жеке тұлға кәсіпкерлерге (ары қарай-"қарыз алушы") несие беруді Банк балансының өтеулілігін (ликвидность) анықтайтын нормативтер, лимиттер (шектеулер) туралы Ережелерге сәйкес бекітілген несиелендіру шегінде және қолда бар несиелендіру ресурстары көлемінде жүзеге асырады ( жүргізіледі).
Несиені берудің шарты, оны қарыз алуышының өз уақытында қайтарылуын қамтамасыз етуі мен міндеттемелерін толығымен орындалуы болып табылады, бұл жағдай оның кепілдік беруімен жүзеге асырылады:
- бағалы тауар-құндылықтары (дайын өнім, шикізат, айналымындағы тауарлар);
- қондырғылар (станоктар, технологиялық линиялар, т.с.с.);
- көлік-тасымал құралы;
- жылжымайтын мүліктер (қоймалар, өндірістік ғимараттар тұрғын үй емес ғимараттар);
- ауылшаруашылық малдары мен болашақ өнімдер;
- өтемді бағалы қағаздар, төлем қабілеттілікті заңды тұлғалардың векселдері т.с.с;
- мүлікті құқықтар (талаптар).
Несиелендіру келісім-шарты бойынша міндеттемелердің орындалуы кепілдіктің біртұтас жиынтығында үшінші тұлғаның кепіл болуымен поручительство, Қазақстан республикасы субъектілерінің кепілдік беруімен (гарантия), банктік гарантиясымен және басқадай заңдармен несие келісімде қарастырылған жолдармен жүзеге асырылуы мүмкін болып табылады.
Қарыз алушының өз міндеттемелерін орындаудағы жеткілікті, мақсатқа лайықтылығы және қабылдауға мүмкін болатын қамтамасыздықтың нақты түрін кепілдікпен жұмыс істеу бойынша бекітілген ережеге сәйкес Банк өзі анықтайды (таңдап алады).
Несиелендіру келісімі бойынша проценттік ставкалар шамасы, комиссиялық алымдар көлемі және басқалай төлемдер Қаржы комитетінің аталған төлемдерді мерзімінде жүргізілу тәртібінде сәйкес, несие келісімі үшін бекітілген, базалық ставкалар мен тарифтер деңгейінен төмен болмауы керек.
Кредиттік комитетінің шешімі бойынша несие ресурстары үшін төлемнің шамасына қарай, қамтамасыз етудің сипатына, региондағы банктік ұқсас қызмет бойынша қалыптасқан нарықтық ставка және басқа да факторларға байланысты жоғарыдағы аталған ставкалар мен төлемдердің көлемі ұлғайтылуы мүмкін. Және, Қарыз алушыдан алынатын сомалар несиелендіруге қажетті жеткілікті Қарыз тарту бойынша болған регионльдық филиалдың (немесе басқы офистің) шығындары мен банк ісін жүргізу шығындарын жауып (орнын толтырып), Банктің табыс алуында қамтамасыз етуі керек болып табылады.
Несиені баруші банк органдары: директорлар Кеңесі, Банктің Басқармасы, Кредиттік комитеті, региондық филиалдың Кредиттік комитетінің рұхсат етілуімен жүргізіледі, сол сияқты олардың өкілеттік берген лауазымды тұлғаны, оған бекітіліп берілген сенімділік тәртібінде іске асырылады.
Несиелендіру операцияларының бухгалтерлік есебі баланстық және баланстан тыс шоттар бойынша несиелендіру мекемелеріндегі есеп жүргізу ережесіне сәйкес, Банктегі басқа да нормативтік актілерге, сол сияқты құжат айналым ерекшелігіне сәйкестендіріліп, банктің бухгалтерлік бақылау бөлімі жүргізіледі. Негізінен алғанда банк, өзінің несиелік қатынастарын Қарыз алушымен өзара міндеттемелері мен әр жақтың жауапкершілігін анықтайтын несиелік келісім-шарт негізінде құрады және онымен бірге жасалынып, проценттер мен несиенің қайтарылуын қамтамсыз ететін келісімдер аясында жүргізіледі.
Жекелеген несие беру түрі және операциялар жүргізу ерекшеліктері мен тәртіптері (банк аралық несие, ипотекалық несиелендіру, экспорт-импорттық несиелер беру, "Овердрафт" есеп айырысу (ағымдағы) шотындағы қаржы жетіспеушілігінде берілетін несие т.с.с.) банктің арнаулы нормативтік құжаттарында қарастырылған ережелер бойынша атқарады.
Несиелендіру операцияларын ұйымдастыру оның қағидаларына келіп тіреледі. Кәсіпорындарды және басқа ұйымдарды өндірістік және әлеуметтілік қажеттіліктеріне байланысты банктік несиені беру несиелеу қағидаларын қатаң сақтау негізінде жүзеге асырылады. Өйткені, мұндай несиенің мәні және мазмұны, сондай-ақ несиелік қатынастар төңірегіндегі объективті экономикалық заңдардың талаптары көзделеді.
Несиенің берілу процессі- бұл қоғамдағы экономикалық өзара байланыстарды, алып жатқан күрделі құбылыстарды білдіреді. Сондықтан да, несиенің экономикалық категория ретіндегі мәнін тереңдей ұғыну несиелеудің негізгі ұйымдастыру қағидаларын анықтап білмейінше жеткіліксіз болып саналады. Несиелеуді ұйымдастыру негізі мынадай қағидаларға сүйенеді:
- несиенің мақсаттылығы;
- несиенің мерзімділігі немесе қайтарымдылығы;
- несиенің ақылылығы.
Несиенің мақсаттылығы несиелеудің басты қағидасы ретінде несиенің қандай мақсатқа сұралып отырғандығын сипаттайды. Сонымен қатар бұл қағидасы ссуда мен байланысты болатын тәуекел дәрежесінің негізгі көрсеткіші ретінде де қызмет етеді.
Несиенің мерзімділігі немесе қайтарымдылығы белгілі бір экономикалық категория ретіндегі мәніне негізделетін несиенің ерекше бір белгісі. Бұл қағида несие берушінің қарық алушыға берген қаражатының белгілі бір уақыт өткен соң қайтарылуға тиістілігімен қорытындыланады. Осыдан барып несиенің қайтарымдылық қағидасы туындайды.
Несиенің қайтарымдылық қағидасы оны экономикалық категория ретінде, басқадай тауарлы- ақшалай қатынастардың экономикалық категорияларынан ажыратады. Себебі, қайтарылмайтын несие болмайды. Сондықтан да, қайтарымдылық - бұл несиенің ажырамас бөлігі.
Несиенің мерзімділігі - несиенің тек қана қайтарылып қоймай, яғни оның қатаң белгіленген мерзімде қайтарылуға тиістілігін көздейді. Шаруашылықтың нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты несиелеудің бұл қағидасының маңызы арта түсуде. Біріншіден, осы қағиданың қатаң түрде сақталуына, ұдайы өнідірістің ақшалай қаражаттарымен қамтамасыз етілуі тәуелді. Екіншіден, бұл қағиданың сақталуы коммерциялық банктердің өтімділігін қамтамасыз етеді. Олардың жұмысын ұйымдастыру қағидалары, тартылатын несиелік ресурстардың қайтарымсыз жұмсалымдарға салынуына мүмкіндік береді. Үшіншіден, әрбір жекелеген қарыз алушы үшін бұл қағиданың сақталуы олардың банктен жаңа несие алуынан жеңілдіктер береді.
Несиенің мерзімділігі ссуданың берілу жағдайын сипаттайтын басты көрсеткіш. Ол негізінен банк пен клиент арасындағы жасалатын несиелік келісім-шарт құжатында көрсетіледі. Егер де келісілген уақыт өтіп кетіп ссуда қайтарылмаған жағдайда, ол уақыты өткен ссудалардың қатарына жатқызылады. Бұл салада банк клиенттің несиелік келісім-шартты бұзғаны үшін жоғарғы процентті ақша төлеп қайтаруын талап ете алады. Уақыты өтіп кеткен несиелер көрсеткіші қаншалықты төмен болса, соғұрлым банк қызметі тұрақты және оның зиян шегу ықтималдығы біршама төмен болып кеоледі.
Несиенің ақылылығы - бұл қарыз берушінің қарыз алушыға берілетін қаражатын қайтару барысында бастапқы сомадан өсіп қайтарылғандығын білдіреді. Іс жүзінде ақылылық бұл несиені пайдаланғаны үшін төленетін процент түрінде берілетін ақша көлемі. Қарыз алушының ссуданы пайдаланғаны үшін төленетін проценттін - несиенің бағасы деп атайды. Еркін реттелген нарық жүйесі тұсында несие үшін процент мөлшері несиеге деген сұраныс пен ұсыныс негізінде қалыптасады. Бұдан да дбасқа жағдайда несие үшін процент мөлшері экономикалық заңдылықтарға сай, яғни банктің қызметінің экономикалық негізін жоғалтып алмайтындай ең төменгі мөлшерде емес және сол сияқты қарыз алушының қаржылық жағдайына зиян келтірмейтіндей жоғары мөлшерде емес, бір қалыпты жағдайда қалыптасуға тиісті. Бұл екі жағда несиені пайдаланғаны үшін төленетін проценттің экономикалық шекарасын құрайды.
Несие беруді шартты түрде бірнеше этаптарға бөлуге болады, және әрқайсысында оның сипаты дәлдеп анықталып, берілуі және қайтарылу жолдары белгіленеді.
Несиелендіру процесі мына этаптардан тұрады:
1) несие алуға клиенттің өтінішін (заявкасын) қарау және несиелік жобаны сараптаудан (экспертизадан) өткізу;
2) клиент өтініші мен оның қаржы жағдайын алдын-ала талдау;
б) клиентпен келіс сөз жүргізу және несиелік жобамен ары қарай жұмыс жүргізудің мақсатқа лайықтылығын анықтау;
в) клиентті сипаттайтын құжаттарды талдау және оның ұсынған несиені қайтару қамтамасыздығы, яғни несие-қабілеттілігін талдау (шаруашылық-қаржылық жағдайын, ақша ағымдарын, несие жобасының техника-экономикалық негіздемесін талдау ;
г) құжаттарды заңдық сараптама өткізу және қорытынды дайындау;
д) Қауіпсіздік қызметтің қорытындысын даярлау;
е) Кредиттік комитетінің қарауына құжаттар даярлау.
