ПРОМТЕХМОНТАЖ ААҚ КӘСІПОРЫН ШЫҒЫНДАРЫН ТАЛДАУ
Қазақстан Республикасының Министерство образования и науки
Қазақстан Республикасының Министерство образования и науки
Білім және ғылым министрлігі Республики Казахстан
Петропавл құрылыс- Петропавловский строительно-
экономикалық колледжі экономический колледж
Бухгалтерлік бөлімі Бухгалтерское отделение
Мамандығы 0518000 Специальность 0518000
Есеп және аудит Учет и аудит
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ДИПЛОМНАЯ РАБОТА
Жұмыс тақырыбы:
Тема работы: Ұйымшығындарын есепке алу, бақылау және талдау
Бөлім меңгерушісі:
Зав. Отделением: ___________________________________ __А.С.Сабралина
Жұмыс жетекшісі:
Руководитель ДР: ___________________________________ ___Дюсенбаева А.К
Кеңес беруші:
Консультант: ____________________________________ ___Дюсенбаева А.К
Орындаушы:
Исполнитель: ___________________________________ __Макишева Н.Р
Рецензия жасаушы адам:
Рецензент: ___________________________________ __Дюсенбаева А.К
Петропавл 2021 ж. Петропавловск 2021 г
Қазақстан Республикасының Министерство образования и науки
Білім және ғылым министрлігі Республики Казахстан
Петропавл құрылыс- Петропавловский строительно-
экономикалық колледжі экономический колледж
Бухгалтерлік бөлімі Бухгалтерское отделение
Мамандығы 0518000 Специальность 0518000
Есеп және аудит Учет и аудит
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС ЖАСАУҒА ТАПСЫРМА
ЗАДАНИЕ НА ВЫПОЛНЕНИЕ ДИПЛОМНОЙ РАБОТЫ
Оқушы ___________________________________ __Макишева Н.Р
Жұмыс тақырыбы:Ұйымшығындарын есепке алу, бақылау және талдау
Тема работы :
Колледж бойынша бұйрықпен бекітілді №62у 2021 ж. 08.04
Утвержден приказом по колледжу
Жұмысқа бастапқы деректер
Исходные данные к работе
Дипломдық жұмысда жасалатын жұмыстардың тізімі
Перечень вопросов , подлежащих разработке в дипломной работе
Графикалық материалдардың тізімі
Перечень графического материала :
Ұсынылатын әдебиет
Рекомендуемая литература
Тапсырманың берілген күні 2021 ж. 09.04
Бөлім меңгерушісі
Заведующий отделением _____________________ А.С.Сабралина
Жұмыс жетекшісі
Руководитель работы_________________________ Дюсенбаева А.К
Тапсырманы орындауды қабылдаған оқушы
Задание принял к исполнению студент ________Макишева Н.Р
Мерзімі
Дата ___________________________________ ______________________________
Білім және ғылым министрлігі Республики Казахстан
Петропавл құрылыс- Петропавловский строительно-
экономикалық колледжі экономический колледж
Бухгалтерлік бөлімі Бухгалтерское отделение
Мамандығы 0518000 Специальность 0518000
Есеп және аудит Учет и аудит
Дипломдық жұмыстың
ТҮСІНДІРМЕ ХАТЫ
ПОЯСНИТЕЛЬНАЯ ЗАПИСКА
к дипломной работе
Жұмыс тақырыбы: "Ұйым шығындарын есепке алу, бақылау және талдау"
Тема работы:
Бөлім меңгерушісі:
Зав. отделением: ______________________________
Жұмыс жетекшісі:
Руководитель ДП: _____________________Дюсенбаева А.К
Кеңес беруші:
Консультант: _____________________Дюсенбаева А.К
Орындаушы:
Исполнитель: _____________________Макишева Н.Р
Рецензия жасаушы адам:
Рецензент: _____________________Дюсенбаева А.К
Петропавл 2021 ж. Петропавловск 2021 г.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
І БӨЛІМ. ҰЙЫМ ШЫҒЫНДАРЫН ЕСЕПКЕ АЛУ МЕН ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1. Ұйым шығындарының классификациясы
1.2. Кәсіпорын шығындарының есебін нормативтік қамтамасыз ету
1.3. Синтетикалық және аналитикалық шығындар есебі
1.4. Шығындарды талдаудың мақсаты, міндеттері және қайнар көздері
1.5. Өндірістік шығындарды есепке алу әдістері
1.6. Ұйым шығындарын шығындар бағыты бойынша есепке алу
ІІ БӨЛІМ. ПРОМТЕХМОНТАЖ ААҚ КӘСІПОРЫН ШЫҒЫНДАРЫН ТАЛДАУ
2.1Промтехмонтаж ААҚ қоғамының сипаттамалары
2.2 Өндіріс шығындарының динамикасы мен құрылымын талдау
2.3 Материалдық ресурстарды пайдалануды талдау
ІІІ БӨЛІМ. КӘСІПОРЫН ШЫҒЫНДАРЫН ОҢТАЙЛАНДЫРУ БОЙЫНША ҰСЫНЫСТАР МЕН ШАРАЛАР
3.1 Кәсіпорын шығындарын оңтайландыруға бағытталған ұсыныстар мен шаралар әзірлеу
3.2 Промтехмонтаж ААҚ қоғамының қаржылық нәтижелерін талдау
3.3 Шығындарды есепке алудың ерекшеліктері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН КӨЗДЕР МЕН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ҚОСЫМША
https:7kun.kz69672-2
Кіріспе
Мемлекет дамуының қазіргі жағдайында кәсіпорынның бухгалтерлік басқару есебіне ерекше мән беріледі. Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаев өзінің кәсіпкерлерге үндеуінде есеп пен есептілікті жетілдіру және қаржылық есептілікті жасау мен ұсынуды ғана емес, сондай-ақ әртүрлі экономикалық шешімдер қабылдауды білдіретін халықаралық стандарттарға көшу қажеттігіне назар аударды.
Қайта құру жылдарында әртүрлі меншік нысандары бар көптеген түрлі фирмалар құрылды, олардың көпшілігі соңғы жылдары бәсекелестікке төтеп бере алмады. Нарықтық немесе экономикалық факторларға төтеп бере алатын фирмалар аз. Тек өте ірі компаниялар нарықтарға айтарлықтай әсер ете алады, бірақ мұндай компаниялар аз. Бұл негізінен мұндай мүмкіндіктері жоқ шағын компаниялар. Сондықтан олар үшін басты міндет - нарық проблемаларымен "тіл табысу" және максималды экономикалық пайда алу үшін нарық факторларын өз пайдасына аудару. Атап айтқанда, шығындарды басқару, әлеуетті мүмкіндіктерді дамыту және оларды субъектілердің пайдалануы, шығындарды калькуляциялау, қаржылық өнімділікті бақылау, басқарушылық шешімдер қабылдау үшін негіз ретінде экономикалық талдау, стратегиялық есепке алу (іс-қимылдың баламалы нұсқасын таңдау үшін) және басқарушылық бақылау проблемаларын қараған жөн.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есепті реформалау үнемі жүргізіледі. Халықаралық есепке алу жүйесіне көшу жүзеге асырылуда, осыған байланысты қазақстандық кәсіпорындардың тәжірибесіне қаржылық және басқарушылық есепке алуды енгізу үшін бірқатар нормативтік құжаттар әзірленді.
Қазіргі уақытта қаржылық және басқарушылық есепті нормативтік реттеудің бес деңгейлі жүйесі қалыптасты:
1) Заңнамалық деңгей;
2) Бухгалтерлік есеп стандарттары;
3) Стандарттарға әдістемелік ұсынымдар;
4) Шаруашылық жүргізуші субъектінің есеп саясаты;
5) Субъектінің бастапқы құжаттары.
Тақырыптың өзектілігі. Өнімді өндіру белгілі бір шығындармен немесе шығындармен байланысты. Өнімді өндіру процесінде еңбек жұмсалады, еңбек құралдары, сондай-ақ Еңбек заттары қолданылады. Ақшалай түрде көрсетілген өнімді өндіруге және сатуға арналған кәсіпорынның барлық шығындары өндірістік ресурстарды пайдаланудың өзіндік құнын құрайды.
Өндіріс шығындарын есепке алу және өнімнің өзіндік құнын есептеу мақсаты өнімді өндіру мен өткізуге байланысты нақты шығындарды уақтылы, толық және сенімді анықтау, жекелеген түрлер мен барлық өнімдердің нақты құнын есептеу, ресурстар мен қаражаттың пайдаланылуын бақылау болып табылады. Шығындар туындаған жерлерде шығындарды үздіксіз ағымдағы есепке алу, белгіленген нормалардан ықтимал ауытқуларды, осы ауытқулардың себептері мен кінәлілерін күнделікті анықтау өндірісті жедел басқару талаптарын қанағаттандыруы керек.
Өндіріс шығындарын есепке алуды ұйымдастыру келесі принциптерге негізделген:
1) Шығындарды құжаттау және оларды өндірісті есепке алу шоттарына толық көрсету;
2) Шығындарды есепке алу көлемі және олардың туындау орны бойынша топтастыру;
3) Шығындар объектілерінің өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау объектілерімен, нақты шығындарды есепке алу көрсеткіштерінің нормативтік, жоспарлы және т. б.
4) өндірістік шығынды есепке алу өнім
5) Тікелей мақсаты бойынша есепке алу объектілеріне жататын шығындар шеңберін кеңейтудің орындылығы;
6) Белгілі бір өнімді дайындаудан туындаған шығындарды оқшаулау;
7) Өндіріс шығындарын жедел бақылауды жүзеге асыру және өнімнің өзіндік құнын қалыптастыру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты-өндіріс шығындарын есепке алу және талдау, сонымен қатар өндіріс шығындарын азайту жолдарын зерттеу.
Қойылған мақсатты іске асыру үшін келесі міндеттерді орындау қажет:
1) Өнімді, жұмыстарды, қызметтерді өндіруге арналған шығындарды есепке алудың теориялық негіздерін қарастыру.
2) Шығындарды есепке алу мен жіктеуді көрсету;
3) Бухгалтерлік есеп шоттарындағы шығындарды көрсету;
4) Негізгі экономикалық көрсеткіштер мен қаржылық жағдайға талдау жүргізу;
5) Шығындарды азайту мақсатында ұсыныс әзірлеу.
Дипломдық жұмыста осы тақырыпқа қатысты соңғы нұсқаулық материалдар қолданылады. Негізгілері-заңнамалық актілер, заңдар мен қаулылар. "Бухгалтерлік есеп және аудит", "Бухгалтер бюллетені", "бас бухгалтердің заң кеңесшісі" журналдарынан, сондай-ақ келесі авторлардың жұмыстарынан үлкен материал пайдаланылды: Радостовец В. В., Шеремет А. Д., Дюсембаев к. ш.
Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны "Промтехмонтаж" АҚ ҚФ болып табылады"
Зерттелетін кәсіпорынның банкте есеп айырысу шоты, өз атауы бар дөңгелек мөрі бар, шаруашылық қызметін дербес жүзеге асырады және оның нәтижелері үшін толық жауап береді
І БӨЛІМ. ҰЙЫМ ШЫҒЫНДАРЫН ЕСЕПКЕ АЛУ МЕН ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
0.1. Ұйым шығыстарының сыныптамасы.
Өндіріс шығындарының есебін құру және өнімнің өзіндік құнын есептеу әдістері көбінесе технологиялық процестің ерекшеліктеріне, өндірістің ұйымдастырылуына, түріне және сипатына байланысты болады. Бұл ерекшеліктер шығындарды құжаттауға, оларды жүйелеуге және жалпылауға, шығындардың аналитикалық есебін жүргізуге, дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс арасындағы шығындарды бөлуге және өнімнің өзіндік құнын есептеуге әсер етеді.
Өндіріс процесінің технологиясы мен ұйымдастырылуы бухгалтерлік есеп пен бақылау әдістерін таңдауды анықтайды. Технологиялық процестің сипаты бойынша салалар өндіруші және өңдеуші болып бөлінеді. Өндіруші өндірістерге көмір, мұнай, газ өндіру, ағаш дайындау және басқалар жатады. Өндіруші салаларда шикізат пен негізгі материалдарға арналған шығындар жоқ. Олар өнімнің біркелкілігімен, өндірістік циклдің салыстырмалы түрде қысқа мерзімділігімен, аяқталмаған өндіріс қалдықтарының болмауымен және болмауымен сипатталады. Көптеген жағдайларда, өнімнің бір түрі шығарылған кезде, оның құны барлық шығындарды өнім санына бөлу арқылы анықталады.
Өңдеу салаларына ауылшаруашылық және өнеркәсіптік шикізат өндірістік және жеке тұтынуға жарамды өнімдерге өңделетін салалар жатады. Оларға машина жасау, химия, тоқыма, тамақ және басқа да кәсіпорындар жатады.
Өнімді өндірудің технологиялық процесінің күрделілігіне байланысты Өндіріс қарапайым және күрделі болып бөлінеді. Мұндай өндіріс қарапайым деп саналады, ол өнімді өндіру мен өңдеудің бірыңғай үздіксіз процесімен сипатталады (мысалы, көмір өндіру, энергия, бу өндіру және т.б.).Қарапайым өндіріс әдетте қысқа циклге ие және аяқталмаған өндіріске ие емес.
Күрделі өндіріске өндіріс процесі бірқатар жеке тәуелсіз бөліністерден, өтулерден, фазалардан, кезеңдерден тұратын өндіріс кіреді. Мысалы, тоқыма, аяқ киім, машина жасау, ет және басқалар. Күрделі өндіріс, вакцинацияланғандай, әрдайым аяқталмаған өндірісте қалады.
Шығару жиілігіне және қайталануына байланысты өндіріс өнімдері жеке, сериялық және жаппай болып бөлінеді.
Жеке өндіріс-бұл тұтынушылардың тапсырыстары бойынша бірлі-жарым бұйымдарды немесе бұйымдардың шағын партияларын өндіру, мысалы, арнайы станоктар, жөндеу жұмыстары.
Сериялық-бұл бір типтегі өнімдердің алдын-ала белгіленген сериялары шығарылатын өндіріс. Мұнда өнімнің бірдей түрлерін жасау қайталанады. Сериялардың саны мен мөлшеріне байланысты олар кішігірім және үлкен серияларды ажыратады. Сериялық өндірістерде әр түрлі тапсырыстарды өндіру үшін типтік бөлшектер кеңінен қолданылады - экономикалық тиімді өнім түрлері.
Жаппай өндіріс ұзақ уақыт бойы біртекті өнімдердің көп мөлшерін үздіксіз өндірумен сипатталады.
Өнеркәсіптік өндіріс негізгі өнім өндірісінің рөліне байланысты негізгі және көмекші болып бөлінеді.
Олардың негізгілеріне шығаруға кәсіпорын құрылған өнімді дайындауға арналған өндірістер жатады. Өнеркәсіптің әртүрлі салаларында негізгі өндірістердің номенклатурасы әртүрлі. Мысалы, негізгі өндірістерге мыналар жатады: металл өңдеу кәсіпорнында - құю, темір ұстасы, Механикалық, құрастыру цехтары, металлургия кәсіпорнында - Домна, ашық пеш, прокат және басқа цехтар.
Көмекші-бұл негізгі өндіріске және тұтастай алғанда бүкіл кәсіпорынға қызмет ететін өндіріс. Көмекші өндірістерге мыналар жатады: құрал-саймандар, Жөндеу-механикалық, жөндеу-құрылыс цехтары, электр станциясы, бу қазандығы, компрессорлық станция, автокөлік және т.б.қосалқы өндіріс өнімдерінің бір бөлігі жағына сатылуы мүмкін.
Айта кету керек, кейбір салалардағы бірдей өндірістер негізгі өндірістерге, ал басқаларында қосалқы өндірістерге жатқызылуы мүмкін. Мысалы, автомобиль көлігі ұйымдарында негізгі өндіріс автомобиль қызметтері болады, басқа салаларда олар қосалқы өндіріс қызметтеріне, дербес электр станцияларында энергияның әртүрлі түрлерін өндіру - негізгіге, ал басқа салаларда - көмекші қызметтерге жатқызылатын болады.
Өндірісті мақсаты бойынша жіктеу негізгі және қосалқы өндіріс шығындарын бөлек есепке алу қажеттілігін тудырады.
Өндіріс шығындарын есепке алу үшін бөлімшелердің шоттарын қамтитын шоттардың кешенді жүйесі қолданылады:
8110 - " Негізгі өндіріс"
8310 - " Көмекші өндіріс"
8410 - " Жүкқұжат шығыстар"
Өнімді өндіруге жұмсалатын шығындарды есепке алу мен бақылауды қамтамасыз ету үшін "цехтар бойынша шығындар. "Цехтар бойынша шығындар" ведомосына жазу үшін негіз болып табылады:
1) "негізгі құралдардың тозу сомасын және негізгі құралдарды қайта бағалау сомаларын есептеу" әзірлеу кестесі, онда өндіріс шығыстарына енгізілуге жататын амортизациялық негізгі құралдардың сомасы көрсетіледі.
2) "Материалдар шығысын бөлу (зп)"әзірлеу кестесі.
3) "материалдық емес активтер бойынша амортизациялық аударымдар сомасын есептеу" (моральдық тозу) әзірлеу кестесі.
4) "қосалқы және қызмет көрсететін өндірістердің қызметтерін бөлу"әзірлеу кестесі.
Өндіріске арналған шығындардың талдамалы есебі калькуляциялық карточкаларда жүргізіледі, онда калькуляция объектілері бойынша шығындар баптарын есепке алу объектілерінің кодтары және үстеме шығыстардың баптары көрсетіледі.
Негізгі өндіріске кәсіпорындар құрылған өнімдерді, сондай-ақ сатуға және зауыт ішінде тұтынуға арналған жартылай фабрикаттарды шығаруға арналған өндіріс кіреді.
Шығындар тізбесі олардың құрамы және өнім түрлері бойынша бөлу әдістері өнімнің өзіндік құнын есептеу мен калькуляциялауды жоспарлау жөніндегі салалық әдістемелік нұсқауларда айқындалады.
Бұл ретте шығындарды баптар бойынша топтастыру өндірістік өнімнің өзіндік құнына тікелей енгізілуі мүмкін өнімнің жекелеген түрлерін өндіруге байланысты шығыстарды барынша бөлуді қамтамасыз етуге тиіс.
Өнімді өндіруге арналған шығындар алдын ала (жалдау ақысын және т.б.) төлеу уақытына қарамастан, олар жататын есепті кезеңдегі өнімнің өзіндік құнына немесе жүйелі (қызметкерлердің демалысы, жыл қорытындысы бойынша еңбек сіңірген жылдары үшін сыйақы) енгізіледі.
Шығындардың жекелеген түрлері (өндірісті дайындау және игеру шығындары және т. б.) олардың қандай калькуляциялық кезеңге жататынын дәл анықтау мүмкін емес қатынастар, сондай-ақ өнеркәсіптің маусымдық салаларының шығындары өнімнің өзіндік құнындағы есептеу мен калькуляцияны жоспарлау бойынша белгілі бір салалық нұсқаулардың сметалық - нормативтік тәртібінде өндіріс шығындарына қосылады
Өндірістік емес шығындар есепте олар анықталған есепті айда көрсетіледі.
Шетел валютасында жүргізілетін және өнімнің өзіндік құнына енгізуге жататын шығындар есеп айырысу - ақша құжаттарын шығару күні қолданыста болған Ұлттық банктің бағамы бойынша шетел валютасын қайта есептеу жолымен айқындалған сомада ҚР валютасында көрсетіледі.
Өндіріске арналған шығындарды есепке алу үшін кіші бөлімнің шоттары қолданылады.
8110 - " негізгі өндіріс"
8111-негізгі өндіріс барлық өндірістік шығындарды қорытындылауға арналған.
8112-материалдар
8113-өндірістік жұмысшыларға еңбекақы төлеу
8114-еңбек ақыдан аударым
8115-үстеме шығыстар
8112-8115 шоттары транзиттік болып табылады және экономикалық элементтер бойынша өндіріс шығындарының сомасын айқындауға арналған.
Айдың соңында 8112-8115 бойынша ескерілген шығындар 8111 жалпылама шотқа ауыстырылады
1.2 Кәсіпорын шығындарының есебін нормативтік қамтамасыз ету
Кәсіпорындағы өндіріс процесі материалдық, еңбек, қаржы ресурстарының негізгі қорлар мен айналым қаражатын қарапайым және кеңейтілген өндіруге, өнімді өндіруге және сатуға, өз ұжымының әлеуметтік дамуына және т.б. шығындарды талап етеді. Осылайша, өндірістік шығындардың жиынтығы кәсіпорынның өнімді өндіруге не қажет екенін көрсетеді.
Өнімді өндіруге не қажет екенін білу үшін кәсіпорын материалдық және сандық құрамы, сондай-ақ оны өндіруге қажетті еңбек шығындарының құрамы мен саны бойынша оның құнын бағалауы керек.
Өнімнің өзіндік құны ресурстарды пайдаланудың тиімділігін; жаңа техника мен прогрессивті технологияны енгізу нәтижелерін; еңбекті, өндірісті және басқаруды ұйымдастыруды жетілдіруді көрсететін кәсіпорын қызметінің маңызды жалпылама көрсеткіштерінің бірі болып табылады.
Өндіріс шығындарын есепке алу және өнімнің өзіндік құнын есептеу әдісі - бұл өнімнің нақты құнын анықтайтын өндірістік шығындарды құжаттау және көрсету әдістерінің жиынтығы. Ұйымдастырушылық және өндірістік технологияның ерекшеліктеріне байланысты басқарушылық есепке алу тәжірибесінде өндіріс шығындарын есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын есептеудің бірнеше әдістері қолданылады: қарапайым әдіс, тапсырыс бойынша әдіс, алдын-ала әдіс, нормативтік әдіс.
Экономиканың әртүрлі салаларының кәсіпорындарында қандай да бір әдісті қолдану өнімнің өзіндік құнын жоспарлау, есепке алу және калькуляциялау жөніндегі ережелерге сәйкес белгіленеді.
Шығындарды есепке алудың қарапайым, тапсырыс бойынша және алдыңғы қатарлы әдістерінің басты кемшілігі-өнімнің нақты құны есепті кезеңнің соңында анықталады, сонымен қатар кәсіпорын басшылығы есепті кезең ішінде нақты өндіріс шығындарының сәйкестігін бақылау мүмкіндігінен айырады. Сонымен қатар, осы есепке алу әдістерінде өндіріс бірлігінің және бүкіл өнімнің нақты құны жоспарланған шығындармен салыстырылады, онда шығындар нормалары бүкіл жоспарланған кезеңнің орташа мәні ретінде есептеледі, сондықтан олар әрдайым кәсіпорынның өндірістік және экономикалық жоспарына сәйкес жүргізілетін іс-шараларды ескере отырып, өндіріс шығындарының нақты деңгейін дәл көрсете алмайды.
1.3 Шығыстарды синтетикалық және талдамалық есепке алу
Ұйымның мүлкі, оның міндеттемелері және экономикалық процестері жалпыланған түрде көрсетілетін шоттар синтетикалық деп аталады. Ол тек ақшалай түрде жүзеге асырылады. Синтетикалық есепке алу шеңберіндегі нақтылау аналитикалық есепке алу деп аталады. Аналитикалық есеп ақша түрінде де, заттай есептеулерде де жүргізілуі мүмкін
Шаруашылық қызметті жедел басқару үшін, сондай-ақ меншіктің сақталуын бақылау үшін синте-тикалық есепке алу арқылы алынған жалпылама деректер жеткіліксіз. Бухгалтерлік есеп объектілері туралы егжей-тегжейлі, егжей-тегжейлі, бөлінген мәліметтерді алу үшін аналитикалық есеп қолданылады. Кейбір жағдайларда кәсіпорынның бухгалтерлік қызметтері жеке талдау шоттарын пайдаланады: мүліктің, ұйымдардың міндеттемелері мен процестерінің әрбір жеке түрі бойынша егжей-тегжейлі деректер көрсетілетін шоттар. Әдетте аналитикалық және синтетикалық шоттар сәйкес келеді. Сондықтан синтетикалық және аналитикалық шоттар арасында тікелей байланыс бар, ол келесіде көрінеді. Синтетикалық шоттың сальдосы мен айналымдары өзінің синтетикалық шотына қосымша ашылған барлық Талдамалық шоттардың қалдықтары мен айналымдарына тең болуы тиіс. Синтетикалық шоттың дебеті немесе кредиті бойынша жазылған әрбір шаруашылық операция тиісінше өзінің синтетикалық шотына қосымша ашылған бірнеше Талдамалық шоттардың дебетінде немесе кредитінде сол сомада көрсетіледі.
Синтетикалық және аналитикалық шоттарды жүргізу кәсіпорынның өндіріс шығындарын есепке алуды ұйымдастыру үшін өте маңызды, ал аналитикалық есеп шоттарының топтарының саны негізінен Ұйымның экономикалық қызметінің күрделілігіне, есептің мақсаттары мен міндеттеріне байланысты болады.
Бухгалтерлік есепте әртүрлі ақпарат алу үшін шоттардың үш түрі қолданылады. Олардың бөлшектену дәрежесі бойынша олар синтетикалық, аналитикалық және қосалқы шоттарға бөлінеді. Синтетикалық шоттарда ақша өлшегіште көрсетілген экономикалық біртекті топтар бойынша ұйымның мүлкі, міндеттемелері және операциялары туралы жалпыланған көрсеткіштер бар. Синтетикалық шоттарға: 2400 "негізгі құралдар"; 1310 "материалдар"; 1010 "Касса"; 1320 "дайын өнім"; 1340 "тауарлар"; 3350 "еңбекақы төлеу жөніндегі персоналмен есеп айырысу"; 5000 "жарғылық капитал" және т. б. жатады.
Талдамалы шоттар заттай, ақшалай және еңбек өлшеуіштерінде көрсетілген мүліктің, міндеттемелер мен операциялардың жекелеген түрлері бойынша деректерді көрсете отырып, синтетикалық шоттардың мазмұнын нақтылайды. Атап айтқанда, 1340 "тауарлар" шоты бойынша тауарлардың жалпы санын ғана емес, сондай - ақ әрбір тауар түрінің немесе тауарлар тобының болуы мен орналасқан жерін, ал 4110 "жеткізушілермен және мердігерлермен есеп айырысу" шоты бойынша-жалпы берешекті ғана емес, әрбір жеткізуші бойынша жеке-жеке нақты берешекті де білу қажет. Қосалқы шоттар синтетикалық және талдамалық шоттар арасындағы аралық шоттар бола отырып, осы синтетикалық шот шегінде талдамалық шоттарды қосымша топтастыруға арналған. Олардың есебі заттай және ақшалай өлшеуіштерде жүргізіледі. Бірнеше аналитикалық шоттар бір қосалқы шотты, ал бірнеше қосалқы шоттар бір синтетикалық шотты құрайды. Бухгалтерлік есепте синтетикалық және аналитикалық есеп қолданылады.
Өндіріске қызмет көрсететін ұйымның шығындарына машиналар мен жабдықтарды ұстау және пайдалану шығындары, жалпы өндірістік шығындар жатады. Шығыстардың бұл түрлері "жалпы өндірістік шығыстар" бабы бойынша өнімнің өзіндік құнына енгізіледі және 25 "жалпы өндірістік шығыстар"синтетикалық шотында ескеріледі. Аталған шот активті, жинақтап айтқанда-таратқыш. Шоттың дебетінде бір ай ішінде шығындар көрсетіледі, кредит бойынша өндірістік шоттарға шығындар есептен шығарылады. Ай аяқталғаннан кейін 25 шотында қалдықтар жоқ. Көрсетілген шығыстар үшін шығындарды бақылаудың бірыңғай әдістемесі белгіленген: олардың әрбір түрі бойынша баптар бойынша бөлінген жоспарлы смета жасалады; шығындардың талдамалы есебі белгіленген номенклатураға сәйкес баптар бойынша жүзеге асырылады; баптар бойынша нақты шығындар сметамен салыстырылады және ауытқуларды белгілейді.
1.4 Шығындарды талдаудың мақсаты, міндеттері және қайнар көздері
Шығындарды талдаудың мақсаты өнімді өндіру және сату процесінде ресурстардың барлық түрлерін пайдалану тиімділігін арттыру мүмкіндіктерін анықтау болып табылады.
Нарықтық жүйе жағдайында өндіріс шығындары шаруашылық жүргізуші субъектілер мен олардың құрылымдық бөлімшелері қызметінің негізгі сапалық көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Қаржылық нәтижелер (пайда немесе шығын), өндірісті кеңейту қарқыны, шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық жағдайы шығындар деңгейіне байланысты.
Шығарылатын өнімді өндіруге жұмсалатын шығындар көрсеткіші кәсіпорынның жұмысын тек сапалық жағынан ғана бағалауға мүмкіндік бермейді, сонымен бірге оның жұмысының сандық нәтижелерін де көрсетеді, өйткені өндіріс шығындарының айтарлықтай төмендеуіне, ең алдымен, өндіріс ұжымын дұрыс басқарумен және кәсіпорынның технологиялық процестерімен тікелей байланысты өнім өндірісін ұлғайту арқылы қол жеткізіледі.
Нарықтық тетіктердің нақты жұмыс істеуімен өндіріс шығындарын есепке алу мен бақылаудың нақты жүйесін құру және жетілдіру және басқару есебі аясында өнімнің өзіндік құнын есептеу қажеттілігі сөзсіз туындайды. Сонымен қатар, өндіріс шығындарын азайту резервтерін анықтау шаруашылық жүргізуші субъектінің экономикасын дамытудың маңызды факторы, кірістер мен шығыстарды өлшеудің негізі болып табылады.
Осылайша, жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, шығындарды басқару кәсіпорынды басқару жүйесінде маңызды рөл атқарады деп қорытынды жасауға болады. Кәсіпорындардың тәжірибесі көрсеткендей, нақты шығындарды дұрыс бағаламай, кәсіпорынның қызметін дұрыс басқару мүмкін емес, ал шығындарды дұрыс бағалау шығындарды тиімді басқарумен ғана мүмкін болады.
1.5 Өндірістік шығындарды есепке алу әдістері
Өндіріс шығындарын талдауды зерттеудің міндеттері:
1) Өзіндік құнның маңызды көрсеткіштерінің серпінін бағалау және олар бойынша жоспарды орындау,
2) Өнімнің өзіндік құны бойынша жоспардың негізділігі мен кернеулігін бағалау,
3) Өзіндік құн көрсеткіштерінің серпініне және олар бойынша жоспардың орындалуына әсер еткен факторларды, нақты шығындардың жоспарлы шығындардан ауытқу шамасы мен себептерін айқындау,
4) Элементтер бөлінісінде және жекелеген бұйым түрлері шығындарының баптары бойынша өзіндік құн бойынша жоспардың динамикасы мен орындалуын бағалау,
Кәсіпорынның өндірістік шешімдері нарық жағдайлары мен шығындар арқылы анықталады. Өнім көлемінің өзгеруі фирмалардың ұсынатын тауарлардың мөлшері және оның бағасымен байланысты. Өндірістің шығындары бухгалтерлік және экономикалық шығындар болып бөлінеді. Бухгалтерлік шығындар бұл өнімнің өзіндік құнының құрамына кіретін нақты шығындар. Бұлар шикізат, материалдар, жалақы, амортизация, салықтар және т.б. Экономикалық шығындарға барлық шығындар жатады. Соның ішінде кәсіпорынның (фирма) өз меншігіндегі сатып алынбайтын өндіріс факторларын пайдаланбағандағы айқынсыз шығындар. Сонымен экономикалық шығындар - бухгалерлік және балама шығындардан тұрады.
Бухгалтерлік шығындар = нақты шығындар.
Экономикалық шығындар = бухгалтерлік шығындар + балама шығындар
Қысқа мерзім кезеңінде өндірістің жалпы, тұрақты және айнымалы шығындары анықталады.
Жалпы шығындар (ТС) - бұл өндіріске кеткен барлық шығындар және тұрақты, айнымалы шығындардан тұрады.
ТС = ҒС + VС
Тұрақты шығындар (ҒС) - өнім шығару көлемінің өзгеруіне байланысты өзгермейтін шығындар. Бұларға салықтар, жалға беру, төлемдер, сақтандыру, амортизация және т.б.
Айнымалы шығындар (VС) - бұлар өнім көлемі өзгерсе бірге өзгеретін шығындар. Олар шикізатқа, жалақыға, энегияға, транпортқа, материалдарға кеткен шығындар.
Өндірістік шығындарды талдағанда жалпы шығындармен қатар орташа және шекті шығындарды талдаймыз. Өндірістің орташа жалпы шығындары (АТС) өнімнің бір данасын шығаруға кеткен жалпы шығындарды көрсетеді. Бұл шығын өнеркәіпте басқаруға көмектеседі. Бұл шығын арқылы бір өнім өндіргенде келеін пайданы табамыз.
АТС(АС) =ТСQ
Орташа жалпы шығындарды (АТС) 2 түрге бөлуге болады (АҒС).
1) орташа тұрақты шығындар: АҒС=ҒС Q
2) орташа айнымалы шығындар: АVС=VС Q
Өндірістің шекті шығыны (МС) жалпы шығындардың өзгеруіне өнім көлемінің өзгеру қатынасына тең болады және өнімнің қосымша данасын шығарғандағы кететін қосымша шығындарды көрсетеді.
МС= ТС Q
Өнім шығару көлемі өскен кезде тұрақты шығындар (ҒС) өзгермейді. Сондықтан жалпы шығындардың (ТС) өсуі айнымалы шығындардың (VС) өсуіне тең болады.
МС= VС Q
C Tc
Vc
Fc
Q
Тұрақты шығындарға: облигациялық заем, міндетті төлемдер, ренталық төлемдер; ғимараттар мен жабдықтардың амортизациялық төлемдерінің бөлшегі; сақтандыру жарналары, жұмысшылардың еңбек ақысы т.б. Олар старттық (бастапқы) және қалдық шығындар болып бөлінеді. Старттық шығындарға - өндіріс пен өткізудің қайта басталуымен байланысты жұмсалатын тұрақты шығындардың бір бөлшегі жатады. Бұл шығындарды координата осінде көруге болады.
C
Fc
старттық
шығындар
---------------------------------- -------------
қалдық
шығындар
Қалдық шығындар дегеніміз - өндіріс пен өткізу белгілі бір уақытта толық тоқтағанына қарамастан жұмсалатын кәсіпорындардың тұрақты шығындардың бір бөлігін жатқызуға болады.
Өзгермелі шығындар (VC) - белгіленген мерзімде өнімді өткізу мен өндіру көлеміне тікелей байланысты шығындар. Оларға жалақы, шикізат отын, көлік қызметіне, электр жүйесіне шығындар. Ол шығындарды кәсіпкер өндіріс көлемін өзгерте отырып болжай алады. Өзгермелі шығындар 3 түрге бөлінеді:
1. Пропорционалды өзгермелі шығындар - егер көлемі мен шығындарының өзгерісіне пара-пар келсе қалыптасады.
2. Дегерессивтік өзгермелі шығындар - шығындардың салыстырмалы өсуі өндіріс көлемінің салыстырмалы көбеюінен аз болған жағдайда қалыптасады.
3. Прогрессивтік өзгермелі шығындар - өзгермелі шығындардың өсуі өндіріс көлемінен артық болған жағдайда орындалады.
a) б) c)
C C
Vc Vc C VcVc
Q Q Q
Кәсіпорын табысы 2 түрлі көрсеткішке тәуелді болады: өнім бағасы және оның өндірісіне шығындар. Нарықтағы өнім бағасы сұраным мен ұсыным өзара байланысының нәтижесі болып табылады. Нарықтық баға қалыптастыру заңдарының әсерінен еркін бәсеке жағдайында өндіруші немесе тұтынушы қалауына сәйкес жоғары немесе төмен болмайды, ол автоматтты түрде орнатылады. Өнім өндірісіне шығындар-өндіріс шығындары басқаша түрде болады. Олар тұтынылатын еңбектік немесе материалдық ресурстар көлеміне, техника деңгейіне, өндірістің ұйымдастырылуына және басқа факторларға байланысты өсуі немесе төмендеуі мүмкін. Сәйкесінше, өндіруші шығындарды азайтудың көптеген көздерін қарастырады, ол оны өзінің тиімді басқару қабілетімен жүзеге асыра алады.
Жалпы түрде өндіріс шығындары және өткізу (өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құны) өнім өндірісі процесінде қолданылатын (жұмыс, қызмет) табиғи ресурстар, шикізат, материал, жанармай, энергия, негізгі қор, еңбек ресурстары және басқа да өнім өндірісіне және өткізуге шығындарды бағалық тадау болып табылады.
Өндіріс шығындарына және өнім өткізуге төмендегілерге байланысты шығындар қосылады:
1) ұдайы өнім өндірісі, белгіленген технология деңгейінде өндірістің ұйымдастырылуы;
2) табиғи шикізаттарды қолдану;
3) өндірісті дайындау және үйрену;
4) өндірісті ұйымдастыру мен технологияны жетілдіру, сонымен қатар өнім сапасын жақсарту, оның сапалығын арттыру, ұзақ тұтыну және басқа да пайдалану қасиеттерін арттыру (капиталды емес сипаттағы шығындар);
5) рационалдау және құрастыру, тәжірибиелік жұмыстарын жүргізу, моделдер мен нұсқаларды дайындау және тексеру, авторлық сыйақы төлеу және т.б;
6) өндірістік процеске қызмет ету; өндірісті шикізат, материал, жанармай, энергия, құрал-саймандар және басқада еңбек құралдары және заттарымен қамтамасыз ету, негізгі өндірістік қорларды жұмысқа қабілетті жағдайда ұстау, санитарлы-гигиеналық талаптарға сәйкес жұмыс жасау;
1) қалыпты еңбек жағдайын және техника қауісіздігін қамтамасыз ету;
2) өндірісті басқару: кәсіпорынның басқару аппараты қызметкерлерінің, фирма және оның құрылымдық бөлімшелерін, іс-сапарларын қаржыландыру, техникалық басқару құралдарын ұстау және аудиторлық қызметтерге төлемдер, кәсіпорынның, фирманың коммерциялық қызметімен байланысты өкілеттілік шығындар және т.б.
3) кадрларды дайындау және қайта дайындау;
4) мемлекеттік және мемлекеттік емес әлеуметтік сақтандыруға аударымдар.
Әрине, фирманың, кәсіпорын қызметінің нәтижесі (табыс және шығын) өнім өткізуден (жұмыс және қызмет көрсету) фирманың, кәсіпорынның негізгі құралдары және басқа да мүліктерін өткізуге байланысты емес операциялардан түсім, осы операциялар бойынша шығындар сомасының азаюының қаржылық нәтижесінен құралады.
Кесте 1.Өнеркісіптік кәсіпорынның өндірістік ресурстары
Материалдық-заттай нысаны атауы
Құндық нысаны
Қабылданатын есептемелер
Кәсіпорын бойынша
Жұмыс күші
Еңбекақы қоры
Айнымалы капитал
Еңбек құралы (машина, жабдықтар)
Негізгі қорлар
Негізгі капитал
Еңбек заттары (шикізат, материалдар)
Айналым қорлары
Айналым капиталы
Дайын өнім
Айналыс қоры
Айналыс қорындағы айналым капиталы
Өндірістің табиғи жағдайы (жер, пайдалы қазба байлықтары, т,б.)
Айналымдағы ақша (есептесу шоты, есептесу, касса)
Ақша нысанындағы айналыс капиталы
Кәсіпорын қызмет түрлеріне байланысты да өнеркәсіптік, ауыл шаруашылығы, құрылыс, сауда, байланыс, материалдық-техникалық қолдау және т.б. бойынша салаларға бөлінеді. Негізгі құралдар функционалдық атауы бойынша өнеркәсіпті- өндірістік, өндірістік және өндірістік емес болып бөлінеді. Өндірістік негізгі құралдарына өндіріс процесіне қатысушы еңбек құралдары (еңбек машиналары, құрал-жабдықтар, күшті машиналар және басқа да өнім өндіруге арналған еңбек құралдары), сонымен қатар өндіріс барысында қолданылатын құрал-жабдықтардың орындары (ғимараттар, қоймалар және т.б) жатады. Өндіріссіз құралдарға өндірістік емес нысандары, яғни тұрғын үй шаруашылығы,өндірістік емес ғимараттар, мәдениет, ғылым жатады. Кәсіпорынның өнеркәсіптік өндірістің негізгі құралдары өзінің табиғизаттық құрамына байланысты мынадай топтарға бөлінеді: ғимараттар; құрылғылар, жабдықтар; қарапайым, қуатты машиналары; байланыс құралдары; көлік құралдары; саймандар және басқа да құралдар.
Өндіріс шығындарын есепке алу және өнімнің өзіндік құнын есептеу әдісі деп өндірістік шығындар туралы ақпаратты есепке алуда жинау, топтастыру және кәсіпорындардың шығындарын бақылау үшін өнімнің нақты құнын есептеу әдістерінің жиынтығы түсініледі.
Белгілі бір әдісті қолдануға әсер ететін факторлар:
1) Өндіріс түрі;
2) Өндірістің күрделілігі;
3) Өндірілетін өнімнің сипаты мен номенклатурасы;
4) Өндірістік циклдің ұзақтығы;
5) Аяқталмаған өндірістің болуы, құрамы және көлемі.
Өндірістік шығындарды есепке алудың 4 әдісі бар:
1) Қарапайым
2) Тапсырыс бойынша
3) Ауыспалы
4) Нормативтік
1) Қарапайым әдіс - біртекті өнімдер шығарылатын жаппай өндірісте қолданылады. Барлық шығындар шығындардың барлық баптары мен шығындар нормалары бойынша өнімнің бір түріне жатады, өндіріс барысында нормадан ауытқулар белгіленеді.
2) Тапсырыс бойынша әдіс - шағын сериялы және жеке өндіріс бар жерде қолданылады.
3) Ауыспалы - өнім өндіру қайта бөлу бойынша жүзеге асырылатын жаппай өндірісі бар кәсіпорындарда (өндірістік процесс сатысы) қолданылады.
4) Нормативтік - жаппай өндірісі бар кәсіпорындарда қолданылады, машина жасау, металл өңдеу және экономиканың басқа салаларының шағын және жеке өндірістерінде қолданылуы мүмкін.
Тапсырыс аяқталғаннан кейін тапсырыс беру әдісінің нақты құны анықталады, бұған дейін барлық шығындар аяқталмаған өндірісті құрайды. Тапсырыс беру әдісінің кемшілігі-күрделі, қайталанбайтын немесе сирек қайталанатын тапсырыстарды шығару кезінде материалдық және еңбек шығындарын қалыпқа келтіруді ұйымдастыру қиын, нормативтік шығындарды есептеу және өндіріс кезіндегі шығындарды алдын-ала бақылау қиын.
Мақсатында жою бұл кемшілік дайындау кезінде ірі бұйымдарды ұзақ мерзімді цикл өндірістің кемелерін құрастырудағы, ауыр машина жасау тапсырыстар ұсынылады ашуға олардың жекелеген тораптары агрегаттарына, конструкциялық элементтеріне білдіретін аяқталған конструкциялары. Шағын көлемді өндірісте Тапсырыс ағымдағы айда шығаруды жоспарлап отырған өнімдердің санын қамтиды. Есепте тек нақты бұйымдынемесе бірнеше бұйымды дайындау үшін пайдаланылатын барлық тораптар мен бөлшектерді бөлу қажет.
Бөлшектер мен тораптардың бірінші түрі бойынша шығындарды есепке алу тапсырыс бойынша жүргізіледі; екіншісі бойынша - нормативтік әдіспен, өйткені бұл бұйымдар сериялық немесе жаппай өндіріс тәртібімен дайындалады. Осылайша, жеке түрде жасалған өнімнің жалпы құны тапсырыс бойынша ескерілген шығындардан) және өзіндік құны нормативтік әдіс бойынша жаппай немесе жаппай өндіріс тәртібімен есептелетін жалпы түйіндер мен бөлшектердің құнынан тұрады. Кәсіпорынның экономикалық қызметінің қызметкерлері мүмкіндігінше жеке өндіріс жағдайында өндіріс шығындарын есепке алудың нормативтік әдісінің элементтерін қолдануға тырысуы керек. Тапсырыс бойынша шығындарды топтастырыңыз және әр тапсырыстың өзіндік құнын өндіріс карточкаларында есептеңіз. Карточкалар негізінде өнім бірлігінің өзіндік құнының есептік калькуляциясын жасайды.
1.6 Шығындарды бағыттау бойынша ұйымның шығыстарын есепке алу
"Материалдар" бабы бойынша өндіріске жұмсалған шикізаттың, негізгі және қосалқы материалдардың, жартылай фабрикаттардың сатып алынатын бұйымдарының және өндірістік сипаттағы көрсетілетін қызметтердің, қосалқы материалдардың, отынның, энергияның құны ескеріледі.
Шикізат-ауыл шаруашылығы және өңдеу өнеркәсібінің өнімдері, ал материалдар-өңдеу өнеркәсібінің өнімдері.
Шикізат пен негізгі материалдар өндірілетін өнімнің материалдық негізін құрайды, оны дайындау кезінде қажетті компоненттер болып табылады.
Шикізат пен материалдарға жұмсалатын шығындар өнімнің өзіндік құнында айтарлықтай үлес алады, сондықтан оларды тиімді пайдалануды бақылау үлкен маңызға ие. Іске асыру үшін шикізатты, материалдарды, сатып алынған жартылай фабрикаттарды тұтынудың дамыған, техникалық негізделген нормалары болуы керек.
Материалдық қорларды өндіріске беру лимиттік-алу карталары бойынша белгіленген нормалар шегінде, ал нормативтік демалыстан тыс немесе материалдардың бір түрін басқа түрлерімен ауыстыру - біржолғы талаптар бойынша жүзеге асырылуға тиіс. Өндіріс материалдарын босатуды шектеу алдын-ала бақылаудың бір әдісі болып табылады.
Әдетте, материалдық қорларды өндіріс үшін есептен шығару келесі әдістердің бірімен жүзеге асырылады:
1) Бастапқы құжаттар негізінде өндіріске берілген материалдар материалдық қорларды есепке алу жөніндегі тиісті шоттардың кредитінен "негізгі өндіріс" шотының дебитіне дереу есептен шығарылады.
2) Орталық қоймадан цехқа жіберілген материалдық құндылықтар шебердің (жұмыс өндірушінің) есебіне жатқызылады, содан кейін ол өндіріске жұмсалатын нақты Шығысты ғана есептен шығарады.
Материалдарды өндіріске есептен шығару ұйым басшысы бекіткен есеп беруші тұлғаның есебі негізінде жүргізіледі. Осы есептің және оған қоса берілген бастапқы құжаттардың негізінде бухгалтер материалдарды бөлу ведомосын жасайды. Материалдар нақты өзіндік құн бойынша есептен шығарылады.
Еңбекке ақы төлеу бабында кәсіпорынның негізгі өндірістік персоналының жалақысына, оның ішінде өндірістік нәтижелері үшін жұмысшылар мен қызметшілерге ынталандыру және өтемақы төлемдерін, сондай-ақ кәсіпорынның штатында тұрмайтын негізгі қызметке жататын қызметкерлердің жалақысына арналған шығыстар көрсетіледі.
Еңбекке ақы төлеу шығыстарының құрамына мыналар кіреді:
1) Кесімді бағаларға, тарифтік ставкаларға және лауазымдық айлықақыларға сүйене отырып есептелген, орындалған жұмыс үшін жалақы.
2) Қызметкерлерге бонустың нақты көрсеткіштері мен шарттары негізінде сыйақы төлеу, кәсіби шеберлігі үшін тарифтік ставкалар мен жалақыға үстемеақылар.
3) Қолданыстағы заңнамаға сәйкес тегін берілетін заттардың (жеке тұрақты пайдалануда қалатын арнайы киім, Киім-кешек) құны.
4) Кезекті және қосымша демалыстарды төлеу.
5) Кәсіпорындар мен ұйымдардан олардың таратылуына, қызметкерлер саны мен штаттың қысқаруына байланысты босатылған қызметкерлерге төлем.
6) Еңбек сіңірген жылдары үшін біржолғы сыйақылар.
Шаруашылық жүргізуші субъект ай сайын еңбекақы төлеуден әлеуметтік аударымдарға әлеуметтік салық аударымдарын жүргізеді, атап айтқанда:
1) Д 8110 - К 3150-негізгі өндіріс жұмысшыларының еңбекақысынан әлеуметтік салық есептелді
2) Д 8310 - К 3150 - қосалқы өндіріс жұмысшыларының еңбекақысынан әлеуметтік салық есептелді
3) Д 8410-К 3150-кәсіпорынның қызмет көрсетуші персоналының және машиналар мен жабдықтарға қызмет көрсетумен айналысатын қызметкерлердің еңбекақысынан әлеуметтік салық есептелді.
Көмекші-бұл өнім шығаратын, жұмыс жасайтын және негізгі өндіріс тұтынатын қызметтерді көрсететін, олардың күрделі құрылысы арқылы жүзеге асырылатын және жағына сатылатын өндіріс. Бұл бу қазандықтары, газ және электр станциялары, сумен жабдықтау, жөндеу-механикалық цехтар, автокөлік және т. б.
Қосалқы өндірістердің шығындарын есепке алу мынадай синтетикалық шоттарды қамтитын 8310 "қосалқы өндіріс" кіші бөлімінің шоттарында жүргізіледі:
1) 8311-қосалқы өндіріс (жинақталатын шот)
2) 8312-материалдар
3) 8313-өндірістік жұмысшыларға еңбекақы төлеу
4) 8314-еңбекке ақы төлеуден аударымдар
5) 8315-үстеме шығыстар
Шығындарды есепке алу қосалқы өндірістердің әрбір цехы бойынша "цех шығындары ведомосінде"жүргізіледі. Ведомостегі жазбалар әзірлеу кестелерінен және бастапқы құжаттардан жасалады.
Есепті кезеңнің басында дт 8311 кт 1343 қосалқы өндірістің жекелеген цехтарында орын алуы мүмкін аяқталмаған өндірістің қалдықтары қаржы бухгалтериясынан өндірістік бухгалтерияға беріледі
Есепті кезеңнің соңында қосалқы өндіріс цехтары бойынша есепке алынған аяқталмаған өндіріс қалдықтары туындыдан дт 1343 кт 8311 қаржылық бухгалтериясына беріледі.
Қосалқы өндірістердің шығындары баптардың келесі номенклатурасында ескеріледі:
1) негізгі материалдар
2) көмекші материалдар
3) отын-энергетикалық және технологиялық шығыстар
4) өндірістік мақсаттарға арналған электр энергиясы, бу және су
5) жалақы-негізгі және қосымша
6) жалақыдан аударымдар
Қосалқы өндірістер мыналарға бөлінеді:
1) Қарапайым өндірістер қарапайым, біртекті өнімдерді жаппай шығарады, олардың аяқталмаған өндірісі мен жартылай фабрикаттары жоқ (электр станциялары, бу диірмендері, компрессорлық, оттегі және ацетилен станциялары, автокөлік).
1) Күрделі өндірістер гетерогенді өнімдер шығарады, аяқталмаған өндіріске ие және өнімдерге, өнім түрлеріне, жұмыстар мен қызметтерге шығындардың аналитикалық есебін ұйымдастыруды талап етеді. Күрделі өндірістерге жөндеу, модель, контейнер және басқа шеберханалар жатады.
Күрделі өндірістерде шығындар мен жұмыс пен қызметтердің өзіндік құнын есептеу үшін тапсырыс бойынша, нормативті немесе қарапайым әдістер қолданылады.
Аналитикалық есеп жөндеу түрлері мен жөнделетін объект бойынша, өндірілетін құралдардың түрлері немесе топтары бойынша жүргізіледі.
Әрбір есепке алу объектісіне ведомость немесе талдамалық есепке алу карточкасын ашады, ол мыналарды көрсетеді:
1) айдың басындағы аяқталмаған өндіріс қалдықтары
2) ағымдағы айдағы шығындар
3) есепке алынған шығындарды азайту тәртібімен есептен шығару
4) дайын өнімді кіріске алу немесе орындалатын жұмыстардың құнын есептен шығару
5) айдың соңындағы аяқталмаған өндіріс қалдықтары
Қосалқы өндірістердің өнімдері мен қызметтерінің құнын дұрыс есептеу үшін аяқталмаған өндіріс мөлшерін дәл анықтау үлкен маңызға ие.
Ол екі жолмен бағаланады:
1) нақты өзіндік құн бойынша
2) есептеу жолымен
Аяқталмаған өндірісті нақты құны бойынша бағалау кезінде жөндеу жұмыстарына немесе өнімді өндіруге байланысты шығындар есептеледі.
Түгендеу деректері бойынша аяқталмаған өндірісті есептеу арқылы бағалау кезінде аяқталмаған өндіріс көлемінің саны және олардың норма - сағаттардағы дайындық деңгейі, норма-сағаттардың санын есептеп, бір норма - сағаттың жоспарланған құнын біле отырып, олар аяқталмаған өндірісте шегерімдері бар жалақы табады. Материалдардың құны нормативтік калькуляцияның деректері бойынша, ал үстеме шығыстар жалақыға қатысты % - бен анықталады.
Осы баптар бойынша өндіріс шығындарының сомасы аяқталмаған өндіріс құнын құрайды.
Күрделі қосалқы өндірістегі өнімнің, жұмыстың, көрсетілетін қызметтердің нақты өзіндік құнын әрбір Талдамалық шот (тапсырыс) бойынша айқындайды.
Шығарылған өнімнің нақты өзіндік құны =айдың басындағы аяқталмаған өндіріс қалдығы + бір айдағы шығындар - айдың соңындағы аяқталмаған өндіріс қалдығы.
ІІ БӨЛІМ. ПРОМТЕХМОНТАЖ ААҚ КӘСІПОРЫН ШЫҒЫНДАРЫН ТАЛДАУ
2.1ПромтехмонтажААҚ Кәсіпорынның сипаттамалары
Промтехмонтаж ААҚ
Қоғамның заңды мекен-жайы: Солтүстік Қазақстан облысы
Қала: Петропавл
Көше: Мүсрепова көшесі ,30
Индекс: 150000
Минмонтажспецстрой тресі Казпромтехмонтаж 1975 жылы құрылды. Промтехмонтаж басқармасының Петропавл филиалы 1977 жылы құрылды. 1997 жылы кәсіпорын 100% меншік құқығымен ашық акционерлік қоғам мәртебесіне ие болды.
Қоғамның дербес балансы, есеп айырысу және басқа да шоттары болады, мөрі болады.
Шаруашылық қызмет түрі-ғимараттар мен құрылыстарды салу және жөндеу; өндірістік және материалдық-техникалық базалары бар.
Қоғам қызметінің мақсаты акционерлердің мүддесі үшін табыс алу және жұмыстар мен қызметтер көрсету болып табылады.
Қызметтің мәні - құрылыс - монтаждау жұмыстары, ғимараттар мен құрылыстарды жөндеу.
Зерттеу объектісі қызметінің негізгі мақсаты-тұрақты өнім шығаруды қамтамасыз ету, тұтынушылардың талаптары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасының Министерство образования и науки
Білім және ғылым министрлігі Республики Казахстан
Петропавл құрылыс- Петропавловский строительно-
экономикалық колледжі экономический колледж
Бухгалтерлік бөлімі Бухгалтерское отделение
Мамандығы 0518000 Специальность 0518000
Есеп және аудит Учет и аудит
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ДИПЛОМНАЯ РАБОТА
Жұмыс тақырыбы:
Тема работы: Ұйымшығындарын есепке алу, бақылау және талдау
Бөлім меңгерушісі:
Зав. Отделением: ___________________________________ __А.С.Сабралина
Жұмыс жетекшісі:
Руководитель ДР: ___________________________________ ___Дюсенбаева А.К
Кеңес беруші:
Консультант: ____________________________________ ___Дюсенбаева А.К
Орындаушы:
Исполнитель: ___________________________________ __Макишева Н.Р
Рецензия жасаушы адам:
Рецензент: ___________________________________ __Дюсенбаева А.К
Петропавл 2021 ж. Петропавловск 2021 г
Қазақстан Республикасының Министерство образования и науки
Білім және ғылым министрлігі Республики Казахстан
Петропавл құрылыс- Петропавловский строительно-
экономикалық колледжі экономический колледж
Бухгалтерлік бөлімі Бухгалтерское отделение
Мамандығы 0518000 Специальность 0518000
Есеп және аудит Учет и аудит
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС ЖАСАУҒА ТАПСЫРМА
ЗАДАНИЕ НА ВЫПОЛНЕНИЕ ДИПЛОМНОЙ РАБОТЫ
Оқушы ___________________________________ __Макишева Н.Р
Жұмыс тақырыбы:Ұйымшығындарын есепке алу, бақылау және талдау
Тема работы :
Колледж бойынша бұйрықпен бекітілді №62у 2021 ж. 08.04
Утвержден приказом по колледжу
Жұмысқа бастапқы деректер
Исходные данные к работе
Дипломдық жұмысда жасалатын жұмыстардың тізімі
Перечень вопросов , подлежащих разработке в дипломной работе
Графикалық материалдардың тізімі
Перечень графического материала :
Ұсынылатын әдебиет
Рекомендуемая литература
Тапсырманың берілген күні 2021 ж. 09.04
Бөлім меңгерушісі
Заведующий отделением _____________________ А.С.Сабралина
Жұмыс жетекшісі
Руководитель работы_________________________ Дюсенбаева А.К
Тапсырманы орындауды қабылдаған оқушы
Задание принял к исполнению студент ________Макишева Н.Р
Мерзімі
Дата ___________________________________ ______________________________
Білім және ғылым министрлігі Республики Казахстан
Петропавл құрылыс- Петропавловский строительно-
экономикалық колледжі экономический колледж
Бухгалтерлік бөлімі Бухгалтерское отделение
Мамандығы 0518000 Специальность 0518000
Есеп және аудит Учет и аудит
Дипломдық жұмыстың
ТҮСІНДІРМЕ ХАТЫ
ПОЯСНИТЕЛЬНАЯ ЗАПИСКА
к дипломной работе
Жұмыс тақырыбы: "Ұйым шығындарын есепке алу, бақылау және талдау"
Тема работы:
Бөлім меңгерушісі:
Зав. отделением: ______________________________
Жұмыс жетекшісі:
Руководитель ДП: _____________________Дюсенбаева А.К
Кеңес беруші:
Консультант: _____________________Дюсенбаева А.К
Орындаушы:
Исполнитель: _____________________Макишева Н.Р
Рецензия жасаушы адам:
Рецензент: _____________________Дюсенбаева А.К
Петропавл 2021 ж. Петропавловск 2021 г.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
І БӨЛІМ. ҰЙЫМ ШЫҒЫНДАРЫН ЕСЕПКЕ АЛУ МЕН ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1. Ұйым шығындарының классификациясы
1.2. Кәсіпорын шығындарының есебін нормативтік қамтамасыз ету
1.3. Синтетикалық және аналитикалық шығындар есебі
1.4. Шығындарды талдаудың мақсаты, міндеттері және қайнар көздері
1.5. Өндірістік шығындарды есепке алу әдістері
1.6. Ұйым шығындарын шығындар бағыты бойынша есепке алу
ІІ БӨЛІМ. ПРОМТЕХМОНТАЖ ААҚ КӘСІПОРЫН ШЫҒЫНДАРЫН ТАЛДАУ
2.1Промтехмонтаж ААҚ қоғамының сипаттамалары
2.2 Өндіріс шығындарының динамикасы мен құрылымын талдау
2.3 Материалдық ресурстарды пайдалануды талдау
ІІІ БӨЛІМ. КӘСІПОРЫН ШЫҒЫНДАРЫН ОҢТАЙЛАНДЫРУ БОЙЫНША ҰСЫНЫСТАР МЕН ШАРАЛАР
3.1 Кәсіпорын шығындарын оңтайландыруға бағытталған ұсыныстар мен шаралар әзірлеу
3.2 Промтехмонтаж ААҚ қоғамының қаржылық нәтижелерін талдау
3.3 Шығындарды есепке алудың ерекшеліктері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН КӨЗДЕР МЕН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ҚОСЫМША
https:7kun.kz69672-2
Кіріспе
Мемлекет дамуының қазіргі жағдайында кәсіпорынның бухгалтерлік басқару есебіне ерекше мән беріледі. Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаев өзінің кәсіпкерлерге үндеуінде есеп пен есептілікті жетілдіру және қаржылық есептілікті жасау мен ұсынуды ғана емес, сондай-ақ әртүрлі экономикалық шешімдер қабылдауды білдіретін халықаралық стандарттарға көшу қажеттігіне назар аударды.
Қайта құру жылдарында әртүрлі меншік нысандары бар көптеген түрлі фирмалар құрылды, олардың көпшілігі соңғы жылдары бәсекелестікке төтеп бере алмады. Нарықтық немесе экономикалық факторларға төтеп бере алатын фирмалар аз. Тек өте ірі компаниялар нарықтарға айтарлықтай әсер ете алады, бірақ мұндай компаниялар аз. Бұл негізінен мұндай мүмкіндіктері жоқ шағын компаниялар. Сондықтан олар үшін басты міндет - нарық проблемаларымен "тіл табысу" және максималды экономикалық пайда алу үшін нарық факторларын өз пайдасына аудару. Атап айтқанда, шығындарды басқару, әлеуетті мүмкіндіктерді дамыту және оларды субъектілердің пайдалануы, шығындарды калькуляциялау, қаржылық өнімділікті бақылау, басқарушылық шешімдер қабылдау үшін негіз ретінде экономикалық талдау, стратегиялық есепке алу (іс-қимылдың баламалы нұсқасын таңдау үшін) және басқарушылық бақылау проблемаларын қараған жөн.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есепті реформалау үнемі жүргізіледі. Халықаралық есепке алу жүйесіне көшу жүзеге асырылуда, осыған байланысты қазақстандық кәсіпорындардың тәжірибесіне қаржылық және басқарушылық есепке алуды енгізу үшін бірқатар нормативтік құжаттар әзірленді.
Қазіргі уақытта қаржылық және басқарушылық есепті нормативтік реттеудің бес деңгейлі жүйесі қалыптасты:
1) Заңнамалық деңгей;
2) Бухгалтерлік есеп стандарттары;
3) Стандарттарға әдістемелік ұсынымдар;
4) Шаруашылық жүргізуші субъектінің есеп саясаты;
5) Субъектінің бастапқы құжаттары.
Тақырыптың өзектілігі. Өнімді өндіру белгілі бір шығындармен немесе шығындармен байланысты. Өнімді өндіру процесінде еңбек жұмсалады, еңбек құралдары, сондай-ақ Еңбек заттары қолданылады. Ақшалай түрде көрсетілген өнімді өндіруге және сатуға арналған кәсіпорынның барлық шығындары өндірістік ресурстарды пайдаланудың өзіндік құнын құрайды.
Өндіріс шығындарын есепке алу және өнімнің өзіндік құнын есептеу мақсаты өнімді өндіру мен өткізуге байланысты нақты шығындарды уақтылы, толық және сенімді анықтау, жекелеген түрлер мен барлық өнімдердің нақты құнын есептеу, ресурстар мен қаражаттың пайдаланылуын бақылау болып табылады. Шығындар туындаған жерлерде шығындарды үздіксіз ағымдағы есепке алу, белгіленген нормалардан ықтимал ауытқуларды, осы ауытқулардың себептері мен кінәлілерін күнделікті анықтау өндірісті жедел басқару талаптарын қанағаттандыруы керек.
Өндіріс шығындарын есепке алуды ұйымдастыру келесі принциптерге негізделген:
1) Шығындарды құжаттау және оларды өндірісті есепке алу шоттарына толық көрсету;
2) Шығындарды есепке алу көлемі және олардың туындау орны бойынша топтастыру;
3) Шығындар объектілерінің өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау объектілерімен, нақты шығындарды есепке алу көрсеткіштерінің нормативтік, жоспарлы және т. б.
4) өндірістік шығынды есепке алу өнім
5) Тікелей мақсаты бойынша есепке алу объектілеріне жататын шығындар шеңберін кеңейтудің орындылығы;
6) Белгілі бір өнімді дайындаудан туындаған шығындарды оқшаулау;
7) Өндіріс шығындарын жедел бақылауды жүзеге асыру және өнімнің өзіндік құнын қалыптастыру.
Дипломдық жұмыстың мақсаты-өндіріс шығындарын есепке алу және талдау, сонымен қатар өндіріс шығындарын азайту жолдарын зерттеу.
Қойылған мақсатты іске асыру үшін келесі міндеттерді орындау қажет:
1) Өнімді, жұмыстарды, қызметтерді өндіруге арналған шығындарды есепке алудың теориялық негіздерін қарастыру.
2) Шығындарды есепке алу мен жіктеуді көрсету;
3) Бухгалтерлік есеп шоттарындағы шығындарды көрсету;
4) Негізгі экономикалық көрсеткіштер мен қаржылық жағдайға талдау жүргізу;
5) Шығындарды азайту мақсатында ұсыныс әзірлеу.
Дипломдық жұмыста осы тақырыпқа қатысты соңғы нұсқаулық материалдар қолданылады. Негізгілері-заңнамалық актілер, заңдар мен қаулылар. "Бухгалтерлік есеп және аудит", "Бухгалтер бюллетені", "бас бухгалтердің заң кеңесшісі" журналдарынан, сондай-ақ келесі авторлардың жұмыстарынан үлкен материал пайдаланылды: Радостовец В. В., Шеремет А. Д., Дюсембаев к. ш.
Дипломдық жұмыстың зерттеу нысаны "Промтехмонтаж" АҚ ҚФ болып табылады"
Зерттелетін кәсіпорынның банкте есеп айырысу шоты, өз атауы бар дөңгелек мөрі бар, шаруашылық қызметін дербес жүзеге асырады және оның нәтижелері үшін толық жауап береді
І БӨЛІМ. ҰЙЫМ ШЫҒЫНДАРЫН ЕСЕПКЕ АЛУ МЕН ТАЛДАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
0.1. Ұйым шығыстарының сыныптамасы.
Өндіріс шығындарының есебін құру және өнімнің өзіндік құнын есептеу әдістері көбінесе технологиялық процестің ерекшеліктеріне, өндірістің ұйымдастырылуына, түріне және сипатына байланысты болады. Бұл ерекшеліктер шығындарды құжаттауға, оларды жүйелеуге және жалпылауға, шығындардың аналитикалық есебін жүргізуге, дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс арасындағы шығындарды бөлуге және өнімнің өзіндік құнын есептеуге әсер етеді.
Өндіріс процесінің технологиясы мен ұйымдастырылуы бухгалтерлік есеп пен бақылау әдістерін таңдауды анықтайды. Технологиялық процестің сипаты бойынша салалар өндіруші және өңдеуші болып бөлінеді. Өндіруші өндірістерге көмір, мұнай, газ өндіру, ағаш дайындау және басқалар жатады. Өндіруші салаларда шикізат пен негізгі материалдарға арналған шығындар жоқ. Олар өнімнің біркелкілігімен, өндірістік циклдің салыстырмалы түрде қысқа мерзімділігімен, аяқталмаған өндіріс қалдықтарының болмауымен және болмауымен сипатталады. Көптеген жағдайларда, өнімнің бір түрі шығарылған кезде, оның құны барлық шығындарды өнім санына бөлу арқылы анықталады.
Өңдеу салаларына ауылшаруашылық және өнеркәсіптік шикізат өндірістік және жеке тұтынуға жарамды өнімдерге өңделетін салалар жатады. Оларға машина жасау, химия, тоқыма, тамақ және басқа да кәсіпорындар жатады.
Өнімді өндірудің технологиялық процесінің күрделілігіне байланысты Өндіріс қарапайым және күрделі болып бөлінеді. Мұндай өндіріс қарапайым деп саналады, ол өнімді өндіру мен өңдеудің бірыңғай үздіксіз процесімен сипатталады (мысалы, көмір өндіру, энергия, бу өндіру және т.б.).Қарапайым өндіріс әдетте қысқа циклге ие және аяқталмаған өндіріске ие емес.
Күрделі өндіріске өндіріс процесі бірқатар жеке тәуелсіз бөліністерден, өтулерден, фазалардан, кезеңдерден тұратын өндіріс кіреді. Мысалы, тоқыма, аяқ киім, машина жасау, ет және басқалар. Күрделі өндіріс, вакцинацияланғандай, әрдайым аяқталмаған өндірісте қалады.
Шығару жиілігіне және қайталануына байланысты өндіріс өнімдері жеке, сериялық және жаппай болып бөлінеді.
Жеке өндіріс-бұл тұтынушылардың тапсырыстары бойынша бірлі-жарым бұйымдарды немесе бұйымдардың шағын партияларын өндіру, мысалы, арнайы станоктар, жөндеу жұмыстары.
Сериялық-бұл бір типтегі өнімдердің алдын-ала белгіленген сериялары шығарылатын өндіріс. Мұнда өнімнің бірдей түрлерін жасау қайталанады. Сериялардың саны мен мөлшеріне байланысты олар кішігірім және үлкен серияларды ажыратады. Сериялық өндірістерде әр түрлі тапсырыстарды өндіру үшін типтік бөлшектер кеңінен қолданылады - экономикалық тиімді өнім түрлері.
Жаппай өндіріс ұзақ уақыт бойы біртекті өнімдердің көп мөлшерін үздіксіз өндірумен сипатталады.
Өнеркәсіптік өндіріс негізгі өнім өндірісінің рөліне байланысты негізгі және көмекші болып бөлінеді.
Олардың негізгілеріне шығаруға кәсіпорын құрылған өнімді дайындауға арналған өндірістер жатады. Өнеркәсіптің әртүрлі салаларында негізгі өндірістердің номенклатурасы әртүрлі. Мысалы, негізгі өндірістерге мыналар жатады: металл өңдеу кәсіпорнында - құю, темір ұстасы, Механикалық, құрастыру цехтары, металлургия кәсіпорнында - Домна, ашық пеш, прокат және басқа цехтар.
Көмекші-бұл негізгі өндіріске және тұтастай алғанда бүкіл кәсіпорынға қызмет ететін өндіріс. Көмекші өндірістерге мыналар жатады: құрал-саймандар, Жөндеу-механикалық, жөндеу-құрылыс цехтары, электр станциясы, бу қазандығы, компрессорлық станция, автокөлік және т.б.қосалқы өндіріс өнімдерінің бір бөлігі жағына сатылуы мүмкін.
Айта кету керек, кейбір салалардағы бірдей өндірістер негізгі өндірістерге, ал басқаларында қосалқы өндірістерге жатқызылуы мүмкін. Мысалы, автомобиль көлігі ұйымдарында негізгі өндіріс автомобиль қызметтері болады, басқа салаларда олар қосалқы өндіріс қызметтеріне, дербес электр станцияларында энергияның әртүрлі түрлерін өндіру - негізгіге, ал басқа салаларда - көмекші қызметтерге жатқызылатын болады.
Өндірісті мақсаты бойынша жіктеу негізгі және қосалқы өндіріс шығындарын бөлек есепке алу қажеттілігін тудырады.
Өндіріс шығындарын есепке алу үшін бөлімшелердің шоттарын қамтитын шоттардың кешенді жүйесі қолданылады:
8110 - " Негізгі өндіріс"
8310 - " Көмекші өндіріс"
8410 - " Жүкқұжат шығыстар"
Өнімді өндіруге жұмсалатын шығындарды есепке алу мен бақылауды қамтамасыз ету үшін "цехтар бойынша шығындар. "Цехтар бойынша шығындар" ведомосына жазу үшін негіз болып табылады:
1) "негізгі құралдардың тозу сомасын және негізгі құралдарды қайта бағалау сомаларын есептеу" әзірлеу кестесі, онда өндіріс шығыстарына енгізілуге жататын амортизациялық негізгі құралдардың сомасы көрсетіледі.
2) "Материалдар шығысын бөлу (зп)"әзірлеу кестесі.
3) "материалдық емес активтер бойынша амортизациялық аударымдар сомасын есептеу" (моральдық тозу) әзірлеу кестесі.
4) "қосалқы және қызмет көрсететін өндірістердің қызметтерін бөлу"әзірлеу кестесі.
Өндіріске арналған шығындардың талдамалы есебі калькуляциялық карточкаларда жүргізіледі, онда калькуляция объектілері бойынша шығындар баптарын есепке алу объектілерінің кодтары және үстеме шығыстардың баптары көрсетіледі.
Негізгі өндіріске кәсіпорындар құрылған өнімдерді, сондай-ақ сатуға және зауыт ішінде тұтынуға арналған жартылай фабрикаттарды шығаруға арналған өндіріс кіреді.
Шығындар тізбесі олардың құрамы және өнім түрлері бойынша бөлу әдістері өнімнің өзіндік құнын есептеу мен калькуляциялауды жоспарлау жөніндегі салалық әдістемелік нұсқауларда айқындалады.
Бұл ретте шығындарды баптар бойынша топтастыру өндірістік өнімнің өзіндік құнына тікелей енгізілуі мүмкін өнімнің жекелеген түрлерін өндіруге байланысты шығыстарды барынша бөлуді қамтамасыз етуге тиіс.
Өнімді өндіруге арналған шығындар алдын ала (жалдау ақысын және т.б.) төлеу уақытына қарамастан, олар жататын есепті кезеңдегі өнімнің өзіндік құнына немесе жүйелі (қызметкерлердің демалысы, жыл қорытындысы бойынша еңбек сіңірген жылдары үшін сыйақы) енгізіледі.
Шығындардың жекелеген түрлері (өндірісті дайындау және игеру шығындары және т. б.) олардың қандай калькуляциялық кезеңге жататынын дәл анықтау мүмкін емес қатынастар, сондай-ақ өнеркәсіптің маусымдық салаларының шығындары өнімнің өзіндік құнындағы есептеу мен калькуляцияны жоспарлау бойынша белгілі бір салалық нұсқаулардың сметалық - нормативтік тәртібінде өндіріс шығындарына қосылады
Өндірістік емес шығындар есепте олар анықталған есепті айда көрсетіледі.
Шетел валютасында жүргізілетін және өнімнің өзіндік құнына енгізуге жататын шығындар есеп айырысу - ақша құжаттарын шығару күні қолданыста болған Ұлттық банктің бағамы бойынша шетел валютасын қайта есептеу жолымен айқындалған сомада ҚР валютасында көрсетіледі.
Өндіріске арналған шығындарды есепке алу үшін кіші бөлімнің шоттары қолданылады.
8110 - " негізгі өндіріс"
8111-негізгі өндіріс барлық өндірістік шығындарды қорытындылауға арналған.
8112-материалдар
8113-өндірістік жұмысшыларға еңбекақы төлеу
8114-еңбек ақыдан аударым
8115-үстеме шығыстар
8112-8115 шоттары транзиттік болып табылады және экономикалық элементтер бойынша өндіріс шығындарының сомасын айқындауға арналған.
Айдың соңында 8112-8115 бойынша ескерілген шығындар 8111 жалпылама шотқа ауыстырылады
1.2 Кәсіпорын шығындарының есебін нормативтік қамтамасыз ету
Кәсіпорындағы өндіріс процесі материалдық, еңбек, қаржы ресурстарының негізгі қорлар мен айналым қаражатын қарапайым және кеңейтілген өндіруге, өнімді өндіруге және сатуға, өз ұжымының әлеуметтік дамуына және т.б. шығындарды талап етеді. Осылайша, өндірістік шығындардың жиынтығы кәсіпорынның өнімді өндіруге не қажет екенін көрсетеді.
Өнімді өндіруге не қажет екенін білу үшін кәсіпорын материалдық және сандық құрамы, сондай-ақ оны өндіруге қажетті еңбек шығындарының құрамы мен саны бойынша оның құнын бағалауы керек.
Өнімнің өзіндік құны ресурстарды пайдаланудың тиімділігін; жаңа техника мен прогрессивті технологияны енгізу нәтижелерін; еңбекті, өндірісті және басқаруды ұйымдастыруды жетілдіруді көрсететін кәсіпорын қызметінің маңызды жалпылама көрсеткіштерінің бірі болып табылады.
Өндіріс шығындарын есепке алу және өнімнің өзіндік құнын есептеу әдісі - бұл өнімнің нақты құнын анықтайтын өндірістік шығындарды құжаттау және көрсету әдістерінің жиынтығы. Ұйымдастырушылық және өндірістік технологияның ерекшеліктеріне байланысты басқарушылық есепке алу тәжірибесінде өндіріс шығындарын есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын есептеудің бірнеше әдістері қолданылады: қарапайым әдіс, тапсырыс бойынша әдіс, алдын-ала әдіс, нормативтік әдіс.
Экономиканың әртүрлі салаларының кәсіпорындарында қандай да бір әдісті қолдану өнімнің өзіндік құнын жоспарлау, есепке алу және калькуляциялау жөніндегі ережелерге сәйкес белгіленеді.
Шығындарды есепке алудың қарапайым, тапсырыс бойынша және алдыңғы қатарлы әдістерінің басты кемшілігі-өнімнің нақты құны есепті кезеңнің соңында анықталады, сонымен қатар кәсіпорын басшылығы есепті кезең ішінде нақты өндіріс шығындарының сәйкестігін бақылау мүмкіндігінен айырады. Сонымен қатар, осы есепке алу әдістерінде өндіріс бірлігінің және бүкіл өнімнің нақты құны жоспарланған шығындармен салыстырылады, онда шығындар нормалары бүкіл жоспарланған кезеңнің орташа мәні ретінде есептеледі, сондықтан олар әрдайым кәсіпорынның өндірістік және экономикалық жоспарына сәйкес жүргізілетін іс-шараларды ескере отырып, өндіріс шығындарының нақты деңгейін дәл көрсете алмайды.
1.3 Шығыстарды синтетикалық және талдамалық есепке алу
Ұйымның мүлкі, оның міндеттемелері және экономикалық процестері жалпыланған түрде көрсетілетін шоттар синтетикалық деп аталады. Ол тек ақшалай түрде жүзеге асырылады. Синтетикалық есепке алу шеңберіндегі нақтылау аналитикалық есепке алу деп аталады. Аналитикалық есеп ақша түрінде де, заттай есептеулерде де жүргізілуі мүмкін
Шаруашылық қызметті жедел басқару үшін, сондай-ақ меншіктің сақталуын бақылау үшін синте-тикалық есепке алу арқылы алынған жалпылама деректер жеткіліксіз. Бухгалтерлік есеп объектілері туралы егжей-тегжейлі, егжей-тегжейлі, бөлінген мәліметтерді алу үшін аналитикалық есеп қолданылады. Кейбір жағдайларда кәсіпорынның бухгалтерлік қызметтері жеке талдау шоттарын пайдаланады: мүліктің, ұйымдардың міндеттемелері мен процестерінің әрбір жеке түрі бойынша егжей-тегжейлі деректер көрсетілетін шоттар. Әдетте аналитикалық және синтетикалық шоттар сәйкес келеді. Сондықтан синтетикалық және аналитикалық шоттар арасында тікелей байланыс бар, ол келесіде көрінеді. Синтетикалық шоттың сальдосы мен айналымдары өзінің синтетикалық шотына қосымша ашылған барлық Талдамалық шоттардың қалдықтары мен айналымдарына тең болуы тиіс. Синтетикалық шоттың дебеті немесе кредиті бойынша жазылған әрбір шаруашылық операция тиісінше өзінің синтетикалық шотына қосымша ашылған бірнеше Талдамалық шоттардың дебетінде немесе кредитінде сол сомада көрсетіледі.
Синтетикалық және аналитикалық шоттарды жүргізу кәсіпорынның өндіріс шығындарын есепке алуды ұйымдастыру үшін өте маңызды, ал аналитикалық есеп шоттарының топтарының саны негізінен Ұйымның экономикалық қызметінің күрделілігіне, есептің мақсаттары мен міндеттеріне байланысты болады.
Бухгалтерлік есепте әртүрлі ақпарат алу үшін шоттардың үш түрі қолданылады. Олардың бөлшектену дәрежесі бойынша олар синтетикалық, аналитикалық және қосалқы шоттарға бөлінеді. Синтетикалық шоттарда ақша өлшегіште көрсетілген экономикалық біртекті топтар бойынша ұйымның мүлкі, міндеттемелері және операциялары туралы жалпыланған көрсеткіштер бар. Синтетикалық шоттарға: 2400 "негізгі құралдар"; 1310 "материалдар"; 1010 "Касса"; 1320 "дайын өнім"; 1340 "тауарлар"; 3350 "еңбекақы төлеу жөніндегі персоналмен есеп айырысу"; 5000 "жарғылық капитал" және т. б. жатады.
Талдамалы шоттар заттай, ақшалай және еңбек өлшеуіштерінде көрсетілген мүліктің, міндеттемелер мен операциялардың жекелеген түрлері бойынша деректерді көрсете отырып, синтетикалық шоттардың мазмұнын нақтылайды. Атап айтқанда, 1340 "тауарлар" шоты бойынша тауарлардың жалпы санын ғана емес, сондай - ақ әрбір тауар түрінің немесе тауарлар тобының болуы мен орналасқан жерін, ал 4110 "жеткізушілермен және мердігерлермен есеп айырысу" шоты бойынша-жалпы берешекті ғана емес, әрбір жеткізуші бойынша жеке-жеке нақты берешекті де білу қажет. Қосалқы шоттар синтетикалық және талдамалық шоттар арасындағы аралық шоттар бола отырып, осы синтетикалық шот шегінде талдамалық шоттарды қосымша топтастыруға арналған. Олардың есебі заттай және ақшалай өлшеуіштерде жүргізіледі. Бірнеше аналитикалық шоттар бір қосалқы шотты, ал бірнеше қосалқы шоттар бір синтетикалық шотты құрайды. Бухгалтерлік есепте синтетикалық және аналитикалық есеп қолданылады.
Өндіріске қызмет көрсететін ұйымның шығындарына машиналар мен жабдықтарды ұстау және пайдалану шығындары, жалпы өндірістік шығындар жатады. Шығыстардың бұл түрлері "жалпы өндірістік шығыстар" бабы бойынша өнімнің өзіндік құнына енгізіледі және 25 "жалпы өндірістік шығыстар"синтетикалық шотында ескеріледі. Аталған шот активті, жинақтап айтқанда-таратқыш. Шоттың дебетінде бір ай ішінде шығындар көрсетіледі, кредит бойынша өндірістік шоттарға шығындар есептен шығарылады. Ай аяқталғаннан кейін 25 шотында қалдықтар жоқ. Көрсетілген шығыстар үшін шығындарды бақылаудың бірыңғай әдістемесі белгіленген: олардың әрбір түрі бойынша баптар бойынша бөлінген жоспарлы смета жасалады; шығындардың талдамалы есебі белгіленген номенклатураға сәйкес баптар бойынша жүзеге асырылады; баптар бойынша нақты шығындар сметамен салыстырылады және ауытқуларды белгілейді.
1.4 Шығындарды талдаудың мақсаты, міндеттері және қайнар көздері
Шығындарды талдаудың мақсаты өнімді өндіру және сату процесінде ресурстардың барлық түрлерін пайдалану тиімділігін арттыру мүмкіндіктерін анықтау болып табылады.
Нарықтық жүйе жағдайында өндіріс шығындары шаруашылық жүргізуші субъектілер мен олардың құрылымдық бөлімшелері қызметінің негізгі сапалық көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Қаржылық нәтижелер (пайда немесе шығын), өндірісті кеңейту қарқыны, шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық жағдайы шығындар деңгейіне байланысты.
Шығарылатын өнімді өндіруге жұмсалатын шығындар көрсеткіші кәсіпорынның жұмысын тек сапалық жағынан ғана бағалауға мүмкіндік бермейді, сонымен бірге оның жұмысының сандық нәтижелерін де көрсетеді, өйткені өндіріс шығындарының айтарлықтай төмендеуіне, ең алдымен, өндіріс ұжымын дұрыс басқарумен және кәсіпорынның технологиялық процестерімен тікелей байланысты өнім өндірісін ұлғайту арқылы қол жеткізіледі.
Нарықтық тетіктердің нақты жұмыс істеуімен өндіріс шығындарын есепке алу мен бақылаудың нақты жүйесін құру және жетілдіру және басқару есебі аясында өнімнің өзіндік құнын есептеу қажеттілігі сөзсіз туындайды. Сонымен қатар, өндіріс шығындарын азайту резервтерін анықтау шаруашылық жүргізуші субъектінің экономикасын дамытудың маңызды факторы, кірістер мен шығыстарды өлшеудің негізі болып табылады.
Осылайша, жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, шығындарды басқару кәсіпорынды басқару жүйесінде маңызды рөл атқарады деп қорытынды жасауға болады. Кәсіпорындардың тәжірибесі көрсеткендей, нақты шығындарды дұрыс бағаламай, кәсіпорынның қызметін дұрыс басқару мүмкін емес, ал шығындарды дұрыс бағалау шығындарды тиімді басқарумен ғана мүмкін болады.
1.5 Өндірістік шығындарды есепке алу әдістері
Өндіріс шығындарын талдауды зерттеудің міндеттері:
1) Өзіндік құнның маңызды көрсеткіштерінің серпінін бағалау және олар бойынша жоспарды орындау,
2) Өнімнің өзіндік құны бойынша жоспардың негізділігі мен кернеулігін бағалау,
3) Өзіндік құн көрсеткіштерінің серпініне және олар бойынша жоспардың орындалуына әсер еткен факторларды, нақты шығындардың жоспарлы шығындардан ауытқу шамасы мен себептерін айқындау,
4) Элементтер бөлінісінде және жекелеген бұйым түрлері шығындарының баптары бойынша өзіндік құн бойынша жоспардың динамикасы мен орындалуын бағалау,
Кәсіпорынның өндірістік шешімдері нарық жағдайлары мен шығындар арқылы анықталады. Өнім көлемінің өзгеруі фирмалардың ұсынатын тауарлардың мөлшері және оның бағасымен байланысты. Өндірістің шығындары бухгалтерлік және экономикалық шығындар болып бөлінеді. Бухгалтерлік шығындар бұл өнімнің өзіндік құнының құрамына кіретін нақты шығындар. Бұлар шикізат, материалдар, жалақы, амортизация, салықтар және т.б. Экономикалық шығындарға барлық шығындар жатады. Соның ішінде кәсіпорынның (фирма) өз меншігіндегі сатып алынбайтын өндіріс факторларын пайдаланбағандағы айқынсыз шығындар. Сонымен экономикалық шығындар - бухгалерлік және балама шығындардан тұрады.
Бухгалтерлік шығындар = нақты шығындар.
Экономикалық шығындар = бухгалтерлік шығындар + балама шығындар
Қысқа мерзім кезеңінде өндірістің жалпы, тұрақты және айнымалы шығындары анықталады.
Жалпы шығындар (ТС) - бұл өндіріске кеткен барлық шығындар және тұрақты, айнымалы шығындардан тұрады.
ТС = ҒС + VС
Тұрақты шығындар (ҒС) - өнім шығару көлемінің өзгеруіне байланысты өзгермейтін шығындар. Бұларға салықтар, жалға беру, төлемдер, сақтандыру, амортизация және т.б.
Айнымалы шығындар (VС) - бұлар өнім көлемі өзгерсе бірге өзгеретін шығындар. Олар шикізатқа, жалақыға, энегияға, транпортқа, материалдарға кеткен шығындар.
Өндірістік шығындарды талдағанда жалпы шығындармен қатар орташа және шекті шығындарды талдаймыз. Өндірістің орташа жалпы шығындары (АТС) өнімнің бір данасын шығаруға кеткен жалпы шығындарды көрсетеді. Бұл шығын өнеркәіпте басқаруға көмектеседі. Бұл шығын арқылы бір өнім өндіргенде келеін пайданы табамыз.
АТС(АС) =ТСQ
Орташа жалпы шығындарды (АТС) 2 түрге бөлуге болады (АҒС).
1) орташа тұрақты шығындар: АҒС=ҒС Q
2) орташа айнымалы шығындар: АVС=VС Q
Өндірістің шекті шығыны (МС) жалпы шығындардың өзгеруіне өнім көлемінің өзгеру қатынасына тең болады және өнімнің қосымша данасын шығарғандағы кететін қосымша шығындарды көрсетеді.
МС= ТС Q
Өнім шығару көлемі өскен кезде тұрақты шығындар (ҒС) өзгермейді. Сондықтан жалпы шығындардың (ТС) өсуі айнымалы шығындардың (VС) өсуіне тең болады.
МС= VС Q
C Tc
Vc
Fc
Q
Тұрақты шығындарға: облигациялық заем, міндетті төлемдер, ренталық төлемдер; ғимараттар мен жабдықтардың амортизациялық төлемдерінің бөлшегі; сақтандыру жарналары, жұмысшылардың еңбек ақысы т.б. Олар старттық (бастапқы) және қалдық шығындар болып бөлінеді. Старттық шығындарға - өндіріс пен өткізудің қайта басталуымен байланысты жұмсалатын тұрақты шығындардың бір бөлшегі жатады. Бұл шығындарды координата осінде көруге болады.
C
Fc
старттық
шығындар
---------------------------------- -------------
қалдық
шығындар
Қалдық шығындар дегеніміз - өндіріс пен өткізу белгілі бір уақытта толық тоқтағанына қарамастан жұмсалатын кәсіпорындардың тұрақты шығындардың бір бөлігін жатқызуға болады.
Өзгермелі шығындар (VC) - белгіленген мерзімде өнімді өткізу мен өндіру көлеміне тікелей байланысты шығындар. Оларға жалақы, шикізат отын, көлік қызметіне, электр жүйесіне шығындар. Ол шығындарды кәсіпкер өндіріс көлемін өзгерте отырып болжай алады. Өзгермелі шығындар 3 түрге бөлінеді:
1. Пропорционалды өзгермелі шығындар - егер көлемі мен шығындарының өзгерісіне пара-пар келсе қалыптасады.
2. Дегерессивтік өзгермелі шығындар - шығындардың салыстырмалы өсуі өндіріс көлемінің салыстырмалы көбеюінен аз болған жағдайда қалыптасады.
3. Прогрессивтік өзгермелі шығындар - өзгермелі шығындардың өсуі өндіріс көлемінен артық болған жағдайда орындалады.
a) б) c)
C C
Vc Vc C VcVc
Q Q Q
Кәсіпорын табысы 2 түрлі көрсеткішке тәуелді болады: өнім бағасы және оның өндірісіне шығындар. Нарықтағы өнім бағасы сұраным мен ұсыным өзара байланысының нәтижесі болып табылады. Нарықтық баға қалыптастыру заңдарының әсерінен еркін бәсеке жағдайында өндіруші немесе тұтынушы қалауына сәйкес жоғары немесе төмен болмайды, ол автоматтты түрде орнатылады. Өнім өндірісіне шығындар-өндіріс шығындары басқаша түрде болады. Олар тұтынылатын еңбектік немесе материалдық ресурстар көлеміне, техника деңгейіне, өндірістің ұйымдастырылуына және басқа факторларға байланысты өсуі немесе төмендеуі мүмкін. Сәйкесінше, өндіруші шығындарды азайтудың көптеген көздерін қарастырады, ол оны өзінің тиімді басқару қабілетімен жүзеге асыра алады.
Жалпы түрде өндіріс шығындары және өткізу (өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құны) өнім өндірісі процесінде қолданылатын (жұмыс, қызмет) табиғи ресурстар, шикізат, материал, жанармай, энергия, негізгі қор, еңбек ресурстары және басқа да өнім өндірісіне және өткізуге шығындарды бағалық тадау болып табылады.
Өндіріс шығындарына және өнім өткізуге төмендегілерге байланысты шығындар қосылады:
1) ұдайы өнім өндірісі, белгіленген технология деңгейінде өндірістің ұйымдастырылуы;
2) табиғи шикізаттарды қолдану;
3) өндірісті дайындау және үйрену;
4) өндірісті ұйымдастыру мен технологияны жетілдіру, сонымен қатар өнім сапасын жақсарту, оның сапалығын арттыру, ұзақ тұтыну және басқа да пайдалану қасиеттерін арттыру (капиталды емес сипаттағы шығындар);
5) рационалдау және құрастыру, тәжірибиелік жұмыстарын жүргізу, моделдер мен нұсқаларды дайындау және тексеру, авторлық сыйақы төлеу және т.б;
6) өндірістік процеске қызмет ету; өндірісті шикізат, материал, жанармай, энергия, құрал-саймандар және басқада еңбек құралдары және заттарымен қамтамасыз ету, негізгі өндірістік қорларды жұмысқа қабілетті жағдайда ұстау, санитарлы-гигиеналық талаптарға сәйкес жұмыс жасау;
1) қалыпты еңбек жағдайын және техника қауісіздігін қамтамасыз ету;
2) өндірісті басқару: кәсіпорынның басқару аппараты қызметкерлерінің, фирма және оның құрылымдық бөлімшелерін, іс-сапарларын қаржыландыру, техникалық басқару құралдарын ұстау және аудиторлық қызметтерге төлемдер, кәсіпорынның, фирманың коммерциялық қызметімен байланысты өкілеттілік шығындар және т.б.
3) кадрларды дайындау және қайта дайындау;
4) мемлекеттік және мемлекеттік емес әлеуметтік сақтандыруға аударымдар.
Әрине, фирманың, кәсіпорын қызметінің нәтижесі (табыс және шығын) өнім өткізуден (жұмыс және қызмет көрсету) фирманың, кәсіпорынның негізгі құралдары және басқа да мүліктерін өткізуге байланысты емес операциялардан түсім, осы операциялар бойынша шығындар сомасының азаюының қаржылық нәтижесінен құралады.
Кесте 1.Өнеркісіптік кәсіпорынның өндірістік ресурстары
Материалдық-заттай нысаны атауы
Құндық нысаны
Қабылданатын есептемелер
Кәсіпорын бойынша
Жұмыс күші
Еңбекақы қоры
Айнымалы капитал
Еңбек құралы (машина, жабдықтар)
Негізгі қорлар
Негізгі капитал
Еңбек заттары (шикізат, материалдар)
Айналым қорлары
Айналым капиталы
Дайын өнім
Айналыс қоры
Айналыс қорындағы айналым капиталы
Өндірістің табиғи жағдайы (жер, пайдалы қазба байлықтары, т,б.)
Айналымдағы ақша (есептесу шоты, есептесу, касса)
Ақша нысанындағы айналыс капиталы
Кәсіпорын қызмет түрлеріне байланысты да өнеркәсіптік, ауыл шаруашылығы, құрылыс, сауда, байланыс, материалдық-техникалық қолдау және т.б. бойынша салаларға бөлінеді. Негізгі құралдар функционалдық атауы бойынша өнеркәсіпті- өндірістік, өндірістік және өндірістік емес болып бөлінеді. Өндірістік негізгі құралдарына өндіріс процесіне қатысушы еңбек құралдары (еңбек машиналары, құрал-жабдықтар, күшті машиналар және басқа да өнім өндіруге арналған еңбек құралдары), сонымен қатар өндіріс барысында қолданылатын құрал-жабдықтардың орындары (ғимараттар, қоймалар және т.б) жатады. Өндіріссіз құралдарға өндірістік емес нысандары, яғни тұрғын үй шаруашылығы,өндірістік емес ғимараттар, мәдениет, ғылым жатады. Кәсіпорынның өнеркәсіптік өндірістің негізгі құралдары өзінің табиғизаттық құрамына байланысты мынадай топтарға бөлінеді: ғимараттар; құрылғылар, жабдықтар; қарапайым, қуатты машиналары; байланыс құралдары; көлік құралдары; саймандар және басқа да құралдар.
Өндіріс шығындарын есепке алу және өнімнің өзіндік құнын есептеу әдісі деп өндірістік шығындар туралы ақпаратты есепке алуда жинау, топтастыру және кәсіпорындардың шығындарын бақылау үшін өнімнің нақты құнын есептеу әдістерінің жиынтығы түсініледі.
Белгілі бір әдісті қолдануға әсер ететін факторлар:
1) Өндіріс түрі;
2) Өндірістің күрделілігі;
3) Өндірілетін өнімнің сипаты мен номенклатурасы;
4) Өндірістік циклдің ұзақтығы;
5) Аяқталмаған өндірістің болуы, құрамы және көлемі.
Өндірістік шығындарды есепке алудың 4 әдісі бар:
1) Қарапайым
2) Тапсырыс бойынша
3) Ауыспалы
4) Нормативтік
1) Қарапайым әдіс - біртекті өнімдер шығарылатын жаппай өндірісте қолданылады. Барлық шығындар шығындардың барлық баптары мен шығындар нормалары бойынша өнімнің бір түріне жатады, өндіріс барысында нормадан ауытқулар белгіленеді.
2) Тапсырыс бойынша әдіс - шағын сериялы және жеке өндіріс бар жерде қолданылады.
3) Ауыспалы - өнім өндіру қайта бөлу бойынша жүзеге асырылатын жаппай өндірісі бар кәсіпорындарда (өндірістік процесс сатысы) қолданылады.
4) Нормативтік - жаппай өндірісі бар кәсіпорындарда қолданылады, машина жасау, металл өңдеу және экономиканың басқа салаларының шағын және жеке өндірістерінде қолданылуы мүмкін.
Тапсырыс аяқталғаннан кейін тапсырыс беру әдісінің нақты құны анықталады, бұған дейін барлық шығындар аяқталмаған өндірісті құрайды. Тапсырыс беру әдісінің кемшілігі-күрделі, қайталанбайтын немесе сирек қайталанатын тапсырыстарды шығару кезінде материалдық және еңбек шығындарын қалыпқа келтіруді ұйымдастыру қиын, нормативтік шығындарды есептеу және өндіріс кезіндегі шығындарды алдын-ала бақылау қиын.
Мақсатында жою бұл кемшілік дайындау кезінде ірі бұйымдарды ұзақ мерзімді цикл өндірістің кемелерін құрастырудағы, ауыр машина жасау тапсырыстар ұсынылады ашуға олардың жекелеген тораптары агрегаттарына, конструкциялық элементтеріне білдіретін аяқталған конструкциялары. Шағын көлемді өндірісте Тапсырыс ағымдағы айда шығаруды жоспарлап отырған өнімдердің санын қамтиды. Есепте тек нақты бұйымдынемесе бірнеше бұйымды дайындау үшін пайдаланылатын барлық тораптар мен бөлшектерді бөлу қажет.
Бөлшектер мен тораптардың бірінші түрі бойынша шығындарды есепке алу тапсырыс бойынша жүргізіледі; екіншісі бойынша - нормативтік әдіспен, өйткені бұл бұйымдар сериялық немесе жаппай өндіріс тәртібімен дайындалады. Осылайша, жеке түрде жасалған өнімнің жалпы құны тапсырыс бойынша ескерілген шығындардан) және өзіндік құны нормативтік әдіс бойынша жаппай немесе жаппай өндіріс тәртібімен есептелетін жалпы түйіндер мен бөлшектердің құнынан тұрады. Кәсіпорынның экономикалық қызметінің қызметкерлері мүмкіндігінше жеке өндіріс жағдайында өндіріс шығындарын есепке алудың нормативтік әдісінің элементтерін қолдануға тырысуы керек. Тапсырыс бойынша шығындарды топтастырыңыз және әр тапсырыстың өзіндік құнын өндіріс карточкаларында есептеңіз. Карточкалар негізінде өнім бірлігінің өзіндік құнының есептік калькуляциясын жасайды.
1.6 Шығындарды бағыттау бойынша ұйымның шығыстарын есепке алу
"Материалдар" бабы бойынша өндіріске жұмсалған шикізаттың, негізгі және қосалқы материалдардың, жартылай фабрикаттардың сатып алынатын бұйымдарының және өндірістік сипаттағы көрсетілетін қызметтердің, қосалқы материалдардың, отынның, энергияның құны ескеріледі.
Шикізат-ауыл шаруашылығы және өңдеу өнеркәсібінің өнімдері, ал материалдар-өңдеу өнеркәсібінің өнімдері.
Шикізат пен негізгі материалдар өндірілетін өнімнің материалдық негізін құрайды, оны дайындау кезінде қажетті компоненттер болып табылады.
Шикізат пен материалдарға жұмсалатын шығындар өнімнің өзіндік құнында айтарлықтай үлес алады, сондықтан оларды тиімді пайдалануды бақылау үлкен маңызға ие. Іске асыру үшін шикізатты, материалдарды, сатып алынған жартылай фабрикаттарды тұтынудың дамыған, техникалық негізделген нормалары болуы керек.
Материалдық қорларды өндіріске беру лимиттік-алу карталары бойынша белгіленген нормалар шегінде, ал нормативтік демалыстан тыс немесе материалдардың бір түрін басқа түрлерімен ауыстыру - біржолғы талаптар бойынша жүзеге асырылуға тиіс. Өндіріс материалдарын босатуды шектеу алдын-ала бақылаудың бір әдісі болып табылады.
Әдетте, материалдық қорларды өндіріс үшін есептен шығару келесі әдістердің бірімен жүзеге асырылады:
1) Бастапқы құжаттар негізінде өндіріске берілген материалдар материалдық қорларды есепке алу жөніндегі тиісті шоттардың кредитінен "негізгі өндіріс" шотының дебитіне дереу есептен шығарылады.
2) Орталық қоймадан цехқа жіберілген материалдық құндылықтар шебердің (жұмыс өндірушінің) есебіне жатқызылады, содан кейін ол өндіріске жұмсалатын нақты Шығысты ғана есептен шығарады.
Материалдарды өндіріске есептен шығару ұйым басшысы бекіткен есеп беруші тұлғаның есебі негізінде жүргізіледі. Осы есептің және оған қоса берілген бастапқы құжаттардың негізінде бухгалтер материалдарды бөлу ведомосын жасайды. Материалдар нақты өзіндік құн бойынша есептен шығарылады.
Еңбекке ақы төлеу бабында кәсіпорынның негізгі өндірістік персоналының жалақысына, оның ішінде өндірістік нәтижелері үшін жұмысшылар мен қызметшілерге ынталандыру және өтемақы төлемдерін, сондай-ақ кәсіпорынның штатында тұрмайтын негізгі қызметке жататын қызметкерлердің жалақысына арналған шығыстар көрсетіледі.
Еңбекке ақы төлеу шығыстарының құрамына мыналар кіреді:
1) Кесімді бағаларға, тарифтік ставкаларға және лауазымдық айлықақыларға сүйене отырып есептелген, орындалған жұмыс үшін жалақы.
2) Қызметкерлерге бонустың нақты көрсеткіштері мен шарттары негізінде сыйақы төлеу, кәсіби шеберлігі үшін тарифтік ставкалар мен жалақыға үстемеақылар.
3) Қолданыстағы заңнамаға сәйкес тегін берілетін заттардың (жеке тұрақты пайдалануда қалатын арнайы киім, Киім-кешек) құны.
4) Кезекті және қосымша демалыстарды төлеу.
5) Кәсіпорындар мен ұйымдардан олардың таратылуына, қызметкерлер саны мен штаттың қысқаруына байланысты босатылған қызметкерлерге төлем.
6) Еңбек сіңірген жылдары үшін біржолғы сыйақылар.
Шаруашылық жүргізуші субъект ай сайын еңбекақы төлеуден әлеуметтік аударымдарға әлеуметтік салық аударымдарын жүргізеді, атап айтқанда:
1) Д 8110 - К 3150-негізгі өндіріс жұмысшыларының еңбекақысынан әлеуметтік салық есептелді
2) Д 8310 - К 3150 - қосалқы өндіріс жұмысшыларының еңбекақысынан әлеуметтік салық есептелді
3) Д 8410-К 3150-кәсіпорынның қызмет көрсетуші персоналының және машиналар мен жабдықтарға қызмет көрсетумен айналысатын қызметкерлердің еңбекақысынан әлеуметтік салық есептелді.
Көмекші-бұл өнім шығаратын, жұмыс жасайтын және негізгі өндіріс тұтынатын қызметтерді көрсететін, олардың күрделі құрылысы арқылы жүзеге асырылатын және жағына сатылатын өндіріс. Бұл бу қазандықтары, газ және электр станциялары, сумен жабдықтау, жөндеу-механикалық цехтар, автокөлік және т. б.
Қосалқы өндірістердің шығындарын есепке алу мынадай синтетикалық шоттарды қамтитын 8310 "қосалқы өндіріс" кіші бөлімінің шоттарында жүргізіледі:
1) 8311-қосалқы өндіріс (жинақталатын шот)
2) 8312-материалдар
3) 8313-өндірістік жұмысшыларға еңбекақы төлеу
4) 8314-еңбекке ақы төлеуден аударымдар
5) 8315-үстеме шығыстар
Шығындарды есепке алу қосалқы өндірістердің әрбір цехы бойынша "цех шығындары ведомосінде"жүргізіледі. Ведомостегі жазбалар әзірлеу кестелерінен және бастапқы құжаттардан жасалады.
Есепті кезеңнің басында дт 8311 кт 1343 қосалқы өндірістің жекелеген цехтарында орын алуы мүмкін аяқталмаған өндірістің қалдықтары қаржы бухгалтериясынан өндірістік бухгалтерияға беріледі
Есепті кезеңнің соңында қосалқы өндіріс цехтары бойынша есепке алынған аяқталмаған өндіріс қалдықтары туындыдан дт 1343 кт 8311 қаржылық бухгалтериясына беріледі.
Қосалқы өндірістердің шығындары баптардың келесі номенклатурасында ескеріледі:
1) негізгі материалдар
2) көмекші материалдар
3) отын-энергетикалық және технологиялық шығыстар
4) өндірістік мақсаттарға арналған электр энергиясы, бу және су
5) жалақы-негізгі және қосымша
6) жалақыдан аударымдар
Қосалқы өндірістер мыналарға бөлінеді:
1) Қарапайым өндірістер қарапайым, біртекті өнімдерді жаппай шығарады, олардың аяқталмаған өндірісі мен жартылай фабрикаттары жоқ (электр станциялары, бу диірмендері, компрессорлық, оттегі және ацетилен станциялары, автокөлік).
1) Күрделі өндірістер гетерогенді өнімдер шығарады, аяқталмаған өндіріске ие және өнімдерге, өнім түрлеріне, жұмыстар мен қызметтерге шығындардың аналитикалық есебін ұйымдастыруды талап етеді. Күрделі өндірістерге жөндеу, модель, контейнер және басқа шеберханалар жатады.
Күрделі өндірістерде шығындар мен жұмыс пен қызметтердің өзіндік құнын есептеу үшін тапсырыс бойынша, нормативті немесе қарапайым әдістер қолданылады.
Аналитикалық есеп жөндеу түрлері мен жөнделетін объект бойынша, өндірілетін құралдардың түрлері немесе топтары бойынша жүргізіледі.
Әрбір есепке алу объектісіне ведомость немесе талдамалық есепке алу карточкасын ашады, ол мыналарды көрсетеді:
1) айдың басындағы аяқталмаған өндіріс қалдықтары
2) ағымдағы айдағы шығындар
3) есепке алынған шығындарды азайту тәртібімен есептен шығару
4) дайын өнімді кіріске алу немесе орындалатын жұмыстардың құнын есептен шығару
5) айдың соңындағы аяқталмаған өндіріс қалдықтары
Қосалқы өндірістердің өнімдері мен қызметтерінің құнын дұрыс есептеу үшін аяқталмаған өндіріс мөлшерін дәл анықтау үлкен маңызға ие.
Ол екі жолмен бағаланады:
1) нақты өзіндік құн бойынша
2) есептеу жолымен
Аяқталмаған өндірісті нақты құны бойынша бағалау кезінде жөндеу жұмыстарына немесе өнімді өндіруге байланысты шығындар есептеледі.
Түгендеу деректері бойынша аяқталмаған өндірісті есептеу арқылы бағалау кезінде аяқталмаған өндіріс көлемінің саны және олардың норма - сағаттардағы дайындық деңгейі, норма-сағаттардың санын есептеп, бір норма - сағаттың жоспарланған құнын біле отырып, олар аяқталмаған өндірісте шегерімдері бар жалақы табады. Материалдардың құны нормативтік калькуляцияның деректері бойынша, ал үстеме шығыстар жалақыға қатысты % - бен анықталады.
Осы баптар бойынша өндіріс шығындарының сомасы аяқталмаған өндіріс құнын құрайды.
Күрделі қосалқы өндірістегі өнімнің, жұмыстың, көрсетілетін қызметтердің нақты өзіндік құнын әрбір Талдамалық шот (тапсырыс) бойынша айқындайды.
Шығарылған өнімнің нақты өзіндік құны =айдың басындағы аяқталмаған өндіріс қалдығы + бір айдағы шығындар - айдың соңындағы аяқталмаған өндіріс қалдығы.
ІІ БӨЛІМ. ПРОМТЕХМОНТАЖ ААҚ КӘСІПОРЫН ШЫҒЫНДАРЫН ТАЛДАУ
2.1ПромтехмонтажААҚ Кәсіпорынның сипаттамалары
Промтехмонтаж ААҚ
Қоғамның заңды мекен-жайы: Солтүстік Қазақстан облысы
Қала: Петропавл
Көше: Мүсрепова көшесі ,30
Индекс: 150000
Минмонтажспецстрой тресі Казпромтехмонтаж 1975 жылы құрылды. Промтехмонтаж басқармасының Петропавл филиалы 1977 жылы құрылды. 1997 жылы кәсіпорын 100% меншік құқығымен ашық акционерлік қоғам мәртебесіне ие болды.
Қоғамның дербес балансы, есеп айырысу және басқа да шоттары болады, мөрі болады.
Шаруашылық қызмет түрі-ғимараттар мен құрылыстарды салу және жөндеу; өндірістік және материалдық-техникалық базалары бар.
Қоғам қызметінің мақсаты акционерлердің мүддесі үшін табыс алу және жұмыстар мен қызметтер көрсету болып табылады.
Қызметтің мәні - құрылыс - монтаждау жұмыстары, ғимараттар мен құрылыстарды жөндеу.
Зерттеу объектісі қызметінің негізгі мақсаты-тұрақты өнім шығаруды қамтамасыз ету, тұтынушылардың талаптары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz