Қалыптастырушы бағалау әдістемесін әзірлеу
Қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар дайындау әдістемесі
Мазмұны
1 ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ БАҒАЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1.Қалыптастырушы бағалау ұғымының анықтамасы және оның білімдік-танымдық құзыреттілігін қалыптастырудағы рөлі ... ... ... ...
1.2. Қалыптастырушы және жиынтық бағалаудың салыстырмалы талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3. АКТ пәні бойынша бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетінің ерекшеліктері және бағалауды ұйымдастырудың технологиялары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2АҚПАРАТТЫҚ - КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ПӘНІН ОҚЫТУДАҒЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ БАҒАЛАУДА ТАПСЫРМАЛАР ДАЙЫНДАУ ӘДІСТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1. АКТ пәні бойынша интерактивтілік тапсырмаларды әзірлеу кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 АКТ пәні бойынша дидактикалық интерактивті бағдарламалық жүйелерді құрудың ақпараттық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
2.3 АКТ пәні бойынша қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар дайындаудағы эксперимент нәтижелері ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымша A ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымша B ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Ақпараттық және коммуникациялық технологиялардың (АКТ) қарқынды дамуына негізделген XX ғасырдың соңы мен XXI ғасырдың басындағы ғылыми-техникалық прогресс адам өмірінің барлық салаларында бірқатар жаңа заңды үрдістерді тудырды. Бұл ретте қазіргі ғылыми-техникалық революция жағдайында адамның әлеуметтенуі мен дамуы желісінің бірі ретінде қарастыруға болатын білім беруді ақпараттандыру процесі ерекше маңызға ие болады. Бұл техникалық бейіндегі жоғары білім үшін өте маңызды, әсіресе кәсіптік оқыту практикасын жетілдіру, әдетте, жекелеген педагогтардың жеке тәжірибесі арқылы жүргізіледі. Сонымен қатар, кәсіби оқытудың мазмұнын, мақсаттары мен әдістерін әзірлей отырып, дидактика мен жеке әдістемелер заманауи информатика саласындағы негізгі жетістіктерді көрсетуі тиіс
Қоғам дамуының қазіргі кезеңі ақпарат ағынының күрт сандық өсуімен, сандық және желілік Интернет-технологиялар қызметтің түрлі салаларына, оның ішінде білім беруге кеңінен енгізумен сипатталады.
Ақпараттық -коммуникациялық технологиялардың артықшылықтары: бұл білімді жедел бақылау және оқуға деген қызығушылықты арттыратын қызықты элемент және жеке жұмыс үшін жағдай жасау. Компьютерлік бағдарламаларды қолдану бастауыш сынып оқушыларының жеке ойлауы мен шығармашылық қабілеттерін дамытатын оқытудың проблемалық, эвристикалық, ойын әдістерін қолдануға мүмкіндік береді.
Алайда, мұғалімдердің және бастауыш сынып оқушыларының компьютерінің танымалдығына қарамастан, ол құрал ретінде жиі қабылданады.
Жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану дәстүрлі оқу пәндерін оқытуды өзгертіп, оқушының оқуға деген қызығушылығын жоғары деңгейге көтере алады. Заманауи білім берудің алдында тұрған мақсаттар мен міндеттер өзгереді, олар ақпараттық технологияларды оңтайлы енгізбестен шешіле алмайды. Ақпараттық - коммуникациялық технологияны оқу бастауыш сынып оқушыларының дәстүрлі қызметінің жаңа түрлері мен мазмұнын дамытуға түрткі болады, бұл олардың жоғары деңгейде жүзеге асырылуына әкеледі.
Бастауыш сыныпта ақпараттық - коммуникациялық технологияны оқыту оқушыларды оқыту мен тәрбиелеудің бір құралы ретінде белсенді танымдық қызметті дамытуға ықпал етеді.
Компьютерлер, оның негізінде құрылған заманауи сандық технологиялар-түрлі дидактикалық міндеттерді шешуге мүмкіндік беретін құралдар.
Қазіргі уақытта оқыту әдістерінің мәселелері үлкен маңызға ие. Осы тақырып бойынша бұрыннан педагогтар мен психологтар айналысады. Бұл әрине, оқу процесінде оқушылардың негізгі қызмет түрі болып табылады, оның барысында мектептің және педагогикалық процестің негізгі міндеттері шешіледі, атап айтқанда - өскелең ұрпақты өмірге дайындау, қоғамдық қызметке белсенді қосу. Сонымен қатар, педагогика саласындағы зерттеулердің арқасында оқыту тиімділігінің деңгейі көп жағдайда бастауыш сынып оқушыларының қызығушылығы мен белсенділігінің деңгейіне байланысты екендігі дәлелденді.
Бүгінгі таңда білім беру ел жетістігінің маңызды көрсеткіштерінің біріне айналуда және әлемдегі қоғамдық дамудың басым бағыты болып табылады. Адамзат өркениетінің прогрессивті дамуы көбінесе білімге байланысты. Осыған байланысты соңғы жылдары іс жүзінде әлемнің барлық дамыған елдерінде ұлттық білім беру жүйелеріне ауқымды реформалар жүргізілуде.
Әлемдегі қарқынды өзгерістер қоғам өмірінің барлық салаларында өзгерістерді талап етеді. Біздің еліміз-жаһандық әлемнің бір бөлігі, сондықтан әлемде болып жатқан өзгерістер міндетті түрде мемлекеттің барлық құрылымына әсер етеді. Сонымен қатар, ҚР әлеуметтік-экономикалық және әлеуметтік-мәдени қажеттіліктері мұны талап етеді, ол жас ұрпақтан сапалы білім мен жаңа жағдайларға бейімделуді күтеді. Осыған байланысты ұлттық білім берудің мақсатты бағыттарын қайта қарастыру, жаңа бағдарларды анықтау, оқытудың жаңа мазмұнын, нысандары мен әдістерін, оқушылардың академиялық жетістіктерін бағалаудың жаңа тәсілдерін іздестіру жүріп жатыр, одан кейін теориялық білімді жинақтау ғана емес, сонымен қатар білім сапасы мен оларды нақты өмірлік жағдайларда қолдана білу.
Білім беру жүйесінің көрсеткіштерінің сапасы мәселесі бірінші орынға шығады, өйткені ол қоғамның әлеуметтік-экономикалық әл-ауқатымен ғана емес, сонымен бірге өзін-өзі жүзеге асыратын белсенді тұлғаның қалыптасуымен де анықталады.
Білім беру сапасының мәселелері оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау жүйесін жетілдіру қажеттілігін қазақ ғалым-педагогтары Ниязова А.М., Кохаева Е.Н., ресей ғалымдары Кальней В. А., Моисеев А. М., Поташник М. М., Шишов С. Е. және т. б. ғылыми зерттеулерінде қарастырылады.
Қалыптастырушы бағалаудың теориялық негіздерінің белсенді дамуы және қолдану тәжірибесін зерттеу батыс педагогикасында 20 жылдан астам уақыт өтті. Ең маңызды жұмыс - бұл Пол Блэк, Дилан Уилям және олардың авторлары жүргізген бағалау саласындағы зерттеулер.
Қалыптастырушы бағалау тұжырымдамасы 1960 жылдары пайда болды. Блумның (1969 ж.) пікірі бойынша, бұл оқытудың жеке мәртебесін тіркеуден, оқытушылар мен оқушының оқу нәтижелерінің кері байланысынан, қолдау шаралары мен оқудың ілгерілеуін анықтауға және құжаттауға арналған тесттен тұратын шаралар тізбегін қамтиды. Оқушылардың күшті, әлсіз жақтары және кері байланыстары туралы баға беру үшін бағалауды қолданудың негізгі идеясы мұғалімдерге сабақ бейімделетін диагностикалық ақпарат беру 1990-шы жылдардан бастап үлкен назар аударуда. Бір жағынан, тұжырымдама білім беру саясаты тұрғысынан да, мектеп практикасы тұрғысынан да маңызды болатын жеке қолдаудың мақсатына тікелей сәйкес келеді. Екінші жағынан, мета-анализдер мен шолулар жеке оқу үдерісі немесе оқу процестері туралы жазба және кері байланыс оқу жетістіктерінің одан әрі дамуына оң әсер етеді деген сенім тудырды.
Жұмыстың теориялық-әдіснамалық негізін: О. Н. Крылова, Е.Г. Бойцова, Е. Н. Кохаева, М. А. Пинская, И. С. Фишман еңбектерінде ұсынылған қалыптастырушы бағалау технологиясы бойынша оқу және әдістемелік әдебиет; П. Кили (Keeley P.), К. Р Тоби (Tobey C. R) шығармаларындағы қалыптастырушы оқыту әдістері; И. Логвинаның Пән мұғалімі қызметіндегі қалыптастырушы бағалау атты оқу құралы қарастырылды.
Қазақстандық ғалымдар Т.М. Жақыповтың, Ж.И. Намазбаеваның, К.Б. Жарықбаевтың, Х.Т. Шерьязданованың еңбектері де оқу үрдісінде басшылыққа алынатын пікірлерді алға тартады.
Жалпы білім берудің қазақстандық моделі негіз болуы үшін оқушылардың санасына өз халқының тарихи тамырларын, рухани және адамгершілік қағидаттарын, азаматтық пен патриотизм идеяларын, олардың басқа халықтарға тілектестігін сіңіру қажет. Қазіргі уақытта педагогикалық ғылымның ерекшеліктерінің бірі - оқушының жеке дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын құруға деген ұмтылысы
Жұмыста қолданылатын зерттеу әдістері: теориялық әдістер: зерттеу пәні бойынша оқу әдебиеттерін талдау, қарастырылып отырған мәселе бойынша ақпараттық дереккөздерден дәйексөз алу, білім берудегі халықаралық тәжірибе мен үздік тәжірибелерді зерттеу.
Қолдану мақсаты бойынша қалыптастырушы бағалаудың әдістері мен тәсілдері келесідей болуы мүмкін:
1) білім беру процесінің нәтижесін бағалау;
2) метатану процесін бағалау.
Қалыптастырушы бағалаудың мақсаты-оқу процесінде мұғалім мен оқушылардың іс-әрекетін бақылау және түзету.
Қалыптастырушы бағалау мұғалімдерге оқушылардың білімі мен дағдыларының қазіргі жағдайын анықтауға; оқушылардың жетістікке жетуі үшін оқытуға өзгерістер енгізу; оқушыларды жетістіктері туралы хабардар ету үшін мақсат қоюға көмектеседі.
Зерттеудің өзектілігі: Егеменді елде болып жатқан түбегейлі өзгерістер, ізгілендірілген қоғам құру тенденциясы, ана тілін мемлекеттік мәртебеге ие болу мектеп жүйесіне, оның мұғаліміне, жалпы білім беру жүйесіне пайдалы әсер етті, өзекті мәселелерді алға тартты: білім беру мазмұнын, оқыту әдістемесін жетілдіру, педагогикалық ойлауды қажет ететін бүкіл білім беру жүйесін қайта құру, жаңа ізденістерге жол. "Қазақ мектептері қандай болуы керек? "бұл сұрақ өз жауабын күтуде. Мектеп оқушыны тек оның талаптарына тәуелді ете отырып, оқудан бас тартуы керек, бала өзінің қабілеттері мен қажеттіліктеріне қарай бірлесіп жұмыс істеуі керек.
Қазақ халқы өз еркін өз қолына алып, болашақ жастарға білім мен тәрбиеге бағдарлана отырып, жасампаз жолға бағытталған әдістерді ұсынады.
Заманауи бағыттағы жұмыс-педагог алдында тұрған негізгі міндеттердің бірі. Осы міндеттерді жүзеге асыруда мектептің әдістемелік жұмысы ерекше орын алады. Мектеп мұғалімдері арасында түрлі әдістемелік отырыстар өткізу дәстүрге айналуы тиіс.
Көптеген сұрақтарды зерттеу әр мұғалімнің міндеті болды. Сондықтан мұғалімдердің тәжірибесінде келесі проблемалар туындауы мүмкін: оқушылар танымдық қабілеттерін, танымдық процестерді (есту, көру, қозғалыс және т.б.) дамытуда қолданатын әдістер мен әдістер қазіргі заманғы талаптарға сәйкес келмеуі мүмкін.
Еліміздің болашағы, өркендеген өркениетті елдердің қатарына кіру бүгінгі ұрпақтың бейнесінде көрініс тапқан. Қазіргі білім беру проблемасы-әлеуметтік-педагогикалық және ұйымдастырушылық тұрғыдан білім беру мазмұнына жаңашылдықты енгізудің тиімді, жаңа әдістерін іздеу, оларды жүзеге асыра алатын мұғалімдерді даярлау.
Зерттеу мақсаты. АКТ - ы оқыту процесінде қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар құру.
Зерттеу жұмысының міндеті:
білім беру мазмұнын жаңғырту жағдайында әдістер мен тәсілдерді енгізу және оқушылардың білімі мен іскерлігін қалыптастыру;
оқушылардың танымдық қызығушылығын және білім сапасын арттыру, алған білімдерін жүйелеу;
білім беру мазмұнын жаңғырту жағдайында мұғалімнің уақытын үнемдеу және оқытуда тиімді пайдалану;
білім беру нәтижелерін тексеруді және қалыптастырушы бағалауды ұйымдастыру.
Зерттеу нысаны. Мектептегі АКТ сабағындағы қалыптастырушы бағалау процесі.
Зерттеу пәні. АКТ-ы оқу процесінде қалыптастырушы бағалауды қолдану.