2) Несиені беру (бермеу) туралы шешімін қабылдау.
3) Несиелендіру ісін (досье) қалыптастыру;
4) Келісім-шарт жасау (несиелік келісімді жабу);
Несиені беру, ақша қаржыларын аудару, несиені толықтай қайтару (жою) және ссуданы (қарызды) пайдаланғаны үшін есептелінген проценттерді төлеу.
Бакке несие беру туралы өтінішті клиент мынадай параметрлерді көрсете отырып, жазбаша түрде береді:
1) несие сомасы;
2) несиелендіру тәсілі (несие, несиелік линия, овердрафт, т.с.с.);
3) несиелендіру мерзімі, қайтару уақыт жорамалы;
4) шамаланған проценттік ставкасы;
5) несиені пайдалану мақсаты;
6) несиені қамтамсыз етуді ұсыну варианттарын, оның түрін, бағасын, тұрған орнын, меншік иесін көрсету.
Клиент өтініші Банк басшысының атына өкілетті тұлғаның қолы қойылып, мекеменің мөрі басылған, шыққан күні мен нөмері көрсетіліп жазбаша түрде беріледі. Өтініш, Банктегі бекітілген тәртіппен міндетті түрде тіркеуге алынып, несиелендірудің бөлімшесіне жіберіледі.
Өтінішті тіркеуге алғаннан кейін, Банктің несиелендіру бөлімі жетекшісінің бұрыштама нұсқау қоюына сәйкес несиелендіру қызметкеріне беріледі.
Клиенттің қаржы жағдайын алдын-ала талдау жүргізу үшін несиелендіру қызметкері мынадай құжаттарды сұратады:
1) клиенттің соңғы есептік уақытқа (датаға) жасаған бухгалтерлік баланстың көшірмесін;
2) клиенттің соңғы жасаған пайда және заявкалар туралы есебінің көшірмесін;
3) соңғы алты ай ішіндегі клиенттің кассалық айналымы және есеп айырысу шоты бойынша айналым туралы анықтаманы;
4) несиелендіру қызметкерінің шешімі бойынша басқадай құжаттарды.
Осы аталған құжаттарды талдау негізінде несиелендіру қызметкері несие тәуекелімен кездесетін қызметті беруге қатысты клиентпен ары қарай жұмыс істеудің тиімділігі туралы шешім қабылдайды. Егер де, ары қарай жұмыс жүргізу тиімсіз деп шешілген болса, онда Несиелендіру бөлімі жетекшісінің қолы қойылатын, өтінішті қабыл алмау туралы, жазбаша құжатты несиелендіру қызметкері дайындайды. Егер де, ары қарай несие жобасы бойынша жұмысты жүргізуге шешім қабылданған болса, онда Несиелендіру бөлімі жетекшісінің қолы қойылған хатпен бірге несие жобасын қарап, талдау үшін қажетті құжаттар тізімі (№1 қосымша) клиентке жіберіледі немесе клиенттің қолына беріледі, немесе онымен келіс-сөз жүргізіледі (келіс-сөз несие жобасы бойынша қосымша ақпараттар қажеттілігі туындағанда, немесе тапсырылған құжаттар негізінде клиенттің қаржы жағдайын алдын-ала талдау нәтижесі бойынша түпкілікті шешім қабылдауға мүмкін болмаған жағдайда жүргізіледі).
Негізінен өтінішті қарау процедурасы тұрақты және жаңа клиенттер үшін, банк сеніміне кіретіндер мен шаруашылық қызметте тәжірибесі бар банк сенімін пайдаланып жүрген клиенттер үшін және шаруашылықты енді бастаған клиенттер үшін әртүрлі болып келеді. Потенциальды қарыз алушыларды қандай топқа жатқызу, клиент туралы қолда бар ақпараттарға байланысты және клиент таңдауы банктің объективтік сақтығына да тәуелді болып табылады.
Банк негізінен капиталдармен жұмыс жүргізеді, әрі оның айтарлықтай бөлігін иелері қысқа мерзім аралығында қайтып алуға тілек білдіруі де мүмкін, сондықтан несие алуға өтінішті қарау кезінде банк, салымшылар алдындағы міндеттемелерін өтеу перспективасын есепке алуға тиісті. Осыған байланысты, несиені берер алдында, осыдан туындайтын тәуекелді жеткілікті бағалай білу керек және бірінші кезекте қарыздың (ссуданың) мерзімінде қайтпай қалу жорамалын да білу қажет болып табылады.
Несиелендіру операциясын жүргізу кезінде бірден-бір басқы прицип болып саналатын негізгі қарыз сомасын сақтауды қамтамасыз ету қағидасын барлық уақытта банктің орындауы қажет. Өтінішті қарағаннан кейін және банк қызметкері клиентпен келіс-сөз жүргізу алдында, оған берілген анықтамалық, заңдық және қаржылық құжаттармен тыңғылықты танысуы керек.
Одан арман қарай, клиентпен келіс-сөз жүргізу барысында несиенің қажеттілігі негізделіп, оның шыншылдығы мен сипаттары бағаланады.
Клиентпен келіс-сөз жүргізу қажеттілігін Несиелендіру бөлімінің жетекшісі анықтайды. Келіс-сөз жүргізудің негізгі мақсаты несие алу үшін өтінішке байланысты Банктің ары қарай жұмысты жалғастыруды анықтап, қарыз алушы туралы біртұтас ақпараттар алу болып табылады. Талқыланатын сұрақтар тізімі № 2 Қосымшада келтірілген.
Келіссөздер Несилендіру бөлімі жетекшісінің (немесе оның тапсыруымен несиелендіру қызметкері) тікелей клиент мекемесі жетекшісінің (немесе, оның өкілетті тұлғасы) арасында өтеді. Қажет жағдайда келіс-сөзге Қауіпсіздік қызметі мен қатыстырады. Келіс-сөз барысында Банк қызметкерлері қызығушылық білдіретін шаруашылық аспектілерін анықтап, қарастырылып отырған несие келісімінің мазмұнын және ұсынылған қамтамасыз ету мәліметтерін пысықтап, клиентке Банк тарапынан қойылатын талаптар мен несие берудегі негізгі жағдайлар туралы ақпаратты береді. Келіс-сөз жүргізудің алдында, қажет болған жағдайда несиелендіру қызметкерлерінің шешімі бойынша, несие беру бөлімі Қарыз алушыдан мынадай құжаттарды сұрап алдырады: баланстар, бизнес-жоспар, баланстың жекелеген статьясының мағынасын ашу (растифровка), т.с.с.
Келіс-сөз нәтижесі бойынша Несиелендіру бөлімі жетекшісінің ұйғаруымен несие жобасымен ары қарай жұмыс істеу немесе істемеу туралы шешім қабылданды. Клинтпен ары қарай жүргізу мақсатқа лайықсыз деп табылған жағдайда несиелендіру қызметкері бөлім жетекшісінің қолы қойылатын жазбаша жауапты дайындайды, ал мәселе шешімін тапқан болса, онда № 2-ші Қосымша бойынша несие жобасын талдау үшін қажетті құжаттар тапсыруды клиенттен талап етіледі және осыған байланысты қарыз алушының құжаттарын талдаудың келесі этапы-сатысы басталады.
Клиенттен № 2 Қосымшаға сәйкес құжаттардың толық комплекстісін алған соң, несиелендіру қызметкері олар арқылы кредиттік жобаны құруы бойынша жұмыстар жүргізіледі.
Кредиттік жобаны қарастыру кезеңінде Қарыз алушының басқа қарызданушылармен байланысына талдау жүргізуді қажет етеді, оның ішінде, осы Қарыз алушы, басқа заңды тұлғаларға, банк алдындағы міндеттемелері үшін, кепіл болу немесе кепіл беруші еместігі зерттеледі.
Барлық қажетті құжаттар алынған соң, несиелендіру қызметкері Заң қызметі, Қауіпсіздік Қызметі және қамтамасыз ету жұмысы бойынша қызмет өкілдермен бірлесе отырып кредиттік жұмысы жүргізіледі. Ол үшін аталған бөлімшелерге Несиелендіру бөлімі жетекшісінің қолы қойылған қызмет бабындағы хат негізінде құрастырылған және тігілген кредиттік іс-материалдары жіберіледі.
Содан кейін, қорытынды жасау үшін Заң қызметіне кредиттік жобаның, заңдық құжаттарын арнаулы пакетте топтастырылған түрде берілуге тиісті және ол құжаттар көмегімен несие келісімі бойынша контрагенттердің құқықтық сипаттарын (Қарыз алушы, Кепіл беруші, Кепіл болушы, т.с.с), оладың тіркелу тәртібін, ұйымдық құрылым анықтауға болатындай болуы қажет.
Қауіпсіздік, Қызмет, қарыз алушының сенімділігі жағынан оның іскерлік репутациясын, мекеме басшылары, құрылтайшылар мен акционерлердің беделдерін, бизнестің жариялылығын, клиентпен несиелік өзара қатынастың қауіпсіздігі және басқаларды тексереді.
Несиелік операциялардың экономикалық қауіпсіздігі бойынша талаптар № 3 Қосымшада келтірілген.
Тексеру мәліметтері негізінде Қауіпсіздік Қызмет анықтама (справка) жасайды және ол жерде, қысқаша жазбаша қорытынды түрінде клиентке несие беруде кедергі болатын факторлардың бар немесе жоқ екендігі көрсетіледі. Бұл қорытынды кредиттік іс-материалдарына біріктіріледі.
Қорытынды да теріс түйін жасалынған кезде Қауіпсіздік Қызметтің жетекшісі Кредиттік комитетінің мәжілісіне дейін, оның төрағасына потенциалды Қарыз алушыны тексеру нәтижесі бойынша анықтамада (справкада) көрсетілген мазмұндағы ақпаратты мәлімдеуге тиіс.
Банктік Кредиттік комитетінде региондық филиалдардың кредиттік жобаларын қарау кезеңінде, региональдық филиалдың қауіпсіздік Қызметі белгіленген тәртіпке сәйкес Банктің қауіпсіздік басқармасына клиентті тексеру нәтижесі туралы анықтаманың көшірмесі мен қорытынды көшірмесін міндетті түрде филиалдың Кредиттік комитеті төрағасының танысқандығы жөніндегі белгісімен жіберуге тиісті. Тексеру қорытындысымен келіскен жағдайда Банк қауіпсіздік басқармасы бастығы оған Виза (қолын) қояды, ал анықтама көшірмесі басқарманың сәйкес тізімділік істерінде сақталды. Қауіпсіздік басқарма тексеру қорытындысымен келіспеген жағдайда, ол өзінің қарастырылып отырған кредиттік жоба бойынша қорытындысын белгіленген тәртіппен даярлайды.
Заңды қажет Қызмет потенциалды Қарыз алушының (Кепіл берушінің, Кепіл болушының) құқықтық құжаттарының дұрыс жасалғанынан талдау жүргізіледі, олардың қолданыстағы заң актілеріне сәйкестігін, сол сияқты мекеме атынан іс-қимыл жасауға құқы бар тұлғаның Банкпен келісім-шартқа қол қою құқықтық статусын, оның Жоғарғы ережелеріне сай екендігін және сол жоғарыдағы көрсетілген процедураның орындалуын тексереді. Сонымен бірге, басқа да құжаттарды талап етіп, тексеруге құқылы болып табылады.
Тексеру және талдау нәтижесі бойынша Заңдық Қызмет, оның жетекшісінің қолы қойылатын жазбаша қорытынды береді, ол керек жағдайда кредиттік құжаттарды (договорларды) жасау бойынша да рекомендация береді.
Банктің қамтамасыздық жұмысы бойынша Қызметі несиенің қайтарылуын қамтамсыз етудегі, ұсыныстарды бағалауды және есептелінген проценттерді төлеуді жүргізіп, олардың заңдылық қалыптасуын тексереді және жазбаша қорытынды жасайды, әрі керек жағдайда қосымша қамтамасыздықты алуға рекомендация беріп, келісім-шартқа өзгерістер енгізуге ұсыныстар жасайды.
Қауіпсіздік Қызметің, Заңдық қызме және қамтамасыздық жұмыс бойынша Қызметтердің жасаған жазбаша қорытындылары несиелендіру бөліміне беріліп, клиенттің кредиттік істерінің ажырамас бөлігі болып табылады.
Жоғарыдағы аталған қызметтер, кредиттік жобаны қарау барысында № 2-ші Қосымшаға сәйкес қажетті құжаттардың болмағандығы себептермен орын алған кемшіліктерге байланысты, анықталған кемшіліктер мен көрсетілген ескертулерді жою үшін клиенттің кредиттік досьесі несиелендіру бөліміне қайтарылады.
Несиелендіру процессін ұйымдастырудағы аса маңызды этаптың бірі болып клиенттің төлем қабілеттілігімен несие қабілеттілігін бағалау болып табылады. Банктің икемділігі, (жизнеспособность) көбінде дұрыс бағалаудан тәуелді болып келеді. Нәтижесін сәтсіз бағалау несиенің қайтпай қалуына әкеліп соқтыруы мүмкін, ол, өз кезеңінде банктің өтемділігінің бұзылуына келтіріп, ақыр соңында несиелендіру мекемесі қызметін жағымсыз жағдайға ұшыратуы да мүмкін. Сондықтан, банктер несие қабілеттілігі бағалаудың қазіргі заман әдістемелік базасын жасауға, несиелендіру қызметкерлерін тест сынақтарынан өткізуге, сол сияқты несие тәуекелдерін бағалау мен бақылау жүйесін жетілдіруге айтарлықтай көңіл болып отыр.
Қорыта айтқанда, несиелік қызметкер клиенттің несие қабілеттілігіне толықтай талдау жүргізу үшін мыналарды қамтиды:
1) соңғы екі есептік датаға қаржылық мәліметтер негізінде жасалынған заңды тұлға-қарыз алушының қаржы жағдайын жүргізу бойынша Әдістемеге сай қаржылық талдау;
2) клиенттің барлық банктік шоттарының жағдайын және шаруашылық қызметі мен несиелік тарихын талдау;
3) несие қажеттілігіне Қарыз ұсынған технико-экономикалық негіздемесіне талдау.
Қарыз алушының несие қабілеттілігіне жүргізілген талдау бойынша, оның шаруашылық - қаржылық қызметінің тиімділігі туралы түйіндеме жасалынып, Банктің онымен несиелік өзара қатынас орнату айқындалады.
Банктің Заң Қызметі, Қауіпсіздік Қызметі және қамтамасыздық жұмысы бойынша Қызмет бөлімдерінің қорытындыларын алғаннан кейін және өзінің қорытындысын жасаған соң, несиелендіру қызметкері несиені беруге болатындығы (немесе болмайтындығы) туралы барлық қажетті материалдарды жинақтап, Кредиттік комитет мәжілісінің отырысында қарау мүмкіндікке шешім қабылдау үшін Несиелендіру бөлімі жетекшісіне әкеліп береді, және осы уақыттан бастап несие беру туралы шешім қабылдау кезеңі басталады.
Кредиттік комитеттің хатшысы Банктік барлық қызмет бөлімдерінің қорытындыларын қарастырылып отырған несиелік жоба бойынша несиені беру (немесе бермеу) туралы шешім қабылдау үшін Кредиттік комитет мүшелеріне жібереді, және олардың әрқайсысы өзінің компетенциясында белгіленген лимит пен жұмыс тәртібіне сәйкес шешім қабылдайды.
Банктің қызмет бөлімдерінің қорытындыларын есепке ала отырып және тексеру кезінде жалған жасалған құжаттар немесе өтірік мәліметтер берілу фактілері анықталған болса, сол сияқты Қарыз алушының төлем қабілеттілігі немесе несие қайтарылуын қамтамасыз ету, оны уақытылы жоюға жетпейтін болса, онда несиелендіру бөлімі, осы бөлімге кураторлық жасайтын Банк жетекшісіне несиені беру мақсатқа лайықсыздығы туралы ұсыныс енгізуге құқылы болып табылады.
Региондық филиалдың Кредиттік комитетінің бекітілген өкілеттілігнен, қарастырылып отырған несие параметрлері мен басқа да жағдайлары, асып түсетін кезде филиал жетекшісі құжаттар пакетін дайындап, Банктің басқа офисіндегі Кредиттік комитеттің қарауына жібереді. Құжаттар пакетіне мыналар кіреді:
1) филиал жетекшісінің қолы қойылған жолдама хаты;
2) филиал Несие комитетінің хаттама (протокол) көшірмесі;
3) филиал Несие комитетінің несие берудің мақсатқа лайықтылығы туралы қорытындысы;
4) филиалдың Заң Қызметінің қорытындысы;
5) филиалдың Қауіпсіздік Қызметінің қорытындысы;
6) қамтамасыз етудегі тексеруді алдын-ала жүргізгендігі туралы міндетті ақпаратпен бірге филиалдың қамтамасыздық жұмысы бойынша Қызметтің қорытындысы.
Аталған құжаттар Банк Несиелендіру бөлімі жетекшісінің атына электронды поштамен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Банк жүйесі нарықтық экономиканың ең маңызды әрі динамикалық құрылымы болып табылады. Банктер ақшалай есеп айырысуды жүргізіп, экономиканы несиелеп, капиталдың қайта бөлінуінде делдал ретінде өндірістің жалпы тиімділігін арттырады әрі елдің қорлануына өз ықпалын тигізеді. Бүгінгі таңда, яғни осы заманғы жағдайда банк жүйесінің құрылымы күрделене түсті. Қаржы мекемелерінің жаңа түрлері, жаңа несие құралдары және клиентке қызмет көрсетудің жаңа әдістері пайда болып үлгерді. Пайда алуға, коммерциялық жетістікке бағдарланған, әр түрлі меншік формаларына негізделген серпінді әрі икемді несие жүйесіне өту қолға алынды.
Несие жүйесінің институционалдық құрылымының оңтайлы формалары, капитал нарығында тиімді жұмыс істейтін тетіктер, коммерциялық құрылымдардың жаңаша қызмет көрсету әдістері ұдайы іздестіріледі. Тұрақты әрі тиімді банк жүйесін құру - Қазақстан экономикасын реформалауда маңызды міндеттердің бірі. Ішкі банк секторының барлық қатынас жүйесін, Ұлттық банк тарапынан басқарудың және қадағалаудың сипатын, банктердің өзара қарым-қатынасын және олардың клиенттерімен арадағы қатынасын, мемлекеттік бюджетпен есеп айырысуды түбегейлі өзгерту қажет.
Жаңа банк тетігін халықаралық іс-тәжірибеде қабылданған әрі нарықтық қаржы құрылымының тәжірибесіне сүйенетін ұтымды принциптерді несие мекемелеріне енгізу жолымен ғана құруға болады. Бұл жағынан алғанда, халықаралық іс-тәжірибені, ақшалай ресурстарды шоғырландырудың, несиелеудің және есеп айырысудың тәсілдері мен формаларын терең оқып-білудің маңызы зор.
Банк ісінің осы заманғы әдістерін жақсы меңгерген банктер ғана қатаң бәсекелестік жағдайында жетістікке жете алады.
Несие үрдістері - қазіргі заманғы коммерциялық банк қызметтерінің негізгі аспектісі. Несие операциялары - бұл несие алушының несие берушінің уақытша ақшасын пайдаланып, төлемін кейінге қалдыруы. Осы жерден банк қызметкерлерінің жұмыстарының жиынтығы
Несиелік операцияларға байланысты коммерциялық банктердің негізгі мақсаттары:
+ Қызмет көрсетуді күшейту және оның тиімділігін арттыру;
+ Қағаз түріндегі документтердің санын азайту;
+ Тапсырыс берушілердің санын арттыру;
Несиелік процесс - сапалы және жоғары табысты, несиелік қаржыны құруда банк жұмысы.
Несиелік процестің дұрыс ұйымдастыру несиелік тәуекелділігінің минималдануына әкеп соқтырады.
Несиелік процесс 2 сатыдан тұрады. Бірінші сатыда несиелік арыз терең талдаудан өтеді. Несие берілгеннен кейін несие процесінің екінші сатысы - несие қоржының мониторингісі жалғасады. Оның мәні арыз берушінің қызметіне бақылау жасап отыру. Несие процесінің бірінші сатысының жауапкершілігі мол, өйткені осы сатыда несиелік тәукелділіктің алдын алуға болады. Қарыз алушыны талдауда банкир үшін ақпараттың негізгі көзі болып оның бухгалтерлік есебі саналады.
Осы тапсырмаларды тиімді шешу үшін негізгі операцияларды автоматтандыру қажет, яғни несие операцияларын басқарудың АЖ-сін тұрғызу қажет.
Дипломдық жұмыстың мақсаты үлкен көлемдегі ақпараттар ағымын өңдейтін, талдайтын және соның нәтижесінде бір дұрыс шешім қабылдауға мүмкіндік беретін несие үрдістерін басқарудың АЖ-сін тұрғызу.
Жүйенің тағайындалуы - қарыз алушының өтінішін, шартқа сәйкес несиені өтеу қабілетін талдау және қарыз алушының несие тарихын енгізу.
Қолданыс аймағы - несие мекемелері.
Дипломдық жұмыс кіріспе, негізгі бөлім, АЖ-ң деңгейін бағалау және оны қолданудың мүмкін салалары, қорытынды, қолданылған әдебиеттер және қосымшалардан тұрады.
Теориялық бөлімде несие үрдістері, қолдану саласын талдау, АЖ-нің экономикалық мағынасы, екінші деңгейлі банктердің құрылымын анықтау, несие операцияларын басқарудың АЖ-сін тұрғызу мақсаты, ақпараттық технологияларды талдау, несие үрдісерін басқарудың АЖ-сіна қойылатын талаптары анықталған.
I ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА НЕСИЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚЫЗМЕТ ЕТУ ЖАҒДАЙЫНА ТАЛДАУ
1.1 Қазақстан Республикасында несие жүйесінің қалыптасуы және даму конюнъктурасы
Қазіргі заманғы мемлекеттің қажылық және ақша несиелік саясаттық әрекеті ғылым теоретикалық база мен шынайы экономиканы түбегейлі зерттеуге негізделді. Осыған байланысты 1986-1993 ж.ж нарыққа өту кезеңіндегі Қазақстандағы қаржылық және ақша несиелік қатынастарды талдап көрейік. Республикада нарыққа өту кезеңіндегі объективті экономикалық шарттамалармен шынайы өзгерістерді есепке алмасақ, талдау толық болып шықпайды. Олар калай мінезделеді?
Алғашқы кезең (1986-1989 ж.ж) бұрынғы жылдар экономикасына сыни көзқараспен қарау, жедел дамуға бағыт алу, өндірісті интенсификациялау, толық жеке есеппен өзін-өзі қаржыландыру, жалақы өсімі тыйымын алып тастау, өндірістік-техникалық өнімдері мен тұтыным тауарларына келісімдік баға қою.
Екінші кезең (1990-1991) экономиканы қаржылық тұрақтандыру мен республикада нарықтық қатынастарды енгізуге байланысты жедел шаралар бағдарламасын қабылдау. Халыққа ақша құралдарын өсіммен беру, қолма-қол ақшаны ұстау, өндірістік құрылысқа бюджет тарапынан бөлінетін ақша көлемін қысқарту. 1990 ж. бастап республикада өндірілген ұлттық кіріс он екінші бесжылдықта 1989ж. салыстырғанда 4,4% қысқарды. өндірістің құлдырауы экономиканың барлық сфераларын қамтиды, бұл тек тұтыну тауарларының ғана емес, өндіріс өнімдеріне де қажеттілік туғызады.
Үшінші кезең (1992 және одан кейінгі жылдар) 1992ж. 2 қаңтарында Қазақстан Республикасында нарықтық экономикаға өтудің алғашқы қадамдары жасалды: тұтыну тауарлары мен өндіріс құралдарының көбінің бағасы төмендеді. 1991ж. аяғында жағдайдың ауырлап кеткендігі соншалық, кейбір өндірістік орталықтар мен қалалар жапа шейн жатты, ал БАҚ, ТМД барлық елдері, оның ішінде Қазақстанда да аштық болу мүмкіндігі туралы мақала шыққандықтан, оны әрі қарай ұстап тұру мүмкін емес еді.
Ссудалық қарыз өлшемінің қысқаруы мекемелердің қаржылық жағдайының біршама жақсаруы, аяқталмаған өндіріс шығындарына бағыттап қатардағы ұйымдарға несие беруді тоқтату, несиелеу әдістерінің өзгертілуі, норматив өсімі мен өзіндік айналым қорының жетіспеуі салдарынан алынған ссудаларды төлеу, ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіпте мерзімі біткен несиелерді төлеу әсерінен келіп шықты. Саудада тауар қорының қалдығы бағасын төмендедіп бөлшектік тауар айналымын ұлғайтудан көрінді. Сонымен бірге жалпы республика бойынша қысқа мерзімді ссудалар жабылуы халық шаруашылығы мен оның қаржылық жағдайының жақсаруынан емес, 1985ж. бастап 3,7 есе асып, 1991 ж. республиканың Ұлттық Банкінің есебі бойынша 2,5 млрд.руб. құраған қарызды төлемей қалдыру салдарынан болды. Несиелік ресурстардың көп бөлігі банк ссудалары бойынша мерзімі өтіп кеткен болып саналады. Ең көп төлем төлемегендер қатарында совхоздар, колхоздар, өндірістік-техникалық қызмет көрсететін мекемелер мен құрылыс ұйымдары болып еді. Республиканың ауыл шаруашылығындағы қаржы және төлемдік дисциплина жағдайының бұлайша төлемдеуі өзіндік айналым ақшасын сақтап дұрыс қолдана білмеу, істі тиімді жүргізуге деген экономикалық стимулдың болмауынан еді. Неиелік ресурстардың әрбір төртінші рублі өндірістік мақсатқа емес бюджеттік дефицит пен мемлекеттік қарызды жабуға және тамақ асырауға жұмсалған болатын. Орталықтандырылған несиелік ресуртарды қолдануда да біраз түсініспеушіліктер туындады.
Қазақстан Республикасының несиелік жүйесінің құрылымы мынадай кестемен берілген.
Кесте 2 - Қазақстан Республикасындағы несие жүйесі туралы мәліметтер
Несие жүйесінің элементтері
12. 2000
12. 2001
12. 2002
06.
2003
06.
2004
1. Екінші деңгейдегі банктердің барлығы:
оның ішінде:
48
44
38
35
36
Мемлекеттік
1
2
2
2
1
Мемлекетаралық
1
1
-
-
-
Шетел капиталының қатысуыменен,
оның ішінде:
100% 50% - дан аса,
оның ішінде:
еншілес банктер
16
97
12
16
96
11
17
96
11
16
104
10
15
105
10
2. Несиелік серіктестіктер
8
19
29
37
73
3. Ломбардтар
42
45
52
35
72
4. Ипотекалық компаниялар
-
2
2
2
2
5. Басқа да ұйымдар
53
41
42
46
47
1991 жылы орталықтандырылған ресурстар есебінен берілген несиелердің 36% жуығы мемлекеттік қарызға кететін. Ақшаны дұрыс қолданбаудың осындай салдары ақыры Қазақстанның 1992ж. 1 қаңтарына дефицитпен (дебетті сальдо) шығуына әкелді, бұл КСРО өзге тәуелсіз мемлекеттерінен ақша сұрау деген сөз еді.
Жалпы республика бойынша 1992ж. 1 қаңтарында несиелік салымдар көлемі 26 есе ұлғайды. Несиелік салымдардың ұлғайтылуы халық шаруашылығының барлық салаларында дерлік жүзеге асты. 1991ж. несиелік салымдар құрылымы бірқатар өзгерістерге ұшырады. Тұтыну бағдарламасын жүзеге асыруға бағытталған несиелер үлесі 49,0-дан 26,8% әлеуметтік бағдарламалар 19,2-ден 14,2% түсті, халықтық тұтыным тауарларын өндіру мен халыққа қызмет көрсету сәйкесінше 6,6-дан 6,3%, 1,5-тен 1,1% төмендеді, бұл республикадағы несиелік қатынастар тиімділігінің жетіспей жатқандығының дәлелі еді. Пайыздық ставкалар өлшемі ұлғайюы салдарынан халыққа тұтыну кооперацияларына, жеке еңбекпен айналысушы тұлғалар мен кооперативтерге берілетін қысқа мерзімді несиелер көлемі азаяды. Әрине пайыздық ставкалар жоғары болған жағдайда ақша құралдары айналымы мен өндірілетін операциялары мен қызметтер кірісі жоғары сауда құрылымдары ғана несие ала алады. Коммерциялық банктердің көбісі кіші коммерциялық құрылымдарды несиелеумен айналысты. Мұндай құрылымдар көбіне сырттан әкелінетін тауарларды сатумен және банктегі қолма-қол емес ақшаны қолма-қолға айналдырып, оны тұтынушы рыногына жіберумен айналысты. Ақша жеке қорларда қалып, айналымға түспегендіктен инфляцияның жаңалегіне әкелді. Қазақстан Үкіметі 1992ж. берілген несиелік салымдар қатынасы 1991ж. салыстырғанда жақсарады, бірақ салықтың көбеюі, бағалар өсімі мемлекеттік өндіріс пайдасынан асып түскендіктен олардың жағдайын қиындата түсті. Осыған байланысты Қазақстан экономикасындағы басты қиыншылықтардың бірі несиелік эмиссия көлемінде ғана емес, сол несиелердің көп бөлігінің экономикаға қарама-қайшы мақсаттарға берілетіндігі: мемлекеттік өндірістер мен өкіметтік бюджет қарызын өтеу мақсатында жұмсалды. 1992ж. әрбір сегізінші өндіріс шығындармен, әрбір екіншісі-шаруашылық қызмет көрсетумен, әрбір үшіншісі - коммуналды шаруашылық және саудамен аяқтады. Өндірістерге берілетін несиелердің көбі мыңдаған жалақыларға айналды. Мысалы 1993ж. басында жұмысшылар мен қызметкерлер жалақысы Халық Банк эмиссиялық ақшасы есебінен төленді. Соңғы жылдары бағаларды либерализациялау мен экономикадағы дағдарыстың ұлғаюы шарттамаларында жеңілдік негізінде банк несиелерін беру туралы халық банкіге мемлекеттік сектор министрліктерімен өндірісті тарапынан қысым күшейді. Мұндай жағдай экономика тұрақтылығы мен республикадағы қаржы-несие жүйесінің кызметіне кедергі келтіреді.
