Намаздың ішкі және сыртқы парыздары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Курстық жұмыс

Тақырыбы: Ханафи мәзһабындағы намаз оқу дәлелдері

2021ж.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ

ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ГУМАНИТАРЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ

Фиқһ пәнінен

Курыстық жұмыстың
түсініктемелік мәтіні

Жұмыс бағаланады: Орындаған студент:

_Кайрбаев Асхат Куандыкович______

Комиссия төрағасы: Курс тобы:

________________________________

Комиссиия мүшесі:

__________________________________

Курстық жұмыстың жетекшісі:

_Абаков Аслан ___________________
МAЗМҰНЫ

КІPІCПЕ 4

1 НАМАЗДЫҢ ДІНДЕГІ ОРНЫ 6

1.1 Намаздың мәні мен маңызы 6
1.2 Құран мен хадистегі бес уақыт намаздың орны 9

2 ХАНАФИ МӘЗҺАБЫНДАҒЫ НАМАЗ ОҚУ ДӘЛЕЛДЕРІ 13

2.1 Намаздың ішкі және сыртқы парыздары 13

ҚОPЫТЫНДЫ 27

ПAЙДAЛAНЫЛҒAН ӘДЕБИЕТТЕP ТІЗІМІ 28

КІРІСПЕ

Күллі ғаламның жаратушысы аса Рақымды, ерекше Мейірімді Алла Тағаланың атымен бастаймын. Барлық мақтау әлемдердің Раббысы Аллаға тән. Адамзатты жоқтан бар еткен, оны ең көркем түрде жаратып, тура жолдан адасып кетпеуі үшін өз тарапынан әр түрлі мұғжизалармен елшілерін жіберген Алла Тағалаға шексіз мақтау мен мадақтар болсын. Оның құлы әрі елшісі, пайғамбарлар мен елшілердің ақырғысы, шынайы мүміндердің көз қарашығы, тас болып қатқан жүректі өзінің мейірімі мен рахымдылығымен жібіткен пайғамбарымыз Мұхаммед Мұстафаға Алла Тағаланың игілігі мен сәлемі болсын. Әрі оның отбасы мен сахабаларына және оларға ізгілікте ергендерге Алланың сәлемі болсын.
Жер бетінде өмір сүріп жүрген кез келген жұмыр басты пенденің қайдан келгені, қайда баратыны, не үшін өмір сүріп жүргені толғандыратыны рас. Көкейде ұялаған мұндай сауалдарға жауапты, Алланың кәләмі болған Қасиетті Құран кәрімде: Адамдар мен жындарды тек Өзіме ғана құлшылық жасасын деп жараттым деген аяттан табамыз. Яғни, адам баласының ең әуелгі міндеті - Алланы танып, оған иман келтіру және ізгі амалдар жасау. Адам баласын күллі жамандық атаулыдан тыятын һәм мағыналы, мәні терең құлшылық - намаз екені даусыз.
Баршамыз намаз діннің тірегі және мүміннің миғражы екенін және бұл ғибадаттың құндылығы мен ерекшелігі әрі берекеті де жоғары екенін жақсы білеміз. Десек те, намаздың үкімдерінің көбісін және амалдың маңыздылығын толық түсінбей тұрып, оларды ғылыми негізде үйренбей жатып, өмірімізде толығымен пайдаланумыз қиынға соғады. Намаздың құндылығы мен маңызы өте жоғары екенін, хадис пен фиқһ кітаптарының ең үлкен бөлігі дәл осы намаз жайындағы риуаят пен иждиһәдтардан тұратындығынан білсе болады.
Ертеректе намазды адамдар өте сирек, оның өзінде қарттар ғана, шамалары жеткенше оқитын еді. Көпшілік адам намаздың сырт көрінісін ғана білетін. Шариғат білімін егжей-тегжейлі бойына сіңірген адамдар өте аз-тұғын. Қазіргі таңда Алланың қалауымен шариғатты қалаған адамдар үшін намазды үйренуіне және орындауларына мүмкіндік туды. Көптеген елді мекендерде үлкен мешіттер бой көтерді. Намазхандар саны көбейді. Бірақ, сонымен бірге кәміл намаз оқуда қайшылықтарда етек алды. Осыларды ескере отырып өскелен ұрпаққа намаздың мәні мен маңыздылығын және оны дұрыс орындауды тағы бір мәрте азды-кемді түсіндіріп кетуді жөн көрдік.
Намаздың дұрыстығы оның сыртқы және ішкі парыздарының түгелдей қатысуына тәуелді. Демек, оларсыз кез келген намаз дұрыстық таппайды. Негізгі қайнар көздерді басшылыққа алып, Құраннан, хадистен, сахабалардың қанатты сөздерінен дәлелдер мен дәйектер келтіре отырып, намаздың ішкі және сыртқы парыздарын ашықтап түсіндіруге тырыстық.
Осы курстық жұмысымызды исламның жалауын желбіретіп, фиқһ ілімінің ірге тасын қалап, оны дамытуға орасан зор еңбек сіңірген имам Ағзам Әбу Ханифаның салып кеткен сара жолы Ханафи мәзһабы негізінде баяндадық.
1 НАМАЗДЫҢ ДІНДЕГІ ОРНЫ

1.1 Намаздың мәні мен маңызы

Ислам дінінде Аллаға иман келтіргеннен кейінгі құлшылықтың ең абзалы, ол - Намаз. Намаз - құлды Раббысының разылығына бөлейтін ғибадат көздерінің ең үлкені және ең маңыздысы екені сөзсіз. Өйткені намаз қамтыған мазмұны мен дәрежесі тұрғысынан бүкіл ғибадаттардың шыңы, асылы болып табылады.
Біздің тілдік қолданысымызға парсы тілінен енген намаз сөзінің түп - төркіні араб тіліндегі ас-салату сөзінің негізінде жатыр. Араб тіліндегі ас-салату сөзінің тілдік мағынасы - тілеу, дұға ету, мадақтау және тағзым ету дегенді білдірсе, ал шариғаттағы терминдік мағынасы - тәкбірмен басталып, сәлеммен аяқталатын, ерекше қимыл қозғалыстар мен сүрелер, дұғалар оқудан тұратын қасиетті ғибадат ұғымын меңзейді. [1; 9].
Ардақты Пайғамбарымыз (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) намазға былайша анықтама берген: Уа, үмбетім һәм сахабаларым! Бүкіл шарттарына сай толық орындалған намаз - Алла Тағала жақсы көретін істердің ең мәртебелісі, пайғамбарлардың сүннеті, періштелердің ең сүйкімді ісі, жер мен көктің нұры, тән саулығының қайнар көзі, ризық несібенің берекесі, дұғалардың қабыл болуына септігін тигізетін себептердің үлкені, жан алғыш періштеге араша түсетін шапағатшы, қабір әлемінде Нәкір мен Мүңкәр атты періштелердің азабынан құтқаратын жауап. Қиямет күнінде - жанға сая. Жәһаннам отына тосқауыл қоятын перде. (Қылдан жіңішке, қылыштан өткір) Сират көпірінен жарқ еткізіп өткізетін пырақ. Жұмақтың кілті. Жұмақ жұртында киер тәжің. Алла Тағала мүміндерге намаздай маңызды құлшылық жүктемеген. Егер намаздан артық ғибадат түрі болғанда, Алла Тағала құлдарына соны міндеттер еді. Шын мәнінде, періштелердің бір шоғыры ұдайы намаздың қиямында, тағы бір бөлігі үнемі рүкүғта, тағы бір тобы сәждеде, енді біреулері тәшәһһуд қалпында құлшылық етіп тұрады. Міне, осылайша құлшылықтың хикметке толы қасиеттерін бір рәкағат намазға жинақтап, мүміндерге сыйлады. Ақиқатында, намаз иманның басы, діннің тірегі, Исламның сөзі әрі мүміндердің миғражы. Осы берілген анықтамаға көз жүгіртіп қарайтын болсақ Алла Тағаланың мүминдерге миғраж ретінде сыйлаған намаз ғибадаты күллі жаратылыс пен періштелер жасап жатқан ғибадаттардың барлығын қамтиды.
Намаздың мәні мен маңыздылығының тағы бір сыры ол Миғраж оқиғасы. Пайғамбарымыз (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) Миғраж түнінде көзіне жас алып, өзіне ілескен барлық мұсылмандар үшін көп дұға - тілектер жасады, Алладан оларға кешірім етуді сұрады. Пайғамбарымыз (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): Уа, Құдайым, мені миғраж мұғжизасымен нығметтендірдің. Үмметіме де осындай бір нығмет сұраймын, - деді. Алла Тағала: Намаз - мүміндердің миғражы, - деп Пайғамбарымызды (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) осы хабармен қуантты. Миғраж түнінде Пайғамбарымыз Мұхаммедке (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) үш сый жасалды. Біріншісі, Бақара сүресінің соңғы екі аяты уахи етілді. Екіншісі, Қиямет күні Пайғамбарымызға (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) үмметін шапағат ету шарапаты берілді. Үшіншісі, бес уақыт намаз парыз етілді. Өйткені намаз - миғраждағы кездесуде арада Жәбірейіл періште болмай, Пайғамбарымызға (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) Алла Тағала тікелей бұйырып, парыз қылған және сонымен араға ешбір дәнекер салмай, тек Алламен ғана бірге болуға арналған ерекше құлшылық. Намаз арқылы жетілетін кемелдік, тыныштық, көңілдің алаңсыз рахатқа кенелуі және Алла Тағалаға жақындық деген сезімге басқа ғибадатпен қол жеткізілмейді.
Дүниеде намаздың мәртебесі ақыретте Алланы көру мәртебесімен бірдей болары сөзсіз. Өйткені құлдардың дүниеде Аллаға ең жақын болатын сәті ол - намаз. Сондықтан бүкіл ғибадаттар құлды намазға дайындау үшін баспалдақ тәрізді десек, орынды сөз болары анық. Исламнан бұрынғы Алла Тағала тарапынан келген діндерге, тарихқа көз жүгіртер болсақ оларда да намаз құлшылығы болған. Пайғамбарымызға (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бес уақыт намаз парыз болмай тұрғанда, тек таң ертен күн шықпай тұрғанда және ақшам күн батқаннан кейін, күнінен екі рет қана намаз оқитын. Содан кейін жоғарыда сөз қылғанымыздай миғраж түнінде бес уақыт парыз болды. Намаздың парыз болуы Кітап, Сүннет және Ижмамен тұрақтанған.
Намаз құлшылықтың ең ұлығы екендігін осыншалықты өсиет еткен Пайғамбарымыз (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) намазды көзінің нұрына балаған. Өзі намазды шын жүрекпен, жан дүниесімен беріле оқып, рүкүғ пен сәждеде ұзақ уақыт тұратыны соншалық - аяқтары ісініп кететін кездері де болатын. Намаздан алған рухани ләззатын: Маған (дүние нығметтерінен) жұпар иіс пен әйел баласы сүйдірілді, ал намаз - көзімнің нұры, рухани ләззатым, - деп жеткізген еді. Әбу Хұрайра (р.а) бір хадисте: Қиямет күні пенденің амалдарынан ең әуелі есепке алынатыны - намаз, - деп хабар берген. Осы хадистін өзі намаздың бұл дүиеде де, ақыретте де алар орнының маңызды екендігін баян етеді. Фатиха сүресі Құранның негізгі ұстанымдарын қалай қамтыса, намаз да сол секілді барлық ғибадаттарды толық қамтиды. Айталық, намазға тұрған адам ішіп - жемегендіктен, ораза ұстағандай күйде болады. Сол сияқты намазда зекет те бар. Ол - уақыттың зекеті. Намазда қажылықта бар. Өйткені намаз оқуға ниеттенген адам қасиетті Қағбаға бет бұрады. Намазда куәлік сөзі (шаһадат) де бар. Ол әрбір отырыста айтылады. [1; 12]. Сонымен қатар, осы жоғарыдағы тілге тиек еткен мәліметтерге қарайтын болсақ, намаз исламның барлық тіректерін өз бойына жинаған, мүминдердің миғражы болған ерекше құлшылық екендігіне иланамыз.
Ендігі кезекте намаздың маңыздылығынан хабар беретін қиссаларға тоқталсақ.
Бірінші қисса:
Бірде Хазіреті Али таң намазына ұйықтап қалып, оянған соң қатты өкінеді. Өзін - өзі кешіре алмай күні бойы күйінеді. Ертесіне таң атпай оны: Тұр, намазыңды оқы! - деп біреу оятады. Атып тұрған Али: Сен кімсің, қайдан жүрсін? - деп сұрайды. Шайтанмын. Хазірет Али: Онда неге маған жақсылық жасағың келіп тұр? Шайтан: Бұл жақсылық емес. Жақсылықты саған кеше жасап қойыппын. Сені таң намазының сауабынан қағайын деп ұйықтатып тастап едім, сен оянғасын қатты өкіндің. Оныңды көріп тұрған Алла өкінішіңді ескеріп, саған он сауап жазды. Әйтпесе сен таң намазыңды оқып, бір ғана сауап алған болар ең, әттең! Ал, енді тез тұр да намазыңды оқы. Тиесілі жалғыз сауабыңды ал!, - депті.
Екінші қисса:
Хазіреті Пайғамбарымыздың (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) оқыған намазы барлық жаманшылықтан тыйылуға ықпалды, құдіретті намаз болатын. Сол себепті де Пайғамбарымыздың (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) намазы ғашықтыққа толы еді. Намаз мәселесіне келгенде Ол (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) барлық ойы мен көңілін бөлетін. Айша (р.а) Пайғамбарымыздың (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) намазды қалай оқығандығын айтқанда, кеудесінен қайнаған қазанның дауысындай дауыс шығатынын айтқан. Бұл Хазіреті Пайғамбардың (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) намаздағы Аллаға деген ықыласының көрінісі еді.
Пайғамбарымыздың (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) тәрбиесін көрген Хазіреті Али (р.а) намазға тұрған кезде жүзі бозарып, өз денесінен, өзгенің бәрінен сытылып шығып келетін. Бір шайқаста аяғына оқ тиіп, қатты ауырғандықтан оны суырып ала алмай қояды.
Сонда Хазіреті Али (р.а):
Мен намазға тұрайын, сол кезде оқты суырып алыңдар! - дейді.
Сахабалар солай істеді. Ол намазда тұрғанда ешқандай қиналмастан оқты суырды. Али (р.а) шынында да ешбір ауырғанын сезбеді. Намазды аяқтап, сәлем берген соң:
Не істедіңдер? - деп сұрады.
Олар:
Оқты суырып алдық, - деді.
Хазіреті Алидің жан-тәнімен беріліп оқыған намазының рухани ләззаты денесіндегі ауру-сырқаттарын сездірмей жіберді. Міне, Алла Елшісі (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) үйреткен намаз осындай намаз болатын.
Абдуллаһ ибн Аммар (р.а) риуаят еткен хадисте:
Сахабалардың бірі ең ізгі амалдың не екенін білуге құмартады.
Сонда Пайғамбарымыз (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): Намаз, - деп жауап қайтарады. Ізгі амал қылуды құмартқан сахаба:
Намаздан кейінгісі қайсысы? - деп сұрайды.
Пайғамбарымыз (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бұған да
Намаз, - деп жауап қайырады. Үшінші мәрте
Одан да абзалырағы бар ма? - деп сұрағанда,
Пайғамбарымыз (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын):
Намаз, - деп жауап қайырады. [1; 13-14]
Пайғамбарымыз (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) өзіне үш қайтара қойылған сұраққа бір ғана намаз дей отырып, намаздың аса маңызды құлшылық екенін ескерткен.

1.2 Құран мен хадистегі бес уақыт намаздың орны

Жоғарыда баяндағанымыздай Пайғамбарымыз (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) Исламның алғашқы жылдарында таңертен және кешке екі рет намаз оқыған. Ғалымдарыдың көз қарасы бойынша, Құрандағы:
Таң ертен және кешке іштей жалбарынған және қорыққан күйде бәсең дауыспен Раббыңды еске ал, - деген аят осы алғашқы кезеңге байланысты түскен. [2; 252] Ал миғраж түнінен кейін тәулігіне бес мезгіл намаз оқу парыз болды. Сахаба Әнас (р.а) жеткізген бір хадисте Миғраж түні Пайғамбарымызға (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) елу уақыттық намаз парыз етіледі. Кейіннен азайтып беске түсіріп, Алла Тағала былай дейді:
Уа, Мұхаммед! Менің айтқан сөзім өзгермейді. Бұл бес уақыт намазда сен үшін елу уақыт намаздың сауабы бар. Осы түннен кейін Жәбірейіл періште Пайғамбарымызға (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) келіп намаз уақыттарын белгілейді. [3; 130-131]
Құран Кәрімде намаздың парыз етілгендігіне қатысты көптеген аяттар бар. Солардын біразына тоқталсақ.
Бірінші аят: Олар ғайыпқа иман келтіреді, намазды толық орындайды, өздеріне берген несібемізден (жақсылықтың жолына) жұмсайды. [2; 12]
Қысқаша түсіндірме: Аяттың тәпсіріне байланысты сахаба Абдулла ибн Аббас (Алла ол кісіден разы болсын) былай деген: Намазды толық орындау дегеніміз: намазда рукуғ, сәжде жасау, және тилауат пен хушуғты толық орындау дегенді білдіреді.
Екінші аят: Намазға жығылыңдар (толық орындаңдар), зекет беріңдер және рукуғта тұрғандармен бірге (Құдайға тағзым етіп) иіліңдер. [2; 22]
Қысқаша түсіндірме: Аяттың тәпсіріне байланысты тәпсірші Мұхаммед Али ас-Сабуни былай деген: Сіздерге парыз болған намаз бен зекетті орындаңдар, намазды жамағатпен немесе Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) сахабаларымен бірге орындаңдар.
Үшінші аят: Сабыр және намазбен жәрдем тілеңдер. Расында намаз ынталылардан басқаларға ауыр келеді. [2; 22-23]
Қысқаша түсіндірме: Бұл аятты тәпсірші Мұхаммед Али ас-Сабуни былай түсіндірген: Барлық іс-әрекеттеріңізде нәпсілеріңізге ауыр келетін діни міндеттеріңіздің жауапкершілігін сезіне отырып, діннің тірегі намазды оқи отырып, Алладан жәрдем сұраңыз. Еш күмәнсіз намаз Алла разылығы үшін рухани тазарған, мойынсұнғыш және кішіпейіл жандардан басқаларға қиын әрі ауыр келеді.
Төртінші аят: Намазды кемеліне жеткізіп, үзбей әрі уақытылы оқыңдар. Шүбәсіз, намаз мүміндерге белгілі уақыттарда парыз етілді[2; 148].
Қысқаша түсіндірме: Намазды барлық шарттарын ескере отырып, әр қимылын ерекше құлшыныспен орындаңдар және мұсылман үшін әр намаздың өзіне тән уақыты бар екенін және уақытында оқылған намаздың Алла үшін ең сүйкімді амалдардан екенін естен шығармаңдар. Жоғарыдағы аятта белгілі уақыттарда деген сөздің мағынасы әр парыз намаздың өзінің уақыты бар екенін білдіреді. Қандай жағдай болса да оның парыздығы сол уақыттардан шықпайды. Уақыты өтіп кеткен намаз қаза болып саналады. Толыққанды қазасын өтегеннен уақытында өтеген әлдеқайда абзал.
Бесінші аят: Намазды толық орындаңдар, зекет беріңдер. Өздерің үшін ілгері бір жақсылық жолдасаңдар, оны Алланың қасында табасыңдар. Шынында Алла Тағала не істегендеріңді толық көруші. [2; 40]
Қысқаша түсіндірме: Исламның екі негізі намаз бен зекетті ең көркем түрде орындауды жалғастырыңдар. Дене және мал-мүлкпен орындалатын құлшылықтарды толықтай орындау арқылы Аллаға жақындаңыздар. Мейлі парыз намаздарды орындаңыздар, мейлі нәпіл намаздар оқыңыздар, мейлі садақа беріңіздер сауабын Алланың құзырында табасыздар. Еш күмәнсіз Алла істеген амалдарыңызды көріп, бақылаушы.
Сонымен қатар Қасиетті Құранда намаздың атаулары мен белгілі уақыттарда оқылу керектігі де айтылған. Мысалы, таң намазының атауы Салатул-фәжр, құптан намазының атауы Салатул-иша деп аталып көрсетілген. [2; 509] Ал, қалған уақыттардағы намаздар тұспалданып, ишаратпен айтылған.
Тәпсір кітаптарда Рум сүресінің 17-18 аяттарында: Ендеше түнеген мезгілде әрі таң ағарған уақытта Алланы пәктеңдер. Көктер мен жерде, кешке және түскі уақытқа кіргенде, барлық мақтау Аллаға лайық. Бұл аятта түнеген мезгілде деп ақшам мен құптан, таң ағарған уақытта деп таң, кешкі деп екінті, түскі уақыт кіргенде деп бесін намазына ишарат етіліп, күніне намаздың бес уақыт екені баяндалған. Бұл аят жайлы Нафи ибн Арзақ былай деп баяндайды: Мен Ибн Аббастан: бес уақыт намаз жайлы Қасиетті Құранда жазылған ба? - деп сұрағанымда, ол маған Рум сүресіндегі 17-18 аяттарын оқыды да, сол жердегі тасбих (пәктеу) сөзінің мағынасы астарлы түрде намазды білдіріп тұр деп айтты, - деген. Ибн Аббастан өзге сахабалар да бұл аяттың астары бес уақыт намазды меңзейтінің айтқан.
Намаз бізге Исра мен Миғраж түнінен кейін парыз болғандығын жоғарыда айтқан болатынбыз. Мұның артынша дереу Исра сүресі түсті. Бұл сүренің 78 - аятында: Түс ауғаннан, түннің қараңғылығына дейін намаз оқы. Әрі таң намазын оқы. Күдіксіз таң намазына періштелер де қатысады. Бұл аятта дулукиш-шәмс деп - бесін мен екінтіні, ғасақил-ләйл деп ақшам мен құптанды, қуранәл-фәжр деп таң намазына ишарат етілген.
Ғұламалардың көпшілігі Бақара сүресіндегі 238 - аятта айтылған Салатул-уста (ортаңғы намаз) дегеннің мағынасын екінті намазы деп тәпсірлеген. Бұл тұжырымды мына хадис нақтылайды. Пайғамбарымыздан (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) ортаңғы намаздың қайсысы екендігі сұралғанда, Екінті намазы деп жауап берген.
Қасиетті Құранда: Салат, яғни намаз сөзі 99 жерде, намаздың рүкіндері саналатын сәжде сөзі 64 жерде, рукуғ сөзі 13 жерде айтылады. Бұл намаздың бұлтартпас, аса маңызды ғибадат екенін және Алла Тағаланың намазға жоғары баға бергенін көрсетеді.
Намаздың мәңі мен маңыздылығы және оның қадір-қасиеті жайлы біздерге Пайғамбарымыздан (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) көптеген хадистер жеткендігі мәлім. Ендігі кезекте сол біздерге жеткен хадистерге тоқталсақ.
Бірінші хадис: Абдулла ибн Аббас (р.а) Пайғамбарымыздан (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): Алла құзырында ең сүйікті амал қайсы? деп сұрадым. Ол: Уақытында оқылған намаз, - деді. Яғни Алла Тағаланың құзырындағы ең сүйкімді амал ол - намаз құлшылығы екендігі анық.
Екінші хадис: Пайғамбарымыз (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) айтады: Қиямет күні пенденің амалдарынан ең әуелі сұралатыны - намаз. Егер намазы дұрыс болса, онда пенде қуанышқа бөленіп, игілікке қол жеткізеді. Егер намазы дұрыс болмаса, онда апатқа ұшырап, қайғыға түседі. Хадисті Абдулла ибн Қурттан (р.а) имам Табарони риуаят етті.
Үшінші хадис: Әбу Һурайра (р.а): Бірде Алла елшісі (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) сахабаларына: Қайсібірің күніне бес рет есігінің алдында сарқырап ағып жатқан өзенге жуынатын болса, оның денесінде кір қала ма? - деп сұрады. Сахабалары: Жоқ, ондай адамның денесінде кір қалмайды, - деп жауап берді. Сонда Алла елшісі (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): Бес уақыт намаз да сол (өзен) тәрізді. Алла Тағала бес уақыт намаз арқылы күнәларды жуып-шаяды, - деп айтқан еді - деген. [4; 400]
Төртінші хадис: Осман ибн Аффан (р.а): Алла елшісінің (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): Құптан намазын жамағатпен оқыған адам сол түннің тең жартысын намаз оқумен өткізгендей болады. Сондай-ақ, таң намазын жамағатпен оқыған жан түні бойы намаз оқып шыққандай болады, - деп айтқанын естідім, - деген. [4; 407]
Енді алғаш рет бұл ғибадатты Алла Тағала Жәбірейіл періште арқылы Пайғамбарымызға (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) қалай үйреткендігіне тоқталайық. Ибн Аббастың риуаят еткен хадисінде Пайғамбарымыз (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): Қағбаның жанында Жәбірейіл періште маған имам болып, екі мәрте намаз оқытты.
Біріншісі: Дененің көлеңкесі аяқ киімнің бауындай ғана болып түсетін кезде бесін намазын оқытты. Яғни күн тастөбеден батысқа қарай құлаған кезде.
Дененің көлеңкесі өз бойымен теңескен кезде, екінті намазын оқытты.
Күн батып, ораза ұстағандарға ауызашар мезгілі таяғанда ақшам намазын оқытты.
Көкжиекте күн шапағы сейіліп, төңірек қараңғылыққа боялғанда, құптан намазын оқытты.
Екінші, таң арайлап, ораза ұстағандар үшін ішіп жеу харам етілген сәтте таң намазын оқытты.
Екінші мәрте: Жәбірейіл Бесін намазын алғашқы кезде оқытқан сәттен бастап, барлық дененің көлеңкесі өз бойындай болғанша оқытты. Екінді намазын барлық дененің көлеңкесі өз бойынан екі есе ұзарғанша, Ақшам намазын өткен күннің уақытында, Құптан намазын түннің үштен бірі өткенде, Таң намазын жер беті ағарғанға дейін оқытты. Содан соң маған қарап: Уа, Мұхаммет! Бұл сенен бұрын келген пайғамбарлардың уақыты. Намаз уақыттары осы аралықтарда оқылады деді - деген. [1; 18]
Пайғамбарымыз (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) оқыған намаз, сахабалар мен табиғиндермен жалғасып, күні бүгінге дейін өзгерместен дәл солай оқылып келе жатыр. Сондықтан да әрбір мұсылман бес уақыт намазға баса көңіл аударғаны жөн. Намаздарды уақытылы оқу да ғибадаттың мәнін арттыра түседі.

2 ХАНАФИ МӘЗҺАБЫНДАҒЫ НАМАЗ ОҚУ ДӘЛЕЛДЕРІ

2.1 Намаздың ішкі және сыртқы парыздары

Қазіргі күнде Алла Тағала бізге ұлық ғибадат қылып парыз еткен намазды қалай оқып жүрміз? Бүгінде намазды мәзһаб бойынша оқуға немесе мәзһаб атаулыны мүлдем ұстанбауға байланысты пікірлердің көп кездесетіндігі рас. Мысалы, кейбір мұсылман бауырлар: Пайғамбарымыздың сөзі артық па, мәзһабтың айтқаны ма? немесе Хафани мәзһабындағы үкімдердің денін Әбу Ханифа өз ойынан шығарған, хадистерге мән бермейді деп, сүннет пен мәзһабты екі түрлі жол етіп көрсеткісі келеді.
Сондықтан да, ардақты Пайғамбарымыздың (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) сүннетіне сай Ханафи мәзһабындағы намаз оқудың дәлелдеріне азды-кемді тоқталуды жөн көрдік.
Негізігде, мәзбаһ жол, бағыт, көзқарас деген мағыналарды білдіреді. Толықтай айтқанда, арнайы тәсілдер мен ережелер арқылы Құран мен сүннеттен алынған үкімдер мен көзқарастар жиынтығын Мәзһаб дейміз. Ендеше, мәзһаб ойдан шығарылған жол емес. Керісінше, Пайғамбар сүннетін ең сауатты түрде жүзеге асырудың сенімді мектебі.
Әбу Ханифа - ислам ғылымдарын жетік меңгереген көрнекті тұлға. Оның қырық мыңнан астам шәкірті болған, солардың төрт мыңынан астамы мүжтәһид (ғылымның ең жоғарғы деңгейі) дәрежесіне жеткен. Әрі осы ғасырға дейін сол жолды ұстанып келе жатқандардың арасынан мүжтәһидтердің де шыққанын тарих беттерінен білеміз.
Ханафи мәзһабының басқа мәзһабтардан ең негізгі айырмашылығы - Құран аяттары мен хадистердің түпкі мәні мен ішкі мағынасына тереңінен үңіліп, ақыл-ой, парасат-пайымға ерекше көңіл бөлуінде. Әрі Құранның жалпы рухына қайшы келмейтін жергілікті елдің озық әдет-ғұрпын, салт-дәстүрлерін ескеруінде жатыр. Керек десеңіз бұл мәзһабта, аят, хадистерде кездеспейтін жағдайлар орын алғанда үкім шығаруда жергілікті халықтың салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпы негізге алынады.
Енді намаздың ішкі және сыртқы парыздарына кеңінен тоқталайық.
Намаздың дұрыстығы оның сыртқы және ішкі парыздарының түгелдей дұрыс орындалуына тәуелді. Демек, оларсыз кез келген намаз дұрыстық таппайды.
Ханафи мәзһабы бойынша намаздың он екі парызы бар. Олардың алтауы намаздың сыртында, қалған алтауы намаздың ішінде. Намаздың сыртындағы парыздар намаздан бұрын және намазға дайындық ретінде болғандықтан, оларды намаздың шарттары деп атайды. Ал қалған алтауы намаздың ішінде болғандықтан намаздың рүкіндері (тіректері) деп аталады. Намаз парыздарының кемінде біреуі орындалмаса, намаз жарамсыз болып есептелед.
Намаздың шарттары: 1) Хадастан (ластықтан) тазалану. 2) Дененің, киімнің, орынның нәжістен таза болуы. 3) Әурет (ұятты) жерлерін жабу. 4) Құбылаға қарау. 5) Уақыттың кіруі. 6) Ниет.
Енді осы шарттарға жеке-жеке тоқталайық.
1. Хадастан (ластықтан) тазалану.
Хадас деп үкімдік тұрғыдан лас болуды айтады. Мұндай күйден арылуды хадастан (ластықтан) тазарыну дейді. Дәретсіздік, жүніп болу, хайыз немесе нифас күйі - хадас, яғни ластық деп аталады. Дәреттің болмауы - кіші хадас, ал ғұсылдың болмауы (жүніп, хайыз, нифас) - үлкен хадас. Кіші және үлкен хадастан тазалану - ғұсыл алу, дәрет алу немесе таяммүм алу арқылы орындалады. [3; 144] Бұған дәлел ретінде Мәида сүресінің 6-аятын келтірсек болады. Алла Таға бұл аятта: Ей, иман келтіргендер! Намазға тұрар кездеріңде беттеріңді және қолдарыңды шынтақтарға дейін (яғни, шынтақты қоса) жуыңдар, бастарыңа мәсіх тартындар және аяқтарыңды тобыққа дейін (яғни, тобықты қоса) жуыңдар. Егер жүніп болсаңдар, толық тазаланыңдар. Ал егер науқас немесе жол үстінде болсаңдар, яки, үлкен дәретке отырып келгеннен не әйелмен жақындасқаннан кейін (жуынатын) су таба алмасаңдар, таза жерге таяммүм соғып, онымен беттеріңді және қолдарыңды сипаңдар. (Құран қазақша) Осы аятқа зер салып қарайтын болсақ, үлкен хадастан арылу ғұсыл алуды қажет етеді. Ғұсыл немесе дәрет алмайынша, намаз оқуға болмайды. Ғұсыл немесе дәрет үшін су таба алмаған жағдайда аятта айтылғандай таяммүм соғу қажет.
Пайғамбарымыз (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): Тазалықсыз намаз қабыл етілмейді, - деп айтқан. Яғни ғұсылсыз не дәретсіз деген мағыналарды білдіреді.
Су мен топырақ табылмаған жағдайда: біреу су да таза жер жынысы да жоқ орында қамалып қалса, не тапқан суы тек шөлін басатындай көлемде болса, нәжістенген топырақ қана табылса, не екеуін де қолдану зиян болатын науқас кісі, Имам Әбу Ханифаның көзқарасында, жағдай ыңғайы келгенше намазды кешіктіреді. Бұл Тазалықсыз намаз қабыл етілмейді деген хадиске негізделген. Өйткені дәретсіздіктен тазару - намаз дұрыстығы үшін қажетті шарттардың бірі және оны орындауға мүмкіндік жоқ.
Ал Әбу Юсуп пен Мұхаммедтің көзқарасында таза орын табылса, намаз уақытын қастерлеген түрде және намаз оқушыға ұқсап, намаздың бейнелерін, ал егерде орын нәжіс болса, түрегеп тұрып ишарамен атқарғандай болады. Кейін су не топырақ табылғанда, намазын қайта атқаруы парыз. Өйткені әуелгісі намазға емес, тек намаз оқушыға саналады. Ханафи мәзһабындағы пәтуа екеуінің көзқарасымен беріледі. [3; 216]
Парыз, нәпіл секілді толық намаздар яки тиләуат, шүкір секілді толық емес намаздардың барлығы үшін хадастан тазарыну шарт. Намаз оқып жатқан кезде, қандай да бір себеппен дәрет бұзылса, намаз да бұзылады. Өйткені Пайғамбарымыз (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): Кімде-кім намазда тұрғанда, жел жіберсе, намаздан шығып, дәрет алсын және намазын қайта оқысын, - деген. Қандай жағдай болмасын тазалықсыз намаз - жарамсыз.
2. Дененің, киімнің, орынның нәжістен таза болуы. Намазға дейін жасалатын абзал істің бірі - тұла бойдағы, киімдегі және намаз оқитын жердегі ластықтарды тазалау. Бұл намаздың жарамды болуы үшін керекті шарт. Нәжіс ауыр және жеңіл болып екіге бөлінеді. Киімде, намаз оқитын жерде, аяқ, қол, тізе және сәжде жасайтын жерлерде ауыр нәжіс (егер қатты болса төрт грамм салмағында, сұйық болса, алақан аясынан астам жерді қамтыған мөлшерде) намазға кедергі келтіреді. Жеңілге келсек, оның денеде яки киімнің төрттен бірінен аз мөлшерде кездессе, намазға кедергі жасамайды. Ендігі кезекте дененің тазалығына байланысты дәлелдерге тоқталатын болсақ, Бұхари мен Мүслимде риуаят етілген хадисте хайыз қаны жайлы қойылған сауалға Пайғамбарымыз (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): Хайыз қаны келген күндерде намаз оқыма. Содан кейін (яғни, етеккір күндері өткеннен кейін) бойдарет ал, - деп жауап берген. Ал енді киімнің тазалығына байланысты Құран Кәрімде Алла Тағала Муддәссир сүресінің 4-ші аятында: Киіміңді тазала, - деп бұйырған. Мешіт ішінде дәрет сындырған бір бәдәуиді көзі шалып қалған Пайғамбарымыз (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) оның дәрет сындырған жеріне бір шелек су төгуді бұйырған - деген. Байқағанымыздай, бұл келтірілген дәлелдер дененің, киімнің, намаз оқитын орынның таза болуы парыз екендігін көрсетеді.
Орынның тазалығы деп, намаз оқылатын орынның нәжістен таза болуы айтылады. Намаз оқылатын орын дегеніміз сәжде жасалғанда қамтылатын көлем көзделеді. Олар: маңдай мен мұрын, екі табан, екі тізе, екі алақан тиетін орын. Бұл көлемнің айналасында нәжіс болса, оның намазға зияны жоқ.
Осы бөлімдегі тармақты мәселелерге тоқталсақ:
* Намаз кезінде киімнің бір бөлігі жердегі кеуіп қалған нәжіске тиюі зиянсыз. Ал кеппеген нәжіске тисе, намаз бұзылады.
* Бір бұрышы нәжістенген кілемнің басқа бұрышында намаз оқуға болады.
* Намаздағы кісінің алдына немесе жайнамазға үсті нәжіс сәби отырса, киім мен жайнамазға нәжіс тиюімен намаз бұзылады.
* Киіміндегі нәжісті байқамай намаз оқыған кісінің намазы жарамсыз саналып, уақыты шықпай байқаса, қайта оқуы, ал кейін байқаса, қазасын өтеуі - парыз.
* Астары бар жайнамаздың бір беті таза болып, екінші бетіндегі нәжіс оған өтпейтін болса, оның үстіне намаз оқуға болады.
* Кім намаз оқитын уақытта әуретін жабуға нәжіс жұққан киімнен басқасын таба аламаса, оны жуатын жағдай болмаса, біреуден ала тұру мүмкіндігі де болмаса, оны киіп намаз оқуына болады. Кейін намазын қайта оқымайды.
* Иттің сілекейі жұқпаса, тек иттің денесі тиген киімдегі адамның оқыған намазы бұзылмайды. Өйткені иттің сілекейі болмаса, болмысы нәжіс емес.
* Жуылған киімдегі қан дағының орны нәжіске саналмайды. [3; 218-219]
* Табаны лас аяқ киіммен намаз оқуға болмайды. Бірақ аяқ киімді шешіп, аяқ киімніңүстіне аяғын қойып тұрса, намазға кедергі келтірмейді.
* Нәжіс жердің үстіне таза нәрсе төселіп ол нәжіс жоғары жағына өтпесе намаз жарамды, ал жоғары жағына өтіп, денеге тиетін болса, намазға кедергі жасайды. Астыңғы жағы лас, үстіңгі беті таза тақтайға тұрып намаз оқи беруге рұқсат етіледі. [3; 147-148]
Жоғарыдағы келтірілген мәселелерді Пайғамбарымыздың (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) Әли (р.а) жеткен хадисімен қорытындыласақ. Пайғамбарымыз (Оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): Намаздың кілті тазалық, оның харам етілуі тәкбир және халал етілуі сәлем, - деген.
Бұл хадистен намазға қатысты үш маңызды ақиқатты үйренеміз:
1. Тазалық намаздың кілті екені. Ешбір нәрсені кілтсіз ашуға болмайтындай, намазды да кілтсіз ашуға болмайды. Әлбетте, намаздың кілті тазалық екен, намаз оқушы алдымен денесін, киімін, намаз оқитын жерін тазалауы керек. Егер осылай істемесе, намаз оқи алмайды. Оқығанымен намазы қабыл болмайды. Бір күнде бес уақыт парыз намазы бар екенін есепке алсақ, мұсылман әрқашан жан-жақты таза болуы керек. Тап осы нәтижеге басқа құрылым мен діндер жете алмаған.
2. Намаздың харам етілуі тәкбирмен болуы. Яғни пенде намаз оқуды ниет етіп, Аллаһу әкбәр! деп тәкбир айтумен, осы тәкбирді айтудан алдын халал болған істер, намаз оқушыға харам болады. Намаздың ішінде олардың ешбірін істей алмайды.
3. Намаздың халал етілуі сәлеммен болуы. Яғни намаздың ішінде істеу харам болған істер, намаз оқушы кісі намаздың соңында Әссәләму аләйкум уә рахматуллаһ деп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.