Зерттеу гипотезасы. АКТ сабақтарында қалыптастырушы бағалау әдістерін қолдану нәтижесінде оқушылардың пәндік нәтижелері артады. Гипотезаға, мақсатқа, объектіге және зерттеу тақырыбына сәйкес жұмыста келесі міндеттер қойылады:
1. Ғылыми және әдістемелік әдебиеттерді талдау нәтижесінде АКТ-ы оқытуда қалыптастырушы бағалаудың артықшылықтары мен мүмкіндіктерін анықтау.
2. Қалыптастырушы бағалау әдістемесін әзірлеу.
3. Әзірленген әдістеменің тиімділігін іс жүзінде тексеру.
Зерттеу әдістері: теориялық: талдау, дедукция, педагогикалық модельдеу, эмпирикалық әдістер: философиялық, психологиялық-педагогикалық, оқу-әдістемелік әдебиеттерді, ғылыми жарияланымдарды зерттеу және талдау, педагогикалық тәжірибені зерделеу және қорыту, оқыту процесінде байқау, сұрау, сауалнама жүргізу, педагогикалық эксперимент: деректерді өңдеудің статистикалық әдістері.
Зерттеу тақырыбының ғылыми маңыздылығы: білім беру мазмұнын жаңарту және өзгерту қойылған мақсаттарға қол жеткізудегі негізгі бағыт болып табылады. Бұл жүйеде мұғалімнің қызметінде үлкен жауапкершілік пен табандылық қажет. Жарқын болашақтың, жасампаз істердің бастапқы негізі болып табылатын бұл өзгерістер қазақстандық динамиканың дамуына ықпал ететін болады.
Әдістемелік жаңалық: АКТ базалық курсында өзін-өзі және өзара бағалауға арналған қалыптастырушы бағалау әдістерін бейімдеу.
Теориялық маңыздылығы: АКТ-ң пәні бойынша оқушылардың жеке және бірлескен іс-әрекетін қалыптастырушы бағалауды ұйымдастыру моделін жасау болып табылады.
Практикалық маңыздылығы: оқу-әдістемелік материалдарды мұғалімдер АКТ базалық курсында қолдана алады.
Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, библиографиялық тізімнен және төрт қосымшадан тұрады.
1 ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ БАҒАЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.Қалыптастырушы бағалау ұғымының анықтамасы және оның білімдік-танымдық құзыреттілігін қалыптастырудағы рөлі
Қазіргі уақытта еліміздің білім беру жүйесінің басты міндеті-ұлттық білім беру модуліне көшу арқылы жас ұрпақтың білім деңгейін халықаралық деңгейге жеткізу. Яғни, қазіргі білім беру тұжырымдамасының басты мақсаты: бәсекеге қабілетті және құзыретті, шығармашылық, білімді, өзін және қоғамның мүддесі үшін өзін-өзі жүзеге асыруға дайын, өзгермелі дамушы ортада өмір сүруге бейім тұлғаны дамыту және қалыптастыру.
Қоғамның өзекті мәселелерінің бірі-өзгеріп жатқан әлеуметтік-экономикалық жағдайда өмір сүруге дайын ғана емес, сонымен қатар нақты өмірге белсенді қатысатын, жоғары әлеуметтік жауапкершілігі, кең көкжиегі және жоғары білімі бар сауатты, танымдық белсенділікке қызығушылық танытатын оқушыны тәрбиелеу.
Бағалау - одан арғы білім алу туралы шешімді қабылдау мақсатымен оқытудың нәтижелерін жүйелі түрде жиынтықтауға бағытталған қызметті белгілеу үшін қолданылатын термин (1 сурет).
1 сурет. Бағалаудың терминдері
Білім беру үрдісінде жаңа ақпараттық - коммуникациялық технологиялар (АКТ) түрлерін қолдану арқылы оқушылардың білім деңгейін арттыру мақсатында шығармашылықпен жұмыстанып, бәсекеге қабілетті, жан-жақты, терең білімді, интеллектуалдық деңгейі жоғары дамыған шәкірт тәрбиелеу-бүгінгі күннің басты талабы.
Бүгінгі таңда дәстүрлі білім беру жүйесі тұрақсыз болып бара жатқан тез өзгеретін әлемнің талаптарына сәйкес келмейді. Көбіне академиялық білімі бар оқушының алған білімдерін өмірде қалай пайдалану керектігін білмейді. Сондықтан жалпы білім беру құзыреттілігін қалыптастыруда, оқушылардың жетістіктерін бағалау жүйесінде жаңа тәсілдердің қажеттілігі туындады.
Дәстүрлі бағалау жүйесі негізінен оқушылардың үлгерім динамикасын бейтарап көрсете отырып академиялық білімін тексеруге бағытталған. Бағалау жүйесінде нақты критерийлер жоқ, нәтижесінде бағалау процесі субъективті сипатқа ие.
Қалыптастырушы бағалау - бұл заман талабына сай бағалау жүйесіндегі жаңа тәсіл. Қалыптастырушы бағалау - оқушылардың оқуға деген ынтасын арттыруға мүмкіндік беретін, әр оқушының жас және жеке ерекшеліктерін ескере отырып, үлгерімін көруге мүмкіндік беретін тиімді құрал.
П.Блэк пен Д.Вильям формативті бағалаудың 3 компонентін ажыратады:
1. Оқушыларға тиімді кері байланыс беру.
2. Оқушының өзінің оқу-тәрбие процесіне белсенді қатысуы.
3. Бағалау нәтижелерін ескере отырып, оқу процесіне түзетулер енгізу.
Бағалау оқушылардың өзін-өзі бағалауы мен сабаққа деген қызығушылығына қатты әсер етеді, ал бұл өз кезегінде оқуға үлкен әсер етеді. Оқушылар өз білімдерін бағалай білуі керек (Блэк және Улям, 1989).
Қалыптастырушы бағалау мұғалімге білімді игерудің қазіргі деңгейін объективті түрде бағалауға, оқу материалының жеткіліксіз игерілгендігін диагностикалауға мүмкіндік береді және әрі қарайғы оқу үдерісін жақсартуға көмектеседі.
Қалыптастырушы бағалау - бұл мұғалім мен оқушылар арасындағы кері байланыстың тұрақты процесі. Бұл білім беру мақсатына жету үшін оқушылардың іс-әрекетін түзету мақсатында оқушының жетістіктері туралы ақпарат алудың үздіксіз процесі.
Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалауда жаңа тәсілдерді қолдану оқушылардың оқуға деген ынтасын арттыруға, білімге тәуелсіздік дағдыларын, өз оқуларына жауапкершілікті қалыптастыруға көмектеседі.
Деректер формативті бағалаудың бес негізгі стратегияларынан тұратындығын көрсетеді:
Күтілетін нәтижелер мен бағалау критерийлерін түсіндіру;
Сыныпта тиімді талқылау және өзара іс-қимыл қалыптастыру, бұл оқушылардың түсінігін көрсетеді;
Оқушыларды ынталандыратын кері байланыс беру нәтижелеріне қол жеткізу;
Оқушыларды өзара оқыту көздері мен ресурстары ретінде тарту;
Оқушының өз білімінің "құрушысы" ретінде қалыптасуы.
Қалыптастырушы бағалау терминін алғаш рет 1967 жылы Майкл Скрайвен Бағалау әдістемесі деген еңбегінде қолданған.
Кесте 1. Қалыптастырушы бағалау аспектілері
Мұғалім
Күтілетін нәтижелер мен бағалау критерийлерін түсіндіру
Оқушының түсінуінің дәлелі ретінде қызмет ететін тиімді сыныптық пікірталас пен басқа да оқу міндеттерін қалыптастыру
Оқушыларды алға жылжуға ынталандыратын кері байланыс беру
Оқушы
Оқушының өз білімінің "құрушысы" ретінде қалыптасуы
Шет елдерде қалыптастырушы бағалау білім беру бағдарламасын меңгеру сапасын арттыру құралы ретінде ұсынылды және жиынтық бағалауға қарама-қарсы қойылды , ол дайындық деңгейінің стандарттарға сәйкестігінің индикаторы ретінде анықталды.
Қалыптастырушы бағалау оқушының үлгерімін алдыңғы жетістіктермен салыстыруға бағытталған. Кері байланыс оқушының күшті және әлсіз жақтарын уақытылы және дәл сипаттайды, сонымен қатар оқушының дамуын қолдайтын әрі қарайғы іс-шараларға арналған ұсыныстардан тұрады.
О.Н.Крылова мен Е.Г.Бойцованың кітабында қалыптастырушы бағалау дегеніміз - бұл білім, білік, дағды қатынастары, сонымен қатар оқушылардың мінез-құлқы талданған кезде кері байланыс орнатылған оқу процесінде жүзеге асырылатын бағалау және оқу нәтижелері. Оқушының нәтижелері олардың алдыңғы нәтижелерімен салыстырылады. Оқушылардың ынтасы артады, тәрбиелік мақсаттар қойылып, оларға жету жолдары айқындалады.
Бірқатар зерттеушілер қалыптастырушы бағалау деп оқушының білім алуының қазіргі жағдайын, оның болашақтағы даму жолдарын анықтау мақсатында мұғалім мен оқушының бірлесіп өткізетін оқу үдерісінде білім алушының білім беру нәтижелеріне қол жеткізуін бағалауды түсінеді , оны одан әрі білім алуға ынталандыру, жаңа білім беру мақсаттары мен оларға жету жолдарын бірлесіп жоспарлауы.
Е.К.Михайлованың диссертациясында формативті бағалау дегеніміз - оқытудың интеграцияланған тәсілі аясында уақтылы көрнекі кері байланысты қамтамасыз етуге бағытталған жеке білім жетістіктерінің сапасын қалыптастыру процесі.
Кейбір зерттеушілер мектеп оқушыларының оқу жетістіктерінің сапасын қалыптастырушы бағалауды әр нақты оқушының қиындықтарды анықтауға, олқылықтарды анықтауға арналған талдауға белсенді қосу (тұрақты рефлексия) арқылы білім берудің ең жақсы нәтижелеріне қадамдық қозғалысы деп түсіндіреді.
Қалыптастырушы бағалаудың міндеттері: оқушыларға оқу мақсаттарын көруге және оларға қол жеткізуге көмектесу; өзіндік білім беру қызметін түсінуге және оның сапасына жетуге ынталандыру; мұғалімге оқушылардың оқу қиындықтарын тануға көмектесу; туындайтын проблемаларды жеңу үшін оқу процесін түзету; критерийлер мен рейтингтерге сүйене отырып, мектеп оқушыларының оқу жетістіктерін объективті бағалау.
Қалыптастырушы бағалаудың педагогикалық технологиясы келесі принциптерге сүйене отырып жүзеге асырылады :
- қойылған білім беру мақсаттары негізінде бағалау критерийлерін әзірлеу;
- әр түрлі оқушылардың нәтижелерін ашық салыстырудың болмауы;
- бағалауға оқушылардың өздері қатысуы;
- бағалаудың процестік сипаты: білім беру қызметінің өнімі ғана емес, сонымен қатар оқу процесінің өзі де бағаланады;
- бағалау үшін негіз ретінде визуалды кері байланыс;
- электрондық бағалау құралдарын қолдану (АКТ-ны қолдану арқылы тестілеу).
Біз қарастырып отырған құбылысты неғұрлым егжей-тегжейлі зерттеу барысында зерттеушілер қалыптастырушы бағалау принциптерінің қатарына кіреді: балдық-рейтингтік шкаланы қолдану, рефлексияны міндетті қолдану (өзін-өзі бағалау және өзара бағалау); кері байланысқа міндетті түрде сүйену; критериалды бағалауды мұғалімнің де, оқушылардың да критерийлерді әзірлеуде қолдануы және бағалау критерийлерін бағалау қызметі субъектілері (мұғалім мен оқушы) арасында үйлестіру және т.б.
Қалыптастырушы бағалаудың негізгі функциялары :
- оқушының нәтижелері үшін жауапкершілігін ынталандыру;
- оқушының өзіне қатысты үлгерімін, оның бұрынғы жетістіктері мен сәтсіздіктерін бағалау;
- оң прогресс туралы мәлімдеме;
- оқу материалын игерудегі болашақтағы жетістіктерді (немесе сәтсіздіктерді) болжау;
- өзін-өзі бағалау жаттығулары.
Қалыптастырушы бағалау объектілерінің қатарына зерттеушілер оқу процесін, оқу материалын игеру барысында қойылған мақсаттарды, қол жеткізілген нәтижелерді, оқушылардың және олардың ата-аналарының оқу процесіне қанағаттануын жатқызады.
Педагогикалық практикада қалыптастырушы бағалауды қолдану кезінде мұғалім келесі алгоритм бойынша әрекет етеді.
1. Оқушылардың білім беру нәтижелерін тақырып бойынша жоспарлау. Бұл кезеңді жүзеге асыру мұғалімнің оқу бағдарламасын жасау кезеңінде болады.
2. Оқушылардың іс-әрекетінің тәрбиелік нәтижесі ретінде сабақтың мақсатын жоспарлау. Бұл жағдайда мақсат қою оқушы үшін анық және түсінікті болуы керек.
Жасыратыны жоқ, бүгінгі мектепте оқушы көп нәрсені біледі және ақпаратты игереді, бірақ оны пайдалану, өз қажеттіліктері үшін пайдалану қиын. Соңғы уақытта оқушылардың функционалдық сауаттылығы туралы жиі айтылып жүр, әсіресе тілдік дағдыларды дамытудың өзекті мәселелері қаралуда. Бұл білімнің төмен деңгейін көрсетеді. Сондықтан білім беру мазмұнын жаңарту-күтуге тұрарлық талап.