Сөйтіп сараптау нәтижелері көрсеткендей нарыққа көшу мен бағаларды либерализациялау жағдайында 1992ж. қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасындағы ақша айналымы мен несиелік қатынастар дамуында жаңа бағыттарды айқындап берді. Мұның барлығы несиелік қатынастар дамуында қарама-қарсы көзқарастар туындатты.
Ондай жағдайда себептері қандай?
1. ТМД елдері өндірістеріне, әсіресе Ресейге үлкен дебиторлық қарыздың болуы. Қазақстан өнеркәсіптері нарық жағдайындажұмыс істеуге тез көндігіп кете алмағандықтан, өз өнімдерін сыртқа шығарды бірақ ол үшін еш материалды құндылықтар ала алмады. Оларда қаржы ресурстарының жетіспеушілігі байқалады да олар өзін-өзі қаржыландыру көзін іздеуге мәжбүр. Мұндай көз болып коммерциялық банктер несиелері саналады. Өз кезеңінде коммерциялық банктер өз несиелік ресурстарын Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің орталықтанған несиелік ресурстары есебінен шешті. Несиелік қатынастардың қазір әрекет етіп жатқан жүйесін жалғастыру республиканың қаржылық және несиелік ресурстарын тиімді орналастыру мәселесін шешпей, қайта шиеленістіре түседі, өйткені несиелік ресурстарды ТМД-ның өзге елдерінен алу республиканың сыртқы қарызын ұлғайта түседі де, ел осы мемлекеттерге экономикалық жағынан бағынышты болады. Сөйтіп парадоксты жағдай туындайды, Ресей орталық банкіне алынған несиелері бойынша қарыз болып шығады.
Несиелік қатынастарды дамыту ісіндегі тағы бір өзекті әрі жаңа жағдайға назар аударып көрейік. Егер 1992ж. 1 шілдесіне дейін республика орталықтандырылған несиелердің берілуіне назар аудармаса (өйткені Ресей орталық банкі ТМД елдеріне берілген несиелік эмиссияға бақылау орнатқан жоқ) енді жағдай мен экономикалық шарттамалар түбірімен өзгерді. 1992ж. 1 шелдесінен бастап ТМД елдерінің несиелік эмиссиясын Ресей Орталық банкі бақылауға алған және бұл инфляцияны ұстап тұруға септігін тигізеді. Әрине Қ. Р. Ұлттық Банкі дәл бұрынғыдай коммерциялық банктерге несие беріп, өндірістердің жағдайы жақсы деген түп танытуына болады, яғни есепшоттарды бос ақша, коммерциялық банктердегі корреспонденттік есепшоттарды несиелік сальдо болады, бірақ бұл ақшаны өндірістер Қазақстанда тауарлы материялды құндылықтар болғанда, не ТМД Орталық банктерінде корреспонденттік есепшоттарды ақша құралдары болғанда немесе республиканың корреспонденттік есепшотын толықтыру үшін осы елдерден алынған несие болғанда ғана олар айналымға енеді.
Сөйтіп нарықтық қатынастарға өту мемлекеттік меншікті сақтау көбейту мен тиімді басқаруды талап етеді. Әлемде мемлекеттік мүлікті басқарудың үлкен тәжірибесі жинақталған соны зерттеп, шынайы экономиканы есептей отырып, шаруашылықта қолдану қажет.
Қаржылық және ақша несиелік қатынастар талдауы көрсеткендей баға факторы республиканың барлық қаржы - несиелік сферасына кері әсер етті.
Бірақ еркін бағаға өтудің жақсы жақтары туралы да айта кету керек. Оларға алдымен ақша және тауар массалары тепе-теңдігін тұрақтандырылуын жатқызуға болады. Баға либерализациясы басталмас бұрын, ақша секілді арзан тауар болмағаны белгілі. Бұл жетіспеушілігі жоқ жалғыз тауар болатын. Сол кездегі өндірістердің басты міндеті материялдық ресурстар қорын жаулап алу болд, ал ақша көп және оны кез-келген мезетте банктен алуға болатын еді. Сөйтіп халық шаруашылығы мен өндірістердің ақша қаржы мен несие деген көзқарастары өзгерді. Өндірістер назары жетіспеушілік ресурстардан өз тауарын төлемге қабілетті тұтынушыны іздеуге ауысты. Шығынға бағытталған экономика енді сұранысқа бағытталды. Ресурс шектеулі экономика сұранысы шектелген экономикаға айналды. Шаруашылықтардағы мұндай өзгерістер мемлекеттің эконимканы ақша, қаржы және несие арқылы басқаруына мүмкіндік береді.
Республикадағы экономикалық және қаржылық тұрақтылық ақша және несиелік эмиссияны шектеуге бағытталған қазіргі шарттамаларға сәйкес тиімді ақша - несиелік саясаттың жасамдалуымен байланысты. Қатаң ақша-несиелік саясаттың жүргізілуі өндіріс және тұтыну сфералары, баға мен инфляцияның өсуіне қатысты болып отыр. Осы шарттарға сәйкес Үкімет пен Ұлттық банк бір себептен тұрақтандыру кезеңіндегі өз бағытын дұрыс таңдап алды: өндірістің құлдырау процесі мен инфляцияны төмендету ұлттық валютаның сатылым мүмкіндігін бекіту. Аталған бағыттар негізінен республика өкіметі мен Ұлттық банк жүргізіп отырған белсенді монетарлық саясат арқылы ақшаны басқаруға негізделді.
Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы Қазақстан Республикасы Заңында (34-бабының 1-тармағы) несиелік операция банктің (несие берушінің) басқа тұлғаға (несие алушыға) клиентке қайтарымдылық, ақылық және мерзімділік шарттарымен ақша беруі болып табылады деген ұғым айқындалған.
Қандай болмасын банктің негізгі классикалық операциялық қызметінің түріне банктік несиелендіру жатады. Банктік несиелендіру банктер тарапынан жатпай-тұрмай әрі асқан белсенділік танытып іске асырылатын активті банктік операция болып табылады.
Қазақстандық барлық банктердің несиелер бойынша экономикаға негізгі қарызы бір тоқсанның ішінде 2,3%-ға (жыл ішінде 6%) өсіп, 1036,6 млрд.тг. (7,46 млрд.АҚШ долл) болды. Екінші деңгейдегі банктердің экономика салаларына құйған несиелік жұмсалымдары 2006ж. 1 қыркүйекке қарай 2405,2 млрд.тг-ні құрады. Олардың тұрақты серпінмен ұлғаюы байқалды. Несиелік жұмсалымдардың жалпы көлеміндегі ұзақ мерзімді несиелердің үлесі 66%-дан асады, шетел валютасындағы несиелердің үлесі 50%-ға жуық құрады.
Сонымен қатар, ұлттық валютада берілген несиелердің өсу қарқыны шетел валютасындағы несиелердің қарқынынан артық болды. Жыл ішінде ұлттық валютадағы несиелердің мөлшері 5,2% өсіп 484,6 млрд.тг-ге жетті, ал шетел валютасындағы несиелердің мөлшері 0,1% кеміп 552,1 млрд. тг. құрады. Нәтижесінде тенгедегі несиелердің үлесі 45,4%-дан 46,7%-ға дейін өсті.
Банктердің несиелік операциялар өңдірістің ыдырауы, экономиканың тұрақсыздығы жағадайында едәуір өсетін тәуекелмен байланысты. Бұның ішінде табыс мәселеге қарамастан тәуекелді операциялардың бөлігі неғұрлым аз банктің сапалы несиелік портфелінің қалыптасудың қажеттілігін анықтайды. Тәуекел дәрежесі несиелік ресурстардың бағасы мен банктің әкімшілік шығындарын есептеумен несие бойынша табыстың жалпы нормасына сәйкес болу керек. Несиелендіру тәжірибесін жетілдіру банк үшін оптималдық несиелендіру ұйымдастыруды керек етеді.
Аталған банктердің несиелік шартты әзірлеу кезінде берілетін несие кезінде:
1) банктік несиенің түрі;
2) несиенің мақсатты бағыты;
3) берілетін несиенің сомасы;
4) несиені пайдалану уақыты;
5) несиені өтеу тәсілі;
6) несиенің қайтарымдылығын, ақылылығын қамтамасыз ету жолдары;
7) несиенің бағасы және т.б. мән-жайлар сияқты негізгі сипаттамалары айқындалады.
Несие алушыға несиелік ресурстар әртүрлі мақсатпен берілуі мүмкін. Атап айтқанда, жеке тұлғаларға:
- айналым капиталы өсіру үшін (халық тұтыну тауарларын, шикізат сату және т.б.);
- негізгі капиталға кіші инвестицияларды жасау (жылжымайтын мүлік, патент, қосымша құрал-жабдықты сату);
- тұтынушылық мақсаттармен - яғни, кәсіпкерлік қызметпен байланысты емес мақсаттарға (автокөлік сатып алу, тауарлар мен қызметтерге ақы төлеу, білім алуға, демалуға, емделуге) берілетін несиелер.26
Несие беруші банк клиентке несиелік шартта көзделген мөлшерде және жағдайда акша қаражаттарын беруге, сондай-ақ клиенттің банктік шоты жөніндегі банктік құпияны сақтауға міндетті.
Банктің клиенті, өз кезегінде, берілген несие сомасы мен оны пайдаланғаны үшін белгіленген банктік пайызды қайтаруға және берілген несие сомасын мақсатқа сай пайдалануға міндетті болады.
Банктік несиелер ұсыну ұлттық және шетел валюталарда жасалынады да, келесі негізгі сатылар бойынша жүргізіледі:
1) банктік несие алу туралы өтініштерді бағалау;
2) банктік несиелерді беру туралы шешім қабылдау;
3) банктік несиені беру;
4) банктік несиелерді бақылау.
Мемлекетіміздің экономикалық дамуының қазіргі кезеңі нарықтық түрлендірілулердің жауапты кезеңіне өтумен сипатталады. Аталған түрлендірулер өндіріс құлдырауын тоқтатып, экономикаға әсер етудің қаржылық әдістерін пайдалану арқылы оның тұрақты дамуына жағдай жасауға бағытталған. Ал бұл, өз кезегінде, Қазақстан дамуының ұзақ мерзімді мақсаттары мен стратегиясында көрініс табады. Тұрақты әрі үнемі өсіп отыратын экономикалық дамуға дұрыс қызмет атқаратын ақша-кредиттік жүйе мен қаржылық сфераның сәйкес механизмінсіз қол жеткізу мүмкін емес. Ал аталған ақша-кредиттік жүйе және қаржылық сфера сақтандыру ісінде маңызды орынға ие.
Бөлімді қорыта келе, ақша-несиелік жүйе мен ұлттық валюта тұрақтылығы мәселесін бірдей шешіп тастау мүмкін емес. Аталған сферадағы тұрақтылық экономикалық даму деңгейімен байланысты. Жақын арада ішкі рынокта тауар және қызметкерлермен толтырып, төлемге қабілетті сұранысты қолдау, экспортты күшті потенциал құрып, салықтық реформа, баға реформасын жүргізіп бюджетті бір жүйеге келтіру керек. Және алғашқысынан шынайы экономикалық нәтижелер алғаннан кейін ғана келесі кезеңге өту мүмкін болмақ.
1.2 Коммерциялық банктердің несиелендіру операцияларын ұйымдастыру және несиелендіру процесінің ұйымдық сатылары (этаптары)
Банктің және оның филиалдарының несиелендіру іс-қызметі Қазақстан Республикасының заң актілері мен Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі талаптарының ауқымында жүргізіледі, сонымен қатар Банктің өкілетті органдарының жарлықтық және нормативті-әдістемелік құжаттарына да сәйкес жүргізіліп, сапалаы несиелендіру портфелін құруға, берілген несиенің қайтарылуын қамтамасыз етуге және несие беру операцяиысның тиімділігі мен жоғарғы табыстылығын да қамтамасыз етуге бағытталады.
Өз клиенттеріне несие беруді Банктің Несие саясаты және несиелендірудің жалпы принциптері негізінде жүргізіледі:
- мерзімдік;
- төлемдік;
- қайтарымдылық;
- қамтамасыздық;
- қаржыны мақсатты пайдалану.
Банктің несиелендіру принциптері несиелендіру механизімінің бастапқы элементі болып табылады және несиенің қызмет етуіне нақтылы жағдай жасалынып, оны пайдаланудың ауқымы (сферасы) мен шаруашылықтағы ролі айқындалады. Банкті несиелендірудің барлық принциптері бірімен-бірі тығыз байланысты және өзара тәуелді болып келеді. Мысалы, банктік несиелендірудің қамтамасыздық принципін сақтамау төлемдік және қайтарымдық принциптерін орындамауға әкеліп соқтыруы мүмкін және оған қарама-қарсы эжағдай орын алуы да мүмкін, яғни принциптердің біреуін бұзушылық (орындамау), басқа принциптерге жайсыз әсерін тигізеді.
Әр түрлі меншік сферасындағы кәсіпорындар, мекемелер мен ұйымдарға, жеке тұлға кәсіпкерлерге (ары қарай-"қарыз алушы") несие беруді Банк балансының өтеулілігін (ликвидность) анықтайтын нормативтер, лимиттер (шектеулер) туралы Ережелерге сәйкес бекітілген несиелендіру шегінде және қолда бар несиелендіру ресурстары көлемінде жүзеге асырады ( жүргізіледі).
Несиені берудің шарты, оны қарыз алуышының өз уақытында қайтарылуын қамтамасыз етуі мен міндеттемелерін толығымен орындалуы болып табылады, бұл жағдай оның кепілдік беруімен жүзеге асырылады:
- бағалы тауар-құндылықтары (дайын өнім, шикізат, айналымындағы тауарлар);
- қондырғылар (станоктар, технологиялық линиялар, т.с.с.);
- көлік-тасымал құралы;
- жылжымайтын мүліктер (қоймалар, өндірістік ғимараттар тұрғын үй емес ғимараттар);
- ауылшаруашылық малдары мен болашақ өнімдер;
- өтемді бағалы қағаздар, төлем қабілеттілікті заңды тұлғалардың векселдері т.с.с;
- мүлікті құқықтар (талаптар).
Несиелендіру келісім-шарты бойынша міндеттемелердің орындалуы кепілдіктің біртұтас жиынтығында үшінші тұлғаның кепіл болуымен поручительство, Қазақстан республикасы субъектілерінің кепілдік беруімен (гарантия), банктік гарантиясымен және басқадай заңдармен несие келісімде қарастырылған жолдармен жүзеге асырылуы мүмкін болып табылады.
Қарыз алушының өз міндеттемелерін орындаудағы жеткілікті, мақсатқа лайықтылығы және қабылдауға мүмкін болатын қамтамасыздықтың нақты түрін кепілдікпен жұмыс істеу бойынша бекітілген ережеге сәйкес Банк өзі анықтайды (таңдап алады).
Несиелендіру келісімі бойынша проценттік ставкалар шамасы, комиссиялық алымдар көлемі және басқалай төлемдер Қаржы комитетінің аталған төлемдерді мерзімінде жүргізілу тәртібінде сәйкес, несие келісімі үшін бекітілген, базалық ставкалар мен тарифтер деңгейінен төмен болмауы керек.
Кредиттік комитетінің шешімі бойынша несие ресурстары үшін төлемнің шамасына қарай, қамтамасыз етудің сипатына, региондағы банктік ұқсас қызмет бойынша қалыптасқан нарықтық ставка және басқа да факторларға байланысты жоғарыдағы аталған ставкалар мен төлемдердің көлемі ұлғайтылуы мүмкін. Және, Қарыз алушыдан алынатын сомалар несиелендіруге қажетті жеткілікті Қарыз тарту бойынша болған регионльдық филиалдың (немесе басқы офистің) шығындары мен банк ісін жүргізу шығындарын жауып (орнын толтырып), Банктің табыс алуында қамтамасыз етуі керек болып табылады.
Несиені баруші банк органдары: директорлар Кеңесі, Банктің Басқармасы, Кредиттік комитеті, региондық филиалдың Кредиттік комитетінің рұхсат етілуімен жүргізіледі, сол сияқты олардың өкілеттік берген лауазымды тұлғаны, оған бекітіліп берілген сенімділік тәртібінде іске асырылады.
Несиелендіру операцияларының бухгалтерлік есебі баланстық және баланстан тыс шоттар бойынша несиелендіру мекемелеріндегі есеп жүргізу ережесіне сәйкес, Банктегі басқа да нормативтік актілерге, сол сияқты құжат айналым ерекшелігіне сәйкестендіріліп, банктің бухгалтерлік бақылау бөлімі жүргізіледі. Негізінен алғанда банк, өзінің несиелік қатынастарын Қарыз алушымен өзара міндеттемелері мен әр жақтың жауапкершілігін анықтайтын несиелік келісім-шарт негізінде құрады және онымен бірге жасалынып, проценттер мен несиенің қайтарылуын қамтамсыз ететін келісімдер аясында жүргізіледі.
Жекелеген несие беру түрі және операциялар жүргізу ерекшеліктері мен тәртіптері (банк аралық несие, ипотекалық несиелендіру, экспорт-импорттық несиелер беру, "Овердрафт" есеп айырысу (ағымдағы) шотындағы қаржы жетіспеушілігінде берілетін несие т.с.с.) банктің арнаулы нормативтік құжаттарында қарастырылған ережелер бойынша атқарады.
Несиелендіру операцияларын ұйымдастыру оның қағидаларына келіп тіреледі. Кәсіпорындарды және басқа ұйымдарды өндірістік және әлеуметтілік қажеттіліктеріне байланысты банктік несиені беру несиелеу қағидаларын қатаң сақтау негізінде жүзеге асырылады. Өйткені, мұндай несиенің мәні және мазмұны, сондай-ақ несиелік қатынастар төңірегіндегі объективті экономикалық заңдардың талаптары көзделеді.
Несиенің берілу процессі- бұл қоғамдағы экономикалық өзара байланыстарды, алып жатқан күрделі құбылыстарды білдіреді. Сондықтан да, несиенің экономикалық категория ретіндегі мәнін тереңдей ұғыну несиелеудің негізгі ұйымдастыру қағидаларын анықтап білмейінше жеткіліксіз болып саналады. Несиелеуді ұйымдастыру негізі мынадай қағидаларға сүйенеді:
- несиенің мақсаттылығы;
- несиенің мерзімділігі немесе қайтарымдылығы;
- несиенің ақылылығы.
Несиенің мақсаттылығы несиелеудің басты қағидасы ретінде несиенің қандай мақсатқа сұралып отырғандығын сипаттайды. Сонымен қатар бұл қағидасы ссуда мен байланысты болатын тәуекел дәрежесінің негізгі көрсеткіші ретінде де қызмет етеді.
Несиенің мерзімділігі немесе қайтарымдылығы белгілі бір экономикалық категория ретіндегі мәніне негізделетін несиенің ерекше бір белгісі. Бұл қағида несие берушінің қарық алушыға берген қаражатының белгілі бір уақыт өткен соң қайтарылуға тиістілігімен қорытындыланады. Осыдан барып несиенің қайтарымдылық қағидасы туындайды.
Несиенің қайтарымдылық қағидасы оны экономикалық категория ретінде, басқадай тауарлы- ақшалай қатынастардың экономикалық категорияларынан ажыратады. Себебі, қайтарылмайтын несие болмайды. Сондықтан да, қайтарымдылық - бұл несиенің ажырамас бөлігі.
Несиенің мерзімділігі - несиенің тек қана қайтарылып қоймай, яғни оның қатаң белгіленген мерзімде қайтарылуға тиістілігін көздейді. Шаруашылықтың нарықтық қатынастарға өтуіне байланысты несиелеудің бұл қағидасының маңызы арта түсуде. Біріншіден, осы қағиданың қатаң түрде сақталуына, ұдайы өнідірістің ақшалай қаражаттарымен қамтамасыз етілуі тәуелді. Екіншіден, бұл қағиданың сақталуы коммерциялық банктердің өтімділігін қамтамасыз етеді. Олардың жұмысын ұйымдастыру қағидалары, тартылатын несиелік ресурстардың қайтарымсыз жұмсалымдарға салынуына мүмкіндік береді. Үшіншіден, әрбір жекелеген қарыз алушы үшін бұл қағиданың сақталуы олардың банктен жаңа несие алуынан жеңілдіктер береді.
Несиенің мерзімділігі ссуданың берілу жағдайын сипаттайтын басты көрсеткіш. Ол негізінен банк пен клиент арасындағы жасалатын несиелік келісім-шарт құжатында көрсетіледі. Егер де келісілген уақыт өтіп кетіп ссуда қайтарылмаған жағдайда, ол уақыты өткен ссудалардың қатарына жатқызылады. Бұл салада банк клиенттің несиелік келісім-шартты бұзғаны үшін жоғарғы процентті ақша төлеп қайтаруын талап ете алады. Уақыты өтіп кеткен несиелер көрсеткіші қаншалықты төмен болса, соғұрлым банк қызметі тұрақты және оның зиян шегу ықтималдығы біршама төмен болып кеоледі.
Несиенің ақылылығы - бұл қарыз берушінің қарыз алушыға берілетін қаражатын қайтару барысында бастапқы сомадан өсіп қайтарылғандығын білдіреді. Іс жүзінде ақылылық бұл несиені пайдаланғаны үшін төленетін процент түрінде берілетін ақша көлемі. Қарыз алушының ссуданы пайдаланғаны үшін төленетін проценттін - несиенің бағасы деп атайды. Еркін реттелген нарық жүйесі тұсында несие үшін процент мөлшері несиеге деген сұраныс пен ұсыныс негізінде қалыптасады. Бұдан да дбасқа жағдайда несие үшін процент мөлшері экономикалық заңдылықтарға сай, яғни банктің қызметінің экономикалық негізін жоғалтып алмайтындай ең төменгі мөлшерде емес және сол сияқты қарыз алушының қаржылық жағдайына зиян келтірмейтіндей жоғары мөлшерде емес, бір қалыпты жағдайда қалыптасуға тиісті. Бұл екі жағда несиені пайдаланғаны үшін төленетін проценттің экономикалық шекарасын құрайды.
Несие беруді шартты түрде бірнеше этаптарға бөлуге болады, және әрқайсысында оның сипаты дәлдеп анықталып, берілуі және қайтарылу жолдары белгіленеді.
Несиелендіру процесі мына этаптардан тұрады:
1) несие алуға клиенттің өтінішін (заявкасын) қарау және несиелік жобаны сараптаудан (экспертизадан) өткізу;
2) клиент өтініші мен оның қаржы жағдайын алдын-ала талдау;
б) клиентпен келіс сөз жүргізу және несиелік жобамен ары қарай жұмыс жүргізудің мақсатқа лайықтылығын анықтау;
в) клиентті сипаттайтын құжаттарды талдау және оның ұсынған несиені қайтару қамтамасыздығы, яғни несие-қабілеттілігін талдау (шаруашылық-қаржылық жағдайын, ақша ағымдарын, несие жобасының техника-экономикалық негіздемесін талдау ;
г) құжаттарды заңдық сараптама өткізу және қорытынды дайындау;
д) Қауіпсіздік қызметтің қорытындысын даярлау;
е) Кредиттік комитетінің қарауына құжаттар даярлау.
2) Несиені беру (бермеу) туралы шешімін қабылдау.
3) Несиелендіру ісін (досье) қалыптастыру;
4) Келісім-шарт жасау (несиелік келісімді жабу);
Несиені беру, ақша қаржыларын аудару, несиені толықтай қайтару (жою) және ссуданы (қарызды) пайдаланғаны үшін есептелінген проценттерді төлеу.
Бакке несие беру туралы өтінішті клиент мынадай параметрлерді көрсете отырып, жазбаша түрде береді:
1) несие сомасы;
2) несиелендіру тәсілі (несие, несиелік линия, овердрафт, т.с.с.);
3) несиелендіру мерзімі, қайтару уақыт жорамалы;
4) шамаланған проценттік ставкасы;
5) несиені пайдалану мақсаты;
6) несиені қамтамсыз етуді ұсыну варианттарын, оның түрін, бағасын, тұрған орнын, меншік иесін көрсету.
Клиент өтініші Банк басшысының атына өкілетті тұлғаның қолы қойылып, мекеменің мөрі басылған, шыққан күні мен нөмері көрсетіліп жазбаша түрде беріледі. Өтініш, Банктегі бекітілген тәртіппен міндетті түрде тіркеуге алынып, несиелендірудің бөлімшесіне жіберіледі.
Өтінішті тіркеуге алғаннан кейін, Банктің несиелендіру бөлімі жетекшісінің бұрыштама нұсқау қоюына сәйкес несиелендіру қызметкеріне беріледі.
Клиенттің қаржы жағдайын алдын-ала талдау жүргізу үшін несиелендіру қызметкері мынадай құжаттарды сұратады:
1) клиенттің соңғы есептік уақытқа (датаға) жасаған бухгалтерлік баланстың көшірмесін;
2) клиенттің соңғы жасаған пайда және заявкалар туралы есебінің көшірмесін;
3) соңғы алты ай ішіндегі клиенттің кассалық айналымы және есеп айырысу шоты бойынша айналым туралы анықтаманы;
4) несиелендіру қызметкерінің шешімі бойынша басқадай құжаттарды.
Осы аталған құжаттарды талдау негізінде несиелендіру қызметкері несие тәуекелімен кездесетін қызметті беруге қатысты клиентпен ары қарай жұмыс істеудің тиімділігі туралы шешім қабылдайды. Егер де, ары қарай жұмыс жүргізу тиімсіз деп шешілген болса, онда Несиелендіру бөлімі жетекшісінің қолы қойылатын, өтінішті қабыл алмау туралы, жазбаша құжатты несиелендіру қызметкері дайындайды. Егер де, ары қарай несие жобасы бойынша жұмысты жүргізуге шешім қабылданған болса, онда Несиелендіру бөлімі жетекшісінің қолы қойылған хатпен бірге несие жобасын қарап, талдау үшін қажетті құжаттар тізімі (№1 қосымша) клиентке жіберіледі немесе клиенттің қолына беріледі, немесе онымен келіс-сөз жүргізіледі (келіс-сөз несие жобасы бойынша қосымша ақпараттар қажеттілігі туындағанда, немесе тапсырылған құжаттар негізінде клиенттің қаржы жағдайын алдын-ала талдау нәтижесі бойынша түпкілікті шешім қабылдауға мүмкін болмаған жағдайда жүргізіледі).
Негізінен өтінішті қарау процедурасы тұрақты және жаңа клиенттер үшін, банк сеніміне кіретіндер мен шаруашылық қызметте тәжірибесі бар банк сенімін пайдаланып жүрген клиенттер үшін және шаруашылықты енді бастаған клиенттер үшін әртүрлі болып келеді. Потенциальды қарыз алушыларды қандай топқа жатқызу, клиент туралы қолда бар ақпараттарға байланысты және клиент таңдауы банктің объективтік сақтығына да тәуелді болып табылады.
Банк негізінен капиталдармен жұмыс жүргізеді, әрі оның айтарлықтай бөлігін иелері қысқа мерзім аралығында қайтып алуға тілек білдіруі де мүмкін, сондықтан несие алуға өтінішті қарау кезінде банк, салымшылар алдындағы міндеттемелерін өтеу перспективасын есепке алуға тиісті. Осыған байланысты, несиені берер алдында, осыдан туындайтын тәуекелді жеткілікті бағалай білу керек және бірінші кезекте қарыздың (ссуданың) мерзімінде қайтпай қалу жорамалын да білу қажет болып табылады.
Несиелендіру операциясын жүргізу кезінде бірден-бір басқы прицип болып саналатын негізгі қарыз сомасын сақтауды қамтамасыз ету қағидасын барлық уақытта банктің орындауы қажет. Өтінішті қарағаннан кейін және банк қызметкері клиентпен келіс-сөз жүргізу алдында, оған берілген анықтамалық, заңдық және қаржылық құжаттармен тыңғылықты танысуы керек.
Одан арман қарай, клиентпен келіс-сөз жүргізу барысында несиенің қажеттілігі негізделіп, оның шыншылдығы мен сипаттары бағаланады.
Клиентпен келіс-сөз жүргізу қажеттілігін Несиелендіру бөлімінің жетекшісі анықтайды. Келіс-сөз жүргізудің негізгі мақсаты несие алу үшін өтінішке байланысты Банктің ары қарай жұмысты жалғастыруды анықтап, қарыз алушы туралы біртұтас ақпараттар алу болып табылады. Талқыланатын сұрақтар тізімі № 2 Қосымшада келтірілген.
Келіссөздер Несилендіру бөлімі жетекшісінің (немесе оның тапсыруымен несиелендіру қызметкері) тікелей клиент мекемесі жетекшісінің (немесе, оның өкілетті тұлғасы) арасында өтеді. Қажет жағдайда келіс-сөзге Қауіпсіздік қызметі мен қатыстырады. Келіс-сөз барысында Банк қызметкерлері қызығушылық білдіретін шаруашылық аспектілерін анықтап, қарастырылып отырған несие келісімінің мазмұнын және ұсынылған қамтамасыз ету мәліметтерін пысықтап, клиентке Банк тарапынан қойылатын талаптар мен несие берудегі негізгі жағдайлар туралы ақпаратты береді. Келіс-сөз жүргізудің алдында, қажет болған жағдайда несиелендіру қызметкерлерінің шешімі бойынша, несие беру бөлімі Қарыз алушыдан мынадай құжаттарды сұрап алдырады: баланстар, бизнес-жоспар, баланстың жекелеген статьясының мағынасын ашу (растифровка), т.с.с.
Келіс-сөз нәтижесі бойынша Несиелендіру бөлімі жетекшісінің ұйғаруымен несие жобасымен ары қарай жұмыс істеу немесе істемеу туралы шешім қабылданды. Клинтпен ары қарай жүргізу мақсатқа лайықсыз деп табылған жағдайда несиелендіру қызметкері бөлім жетекшісінің қолы қойылатын жазбаша жауапты дайындайды, ал мәселе шешімін тапқан болса, онда № 2-ші Қосымша бойынша несие жобасын талдау үшін қажетті құжаттар тапсыруды клиенттен талап етіледі және осыған байланысты қарыз алушының құжаттарын талдаудың келесі этапы-сатысы басталады.
Клиенттен № 2 Қосымшаға сәйкес құжаттардың толық комплекстісін алған соң, несиелендіру қызметкері олар арқылы кредиттік жобаны құруы бойынша жұмыстар жүргізіледі.
Кредиттік жобаны қарастыру кезеңінде Қарыз алушының басқа қарызданушылармен байланысына талдау жүргізуді қажет етеді, оның ішінде, осы Қарыз алушы, басқа заңды тұлғаларға, банк алдындағы міндеттемелері үшін, кепіл болу немесе кепіл беруші еместігі зерттеледі.
Барлық қажетті құжаттар алынған соң, несиелендіру қызметкері Заң қызметі, Қауіпсіздік Қызметі және қамтамасыз ету жұмысы бойынша қызмет өкілдермен бірлесе отырып кредиттік жұмысы жүргізіледі. Ол үшін аталған бөлімшелерге Несиелендіру бөлімі жетекшісінің қолы қойылған қызмет бабындағы хат негізінде құрастырылған және тігілген кредиттік іс-материалдары жіберіледі.
Содан кейін, қорытынды жасау үшін Заң қызметіне кредиттік жобаның, заңдық құжаттарын арнаулы пакетте топтастырылған түрде берілуге тиісті және ол құжаттар көмегімен несие келісімі бойынша контрагенттердің құқықтық сипаттарын (Қарыз алушы, Кепіл беруші, Кепіл болушы, т.с.с), оладың тіркелу тәртібін, ұйымдық құрылым анықтауға болатындай болуы қажет.
Қауіпсіздік, Қызмет, қарыз алушының сенімділігі жағынан оның іскерлік репутациясын, мекеме басшылары, құрылтайшылар мен акционерлердің беделдерін, бизнестің жариялылығын, клиентпен несиелік өзара қатынастың қауіпсіздігі және басқаларды тексереді.
Несиелік операциялардың экономикалық қауіпсіздігі бойынша талаптар № 3 Қосымшада келтірілген.
Тексеру мәліметтері негізінде Қауіпсіздік Қызмет анықтама (справка) жасайды және ол жерде, қысқаша жазбаша қорытынды түрінде клиентке несие беруде кедергі болатын факторлардың бар немесе жоқ екендігі көрсетіледі. Бұл қорытынды кредиттік іс-материалдарына біріктіріледі.
Қорытынды да теріс түйін жасалынған кезде Қауіпсіздік Қызметтің жетекшісі Кредиттік комитетінің мәжілісіне дейін, оның төрағасына потенциалды Қарыз алушыны тексеру нәтижесі бойынша анықтамада (справкада) көрсетілген мазмұндағы ақпаратты мәлімдеуге тиіс.
Банктік Кредиттік комитетінде региондық филиалдардың кредиттік жобаларын қарау кезеңінде, региональдық филиалдың қауіпсіздік Қызметі белгіленген тәртіпке сәйкес Банктің қауіпсіздік басқармасына клиентті тексеру нәтижесі туралы анықтаманың көшірмесі мен қорытынды көшірмесін міндетті түрде филиалдың Кредиттік комитеті төрағасының танысқандығы жөніндегі белгісімен жіберуге тиісті. Тексеру қорытындысымен келіскен жағдайда Банк қауіпсіздік басқармасы бастығы оған Виза (қолын) қояды, ал анықтама көшірмесі басқарманың сәйкес тізімділік істерінде сақталды. Қауіпсіздік басқарма тексеру қорытындысымен келіспеген жағдайда, ол өзінің қарастырылып отырған кредиттік жоба бойынша қорытындысын белгіленген тәртіппен даярлайды.
Заңды қажет Қызмет потенциалды Қарыз алушының (Кепіл берушінің, Кепіл болушының) құқықтық құжаттарының дұрыс жасалғанынан талдау жүргізіледі, олардың қолданыстағы заң актілеріне сәйкестігін, сол сияқты мекеме атынан іс-қимыл жасауға құқы бар тұлғаның Банкпен келісім-шартқа қол қою құқықтық статусын, оның Жоғарғы ережелеріне сай екендігін және сол жоғарыдағы көрсетілген процедураның орындалуын тексереді. Сонымен бірге, басқа да құжаттарды талап етіп, тексеруге құқылы болып табылады.
Тексеру және талдау нәтижесі бойынша Заңдық Қызмет, оның жетекшісінің қолы қойылатын жазбаша қорытынды береді, ол керек жағдайда кредиттік құжаттарды (договорларды) жасау бойынша да рекомендация береді.
Банктің қамтамасыздық жұмысы бойынша Қызметі несиенің қайтарылуын қамтамсыз етудегі, ұсыныстарды бағалауды және есептелінген проценттерді төлеуді жүргізіп, олардың заңдылық қалыптасуын тексереді және жазбаша қорытынды жасайды, әрі керек жағдайда қосымша қамтамасыздықты алуға рекомендация беріп, келісім-шартқа өзгерістер енгізуге ұсыныстар жасайды.
Қауіпсіздік Қызметің, Заңдық қызме және қамтамасыздық жұмыс бойынша Қызметтердің жасаған жазбаша қорытындылары несиелендіру бөліміне беріліп, клиенттің кредиттік істерінің ажырамас бөлігі болып табылады.
Жоғарыдағы аталған қызметтер, кредиттік жобаны қарау барысында № 2-ші Қосымшаға сәйкес қажетті құжаттардың болмағандығы себептермен орын алған кемшіліктерге байланысты, анықталған кемшіліктер мен көрсетілген ескертулерді жою үшін клиенттің кредиттік досьесі несиелендіру бөліміне қайтарылады.
Несиелендіру процессін ұйымдастырудағы аса маңызды этаптың бірі болып клиенттің төлем қабілеттілігімен несие қабілеттілігін бағалау болып табылады. Банктің икемділігі, (жизнеспособность) көбінде дұрыс бағалаудан тәуелді болып келеді. Нәтижесін сәтсіз бағалау несиенің қайтпай қалуына әкеліп соқтыруы мүмкін, ол, өз кезеңінде банктің өтемділігінің бұзылуына келтіріп, ақыр соңында несиелендіру мекемесі қызметін жағымсыз жағдайға ұшыратуы да мүмкін. Сондықтан, банктер несие қабілеттілігі бағалаудың қазіргі заман әдістемелік базасын жасауға, несиелендіру қызметкерлерін тест сынақтарынан өткізуге, сол сияқты несие тәуекелдерін бағалау мен бақылау жүйесін жетілдіруге айтарлықтай көңіл болып отыр.
Қорыта айтқанда, несиелік қызметкер клиенттің несие қабілеттілігіне толықтай талдау жүргізу үшін мыналарды қамтиды:
1) соңғы екі есептік датаға қаржылық мәліметтер негізінде жасалынған заңды тұлға-қарыз алушының қаржы жағдайын жүргізу бойынша Әдістемеге сай қаржылық талдау;
2) клиенттің барлық банктік шоттарының жағдайын және шаруашылық қызметі мен несиелік тарихын талдау;
3) несие қажеттілігіне Қарыз ұсынған технико-экономикалық негіздемесіне талдау.
Қарыз алушының несие қабілеттілігіне жүргізілген талдау бойынша, оның шаруашылық - қаржылық қызметінің тиімділігі туралы түйіндеме жасалынып, Банктің онымен несиелік өзара қатынас орнату айқындалады.
Банктің Заң Қызметі, Қауіпсіздік Қызметі және қамтамасыздық жұмысы бойынша Қызмет бөлімдерінің қорытындыларын алғаннан кейін және өзінің қорытындысын жасаған соң, несиелендіру қызметкері несиені беруге болатындығы (немесе болмайтындығы) туралы барлық қажетті материалдарды жинақтап, Кредиттік комитет мәжілісінің отырысында қарау мүмкіндікке шешім қабылдау үшін Несиелендіру бөлімі жетекшісіне әкеліп береді, және осы уақыттан бастап несие беру туралы шешім қабылдау кезеңі басталады.
Кредиттік комитеттің хатшысы Банктік барлық қызмет бөлімдерінің қорытындыларын қарастырылып отырған несиелік жоба бойынша несиені беру (немесе бермеу) туралы шешім қабылдау үшін Кредиттік комитет мүшелеріне жібереді, және олардың әрқайсысы өзінің компетенциясында белгіленген лимит пен жұмыс тәртібіне сәйкес шешім қабылдайды.
Банктің қызмет бөлімдерінің қорытындыларын есепке ала отырып және тексеру кезінде жалған жасалған құжаттар немесе өтірік мәліметтер берілу фактілері анықталған болса, сол сияқты Қарыз алушының төлем қабілеттілігі немесе несие қайтарылуын қамтамасыз ету, оны уақытылы жоюға жетпейтін болса, онда несиелендіру бөлімі, осы бөлімге кураторлық жасайтын Банк жетекшісіне несиені беру мақсатқа лайықсыздығы туралы ұсыныс енгізуге құқылы болып табылады.
Региондық филиалдың Кредиттік комитетінің бекітілген өкілеттілігнен, қарастырылып отырған несие параметрлері мен басқа да жағдайлары, асып түсетін кезде филиал жетекшісі құжаттар пакетін дайындап, Банктің басқа офисіндегі Кредиттік комитеттің қарауына жібереді. Құжаттар пакетіне мыналар кіреді:
1) филиал жетекшісінің қолы қойылған жолдама хаты;
2) филиал Несие комитетінің хаттама (протокол) көшірмесі;
3) филиал Несие комитетінің несие берудің мақсатқа лайықтылығы туралы қорытындысы;
4) филиалдың Заң Қызметінің қорытындысы;
5) филиалдың Қауіпсіздік Қызметінің қорытындысы;
6) қамтамасыз етудегі тексеруді алдын-ала жүргізгендігі туралы міндетті ақпаратпен бірге филиалдың қамтамасыздық жұмысы бойынша Қызметтің қорытындысы.
Аталған құжаттар Банк Несиелендіру бөлімі жетекшісінің атына электронды поштамен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz