Жаздық бидай дақылының ауылшаруашылығы аурулары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

2. 1. Қазақстандағы жаздық дәнді дақылдар және жаздық бидай дақылдарының сорттары

2. 2. Жаздық бидай дақылының ауылшаруашылығы аурулары

2. 3. Жаздық бидай дақылының зиянкестері

2. 4. Жаздық бидай дақылы зиянкестермен күресу шаралары

ІІІ. Қорытынды

ІV. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Ауылшаруашылық дақылдарының зиянкестерін зерттейтін ғылым саласын энтомомлогия деп атайды. Энтомология насекомдар туралы ғылым (грек тілінде: энтомос - насеком, логос - ғылым) . Ауылшаруашылық дақылдарына насекомдармен қатар жануарлар дүниесінің басқа топтарының ( немодтар, кенелер, жалаңаш шырыштар, кемірушілер) өкілдері де зиян келтіреді. Практикалық маңызына байланысты насекомдар пайдалы және зиянды болып екі топқа бөлінеді. Пайдалы насекомдарға зиянды организмдерді құртатын жыртқыш және паразиттік тіршілік ететін түрлер, топырақ пен орман төсенішін мекендеп, топырақ түзілуге қатысатындар, өсімдіктердің айқас тозаңдануын қамтамасыз ететіндер, сонымен қатар асабағалы азық түлік және өндіріс шикізаттарын беретіндер жатады. Ал зиянды өсімдіктерге ауыл шаруашылық дақылдарын, басқа да пайдалы өсімдіктерді және орман ағаштарын зақымдайтын өсімдік қоректілер, адамға және үй жануарларына қауіпті аурулар жұқтыратындар түрлі қан сорғыш жәндіктер жатады. Энтомологияның негізгі міндеті зиянды насекомдар мен басқа организмдердің зақымдау салдарынан ауыл шаруашылығы өсімдіктері өнімінің шығынын мүлде болдырмау немесе оны мейілінше азайту.

Бидай (лат. Triticum) - астық тұқымдасына жататын аса маңызды дәнді дақыл. Қазақстанда 6 түрі (Еділ бидайы, Польша бидайы, көже бидай, жұмсақ бидай, қатты бидай, көбен бидай) өседі, жабайы түрлері сирек кездеседі. Бидай дәнді-дақылдар тобына жататын, көбінесе бір жылдық шөптесін өсімдік. Дәнді-дақылдардың ішіндегі ең басты және ең көп өндірілетін дақыл. Бидайдың 20-ға жуық жабайы және мәдени түрі белгілі. Бір гектардан 30-40 центнер өнім береді. Бидай сұрыптары құрамындағы эндосперманың (80-84%) мөлшеріне байланысты бағаланады. Бидай біздің заманымызға дейінгі 6000-5000 жылдары Ежелгі Грекияда өсіріле бастаған. Мысыр мен Қытайда біздің заманымыздан 4000 жыл бұрын бидайдан тағамдар жасаған. Жаздық бидай - салқынға айтарлықтай төзімді дәнді дақыл. Тұқымдары +1-2°С жылылықта ене бастайды. Алайда, тіршілікке қабілетті егін көгi +4-5°C пайда болады. Топырақтың тұқым сіңіру тереңдігінде температура +5°С болғанда егін көгі 30 күнде, 8°С-та 13 күнде, +10°С-та 9күнде, 15°С-та 7 күнде пайда болады. Жаздық бидайдың егін көгi қысқа мерзімді -10°С дейінгі аязды көтереді, бірақ гүлдену және дәннің нандану кезеңдерінде -1-2°С бозқыраудан жарақаттанады. Қолайлы жағдайларда жаздық бидайдың тұқымы 5 түп тамырлармен енеді. Себу көктеу кезеңінің ұзақтығы ең алдымен топырақтың температурасы мен ылғалдылығына байланысты. Жаздық бидайдың түптенуі +10-12°С температурада жақсы өтеді. Қалыпты жағдайда жаздық бидай нашар түптенеді. Көктеу-түптену кезеңіндегі температураның төмендеуі түйін (қосалқы) тамырлардың түзілуі мен дамуына оң әсерін тигізеді, соның нәтижесінде жаздық бидайдың өнімі артады. Өсімдіктің жеке дамуына бұлкезең жастық шақ дәуреніне сәйкес келетін органогенездің алғашқы төрт кезеңін қамтиды: сабақтың өсу конусы дифференциацияланады, жапырақ пен екінші дәрежедегі білік гүлшоғырының білігі қалыптаса бастайды, гүлшоғырының қалақшалары дифференциацияланады. Ақмола облысы жағдайында кезең 12-17 күнге созылады. Жоғары температурамен аңызақ бұл кезеңнің өтуін тездетеді де, кейіннен егін өнімін күрт төмендетеді. Жаздық бидайдың өсіп-даму кезеңінде, әсіресе түптену-түтікке шығу және түтіктену-масақтану кезеңіндегі температура жағдайлары өсімдік тіршілігіндегі шешуші фактор болып табылады. Бұл кезеңдерде жаздық бидай өсімдігі екінші жастық дәуренін органогенездің 5-8 кезеңдерін (гүл дифференциациясы, жатыр мен аталықтардың қалыптасуы, түйін аралықтарының ұзара өсуі, масақтану кезеңінің аяқталуы) өтеді. Солтүстік Қазақстанда бұл кезеңдердің ұзақтығы 16-29 күн шеңберінде өзгереді және масақтану кезеңікөбінесе шілденің алғашқы он күндігінде, ал күшті қуаңшылықта (1990 ж. сияқты) - маусымның соңында өтеді. Жоғары температурада гүлдену кезеңі де тездетіледі, жаздың бидай тіршілік шағының үшінші дәуренінің басы немесе органогенездің 9-кезеңі. Жаздық бидай тіршілігінің маңызды масақтану пісіп жетілу кезеңінің ұзақтығы 42-51 күнге (балауызданып пісуіне дейін) созылады да, органогенездің 10-12 кезеңдеріне сәйкес келеді. Бұл кезеңдегі қолайлы температура +16-23°С. Жалпы алғанда, орташа мерзімде және ортадан кеш пісетін сорттар үшін Солтүстік Қазақстан жағдайында қажетті белсенді температура жиынтығы 1700-1900°С, ал оң температура жиынтығы 2200-2500°С дейін жетеді, бірақ аязсыз кезең қысқа ортаесеппен 110-115 күннен аспайды. Жаздық жұмсақ бидай тұқымы құрғақ дән массасына шаққанда 50-60% мөлшерінде ылғал сіңіргенде ене бастайды. Бір өлшем құрғақ зат түзу үшінол өзінің ағзасынан 400-500 өлшем су буландырады немесе транспирация коэффициенті400-500 тең деген сөз. Біздің өсімдік шаруашылығы кафедрасының деректері бойынша (Әрінов Қ. К., 1998) жаздың бидайдың су пайдалану коэффициенті суармаған жағдайда 18, 5-22, 0 ммц, ал суармалы жерлерде 10, 9-12, 0 ммц болды. Жаздық бидайдың даму кезеңдеріне қарай ылғалды пайдалануы біркелкі емес: барлық қажетті ылғалдың көктеу кезеңінде 5-7%, түптенуде 15-20%, түптену мен масақтануда 50-60%, сүттене пісуде 20-30%, ал балауызданып піскенде 3-5% жұмсалады. Жаздық бидайдың ылғалға барынша көп қажет сінуі немесе қиын-қыстау кезеңі түптену-масақтану басқаша айтқанда, репродуктивті қоргандарының пайда болу кезеңінде байқалады. Бұл кезеңінде топырақтағы ылғалтапшылығы бидай дәнінің қалыптасуы мен толысуына теріс әсерін тигізеді де, егін өнімін күрт төмендетеді. Қолайлы мерзімде себілгенде жаздық бидайдың қиын-қыстау кезеңі ауа райының барынша қолайлы уақытында өтеді. Солтүстік Қазақстан жағдайында себу алдында топырақтың 1 м қабатында 60-80 мм болғанда төмен, 100-120 мм орташа және 140 мм артық болғанда жоғары дәрежеде қамтамасыз етілген деп есептеледі. Айта кету керек, жаздық бидай арпаға, күздік бидайға, қара бидай мен тары тәріздес дақылдарға қарағанда ылғалға анағұрлым жоғары талап қояды. Тамыр жүйесінің сіңіру қабілетінің және оның басқа дәнді дақылдарға қарағанда айтарлықтай әлсіз дамитындығынан жаздық бидай топырақ құнарлылығын қажет етеді. Өсімдік тіршілігіндегі қоректік заттардың рөлі әр қилы. Азот жақсы түптенуге, қуатты сабақ пен жапырақ түзуге мүмкіндік жасайды, фотосинтетикалық қызметті күшейтеді, биологиялық массаның қорлануын, дәндегі протеин мөлшерін арттырады. Фосфор (P205) тамыр жүйесінің дамуын тездетеді, жалпы өнімдегі астық үлесін арттырады, қуаңшалыққа төзімділігін күшейтеді, су пайдалану коэффициентін төмендетеді, жаздың бидайдың пісуін 5-6 күнге тездетеді. Калий (K20) фотосинтездің қалыпты жағдайда өтуіне мүмкіндік жасайды, өсімдіктің ылғал ұстау және тамырдың ылғал сіңіру қабілеттерін арттырады, қуаңшылыққа, аурулар мен зиянкестерге төзімділігін арттырады. Қоректік заттарды пайдалану өсімдік ылғал қажет сінуіне ұқсас. Жаздық бидайдың қоректену элементтерін шығару топыраққа байланысты және орта есеппен (әрбір цастық пен тиісті сабанға шаққанда) азот (IV) 3, 7-4, 0, фосфор (P205) 0, 9-1, 1 және калий (K20) 1, 7-1, 8 кг тең. Жаздың бидай өсіруге барынша қолайлы қара және қоңыр топырақтар деп есептеледі. Олтұзды топырақты нашар көтеретін дақылдар тобына жатады. Сортаңдау топырақтарда, әсіресе қуаңшылық жылдары өнімді күрт төмендетеді. Жақсы өнімді реакциясы қалыпты немесе әлсіз қышқыл топырақтарда алуға болады. Қазіргі уақытта Солтүстік Қазақстан және Қарағанды облыстарында жаздың жұмсақ бидайдың Саратовская 29, Целинная ЗС, Целинная 24, Целинная Юбилейная, Казахстанская раннеспелая, Казахстанская 15, Карагандинская 70, Акмола 2, т. б. аудандастырылып ойдағыдай өсірілуде.

2. 1. Қазақстандағы жаздық дәнді дақылдар және жаздық бидай дақылдарының сорттары

Жаздық дәнді дақылдар - жаздық бидай, арпа, сұлы, күріш, жүгері, қарақұмық, тары, қонақ жүгері. Жаздық дәнді дақылдар өздерінің жылу сүйгіштігіне қарай екі топқа бөлінеді:

Ерте себілетін - жаздық бидай, арпа, сұлы. Оларды ерте көктемде, топырақтың тұқым сіңірілетін тереңдігі 5-7°С-қа жылыған кезде себеді.
Кеш себілетіндер - күріш, жүгері, тары. Бұл дақылдарды топырақтың тұқым сіңірілетін тереңдігі 10-12°С-қа қызған кезден бастап себеді.

Қазақстандағы жаздық бидай дақылдардың сорттары:

"Қазақстан 126" - жаздық бидай сорты. Қазақ егіншілік ғылыми -зерттеу институты шығарған. 1955 жылы Алматы, Талдықорған облыстарында аудандастырылған. Дән түсімі гектарынан 35-45 ц. Бидай тұқымын жақсартатын күшті бидай қатарына жатады.
"Қызылбас" - жаздық бидай сорты. Қарағанды ауыл-шаруашылығының тәжірибе стансасы шығарған. 1963 жылдан Қарағанды, Павлодар облыстарында аудандастырылған. Кештеу пісетін сорт. Дән түсімі гектарынан 10-13 ц.
"Шортанды 25" - жаздық бидай сорты. Бүкілодақтық астық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты шығарған. 1975 жылдан Торғай облысында аудандастырылған. Ертелеу пісетін сорт. Дән түсімі гектарынан 12, 3-28 ц. Күшті бидай қатарына жатады. Әдетте ауруға шалдықпайды.
"Қазақстан 3" - жаздық бидай сорты. Қазақ егіншілік ғылыми-зерттеу институты шығарған. 1979 жылдан Алматы, Талдықорған облыстарында аудандастырылған, суармалы жерге өседі. Дән түсімі гектарынан 36-40 ц., кейде 65-66 ц.
"Целинный 20" - жаздық бидай сорты. Бүкілодақтық астық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты шығарған. 1979 жылдан Шығыс Қазақстан облысында аудандастырылған. Кешірек пісетін бидай. Дән түсімі гектарынан 13, 2-24 ц. Дәні өте жылтыр, мөлдір.
"Қазақстан 4" - жаздық бидай сорты. Қазақ егіншілік ғылыми-зерттеу институты шығарған. 1980 жылдан Алматы, Талдықорған облыстарында аудандастырылған, суарылмайтын және тәлімі жерлерде егіледі. Дән түсімі гектарынан 11, 5-12, 8 ц. Күшті бидай қатарына жатады. Ауру жұқпайтын, зиянкестерге төзімді.
"Целинный 21" - жаздық бидай сорты. Бүкілодақтық астық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты шығарған. 1980 жылдан Семей, Павлодар, Целиноград(Ақмола облысы), Көкшетау облыстарында аудандастырылған. Кеш пісетін күшті сорт. Дән түсімі гектарынан 13, 0-40, 9 ц.
"Қарағанды 2" - жаздық бидай сорты. Қарағанды ауыл-шаруашылығының тәжірибе стансасы шығарған. 1980 жылдан Павлодар облысында аудандастырылған. Кешірек пісетін бидай. Дән түсімі гектарынан 16, 1-25, 7 ц.
"Эритроспермум 74" - жаздық бидай сорты. Ақтөбе ауыл шаруашылығы тәжірибе стансасы мен Қазақ егіншілік ғылыми-зерттеу институты шығарған. 1982 жылдан Ақтөбе облысында аудандастырылған. Табиғаты қатал, шөлейт алқапта гектарынан 10, 1ц. дән алынады.

2. 2. Жаздық бидай дақылының ауылшаруашылығы аурулары

Өткен жылы Қаратөбе ауданында жаздық бидайдың қоңыр тат ауруы таралды. Алғашқы патогеннің күлдіреуігі (пустула) шілде айының бірінші он күндігінде жаздық бидайда байқалды. Кейінірік Ақтөбе облысында бидайдың сүттену кезеңінде шілде айының екінші он күндігінің басында аурудың белгілері байқалды. Күздік дәнді дақылдарда аурудың белгілері байқалмады. Мониторинг жүргізу барысында залалданғаны 77, 4 мың га. немесе тексерілген көлемнің 6, 6 %, өңделетін көлем 26 мың га., даму деңгейі1-10% құрады. Бидай зиянкестері мен аурулары оның өніміне үлкен шығын келтіреді, олардың зиянкестеріне гессен және швед шыбындары, дәннің сұр көбелегі, барылдауық қоңыз, астық - кандаласы, бүргесі, биті, обыр шегірткелері, т. б. жатады. Аурулары. қаракүйе, тат, ақұнтақ, септориоз, тамыр шіруі, т. б. Оларды болдырмау үшін бидайды сепкенге дейін, өсіптұрған кезде және жинап алар алдында әр түрлі химиялық препараттар шашады Жаздық бидай қатты, ергежейлі, тозаңды және сабақ қара күйелерімен; сары және сабақ таты; aқұнтақ, тамыр шірік.

Бидайдың қатты қара күйесі . Кесел республиканың барлық аудандарында кездеседі, әсіресе шығыс және оңтүстік-шығыс облыстарында жаздық бидайды қатты залалдап, оның өнімін төмендетеді. Аурудың белгісі дәннің сүттене бастаған кезеңінде білінеді. Залалданған масақтар иілмей тіктұрады, қабығы мен мұртшалары тікірейіп, масақ жуандау болып көрінеді, түсі сұрғылт күлгін. Егер осындай дәнді жаншыса, одан сұрғылт иісті сұйықағады. Ауру масақтадән орнында қара спора массасына толған қалташықтар түзіледі. Егінді бастыру кезінде залалданған дәндер жарылып, телиоспоралары шашылып, сау дәндердің бетіне түседі. Сол дәндермен бірге топыраққа түскен телиоспоралар көктемде базидияға өніп, одан бүршіктенген 4-12 базидиоспоралар түзіледі. Соңғылар бір-бірімен қосылып, инфекциялық жіпшеге айналып, өскінді залалдайды. Жіпшумақ өсімдікте диффузды таралып өсу нүктесіне жетіп, өсімдіктің барлық мүшелеріне (жапырақ, сабақ, масақ) тарайды. Сырттай бұл үрдіс білінбейді. Өсімдіктің дәні түзіле бастағанда жіпшумақ қарқынды дамып дәнді бұзады. Жіпшумақ кейін қара спора массасына айналады. Саңырауқұлақ споралары дән бетінде, өсімдік қалдықтарында, топырақта қыстайды, бірақ топырақтағы споралар түрлі микроорганизм әсерінен ыдырап, ұзақ сақталмайды. Сондықтан да телиоспоралар жаздық бидайдың артынша себілген күздікті залалдайды. Сонымен қатар тұқым себетін машиналар, қолданылған құралдар және т. б. инфекция қоры болуы мүмкін. Телиоспоралардың өсіп-өнуіне қолайлы жағдай - 7-13°С температурамен 40-60% ылғалдылық. Сондықтан кеш егілген күздік және ерте себілген жаздық бидай ауруға қатты шалдығады. Тұқымның себу тереңдігін дұрыс сақтамау да өсімдіктің ауруға төзімділігін төмендетеді. Қатты қара күйенің әсерінен өсімдіктің дамуы мен суыққа төзімділігі төмендеп, егістік сирейді, масақта дән орнына қара күйе қалташықтары түзіледі.

Бидайдың тозаңды қара күйесі . Ауру бидай өсірілетін барлық аудандарда кең таралып, әсіресе республиканың солтүстік, шығыс және батыс облысында дақылды қатты залалдайды. Кеселді белгісі өсімдіктің масақтану кезеңінде білінеді. Масақтың өзегінен басқа бөліктері түгел залалданады. Масақ соңғы жапырақ қабатынан шыға бастағанда оның орнына қара, тозаңды спорамассасы көрінеді. Өсімдіктің гүлдеу кезеңіндегі жауын-шашын жоғары ылғалдылығы (60-80%) және қолайлы температура (20-25°С) залалдану интенсивтілігін арттырады. Саңырауқұлақтың дамуы 7-8°С температурада тежеледі, сондықтан қар астына егілген күздік пен жаздық бидай ауруға аз шалдығады. Тозаңды қара күйе өте зиянды ауру. Залалданған өсімдіктің өсуі саябырлап, аз түптенеді, ал масағы түгел жойылады. Кейбір өсімдіктер аурудан жойылмайды, бірақ олардан түскен өнімнің сапасы мен саны төмендеп, басқа ауруларға төзімсіз келеді.

Бидайдың қоңыр таты. Ауру қоздырғышы Puccinia triticina саңырауқұлағы. Бидайдың жапырағы мен жапырақ қынабын залалдайды. Өсімдіктің залалданған бөліктерінде уредоспоралардың татты қоңыр домалақ немесе сопақша жастықшалары қалыптасады. Ауру түптену кезеңінде байқалады да, гүлдену және сүтті пісу кезеңінде қатты дамиды. Аурудың дамуына тамшылы сұйық ылғал қолайлы. Саңырауқұлақ телиоспора түрінде қыстайды, көктемде өсе келе өсімдіктерді залалдайды. Аурудың салдарынан өсімдік жапырағының ассимиляциялық көлемі кішірейіп, су алмасу үрдісі бұзылып, жапырақ ертеқурап, өнім түсімі кемиді.

Бидайдың тамыр шірігі . Ауру қоздырғышы Fuzarium, Helminthosporium, Crerospоrella және т. б. туыстарға жататын саңырауқұлақтар. Өсімдіктер барлық вегетация кезеңінде тамыр шірігімен залалдана береді. Ауруға шалдыққан өсімдіктің тамырлары мен сабақтарының төменгі бөліктері қоңырланады. Ауру тамыр мен сабақтағы инфекция өнімді жинап алғаннан кейін қалған қалдықтар топырақта сақталады. Ауру сақталады. Ауру жоғары ылғалдылықта жақсы дамиды. Өскіндерде ауру тамыршалардың, сабақтардың, буынаралықтардың шіруі түрінде білінеді. Ересек өсімдіктерде ауру тамыр жүйесінің немесе сабақ негiзiнiң қоңырлануынан білінеді. Сол ауруға шалдығу нәтижесінде өсімдіктер өсу жағынан артта қалады не солады. Ылғалды ауа райы жағдайын да зақымданған мүшелерде ауру қоздырғыш түріне байланысты түсі жағынан ерекшеленетін өңездер пайда болады. Инфекция көзізалалданған тұқымдар мен топырақтарда болады.

2. 3. Жаздық бидай дақылының зиянкестері

Жаздық бидаларнегізгі зиянкестеріне, дәнді дақылдар зиянкестері: бидай трипсі, дәннің сұр көбелегі, крест қоңызы, красун қоңызы, зиянды бақашық, кәдімгі астық бітесі, жолақ цикада, кәдімгі дән көбелегі т. б жатады.

Бидай трипсі Haplothrips tritici Kurd. Шашақ қанаттылар отрядының флеотрипиде тұқымдасына жатады. Бидай мен қара бидайдың өте кең тараған зиянкесі. Ересек трипсінің ұзындығы 1, 5-2 мм, түсі қаранемесе қара қоңыр. Мұртшалары 8 буыннан тұрады, құрсағының ең соңғы сегметі түтікше тәрізді ұзарған, қанаттары мөлдір, шеттерінен жіңішке шашақтар салбырап тұрады. Еркегі ұрғашысынан кішірек, өте сирек кездеседі. Жұмыртқасының түсі ақ, өте ұсақ, личинкасы қызыл түсті. Трипсі личинка фазасында егіс даласындағы әр түрлі ірі сабақты өсімдіктері қалдықтарындатопырақ түйірлерінің арасында қыстайды. Личинкалар көктемде топырақ жылынып қыза бастаған кезде қыстап шыққан жерлерінен шығып, ересек трипсілерге айналады. Қазақстанның солтүстігінде ересек трипсілер маусым айының ортасында, және оңтүстігінде сәуір айының аяғы мен мамырдың басында шығады. Олардың жаппай ұшуы солтүстік аймақтарда маусымның екінші жартысында, ал оңтүстікте мамырдың аяқ кезінде байқалады. Олар өсімдіктің ең жоғарғы жапырағының қолтығына еніп алып, масақ орамының нағыз шырындыжұмсақ тканін сорады. Трипсілер масақша қауыздарының астына және масақ сағағына жұмыртқалайды. Бір ұрғашы трипсі өз өмірінде 20-22 жұмыртқа салады жұмыртқаның жетілуі 6-8 күнге созылады. Ересек трипсілер масақша қауызының және ең жоғарғы жапырақ түтікшесінің керегесін жарақаттап шырынын сорады. Осының нәтижесінде масақ бұралып, пішінің өзгертеді және оның ұшындағы масақшалар қурап қалады. Личинкалар алғашқы кезде гүл және масақша қауыздарымен қоректенеді де, сонынан жатқан бидайдың дәндерін сорып, салмағын кемітеді. Зақымдалған дәндер қатая келе семіп қалады. Құрғақшылық жылдары трипсілердің зиянкестік әрекеті күшейе түседі. Суармалы егістіктерге қарағанда олар тәлімі жерлердегі егінді қаттырақ зақымдайды.

Дәннің сұр көбелегі - Apamea anceps Schiff. Қабыршақ қанаттылар отрядының қоңыр көбелектер немесе түн көбелектері тұқымдасына жатады. Көбелектің ұзындығы 15-18 мм, қанаттарының өрісі 38 мм жетеді, алдыңғы қанаттарының түсі сұр немесе қоңырқай сұр, шеттері кемірілген, орта бөлімі ақшыл, дөңгелек және бүйрек тәрізді таңбалары қоңырқай сұр түсті болады. Ұрғашы көбелектің жұмыртқа салғыш қынабы қызыл қоңыр түсті, жақтаулары қысқыш тәрізді. Көбелектің жұмыртқасы өте ұсақ, шар пішінді, көп қырлы болады. Жаңа салынған жұмыртқа мөлдір ақ түсті, кейінірек даму барысында кызылт, ал жұлдызқұрт шығар алдында қоңыр түске айналады. Дәннің сұр көбелегі Солтүстік, Батыс, Орталық және Шығыс Қазақстанда сонымен қатар Жетісу өлкесінің тау етектеріндегі кейбір аудандарда таралған. Қазақстан жағдайында дәнді дақылдардың ең басты зиянкесі. Ол жылына бір генерация беріп өсіп өнеді. Ең соңғы, яғни VIII жастағы жұлдыз құрттары 5-15 см тереңдікте топырақ арасында немесе жиналмай қалған десте мен сабанның астында қыстайды. Көктемде, әдетте сәуір айының екі үш он күндіктерінде жұлдызқұрттар қысқы мекендерінен шығып, өнімді жинау кезінде жерге төгілген астық дәнімен, дақылдардың жабайы өсетін астық тұқымдастардың көгімен қоректенеді. Қуыршақтану мамырдың үшінші онкүндігі мен маусымның бірінші он күндігінде байқалады. Қуыршақтың даму мерзімі топырақтың температурасына байланысты 25-35 күнге созылады. Көбелектің қуыршақтан ұшып шығуы әдетте маусым айының орта кезенінде байқалады. Олар кешке және түнде ұшады. Күндіз көбелектер әр түрлі өсімдіктердің төменгі жапырақnарының және топырақ кесектерінің астында жатады. Көбелектің негізгі қорегі бас тартып келе жатқан бидайдың масақ түтікшесіндегі шырынмен әр түрлі қос жарнақты өсімдіктердің гүл нектары. Көбелектер жұмыртқаларын он екі он бестен топтап, масақтың гүл алзына немесе жатынға салады. Дәннің сұр көбелегінің жұлдықұрттары бидайдың, қарабидайдың, арпа дәндерін кеміріп зақымдайды.

Кресті қоңыз - Anisoplia Agricola Poda. Қоңыздың ұзындығы 11-13мм, денесі мен аяқтары металдық жарқылы бар қара түсті. Үстіңгі қанаттары сарығылт қоңыр, онда крест немесе якорь тәрізді қара таңбаболады, аркасының алдыңғы бөлігін түк басқан. Қазақстанда Орал, Ақтөбе, Талдықорған, Семей, Шығыс Қазақстан облыстарында және Орталық Қазақстанның кейбір аудандарында таралған. Генерациясы екі жылдық. Ересек қоңыздар бидайдың гүлдену фазасы аяқталған кезде шығады да бидайдың, қара бидайдың, ара мен сұлының, бидайықтың және де басқа астық тұқымдас өсімдіктердің пісіп жетілмеген дәндерімен қоректенеді. Егінде олар астықтың қамырлану фазасына дейін қоректенеді. Күздік астықтың егісінде қоңыздар біркелкі таралады, ал жаздық егіннің тек көлденеңі елу метрлік шеткі жағында ғана кездеседі. Жаппай өсіп өнген жылдары: егіннің бір шаршы метріне 10-15 қоңыздан келеді. Ал шаршы метрге бір қоңыздан келген жағдайда өнімнің шығыны гектарына 0, 4 центнерге дейін жетеді.

2. 4. Жаздық бидай дақылы зиянкестермен күресу шаралары

Жалпы ауыл шаруашылық дақылдарының зиянды организімдерімен күресу шараларына агротехникалық, биологиялық, химиялық, механикалық және физикалық деп аталатын тәсілдер жатады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.