Архив - тарих сақтаушысы
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Бөлімше: Қызмет көрсету, экономика және өнер
Мамандықтың коды және атауы:
0510000 - Іс қағаздарын жүргізу және мұрағаттану
Алматы 2021 ж.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АЛМАТЫ ҚАЛАСЫ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫНЫҢ
АЛМАТЫ КӨПСАЛАЛЫ КОЛЛЕДЖІ КМҚК
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛЕДІ
Директордың ғылыми және оқу-әдістемелік жұмыстары жөніндегі орынбасары
___________ Ж. Нусипжанова
____ __________ 20 ___ г.
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛЕДІ
Директордың ғылыми және оқу-әдістемелік жұмыстары жөніндегі орынбасары
___________ Ж. Нусипжанова
____ __________ 20 ___ г.
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Архив - тарих сақтаушысы
Мамандықтың коды және атауы:
0510000 - Іс қағаздарын жүргізу және мұрағаттану
Біліктілігі: 051003 3 - Архивариус
Орындаған: ____________________ Өлмесова Ақжібек .
Жетекшісі: ____________________ М. С. Бекбергенова
Алматы 2021 ж.
МАЗМҰНЫ
СБЕТІ.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1
АРХИВТІҢ МАҢЫЗЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
1.1
Адамдарға архив не үшін қажет?
1.2
1.3
Архивтің құқықтары мен міндеттері
Ведомстволық архив қызметінің ұйымдастырылуы
2
АРХИВ-2025 БАҒДАРЛАМАСЫ - ТӨЛ ТАРИХТЫ ТҮГЕНДЕУДІҢ ЗОР МҮМКІНДІГІ
2.1
Архив-2025 бағдарламасының мақсаты
2.2
2.3
2.4
Құнды мұраларды жаңғыртудың жаңа кезеңі
Цифрландырудағы серпіліс
Цифрланудың пайдасы
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Адамның рухани өміріндегі ең жаман нәрсе - бұл өз халқының тарихы мен мәдениетін білмеу. Архив ісіне жүктелетін жауапкершілік орасан зор. Архив - бұл өткен, қазіргі және болашақтың байланысы. Архивтің арқасында уақыт байланысы, мәдениет пен қоғамдық өмірдің даму тарихы сақталады. Бұл архивтің мәдени-тарихи ақпарат көзі ретіндегі маңызы. Біз халықтарымыздың рухани мәдениетінің бай тарихы мен бірегей этномәдени дәстүрлері бар екенін мақтан тұтамыз керек.
Архив - тарихи шежіре қоймасы ғана емес, сонымен қоса әрбір ұлт тарихының қазынасы. Ата-бабаларымыздың тарихын ғана емес, олардың арман-тілегін, ақыл-ойын, даналығы мен даралығын, парасаты мен үлгі-өнеге өсиеттерін сақтап отыратын киелі орын. Қазақстан архивтерінің мемлекет тарихының қалыптасудағы рөлі өте зор. Олар халықтың құжаттық жадын бір талдап жинап, өскелең ұрпақ үшін сақтайды.
Халық пен ел тарихындағы құнды жазба деректерді жинастырып сақтау ісіне әуелгі замандардан бері мемлекеттік деңгейде мән беріліп келеді. Қазір де архивтерде мәңгілікке сақталатын тарихи деректер - мемлекеттің ішкі-сыртқы жағдайы, саяси-идеологиялық қатынастары туралы құжаттар ұлттық байлықтың бір бөлігі ретінде қорғалады. Қазақстанның мемлекеттік архивтері де ел тарихының елеулі кезеңдеріне, тарих пен мәдениеттің деректі ескерткіштеріне, сондай-ақ белгілі тұлғалардың өмірі мен қызметіне қатысты жәдігерлер жинақтап отыр. Алайда архивтердің сақталуы және қоғам мен мемлекет мүддесі үшін барынша белсенді пайдаланылуы салада қалыптасқан түрлі түйткілдер салдарынан біршама кенжелеп қалғаны жасырын емес.
Архив әсте шаң басқан қағаздардың жиналып тұратын орны емес. Ол - тарихтың көмбесі, өткен күндердің парақтары сақталған қасиетті мекен. Өкініштісі сол, тәуелсіздік алғанға дейін төл тарихымызға қатысты деректерді толық игере алмадық. Қаншама құнды дүниелер ұстағанның қолында кетті. Қолда бар деректерді қорытуға саясат та салқынын тигізді. Мемлекет басшысының Ұлы даланың жеті қыры мақаласында айтылған Архив-2025 жобасы бабаларымыз жүріп өткен шежірелі жолды зерделеуге жол ашатынымен де құнды болып отыр.
Тарихқа көз салсақ, қазақ жеріндегі алғашқы архив 1794 жылы батыс өңірдегі Ішкі Ордада жұмыс істей бастаған. 1876 жылы Бөкей ханның тапсырмасымен архив үйінің арнайы ғимараты салынды. Оған дейін құжаттарды сақтау ісіне мән берілмей келген еді. Бүгінде архив ісі қалыптасып, тарихты танудың жаңа кезеңіне аяқ бастық. Алайда, ашылмаған ақиқаттар әлі көп. Архив-2025 жобасы осы олқылықтың орнын толтырар деген үміт басым.
АРХИВ ДЕГЕНІМІЗ НЕ?
Әр адам архивтердің бар екендігі туралы естиді, бірақ бәрі бірдей олар үшін не қажет деген сұраққа нақты жауап бере алмайды. Алдымен Архив деген не? деген сұраққа жауап берейік.
Архив - тарихи маңызы бар құжаттар сақталатын арнаулы мекеме. Мекемелердің ескі құжаттарын сақтайтын бөлімі немесе жеке тұлғаның өмірі мен қызметіне байланысты жинақталған жәдігерлер жиынтығы да архив делінеді.
Сонымен, архивтің негізгі функциясы - құжаттарды сақтау. Бірақ әр түрлі құжаттардың сақтау мерзімі әртүрлі. Мысалы, тарих үшін құнды болып табылатындар мәңгі сақталады.
Әдетте, архивтер тұрақты немесе ұзақ мерзімді сақтау үшін олардың мәдени, тарихи немесе дәлелді құндылығы негізінде таңдалған жазбалардан тұрады. Архив жазбалары әдетте жарияланбайды және көптеген бірдей көшірмелері болуы мүмкін, кітаптардан немесе журналдардан айырмашылығы әрдайым ерекше. Бұл архивтер кітапханалардан олардың функциялары мен ұйымдастырылуы жағынан айтарлықтай ерекшеленетінін білдіреді, дегенмен архив коллекцияларын кітапхана ғимараттарынан жиі табуға болады.
Жазба деректерді жинастырып сақтау ісі тұңғыш рет Мысырда, Қытайда, Ежелгі Грекияда, Римде, тағы басқа елдерде мемлекет дәрежеде қолға алынды. Қазақстанда дербес архивтің пайда болуы Бөкей ордасы архивімен байланысты (18 ғасыр). Қазақстандағы архив жүйесі (республика, салалық, аймақтық, т.с.с.) негізінен 20-ғасырдың 20 - 30-жылдары қалыптасты. Ұлттық архив ісінің бастауында А. Байтұрсынұлы, С. Сейфуллин, М. Жолдыбаев сынды мәдениет қайраткерлері тұрды. Мемлекет А. 1921 - 38 жылы Қазақ АКСР-і Халық ағарту халкоматының, 1938 - 58 жылы Қазақ КСР-і Ішкі Істер халкоматының қарамағында болды, 1958 жылдан Министрлер кеңесіне бағындырылды. Облысы, ауданы архив жергілікті әкімшіліктерге қарады. Архив қызметінің басты бағыттары: қор жинақтау, құжаттардың сақталуын қамтамасыз ету, қор құрамын зерттеп, жүйелеу, ғылым анықтамалар мен көрсеткіштер жасау; құжаттарды пайдалануды ұйымдастыру және жария ету. КСРО дәуірінде архив социализмді дәріптеудің идеологиялық құралы болды. Республикадағы барлық құжаттар айналымының 10%-ға жуығы коммунистік құндылықтар тұрғысынан мұқият сұрыпталып, мемлекет сақтауға - архивке жинақталды. Құжаттардың біржақты іріктелуінің салдарынан Қазақстанның шынайы тарихын бейнелейтін аса бағалы деректер архивке түспей, біржола жойылып отырды. Ал архив қорындағы құжаттардың басым бөлігі түрлі жасанды шектеулер қою арқылы зерттеушілерге берілмеді. Қазіргі архивтерде дәстүрлі қағаз құжаттардың түпнұсқаларымен және көшірмелерімен қатар фото-киноматериалдар, дыбыстық және бейнежазбалар, ақпараттың барлық жәдігерлер түрлері сақталады. Архивтерде мәңгілік мерзімге сақталып, қорғалатын тарихи деректер - мемлекеттің ішкі-сыртқы жағдайы, экономика, саяси-идеология қатынастары туралы құжаттар Ұлттық байлықтың бір бөлігі болып табылады. Тәуелсіз Қазақстан архивінің қызметіне халықаралық байланыстардың артуы оң ықпалын тигізіп отыр.
1998 жылы 22 желтоқсанда Ұлттық архив қоры және архивтер туралы заңы жарық көрді. Архивтің жаңа дәуіріне, оның өркендеуі мен дамуына айқын жол ашқан 1998 жылғы Ұлттық архив қоры және архивтер туралы заңының талаптарына сай жұмыс істеу біздің міндетіміз әрі мұратымыз деп білеміз. Қазіргі таңда архив саласына айрықша көңіл бөлініп, құжаттарды мемлекеттік сақтауға қабылдауда - қолданыстағы Ұлттық архив қоры және архивтер туралы заң жобасына бүгінгі күн талабына сай өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Қазақстан Республикасының Ұлттық архив қоры Қазақстан халқының тарихи-мәдени мұрасының ажырамас бөлігі болып табылады және оны Қазақстан Республикасының ұлттық игілігі ретінде мемлекет қорғайды. Еліміздегі барлық архивтер төл заң аясында атқарылған барлық қызметтерін айқындаған және мемлекет пен азаматтар мүддесін абыроймен атқарып келеді. Кең байтақ еліміздің әр даласының, әрбір тасының өшпес тарихы бар. Соны жинақтау, сақтау және қорғау әрбір архивистің борышына айналғаны сөзсіз.
Ұлттық архив ұлт мұрасының алтын ордасы, төл тарихымыздың алып діңгегі екені баршаға аян. Осы заңымызға сәйкес Түркістан қалалық мемлекеттік архивінде мемлекеттік сақтауға өткен құжаттардың тізімдері, тізімдемелері мен сақтау бірліктері, қор карточкалары электрондық жүйеде жасалынған. Архивтің материалдық-техникалық базасы жылдан жылға нығаюда: принтер, сканерлер, жиһаз, қоймада ылғалдылық пен температураны өлшейтін құралдармен жабдықталған. Құжаттар әлеуметтік-құқықтық сипаттағы азаматтардың өтінішін қанағаттандыру үшін кеңінен пайдаланылады. Сақтаудағы құжаттардан адамдарға еңбек өтілі, еңбек ақысы жөнінде анықтамалар беріледі. Тіпті архивке келмей-ақ сұрауды электрондық пошта, интернет арқылы жолдап, архивтік анықтама алуда.
АДАМДАРҒА АРХИВ НЕ ҮШІН ҚАЖЕТ?
Біздің өмірімізде үнемі өзгерістер болып тұрады: балалар туады, жақын адамдар дүниеден өтеді, жұмыс пен тұрғылықты жерлер өзгереді, біз жаңа үйлер саламыз. Мұның бәрі қазіргі кезде қағаздарға бекітілген. Адам барлық құжаттарды ұзақ уақыт сақтай алмайды. Мұнда жағдайда архивтер көмекке келеді.
Біріншіден, әр адамда белгілі бір жеңілдіктерді тіркеуге арналған құжаттарға қатысты сұрақтар туындауы мүмкін. Мәселен, зейнетке шыққан кезде жұмыс өтілін жиі растауға тура келеді. Бұл жерде Архив көмекке келеді - бастысы қандай да бір ұйымның құжаттары қай архивте сақталатынын білу.
Екіншіден, архивтерде тарихи-деректемелік мұра болашақ ұрпақ үшін сақталады. Архив мекемелерінде революцияға дейінгі, кеңестік және тіпті қазіргі заманның құжаттары сақталады. Сонымен қатар, жеке тектік қорлар бар, оларда аймақтар мен елдің атақты қайраткерлерінің құжаттары сақталған.
Үшіншіден, архив құжаттары шежіре құрастыруда үнемі көмекші болып табылады. Олардан сіз кез-келген кезеңге арналған шежірені құрастыруға арналған ақпаратты таба аласыз.
Төртіншіден, архив құжаттардағы ақпараттарды табуға ғана емес, оларды сақтауға да көмектеседі! Архив жеке шығу тегі бойынша құжаттарды сақтауға қабылдайды. Әрине, таңдау белгілері бар - барлық өткізілген құжаттар құндылығын тексеруден өтеді. Мысалы, Ұлы Отан соғысы кезеңіндегі құжаттар - фотосуреттер, хаттар, марапаттау құжаттары, оқиғаларға қатысушылардың естеліктері құнды болуы мүмкін.
Құжаттарды тапсырушылар үшін бұл жағдайда қандай артықшылықтар бар (архивтік терминологияда мұндай адамдар қор иелері деп аталады)? Шынында да көптеген артықшылықтар бар. Бұл құжаттардың ұзақ жылдар бойы сақталуына кепілдік беріледі - архив қызметкерлері олардың жағдайын бақылайды: оларды уақытында қалпына келтіреді, зеңнен, шаңнан және жойылудан сақтайды.
Әрине, Қор қызметкерлері мен олардың туыстары үшін берілген құжаттар әрқашан қол жетімді болады. Сонымен қатар, қазіргі заман жағдайында, егер түпнұсқаны сақтауға бергісі келмесе, архив құжаттардың электрондық көшірмелерін де қабылдайды.
Сонымен архивтер:
1. Елдің, аймақтың, мекеменің және отбасының тарихын сақтайды;
2. Болашақ ұрпаққа тарихи және деректемелік мұраларды жеткізеді;
3. Тарихты зерттеу және ғылыми еңбектер жазуға көмектеседі;
4. Азаматтарға белгілі бір жеңілдіктерді (еңбек өтілі, қандай да бір әлеуметтік-құқықтық қатынастардың пайда болуы және басқалары) растай алатын әлеуметтік-құқықтық сипаттағы құжаттарды алуға жәрдем береді.
Архив - адамдардың дүниетанымын және өскелең ұрпақтың ұлттық мақтанышын қалыптастыруда маңызды рөл атқаратын үлкен рухани қабат. Ол жалпыадамзаттық жадының сақтаушысы. Жад, тар-ождан, адамгершілік және мәдениеттің негізі. Жадты қорғау және сақтау - бұл біздің ұрпақтар алдындағы ұлттық моральдық парызымыз. Тек осындай көзқараспен ғана рухани-адамгершілік құндылықтарды байытып, ұлттық рухты тарихи сананың әлеуметтік-мәдени феномені ретінде қалыптастыруға ықпал еткен ұлы адамдардың есімдерін ұрпақтан-ұрпаққа сақтауға және беруге болады.
Зерттеу нәтижесінде бірқатар қорытынды жасауға болады:
Архивтер - бұл бүгінгі күнді кеткенмен байланыстыратын таптырмас нақты жіптер. Жақсы ұйымдастырылған және дұрыс жабдықталған олар - біздің "өткен туралы жаңа біліміміздің" шарты болып табылады, оны қазіргі ғылым айтарлықтай байытып, нақтылай алады.
Архивтік құжаттар қоғам дамуының барлық аспектілері туралы шынайы ақпараттың маңызды көзі болып табылады. Архив көздеріне отандық және шетелдік зерттеушілер үнемі жүгінуде.
Архивтер - ғасырлар бойы жинақталған өркениет тәжірибесінің репозиторийлері. Олар бұл тәжірибені барлығына жасайды, соның ішінде тарихи зерттеулердің негізін ұсынады.
Архивтік ақпаратқа қол жеткізу арқылы тарихшылар, өлкетанушылар өткеннің фактілерін жарыққа шығаруға және жас ұрпақтың елдер мен бүкіл адамзаттың тарихы мен дәстүрлеріне деген қызығушылығын дамытуға мүмкіндік алады.
Тарих үшін еліміздің құжаттық байлығын сақтау және сақтау - мемлекеттік және мемлекеттік емес архивтердің, қоғамдық ұйымдардың, Қазақстан азаматтарының маңызды міндеті және, әрине, Қазақстанның барлық деңгейдегі архив қызметінің міндеті.
Қазақстан халқы тәуелсіздігін алғалы бері ел тарихында елеулі өзгерістердің куәсі болып келе жатқаны анық. Қай заманда, қандай қоғамда болмасын, отаншылдықтың бастауында ұлттық мақтаныш сезімі тұратындығы, ал оның қайнар көзі - тарих пен мәдениет екендігі анық.
Жас қадамын басқан ел үшін салт-дәстүрінің атадан қалған асыл мұраларын келер ұрпаққа аманат ету, жалпы ұлттық құндылықтарымызды сақтау және барша халық игілігіне пайдалану - басты мақсатымызға айналғанына еш күмән жоқ. Сан ғасырлық тарихы бар еліміздің басынан өткен небір аласапыранның өзі құнды жәдігерлеріміздің бүгінгі күнге жетуіне кедергі бола алмағаны белгілі. Сол құндылықтарымызды сақтап, халық мүддесіне пайдалануды жүзеге асыру бүгінгі күні мемлекеттік архивтердің еншісінде.
1.2 АРХИВ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
Архив құқықтары
Республика аумағында меншiк нысанынан қарамастан барлық заңды тұлғалардың архивi iсi мен құжаттарды жүргiзудiң белгiленген тәртiбiн сақтауларына мемлекеттiк бақылау жасауды жүзеге асыруға;
Республика аумағында барлық заңды және жеке тұлғалардың Қазақстан Республикасы Архив қорының құжаттарын пайдаланудың тәртiбi мен нормасын сақтауларына мемлекеттiк бақылау жасауды жүзеге асыру;
Заңды және жеке тұлғалардың Қазақстан Республикасы Архив қорының құжаттарын және ондағы ақпараттарды пайдалану тәртiбiн белгiлеуге;
Заңда көзделген жағдайларда, сондай-ақ белгiленген тәртiппен заңды және жеке тұлғаларға шарттық негiзде қызмет көрсетуге құқығы бар.
Архив міндеттері
Қазақстан Республикасының Архив қорын қалыптастыру, Қазақстан халқының тарихы жөнiндегi шетелдердегi архив құжаттарының түпнұсқалары мен көшiрмелерiн табу, алу;
Құжаттардың сақталуын қамтамасыз ету;
Аса құнды iстер көшiрмелерiн сақтандыру қоры мен пайдалану қорын құру;
Құжаттарды орталықтандырылған мемлекеттiк есепке алуды жүзеге асыру;
Архив құжаттарының құндылығына мемлекеттiк сараптамадан жүргiзудi ұйымдастыру;
Архив қорының құжаттарын жан-жақты пайдалануды ұйымдастыру мен жариялауға қатысу;
Қазақстан Республикасы Архив қорының құрамына кiргiзуге жататын құжаттары бар ұйымдардың тiзбесiн анықтау;
Республикадағы архив iсi мен құжаттану саласындағы жұмысты мемлекеттiк реттеу;
Өз қызметi саласында заңдарды қолдану практикасын талдау және қорытындылау, оны жетiлдiру жөнiнде ұсыныстар әзiрлеу, заңдар мен өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң жобалары дайындауға қатысу;
Архив iсi саласында халықаралық байланыстарды жүзеге асыру;
1.3 ВЕДОМСТВОЛЫҚ АРХИВ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ
Мемлекеттік архивтің толықтырылу жайы ұйымда құжаттардың ведомствалық сақталу жайымен тікелей байланысты. Архив мекемелері қызметкерлерінің ұйымдарда, мекемелерде және кәсіпорындарда жүргізетін ұйымдық, әдістемелік және практикалық жұмыстары негізінен құжаттардың мемлекеттік архивтерге дер кезінде әзірленіп, тапсырылуын қамтамасыз етуді көздейді. Архив құжаттарын ведомствалық сақтау дегеніміз оларды нормативтік құжаттар арқылы белгіленген мерзімге дейін ұйымдар арқылы ведомстволық архивте сақтау деген сөз. Құжаттамаларды мемлекеттік ұйымдардың ведомствалық архивтерінде уақытша сақтау мерзімдерін анықтауда.
Мемлекеттік заңды тұлғалардың ведомствалық архивтерінде Қазақстан Республикасы Ұлттық архив қоры құжаттарын уақытша сақтау тәртібі мен мерзімі туралы Нұсқаулық басшылыққа алынады. Бұл нұсқаулық Қазақстан Республикасы Мәдениет, ақпарат және басқару жөніндегі комитет төрағасының 2000 жылғы 26 желтоқсандағы №83 бұйрығымен бекітілген. Осы Нұсқаулыққа сәйкес Ұлттық архив қоры құрамына жататын құжаттар ведомствалық архивтерде мынандай мерзімдер бойынша сақталады:
1) Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің, Қазақстан Республикасы Парламентінің, Қазақстан Репсубликасы Премьер - Министрі Кеңсесінің, Қазақстан республикасы Конституциялық Көңесінің, Қазақстан республикасы Орталық сайлау комиссиясының, Қазақстан Республикасы Жоғары Сотының, Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасының Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің, министрліктердің өзге де орталық атқару органдары мен ведомстваларының қызмет барысында түзілген құжаттар - 15 жыл;
2) министерстволарға, өзге де орталық атқару органдары мен ведомстваларына қарасты территориялық органдардың, басқа да мемлекеттік заңды тұлғалардың қызметі барысында түзілген құжаттар - 10 жыл;
3) жарғылық капиталында мемлекеттік меншік үлесі басым ұлттық компаниялар мен республикалық деңгейдегі өзге де мемлекеттік заңды тұлғалар қызметі барысында түзілген құжаттар - 10 жыл
4) өкілетті органдар мен атқару органдарының және арнайы экономикалық аймақтардағы жергілікті әкімшілік кеңестерінің қызметінде түзілген құжаттар - 10 жыл;
5) облыстық бағыныстағы мемлекеттік заңды тұлғалар (Астана және Алматы
қалалары) қызметінде түзілген құжаттар 10 жыл;
6) қалалық және аудандық бағыныстағы мемлекеттік жаңды тұлғалар қызметінде түзілген құжаттар - 5 жыл;
7) азаматтық хал актілерінің жазбалары, шаруашылық өмес бағыттағы журналдар, нотариалдық әрекеттерге байланысты жазбалар, жылжымайтын мүлік орталықтарының құжаттары мен сот істері - 75 жыл;
8) ғылыми-зерттеу бағытындағы, технологиялық және патенттік-лицензиялық бағыттағы құжаттамалар - 10 жыл;
9) тәжірибелік - конструкторлық құжаттамалар - 15 жыл;
10) жобалық құжаттамалар - 20 жыл;
11) картографиялық құжаттамалар - 25 жыл;
12) геодезиялық құжаттамалар - 25 жыл;
13) телеметрикалық құжаттамалар - 5 жыл;
14) машиналық негіздерге түсірілген құжаттар - 5 жыл;
15) киноқұжаттар, дыбысты құжаттар мен видеофонограммалар - 3 жыл;
16) фотоқұжаттар - 3 жыл
Мемлекеттік емес ұйымдағы жекеменшік архивте Ұлттық архив қоры құрамына жататын басқару құжаттамаларын уақытша сақтау мерзімге тиісті мемлекеттік архив мекемесі мен мемлекеттік емес ұйым арасында жасалатын өзара қарым-қатынас туралы және архив ісі мен басқаруды құжаттамалық қамтамасыз ету жөніндегі келісім шарт бойынша анықталады. Қазақстан Республикасының Ұлттық архив қоры және архивтер туралы заңы мен Қазақстан Республикасының Ұлттық архив қоры туралы ережелер бойынша Ұлттық архив қорына жататын құжаттар меншіктің қай формасында болғанына қарамастан орталықтандырылған мемлекеттік есепке алынуы тиіс. Ұлттық архив қоры құжаттарының сақталуын жүзеге асырушы заңды тұлғалар өкілетті орган белгіленген тәртіпте құжаттар құрамы туралы мәліметтер есебін жүргізіп, ол деректі облыстың жергілікті атқару органдарына ұсынып отырады.
Бұл құжаттарда көрініс тапқан ережелерді жүзеге асыру масқатында Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігіне қарасты Ақпарат және архив комитеті Қазақстан Республикасы Ұлттық архив қоры құжаттарын орталықтандырылған мемлекеттік есепке алу туралы Нұсқаулық әзірледі, сондай-ақ мемлекеттік архивтерді толықтыру көздері болып табылатын ұйымдарға тән ведомстволық және жеке меншік архивтерінде уақытша сақталатын Қазақстан Республикасы Ұлттық архив қоры құжаттарын орталықтандырылған мемлекеттік есепке алу ісін жүргізу жөнінде әдістемелік ұсынымдар жасады. Әдістемелік ұсынымдарда құжаттарды орталықтандырылған есепке алу ісін жүргізу туралы жалпы ережелер мен паспорттардың тиісті формаларын толтыру тәртібі көрініс тапқан.
Осы нормативтік құқықтық құжаттарға сәйкес мемлекеттік архивтерді толықтыру көздері болып табылатын ұйымдар жыл сайын паспорт формаларын толтырады және ұйым қызметі барысында түзілген құжаттар құрамына сәйкес бұл толтырылған паспорт формаларын үш жылда бір рет тиісті мемлекеттік архивке есептік жылдың 30 желтоқсанына дейін тапсырады. Ұйым архиві паспортының үш түрі бар: басқару құжаттамаларын сақтайтын ұйым архивінің паспорты; кинофотоқұжаттамаларды сақтайтын ұйым архивінің паспорты; тылыми-техникалық архивте сақтайтын ұйым архивінің паспорты. Ведомствалық архивте қандай құжаттар сақталатындығына байланысты осы паспорт түрлерінің біреуі немесе барлық үш түрі де толтырылады. Мемлекеттік архивтер өз кезегінде үш жылда бір рет толықтыру көздері болып табылатын ұйымдар архивтерінің жинақты паспорттарын жасап, оларды архивтер мен құжаттаманы басқару жөнідегі тиісті өкілетті мемлекеттік органға жөнелтеді. Толықтырушы ұйымдар архивтері паспорттарының жинақты мәліметтері Қзаақстан республикасы Ұлттық архив қоры құжаттарының құрамы мен мазмұны және оны толықтыру көздері туралы мәліметтер жинағына негіз болып табылады. Архив паспорты ведомствалық архивтің орталықтандырылған есебін жүргізу ісінде негізгі құжат болып табылады. Қазақстан Республикасы Ұлттық архив қорының көлемі, құрамы және сақталу жайы туралы деректердің шынайылығы паспорттау ісінің сапалы жүргізілуіне тікелей байланысты.
Паспорттарды толтыру бір қарағанда жұмыстың жай техникалық бір түрі секілді болып көрінуі мүмкін. Бірақ шын мәнінде олай емес. Бұл істің жүргізілуі көзеңі жыл соңына тура келеді. Ал ол қорытындылар шығару, ведомствалық архив жұмыстарына сараптау кезеңі болып табылады. Паспорттау ісін жүргізуге жыл бойына дайындық керек. Толықтыру көздері болып табылатын ұйымдарда құжаттау мен құжаттарды архивтік сақтау ісінің жайы мен күйін анықтау үшін жүргізілген кешенді істер номенклатурасыынң қорытынды жазбалары әрдайым талапқа сай жасал бермейтіндігін көрсетеді. Көбінде істің категориялары мен нақты саны жазылмай кетеді. Ведомствалық архивке құрылымдық бөлімшеден істерді қабылдау әрдайым тапсыру тізімделері бойынша жүргізіле бермейді, сондай-ақ ведомствалық архивте сақтаулы істердің бар-жоғын да тексеру де, барлық ұйымда бірдей талапқа сай емес және олардың нәтижелерін акті арқылы ресімдеу де ойдағыдай деп айту қиын. Ал паспорттарда келтірілетін мәліметтердің шынайылығы нақ осы жұмыстардың сапалы жүргізілуіне тікелей байланысты болмақ. Сонымен паспорттар мынадай есептік мәліметтері негізінде толықтырылады: құрылымдық бөлімшелердің істер тізімдемелері, ұйымның жинақты істер номенклатурасындағы қорытынды жазбалар, істердің жиынтық тізімдемесіндегі жылдық тараулар, құжаттардың келіп түсуі мен шығуын есепке алу журналдары, істердің бары мен жоғын және жайы мен күйін анықтайтын тексеру актілері.
Мәліметтер паспортқа тек ведомствалық архивтерде сақтаулы тұрғанқұжаттар бойынша ғана ендіріледі, яғни құрылымдық бөлімшелерде сақталған құжаттар есепке алынбайды. Осы орайда архивтен алынып уақытша пайдалануға берілген құжаттар бұған қосылмайтынын ескеру керек. Өз қызметі барысында басқару құжаттамаларын жасайтын ұйым архивінің паспортын толтыру тәртібіне келейік. Мұнда тек тұрақты сақталатын басқару құжаттамалары ұйымның істер номенклатурасындағы СТК деген белгісі бар істер мен жеке құрам бойынша құжаттар есепке алынады.
1.4 АРХИВТІК АНЫҚТАМА
Архивтік анықтамада мәліметтер архивтік құжаттардың мәтініне сәйкес келтіріледі. Алшақтық, сәйкес келмеу және атауының дәл келмеуі, атының, әкесінің атының, аты-жөнінің болмауы немесе олардың бірінің болуы жөнінде анықтаманың мәтінінде жақша ішінде түсіндіріледі. ("Құжатта солай", "Түпнұсқаның мәтінінде солай").
Архивтік анықтамаға ескертпеде құжат түпнұсқасы мәтінінің ерекшеліктері (түсініксіз жазылғаны, автордың түзеткені, бүлінуі салдарынан оқуға жарамайтыны) ескертіледі ("Түпнұсқаның мәтінінде осылай", "Мәтінде түсініксіз").
Архивтік анықтаманың мәтінінде архивтік құжаттардың архивтік анықтама жасауға негіз болған мазмұны бойынша өзгерістерге, түзетулерге, түсініктемелерге, орындаушының жеке тұжырымына жол берілмейді.
Архивтік анықтаманың соңында архивтік анықтаманы жасау үшін пайдаланылған архивтік құжаттардың сақтау бірліктерінің архивтік шифрі мен парақтар нөмірі, баспа басылымдары келтіріледі. Архивтік анықтаманың мәтінінде архивтік құжаттардың сақтау бірліктерінің архивтік шифрлары мен парақтар нөмірлерін әрбір факт немесе оқиға баяндалғаннан кейін бірден қоюға рұқсат етіледі.
Архивтік анықтама қандай жағдайда қажет?
Егер белгілі бір мәртебені растау немесе оны өзгерту қажет болса, архивтік анықтама қажет болуы мүмкін.
Бұл заңды күші бар және заңға сәйкес жасалған құжат, атап айтқанда: белгілі бір ұйымның (мемлекеттік немесе коммерциялық) бланкісінде және белгіленген тәртіппен. Коммерциялық кәсіпорындар мұндай анықтамаларды заңды негізде жұмыс істейтін өздерінің архив бөлімшелері болған жағдайда ғана бере алады. Әйтпесе, олар жарамсыз.
Анықтама үшін келесі себептер бойынша хабарласуға болады:
Зейнетке шыққан немесе қайта есептеген кезде. Бұл жағдайда Сізге Жалақы, еңбек өтілі туралы ақпарат көрсетілетін архивтік анықтама қажет. Қызметтің немесе жұмыстың барлық мерзімінің әр жылына арналған құжаттық растамалар ұсынылады. Егер мұндай ақпарат болмаса, сіз кәсіпорынның штат кестесі туралы анықтамаға, сондай-ақ қосымша төлемдер туралы бұйрықтарға жүгінуіңіз керек.
Қажет болған жағдайда еңбек өтілін растау. Нақты уақыт кезеңіне кәсіпорын құрамында жеке тұлғаның белгілі бір лауазымда болуына қатысты мәліметтер саны (нақты атауы көрсетіледі) тексеріледі. Барлық құжаттар расталмайды. Архивтік анықтама оның негізі жеке шоттар, мүшелік билеттер, есеп айырысу кітапшалары және т. б. болған кезде ғана заңды күшке ие болады.
Жылжымайтын мүлікпен әр түрлі операциялар кезінде, тіркеу туралы ақпарат қажет болған кезде. Бұл анықтама тұрғын үйде тіркелген барлық жеке тұлғаларды көрсетеді. Мәліметтер жазылымның қай жылы болғанын, оның қандай себептермен тоқтатылғанын (үзінді немесе өлім) және т.б. туралы хабарлайды, көбінесе мұндай анықтама сатылатын жылжымайтын мүлікке құқық иесінің жоқтығын растау үшін алынады.
Шетелдік компанияға жұмысқа орналасу кезінде. Шетелдік фирмалар жұмысқа қабылдау кезінде міндетті түрде жоғары білім алғаны туралы архивтік анықтаманы талап етеді. Бұл дипломның түпнұсқалығын растау үшін қажет. Құжатта ЖОО, мамандық, тыңдалған пәндер, оқуға қабылданған және бітірген күні, сондай-ақ диплом сериясы мен нөмірі туралы ақпарат көрсетіледі.
АРХИВ-2025 БАҒДАРЛАМАСЫ
Құжатсыз архив жоқ, архивсіз тарих жоқ, тарихсыз халық жоқ. Жаһандану заманында тарихқа табан тіремесе жадыңы сақтап қалу қиын. Қазіргі кезде ұлттық архив ісіне жаңаша көзқарас керек. Заман жаңа, мемлекетіміз жас. Уақыт архив қызметкерлеріне үлкен міндет жүктеп отыр. Өйткені, бұрынғы Орталықтың бұйрығын ғана орындап, бұйрықты тіршілік кешудің заманы өткен. Тәуелсіз елдің архиві де тәуелсіз. Тыңға түрен салғандай бұл салада республика архившыларының жасаған жұмыстары баршылық. Басқа елдердің архившыларымен тіл табысып, әріптестік, ынтымақтастықты дамытып, еліміздің тарихына қатысты құжаттар мен деректерді іздестіру, табу, өзіне көшірмелерін алу жоспарлы түрде 2000 жылдардан бастап жүргізіле бастады.
2018 жылы елімізде Архив-2025 жеті жылдық бағдарламасы бастау алды. Бұл бағдарлама негізінде ел қызметінде жүрген тарихшылар, мәдениеттанушылар мен деректанушылар отандық және шет елдік архивтермен тығыз қатынас орнатып, ұзақ мерзімді іздеу-зерттеу жұмыстарын жүзеге асыратын болады. Белгіленген жеті жыл уақыт аралығында жинақталған деректер мен құнды материалдар архивте сақталып қана қоймай, толықтай цифрланып, қалың жұртшылық назарына ұсынылатын болады. Яғни, Цифрлы Қазақстан бағдарламасымен тығыз байланыс орнатуы тиіс Архив - 2025 бағдарламасының атқарар жұмысы зор.
Ежелгі дәуірден қазіргі заманға дейінгі кезеңді қамтитын барлық отандық және шетелдік архивтер дүниесіне елеулі іргелі зерттеулер жүргізуге бағытталған Архив - 2025 жеті жылдық бағдарламасы. Архив - адамның, қоғамның және мемлекеттің басқару қызметінің сенімді серігі, керек деректі дер кезінде жинақтап, ақпаратты сақтаушы, жеткізуші мекеме. Архивті сақтау, оны түгендеу өркениетті елдердің үрдісі.
Архив-2025 бағдарламасы ұлт тарихын санаға сіңіруде Архивтің маңыздылығына, Архив қорын сақтау мен байытудың қажеттілігіне, Архивтің құдіретіне тағы да назар аудартып отыр.
Архив-2025 бағдарламасын іске асыру бойынша үйлестіру және әдістемелік жұмыстарын жүргізу, мемлекеттік органдармен, архивтермен, университеттермен, институттармен, ғылыми қауымдастықпен бірге ұлттық тарихты тереңінен тұтас қарауға мүмкіндік беретін отандық және халықаралық архивтердің құжаттары негізінде ғылыми зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру мақсатында Ұлттық архив және Сирек кітаптар мен қолжазбалар орталығы жанынан Архив-2025 ғылыми-әдістемелік орталығы құрылды. Республикалық, облыстық, қалалық архив басшыларынан жұмыс тобы құрылып, іс-шаралар жоспары бекітілді. Мақсат айқын, жүктелген міндет салмақты, жұмыс басталып кетті.
Тұңғыш Президент мектептер мен барлық өңірлердегі өлкетану музейлерінің жанынан тарихи-археологиялық қозғалыстар құру керек екенін де айтты.
Ұлт тарихын санаға сіңіру барша қазақстандықтардың бойында өз бастауларына деген ортақ сезім қалыптастырады, - деп жазды Елбасы.
Өз жеріміздегі және алыс-жақын шет елдердегі қазақ тарихына қатысы бар мәдени, рухани құндылықтарымыз, археологиялық және сәулет туындылары, жазба және көркем әдебиет қолжазбалары жинақталып елімізге әкелініп, том-том кітаптарға топтастырылды. Мемлекет қазынасынан жылма-жыл қомақты қаржы бөлініп отырды. Осыған сәйкес атқарылған жұмыстар да қыруар. Қазақ тарихы мен мәдениетіне 500 мыңға тарта құжат қосылды. Бірақ, ғалымдар Ватикан архивтерінен деректер іздеп шарқ ұрғанымен, мына тұрған көршілес жатқан Өзбекстан Республикасының архивінен мардымды құжат ала алмаған. Осы олқылықтың орнын толтыруда Архив-2025 бағдарламасының маңызы зор.
Осы орайда Мемлекет басшысы ежелгі дәуірден қазіргі заманға дейінгі кезеңді қамтитын барлық отандық және шетелдік архивтер дүниесіне елеулі іргелі зерттеулер жүргізу үшін Архив-2025 жеті жылдық бағдарламасын жасау қажет екенін айтты.
Тәуелсіздік жылдарында халқымыздың өткенін зерттеуге қатысты ауқымды жұмыстар атқарылды. Еліміздің тарихи жылнамасындағы ақтаңдақтарды қайта қалпына келтіруге жол ашқан Мәдени мұра бағдарламасы табысты іске асырылды. Бірақ, бабаларымыздың өмірі мен олардың ғажап өркениеті жөніндегі көптеген деректі құжаттар, әлі де болса, ғылыми айналымға түскен жоқ. Олар әлемнің бүкіл архивтерінде өз іздеушісі мен зерттеушісін күтіп жатыр. Сондықтан, ежелгі дәуірден қазіргі заманға дейінгі кезеңді қамтитын барлық отандық және шетелдік архивтер дүниесіне елеулі іргелі зерттеулер жүргізу үшін Архив-2025 жеті жылдық бағдарламасын жасауымыз қажет деп санаймын, - деп жазды Нұрсұлтан Назарбаев мақаласында.
Президент бұл жобаны жүзеге асыру барысында тарихшылардан, деректанушылар мен мәдениеттанушылардан құрылған арнайы топтардың отандық және шетелдік ірі архивтермен өзара жүйелі әрі ұзақ мерзімді ықпалдастықта болып, іздеу-зерттеу жұмыстарын жүргізуіне баса мән беру керек екенін айтты.
Қай жағынан болсын, бұл маңызды жұмыс мемлекет есебінен атқарылатын академиялық туризмге айналмауға тиіс. Архив деректерін тек жинақтап қана қоймай, барлық мүдделі зерттеушілер мен қалың жұртшылыққа қолжетімді болуы үшін оларды белсенді түрде цифрлық форматқа көшіру қажет. Өз тарихына деген мақтаныш сезімін ұялатып, отаншылдық тәрбие беру мектеп қабырғасынан басталуға тиіс. Сондықтан, мектептер мен барлық өңірлердегі өлкетану музейлерінің жанынан тарихи-археологиялық қозғалыстар құру маңызды. Ұлт тарихын санаға сіңіру барша қазақстандықтардың бойында өз бастауларына деген ортақтық сезімін қалыптастырады, - деп жазды Президент.
Архив-2025 ғылыми-әдістемелік орталығы ҚР Мәдениет және спорт министрлігі Қазақстан Республикасының Ұлттық архивінің жанынан құрылған.
Орталықтың мақсаты - Елбасының Ұлы даланың жеті қыры мақаласында айтылған Архив-2025 бағдарламасын іске асыру бойынша үйлестіру және әдістемелік жұмыстарын жүргізу, мемлекеттік органдармен, архивтермен, университеттермен, институттармен, ғылыми қауымдастықпен бірге ұлттық тарихты тереңінен тұтас қарауға мүмкіндік беретін отандық және халықаралық архивтердің құжаттары негізінде ғылыми зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру.
Міндеттері - еліміздің архивтері мен ғалымдардың шетелден әкелген архив құжаттарын инвентаризациялау; қайтарылған архивтік құжаттардың бірыңғай базасын құру; Архив-2025 бағдарламасы шеңберінде іс-шараларды жүзеге асыру бойынша шетел архивтерімен өзара ынтымақтастық механизмін құру, ведомствоаралық үйлестіру және барлық деңгейдегі мемлекеттік органдармен және ғылыми қауымдастықпен бірлесіп жұмыс жүргізу.
Сонымен қатар, Орталық отандық және шетелдік ірі архивтермен жүйелі және ұзақ мерзімді өзара ынтымақтастық бойынша тарихшылардың, ғалымдардың, архивистердің арнайы топтарының іздестіру-зерттеу жұмыстарына әдістемелік қолдау көрсетеді. Жалпы Архив-2025 бағдарламасы аясында архив материалдарын анықтау, жинау, жүйелеу, жариялау; қайтарылған архивтік құжаттарды цифрлық форматқа айналдыру; іздеу және зерттеу жұмыстарының материалдары негізінде кітаптар, анықтамалықтар, жинақтар, каталогтар шығару жұмыстары жоспарланған.
Архив-2025 шеңберінде жобалық жұмыстар, ғылыми зерттеулер университеттермен, зерттеу орталықтарымен, жергілікті атқарушы органдармен бірлесе отырып, ведомствоаралық және халықаралық ынтымақтастық бойынша кезең-кезеңмен жүзеге асырылады.
Архив саласының нормативтікқұқықтық базасына өзгерістер енгізілгеннен кейін, сондай-ақ Архив-2025 мемлекеттік бағдарламасының жүзеге асырылуына байланысты Ұлттық архив қоры және архивтер туралы Қазақстан Республикасының Заңына толықтырулар мен нақтылаулар енгізу қажет болуы мүмкін.
АРХИВ-2025 БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ МАҚСАТЫ
Мемлекет басшысының Ұлы даланың жеті қыры мақаласы Қазақстанның бай тарихын кеңінен танытып, насихаттауға бағытталған. Еліміздің тарихын одан әрі зерттеу және архив саласын кешенді дамыту мақсатында Архив - 2025 жобасы ұсынылды. Бұл, тарихымызды түгендеуге мол мүмкіндік бермек, дейді сала қызметкерлері.
Архив-2025 жеті жылдық жобасын іске асыру ғалымдарға, тарихшыларға, архивтерге жүтелген үлкен жауапкершілік болып табылады. Бұл бағдарлама отандық және шетелдік архивте сақталған Қазақстан тарихына қатысты құжаттарды анықтауға мүмкіндік береді. Дегенмен, деректерді тек жинап қоймай, барлық жұртшылыққа қолжетімді болу үшін оларды белсенді түрде цифрлы форматқа көшіру қажет, деп Елбасы өз мақаласында атап өтті.
Архив қызметкерлерінің айтуынша, аталмыш бағдарламаның арқасында, көптеген маңызды құжаттар мен деректер табылып, облыстық архив қызықты, әрі тың мәліметтермен толыққан.
Ендігі мақсат - архивтегі мәліметтерді цифрландырып, көпетеген жоспарларды жүзеге асыру. Мемлекет басшысы өз еңбегінде Қазақ елі болып қалыптасу жолындағы маңызды жеті жайтқа тоқталып өтті. Ал, бұл ұлт тарихын барша Қазақстандықтардың бойына сіңірудің бірден бір жолы болмақ.
Архив-2025 жобасы - бұл біздің тарихымызды жүйелеу, соның ішінде оны өз бетінше зерделеу мүмкіндігі. Әр мемлекетте тарихи саясат туралы түсінік бар.
Елбасы ұсынған Архив-2025 жобасы дүниежүзі қазақтарының тарихына қатысты барлық деректерді жинауға мүмкіндік береді. Бұл бірегей жоба жүзеге асырылғанда, біз еліміздің жаңа тарихының куәгері боламыз.
Шындығында, біз өзіміздің тарихи санамызды қайта жаңғыртып ежелгі тарихымыз, ежелгі дүние тарихы, орта ғасырлар тарихы, жаңа тарих туралы мәліметтер жинасақ қана өз тарихымызды жүйелей аламыз.
Мақсаты: жетіспейтін тарихи деректерді қалпына келтіру мақсатында отандық және шетел архивтерінде іргелі зерттеулер жүргізу.
2019 жылғы 20 желтоқсанда Үкіметтің қаулысымен Ұлттық архив қорын отандық және шетелдік архивтерде, музейлерде, кітапханаларда және ғылыми орталықтарда сақталатын Қазақстан тарихы бойынша құжаттармен толықтыруға және ғылыми айналымға енгізуге бағытталған Архив-2025 жобасын іске асыру жөніндегі 2020-2025 жылдарға арналған кешенді іс-шаралар жоспары қабылданды.
Архив-2025 жобасын іске асыру жөніндегі кешенді іс-шаралар жоспары 68 тармақтан тұрады, 14,1 млрд. теңге қарастырылған. Соның ішінде: республикалық бюджет - 3,96 млрд. теңге, жергілікті бюджет - 10,14 млрд. теңге. Архив-2025 жобасын іске асыру жөніндегі кешенді іс-шаралар жоспарының қаражаты 2019 жылғы 27 тамызда РБК шешімімен тұжырымдамалық түрде қолдау тапты. Алайда бюджеттік өтінім 2020 жылғы 2 сәуірдегі РБК отырысында оң қорытынды алған жоқ.
Кешенді жоспардың негізгі бағыттары - саланың нормативтік құқықтық базасын жетілдіру (ҚР Ұлттық архив қорының құжаттық ақпаратының бірыңғай жіктеуішін әзірлеу, Архивші күнін қосу, ведомстволық марапатты немесе құрметті атақты бекіту), Ұлттық архив қорын шетелдік архивтерден, музейлерден, кітапханалар мен ғылыми орталықтардан Қазақстан тарихы бойынша жаңа құжаттық дереккөздерімен толықтыру, оларды ғылыми айналымға енгізу, цифрлық өркениет жағдайында ақпараттық-зияткерлік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бөлімше: Қызмет көрсету, экономика және өнер
Мамандықтың коды және атауы:
0510000 - Іс қағаздарын жүргізу және мұрағаттану
Алматы 2021 ж.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
АЛМАТЫ ҚАЛАСЫ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫНЫҢ
АЛМАТЫ КӨПСАЛАЛЫ КОЛЛЕДЖІ КМҚК
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛЕДІ
Директордың ғылыми және оқу-әдістемелік жұмыстары жөніндегі орынбасары
___________ Ж. Нусипжанова
____ __________ 20 ___ г.
ҚОРҒАУҒА ЖІБЕРІЛЕДІ
Директордың ғылыми және оқу-әдістемелік жұмыстары жөніндегі орынбасары
___________ Ж. Нусипжанова
____ __________ 20 ___ г.
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Архив - тарих сақтаушысы
Мамандықтың коды және атауы:
0510000 - Іс қағаздарын жүргізу және мұрағаттану
Біліктілігі: 051003 3 - Архивариус
Орындаған: ____________________ Өлмесова Ақжібек .
Жетекшісі: ____________________ М. С. Бекбергенова
Алматы 2021 ж.
МАЗМҰНЫ
СБЕТІ.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1
АРХИВТІҢ МАҢЫЗЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
1.1
Адамдарға архив не үшін қажет?
1.2
1.3
Архивтің құқықтары мен міндеттері
Ведомстволық архив қызметінің ұйымдастырылуы
2
АРХИВ-2025 БАҒДАРЛАМАСЫ - ТӨЛ ТАРИХТЫ ТҮГЕНДЕУДІҢ ЗОР МҮМКІНДІГІ
2.1
Архив-2025 бағдарламасының мақсаты
2.2
2.3
2.4
Құнды мұраларды жаңғыртудың жаңа кезеңі
Цифрландырудағы серпіліс
Цифрланудың пайдасы
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Адамның рухани өміріндегі ең жаман нәрсе - бұл өз халқының тарихы мен мәдениетін білмеу. Архив ісіне жүктелетін жауапкершілік орасан зор. Архив - бұл өткен, қазіргі және болашақтың байланысы. Архивтің арқасында уақыт байланысы, мәдениет пен қоғамдық өмірдің даму тарихы сақталады. Бұл архивтің мәдени-тарихи ақпарат көзі ретіндегі маңызы. Біз халықтарымыздың рухани мәдениетінің бай тарихы мен бірегей этномәдени дәстүрлері бар екенін мақтан тұтамыз керек.
Архив - тарихи шежіре қоймасы ғана емес, сонымен қоса әрбір ұлт тарихының қазынасы. Ата-бабаларымыздың тарихын ғана емес, олардың арман-тілегін, ақыл-ойын, даналығы мен даралығын, парасаты мен үлгі-өнеге өсиеттерін сақтап отыратын киелі орын. Қазақстан архивтерінің мемлекет тарихының қалыптасудағы рөлі өте зор. Олар халықтың құжаттық жадын бір талдап жинап, өскелең ұрпақ үшін сақтайды.
Халық пен ел тарихындағы құнды жазба деректерді жинастырып сақтау ісіне әуелгі замандардан бері мемлекеттік деңгейде мән беріліп келеді. Қазір де архивтерде мәңгілікке сақталатын тарихи деректер - мемлекеттің ішкі-сыртқы жағдайы, саяси-идеологиялық қатынастары туралы құжаттар ұлттық байлықтың бір бөлігі ретінде қорғалады. Қазақстанның мемлекеттік архивтері де ел тарихының елеулі кезеңдеріне, тарих пен мәдениеттің деректі ескерткіштеріне, сондай-ақ белгілі тұлғалардың өмірі мен қызметіне қатысты жәдігерлер жинақтап отыр. Алайда архивтердің сақталуы және қоғам мен мемлекет мүддесі үшін барынша белсенді пайдаланылуы салада қалыптасқан түрлі түйткілдер салдарынан біршама кенжелеп қалғаны жасырын емес.
Архив әсте шаң басқан қағаздардың жиналып тұратын орны емес. Ол - тарихтың көмбесі, өткен күндердің парақтары сақталған қасиетті мекен. Өкініштісі сол, тәуелсіздік алғанға дейін төл тарихымызға қатысты деректерді толық игере алмадық. Қаншама құнды дүниелер ұстағанның қолында кетті. Қолда бар деректерді қорытуға саясат та салқынын тигізді. Мемлекет басшысының Ұлы даланың жеті қыры мақаласында айтылған Архив-2025 жобасы бабаларымыз жүріп өткен шежірелі жолды зерделеуге жол ашатынымен де құнды болып отыр.
Тарихқа көз салсақ, қазақ жеріндегі алғашқы архив 1794 жылы батыс өңірдегі Ішкі Ордада жұмыс істей бастаған. 1876 жылы Бөкей ханның тапсырмасымен архив үйінің арнайы ғимараты салынды. Оған дейін құжаттарды сақтау ісіне мән берілмей келген еді. Бүгінде архив ісі қалыптасып, тарихты танудың жаңа кезеңіне аяқ бастық. Алайда, ашылмаған ақиқаттар әлі көп. Архив-2025 жобасы осы олқылықтың орнын толтырар деген үміт басым.
АРХИВ ДЕГЕНІМІЗ НЕ?
Әр адам архивтердің бар екендігі туралы естиді, бірақ бәрі бірдей олар үшін не қажет деген сұраққа нақты жауап бере алмайды. Алдымен Архив деген не? деген сұраққа жауап берейік.
Архив - тарихи маңызы бар құжаттар сақталатын арнаулы мекеме. Мекемелердің ескі құжаттарын сақтайтын бөлімі немесе жеке тұлғаның өмірі мен қызметіне байланысты жинақталған жәдігерлер жиынтығы да архив делінеді.
Сонымен, архивтің негізгі функциясы - құжаттарды сақтау. Бірақ әр түрлі құжаттардың сақтау мерзімі әртүрлі. Мысалы, тарих үшін құнды болып табылатындар мәңгі сақталады.
Әдетте, архивтер тұрақты немесе ұзақ мерзімді сақтау үшін олардың мәдени, тарихи немесе дәлелді құндылығы негізінде таңдалған жазбалардан тұрады. Архив жазбалары әдетте жарияланбайды және көптеген бірдей көшірмелері болуы мүмкін, кітаптардан немесе журналдардан айырмашылығы әрдайым ерекше. Бұл архивтер кітапханалардан олардың функциялары мен ұйымдастырылуы жағынан айтарлықтай ерекшеленетінін білдіреді, дегенмен архив коллекцияларын кітапхана ғимараттарынан жиі табуға болады.
Жазба деректерді жинастырып сақтау ісі тұңғыш рет Мысырда, Қытайда, Ежелгі Грекияда, Римде, тағы басқа елдерде мемлекет дәрежеде қолға алынды. Қазақстанда дербес архивтің пайда болуы Бөкей ордасы архивімен байланысты (18 ғасыр). Қазақстандағы архив жүйесі (республика, салалық, аймақтық, т.с.с.) негізінен 20-ғасырдың 20 - 30-жылдары қалыптасты. Ұлттық архив ісінің бастауында А. Байтұрсынұлы, С. Сейфуллин, М. Жолдыбаев сынды мәдениет қайраткерлері тұрды. Мемлекет А. 1921 - 38 жылы Қазақ АКСР-і Халық ағарту халкоматының, 1938 - 58 жылы Қазақ КСР-і Ішкі Істер халкоматының қарамағында болды, 1958 жылдан Министрлер кеңесіне бағындырылды. Облысы, ауданы архив жергілікті әкімшіліктерге қарады. Архив қызметінің басты бағыттары: қор жинақтау, құжаттардың сақталуын қамтамасыз ету, қор құрамын зерттеп, жүйелеу, ғылым анықтамалар мен көрсеткіштер жасау; құжаттарды пайдалануды ұйымдастыру және жария ету. КСРО дәуірінде архив социализмді дәріптеудің идеологиялық құралы болды. Республикадағы барлық құжаттар айналымының 10%-ға жуығы коммунистік құндылықтар тұрғысынан мұқият сұрыпталып, мемлекет сақтауға - архивке жинақталды. Құжаттардың біржақты іріктелуінің салдарынан Қазақстанның шынайы тарихын бейнелейтін аса бағалы деректер архивке түспей, біржола жойылып отырды. Ал архив қорындағы құжаттардың басым бөлігі түрлі жасанды шектеулер қою арқылы зерттеушілерге берілмеді. Қазіргі архивтерде дәстүрлі қағаз құжаттардың түпнұсқаларымен және көшірмелерімен қатар фото-киноматериалдар, дыбыстық және бейнежазбалар, ақпараттың барлық жәдігерлер түрлері сақталады. Архивтерде мәңгілік мерзімге сақталып, қорғалатын тарихи деректер - мемлекеттің ішкі-сыртқы жағдайы, экономика, саяси-идеология қатынастары туралы құжаттар Ұлттық байлықтың бір бөлігі болып табылады. Тәуелсіз Қазақстан архивінің қызметіне халықаралық байланыстардың артуы оң ықпалын тигізіп отыр.
1998 жылы 22 желтоқсанда Ұлттық архив қоры және архивтер туралы заңы жарық көрді. Архивтің жаңа дәуіріне, оның өркендеуі мен дамуына айқын жол ашқан 1998 жылғы Ұлттық архив қоры және архивтер туралы заңының талаптарына сай жұмыс істеу біздің міндетіміз әрі мұратымыз деп білеміз. Қазіргі таңда архив саласына айрықша көңіл бөлініп, құжаттарды мемлекеттік сақтауға қабылдауда - қолданыстағы Ұлттық архив қоры және архивтер туралы заң жобасына бүгінгі күн талабына сай өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Қазақстан Республикасының Ұлттық архив қоры Қазақстан халқының тарихи-мәдени мұрасының ажырамас бөлігі болып табылады және оны Қазақстан Республикасының ұлттық игілігі ретінде мемлекет қорғайды. Еліміздегі барлық архивтер төл заң аясында атқарылған барлық қызметтерін айқындаған және мемлекет пен азаматтар мүддесін абыроймен атқарып келеді. Кең байтақ еліміздің әр даласының, әрбір тасының өшпес тарихы бар. Соны жинақтау, сақтау және қорғау әрбір архивистің борышына айналғаны сөзсіз.
Ұлттық архив ұлт мұрасының алтын ордасы, төл тарихымыздың алып діңгегі екені баршаға аян. Осы заңымызға сәйкес Түркістан қалалық мемлекеттік архивінде мемлекеттік сақтауға өткен құжаттардың тізімдері, тізімдемелері мен сақтау бірліктері, қор карточкалары электрондық жүйеде жасалынған. Архивтің материалдық-техникалық базасы жылдан жылға нығаюда: принтер, сканерлер, жиһаз, қоймада ылғалдылық пен температураны өлшейтін құралдармен жабдықталған. Құжаттар әлеуметтік-құқықтық сипаттағы азаматтардың өтінішін қанағаттандыру үшін кеңінен пайдаланылады. Сақтаудағы құжаттардан адамдарға еңбек өтілі, еңбек ақысы жөнінде анықтамалар беріледі. Тіпті архивке келмей-ақ сұрауды электрондық пошта, интернет арқылы жолдап, архивтік анықтама алуда.
АДАМДАРҒА АРХИВ НЕ ҮШІН ҚАЖЕТ?
Біздің өмірімізде үнемі өзгерістер болып тұрады: балалар туады, жақын адамдар дүниеден өтеді, жұмыс пен тұрғылықты жерлер өзгереді, біз жаңа үйлер саламыз. Мұның бәрі қазіргі кезде қағаздарға бекітілген. Адам барлық құжаттарды ұзақ уақыт сақтай алмайды. Мұнда жағдайда архивтер көмекке келеді.
Біріншіден, әр адамда белгілі бір жеңілдіктерді тіркеуге арналған құжаттарға қатысты сұрақтар туындауы мүмкін. Мәселен, зейнетке шыққан кезде жұмыс өтілін жиі растауға тура келеді. Бұл жерде Архив көмекке келеді - бастысы қандай да бір ұйымның құжаттары қай архивте сақталатынын білу.
Екіншіден, архивтерде тарихи-деректемелік мұра болашақ ұрпақ үшін сақталады. Архив мекемелерінде революцияға дейінгі, кеңестік және тіпті қазіргі заманның құжаттары сақталады. Сонымен қатар, жеке тектік қорлар бар, оларда аймақтар мен елдің атақты қайраткерлерінің құжаттары сақталған.
Үшіншіден, архив құжаттары шежіре құрастыруда үнемі көмекші болып табылады. Олардан сіз кез-келген кезеңге арналған шежірені құрастыруға арналған ақпаратты таба аласыз.
Төртіншіден, архив құжаттардағы ақпараттарды табуға ғана емес, оларды сақтауға да көмектеседі! Архив жеке шығу тегі бойынша құжаттарды сақтауға қабылдайды. Әрине, таңдау белгілері бар - барлық өткізілген құжаттар құндылығын тексеруден өтеді. Мысалы, Ұлы Отан соғысы кезеңіндегі құжаттар - фотосуреттер, хаттар, марапаттау құжаттары, оқиғаларға қатысушылардың естеліктері құнды болуы мүмкін.
Құжаттарды тапсырушылар үшін бұл жағдайда қандай артықшылықтар бар (архивтік терминологияда мұндай адамдар қор иелері деп аталады)? Шынында да көптеген артықшылықтар бар. Бұл құжаттардың ұзақ жылдар бойы сақталуына кепілдік беріледі - архив қызметкерлері олардың жағдайын бақылайды: оларды уақытында қалпына келтіреді, зеңнен, шаңнан және жойылудан сақтайды.
Әрине, Қор қызметкерлері мен олардың туыстары үшін берілген құжаттар әрқашан қол жетімді болады. Сонымен қатар, қазіргі заман жағдайында, егер түпнұсқаны сақтауға бергісі келмесе, архив құжаттардың электрондық көшірмелерін де қабылдайды.
Сонымен архивтер:
1. Елдің, аймақтың, мекеменің және отбасының тарихын сақтайды;
2. Болашақ ұрпаққа тарихи және деректемелік мұраларды жеткізеді;
3. Тарихты зерттеу және ғылыми еңбектер жазуға көмектеседі;
4. Азаматтарға белгілі бір жеңілдіктерді (еңбек өтілі, қандай да бір әлеуметтік-құқықтық қатынастардың пайда болуы және басқалары) растай алатын әлеуметтік-құқықтық сипаттағы құжаттарды алуға жәрдем береді.
Архив - адамдардың дүниетанымын және өскелең ұрпақтың ұлттық мақтанышын қалыптастыруда маңызды рөл атқаратын үлкен рухани қабат. Ол жалпыадамзаттық жадының сақтаушысы. Жад, тар-ождан, адамгершілік және мәдениеттің негізі. Жадты қорғау және сақтау - бұл біздің ұрпақтар алдындағы ұлттық моральдық парызымыз. Тек осындай көзқараспен ғана рухани-адамгершілік құндылықтарды байытып, ұлттық рухты тарихи сананың әлеуметтік-мәдени феномені ретінде қалыптастыруға ықпал еткен ұлы адамдардың есімдерін ұрпақтан-ұрпаққа сақтауға және беруге болады.
Зерттеу нәтижесінде бірқатар қорытынды жасауға болады:
Архивтер - бұл бүгінгі күнді кеткенмен байланыстыратын таптырмас нақты жіптер. Жақсы ұйымдастырылған және дұрыс жабдықталған олар - біздің "өткен туралы жаңа біліміміздің" шарты болып табылады, оны қазіргі ғылым айтарлықтай байытып, нақтылай алады.
Архивтік құжаттар қоғам дамуының барлық аспектілері туралы шынайы ақпараттың маңызды көзі болып табылады. Архив көздеріне отандық және шетелдік зерттеушілер үнемі жүгінуде.
Архивтер - ғасырлар бойы жинақталған өркениет тәжірибесінің репозиторийлері. Олар бұл тәжірибені барлығына жасайды, соның ішінде тарихи зерттеулердің негізін ұсынады.
Архивтік ақпаратқа қол жеткізу арқылы тарихшылар, өлкетанушылар өткеннің фактілерін жарыққа шығаруға және жас ұрпақтың елдер мен бүкіл адамзаттың тарихы мен дәстүрлеріне деген қызығушылығын дамытуға мүмкіндік алады.
Тарих үшін еліміздің құжаттық байлығын сақтау және сақтау - мемлекеттік және мемлекеттік емес архивтердің, қоғамдық ұйымдардың, Қазақстан азаматтарының маңызды міндеті және, әрине, Қазақстанның барлық деңгейдегі архив қызметінің міндеті.
Қазақстан халқы тәуелсіздігін алғалы бері ел тарихында елеулі өзгерістердің куәсі болып келе жатқаны анық. Қай заманда, қандай қоғамда болмасын, отаншылдықтың бастауында ұлттық мақтаныш сезімі тұратындығы, ал оның қайнар көзі - тарих пен мәдениет екендігі анық.
Жас қадамын басқан ел үшін салт-дәстүрінің атадан қалған асыл мұраларын келер ұрпаққа аманат ету, жалпы ұлттық құндылықтарымызды сақтау және барша халық игілігіне пайдалану - басты мақсатымызға айналғанына еш күмән жоқ. Сан ғасырлық тарихы бар еліміздің басынан өткен небір аласапыранның өзі құнды жәдігерлеріміздің бүгінгі күнге жетуіне кедергі бола алмағаны белгілі. Сол құндылықтарымызды сақтап, халық мүддесіне пайдалануды жүзеге асыру бүгінгі күні мемлекеттік архивтердің еншісінде.
1.2 АРХИВ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
Архив құқықтары
Республика аумағында меншiк нысанынан қарамастан барлық заңды тұлғалардың архивi iсi мен құжаттарды жүргiзудiң белгiленген тәртiбiн сақтауларына мемлекеттiк бақылау жасауды жүзеге асыруға;
Республика аумағында барлық заңды және жеке тұлғалардың Қазақстан Республикасы Архив қорының құжаттарын пайдаланудың тәртiбi мен нормасын сақтауларына мемлекеттiк бақылау жасауды жүзеге асыру;
Заңды және жеке тұлғалардың Қазақстан Республикасы Архив қорының құжаттарын және ондағы ақпараттарды пайдалану тәртiбiн белгiлеуге;
Заңда көзделген жағдайларда, сондай-ақ белгiленген тәртiппен заңды және жеке тұлғаларға шарттық негiзде қызмет көрсетуге құқығы бар.
Архив міндеттері
Қазақстан Республикасының Архив қорын қалыптастыру, Қазақстан халқының тарихы жөнiндегi шетелдердегi архив құжаттарының түпнұсқалары мен көшiрмелерiн табу, алу;
Құжаттардың сақталуын қамтамасыз ету;
Аса құнды iстер көшiрмелерiн сақтандыру қоры мен пайдалану қорын құру;
Құжаттарды орталықтандырылған мемлекеттiк есепке алуды жүзеге асыру;
Архив құжаттарының құндылығына мемлекеттiк сараптамадан жүргiзудi ұйымдастыру;
Архив қорының құжаттарын жан-жақты пайдалануды ұйымдастыру мен жариялауға қатысу;
Қазақстан Республикасы Архив қорының құрамына кiргiзуге жататын құжаттары бар ұйымдардың тiзбесiн анықтау;
Республикадағы архив iсi мен құжаттану саласындағы жұмысты мемлекеттiк реттеу;
Өз қызметi саласында заңдарды қолдану практикасын талдау және қорытындылау, оны жетiлдiру жөнiнде ұсыныстар әзiрлеу, заңдар мен өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң жобалары дайындауға қатысу;
Архив iсi саласында халықаралық байланыстарды жүзеге асыру;
1.3 ВЕДОМСТВОЛЫҚ АРХИВ ҚЫЗМЕТІНІҢ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ
Мемлекеттік архивтің толықтырылу жайы ұйымда құжаттардың ведомствалық сақталу жайымен тікелей байланысты. Архив мекемелері қызметкерлерінің ұйымдарда, мекемелерде және кәсіпорындарда жүргізетін ұйымдық, әдістемелік және практикалық жұмыстары негізінен құжаттардың мемлекеттік архивтерге дер кезінде әзірленіп, тапсырылуын қамтамасыз етуді көздейді. Архив құжаттарын ведомствалық сақтау дегеніміз оларды нормативтік құжаттар арқылы белгіленген мерзімге дейін ұйымдар арқылы ведомстволық архивте сақтау деген сөз. Құжаттамаларды мемлекеттік ұйымдардың ведомствалық архивтерінде уақытша сақтау мерзімдерін анықтауда.
Мемлекеттік заңды тұлғалардың ведомствалық архивтерінде Қазақстан Республикасы Ұлттық архив қоры құжаттарын уақытша сақтау тәртібі мен мерзімі туралы Нұсқаулық басшылыққа алынады. Бұл нұсқаулық Қазақстан Республикасы Мәдениет, ақпарат және басқару жөніндегі комитет төрағасының 2000 жылғы 26 желтоқсандағы №83 бұйрығымен бекітілген. Осы Нұсқаулыққа сәйкес Ұлттық архив қоры құрамына жататын құжаттар ведомствалық архивтерде мынандай мерзімдер бойынша сақталады:
1) Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің, Қазақстан Республикасы Парламентінің, Қазақстан Репсубликасы Премьер - Министрі Кеңсесінің, Қазақстан республикасы Конституциялық Көңесінің, Қазақстан республикасы Орталық сайлау комиссиясының, Қазақстан Республикасы Жоғары Сотының, Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасының Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің, министрліктердің өзге де орталық атқару органдары мен ведомстваларының қызмет барысында түзілген құжаттар - 15 жыл;
2) министерстволарға, өзге де орталық атқару органдары мен ведомстваларына қарасты территориялық органдардың, басқа да мемлекеттік заңды тұлғалардың қызметі барысында түзілген құжаттар - 10 жыл;
3) жарғылық капиталында мемлекеттік меншік үлесі басым ұлттық компаниялар мен республикалық деңгейдегі өзге де мемлекеттік заңды тұлғалар қызметі барысында түзілген құжаттар - 10 жыл
4) өкілетті органдар мен атқару органдарының және арнайы экономикалық аймақтардағы жергілікті әкімшілік кеңестерінің қызметінде түзілген құжаттар - 10 жыл;
5) облыстық бағыныстағы мемлекеттік заңды тұлғалар (Астана және Алматы
қалалары) қызметінде түзілген құжаттар 10 жыл;
6) қалалық және аудандық бағыныстағы мемлекеттік жаңды тұлғалар қызметінде түзілген құжаттар - 5 жыл;
7) азаматтық хал актілерінің жазбалары, шаруашылық өмес бағыттағы журналдар, нотариалдық әрекеттерге байланысты жазбалар, жылжымайтын мүлік орталықтарының құжаттары мен сот істері - 75 жыл;
8) ғылыми-зерттеу бағытындағы, технологиялық және патенттік-лицензиялық бағыттағы құжаттамалар - 10 жыл;
9) тәжірибелік - конструкторлық құжаттамалар - 15 жыл;
10) жобалық құжаттамалар - 20 жыл;
11) картографиялық құжаттамалар - 25 жыл;
12) геодезиялық құжаттамалар - 25 жыл;
13) телеметрикалық құжаттамалар - 5 жыл;
14) машиналық негіздерге түсірілген құжаттар - 5 жыл;
15) киноқұжаттар, дыбысты құжаттар мен видеофонограммалар - 3 жыл;
16) фотоқұжаттар - 3 жыл
Мемлекеттік емес ұйымдағы жекеменшік архивте Ұлттық архив қоры құрамына жататын басқару құжаттамаларын уақытша сақтау мерзімге тиісті мемлекеттік архив мекемесі мен мемлекеттік емес ұйым арасында жасалатын өзара қарым-қатынас туралы және архив ісі мен басқаруды құжаттамалық қамтамасыз ету жөніндегі келісім шарт бойынша анықталады. Қазақстан Республикасының Ұлттық архив қоры және архивтер туралы заңы мен Қазақстан Республикасының Ұлттық архив қоры туралы ережелер бойынша Ұлттық архив қорына жататын құжаттар меншіктің қай формасында болғанына қарамастан орталықтандырылған мемлекеттік есепке алынуы тиіс. Ұлттық архив қоры құжаттарының сақталуын жүзеге асырушы заңды тұлғалар өкілетті орган белгіленген тәртіпте құжаттар құрамы туралы мәліметтер есебін жүргізіп, ол деректі облыстың жергілікті атқару органдарына ұсынып отырады.
Бұл құжаттарда көрініс тапқан ережелерді жүзеге асыру масқатында Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігіне қарасты Ақпарат және архив комитеті Қазақстан Республикасы Ұлттық архив қоры құжаттарын орталықтандырылған мемлекеттік есепке алу туралы Нұсқаулық әзірледі, сондай-ақ мемлекеттік архивтерді толықтыру көздері болып табылатын ұйымдарға тән ведомстволық және жеке меншік архивтерінде уақытша сақталатын Қазақстан Республикасы Ұлттық архив қоры құжаттарын орталықтандырылған мемлекеттік есепке алу ісін жүргізу жөнінде әдістемелік ұсынымдар жасады. Әдістемелік ұсынымдарда құжаттарды орталықтандырылған есепке алу ісін жүргізу туралы жалпы ережелер мен паспорттардың тиісті формаларын толтыру тәртібі көрініс тапқан.
Осы нормативтік құқықтық құжаттарға сәйкес мемлекеттік архивтерді толықтыру көздері болып табылатын ұйымдар жыл сайын паспорт формаларын толтырады және ұйым қызметі барысында түзілген құжаттар құрамына сәйкес бұл толтырылған паспорт формаларын үш жылда бір рет тиісті мемлекеттік архивке есептік жылдың 30 желтоқсанына дейін тапсырады. Ұйым архиві паспортының үш түрі бар: басқару құжаттамаларын сақтайтын ұйым архивінің паспорты; кинофотоқұжаттамаларды сақтайтын ұйым архивінің паспорты; тылыми-техникалық архивте сақтайтын ұйым архивінің паспорты. Ведомствалық архивте қандай құжаттар сақталатындығына байланысты осы паспорт түрлерінің біреуі немесе барлық үш түрі де толтырылады. Мемлекеттік архивтер өз кезегінде үш жылда бір рет толықтыру көздері болып табылатын ұйымдар архивтерінің жинақты паспорттарын жасап, оларды архивтер мен құжаттаманы басқару жөнідегі тиісті өкілетті мемлекеттік органға жөнелтеді. Толықтырушы ұйымдар архивтері паспорттарының жинақты мәліметтері Қзаақстан республикасы Ұлттық архив қоры құжаттарының құрамы мен мазмұны және оны толықтыру көздері туралы мәліметтер жинағына негіз болып табылады. Архив паспорты ведомствалық архивтің орталықтандырылған есебін жүргізу ісінде негізгі құжат болып табылады. Қазақстан Республикасы Ұлттық архив қорының көлемі, құрамы және сақталу жайы туралы деректердің шынайылығы паспорттау ісінің сапалы жүргізілуіне тікелей байланысты.
Паспорттарды толтыру бір қарағанда жұмыстың жай техникалық бір түрі секілді болып көрінуі мүмкін. Бірақ шын мәнінде олай емес. Бұл істің жүргізілуі көзеңі жыл соңына тура келеді. Ал ол қорытындылар шығару, ведомствалық архив жұмыстарына сараптау кезеңі болып табылады. Паспорттау ісін жүргізуге жыл бойына дайындық керек. Толықтыру көздері болып табылатын ұйымдарда құжаттау мен құжаттарды архивтік сақтау ісінің жайы мен күйін анықтау үшін жүргізілген кешенді істер номенклатурасыынң қорытынды жазбалары әрдайым талапқа сай жасал бермейтіндігін көрсетеді. Көбінде істің категориялары мен нақты саны жазылмай кетеді. Ведомствалық архивке құрылымдық бөлімшеден істерді қабылдау әрдайым тапсыру тізімделері бойынша жүргізіле бермейді, сондай-ақ ведомствалық архивте сақтаулы істердің бар-жоғын да тексеру де, барлық ұйымда бірдей талапқа сай емес және олардың нәтижелерін акті арқылы ресімдеу де ойдағыдай деп айту қиын. Ал паспорттарда келтірілетін мәліметтердің шынайылығы нақ осы жұмыстардың сапалы жүргізілуіне тікелей байланысты болмақ. Сонымен паспорттар мынадай есептік мәліметтері негізінде толықтырылады: құрылымдық бөлімшелердің істер тізімдемелері, ұйымның жинақты істер номенклатурасындағы қорытынды жазбалар, істердің жиынтық тізімдемесіндегі жылдық тараулар, құжаттардың келіп түсуі мен шығуын есепке алу журналдары, істердің бары мен жоғын және жайы мен күйін анықтайтын тексеру актілері.
Мәліметтер паспортқа тек ведомствалық архивтерде сақтаулы тұрғанқұжаттар бойынша ғана ендіріледі, яғни құрылымдық бөлімшелерде сақталған құжаттар есепке алынбайды. Осы орайда архивтен алынып уақытша пайдалануға берілген құжаттар бұған қосылмайтынын ескеру керек. Өз қызметі барысында басқару құжаттамаларын жасайтын ұйым архивінің паспортын толтыру тәртібіне келейік. Мұнда тек тұрақты сақталатын басқару құжаттамалары ұйымның істер номенклатурасындағы СТК деген белгісі бар істер мен жеке құрам бойынша құжаттар есепке алынады.
1.4 АРХИВТІК АНЫҚТАМА
Архивтік анықтамада мәліметтер архивтік құжаттардың мәтініне сәйкес келтіріледі. Алшақтық, сәйкес келмеу және атауының дәл келмеуі, атының, әкесінің атының, аты-жөнінің болмауы немесе олардың бірінің болуы жөнінде анықтаманың мәтінінде жақша ішінде түсіндіріледі. ("Құжатта солай", "Түпнұсқаның мәтінінде солай").
Архивтік анықтамаға ескертпеде құжат түпнұсқасы мәтінінің ерекшеліктері (түсініксіз жазылғаны, автордың түзеткені, бүлінуі салдарынан оқуға жарамайтыны) ескертіледі ("Түпнұсқаның мәтінінде осылай", "Мәтінде түсініксіз").
Архивтік анықтаманың мәтінінде архивтік құжаттардың архивтік анықтама жасауға негіз болған мазмұны бойынша өзгерістерге, түзетулерге, түсініктемелерге, орындаушының жеке тұжырымына жол берілмейді.
Архивтік анықтаманың соңында архивтік анықтаманы жасау үшін пайдаланылған архивтік құжаттардың сақтау бірліктерінің архивтік шифрі мен парақтар нөмірі, баспа басылымдары келтіріледі. Архивтік анықтаманың мәтінінде архивтік құжаттардың сақтау бірліктерінің архивтік шифрлары мен парақтар нөмірлерін әрбір факт немесе оқиға баяндалғаннан кейін бірден қоюға рұқсат етіледі.
Архивтік анықтама қандай жағдайда қажет?
Егер белгілі бір мәртебені растау немесе оны өзгерту қажет болса, архивтік анықтама қажет болуы мүмкін.
Бұл заңды күші бар және заңға сәйкес жасалған құжат, атап айтқанда: белгілі бір ұйымның (мемлекеттік немесе коммерциялық) бланкісінде және белгіленген тәртіппен. Коммерциялық кәсіпорындар мұндай анықтамаларды заңды негізде жұмыс істейтін өздерінің архив бөлімшелері болған жағдайда ғана бере алады. Әйтпесе, олар жарамсыз.
Анықтама үшін келесі себептер бойынша хабарласуға болады:
Зейнетке шыққан немесе қайта есептеген кезде. Бұл жағдайда Сізге Жалақы, еңбек өтілі туралы ақпарат көрсетілетін архивтік анықтама қажет. Қызметтің немесе жұмыстың барлық мерзімінің әр жылына арналған құжаттық растамалар ұсынылады. Егер мұндай ақпарат болмаса, сіз кәсіпорынның штат кестесі туралы анықтамаға, сондай-ақ қосымша төлемдер туралы бұйрықтарға жүгінуіңіз керек.
Қажет болған жағдайда еңбек өтілін растау. Нақты уақыт кезеңіне кәсіпорын құрамында жеке тұлғаның белгілі бір лауазымда болуына қатысты мәліметтер саны (нақты атауы көрсетіледі) тексеріледі. Барлық құжаттар расталмайды. Архивтік анықтама оның негізі жеке шоттар, мүшелік билеттер, есеп айырысу кітапшалары және т. б. болған кезде ғана заңды күшке ие болады.
Жылжымайтын мүлікпен әр түрлі операциялар кезінде, тіркеу туралы ақпарат қажет болған кезде. Бұл анықтама тұрғын үйде тіркелген барлық жеке тұлғаларды көрсетеді. Мәліметтер жазылымның қай жылы болғанын, оның қандай себептермен тоқтатылғанын (үзінді немесе өлім) және т.б. туралы хабарлайды, көбінесе мұндай анықтама сатылатын жылжымайтын мүлікке құқық иесінің жоқтығын растау үшін алынады.
Шетелдік компанияға жұмысқа орналасу кезінде. Шетелдік фирмалар жұмысқа қабылдау кезінде міндетті түрде жоғары білім алғаны туралы архивтік анықтаманы талап етеді. Бұл дипломның түпнұсқалығын растау үшін қажет. Құжатта ЖОО, мамандық, тыңдалған пәндер, оқуға қабылданған және бітірген күні, сондай-ақ диплом сериясы мен нөмірі туралы ақпарат көрсетіледі.
АРХИВ-2025 БАҒДАРЛАМАСЫ
Құжатсыз архив жоқ, архивсіз тарих жоқ, тарихсыз халық жоқ. Жаһандану заманында тарихқа табан тіремесе жадыңы сақтап қалу қиын. Қазіргі кезде ұлттық архив ісіне жаңаша көзқарас керек. Заман жаңа, мемлекетіміз жас. Уақыт архив қызметкерлеріне үлкен міндет жүктеп отыр. Өйткені, бұрынғы Орталықтың бұйрығын ғана орындап, бұйрықты тіршілік кешудің заманы өткен. Тәуелсіз елдің архиві де тәуелсіз. Тыңға түрен салғандай бұл салада республика архившыларының жасаған жұмыстары баршылық. Басқа елдердің архившыларымен тіл табысып, әріптестік, ынтымақтастықты дамытып, еліміздің тарихына қатысты құжаттар мен деректерді іздестіру, табу, өзіне көшірмелерін алу жоспарлы түрде 2000 жылдардан бастап жүргізіле бастады.
2018 жылы елімізде Архив-2025 жеті жылдық бағдарламасы бастау алды. Бұл бағдарлама негізінде ел қызметінде жүрген тарихшылар, мәдениеттанушылар мен деректанушылар отандық және шет елдік архивтермен тығыз қатынас орнатып, ұзақ мерзімді іздеу-зерттеу жұмыстарын жүзеге асыратын болады. Белгіленген жеті жыл уақыт аралығында жинақталған деректер мен құнды материалдар архивте сақталып қана қоймай, толықтай цифрланып, қалың жұртшылық назарына ұсынылатын болады. Яғни, Цифрлы Қазақстан бағдарламасымен тығыз байланыс орнатуы тиіс Архив - 2025 бағдарламасының атқарар жұмысы зор.
Ежелгі дәуірден қазіргі заманға дейінгі кезеңді қамтитын барлық отандық және шетелдік архивтер дүниесіне елеулі іргелі зерттеулер жүргізуге бағытталған Архив - 2025 жеті жылдық бағдарламасы. Архив - адамның, қоғамның және мемлекеттің басқару қызметінің сенімді серігі, керек деректі дер кезінде жинақтап, ақпаратты сақтаушы, жеткізуші мекеме. Архивті сақтау, оны түгендеу өркениетті елдердің үрдісі.
Архив-2025 бағдарламасы ұлт тарихын санаға сіңіруде Архивтің маңыздылығына, Архив қорын сақтау мен байытудың қажеттілігіне, Архивтің құдіретіне тағы да назар аудартып отыр.
Архив-2025 бағдарламасын іске асыру бойынша үйлестіру және әдістемелік жұмыстарын жүргізу, мемлекеттік органдармен, архивтермен, университеттермен, институттармен, ғылыми қауымдастықпен бірге ұлттық тарихты тереңінен тұтас қарауға мүмкіндік беретін отандық және халықаралық архивтердің құжаттары негізінде ғылыми зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру мақсатында Ұлттық архив және Сирек кітаптар мен қолжазбалар орталығы жанынан Архив-2025 ғылыми-әдістемелік орталығы құрылды. Республикалық, облыстық, қалалық архив басшыларынан жұмыс тобы құрылып, іс-шаралар жоспары бекітілді. Мақсат айқын, жүктелген міндет салмақты, жұмыс басталып кетті.
Тұңғыш Президент мектептер мен барлық өңірлердегі өлкетану музейлерінің жанынан тарихи-археологиялық қозғалыстар құру керек екенін де айтты.
Ұлт тарихын санаға сіңіру барша қазақстандықтардың бойында өз бастауларына деген ортақ сезім қалыптастырады, - деп жазды Елбасы.
Өз жеріміздегі және алыс-жақын шет елдердегі қазақ тарихына қатысы бар мәдени, рухани құндылықтарымыз, археологиялық және сәулет туындылары, жазба және көркем әдебиет қолжазбалары жинақталып елімізге әкелініп, том-том кітаптарға топтастырылды. Мемлекет қазынасынан жылма-жыл қомақты қаржы бөлініп отырды. Осыған сәйкес атқарылған жұмыстар да қыруар. Қазақ тарихы мен мәдениетіне 500 мыңға тарта құжат қосылды. Бірақ, ғалымдар Ватикан архивтерінен деректер іздеп шарқ ұрғанымен, мына тұрған көршілес жатқан Өзбекстан Республикасының архивінен мардымды құжат ала алмаған. Осы олқылықтың орнын толтыруда Архив-2025 бағдарламасының маңызы зор.
Осы орайда Мемлекет басшысы ежелгі дәуірден қазіргі заманға дейінгі кезеңді қамтитын барлық отандық және шетелдік архивтер дүниесіне елеулі іргелі зерттеулер жүргізу үшін Архив-2025 жеті жылдық бағдарламасын жасау қажет екенін айтты.
Тәуелсіздік жылдарында халқымыздың өткенін зерттеуге қатысты ауқымды жұмыстар атқарылды. Еліміздің тарихи жылнамасындағы ақтаңдақтарды қайта қалпына келтіруге жол ашқан Мәдени мұра бағдарламасы табысты іске асырылды. Бірақ, бабаларымыздың өмірі мен олардың ғажап өркениеті жөніндегі көптеген деректі құжаттар, әлі де болса, ғылыми айналымға түскен жоқ. Олар әлемнің бүкіл архивтерінде өз іздеушісі мен зерттеушісін күтіп жатыр. Сондықтан, ежелгі дәуірден қазіргі заманға дейінгі кезеңді қамтитын барлық отандық және шетелдік архивтер дүниесіне елеулі іргелі зерттеулер жүргізу үшін Архив-2025 жеті жылдық бағдарламасын жасауымыз қажет деп санаймын, - деп жазды Нұрсұлтан Назарбаев мақаласында.
Президент бұл жобаны жүзеге асыру барысында тарихшылардан, деректанушылар мен мәдениеттанушылардан құрылған арнайы топтардың отандық және шетелдік ірі архивтермен өзара жүйелі әрі ұзақ мерзімді ықпалдастықта болып, іздеу-зерттеу жұмыстарын жүргізуіне баса мән беру керек екенін айтты.
Қай жағынан болсын, бұл маңызды жұмыс мемлекет есебінен атқарылатын академиялық туризмге айналмауға тиіс. Архив деректерін тек жинақтап қана қоймай, барлық мүдделі зерттеушілер мен қалың жұртшылыққа қолжетімді болуы үшін оларды белсенді түрде цифрлық форматқа көшіру қажет. Өз тарихына деген мақтаныш сезімін ұялатып, отаншылдық тәрбие беру мектеп қабырғасынан басталуға тиіс. Сондықтан, мектептер мен барлық өңірлердегі өлкетану музейлерінің жанынан тарихи-археологиялық қозғалыстар құру маңызды. Ұлт тарихын санаға сіңіру барша қазақстандықтардың бойында өз бастауларына деген ортақтық сезімін қалыптастырады, - деп жазды Президент.
Архив-2025 ғылыми-әдістемелік орталығы ҚР Мәдениет және спорт министрлігі Қазақстан Республикасының Ұлттық архивінің жанынан құрылған.
Орталықтың мақсаты - Елбасының Ұлы даланың жеті қыры мақаласында айтылған Архив-2025 бағдарламасын іске асыру бойынша үйлестіру және әдістемелік жұмыстарын жүргізу, мемлекеттік органдармен, архивтермен, университеттермен, институттармен, ғылыми қауымдастықпен бірге ұлттық тарихты тереңінен тұтас қарауға мүмкіндік беретін отандық және халықаралық архивтердің құжаттары негізінде ғылыми зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру.
Міндеттері - еліміздің архивтері мен ғалымдардың шетелден әкелген архив құжаттарын инвентаризациялау; қайтарылған архивтік құжаттардың бірыңғай базасын құру; Архив-2025 бағдарламасы шеңберінде іс-шараларды жүзеге асыру бойынша шетел архивтерімен өзара ынтымақтастық механизмін құру, ведомствоаралық үйлестіру және барлық деңгейдегі мемлекеттік органдармен және ғылыми қауымдастықпен бірлесіп жұмыс жүргізу.
Сонымен қатар, Орталық отандық және шетелдік ірі архивтермен жүйелі және ұзақ мерзімді өзара ынтымақтастық бойынша тарихшылардың, ғалымдардың, архивистердің арнайы топтарының іздестіру-зерттеу жұмыстарына әдістемелік қолдау көрсетеді. Жалпы Архив-2025 бағдарламасы аясында архив материалдарын анықтау, жинау, жүйелеу, жариялау; қайтарылған архивтік құжаттарды цифрлық форматқа айналдыру; іздеу және зерттеу жұмыстарының материалдары негізінде кітаптар, анықтамалықтар, жинақтар, каталогтар шығару жұмыстары жоспарланған.
Архив-2025 шеңберінде жобалық жұмыстар, ғылыми зерттеулер университеттермен, зерттеу орталықтарымен, жергілікті атқарушы органдармен бірлесе отырып, ведомствоаралық және халықаралық ынтымақтастық бойынша кезең-кезеңмен жүзеге асырылады.
Архив саласының нормативтікқұқықтық базасына өзгерістер енгізілгеннен кейін, сондай-ақ Архив-2025 мемлекеттік бағдарламасының жүзеге асырылуына байланысты Ұлттық архив қоры және архивтер туралы Қазақстан Республикасының Заңына толықтырулар мен нақтылаулар енгізу қажет болуы мүмкін.
АРХИВ-2025 БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ МАҚСАТЫ
Мемлекет басшысының Ұлы даланың жеті қыры мақаласы Қазақстанның бай тарихын кеңінен танытып, насихаттауға бағытталған. Еліміздің тарихын одан әрі зерттеу және архив саласын кешенді дамыту мақсатында Архив - 2025 жобасы ұсынылды. Бұл, тарихымызды түгендеуге мол мүмкіндік бермек, дейді сала қызметкерлері.
Архив-2025 жеті жылдық жобасын іске асыру ғалымдарға, тарихшыларға, архивтерге жүтелген үлкен жауапкершілік болып табылады. Бұл бағдарлама отандық және шетелдік архивте сақталған Қазақстан тарихына қатысты құжаттарды анықтауға мүмкіндік береді. Дегенмен, деректерді тек жинап қоймай, барлық жұртшылыққа қолжетімді болу үшін оларды белсенді түрде цифрлы форматқа көшіру қажет, деп Елбасы өз мақаласында атап өтті.
Архив қызметкерлерінің айтуынша, аталмыш бағдарламаның арқасында, көптеген маңызды құжаттар мен деректер табылып, облыстық архив қызықты, әрі тың мәліметтермен толыққан.
Ендігі мақсат - архивтегі мәліметтерді цифрландырып, көпетеген жоспарларды жүзеге асыру. Мемлекет басшысы өз еңбегінде Қазақ елі болып қалыптасу жолындағы маңызды жеті жайтқа тоқталып өтті. Ал, бұл ұлт тарихын барша Қазақстандықтардың бойына сіңірудің бірден бір жолы болмақ.
Архив-2025 жобасы - бұл біздің тарихымызды жүйелеу, соның ішінде оны өз бетінше зерделеу мүмкіндігі. Әр мемлекетте тарихи саясат туралы түсінік бар.
Елбасы ұсынған Архив-2025 жобасы дүниежүзі қазақтарының тарихына қатысты барлық деректерді жинауға мүмкіндік береді. Бұл бірегей жоба жүзеге асырылғанда, біз еліміздің жаңа тарихының куәгері боламыз.
Шындығында, біз өзіміздің тарихи санамызды қайта жаңғыртып ежелгі тарихымыз, ежелгі дүние тарихы, орта ғасырлар тарихы, жаңа тарих туралы мәліметтер жинасақ қана өз тарихымызды жүйелей аламыз.
Мақсаты: жетіспейтін тарихи деректерді қалпына келтіру мақсатында отандық және шетел архивтерінде іргелі зерттеулер жүргізу.
2019 жылғы 20 желтоқсанда Үкіметтің қаулысымен Ұлттық архив қорын отандық және шетелдік архивтерде, музейлерде, кітапханаларда және ғылыми орталықтарда сақталатын Қазақстан тарихы бойынша құжаттармен толықтыруға және ғылыми айналымға енгізуге бағытталған Архив-2025 жобасын іске асыру жөніндегі 2020-2025 жылдарға арналған кешенді іс-шаралар жоспары қабылданды.
Архив-2025 жобасын іске асыру жөніндегі кешенді іс-шаралар жоспары 68 тармақтан тұрады, 14,1 млрд. теңге қарастырылған. Соның ішінде: республикалық бюджет - 3,96 млрд. теңге, жергілікті бюджет - 10,14 млрд. теңге. Архив-2025 жобасын іске асыру жөніндегі кешенді іс-шаралар жоспарының қаражаты 2019 жылғы 27 тамызда РБК шешімімен тұжырымдамалық түрде қолдау тапты. Алайда бюджеттік өтінім 2020 жылғы 2 сәуірдегі РБК отырысында оң қорытынды алған жоқ.
Кешенді жоспардың негізгі бағыттары - саланың нормативтік құқықтық базасын жетілдіру (ҚР Ұлттық архив қорының құжаттық ақпаратының бірыңғай жіктеуішін әзірлеу, Архивші күнін қосу, ведомстволық марапатты немесе құрметті атақты бекіту), Ұлттық архив қорын шетелдік архивтерден, музейлерден, кітапханалар мен ғылыми орталықтардан Қазақстан тарихы бойынша жаңа құжаттық дереккөздерімен толықтыру, оларды ғылыми айналымға енгізу, цифрлық өркениет жағдайында ақпараттық-зияткерлік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz