Халық педагогикасы білім беру саласындағы халықты педагогикалық тәрбиелеудің тәжірибесі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 50 бет
Таңдаулыға:

ҚAЗAҚCТAН РЕCПУБЛИКACЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИCТРЛІГІ

AБAЙ МЫРЗAХМЕТOВ AТЫНДAҒЫ КӨКШЕТAУ УНИВЕРCИТЕТІ

Әлеуметтік-педaгoгикaлық пәндер кaфедрacы

Қoрғaуғa жіберілді:

кaфедрa меңгерушіcі,

п. ғ. к., Радзицкая Я. И.

«___» 2020ж.

ДИПЛOМ ЖҰМЫCЫ

Тaқырыбы: «ОТБАСЫ ТӘРБИЕСІНДЕ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАНЫҢ АЛАТЫН ОРНЫ»

Білім беру бағдарламасы 5В010300 - «Педaгoгикa және пcихoлoгия»

Oрындaғaн: Жумабекова А. Т

Ғылыми жетекші п. ғ. к., доцент Абдугалина С. Е.

Көкшетaу, 20__

ҚAЗAҚCТAН РЕCПУБЛИКACЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИCТРЛІГІ

AБAЙ МЫРЗAХМЕТOВ AТЫНДAҒЫ КӨКШЕТAУ УНИВЕРCИТЕТІ

Жумабекова Айгерим Талгаткызы

«ОТБАСЫ ТӘРБИЕСІНДЕ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАНЫҢ АЛАТЫН ОРНЫ»

ДИПЛOМ ЖҰМЫCЫ

Білім беру бағдарламасы 5В010300 - «Педaгoгикa және пcихoлoгия»

Көкшетау 20__

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

: 1

КІРІСПЕ: ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАНЫҢ БАЛА ТӘРБИЕСІНДЕГІ РӨЛІ ЖӘНЕ ТЕОРИЯЛЫЌ НЕГІЗДЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ

: 1. 1

КІРІСПЕ: Этнопедагогиканың педагогикалық және психологиялыќ негіздері

: 7

: 1. 2

КІРІСПЕ: Ұлттық педагогика арқылы оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеу жолдары

: 18

: 2

КІРІСПЕ: ХАЛЫЌ ПЕДАГОГИКАСЫНЫҢ БАЛА ТӘРБИЕСІНДЕГІ РӨЛІ ЖӘНЕ ТЕОРИЯЛЫЌ НЕГІЗДЕРІ БОЙЫНША ТӘЖІРИБЕЛІК ЭКСПЕРИМЕНТ ЖҰМЫСТАРЫ

: 35

: 2. 1

КІРІСПЕ: Тәлімі мол ойлардың бала тәрбиесіндегі рөлі

: 35

: 2. 2

КІРІСПЕ: Халыќ педагогикасының бала тәрбиесіндегі рөлі маңызы және теориялыќ негіздері бойынша жүргізілген іс-тәжірибелердің нәтижесі.

: 40

КІРІСПЕ: ҚОРЫТЫНДЫ

: 46

КІРІСПЕ: ЌОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

: 48

КІРІСПЕ: ЌОСЫМШАЛАР

КІРІСПЕ

Зeрттeу тақырыбының өзектілігі:

Егемен елдің қалыптасуы және ұлттық дәстүрлерге оралу, болашақ ұрпақтарға ұлттық тәрбие беру үшін мектепте өткізілетін оқу сағаттарында халықтық педагогиканы, оқу құралдарын, кітаптарды, хадистерді қолдана отырып, мектеп оқушыларына адамгершілік тәрбие беру кезеңінде халық педагогикасының ілгерілеуінің маңыздылығы болашақ ұрпаққа оқу сағаттарында, ата-бабаларымыздың бай мұрасын олардың ұлтын, тілін, дінін білуде күнделікті сабақтарда беру болып табылады [1] .

Осы мәселелер бойынша ел Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған "мәдени және этникалық білім" Жолдауында "мәдени мұра"ұғымдарында нақты белгіленген. Біздің қоғам өміріндегі рухани-адамгершілік бастамалардың рөлі барған сайын артып келеді, мейірімділік, адамгершілік, мейірімділік сияқты рухани-адамгершілік құндылықтардың ықпал ету аясы кеңеюде [2] .

Бала тәрбиесіне, жалпы адам тәрбиесіне терең көңіл бөліп, оның табысты қағидалары мен ережелерін қалыптастырғандардың бірі-қазақ халқы. Қазақ халқы зор рухани байлықтың мұрагері. Оның білім мен тәжірибенің көптеген жолдары бар. Қазіргі қоғамның міндеттерінің бірі-біздің ұрпақтың санасына халықтың сан ғасырлық еңбегінің тәрбиелік мәнін сіңіру. Этнопедагогиканы зерттемей және пайдаланбай толыққанды жеке білім беру мүмкін емес. Қазіргі уақытта этнопедагогиканың дәстүрлері мен тәжірибесін қоғам алға қойған білім беру міндеттерін шешуде педагогикалық ғылымның әдіснамалық және теориялық принциптерімен интеграциялау проблемасы өзекті болып отыр.

Зeрттeудің мaқсaты : Отбасы тәрбиесіндегі ұлттық педагогиканың алатын орны, маңызы мен теориялық негіздерін анықтап, іс-тәжірибеге негіздеу.

Зeрттeудің міндeттeрі:

1. Ұлттық педагогиканың отбасы тәрбиесіндегі рөлі маңызы және теориялық негіздерін қалыптастыру жолдарын анықтау;

2. Ұлттық педагогиканың отбасы тәрбиесіндегі рөлі маңызы және теориялық негіздері бойынша тәжірбиелік эксперимент жұмыстарын айқындау.

Зeрттeу нысaны: бастауыш сынып оқушыларын халықтық педагогика арқылы тәрбиелеу үрдісі.

Зeрттeу пәні: Отбасы тәрбиесіндегі ұлттық педагогиканың алатын рөлі.

Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: жеке тұлғаны халықтық педагогика тұрғысынан дамыту және жетілдіру әлеуметтік жетілудің жалпы диалектикалық принциптері, халықтық педагогикадағы мейірімділік, жеке тұлғаны дамытудағы педагогикалық принциптер. Балаларды тәрбиелеудегі педагогиканың рөлі қазіргі заманның талаптарына сәйкес тиімді және оның тиімділігі артады.

Зерттеу көздері: Қазақстан Республикасының инновациялық педагогтеріне үздіксіз педагогикалық білім беру тұжырымдамасы, Қазақстан Республикасының міндетті білім беру стандарты, ресми Мемлекеттік құжаттар сайтындағы бастауыш білім беру күнінің бағдарламалары; ғылыми-практикалық конференция материалдары, Қазақстан Республикасының Конституциясы; "Білім туралы" Заң, Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы", озық педагогикалық практикалардың ғылыми-педагогикалық зерттеулер сайты.

Зерттеу тақырыбының зерттелінген деңгейі: Қазақ зиялыларының халықтық тәрбие туралы көзқарастары Ш. Құдайбердиев [3], Ш. Уәлиханов [4], А. Құнанбаев [5], Ы. Алтынсарин [6] А. Байтұрсынов [7], М. Дулатов [8], М. Жұмабаев [9] және еңбектерінен көрніс тапса, оқу- тәрбие үрдісіндеге Ж. М. Қоянбаев [10], Р. М. Қоянбаев [11], Т. С. Сабыров [12], С. Қалиев [13], С. Ұзақбаева [14], т. б. өскелең ұрпақтың ұлттық дүниетанымының негізін қалыптастыруда, білімдерді меңгертуде және оны практикада қолдану әдістерімен қаруландыруда орасан зор қызмет атқара алады.

Сонымен қатар, оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруда ол дүние жүзі педагогика классиктері: Я. А. Коменский [15], Ж. Ж. Руссо[16], К. Д. Ушинский [17] т. б. гуманисттік идеяларын басшылыққа алды, оларды қазақ даласында мектеп өміріне енгізген түңғыш педагог болды.

Зерттеу әдістері: зерттеу мәселесі бойынша педагогикалық, психологиялық, тарихи, социологиялық және басқа салалардағы ғылыми-әдістемелік жұмыстарды теориялық талдау; мемлекеттік арнайы құжаттарды саралау; сауалнама жүргізу, әңгімелесу, сауалнама жүргізу, педагогикалық колледждер мен мектептердің құжаттарын талдау, эксперименттік жұмыс, статистикалық әдістер.

Жұмыстың құрылымы: ол жұмыстың міндеттерімен және тақырыпты ашу логикасымен анықталады және кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан және қажетті кестелер мен суреттерден тұрады.

Кіріспеде жұмыс тақырыбының өзектілігі, нысаны, пәні, ғылыми болжам, жетекші идея, зерттеу жұмысының теориялық-әдіснамалық негіздері, зерттеу көздері, әдістері, базасы мен кезеңдері, ғылыми жаңалығы, практикалық маңыздылығы, қорғауға ұсынылған негізгі ережелері, зерттеу нәтижелерінің негізділігі мен негізділігі, апробация және практикаға енгізудің мәні ашылады.

"Балаларды тәрбиелеудегі отандық педагогиканың рөлі және теориялық негіздерді қалыптастыру жолдары" ғылыми-зерттеу жұмысының бірінші тарауында педагогикалық әдебиетке шолу жасалады. Педагогикалық зерттеулер мен халықтық педагогика мен халықтық білім берудің маңызы туралы зерттелген тұжырымдарға теориялық талдау жасалды.

Екінші тарау:балаларды тәрбиелеудегі отандық педагогиканың теориялық негіздері мен рөлінің маңыздылығы бойынша тәжірибелік-эксперименттік жұмыс. Бұл бөлімде педагогикалық эксперименттің барысы сипатталған. Сауалнама жүргізу және алынған деректерді статистикалық өңдеу әдісі қарастырылды. Халықтық білім беруді дамытуға байланысты эксперименттік жұмыстың мазмұны мен нәтижесі сипатталған.

Қорытындылай келе, зерттеу тақырыбының өзектілігі бойынша теориялық және практикалық тұжырымдар мен ұсыныстар беріледі.

1 ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАНЫҢ БАЛА ТӘРБИЕСІНДЕГІ РӨЛІ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ

1. 1 Этнопедагогиканың педагогикалық және психологиялық негіздері

Ұлттық педагогика-бұл ғасырлар бойғы тәрбие әдістеріне негізделген халықтардың бай тәрбиесінің үйлесімі. Этнопедагогика-ұрпақтар тәрбиесіндегі халық педагогикасының сабақтарын зерттейтін ғылыми педагогиканың бір бағыты. Этнопедагогиканың мақсаты-толық жетілген, саналы жасқа тәрбиелеу, халықтық дәстүрлерді, өнерді насихаттау, Ана тілі мен дінін құрметтеу, өз Отанына, еліне және жеріне деген сүйіспеншілік. Сондай-ақ, жас балаларда халықтық тәрбие дағдыларын дамыту, физикалық және ақыл-ой жұмысына қабілетті толық дамыған азаматты дамыту. Ол басқа құрылымдармен қатар жүзеге асырылады және балаларды тәрбиелеу және тәрбиелеу, халықтың өнер туындыларына негізделген олардың ақыл-ойы арқылы жүзеге асырылады [18] .

Баланың денсаулығы мен дене бітімін жетілдіруге этнопедагогикалық қамқорлық ақыл-ой және еңбекке тәрбиелеудің, саналы адамгершілік-эстетикалық бағдарлаудың, мінез-құлықты реттеудің, өзін-өзі тәрбиелеудің және қайта тәрбиелеудің, яғни жеке тұлғаны қалыптастырудың барлық жетекші бағыттарын қамтиды. Халықтық педагогикада баланың дүниетанымын қалыптастырудың және оның ақыл-ойының, ең алдымен оның қоғамының, айналасындағы әлемнің дамуының бастауы ретінде олар: "Армансыз жас-қанатсыз Қарлығаш"дейді. Халық ұрпақ-бұл ақыл-ойды жетілдіруді қажет ететін терең және танымдық процестердің жиынтығы деп санайды [19] .

Халық мұғалімдері іс жүзінде адам жаңа нәрсені ерекше балалық шақтан бастаған кезде үйрену, үйрену орынды болатынына, алған білімі өмірге пайдалы болатынына көз жеткізді. Баланың ақыл-ойын тәрбиелеу оның танымдық қабілеттерін, әр түрлі ұғымдардың кеңдігі мен сезімталдығын, байқауды, есте сақтау түрлерін үйретуді, қиялды ойлауды ынталандыруды жан-жақты дамытуды талап етеді. Мысалы: жұмбақтар-бұл халықтық педагогикада осы талапты орындау үшін құнды дидактикалық материал. Олар баланың ойлау қабілетін дамытуға ықпал етеді [20] .

Қазақ халқының ата-бабалары өмір сүрген кезден бастап (уиг. Түркі қағанаты) әлі күнге дейін рухани мұралардың бірі-Халық педагогикасы болып табылады. Халық педагогикасы білім беру саласындағы халықты педагогикалық тәрбиелеудің тәжірибесі. Халықтық педагогиканы зерттеу ауызша халық шығармашылығына, этнографиялық материалдарға, халықтық тәрбие дәстүрлеріне, халықтық ойындарға, отбасылық тәрбие тәжірибесіне және т. б. негізделген.

Халық педагогикасын зерттеуге үлкен үлес қосқан ғалым-педагог Г. н. Волков халық педагогикасын анықтап қана қоймай, педагогикалық әдебиетке "этнопедагогика"ұғымын бірінші болып енгізді. Оның анықтамасы бойынша, " халықтық педагогика-бұл ауызша халықтық өнерде, әдет-ғұрыптарда, әдет-ғұрыптарда, әдет-ғұрыптарда, балалар ойындары мен ойыншықтарда мәңгі сақталатын білім, педагогикалық білім мен педагогикалық тәжірибенің жиынтығы. Олар әдетте ауызша таралады. Халықтық педагогика-халыққа қажетті қасиеттерді қалыптастыру үшін қолданылатын педагогикалық мақсаттардың, міндеттердің, мазмұнның, әдістер мен құралдардың, әдістердің жиынтығы мен өзара байланысы. ". . бұл білім мен ақпарат әдетте ауызша таратылады. Оның зерттеу пәні-білім беру, ал білім беру объектісі-адам, тұлға [22] .

Халықтық педагогика мен халықтық білім беру тұжырымдамаларын ұзақ уақыт бойы педагогика ғылымы арнайы зерттеулердің тақырыбы ретінде қарастырды (қоғамның күнделікті өмірдің мазмұны артып келе жатқандығымен сипатталады) және көптеген педагогикалық зерттеулер үшін негіз болды. Солардың бірінде ғалым С. Ғаббасов халық педагогикасы-бұл адам жанын тәрбиелейтін ілім, ал "этнопедагогика" - бұл адам ағзасының дұрыс дамуына әсер ететін дараландырудың бір түрі екенін баса айтады. Автор өзінің зерттеу жұмысында адам білімінің дамуын физиологиялық кезеңдерге бөліп, оны халықтық педагогика тұжырымдамасымен біріктіре отырып, халықтық педагогиканың жеті түрлі негізін ұсынады. Олар келесідей бөлінді: халықтық педагогиканың 1 - ші негізі - отбасын құруға дайындық, ұрықтың тазалығы; 2-ші негіз-құрсақтағы тоғыз ай; 3-ші негіз-нәрестелік; 4-ші негіз-Балбөбек кезеңі; 5-ші негіз-балабақша жасы; 6-шы негіз-бастауыш мектеп жасындағы тәрбие; 7-ші негіз-орта білім мен ересектерді тәрбиелеу [23] .

Яғни, қоғамдағы білім беру процесінің әр кезеңі білім беру тұжырымдамасымен шектелмеді, ол әлеуметтік маңыздылыққа ие болды және танымал болды. Яғни, білім беру тұжырымдамасының ұлттық білім беру тұжырымдамасымен үйлесуі.

Алғашқы қауымдық жүйе-адамзат қоғамы тарихының алғашқы дәуірі. Бұл дәуірдегі ұрпақты тәрбиелеу туралы әртүрлі тарихи, этнографиялық және әдеби көздер, сондай-ақ археологиялық қазбалар негізінде айтуға болады. Білімнің пайда болуы туралы мәселе материалдық және рухани мәдениеттің қалпына келтірілген ескерткіштерінің құпиясын, қарабайыр қауымдастықтар дәуіріндегі білімнің мәнін түсіну үшін өте маңызды. Қатарына заттарды бағаннан білімі дәуірінде алғашқы қауымдық қоғамның жатқызуға болады археологтар табылған еңбек құралдары мен тұрмыс заттары, ойыншықтар, гравюралар на камне. Сонымен қатар, білім беруді сипаттайтын дереккөздер-сол дәуірдегі халық ойындары, салт-жоралар, ойын-сауық, фольклор (мақал-мәтелдер, эпикалық жырлар), жазудың пайда болу құралдары[24] .

Қазақ совет энциклопедиясының 2 томында: "Білім, халықтың ұлттық педагогикадағы тәжірибесі-білім. Ұлттық педагогика-бұл ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан халықтар мен ұлттардың ұрпақтарының тәжірибесіндегі ұлттық дәстүр мен мәдени ойлау процесінің ең жақсы үлгілерінің жиынтығы""

Қазақ педагогикалық энциклопедиясының сөздігінде қысқаша айтылған: халық педагогикасы - халықтың тәрбиедегі тәжірибесі.

Қ. Арықбаев: "халық педагогикасы-халықтың тәрбие мен оқыту туралы педагогикалық білімінің жиынтығы", - деді.

"Ұлттық педагогика - бұл халықтың білім беру мен тәрбие саласындағы білімдерінің, біліктері мен дағдыларының жиынтығы, олар ұрпақтан-ұрпаққа көбінесе халық шығармашылығы арқылы ауызша беріледі", - дейді С. А. Ұзақбаева [26] .

Халық педагогикасы туралы ұғымдардың бала тәрбиесіне әсері бүгінде біздің қазақстандық ғалымдардың зерттеу нысанына айналуда. Б. ж. Муханова, Р. К. Ильясова бірлесіп жазған этнопедагогика оқулығында: "Халық педагогикасы-ғасырлар бойы жас ұрпақты тарих кезеңіне енген күннен бастап рухани және материалдық мәдениетке баулуға қабілетті тәрбиелеу құралы, ұлттық мәдениеттің негізі" [27] .

К. Бөлеев: халық педагогикасы - бұл тәрбие мен оқыту туралы ғасырлар бойы жинақталған тәжірибе мен білім, өйткені халық "тәжірибеге негізделген ғылымның негізі, даналық-білім" деп айтқан [28] .

Е. Сағындықов: "Халық педагогикасы-бұл халықтың экономикалық жағдайына байланысты әкеден балаға мұраға қалған, қоршаған әлеуметтік орта мен табиғатқа сәйкес қалыптасқан халықтың өзіндік ерекшеліктеріне негізделген тәрбиенің ментальді үлгілерінің жиынтығы" [29] .

Сөз шеберлерінің бірі, ұзақ уақыт бойы ұлттық педагогиканың қыр - сырын зерделеген ақын М. Әлімбаев өзінің" халық-ғажайып тәлімгер" атты еңбегінде: "ұлттық педагогика-ғасырлар бойы қалыптасып, байытылып келген ғылым.

"М. Әлімбаев: Халық педагогикасы-бұл ұрпақтың халықтың рухани мәдениетіне қосқан шығармашылық үлесінің нәтижесі. Халық педагогикасы-бұл халықтың рухани мәдениетінің бір бөлігі, еңбекқор халықтың көрнекі көрінісі. Халықтың қажеттіліктеріне сәйкес бұл педагогика тәрбиенің ең гуманистік, демократиялық мұраттарын алға тартады [30] .

К. Ж. Қожахметовтың зерттеулерінде А. Е. Измайловтың пікірі былай дейді: "халықтық педагогиканың жалпы қабылданған әмбебап нормалары, Практикалық оқыту мен тәрбие, бірнеше жалпы негіздер, яғни ғылым халықтық педагогиканың әмбебаптығына ерекше назар аударады. "

Қ. Ж. Қожахметова көптеген ғалымдардың пікіріне сүйене отырып, халық педагогикасы туралы былай дейді:" біз халықтық білім беруді адамдардың біліміне бағдарланған адамдардың тәжірибесі, білімі мен педагогикалық ойының жиынтығы деп санаймыз " [31] .

Халық педагогикасы, халық педагогикасы ұғымдарының маңызы туралы өз пікірін отандық ғалымдар да, жақын және алыс шетел ғалымдары да білдірді.

"Ұлттық педагогика-бұл көпшіліктің, сыныптың педагогикалық қызметі, олардың мүдделерін білдіретін және әлеуметтік теңдік үшін күресетін тұлғаны қалыптастыруға бағытталған. Дәстүрлі педагогикадан айырмашылығы, жекелеген халықтарға қызғаныш. "А И. Ф. Харламов өзінің" Педагогика "оқулығында халық педагогикасы мен этнопедагогиканы ажыратады:" тәрбиенің халықтық және ұлттық ерекшеліктерін зерттеу арнайы педагогикалық пән-этнопедагогиканы зерттеу нысаны болды . . . Кейде кейбір жарияланымдарда халықтық педагогика мен этипедагогика синоним болып саналады. Бірақ бұл дұрыс емес. Жоғарыда айтылғандай, халықтық педагогика-бұл әртүрлі этникалық топтардың (халықтардың, ұлттардың) ұлттық тәжірибесі мен санасында қалыптасатын білім туралы идеялар мен идеялардың жиынтығы. Ал этнопедагогика-бұл халықтық тәжірибе мен идеяларды зерттейтін ерекше ғылыми пән" [32] .

Халық педагогикасы тұжырымдамасының бастауы педагогиканың негізін қалаушы, "педагогикалық ғылымның атасы"болған чех халқының гуманист мұғалімі А. Я. Коменскийдің еңбектерінде. А. я. Коменский өзінің "Чех тілінің қазынасы" (1612) атты алғашқы еңбегінде өз халқына қызмет етуге ниет білдірді. Ол тарихты, географияны зерттейді (Отанның картасын жасайды), Чех мақал-мәтелдерін жазады, өз халқының өмірін бақылайды. Комениус сол кезде де вернакулярлық және вернакулярлық тілдер өте жек көретін нәрсеге айналды деп жазды, бұл барлық адамдарға өз тілінде берілуі керек деген терең наразылықты білдірді.

Халықтың өзінің ұлттық "өзін" сақтауға деген ұмтылысын және оның әлеуметтік-экономикалық өмірдің барлық салаларында дамуына ықпал етуге деген ұмтылысын түсіндіре отырып, К. Д. Ушинский былай деп жазды: "ұлттық рухы жоқ адамдар жаны жоқ денеге ұқсайды, ол тек жойылу заңына сүйенетін және өз денелерін сақтаған басқа денелерде жоғалуы мүмкін" [33] .

Жоғарыда айтылғандай, Пансоф (дана) мектебінде-халық ертегілерінен, әңгімелер айтудан, халық әдет-ғұрыптарын насихаттаудан адамгершілік тақырыбына әңгімелесу үлгілері-алғашқы Қазақ мұғалімі-ағартушы Ы. Алтынсарин қазақ мектептері үшін білім беру саласында әзірленген бағдарламаға алғаш рет жүгінді.

А. Байтұрсынов 1913 жылы "Қазақ" газетінде жарық көрген "оқу үйі" атты мақаласында тек қазаққа оқу мен білім беру үшін "адамның тілі, құлағы, қолы, сондай-ақ бастауыш мектепте сабақ беретін білімі қажет" екенін айтып қана қоймай, қазақ даласындағы мектептер туралы да айтты. Ғалым-педагог бұл мақалада қазақ балаларын оқуға көшіру үшін экономикалық және тұрмыстық жағдайдың нашарлығын көрсете отырып, қазақ балаларын ана тілінде оқыту қажеттілігін, демек, қазақ мектептерінің көп санын ашуды баса айтады.

А. Байтұрсынов жеке тұлғаны қалыптастырудағы бастауыш мектептің танымдық рөліне назар аудара отырып, ұлттық мектеп саясатының қысымымен емес, еркін болуға ұмтылды, былай деп жазды:" . . . бастауыш мектеп, ең алдымен, миссионерлік пікірден, саясаттан, яғни қазақтардың дінінен, тілінен, жазуларынан алыс болуы тиіс, салқын қолмен сабырлы болуы тиіс" [34] .

М. Жұмабаев халық педагогикасы негізінде тәрбие жұмысын ұйымдастыруға ерекше көңіл бөледі. Ол әр халықтың өз мектебі, өз тілі, өз оқулығы, мәдениеті мен әдебиеті болғанын қалайды, "Педагогика", "Бастауыш мектептің ана тілі" (1923) оқулықтарын жазады. М. Жұмабаевтың "Педагогика" оқулығы басынан аяғына дейін халықтық білімге сәйкес жазылған шығарма деп айтуға тұрарлық [35] .

Қазақтың аса көрнекті педагог-ағартушысы Ы. Алтынсарин (1841-1889) Қостанай облысындағы белгілі Балқожа бидің отбасында тәрбиеленді, 9 жасында Орынбордағы қазақ балаларына арналған жеті жылдық мектепке оқуға түсті, онда шекаралық комиссияда жұмыс істеген Шығыстың танымал зерттеушісі В. Григорьевтен оқыды. Орта мектепті үздік бітіріп, 1857-59 жылдары атасының жиені болды, ал 1860 жылы Кіші лингвист ретінде Орынбор облыстық баскармаға көшті. Содан кейін ол өз өтініші бойынша Торғайда бастауыш сынып мұғалімі болып жұмыс істейді. 1864 жылы ол мектеп ашты.

Е. Алтынсарин кітаптарды қазақ тілінде жазып, халық арасына таратты. Оның оқу-тәрбие ісіндегі тағы бір жетістігі қазақ жастарына кәсіби мамандықтар беру болды. Сонымен қатар, ол Ырғыз қазақ қыздарына арналған мектеп-интернат ашты.

Оның педагогикалық көзқарастарында біз әлемдік ілімнің алтын өзегі гуманистік көзқарас, яғни оқушыға деген достық қарым-қатынас, мұғалім мен оқушы арасындағы ынтымақтастық қағидаты екенін көреміз.

Ы. Алтынсарин өз халқының жарқын болашағы үшін саналы өмір сүрген нағыз патриот болды, өз халқына қызмет етуден артық ештеңе жоқ, туған халқын, елін шексіз жақсы көрді деп есептеді. Сондықтан оның көптеген еңбектерінде қазақ халқының өзінің психологиялық қасиеттері, әдет-ғұрпы, әдет-ғұрпы туралы айтқанына ерекше көңіл бөлінеді.

Ыбырай Алтынсариннің педагогикалық және психологиялық еңбектерінде халық педагогикасы үлкен орын алады. Мектепте татар діни оқуының орнына Алтынсарин балаларды ана тілінде оқытуға ерекше назар аударды, оларды халық дәстүрлері, аңыздары, мақал-мәтелдері негізінде тәрбиелеуге және оқытуға ерекше назар аударды, сондай-ақ өзінің антологиясына ауызша халық шығармашылығының материалдарын, атап айтқанда жастарды батылдыққа, өнерге және жақсы адамгершілік қасиеттерге баулитын асыл үлгілерді қосты [36] .

Ол, Шоқан сияқты, ешқандай арнайы психологиялық жұмыстар қалдырған жоқ, дегенмен оның көптеген еңбектерінен (оқулықтар, хаттар мен жазбалар және т. б. ) Әлеуметтік және педагогикалық психология туралы көптеген қызықты фактілерді табуға болады. Ол қазақ балалары өздерінің кейбір ұлттық ерекшеліктерін көрсете отырып, оларды тәрбие жұмысында үнемі ескеруі тиіс деп есептеді. Мысалы, оның өзі бұл жағдайды қазақ балаларына арналған "антологияны" құрастырған кезде ескергені көрініп тұр [37] .

Абай Құнанбаев (1845-1904) - қазақ халқының ұлы ақыны, жазба әдебиетінің негізін қалаушы ғана емес, ұлы ойшыл. Оның поэтикалық шығармалары мен "Гаклия" сөздері философиялық, этикалық, эстетикалық, психологиялық және педагогикалық ойларға толы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.