Осыған байланысты оқушылардың білімін бағалау және білімді бақылау жүйесі туралы құжат жалпы білім беру мектебін реформалаудың негізгі бағыттарында бұл мәселеге үлкен мән береді. Құжатта: оқушылардың білімін бағалауда қандай да бір бүркемелеуге жол берілмейтіндігін міндетті түрде қамтамасыз ету қажет делінген.
Қазіргі әлемде білім сапасының теориялық негізделген принциптері мен оқушының білімін тексеруге тиісті психологиялық көзқарастар мәселесі ерекше күрделі болып келеді. Бұл мәселені шешудің жолдарын іздеу біздің зерттеуіміздің басты мақсаты болып табылады. Оқыту, ассимиляция теориясымен байланысты оқушылардың білім сапасын бағалаудың практикалық әдістері мен өлшемдерінің қажеттілігі мәселесі педагогикалық психологияның негізгі қағидасы болып табылады (Д.Б. Эльконин, Н.Ф. Талызина). Эмпирикалық әдістер: бастауыш мектептегі АКТ сабақтарында қалыптастырушы бағалау әдістерін қолдану бойынша тәжірибелік-іздестіру жұмыстарын жүргізу және тапсырмалар даярлау.
Жалпы алғанда, зерттеушілер қалыптастырушы бағалауды қалыптастырушы құрал емес екенін көрсетеді, оның артықшылығы білім мен оқуды орналастыру үшін кез-келген тәсілмен жиналған ақпаратты пайдалану.
Сынып мұғалімдері оқушыларды формальды түрде үй жұмысы мен сабақ тапсырмалары, тесттер мен жобалар немесе бейресми түрде үй тапсырмасын сұрау, диалог арқылы бағалайды.
Екі жағдайда да біз қалыптастырушы баға қоюмен айналысамыз немесе болмаймыз, ол үшін анықтаушы фактор біз қолданатын бағалаудың түрі емес, оқушылар ақпаратты қалай қолданатындығы болып табылады.
1.2 Қалыптастырушы және жиынтық бағалаудың салыстырмалы талдауы
Оқу үлгерімі және үлгерімі туралы деректер жинау үшін оқу жылында бағалаудың екі түрі жүзеге асырылады: қалыптастырушы бағалау және жиынтық бағалау (2-сурет). Жиынтық бағалау, өз кезегінде, бөлімтолассыз тақырып, тоқсан және білім деңгейі үшін жиынтық бағалау рәсімдерін қамтиды.
2-сурет. Бағалаудың түрлері
Бағалау тәсілдері пәннің мазмұнына және критериалды бағалау түріне байланысты ерекшеленуі мүмкін. Қалыптастырушы бағалау оқу процесінің ажырамас бөлігі болып табылады және оны мұғалім оқу процесінде үнемі жүргізеді. Қалыптастырушы бағалау оқушылар мен мұғалім арасында үздіксіз кері байланысты қамтамасыз етеді. Қалыптастырушы бағалау кезінде оқушы қателікке және оны түзетуге құқылы. Бұл оқушының мүмкіндіктерін анықтауға, қиындықтарды анықтауға, жақсы нәтижелерге қол жеткізуге көмектесуге, оқу процесін уақтылы реттеуге мүмкіндік береді. Қалыптастырушы бағалау-бұл оқу жетістіктерінің өсуі мен дамуына тікелей әсер ететін және мұғалім мен оқушы арасындағы кері байланысты қамтамасыз ететін процесс. Тиімді оқыту мақсатында прогресті және ағымдағы түсіну деңгейін анықтау үшін оқу процесінде оқушыларды бақылау қажет.
Қалыптастырушы бағалаудың міндеттері: оқушылардың оқу мақсаттары мен критерийлерін анықтау және ұсыну оқу үшін жағдай жасау; оқушының қандай деңгейде және қандай деңгейде қол жеткізгенін дәлелдеуге көмектесетін нәтижелі коллаборативті оқыту үшін жағдай жасау; оқушылардың дамуына ықпал ететін сындарлы кері байланысты қамтамасыз ету; оқушыларды бір-біріне өзара оқыту көзі ретінде тарту; оқушыларды өз оқуының құрушысы ретінде орналастыру.
Оқу бағдарламасының әрбір бөліміөтпелі тақырыптары бойынша оқыту мақсаттары мен күтілетін нәтижелері қалыптастырушы бағалау практикасының мазмұнын айқындайды. Бұл ретте қалыптастырушы бағалау процесі стандартталмайды, яғни әрбір мұғалім бағалаудың өзіндік тәжірибесін өз бетінше анықтай алады және оның нәтижелері үшін жауап береді.
Қалыптастырушы және жиынтық бағалауды ажырату қажеттілігінің маңызды себептерінің бірі - қалыптастырушы бағалау әдістері арқылы қол жеткізілген жетістіктер белгілі бір шарттар орындалмаса іске асырылмайды. Бұл шарттар келесідей:
1) бағалау құралы немесе жағдаяттар ол үйреніп жатқан стандарттың мазмұнымен тікелей үйлесетін етіп жасалуы;
2) барлық құралдар, жағдайлар немесе тапсырмалар оқыту мазмұнына сәйкес келуі;
3) құрал немесе жағдай мұғалімдер қандай іс-қимыл жасау керек және кіммен барабар шешім қабылдауы үшін, түсініспеушілік сияқты нақты мәселелерді дәл анықтайтын ақпараттың жеткілікті егжей-тегжейін қамтамасыз етуі;
4) тиісті шаралар қабылдануы үшін нәтижелер уақытында қол жетімді;
5) оқытушылар мен оқушылар шынымен де нәтижеге сүйене отырып әрекет етуі.
Блэк, Уильямның (1998, 1989) көптеген зерттеулерінің талдауына сәйкес, ең үлкен жетістікке жету әдістері келесі ерекшеліктерді көрсетті:
сынып талқылауын, сынып тапсырмаларын және үй тапсырмаларын оқушының қазіргі жағдайын жақсарту, зерттеу үшін қабылданған шаралармен анықтау үшін пайдалану;
оқу кезінде қалай жақсаратыны туралы нұсқаулықпен кері байланыс беру;
оқушының өзін-өзі бағалау және тең бағалау дағдыларын дамыту.
Осы зерттеулерді талдауға сүйене отырып, ғалымдар (Блэк, Уильям, 1998) қалыптастырушы бағалаудың келесі негізгі компоненттерін ұсынады:
оқушылардың келісімін білдіру мүмкіндіктері оқытудың кез-келген бөлігінде жасалуы керек, өйткені бұл қалыптастырушы бағалау оқытуға көмектесетін өзара әрекеттесудің басталуын бастайды;
оқушылар мен мұғалімдер арасындағы диалог ойластырылған, рефлексивті, тұжырымдаманы зерттеу қажеттілігін тудыруға бағытталған және барлық оқушылар өз идеяларын ойлауға және білдіруге мүмкіндік беретін етіп жүргізілуі керек;
- кез-келген оқушының кері байланысы оның ерекше қасиеттері немесе жұмысы туралы болуы керек, оны жақсарту үшін не істей алатындығы туралы кеңес беруі керек және басқа оқушылармен салыстырудан аулақ болуы керек;
- тестегі, сыныптағы және үй тапсырмасындағы кері байланыс әр оқушыға қалай жақсартуға болатындығы туралы бағыт беруі керек және әр оқушыға көмек пен жақсарту бойынша жұмыс жасау мүмкіндігі берілуі керек;
- қалыптастырушы бағалау нәтижелі болуы үшін оқушылар өзін-өзі бағалауға үйретілуі керек, осылайша олар оқудың негізгі мақсатын түсініп, қол жеткізуі керек нәрсені түсінеді.
Осылайша, қалыптастырушы бағалаудың мақсаты-оқушылардың үлгерімін бақылау, мұғалімдер оқу процесін жақсарту және оқушылардың оқуын жақсарту үшін қолдана алатын кері байланысты қамтамасыз ету. Нақтырақ қалыптастырушы бағалау:
- оқушыларға өзінің артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтау және пысықтау қажет болатын саладағы мақсаттарға жету;
- оқушылардың қай жерде қиындықтарды жеңіп, мәселелерді бірден шеше алатындығын білу.
Мұғалімнің қызметіндегі қалыптастырушы бағалау процесі келесі кезеңдерді жүзеге асыруды талап етеді: қалыптастырушы бағалауды жоспарлау және ұйымдастыру; қалыптастырушы бағалау әдістерін таңдау; қалыптастырушы бағалау нәтижелерін талдау; кері байланыс беру. Мұғалім бағалау процесінде оқу бағдарламасының барлық мақсаттарын қамтуы керек. Мұғалім оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, тапсырмаларды әзірлейді немесе таңдайды. Әр тапсырма үшін дескрипторлар анықталады. Тапсырмаларды дескрипторлар мұғалімнің бағалау кезіндегі шешімі объективті болуы үшін нақты болуы керек. Сонымен қатар, дескрипторлар оқушының тапсырманы орындау кезеңінде қандай қиындықтарға тап болғанын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл оқушылар мен ата-аналарға сындарлы кері байланыс орнатуға ықпал етеді.
Қалыптастырушы бағалауды жоспарлау және ұйымдастыру дағдыларын жақсарту үшін мұғалімге:
- қалыптастырушы бағалауды қолдану үдерісін көрсететін сабақ жоспарын құру;
- тапсырмаларды қолдану арқылы қалыптастырушы бағалаудың қолданылатын әдістерінің санын арттыру және сапасын арттыру;
- кері байланыс берудің тиімді нысандарын қолдану;
- тәжірибені рефлексия және жақсарту үшін сабақтарға талдау жүргізу (оқушылардың жұмыс сапасы, бағалау құралдарының сапасы, оқушылардан, әріптестерден кері байланыс, ата-аналармен әңгімелесу және т.б.).
Жиынтық бағалау оқу бағдарламаларының бөлімдерінтолассыз тақырыптарын және белгілі бір оқу кезеңін (тоқсан, білім деңгейі) оқып аяқтағаннан кейін мұғалімдерге, оқушыларға және ата-аналарға оқушының оқудағы үлгерімі туралы ақпарат беру үшін баллдар мен бағалар қоя отырып жүргізіледі. Бұл белгілі бір кезеңдегі оқу бағдарламасының мазмұнын меңгеру деңгейін анықтауға және белгілеуге мүмкіндік береді. Тіркеу процесінде оқу бағдарламасының мазмұнына сәйкес оқушылардың білімі мен дағдыларын көрсететін дәлелдер жиналады. Жиынтық бағалау тоқсан ішінде (бөлімортақ тақырып үшін жиынтық бағалау), тоқсанның соңында (тоқсан үшін жиынтық бағалау) және білім деңгейі аяқталғаннан кейін (бастауыш, негізгі, жоғары мектеп) жүргізіледі.
Қалыптастырушы бағалау әрбір тоқсан бойы жүзеге асырылады:
- оқу бағдарламасы пәні бойынша білім мен дағдыларды меңгеру деңгейі туралы деректер алу;
- оқыту туралы ақпарат алу және мұғалімдерге, оқушыларға және ата-аналарға тұрақты негізде формативті кері байланыс беру. Қалыптастырушы бағалау оқу жылында жүзеге асырылады және белгілі бір жетістік критерийлері оқушының оқу мақсатына қалай қол жеткізгенін қалай көрсете алатындығын сипаттайды (Кларк, 2014).
Қалыптастырушы бағалау әдістерінің басты ерекшелігі оқушылардың түсіну қабілетін бағалауда, сондай-ақ оқушылардың аналитикалық құралдар мен мысалдарды қолдануында танымдық прогресті анықтау болып табылады. Мұндай бағалаудың нәтижелері оқу деңгейін жоғарылату процесінде қолданылуы мүмкін.
Бағалаудың формативті әдістерін бірнеше шартты қатарлар мен түрлерге жіктеуге болады.
Әдістердің бір түрін мұғалім сабақты түсіндіру және жаттығуларды орындау процесінде қолданады.
Қалыптастырушы бағалаудың келесі әдістері бақылау, тест, үш минуттық эссе жазумен және жеке тапсырмаларды орындаумен байланысты. Бұл жұмыстың мақсаты - белгілі бір тақырып бойынша оқушылардың білім деңгейін тереңдету.
Мысалы:
Мұғалім оқушыларға "үш минуттық эссе" жазуды ұсынады. Мұғалім берілген тақырып бойынша келесі сұрақтардың бірін жазады немесе оқиды.
1. Сіз үшін бүгін білгендеріңіздің ішіндегі ең маңыздысы не болды?
2. Сіз қандай сұрақты есте сақтадыңыз?
3. Сізге қиындық тудырған сұрақ?
Оқушылар жазбаларын жазғаннан кейін мұғалім тақырыпты қаншалықты білгендерін білу үшін оларды тексереді. Ал түсінбейтіндер қосымша есеп, әдіс, мысал арқылы қайталанады.
Сабақ соңында мұғалім қатысушыларға сұрақтарға жауап жазуды ұсынады:
1. Сіз үшін ең қиын және түсініксіз не болды?
2. Қандай жаттығуды орындау барысында қиындықтар туындады? Неліктен бұлай деп ойлайсыз?
Мұғалім аралық тексеру үшін қысқа тесттер дайындайды.
Бұл бақылауды бағалау уақыты 3-5 минуттық сабақты алады. Бақылаудың негізгі талаптарын ескере отырып, оқушылар бір-бірінің жұмысын тексере алады. Мұғалім оқушының жұмысын жақсарту үшін келесі формативті бағалау әдістерін қолданады.
Жиынтық бағалау- бұл оқушылардың білім мазмұны мен мақсаттарына сай, оқу- танымдық құзіреттілігін қалыптастыруда нақты анықталған, ұжыммен қалыптастырылған, алдын- ала оқушылардың барлығына белгілі білім жетістіктерін бағалауға негізделген үдеріс.
Жиынтықты бағалауды енгізудің мақсаты: мектепте оқыту сапасын жоғарлату және мектеп оқушылардың білімін халықаралық стандартқа сәйкестендіру.
Жиынтық бағалаудың міндеттері:
- Сабақтың әр бөліктеріндегі әр оқушының дайындық деңгейін анықтауға;
- Бағдарламаға сәйкес оқу мақсаттарын орындау қабілеті;
- Жеке оқушының даму жетістігін бақылауға;
- Оқушының білім алу барысындағы қателіктері мен олқылықтарын айқындауға;
- Әртүрлі жұмыс барысындағы алған өз бағасының әділдігіне көзін жеткізуге;
- Оқу бағдарламасының тиімділігін саралауға;
- Сабақ үдерісі мен білімнің меңгерілуі туралы оқушы мен мұғалім және ата-ана арасындағы кері байланысты қамтамасыз етуге
Жиынтық бағалаудың басты ерекшелігі:
- Алдын ала ұсынылған бағалау шкаласы;
- Анық, айқындылығы;
- Бағаның әділдігі;
- Өзін бағалауға мүмкіндіктің берілуі.
Жиынтық бағалау жүйесінің мүмкіндіктері:
- Оқу үрдісінің әрбір кезеңінде оқушының дайындық деңгейін анықтау;
- Оқу бағдарламасына сәйкес оқытудың мақсаты мен нәтижелерінің жетістіктерін оқушылардың өздерінің талдауы;
- Әрбір оқушының жеке даму траекториясын бақылау;
- Оқу бағдарламасын меңгерудегі олқылықтарды жою үшін оқушыларды ынталандыру;
- Оқу бағдарламасының тиімділігін бақылау;
- Оқу үрдісін ұйымдастырудың және оқу материалын меңгерудің ерекшеліктерін анықтау үшін мұғалім, оқушы және ата-ана арасында кері байланысты қамтамасыз ету.
Қалыптастырушы бағалау үшін жағдай ретінде төмендегілер ұсынылады:
1) оқушылардың оқу мақсаттарын білуі және түсінуі;
2) оқушылармен тиімді кері байланыс;
3) оқушылардың өзіндік таным процесіне белсенді қатысуы;
4) оқушылардың бағалау критерийлерін білуі және түсінуі;
5) оқушылардың өз жұмысын талдау мүмкіндігі және іскерлігі (рефлексия);
6) бағалау нәтижелерін ескере отырып, оқыту тәсілдерін түзету. Осы тармақтардың әрқайсысын қарастырамыз.
1) оқушылардың оқу мақсаттарын білуі және түсінуі.
Мақсаттар кең болуы керек, сұрақтар түрінде тұжырымдалуы керек. Оқушы қандай нәтижеге жету керектігін нақты білуі керек. Нәтижелер нақты, бақыланатын, өлшенетін болуы керек, етістіктердің көмегімен тұжырымдалуы керек, оқу мақсаты туралы сұраққа жауап беруі керек. Оқушының оқу мақсаттарын түсінуі үшін не істеу керек?
Бастапқы кезеңде мұғалім сабақтың мақсаттарын әзірлейді, жеткізеді және мектеп оқушыларымен талқылайды. Тұрақты талқылаулар кейіннен оқу мақсаттарын бірлесіп әзірлеу дәстүріне айналуы мүмкін.
Енді SMART мақсаттарын қоюды қарастырайық. Оны қолдану нәтижесінде оқушы мақсат қоюды үйренеді: нақты (Specific), өлшенетін (Measurable), қол жетімді (Achievable), маңызды (Relevant), уақыт бойынша (TimedTimed-bound).
Мақсатты тұжырымдаудың екі түрін салыстырайық:
1) АКТ бойынша білімді жақсарту;
2) мақсат (SMART негізінде): екі апта ішінде мәселелерді екі жолмен шешуді үйрену. Енді осы мақсаттарды талдайық. Көріп отырғаныңыздай, бірінші мақсат нақты емес, оны өлшеу қиын, оған жету мерзімі анықталмаған. Екінші мақсатта SMART барлық сипаттамалары бар, оған қол жеткізуге болады.
2) Кері байланыс. Ол түсінікті, уақытылы және өзекті болуы керек. Бұл оқу үдерісі қалай жүріп жатқандығы туралы түсінік береді, әр оқушының біліміндегі жетістіктер мен олқылықтар туралы хабарлайды, өзара құрмет пен ізгі ниет атмосферасында өтеді, оқушыға дұрыс жауап беруге, қателерін түзетуге немесе уақыт бөледі ойлау бағытын өзгертеді және оқытудың сәттілігін қамтамасыз етеді.
Тиімді кері байланыстың бірнеше мысалдары келтірілген: 1. Мұғалім сабақ соңында оқушылардан зерттелген тақырыптың негізгі үш идеясын бөліп, оларды өз сөздерімен жеткізуді сұрайды.
2. Сабақтың басында мұғалім тақырыптың негізгі шарттарын тақтаға жазып, оқушылардан оларды анықтауды сұрайды. Тақырыпты оқып үйрену барысында мұғалім тағы да оқушыларды сол терминдерді анықтауға және оларды түпнұсқаларымен салыстыруға шақырады.
3. Мұғалім оқушыларды оқулықтағы мәтінді оқып, түсініксіз сөздер мен сөз тіркестерін белгілеп, оларды талқылауға шақырады. Сондай-ақ, апта сайынғы есептер әдістемесін қолдана аласыз, мұнда әр оқушы келесі сұрақтарға жауап береді:
- Мен осы аптада не білдім?
- Қандай сұрақтар маған түсініксіз болып қалды?
- Егер мен мұғалім болсам, оқушыларға қандай сұрақтар қойып, олардың материалды түсінген-түсінбегендігін тексеру үшін қандай сұрақтар қояр едім?
Осылайша, кері байланыс оң болып табылады. Мұғалім позитивті, оқушыға тапсырманы орындауда өзінің көмегін ұсынады және оқу міндетіне бағытталған. Мұғалім оқушылардың не білетіні және не ойлайтыны, олар қалай оқитыны туралы көбірек ақпарат алса, соғұрлым оның оқытуды жетілдіруге және оқушыларының жетістіктерін арттыруға мүмкіндіктері артады.
3) Оқушылардың өз білімі үдерісіне белсенді қатысуы. Білімнің құралға айналуы үшін оқушы онымен жұмыс жасауы керек:
- оны қолдану;
- қолдану шарттары мен шектерін іздеу;
- түрлендіру, кеңейту және толықтыру;
- жаңа байланыстар мен қатынастарды табу;
- әртүрлі модельдер мен контексттерде қарастырылады.
4) Оқушылардың бағалау критерийлері туралы білімдері мен түсініктері. Тәжірибе көрсеткендей, критерийлерді әзірлеу бағалау процесін бәріне түсінікті етеді. Критерийлерді бірлесіп әзірлеу бағалауға оң көзқарас қалыптастыруға көмектеседі. Критерийлерге сүйене отырып бағалауды жүргізу қабілеті адам бойында өмір бойы қалады. Демек, біз дұрыс құрастырылған бағалау критерийлері оқу материалын түсінудің тереңдігін жан-жақты өлшеуге мүмкіндік береді, критерийлер мен оларды бағалау оқушының оның білімі қалай бағаланатынын және одан не күтілетінін айқын көрсетеді.
5) Оқушылардың өз жұмысын талдау мүмкіндігі мен іскерлігі (рефлексия). Оқушылар үйрену керек өзін-өзі бағалау үшін алар түсіну мақсаты-өзінің оқу-жаттығу және табысқа жетуі.
Өзін - өзі бағалау үшін мыналарды қолдануға болады:
- шығу карталарының әртүрлі формалары;
- өзін-өзі бағалау және өзара бағалау кестелері;
- ойлануға арналған сұрақтар және т.б.
6) Бағалау нәтижелерін ескере отырып, оқыту тәсілдерін түзету. Қалыптастырушы бағалау және оқытуды біртұтас. Қалыптастырушы бағалауды қолдану тиімді оқытудың мәні болып табылады, ол оқытуды жақсартудың қуатты құралы бола алады.
Қалыптастырушы бағалау - интерактивті оқытудың қажетті құрамдас бөлігі, онда:
- сыныпта бірлесіп талқылау мәдениеті енгізіледі;
- сыни және шығармашылық ойлау дағдылары дамиды;
- оқушылардың мәселелерін ынталандыратын орта қалыптасады;
- оқушылардың әрқайсысының өз нәтижелерін жақсартуға қабілетті екендігіне деген сенімі сақталады;
- оқушыларға олардан не күтілетіні туралы мысалдар беріледі.
Осылайша, бағалау процесі қазіргі оқыту мен оқудың маңызды элементтерінің бірі екенін көреміз. Оқу процесін басқарудың тиімділігі көбінесе бағалауды дұрыс ұйымдастыруға байланысты. Оқу нәтижелерін бағалау процесі қалыптастырушы және жиынтық бағалауды қамтиды.
1.3. АКТ пәні бойынша бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетінің ерекшеліктері және бағалауды ұйымдастырудың технологиялары
Сабақтың негізгі мақсаттарына бір уақытта қол жеткізе отырып, оқушылардың танымдық іс-әрекетінің жоғары дәрежеде белсенділігін қамтамасыз ете отырып, бастауыш сынып оқушыларыняың АКТ сабағын ұйымдастырудың бірнеше негізгі қағидаларын тұжырымдайық.
1. Сабақтың басым формаларын, әсіресе дайындықтың бастапқы кезеңінде қолдану. 7-10 жастағы оқушылар үшін ойын басқа әрекеттерге қарағанда басым. Ойнау кезінде оқушы күрделі түсініктерді, дағдыларды еріксіз игереді және бекітеді. Кәдімгі сабақта мұғалім тәртіпті сақтауға және оқушылардың назарын шоғырландыруға көп күш жұмсайды, ал ойын барысында бұл процестер оқушы үшін табиғи болып табылады.
2. Компьютерде оқушының тапсырмаларды орындауындағы жоғары тәуелсіздік. Автономды белсенділік баланың жеке жауапкершілігін арттырады, ал олардың оң нәтижелерімен үйлескен шешім қабылдаудағы тәуелсіздік жағымды эмоцияларға жауап береді, өзіне деген сенімділік пен жұмысты жалғастыруға деген тұрақты ұмтылыс туғызады, біртіндеп күрделі міндеттер деңгейіне ауысады.
3. Компьютердің мультимедиялық мүмкіндіктерін барынша пайдалануы. Мультимедиялық құралдар бастауыш мектептердің білім беру технологияларында жетекші орын алатын көрнекілік принципін іске асырудың басқа техникалық құралдарымен салыстырғанда ең жақсысын ұсынады. Сонымен қатар, мультимедиялық құралдарға сабақтың ойын формаларын, оқушы - компьютер белсенді диалогын тиімді қолдауды қамтамасыз ету міндеті жүктелген.
4. Сыныпта психологиялық жайлылық ортасын құру. Бұған қазіргі заманғы білім беру және дамыту бағдарламаларының қарапайым және достық интерфейстері ықпал етеді. Нәтижесінде оқушы өздерінің қателіктерінен қорықпайды, олар көбінесе оң нәтижеге дейін тапсырмаларды бірнеше рет қайталайды, бұл ең ұяң әрі ұялшақ оқушыларды да босаңсытып, белсенді етеді.
5. Мектеп пәндерінің білімдерін кешенді пайдалану. АКТ сабағында әртүрлі білім беру және дамытушылық бағдарламаларды қолдану басқа мектептегі пәндер бойынша білімді тиімді түрде шоғырландыруға және оларды оқуға қосымша қызығушылықты оятуға, пәнаралық байланысты нығайтуға және алған білімдерін жүйелі түрде қабылдауға мүмкіндік береді.
Бастауыш мектепте АКТ сабағын ұйымдастырудың аталған принциптері оқытудың бастапқы кезеңінде оқушылардың көпшілігінде оқу материалын пассивті қабылдаудан білімді белсенді, саналы меңгеруге көшуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Оқу-танымдық белсенділіктің күшеюі АКТ пәнінің өзімен емес, компьютерлік технологияларды қолданумен байланысты.
Бастауыш мектепте білім беру технологияларын жетілдіру нәтижесінде көптеген пәндерді оқуда компьютерлерді кеңінен қолдану құмарлықпен оқыту қағидатын толық жүзеге асыруға мүмкіндік береді, содан кейін кез-келген пәнге тең мүмкіндік туады және осы пәнді оқушылар жақсы көреді.
Кіші жастағы оқушының танымдық іс-әрекеттің пәнін түсінуге және ол үшін түпкілікті, мағыналы нәтижеге жетуге бағытталған үнемі өзгеріп отыратын терең және сапалы жеке қасиет ретінде қарастырылады.
Қазіргі жағдайда тұлғаның даму бағытын анықтауда белсенділік, тәуелсіздік, бастамашылдық, шығармашылық жетекші. Кіші жастағы оқушының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
1 ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ БАҒАЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1.Қалыптастырушы бағалау ұғымының анықтамасы және оның білімдік-танымдық құзыреттілігін қалыптастырудағы рөлі ... ... ... ...
1.2. Қалыптастырушы және жиынтық бағалаудың салыстырмалы талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3. АКТ пәні бойынша бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетінің ерекшеліктері және бағалауды ұйымдастырудың технологиялары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2АҚПАРАТТЫҚ - КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ПӘНІН ОҚЫТУДАҒЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ БАҒАЛАУДА ТАПСЫРМАЛАР ДАЙЫНДАУ ӘДІСТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1. АКТ пәні бойынша интерактивтілік тапсырмаларды әзірлеу кезеңдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 АКТ пәні бойынша дидактикалық интерактивті бағдарламалық жүйелерді құрудың ақпараттық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ...
2.3 АКТ пәні бойынша қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар дайындаудағы эксперимент нәтижелері ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымша A ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымша B ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Ақпараттық және коммуникациялық технологиялардың (АКТ) қарқынды дамуына негізделген XX ғасырдың соңы мен XXI ғасырдың басындағы ғылыми-техникалық прогресс адам өмірінің барлық салаларында бірқатар жаңа заңды үрдістерді тудырды. Бұл ретте қазіргі ғылыми-техникалық революция жағдайында адамның әлеуметтенуі мен дамуы желісінің бірі ретінде қарастыруға болатын білім беруді ақпараттандыру процесі ерекше маңызға ие болады. Бұл техникалық бейіндегі жоғары білім үшін өте маңызды, әсіресе кәсіптік оқыту практикасын жетілдіру, әдетте, жекелеген педагогтардың жеке тәжірибесі арқылы жүргізіледі. Сонымен қатар, кәсіби оқытудың мазмұнын, мақсаттары мен әдістерін әзірлей отырып, дидактика мен жеке әдістемелер заманауи информатика саласындағы негізгі жетістіктерді көрсетуі тиіс
Қоғам дамуының қазіргі кезеңі ақпарат ағынының күрт сандық өсуімен, сандық және желілік Интернет-технологиялар қызметтің түрлі салаларына, оның ішінде білім беруге кеңінен енгізумен сипатталады.
Ақпараттық -коммуникациялық технологиялардың артықшылықтары: бұл білімді жедел бақылау және оқуға деген қызығушылықты арттыратын қызықты элемент және жеке жұмыс үшін жағдай жасау. Компьютерлік бағдарламаларды қолдану бастауыш сынып оқушыларының жеке ойлауы мен шығармашылық қабілеттерін дамытатын оқытудың проблемалық, эвристикалық, ойын әдістерін қолдануға мүмкіндік береді.
Алайда, мұғалімдердің және бастауыш сынып оқушыларының компьютерінің танымалдығына қарамастан, ол құрал ретінде жиі қабылданады.
Жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану дәстүрлі оқу пәндерін оқытуды өзгертіп, оқушының оқуға деген қызығушылығын жоғары деңгейге көтере алады. Заманауи білім берудің алдында тұрған мақсаттар мен міндеттер өзгереді, олар ақпараттық технологияларды оңтайлы енгізбестен шешіле алмайды. Ақпараттық - коммуникациялық технологияны оқу бастауыш сынып оқушыларының дәстүрлі қызметінің жаңа түрлері мен мазмұнын дамытуға түрткі болады, бұл олардың жоғары деңгейде жүзеге асырылуына әкеледі.
Бастауыш сыныпта ақпараттық - коммуникациялық технологияны оқыту оқушыларды оқыту мен тәрбиелеудің бір құралы ретінде белсенді танымдық қызметті дамытуға ықпал етеді.
Компьютерлер, оның негізінде құрылған заманауи сандық технологиялар-түрлі дидактикалық міндеттерді шешуге мүмкіндік беретін құралдар.
Қазіргі уақытта оқыту әдістерінің мәселелері үлкен маңызға ие. Осы тақырып бойынша бұрыннан педагогтар мен психологтар айналысады. Бұл әрине, оқу процесінде оқушылардың негізгі қызмет түрі болып табылады, оның барысында мектептің және педагогикалық процестің негізгі міндеттері шешіледі, атап айтқанда - өскелең ұрпақты өмірге дайындау, қоғамдық қызметке белсенді қосу. Сонымен қатар, педагогика саласындағы зерттеулердің арқасында оқыту тиімділігінің деңгейі көп жағдайда бастауыш сынып оқушыларының қызығушылығы мен белсенділігінің деңгейіне байланысты екендігі дәлелденді.
Бүгінгі таңда білім беру ел жетістігінің маңызды көрсеткіштерінің біріне айналуда және әлемдегі қоғамдық дамудың басым бағыты болып табылады. Адамзат өркениетінің прогрессивті дамуы көбінесе білімге байланысты. Осыған байланысты соңғы жылдары іс жүзінде әлемнің барлық дамыған елдерінде ұлттық білім беру жүйелеріне ауқымды реформалар жүргізілуде.
Әлемдегі қарқынды өзгерістер қоғам өмірінің барлық салаларында өзгерістерді талап етеді. Біздің еліміз-жаһандық әлемнің бір бөлігі, сондықтан әлемде болып жатқан өзгерістер міндетті түрде мемлекеттің барлық құрылымына әсер етеді. Сонымен қатар, ҚР әлеуметтік-экономикалық және әлеуметтік-мәдени қажеттіліктері мұны талап етеді, ол жас ұрпақтан сапалы білім мен жаңа жағдайларға бейімделуді күтеді. Осыған байланысты ұлттық білім берудің мақсатты бағыттарын қайта қарастыру, жаңа бағдарларды анықтау, оқытудың жаңа мазмұнын, нысандары мен әдістерін, оқушылардың академиялық жетістіктерін бағалаудың жаңа тәсілдерін іздестіру жүріп жатыр, одан кейін теориялық білімді жинақтау ғана емес, сонымен қатар білім сапасы мен оларды нақты өмірлік жағдайларда қолдана білу.
Білім беру жүйесінің көрсеткіштерінің сапасы мәселесі бірінші орынға шығады, өйткені ол қоғамның әлеуметтік-экономикалық әл-ауқатымен ғана емес, сонымен бірге өзін-өзі жүзеге асыратын белсенді тұлғаның қалыптасуымен де анықталады.
Білім беру сапасының мәселелері оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау жүйесін жетілдіру қажеттілігін қазақ ғалым-педагогтары Ниязова А.М., Кохаева Е.Н., ресей ғалымдары Кальней В. А., Моисеев А. М., Поташник М. М., Шишов С. Е. және т. б. ғылыми зерттеулерінде қарастырылады.
Қалыптастырушы бағалаудың теориялық негіздерінің белсенді дамуы және қолдану тәжірибесін зерттеу батыс педагогикасында 20 жылдан астам уақыт өтті. Ең маңызды жұмыс - бұл Пол Блэк, Дилан Уилям және олардың авторлары жүргізген бағалау саласындағы зерттеулер.
Қалыптастырушы бағалау тұжырымдамасы 1960 жылдары пайда болды. Блумның (1969 ж.) пікірі бойынша, бұл оқытудың жеке мәртебесін тіркеуден, оқытушылар мен оқушының оқу нәтижелерінің кері байланысынан, қолдау шаралары мен оқудың ілгерілеуін анықтауға және құжаттауға арналған тесттен тұратын шаралар тізбегін қамтиды. Оқушылардың күшті, әлсіз жақтары және кері байланыстары туралы баға беру үшін бағалауды қолданудың негізгі идеясы мұғалімдерге сабақ бейімделетін диагностикалық ақпарат беру 1990-шы жылдардан бастап үлкен назар аударуда. Бір жағынан, тұжырымдама білім беру саясаты тұрғысынан да, мектеп практикасы тұрғысынан да маңызды болатын жеке қолдаудың мақсатына тікелей сәйкес келеді. Екінші жағынан, мета-анализдер мен шолулар жеке оқу үдерісі немесе оқу процестері туралы жазба және кері байланыс оқу жетістіктерінің одан әрі дамуына оң әсер етеді деген сенім тудырды.
Жұмыстың теориялық-әдіснамалық негізін: О. Н. Крылова, Е.Г. Бойцова, Е. Н. Кохаева, М. А. Пинская, И. С. Фишман еңбектерінде ұсынылған қалыптастырушы бағалау технологиясы бойынша оқу және әдістемелік әдебиет; П. Кили (Keeley P.), К. Р Тоби (Tobey C. R) шығармаларындағы қалыптастырушы оқыту әдістері; И. Логвинаның Пән мұғалімі қызметіндегі қалыптастырушы бағалау атты оқу құралы қарастырылды.
Қазақстандық ғалымдар Т.М. Жақыповтың, Ж.И. Намазбаеваның, К.Б. Жарықбаевтың, Х.Т. Шерьязданованың еңбектері де оқу үрдісінде басшылыққа алынатын пікірлерді алға тартады.
Жалпы білім берудің қазақстандық моделі негіз болуы үшін оқушылардың санасына өз халқының тарихи тамырларын, рухани және адамгершілік қағидаттарын, азаматтық пен патриотизм идеяларын, олардың басқа халықтарға тілектестігін сіңіру қажет. Қазіргі уақытта педагогикалық ғылымның ерекшеліктерінің бірі - оқушының жеке дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын құруға деген ұмтылысы
Жұмыста қолданылатын зерттеу әдістері: теориялық әдістер: зерттеу пәні бойынша оқу әдебиеттерін талдау, қарастырылып отырған мәселе бойынша ақпараттық дереккөздерден дәйексөз алу, білім берудегі халықаралық тәжірибе мен үздік тәжірибелерді зерттеу.
Қолдану мақсаты бойынша қалыптастырушы бағалаудың әдістері мен тәсілдері келесідей болуы мүмкін:
1) білім беру процесінің нәтижесін бағалау;
2) метатану процесін бағалау.
Қалыптастырушы бағалаудың мақсаты-оқу процесінде мұғалім мен оқушылардың іс-әрекетін бақылау және түзету.
Қалыптастырушы бағалау мұғалімдерге оқушылардың білімі мен дағдыларының қазіргі жағдайын анықтауға; оқушылардың жетістікке жетуі үшін оқытуға өзгерістер енгізу; оқушыларды жетістіктері туралы хабардар ету үшін мақсат қоюға көмектеседі.
Зерттеудің өзектілігі: Егеменді елде болып жатқан түбегейлі өзгерістер, ізгілендірілген қоғам құру тенденциясы, ана тілін мемлекеттік мәртебеге ие болу мектеп жүйесіне, оның мұғаліміне, жалпы білім беру жүйесіне пайдалы әсер етті, өзекті мәселелерді алға тартты: білім беру мазмұнын, оқыту әдістемесін жетілдіру, педагогикалық ойлауды қажет ететін бүкіл білім беру жүйесін қайта құру, жаңа ізденістерге жол. "Қазақ мектептері қандай болуы керек? "бұл сұрақ өз жауабын күтуде. Мектеп оқушыны тек оның талаптарына тәуелді ете отырып, оқудан бас тартуы керек, бала өзінің қабілеттері мен қажеттіліктеріне қарай бірлесіп жұмыс істеуі керек.
Қазақ халқы өз еркін өз қолына алып, болашақ жастарға білім мен тәрбиеге бағдарлана отырып, жасампаз жолға бағытталған әдістерді ұсынады.
Заманауи бағыттағы жұмыс-педагог алдында тұрған негізгі міндеттердің бірі. Осы міндеттерді жүзеге асыруда мектептің әдістемелік жұмысы ерекше орын алады. Мектеп мұғалімдері арасында түрлі әдістемелік отырыстар өткізу дәстүрге айналуы тиіс.
Көптеген сұрақтарды зерттеу әр мұғалімнің міндеті болды. Сондықтан мұғалімдердің тәжірибесінде келесі проблемалар туындауы мүмкін: оқушылар танымдық қабілеттерін, танымдық процестерді (есту, көру, қозғалыс және т.б.) дамытуда қолданатын әдістер мен әдістер қазіргі заманғы талаптарға сәйкес келмеуі мүмкін.
Еліміздің болашағы, өркендеген өркениетті елдердің қатарына кіру бүгінгі ұрпақтың бейнесінде көрініс тапқан. Қазіргі білім беру проблемасы-әлеуметтік-педагогикалық және ұйымдастырушылық тұрғыдан білім беру мазмұнына жаңашылдықты енгізудің тиімді, жаңа әдістерін іздеу, оларды жүзеге асыра алатын мұғалімдерді даярлау.
Зерттеу мақсаты. АКТ - ы оқыту процесінде қалыптастырушы бағалауға арналған тапсырмалар құру.
Зерттеу жұмысының міндеті:
білім беру мазмұнын жаңғырту жағдайында әдістер мен тәсілдерді енгізу және оқушылардың білімі мен іскерлігін қалыптастыру;
оқушылардың танымдық қызығушылығын және білім сапасын арттыру, алған білімдерін жүйелеу;
білім беру мазмұнын жаңғырту жағдайында мұғалімнің уақытын үнемдеу және оқытуда тиімді пайдалану;
білім беру нәтижелерін тексеруді және қалыптастырушы бағалауды ұйымдастыру.
Зерттеу нысаны. Мектептегі АКТ сабағындағы қалыптастырушы бағалау процесі.
Зерттеу пәні. АКТ-ы оқу процесінде қалыптастырушы бағалауды қолдану.
Зерттеу гипотезасы. АКТ сабақтарында қалыптастырушы бағалау әдістерін қолдану нәтижесінде оқушылардың пәндік нәтижелері артады. Гипотезаға, мақсатқа, объектіге және зерттеу тақырыбына сәйкес жұмыста келесі міндеттер қойылады:
1. Ғылыми және әдістемелік әдебиеттерді талдау нәтижесінде АКТ-ы оқытуда қалыптастырушы бағалаудың артықшылықтары мен мүмкіндіктерін анықтау.
2. Қалыптастырушы бағалау әдістемесін әзірлеу.
3. Әзірленген әдістеменің тиімділігін іс жүзінде тексеру.
Зерттеу әдістері: теориялық: талдау, дедукция, педагогикалық модельдеу, эмпирикалық әдістер: философиялық, психологиялық-педагогикалық, оқу-әдістемелік әдебиеттерді, ғылыми жарияланымдарды зерттеу және талдау, педагогикалық тәжірибені зерделеу және қорыту, оқыту процесінде байқау, сұрау, сауалнама жүргізу, педагогикалық эксперимент: деректерді өңдеудің статистикалық әдістері.
Зерттеу тақырыбының ғылыми маңыздылығы: білім беру мазмұнын жаңарту және өзгерту қойылған мақсаттарға қол жеткізудегі негізгі бағыт болып табылады. Бұл жүйеде мұғалімнің қызметінде үлкен жауапкершілік пен табандылық қажет. Жарқын болашақтың, жасампаз істердің бастапқы негізі болып табылатын бұл өзгерістер қазақстандық динамиканың дамуына ықпал ететін болады.
Әдістемелік жаңалық: АКТ базалық курсында өзін-өзі және өзара бағалауға арналған қалыптастырушы бағалау әдістерін бейімдеу.
Теориялық маңыздылығы: АКТ-ң пәні бойынша оқушылардың жеке және бірлескен іс-әрекетін қалыптастырушы бағалауды ұйымдастыру моделін жасау болып табылады.
Практикалық маңыздылығы: оқу-әдістемелік материалдарды мұғалімдер АКТ базалық курсында қолдана алады.
Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, библиографиялық тізімнен және төрт қосымшадан тұрады.
1 ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ БАҒАЛАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.Қалыптастырушы бағалау ұғымының анықтамасы және оның білімдік-танымдық құзыреттілігін қалыптастырудағы рөлі
Қазіргі уақытта еліміздің білім беру жүйесінің басты міндеті-ұлттық білім беру модуліне көшу арқылы жас ұрпақтың білім деңгейін халықаралық деңгейге жеткізу. Яғни, қазіргі білім беру тұжырымдамасының басты мақсаты: бәсекеге қабілетті және құзыретті, шығармашылық, білімді, өзін және қоғамның мүддесі үшін өзін-өзі жүзеге асыруға дайын, өзгермелі дамушы ортада өмір сүруге бейім тұлғаны дамыту және қалыптастыру.
Қоғамның өзекті мәселелерінің бірі-өзгеріп жатқан әлеуметтік-экономикалық жағдайда өмір сүруге дайын ғана емес, сонымен қатар нақты өмірге белсенді қатысатын, жоғары әлеуметтік жауапкершілігі, кең көкжиегі және жоғары білімі бар сауатты, танымдық белсенділікке қызығушылық танытатын оқушыны тәрбиелеу.
Бағалау - одан арғы білім алу туралы шешімді қабылдау мақсатымен оқытудың нәтижелерін жүйелі түрде жиынтықтауға бағытталған қызметті белгілеу үшін қолданылатын термин (1 сурет).
1 сурет. Бағалаудың терминдері
Білім беру үрдісінде жаңа ақпараттық - коммуникациялық технологиялар (АКТ) түрлерін қолдану арқылы оқушылардың білім деңгейін арттыру мақсатында шығармашылықпен жұмыстанып, бәсекеге қабілетті, жан-жақты, терең білімді, интеллектуалдық деңгейі жоғары дамыған шәкірт тәрбиелеу-бүгінгі күннің басты талабы.
Бүгінгі таңда дәстүрлі білім беру жүйесі тұрақсыз болып бара жатқан тез өзгеретін әлемнің талаптарына сәйкес келмейді. Көбіне академиялық білімі бар оқушының алған білімдерін өмірде қалай пайдалану керектігін білмейді. Сондықтан жалпы білім беру құзыреттілігін қалыптастыруда, оқушылардың жетістіктерін бағалау жүйесінде жаңа тәсілдердің қажеттілігі туындады.
Дәстүрлі бағалау жүйесі негізінен оқушылардың үлгерім динамикасын бейтарап көрсете отырып академиялық білімін тексеруге бағытталған. Бағалау жүйесінде нақты критерийлер жоқ, нәтижесінде бағалау процесі субъективті сипатқа ие.
Қалыптастырушы бағалау - бұл заман талабына сай бағалау жүйесіндегі жаңа тәсіл. Қалыптастырушы бағалау - оқушылардың оқуға деген ынтасын арттыруға мүмкіндік беретін, әр оқушының жас және жеке ерекшеліктерін ескере отырып, үлгерімін көруге мүмкіндік беретін тиімді құрал.
П.Блэк пен Д.Вильям формативті бағалаудың 3 компонентін ажыратады:
1. Оқушыларға тиімді кері байланыс беру.
2. Оқушының өзінің оқу-тәрбие процесіне белсенді қатысуы.
3. Бағалау нәтижелерін ескере отырып, оқу процесіне түзетулер енгізу.
Бағалау оқушылардың өзін-өзі бағалауы мен сабаққа деген қызығушылығына қатты әсер етеді, ал бұл өз кезегінде оқуға үлкен әсер етеді. Оқушылар өз білімдерін бағалай білуі керек (Блэк және Улям, 1989).
Қалыптастырушы бағалау мұғалімге білімді игерудің қазіргі деңгейін объективті түрде бағалауға, оқу материалының жеткіліксіз игерілгендігін диагностикалауға мүмкіндік береді және әрі қарайғы оқу үдерісін жақсартуға көмектеседі.
Қалыптастырушы бағалау - бұл мұғалім мен оқушылар арасындағы кері байланыстың тұрақты процесі. Бұл білім беру мақсатына жету үшін оқушылардың іс-әрекетін түзету мақсатында оқушының жетістіктері туралы ақпарат алудың үздіксіз процесі.
Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалауда жаңа тәсілдерді қолдану оқушылардың оқуға деген ынтасын арттыруға, білімге тәуелсіздік дағдыларын, өз оқуларына жауапкершілікті қалыптастыруға көмектеседі.
Деректер формативті бағалаудың бес негізгі стратегияларынан тұратындығын көрсетеді:
Күтілетін нәтижелер мен бағалау критерийлерін түсіндіру;
Сыныпта тиімді талқылау және өзара іс-қимыл қалыптастыру, бұл оқушылардың түсінігін көрсетеді;
Оқушыларды ынталандыратын кері байланыс беру нәтижелеріне қол жеткізу;
Оқушыларды өзара оқыту көздері мен ресурстары ретінде тарту;
Оқушының өз білімінің "құрушысы" ретінде қалыптасуы.
Қалыптастырушы бағалау терминін алғаш рет 1967 жылы Майкл Скрайвен Бағалау әдістемесі деген еңбегінде қолданған.
Кесте 1. Қалыптастырушы бағалау аспектілері
Мұғалім
Күтілетін нәтижелер мен бағалау критерийлерін түсіндіру
Оқушының түсінуінің дәлелі ретінде қызмет ететін тиімді сыныптық пікірталас пен басқа да оқу міндеттерін қалыптастыру
Оқушыларды алға жылжуға ынталандыратын кері байланыс беру
Оқушы
Оқушының өз білімінің "құрушысы" ретінде қалыптасуы
Шет елдерде қалыптастырушы бағалау білім беру бағдарламасын меңгеру сапасын арттыру құралы ретінде ұсынылды және жиынтық бағалауға қарама-қарсы қойылды , ол дайындық деңгейінің стандарттарға сәйкестігінің индикаторы ретінде анықталды.
Қалыптастырушы бағалау оқушының үлгерімін алдыңғы жетістіктермен салыстыруға бағытталған. Кері байланыс оқушының күшті және әлсіз жақтарын уақытылы және дәл сипаттайды, сонымен қатар оқушының дамуын қолдайтын әрі қарайғы іс-шараларға арналған ұсыныстардан тұрады.
О.Н.Крылова мен Е.Г.Бойцованың кітабында қалыптастырушы бағалау дегеніміз - бұл білім, білік, дағды қатынастары, сонымен қатар оқушылардың мінез-құлқы талданған кезде кері байланыс орнатылған оқу процесінде жүзеге асырылатын бағалау және оқу нәтижелері. Оқушының нәтижелері олардың алдыңғы нәтижелерімен салыстырылады. Оқушылардың ынтасы артады, тәрбиелік мақсаттар қойылып, оларға жету жолдары айқындалады.
Бірқатар зерттеушілер қалыптастырушы бағалау деп оқушының білім алуының қазіргі жағдайын, оның болашақтағы даму жолдарын анықтау мақсатында мұғалім мен оқушының бірлесіп өткізетін оқу үдерісінде білім алушының білім беру нәтижелеріне қол жеткізуін бағалауды түсінеді , оны одан әрі білім алуға ынталандыру, жаңа білім беру мақсаттары мен оларға жету жолдарын бірлесіп жоспарлауы.
Е.К.Михайлованың диссертациясында формативті бағалау дегеніміз - оқытудың интеграцияланған тәсілі аясында уақтылы көрнекі кері байланысты қамтамасыз етуге бағытталған жеке білім жетістіктерінің сапасын қалыптастыру процесі.
Кейбір зерттеушілер мектеп оқушыларының оқу жетістіктерінің сапасын қалыптастырушы бағалауды әр нақты оқушының қиындықтарды анықтауға, олқылықтарды анықтауға арналған талдауға белсенді қосу (тұрақты рефлексия) арқылы білім берудің ең жақсы нәтижелеріне қадамдық қозғалысы деп түсіндіреді.
Қалыптастырушы бағалаудың міндеттері: оқушыларға оқу мақсаттарын көруге және оларға қол жеткізуге көмектесу; өзіндік білім беру қызметін түсінуге және оның сапасына жетуге ынталандыру; мұғалімге оқушылардың оқу қиындықтарын тануға көмектесу; туындайтын проблемаларды жеңу үшін оқу процесін түзету; критерийлер мен рейтингтерге сүйене отырып, мектеп оқушыларының оқу жетістіктерін объективті бағалау.
Қалыптастырушы бағалаудың педагогикалық технологиясы келесі принциптерге сүйене отырып жүзеге асырылады :
- қойылған білім беру мақсаттары негізінде бағалау критерийлерін әзірлеу;
- әр түрлі оқушылардың нәтижелерін ашық салыстырудың болмауы;
- бағалауға оқушылардың өздері қатысуы;
- бағалаудың процестік сипаты: білім беру қызметінің өнімі ғана емес, сонымен қатар оқу процесінің өзі де бағаланады;
- бағалау үшін негіз ретінде визуалды кері байланыс;
- электрондық бағалау құралдарын қолдану (АКТ-ны қолдану арқылы тестілеу).
Біз қарастырып отырған құбылысты неғұрлым егжей-тегжейлі зерттеу барысында зерттеушілер қалыптастырушы бағалау принциптерінің қатарына кіреді: балдық-рейтингтік шкаланы қолдану, рефлексияны міндетті қолдану (өзін-өзі бағалау және өзара бағалау); кері байланысқа міндетті түрде сүйену; критериалды бағалауды мұғалімнің де, оқушылардың да критерийлерді әзірлеуде қолдануы және бағалау критерийлерін бағалау қызметі субъектілері (мұғалім мен оқушы) арасында үйлестіру және т.б.
Қалыптастырушы бағалаудың негізгі функциялары :
- оқушының нәтижелері үшін жауапкершілігін ынталандыру;
- оқушының өзіне қатысты үлгерімін, оның бұрынғы жетістіктері мен сәтсіздіктерін бағалау;
- оң прогресс туралы мәлімдеме;
- оқу материалын игерудегі болашақтағы жетістіктерді (немесе сәтсіздіктерді) болжау;
- өзін-өзі бағалау жаттығулары.
Қалыптастырушы бағалау объектілерінің қатарына зерттеушілер оқу процесін, оқу материалын игеру барысында қойылған мақсаттарды, қол жеткізілген нәтижелерді, оқушылардың және олардың ата-аналарының оқу процесіне қанағаттануын жатқызады.
Педагогикалық практикада қалыптастырушы бағалауды қолдану кезінде мұғалім келесі алгоритм бойынша әрекет етеді.
1. Оқушылардың білім беру нәтижелерін тақырып бойынша жоспарлау. Бұл кезеңді жүзеге асыру мұғалімнің оқу бағдарламасын жасау кезеңінде болады.
2. Оқушылардың іс-әрекетінің тәрбиелік нәтижесі ретінде сабақтың мақсатын жоспарлау. Бұл жағдайда мақсат қою оқушы үшін анық және түсінікті болуы керек.
Жасыратыны жоқ, бүгінгі мектепте оқушы көп нәрсені біледі және ақпаратты игереді, бірақ оны пайдалану, өз қажеттіліктері үшін пайдалану қиын. Соңғы уақытта оқушылардың функционалдық сауаттылығы туралы жиі айтылып жүр, әсіресе тілдік дағдыларды дамытудың өзекті мәселелері қаралуда. Бұл білімнің төмен деңгейін көрсетеді. Сондықтан білім беру мазмұнын жаңарту-күтуге тұрарлық талап.
Осыған байланысты оқушылардың білімін бағалау және білімді бақылау жүйесі туралы құжат жалпы білім беру мектебін реформалаудың негізгі бағыттарында бұл мәселеге үлкен мән береді. Құжатта: оқушылардың білімін бағалауда қандай да бір бүркемелеуге жол берілмейтіндігін міндетті түрде қамтамасыз ету қажет делінген.
Қазіргі әлемде білім сапасының теориялық негізделген принциптері мен оқушының білімін тексеруге тиісті психологиялық көзқарастар мәселесі ерекше күрделі болып келеді. Бұл мәселені шешудің жолдарын іздеу біздің зерттеуіміздің басты мақсаты болып табылады. Оқыту, ассимиляция теориясымен байланысты оқушылардың білім сапасын бағалаудың практикалық әдістері мен өлшемдерінің қажеттілігі мәселесі педагогикалық психологияның негізгі қағидасы болып табылады (Д.Б. Эльконин, Н.Ф. Талызина). Эмпирикалық әдістер: бастауыш мектептегі АКТ сабақтарында қалыптастырушы бағалау әдістерін қолдану бойынша тәжірибелік-іздестіру жұмыстарын жүргізу және тапсырмалар даярлау.
Жалпы алғанда, зерттеушілер қалыптастырушы бағалауды қалыптастырушы құрал емес екенін көрсетеді, оның артықшылығы білім мен оқуды орналастыру үшін кез-келген тәсілмен жиналған ақпаратты пайдалану.
Сынып мұғалімдері оқушыларды формальды түрде үй жұмысы мен сабақ тапсырмалары, тесттер мен жобалар немесе бейресми түрде үй тапсырмасын сұрау, диалог арқылы бағалайды.
Екі жағдайда да біз қалыптастырушы баға қоюмен айналысамыз немесе болмаймыз, ол үшін анықтаушы фактор біз қолданатын бағалаудың түрі емес, оқушылар ақпаратты қалай қолданатындығы болып табылады.
1.2 Қалыптастырушы және жиынтық бағалаудың салыстырмалы талдауы
Оқу үлгерімі және үлгерімі туралы деректер жинау үшін оқу жылында бағалаудың екі түрі жүзеге асырылады: қалыптастырушы бағалау және жиынтық бағалау (2-сурет). Жиынтық бағалау, өз кезегінде, бөлімтолассыз тақырып, тоқсан және білім деңгейі үшін жиынтық бағалау рәсімдерін қамтиды.
2-сурет. Бағалаудың түрлері
Бағалау тәсілдері пәннің мазмұнына және критериалды бағалау түріне байланысты ерекшеленуі мүмкін. Қалыптастырушы бағалау оқу процесінің ажырамас бөлігі болып табылады және оны мұғалім оқу процесінде үнемі жүргізеді. Қалыптастырушы бағалау оқушылар мен мұғалім арасында үздіксіз кері байланысты қамтамасыз етеді. Қалыптастырушы бағалау кезінде оқушы қателікке және оны түзетуге құқылы. Бұл оқушының мүмкіндіктерін анықтауға, қиындықтарды анықтауға, жақсы нәтижелерге қол жеткізуге көмектесуге, оқу процесін уақтылы реттеуге мүмкіндік береді. Қалыптастырушы бағалау-бұл оқу жетістіктерінің өсуі мен дамуына тікелей әсер ететін және мұғалім мен оқушы арасындағы кері байланысты қамтамасыз ететін процесс. Тиімді оқыту мақсатында прогресті және ағымдағы түсіну деңгейін анықтау үшін оқу процесінде оқушыларды бақылау қажет.
Қалыптастырушы бағалаудың міндеттері: оқушылардың оқу мақсаттары мен критерийлерін анықтау және ұсыну оқу үшін жағдай жасау; оқушының қандай деңгейде және қандай деңгейде қол жеткізгенін дәлелдеуге көмектесетін нәтижелі коллаборативті оқыту үшін жағдай жасау; оқушылардың дамуына ықпал ететін сындарлы кері байланысты қамтамасыз ету; оқушыларды бір-біріне өзара оқыту көзі ретінде тарту; оқушыларды өз оқуының құрушысы ретінде орналастыру.
Оқу бағдарламасының әрбір бөліміөтпелі тақырыптары бойынша оқыту мақсаттары мен күтілетін нәтижелері қалыптастырушы бағалау практикасының мазмұнын айқындайды. Бұл ретте қалыптастырушы бағалау процесі стандартталмайды, яғни әрбір мұғалім бағалаудың өзіндік тәжірибесін өз бетінше анықтай алады және оның нәтижелері үшін жауап береді.
Қалыптастырушы және жиынтық бағалауды ажырату қажеттілігінің маңызды себептерінің бірі - қалыптастырушы бағалау әдістері арқылы қол жеткізілген жетістіктер белгілі бір шарттар орындалмаса іске асырылмайды. Бұл шарттар келесідей:
1) бағалау құралы немесе жағдаяттар ол үйреніп жатқан стандарттың мазмұнымен тікелей үйлесетін етіп жасалуы;
2) барлық құралдар, жағдайлар немесе тапсырмалар оқыту мазмұнына сәйкес келуі;
3) құрал немесе жағдай мұғалімдер қандай іс-қимыл жасау керек және кіммен барабар шешім қабылдауы үшін, түсініспеушілік сияқты нақты мәселелерді дәл анықтайтын ақпараттың жеткілікті егжей-тегжейін қамтамасыз етуі;
4) тиісті шаралар қабылдануы үшін нәтижелер уақытында қол жетімді;
5) оқытушылар мен оқушылар шынымен де нәтижеге сүйене отырып әрекет етуі.
Блэк, Уильямның (1998, 1989) көптеген зерттеулерінің талдауына сәйкес, ең үлкен жетістікке жету әдістері келесі ерекшеліктерді көрсетті:
сынып талқылауын, сынып тапсырмаларын және үй тапсырмаларын оқушының қазіргі жағдайын жақсарту, зерттеу үшін қабылданған шаралармен анықтау үшін пайдалану;
оқу кезінде қалай жақсаратыны туралы нұсқаулықпен кері байланыс беру;
оқушының өзін-өзі бағалау және тең бағалау дағдыларын дамыту.
Осы зерттеулерді талдауға сүйене отырып, ғалымдар (Блэк, Уильям, 1998) қалыптастырушы бағалаудың келесі негізгі компоненттерін ұсынады:
оқушылардың келісімін білдіру мүмкіндіктері оқытудың кез-келген бөлігінде жасалуы керек, өйткені бұл қалыптастырушы бағалау оқытуға көмектесетін өзара әрекеттесудің басталуын бастайды;
оқушылар мен мұғалімдер арасындағы диалог ойластырылған, рефлексивті, тұжырымдаманы зерттеу қажеттілігін тудыруға бағытталған және барлық оқушылар өз идеяларын ойлауға және білдіруге мүмкіндік беретін етіп жүргізілуі керек;
- кез-келген оқушының кері байланысы оның ерекше қасиеттері немесе жұмысы туралы болуы керек, оны жақсарту үшін не істей алатындығы туралы кеңес беруі керек және басқа оқушылармен салыстырудан аулақ болуы керек;
- тестегі, сыныптағы және үй тапсырмасындағы кері байланыс әр оқушыға қалай жақсартуға болатындығы туралы бағыт беруі керек және әр оқушыға көмек пен жақсарту бойынша жұмыс жасау мүмкіндігі берілуі керек;
- қалыптастырушы бағалау нәтижелі болуы үшін оқушылар өзін-өзі бағалауға үйретілуі керек, осылайша олар оқудың негізгі мақсатын түсініп, қол жеткізуі керек нәрсені түсінеді.
Осылайша, қалыптастырушы бағалаудың мақсаты-оқушылардың үлгерімін бақылау, мұғалімдер оқу процесін жақсарту және оқушылардың оқуын жақсарту үшін қолдана алатын кері байланысты қамтамасыз ету. Нақтырақ қалыптастырушы бағалау:
- оқушыларға өзінің артықшылықтары мен кемшіліктерін анықтау және пысықтау қажет болатын саладағы мақсаттарға жету;
- оқушылардың қай жерде қиындықтарды жеңіп, мәселелерді бірден шеше алатындығын білу.
Мұғалімнің қызметіндегі қалыптастырушы бағалау процесі келесі кезеңдерді жүзеге асыруды талап етеді: қалыптастырушы бағалауды жоспарлау және ұйымдастыру; қалыптастырушы бағалау әдістерін таңдау; қалыптастырушы бағалау нәтижелерін талдау; кері байланыс беру. Мұғалім бағалау процесінде оқу бағдарламасының барлық мақсаттарын қамтуы керек. Мұғалім оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, тапсырмаларды әзірлейді немесе таңдайды. Әр тапсырма үшін дескрипторлар анықталады. Тапсырмаларды дескрипторлар мұғалімнің бағалау кезіндегі шешімі объективті болуы үшін нақты болуы керек. Сонымен қатар, дескрипторлар оқушының тапсырманы орындау кезеңінде қандай қиындықтарға тап болғанын анықтауға мүмкіндік береді. Бұл оқушылар мен ата-аналарға сындарлы кері байланыс орнатуға ықпал етеді.
Қалыптастырушы бағалауды жоспарлау және ұйымдастыру дағдыларын жақсарту үшін мұғалімге:
- қалыптастырушы бағалауды қолдану үдерісін көрсететін сабақ жоспарын құру;
- тапсырмаларды қолдану арқылы қалыптастырушы бағалаудың қолданылатын әдістерінің санын арттыру және сапасын арттыру;
- кері байланыс берудің тиімді нысандарын қолдану;
- тәжірибені рефлексия және жақсарту үшін сабақтарға талдау жүргізу (оқушылардың жұмыс сапасы, бағалау құралдарының сапасы, оқушылардан, әріптестерден кері байланыс, ата-аналармен әңгімелесу және т.б.).
Жиынтық бағалау оқу бағдарламаларының бөлімдерінтолассыз тақырыптарын және белгілі бір оқу кезеңін (тоқсан, білім деңгейі) оқып аяқтағаннан кейін мұғалімдерге, оқушыларға және ата-аналарға оқушының оқудағы үлгерімі туралы ақпарат беру үшін баллдар мен бағалар қоя отырып жүргізіледі. Бұл белгілі бір кезеңдегі оқу бағдарламасының мазмұнын меңгеру деңгейін анықтауға және белгілеуге мүмкіндік береді. Тіркеу процесінде оқу бағдарламасының мазмұнына сәйкес оқушылардың білімі мен дағдыларын көрсететін дәлелдер жиналады. Жиынтық бағалау тоқсан ішінде (бөлімортақ тақырып үшін жиынтық бағалау), тоқсанның соңында (тоқсан үшін жиынтық бағалау) және білім деңгейі аяқталғаннан кейін (бастауыш, негізгі, жоғары мектеп) жүргізіледі.
Қалыптастырушы бағалау әрбір тоқсан бойы жүзеге асырылады:
- оқу бағдарламасы пәні бойынша білім мен дағдыларды меңгеру деңгейі туралы деректер алу;
- оқыту туралы ақпарат алу және мұғалімдерге, оқушыларға және ата-аналарға тұрақты негізде формативті кері байланыс беру. Қалыптастырушы бағалау оқу жылында жүзеге асырылады және белгілі бір жетістік критерийлері оқушының оқу мақсатына қалай қол жеткізгенін қалай көрсете алатындығын сипаттайды (Кларк, 2014).
Қалыптастырушы бағалау әдістерінің басты ерекшелігі оқушылардың түсіну қабілетін бағалауда, сондай-ақ оқушылардың аналитикалық құралдар мен мысалдарды қолдануында танымдық прогресті анықтау болып табылады. Мұндай бағалаудың нәтижелері оқу деңгейін жоғарылату процесінде қолданылуы мүмкін.
Бағалаудың формативті әдістерін бірнеше шартты қатарлар мен түрлерге жіктеуге болады.
Әдістердің бір түрін мұғалім сабақты түсіндіру және жаттығуларды орындау процесінде қолданады.
Қалыптастырушы бағалаудың келесі әдістері бақылау, тест, үш минуттық эссе жазумен және жеке тапсырмаларды орындаумен байланысты. Бұл жұмыстың мақсаты - белгілі бір тақырып бойынша оқушылардың білім деңгейін тереңдету.
Мысалы:
Мұғалім оқушыларға "үш минуттық эссе" жазуды ұсынады. Мұғалім берілген тақырып бойынша келесі сұрақтардың бірін жазады немесе оқиды.
1. Сіз үшін бүгін білгендеріңіздің ішіндегі ең маңыздысы не болды?
2. Сіз қандай сұрақты есте сақтадыңыз?
3. Сізге қиындық тудырған сұрақ?
Оқушылар жазбаларын жазғаннан кейін мұғалім тақырыпты қаншалықты білгендерін білу үшін оларды тексереді. Ал түсінбейтіндер қосымша есеп, әдіс, мысал арқылы қайталанады.
Сабақ соңында мұғалім қатысушыларға сұрақтарға жауап жазуды ұсынады:
1. Сіз үшін ең қиын және түсініксіз не болды?
2. Қандай жаттығуды орындау барысында қиындықтар туындады? Неліктен бұлай деп ойлайсыз?
Мұғалім аралық тексеру үшін қысқа тесттер дайындайды.
Бұл бақылауды бағалау уақыты 3-5 минуттық сабақты алады. Бақылаудың негізгі талаптарын ескере отырып, оқушылар бір-бірінің жұмысын тексере алады. Мұғалім оқушының жұмысын жақсарту үшін келесі формативті бағалау әдістерін қолданады.
Жиынтық бағалау- бұл оқушылардың білім мазмұны мен мақсаттарына сай, оқу- танымдық құзіреттілігін қалыптастыруда нақты анықталған, ұжыммен қалыптастырылған, алдын- ала оқушылардың барлығына белгілі білім жетістіктерін бағалауға негізделген үдеріс.
Жиынтықты бағалауды енгізудің мақсаты: мектепте оқыту сапасын жоғарлату және мектеп оқушылардың білімін халықаралық стандартқа сәйкестендіру.
Жиынтық бағалаудың міндеттері:
- Сабақтың әр бөліктеріндегі әр оқушының дайындық деңгейін анықтауға;
- Бағдарламаға сәйкес оқу мақсаттарын орындау қабілеті;
- Жеке оқушының даму жетістігін бақылауға;
- Оқушының білім алу барысындағы қателіктері мен олқылықтарын айқындауға;
- Әртүрлі жұмыс барысындағы алған өз бағасының әділдігіне көзін жеткізуге;
- Оқу бағдарламасының тиімділігін саралауға;
- Сабақ үдерісі мен білімнің меңгерілуі туралы оқушы мен мұғалім және ата-ана арасындағы кері байланысты қамтамасыз етуге
Жиынтық бағалаудың басты ерекшелігі:
- Алдын ала ұсынылған бағалау шкаласы;
- Анық, айқындылығы;
- Бағаның әділдігі;
- Өзін бағалауға мүмкіндіктің берілуі.
Жиынтық бағалау жүйесінің мүмкіндіктері:
- Оқу үрдісінің әрбір кезеңінде оқушының дайындық деңгейін анықтау;
- Оқу бағдарламасына сәйкес оқытудың мақсаты мен нәтижелерінің жетістіктерін оқушылардың өздерінің талдауы;
- Әрбір оқушының жеке даму траекториясын бақылау;
- Оқу бағдарламасын меңгерудегі олқылықтарды жою үшін оқушыларды ынталандыру;
- Оқу бағдарламасының тиімділігін бақылау;
- Оқу үрдісін ұйымдастырудың және оқу материалын меңгерудің ерекшеліктерін анықтау үшін мұғалім, оқушы және ата-ана арасында кері байланысты қамтамасыз ету.
Қалыптастырушы бағалау үшін жағдай ретінде төмендегілер ұсынылады:
1) оқушылардың оқу мақсаттарын білуі және түсінуі;
2) оқушылармен тиімді кері байланыс;
3) оқушылардың өзіндік таным процесіне белсенді қатысуы;
4) оқушылардың бағалау критерийлерін білуі және түсінуі;
5) оқушылардың өз жұмысын талдау мүмкіндігі және іскерлігі (рефлексия);
6) бағалау нәтижелерін ескере отырып, оқыту тәсілдерін түзету. Осы тармақтардың әрқайсысын қарастырамыз.
1) оқушылардың оқу мақсаттарын білуі және түсінуі.
Мақсаттар кең болуы керек, сұрақтар түрінде тұжырымдалуы керек. Оқушы қандай нәтижеге жету керектігін нақты білуі керек. Нәтижелер нақты, бақыланатын, өлшенетін болуы керек, етістіктердің көмегімен тұжырымдалуы керек, оқу мақсаты туралы сұраққа жауап беруі керек. Оқушының оқу мақсаттарын түсінуі үшін не істеу керек?
Бастапқы кезеңде мұғалім сабақтың мақсаттарын әзірлейді, жеткізеді және мектеп оқушыларымен талқылайды. Тұрақты талқылаулар кейіннен оқу мақсаттарын бірлесіп әзірлеу дәстүріне айналуы мүмкін.
Енді SMART мақсаттарын қоюды қарастырайық. Оны қолдану нәтижесінде оқушы мақсат қоюды үйренеді: нақты (Specific), өлшенетін (Measurable), қол жетімді (Achievable), маңызды (Relevant), уақыт бойынша (TimedTimed-bound).
Мақсатты тұжырымдаудың екі түрін салыстырайық:
1) АКТ бойынша білімді жақсарту;
2) мақсат (SMART негізінде): екі апта ішінде мәселелерді екі жолмен шешуді үйрену. Енді осы мақсаттарды талдайық. Көріп отырғаныңыздай, бірінші мақсат нақты емес, оны өлшеу қиын, оған жету мерзімі анықталмаған. Екінші мақсатта SMART барлық сипаттамалары бар, оған қол жеткізуге болады.
2) Кері байланыс. Ол түсінікті, уақытылы және өзекті болуы керек. Бұл оқу үдерісі қалай жүріп жатқандығы туралы түсінік береді, әр оқушының біліміндегі жетістіктер мен олқылықтар туралы хабарлайды, өзара құрмет пен ізгі ниет атмосферасында өтеді, оқушыға дұрыс жауап беруге, қателерін түзетуге немесе уақыт бөледі ойлау бағытын өзгертеді және оқытудың сәттілігін қамтамасыз етеді.
Тиімді кері байланыстың бірнеше мысалдары келтірілген: 1. Мұғалім сабақ соңында оқушылардан зерттелген тақырыптың негізгі үш идеясын бөліп, оларды өз сөздерімен жеткізуді сұрайды.
2. Сабақтың басында мұғалім тақырыптың негізгі шарттарын тақтаға жазып, оқушылардан оларды анықтауды сұрайды. Тақырыпты оқып үйрену барысында мұғалім тағы да оқушыларды сол терминдерді анықтауға және оларды түпнұсқаларымен салыстыруға шақырады.
3. Мұғалім оқушыларды оқулықтағы мәтінді оқып, түсініксіз сөздер мен сөз тіркестерін белгілеп, оларды талқылауға шақырады. Сондай-ақ, апта сайынғы есептер әдістемесін қолдана аласыз, мұнда әр оқушы келесі сұрақтарға жауап береді:
- Мен осы аптада не білдім?
- Қандай сұрақтар маған түсініксіз болып қалды?
- Егер мен мұғалім болсам, оқушыларға қандай сұрақтар қойып, олардың материалды түсінген-түсінбегендігін тексеру үшін қандай сұрақтар қояр едім?
Осылайша, кері байланыс оң болып табылады. Мұғалім позитивті, оқушыға тапсырманы орындауда өзінің көмегін ұсынады және оқу міндетіне бағытталған. Мұғалім оқушылардың не білетіні және не ойлайтыны, олар қалай оқитыны туралы көбірек ақпарат алса, соғұрлым оның оқытуды жетілдіруге және оқушыларының жетістіктерін арттыруға мүмкіндіктері артады.
3) Оқушылардың өз білімі үдерісіне белсенді қатысуы. Білімнің құралға айналуы үшін оқушы онымен жұмыс жасауы керек:
- оны қолдану;
- қолдану шарттары мен шектерін іздеу;
- түрлендіру, кеңейту және толықтыру;
- жаңа байланыстар мен қатынастарды табу;
- әртүрлі модельдер мен контексттерде қарастырылады.
4) Оқушылардың бағалау критерийлері туралы білімдері мен түсініктері. Тәжірибе көрсеткендей, критерийлерді әзірлеу бағалау процесін бәріне түсінікті етеді. Критерийлерді бірлесіп әзірлеу бағалауға оң көзқарас қалыптастыруға көмектеседі. Критерийлерге сүйене отырып бағалауды жүргізу қабілеті адам бойында өмір бойы қалады. Демек, біз дұрыс құрастырылған бағалау критерийлері оқу материалын түсінудің тереңдігін жан-жақты өлшеуге мүмкіндік береді, критерийлер мен оларды бағалау оқушының оның білімі қалай бағаланатынын және одан не күтілетінін айқын көрсетеді.
5) Оқушылардың өз жұмысын талдау мүмкіндігі мен іскерлігі (рефлексия). Оқушылар үйрену керек өзін-өзі бағалау үшін алар түсіну мақсаты-өзінің оқу-жаттығу және табысқа жетуі.
Өзін - өзі бағалау үшін мыналарды қолдануға болады:
- шығу карталарының әртүрлі формалары;
- өзін-өзі бағалау және өзара бағалау кестелері;
- ойлануға арналған сұрақтар және т.б.
6) Бағалау нәтижелерін ескере отырып, оқыту тәсілдерін түзету. Қалыптастырушы бағалау және оқытуды біртұтас. Қалыптастырушы бағалауды қолдану тиімді оқытудың мәні болып табылады, ол оқытуды жақсартудың қуатты құралы бола алады.
Қалыптастырушы бағалау - интерактивті оқытудың қажетті құрамдас бөлігі, онда:
- сыныпта бірлесіп талқылау мәдениеті енгізіледі;
- сыни және шығармашылық ойлау дағдылары дамиды;
- оқушылардың мәселелерін ынталандыратын орта қалыптасады;
- оқушылардың әрқайсысының өз нәтижелерін жақсартуға қабілетті екендігіне деген сенімі сақталады;
- оқушыларға олардан не күтілетіні туралы мысалдар беріледі.
Осылайша, бағалау процесі қазіргі оқыту мен оқудың маңызды элементтерінің бірі екенін көреміз. Оқу процесін басқарудың тиімділігі көбінесе бағалауды дұрыс ұйымдастыруға байланысты. Оқу нәтижелерін бағалау процесі қалыптастырушы және жиынтық бағалауды қамтиды.
1.3. АКТ пәні бойынша бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетінің ерекшеліктері және бағалауды ұйымдастырудың технологиялары
Сабақтың негізгі мақсаттарына бір уақытта қол жеткізе отырып, оқушылардың танымдық іс-әрекетінің жоғары дәрежеде белсенділігін қамтамасыз ете отырып, бастауыш сынып оқушыларыняың АКТ сабағын ұйымдастырудың бірнеше негізгі қағидаларын тұжырымдайық.
1. Сабақтың басым формаларын, әсіресе дайындықтың бастапқы кезеңінде қолдану. 7-10 жастағы оқушылар үшін ойын басқа әрекеттерге қарағанда басым. Ойнау кезінде оқушы күрделі түсініктерді, дағдыларды еріксіз игереді және бекітеді. Кәдімгі сабақта мұғалім тәртіпті сақтауға және оқушылардың назарын шоғырландыруға көп күш жұмсайды, ал ойын барысында бұл процестер оқушы үшін табиғи болып табылады.
2. Компьютерде оқушының тапсырмаларды орындауындағы жоғары тәуелсіздік. Автономды белсенділік баланың жеке жауапкершілігін арттырады, ал олардың оң нәтижелерімен үйлескен шешім қабылдаудағы тәуелсіздік жағымды эмоцияларға жауап береді, өзіне деген сенімділік пен жұмысты жалғастыруға деген тұрақты ұмтылыс туғызады, біртіндеп күрделі міндеттер деңгейіне ауысады.
3. Компьютердің мультимедиялық мүмкіндіктерін барынша пайдалануы. Мультимедиялық құралдар бастауыш мектептердің білім беру технологияларында жетекші орын алатын көрнекілік принципін іске асырудың басқа техникалық құралдарымен салыстырғанда ең жақсысын ұсынады. Сонымен қатар, мультимедиялық құралдарға сабақтың ойын формаларын, оқушы - компьютер белсенді диалогын тиімді қолдауды қамтамасыз ету міндеті жүктелген.
4. Сыныпта психологиялық жайлылық ортасын құру. Бұған қазіргі заманғы білім беру және дамыту бағдарламаларының қарапайым және достық интерфейстері ықпал етеді. Нәтижесінде оқушы өздерінің қателіктерінен қорықпайды, олар көбінесе оң нәтижеге дейін тапсырмаларды бірнеше рет қайталайды, бұл ең ұяң әрі ұялшақ оқушыларды да босаңсытып, белсенді етеді.
5. Мектеп пәндерінің білімдерін кешенді пайдалану. АКТ сабағында әртүрлі білім беру және дамытушылық бағдарламаларды қолдану басқа мектептегі пәндер бойынша білімді тиімді түрде шоғырландыруға және оларды оқуға қосымша қызығушылықты оятуға, пәнаралық байланысты нығайтуға және алған білімдерін жүйелі түрде қабылдауға мүмкіндік береді.
Бастауыш мектепте АКТ сабағын ұйымдастырудың аталған принциптері оқытудың бастапқы кезеңінде оқушылардың көпшілігінде оқу материалын пассивті қабылдаудан білімді белсенді, саналы меңгеруге көшуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Оқу-танымдық белсенділіктің күшеюі АКТ пәнінің өзімен емес, компьютерлік технологияларды қолданумен байланысты.
Бастауыш мектепте білім беру технологияларын жетілдіру нәтижесінде көптеген пәндерді оқуда компьютерлерді кеңінен қолдану құмарлықпен оқыту қағидатын толық жүзеге асыруға мүмкіндік береді, содан кейін кез-келген пәнге тең мүмкіндік туады және осы пәнді оқушылар жақсы көреді.
Кіші жастағы оқушының танымдық іс-әрекеттің пәнін түсінуге және ол үшін түпкілікті, мағыналы нәтижеге жетуге бағытталған үнемі өзгеріп отыратын терең және сапалы жеке қасиет ретінде қарастырылады.
Қазіргі жағдайда тұлғаның даму бағытын анықтауда белсенділік, тәуелсіздік, бастамашылдық, шығармашылық жетекші. Кіші жастағы оқушының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz