Заттарды алу есептері
М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті
Бекітемін
Жаратылыстану
математикалық
факультетінін деканы
_________ А.Медешова
_______
2010ж.
Жаратылыстану – математикалық факультеті
Химия кафедрасы
050112 Химия
мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын
студенттерге арналған
Мектеп химия экспериментің жүргізу әдістемесі.
(пәннің атауы)
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
Курс – 3
Семестр – 6
Кредит саны - 3
Дәріс – 15 сағат
Лабораторлық сабақ – 30 cағат
Оқытушының жетекшілігімен
студенттің өзіндік жұмысы (ОЖСӨЖ) – 45 сағат
СӨЖ – 45 сағат
Емтихан – 6 шы семестрде
Барлығы – 135 сағат
Орал 2010 ж.
1.Пәннің оқу әдістемелік кешені Мектеп химия экспериментін жүргізу
әдістемесі. Алматы, 050112 Химия типтік бағдарлама негізінде
құрастырылған.
Құрастырушы: химия кафедрасының аға оқытушысы Есеева Г.Б.
(аты-жөні, лауазымы, ғылыми дәрежесі)
“ 2 “ _________ 2010 ж. № 1 хаттама
Кафедра меңгерушісі: Мендалиева Д.К ____________
(аты-жөні) (қолы )
Жаратылыстану - математикалық факультетінің оқу-әдістемелік кеңесінің
отырысында қарастырылды.
“ __“ _________ 2010ж. № хаттама
Жаратылыстану - математикалық факультетінің оқу-әдістемелік кеңесінің
төрағасы
ТемралиеваС.Б.
________________ ___________
(аты-жөні)
(қолы )
1. Типтік бағдарлама Мектеп химия экспериментін жүргізу
әдістемесі
Алматы, 050112 Химия.
Бағдарламаның орналасу орнын көрсету
(кафедра ХИМИЯ каб. __17_, корпус № 5__).
2.Пән бойынша оқыту бағдарламасы – SYLLABUS
Оқытушы туралы мәлімет
Аға оқытушы Есеева Гүлжан Бексултанқызы
Кеңсе: М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті
Толық адресі: Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті, Жаратылыстану
–математикалық- бөлімі, Химия кафедрасы, 17 бөлме, Достық алаңы ,
Телефон ____50-35-49___
Е-mail _________________
Сабақ кестесі:
Оқу тоқсаны 15 оқу аптасынан және 2 сынақ аптасынан тұрады.
Аптасына 3 кредит-сағат , әрбір кредит-сағат бір байланыс сағатынан (
дәріс, практика) және оқытушының басқарумен жүретін студенттердің өзіндік
жұмысынан (ОЖСӨЖ) және студенттің өзіндік жұмысынан (СӨЖ) тұрады.
Кредиттің аптаға бөліну кестесі
Сабақтар Өткізу уақыты Сабақтар Өткізу уақыты
Байланыс сағаты 1 50 мин. ОЖСӨЖ 50+50 мин.
(1дәріс)
Байланыс сағаты 2 50 мин. ОЖСӨЖ 50+50 мин.
(1зертханалық
сабақ)
Байланыс сағаты 3 50 мин. ОЖСӨЖ 50+50 мин.
(2зертханалық
сабақ)
Кредит саны-3
Өту орны: №4 оқу ғимараты, сабақ кестесі бойынша.
Оқу жоспарынан көшірме:
КурСеместр Кредит саны Дәрістер Зертханалық ОЖСӨЖ
с сабақ
1 ОЖСӨЖ Студенттің Әр апта сайын 100% әңгіме,
орындалуы, теориялық даярлығы,СОӨЖ тақырыбы сұрақтарға
тапсырылуы жұмыс қабілетін бойынша жауап беру
дамыту кестеге сәйкес қабілетін
тексеру
2 ЛабораторияЖұмыс істеу Әр апта сайын 100% Ауызша
лық жұмыстытворчестволық лабораториялық сұрау, сұрақ
орындауы,тақабілеті жұмыс тақырыбы – жауап,
псыруы бойынша эксперимент
белсендігі
4 Бақылау Өтілген материалдар 7.14 Апта100% +100% Вариант
жұмысы бойынша теориялық бойынша
даярлығы, білімін жазба жұмыс
тексеру
5 Жеке Студенттің 8. 15 Апта 100% +100% Жоба қорғау
тапсырманы творчестволық
орындауы жұмысысын тексеру
4.Пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу картасы.
№ Барлығы
Әдебиет атауы Ескерту
СтуденттердЭлектронд
КітапханаКафедрада ің ы түрі
да қамтылу
пайызы (%)
1 2 3 4 5 6 7
1. Нұғыманұлы И.Н.
Химияны оқыту 12 1ОО
әдістемесі –
Алматы; Рауан.
1993. -320 б.
2. Вивюрский В.Г. 5 интернет
Методика көзі
химического
эксперимента в
школе. Москва, 1983
ж.
3 Т.С.Назарова 4
...Химический
эксперимент в
школе Москва,
Просвещение 1987
4.Чернобельская
Г.М. Методика
обучения химии в
средней школе
М., Владос., 2000.,
355 с
5 Н.Н.Нұрахметов
және т.б. Химия
8-11 сынып
оқулықтары, Алматы,
Мектеп, 2004
208-209 беттер.
. Грабецкий А.А.,
Назаров Т.С.
Кабинет химии. М.:
1983 г.
3. М.С.Пак.
диактика химии,
Москва, 2004 ж.
Зайцев О.С.
Методика обучения
химии.
Теоретические и
прикладные аспекты.
М.: Центр
Владов, 1999., 384
с.
И.Нұғыманов, Р.
Жұмаділова, Р.
Қаржасбай Химия 9,
Әдістемелік нұсқау.
А, Мектеп, 2005 ж
5. Дәрістік кешен:
Дәріс № 1
Тақырыбы: Химияны оқыту процесіндегі химиялық эксперимент.
Дәріс мақсаты: Химиялық эксперименттің-заттар мен құбылыстарды
танып білу құралы екендігін түсіндіру. Танымдағы эксперименттің
ролін көрсету.
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Эксперименттің заттар мен құбылыстарды танып білудегі маңызы.
2. Химиялық эксперименттің танымдағы ролі.
3. Эксперимент-тәрбие құралы.
Дәрістің мазмұны:
Химияны оқытуда химиялық эксперимент оқу процесінің құрам бөлігі болып
табылады. . Химиялық эксперимент- заттар мен химиялық реакцияларды танып
білудің негізгі құралы. Ол арқылы оқушылар заттардың құрылысы мен
қасиеттерінің арасындағы тәуелділікті заттардың генетикалық байланысын,
химиялық құбылыстардың мәнін түсінеді, сарамандық біліктер мен дағдылар
алады.
Химиялық эксперимент-оқушылардың ақыл-ой белсенділігін, ойлауын
дамытады. Химиялық эксперимент әр түрлі дидактикалық функцияларды атқарады,
әр түрлі әдістерді және оқыту құралдары қолданылады.
Эксперименттің тәрбиелік ролі өте зор. Дұрыс ұйымдастырылған эксперимент
оқушыларды тәртіпке баулуды, шығармашылық инициативасын дамытып, қоғам
мүлкіне дұрыс көзқарас қалыптастырады. Оқушылардың таным іс әрекеті, яғни
оқу барысы тұрғысынан алғанда оқушылардың эксперименті мынадай кезеңдерде
жүзеге асады:
1. Тәжірибенің мақсатын түсіну
2. Заттарды зерттеу
3. Құрал құрастыру,немесе дайын күйінде берілген құралдарды пайдалану
4. Тәжірибені орындау
5. Тәжірибені бақылау,нәтиежесін талдау және қорытынды жасау
6. Алынған нәтиежені түсіндіру және реакция теңдеулерін жазу
7. Жазбаша есеп беру
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Химиялық эксперимент-заттар мен құбылыстарды танып білу құралы дегенді
қалай түсінесің?
2. Химиялық эксперимент оқушылардың ақыл-ойын қалай дамытады?
3. Эксперименттің тәрбиелік мәні неде?
Пайдаланатын әдебиеттер:
1. Виворский В.Я. Методика химического эксперимента в школе, М., 1983ж.
(интернет көзі) 1.1
Дәріс № 2
Тақырыбы: Химиялық эксперимент-оқытудың арнайы әдісі.
Дәріс мақсаты: Химиялық эксперименттің негізгі компоненттері мен
өзіне тән функциялармен танысу.
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Химиялық эксперименттің негізгі белгілері.
2. Химиялық эксперименттің арнайы функциялары;
Дәрістің мазмұны:
Ол білімді нақтылыққа айналдыру жолымен анықталған, теорияны практикаға
айналдыру жолында басты әдіс болып табылады.
Әдістемелік әдебиеттерде химиялық эксперимент түсінігіне бірнеше анықтама
беріледі, ол ‘’мектептегі химиялық эксперимент’’,химиядан оқушы
эксперименті және т.б.Бұл түсініктердің ішінде негізгі түсінік ретінде
оқу үрдісіндегі ‘’ химиялық эксперимент ’’ деп те атауға болады.
Оқу үрдісіндегі химиялық эксперименттің ортақ компоненттері:
1. химиялық обьектілерді оқып – үйрену ( заттар мен химиялық реакция
) ...
2. эксперименттің мақсаты мен міндетін анықтау
3. оқушылардың эксперименттік іс-әрекеті
4. химиялық эксперименттің техникасын меңгеру.
Бұл жалпы компоненттер негізінде оқу үрдісіндегі химиялық эксперимент –
химия обьектілерін танып – білу және оқылған білімді дамыту бағытындағы
арнайы оқу процесі болып табылады.
Мектептегі химия курсы тек зерттеу әдісі, жаңа білім көзі ғана
емес,сонымен қатар оқу обьектісі болып табылады.
Химиялық эксперимент мынадай маңызды функцияларды атқарады: білім беру,
тәрбиелеу ( еңбек, эстетикалық, экономикалық, адамгершілік, рухани ) және
даму (ақыл-ойы, есте сақтау, ерік, эмоция, мотив,т.б.)
Химиялық эксперимент кейбір келесі жеке функцияларды да орындайды:.
а) информациялық (ақпараттық)
ә) эвристикалық (тапқырлық)
б) критерилік
в) түзетушілік
г) зерттеу
д) қорытындылау
е) дүниетанымдық
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Химиялық эксперименттің негізгі белгілерін ата.
2. Химиялық эксперименттің қандай арнайы функцияларын білесің?
3. Катализатор ұғымын оқушыларға қандай тәжірибелер көмегімен
түсіндіруге болады?
Пайдаланатын әдебиеттер
1. Нұғыманұлы И. Химияны оқыту әдістемесі. Алматы, 1993,
2. А.Мырзабайұлы. Химияны оқыту әдістемесінің педагогикалық
негіздері. Алматы, 2004
3. Нұғыманұлы И. Химияны оқыту әдістемесі. Алматы, 2005,
Дәріс № 3
Тақырыбы: Химиялық эксперимент түрлері.
Дәріс мақсаты: Химиялық эксперимент түрлерімен, олардың мақсаты мен
ерекшелігімен танысу.
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Демонстрация (көрнекі көрсету эксперименті)
2. Демонстрация экспериментке қойылатын талаптар.
3. Оқушы эксперименті, оған қойылатын талаптар.
Дәрістің мазмұны:
Орта мектепте химиялық сынақ тәжірибенің төрт түрін қолданады: бұлардың
әрқайсысының өзінше жеке методикалық тәсілдері, оған сай мақсаттары бар:
1. Көрсетілім тәжірибелер
2. Зертханалық тәжірибелер
3. Сарамандық сабақтар
4. Аралас типті сынақ тәжірибелер (сынақ тәжірибелік есептер шығару,
практикумдар өткізу т.б.)
Демонстрациялық эксперимент ең алдымен, оқушыларда заттар, химиялық
құбылыстар және процсстер туралы нақты түсінік, ал содан кейін химиялық
ұғымдарды қалыптастыруда, жаңа тақырыпты талқылау кезінде жүргізіледі. Ол
аз уақыт ішінде химия саласындағы маңызды қорытындыларды түсінуге,
зертханалық тәжірибелерді және жеке жұмыстарды орындап үйретуге мүмкіндік
береді.
Демонмтрциялық эксперимент келесі жағдайларда жүрігізіледі:
- оқушылардың қолдануына қажетті құрал-жабдықтар жетпеген жағдайда;
- тәжірибе күрделі, оқушылар өздері өткізе алмағанда;
- тәжірибені өткізуде оқушылардың қажетті білігі болмағанда;
- аз мөлшерлі реактивтер нәтиже бермегенде;
- эксперимент қауіпті болғанда (сілтілік металдармен, электр тогын
қолданатын жұмыстар);
- уақытты үнемдеу мақсатында.
Әрбір демонстрациялық тәжірибе зерттелетін құбылыс сипатына және нақты
оқу-тәрбиелік жұмыстың мақсатына қарай өзіндік ерекшеліктері болады.
Дегенмен, химиялық демонстрациялық эксперимент келесі талаптарға сай болуы
тиіс
- Көрнекілік.
- Қарапайымдылық..
- Сенімділік.
- Қауіпсіздік.
- Демонстрациялық эксперименттің педагогикалық нәтижесі, білімге және
эксперименттік ептілік пен дағдыға әсері экспермиент техникасына
байланысты.
Мұғалім кабинеттегі барлық жабдықтарды және әрбір құралдарды жеке зерттеу
керек, яғни демонмтрциялау техникасын жетілдіруі тиіс. Демонстрациялау
техникасы бұл демонстрцияны дайндау және өткізу кезінде қажетті құрал-
жабдықтар мен аппараттарды қолана білу тәсілдері. Демонстрациялау әдісі –
демонстрацияның әсерлілігін көсететін тәсілдер жиынтығы. Демонстрацияның
әдісі мен техникасы бір-бірімен тығыз байланысты. Сол себепті оларды
көрнекі көрсету экспериментінің технологиясы деп атауға болады.
Демонстрациялық тәжірибені жүргізу кезінде әрбір тәжірибенің орындалу
техникасын, реакивтер сапасын, құрал-жабдықтардың және құбылыстың
оқушыларға жақсы көрінуін, қауіпсіздігін алдын ала тексеру өте маңызды
болып табылады.
Кейде демонстрациялық үстелге екі жабдықты қойған дұрыс: біреуі – толық
құрастырлыған және тәжірибе орындауға дайын күйінде, ал екіншісі -
бөлшектенген түрінде, қолдану барысында оның құрылысын түсіедіру
мақсатында, мысалы Кипп аппараты, тоңазытқыштар және т.б.
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Демонстрациялық эксперимент қай уақытта жүргізіледі?
2. Демонстрациялық экспериментке қандай талаптар қойылады?
3. Оқушы эксперименті дегеніміз не?
4. Оқушы экспериментін өткізу формаларын ата.
5. Оқушы экспериментінің қандай түрлерін білесің?
Пайдаланатын әдебиеттер:
1 Нұғыманұлы И. Химияны оқыту әдістемесі. Алматы, 1993,
Дәріс № 4
Тақырыбы: Химиялық эксперимент түрлері.
Дәріс мақсаты: Химиялық эксперимент түрлері- лабораториялық және
практикалық жұмыс әдістерін түсіндіру
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Лабораториялық (зертханалық) тәжірибелер.
2. Практикалық сабақ.
3. Эксперименттік есептер шығару.
Дәрістің мазмұны:
Зертханалық жұмыстар-мақсаты жаңа білім алу, өтілетін оқу материалын
саналы түрде игеру, сондықтан олар жаңа материалды оқып-үйрену
сабақтарында жасалады.
Сарамандық жұмыстар- мектеп бағдарламасында жеке тақырыптар бойынша
міндетті сарамандық сабақ өткізу қарастырылған, олар оқулықтың соңында
берілген. Сарамандық сабақтың мақсаты- химиялық эксперимент жасау,
химиялық реактивтерді қолдана білу арқылы оқушылардың іскерлік дағдыларын
жетілдіре түсу, пысықтай түсу және алған дағдыларын тексеру. Сарамандық
жұмыстар 8-кластан бастап жүйелі түрде жүргіледі. Олардың тізбесі
бағдарламада жеке тақырыптар бойынша берілген.
Эксперименттік есептер шығару- мұның зертханалық тәжірибелер мен
сарамандық сабақтардан негізгі айырмашылығы оқушылар өз беттерінше
орындайды. Зертханалық немесе сарамандық сабақтарды орындағанда оқушылар
мұғалімнің басшылығымен жазба ережелер мен нұсқаларды пайдаланса, ал
эксперименттік есептерді шығарғанда олар әрбір химиялық эксперименттің
әрбір ерекшеліктерін өздері ойлап тауып, белгілі бір жоспарын жасап
орындауы тиіс.
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Лабораториялық жұмыстардың мақсаты.
2. Практикалық сабақтар мақсаты.
3. Қай уақытта эксперименттік есептер шығарылады?
Пайдаланатын әдебиеттер:
1 Нұғыманұлы И. Химияны оқыту әдістемесі. Алматы, 1993
2. А.Мырзабайұлы. Химияны оқыту әдістемесінің педагогикалық
негіздері. Алматы, 2004
Дәріс № 5
Тақырыбы:
Эксперимент есептері Эксперимент есептерінің оқу-тәрбиелік маңызы және
типтері
Дәріс мақсаты:
Қарастырылатын сұрақтар:
1 Эксперимент есептерінің оқу-тәрбиелік маңызы
2 Эксперимент есептерінің типтері
Дәрістің мазмұны:
Химия есептері сан және сапа есептері болып екіге бөлінеді. Сапа
есептерін эксперимент есептері деп те атайды, өйткені оларда сандық
мәліметтер болмайды, химиялық тәжірибелер жасау арқылы шығарылады. Химиядан
білім мен білік қалыптастыруда, оқушылардың алған білімін бақылап,
бағалауда эксперимент есептерінің маңызы зор. Эксперимент есептерін шығару
арқылы оқушылар теориялық білімін баянды етеді, іс жүзінде қолдана білуге
үйретеді. Олар химиялық құрал-жабдықтармен және реактивтермен жұмыс істеу
дағдыларын нығайтып, жетілдіре түседі. Эксперимент есептерін үзбей шешіп,
машықтанғанда оқушылар өздігінен жұмыс істей білуге, ұқыптылыққа, өз ісіне
сын көзімен қарауға үйренеді. Оқушылардың химиядан білім сапасы мен
сарамандық әзірлігі эксперимент есептерін шығару үстінде айқын білінеді.
Сондықтан химиядан мектеп бітіру емтихан билеттерінің бір сұрағы экспермент
есебі түрінде беріледі.
Химияның жаңа бағдарламасы мен оқулықтарында эксперимент есептеріне
бұрынғыдан гөрі көбірек көңіл бөлінген. Оларда жеке тақырыптар бойынша
сарамандық сабақтар, негізінен, экспермент есептері түрінде берілген.
Эксперимент есептері химияны оқыту сарамандығына ХХ ғасырдың отызыншы
жылдары енгізілді.
Эксперимент есептері оқушылардың таным әрекетінің сипатына қарай
бірнеше типтерге бөлінеді. Сапалық және сынақ-тәжірибелік есептердің
типтері:
Сынақ-тәжірибелік есептердің негізгі типтері мынадай:
1. Химиялық құбылыстарды байқау және оны түсіндіру;
2. Заттарды алу;
3. Химиялық заттарды бірінен-бірін ажырата білу;
4. Берілген заттарда қоспаның бар екенін анықтау және затты қоспадан
тазарту;
5. Заттар мен құбылыстарды типтерге және жеке кластарға жатқыза білу;
6. Берілген мөлшердегі ерітінділерді даярлау;
7. Сынақ-тәжірибелік сан есептері;
8. Химиялық аспаптарды пайдалана отырып, шығарылатын есептер.
9. Заттардың өздеріне тән реакцияларын жасау арқылы олардың қасиеті
мен құрамын анықтау.
Солардың мектепте іс жүзінде жиі қолданылатындары: химиялық құбылысты
бақылау және түсіндіру; заттың сапалық құрамын анықтау; затты тани білу;
заттарды алу; заттарды жіктелу белгілерін табу; қоспаның құрамын анықтау
және бөлу; құралдар құрастыру.
Қазіргі қолданылып жүрген бейорганикалық химия оқулығының сегіз
тақырыбында берілген эксперимент есептерін типтерге бөлгенде құбылысты
бақылау және түсіндіруге -6 есеп, заттың сапалық құрамын анықтауға – 5
есеп, затты тани білуге – 15 есеп, заттарды алуға – 17 есеп, заттың жіктелу
белгілері немесе затқа тән реакция жасауға -8 есеп, қоспаның құрамын
анықтауға және бөлуге -6 есеп бар екені байқалды.
Эксперимент есептерін шешу үшін сынау және қателесу, есте қалғаны
бойынша шығару, жорамал жасау, анализ және синтез тәсілдері қолданылады.
Сынау және қателесу тәсілі оқушының білімі жеткіліксіз болғанда
пайдаланылады. Тиісті нәтиже алғанға дейін тәжірибені қайталап жасай
береді. Есептер берілген мәліметтер оқушыға бұрыннан таныс болса, есте
сақталғаны бойынша шығарылады. Берілген мәліметтер толық болмаса, оқушы
алдымен жорамал жасайды, содан соң тәжірибе арқылы оның дұрыс-бұрыстығын
тексереді. Эксперимент есептерін шығарудың ең тиімді кең тараған тәсілі –
анализ және синтез. Оқушы есептің шартын нақтылы талду арқылы шешу жоспарын
жасайды да, соған сәйкес іс-әрекеттерді жүзеге асырады.
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1 Эксперимент есептерінің оқу-тәрбиелік маңызы
2 Эксперимент есептері қандай типтерге жіктеледі?
3 Заттарды алу есептеріне мысал келтір.
4 Заттарды бір-бірінен ажыратып, тану есептеріне мысал келтір
Пайдаланатын әдебиеттер : Нұғыманұлы И. Химияны оқыту әдістемесі. Алматы,
1993
Дәріс № 6
Тақырыбы: Химиялық экспериментті ұйымдастыру.
Дәріс мақсаты: Химиялық экспериментке оқытушының даярлығы.
Дәрістің мазмұны:
Химялық эксперементтің сапасы мен тиімділігі мұғалімнің даярлығы мен
ұйымдастыруына және оқушылардың әзірлігімен, зертханашының көмегіне
байланысты.
Мұғалімнің эксперементке дайындығы оқу-тәрбие үрдісінің міндетімен
анықталады. Химияны оқытудың тиімділігі оқу материалын жоспарлаумен тығыз
байланысты. Жоспарлау процессінде шешілетін міндеттер:
- оқу процессін оптималдау, оқу материалының көлемін анықтау, сабақ
кезіндегі және үй тапсырмасын іріктеу;
- зертханалық жұмыстар мен сарамандық сабақтарға, эксперементтік және
сандық есептер шығаруға уақытты бөлу;
- оқушылардың білімі мен білігін анықтауға;
- материалды қорытындылау мен қайталау;
Химялық эксперемент жоспарланады. Ол үшін оқу жылының басында оқу
бағдарламасының перспективті жоспарында демонстрация, зертханалық
тәжірибе, сарамандық сабақ, эксперементтік есептер шығару кезектілігі
тақырып бойынша белгіленеді. Оқушылар меңгеретін эксперементтік білік
дағдылары, кластан тыс жұмыстар кезінде бағдарламадан тыс орындалатын
эксперементтің түрлері анықталады. Әр сабақты өтпестен бұрын мұғалім оқу
материалына талдау жасайды, эксперементтің өтілетін мерзіміне көңіл
аударады, сол уақытқа дейін қажетті оқу құралдарын, құрал-жабдықтарды
даярлайды. Сабаққа даярлану сабақ типі мен қойылған дидактикалық мақсатына
байланысты. Химялық эксперемент оқушының берік және терең білім алуына
себепші болу үшін, қандай эксперементтік білік дағдыны меңгерту керектігі
белгіленеді. Тәжірибеден алынған нәтижені дәптерге жазу үлгісінде қарастыру
керек (сурет, таблица, реакция теңдеуі).
Күні бұрын әрбір демострациялық эксперементті жасап көру керек, орындау
техникасына жаттығып, реактивтердің сапасына көңіл аудару керек, қажет
жағдайда реактивтерді алмастырып, приборларды түзету керек.
Практикалық сабақ нәтижесі келесі сабақта қорытындыланады. Жақсы жұмыс
ерекше аталып өту керек, әдемі суреттер эпидиаскоп арқылы көрсетіледі,
жалпы өткен қателерді қарастырады, керек деген оқушылардан ауызша сұралады.
Эксперементтік есеп құрастырылғанда мұғалім келесі талаптарды есте сақтауы
керек:
- тапсырма химия курсы бойынша барлық материалдарды қамтуы тиіс;
- тапсырма оқушылардың әр деңгейлі даярлығы мен даму ерекшеліктерін
ескеру керек;
- тапсырмалар білім сапасын арттыру керек;
- тапсырманы орындау уақыты қатаң сақталуы керек;
- тапсырма шарты нақты, анық тұжырымдалған болуы керек;
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Химиялық зксперимент жүргізу үшін оқытушының білімі қандай болу
керек?
2. Химия кабинетінде оқытушының меңгеруге, білуге тиісті білік дағдыларын
ата.
3. Оқытушы химиялық экспериментке дейін не істеуі керек?
4 Х имия кабинеттегі шаруашылықты қалай жүргізу керек
Әдебиет:
1 Н.Н.Нұрахметов және т.б. Химия 8-сынып оқулығы, Алматы, Мектеп, 2004
211-212 беттер.
2 К.М.Жексенбина, Н.Н.Нұрахметов, К.А.Сарманова Химия 8-сынып
әдістемелік нұсқау Алматы, Мектеп, 2004 111, 114, 116 беттер.
3 А.Мырзабай-ұлы. Химияны оқыту әдістемесінің практикумы.
Алматы.: “Рауан”
Дәріс № 7
Тақырыбы Химиялық экспериментті дайындауда және жүргізуде
лаборанттың міндеттері. Қарастырылатын сұрақтар:
Лаборанттың біліктілік сипаттамасы. Зертханашының қажет біліктер мен
дағдылар. Зертханашының сабаққа даярлығы. Лабораториялық шаруашылықты
жүргізу.
Дәріс мазмұны:
Химялық эксперементтің сапасы мен тиімділігі мұғалімнің даярлығы мен
ұйымдастыруына және оқушылардың әзірлігімен, зертханашының көмегіне
байланысты.
Оқытушының негізгі көмекшісі - зертханашы. Зертханашы оқытушы секілді
темір ұстасы, , болатшы, ағаш шебері, қатырма істері бойынша жұмыс
дағдыларын білу қажет. Ең бастысы, әйнек өңдеу, дайын бұйымдарды құрап
жинауға байланысты жұмыстардыбілу қажет.
Зертханашының басты міндеті- керекті құрал- жабдықтарды сабаққа әзірлеп
қою, барлық құралдардың жұмыс істеп тұрғанын қадағалау, сонымен қатар
реактивтер тазалығын кіршіксіз бақылау.
Зертханашы сабаққа қатысып, оқытушыға техникалық көмек көрсете отырып,
демонстрациялық тәжірибеге, лабораторялық тәжірибеге, тәжірибелік есепке
көмектесу және қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Сондай-ақ зертханашы тазалық
пен жинақылықты, қауіпсіздік жағдайын алғашқы көмек көрсету құралдарын
химиялық бөлмеде, зертханады дұрыс сақтауы керек.
Бөлме меңгерушісін атқаратын химия оқытушысы бөлменің күйіне,
зертханашының жұмысына оқу орнының директорына жауап береді
Зертханашы бұл міндеттерді атқару үшін адал нинетті қызметкер болуы
жеткіліксіз, ол үшін ол химиядан жалпы орта білімі болу керек, лаборатория
шаруашылығын жүргізу және техникалық – химиялық тәжірибе жүргізу дағдыларын
білу керек. Зертханшы лабораториялық жұмыстарға тәжірибелік есепке,
практикалық жұмысқа құрғақ заттарды, ерітінділерді дайындайды.
Көбіне зерртхпнпшыларға концентрациялық ерітінділермен көп жұмыс
істеуге тура келеді. Сондықтан, ол тұзды ерітінділерді , қышқылдар мен
сілтілердің массалық үлесі анықталған зат ерітіндісін осымен байланысты
есептерді шығара білу керек. Зертхнашыға көбіне қажет дағдылардың ішінде
келесілері: спирт шамдарын даярлау, шыны тұрбаны өңдеу, (кесу, еріту,
майыстыру, созу) тығындарды кесте бойынша жинау, құрал-жабдықтарды тазалау
т.б.
Зертханашының келесі күнні сабағына дайындалғанда, ең бірінші жұмыстың
жоспарымен танысады. Жоспарда оқытушының және зертханашының анықтаған күні
, сабақ тақырыптың аты, өткізілетін күні, демонстрациялық және зертханалық
тәжірибеде есебінде практикалық сабақ және эксперименталдық есептер
қойылады. Жұмыс жоспарда немесе карточкаларда әрбір химиялық эксперимент
үшін реактивтер мен құрал-жабдықтар қойылады.. Әрбір оқкшының тәжірибе
жасау үшін , зертханашыға сбақта көп күш жұмсау және көп реактивтер мен
құрал-жабдықтарды уақытымен дайындау жүктеледі. Сондықтан мұндай жұмыстарды
ертерек жасау керек. Сабақ басталмастан бұрын реактивтердің сапасын, газ
өткізетін түтіктердің және басқа да құрал-жабдықтардың дұрыс жабдықталғанын
тексеріп алған жөн. Бірінші сабаққа құралдарды зертханашы күні бұрын
дайындайды, ал келесі өткізетін сабақтың барлығына үзіліс кезінде
дайындайды. Зертханашы жұмыс кеезінде оқушының құралдарды жинауы мен
бекітуін, ыдыстарды дұрыс қолдануын, өздерінің жұмыс орындарының таза және
жинақы болларын қадағалайды.
Демонстрациялық тәжірибе өткеннен кейін жиналуына құрылуына
көмектеседі. Техникалық эксперимент кезінде зертханашы мұғалімнің
көмегінсіз өздігінен демонстрация жүргізеді
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1 Химия кабинетінің зертханашысының білімі қандай болу керек?
2 Химия кабинетінің зертханашысының меңгеруге, білуге тиісті білік
дағдыларын ата.
3 Химия кабинетінің зертханашысының химиялық экспериментке дейін не
істеуі керек?
4 Химия кабинеттегі шаруашылықты қалай жүргізу керек
Пайдаланатын әдебиеттер:
1 Вивюрский В.Г. Методика химического эксперимента в школе. Москва, 1983 ж.
(интернет көзі)
2 Т.С.Назарова А.А.Грабецкий т.б Организация работы лаборанта в школьном
кабинете химий. М,Просвищение
3 Что должен знать и уметь лаборант школьного химического кабинете
мақаласын Химия в школе журналы 1991 №3 оқы.
Дәріс № 8
Тақырыбы: Химиялық эксперименттің әдістемесі. Демонстрация
технологиясы.
Қарастырылатын сұрақтар:
1 Демонстрациялық экспериментке даярлану: материалды техникалық
және әдістемелік.
Демонстрациялық тәжірибені жүргізу әдістемесі
Дәрістің мазмұны:
Демонстрациялық эксперимент ең алдымен, оқушыларда заттар,
химиялық құбылыстар және процсстер туралы нақты түсінік, ал содан кейін
химиялық ұғымдарды қалыптастыруда, жаңа тақырыпты талқылау кезінде
жүргізіледі. Ол аз уақыт ішінде химия саласындағы маңызды қорытындыларды
түсінуге, зертханалық тәжірибелерді және жеке жұмыстарды орындап үйретуге
мүмкіндік береді.
Оқушылардың ойы тәжірибелердің орындалуына және нәтижелерін ұғынуға
бағытталады. Егер мұғалім тәжірибені көрсете отырып,оған түсініктеме беріп
отырса, оқушылардың тәжірибеге деген қызығушылығы артар еді. Сол арқылы,
оқушылар тәжірибеге, құбылысты бақылуға назар аударады. Осы кезде
мұғалімнің барлық іс- әрекеті сиқыр тәрізді емес, тәжірибенің маңызды
бөлігі ретінде көрінуі тиіс. Демонстрациялық тәжірибелер зертханалық
құбылыстарды бақылаумен салыстырғанда ұйымдастырылған түрде өтеді.
Дегенмен, демонстрациялар қажетті эксперименталды ептілік пен дағдыны
қалыптастырмайды, сол себепті зертханалық тәжірибелермен, практикалық
жұмыстармен және эксперименттік есептер мен толықтырылып отыруды талап
етеді.
Демонстрациялық эксперименттің педагогикалық
нәтижесі, білімге және эксперименттік ептілік пен дағдыға әсері экспермиент
техникасына байланысты.
Мұғалім кабинеттегі барлық жабдықтарды және әрбір құралдарды жеке зерттеу
керек, яғни демонмтрциялау техникасын жетілдіруі тиіс. Демонстрациялау
техникасы бұл демонстрцияны дайндау және өткізу кезінде қажетті құрал-
жабдықтар мен аппараттарды қолана білу тәсілдері. Демонстрациялау әдісі –
демонстрацияның әсерлілігін көсететін тәсілдер жиынтығы. Демонстрацияның
әдісі мен техникасы бір-бірімен тығыз байланысты. Сол себепті оларды
көрнекі көрсету экспериментінің технологиясы деп атауға болады.
Демонстрациялық тәжірибені жүргізу кезінде әрбір тәжірибенің орындалу
техникасын, реакивтер сапасын, құрал-жабдықтардың және құбылыстың
оқушыларға жақсы көрінуін, қауіпсіздігін алдын ала тексеру өте маңызды
болып табылады.
Кейде демонстрациялық үстелге екі жабдықты қойған дұрыс: біреуі – толық
құрастырлыған және тәжірибе орындауға дайын күйінде, ал екіншісі -
бөлшектенген түрінде, қолдану барысында оның құрылысын түсіедіру
мақсатында, мысалы Кипп аппараты, тоңазытқыштар және т.б.
Демонстрацияға дайындық кезінде назар аударатын жағдай, ең тиімді
әдістемемен жұмыс істеуді таңдап алу керек. Сондықтан күрделі әдістемені
қолданған тиімді болмақ. Ол үшін әрдайым әр түрлі әдістемелік әдебиеттерді
қолданып, тәжірибені жасаудың жаңа әдістемелеріне сүйенген жөн. Оларды
алдымен тексеріп, ал ең тиімдісі оларды сабақта қолдану.
Егер тәжірибенің таңдалып алынған әдісі берілген критерияларды
қанағаттандыра алса, онда оны оқу процесіне қолдануға болады.
Аталған критериялар бойынша демонстрация анализі мәнерлі (мағыналы) және
айқын мынандай ұйғарымдар жасайды.
1. көрсетілген құбылысты немесе процесті анықтау
2. көрсетілетін құбылыстың мағыналығын анықтау
3. құралдардың немесе прибордың бөлшектерін анықтау
4. қажетті реактивтерді жинау
Содан соң приборлардың техникалық қауіпсіздікке сай келуін, сонымен бірге
көрнекіліктер тексеріледі; демонстрацияның оқушыларға ұнамды жақтары
қарастырылады. Соңынан демонстрациялық үстелдегі реактивтер мен
приборлардың сәйкесінше орналасуы тексеріледі.
Дидактикалық есептерді шешу әдістеріне байланысты демонстрациялық
тәжіребелерді мынандай топтарға бөлуге болады.
а) заттардың қасиеттерін зерттеу
б) заттарды алу
в) химиялық түсініктерге, заңдылықтарға, теорияларға негіздеп
құбылыстарды зеттеу
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Демонстрациялық экспериментке қандай талаптар қойылады?
2. Демонстрациялық экспериментке материалдық, техникалық даярлануды
түсіндір.
3. Демонстрациялық экспериментке әдістемелік даярлануды түсіндір.
4. Демонстрациялық эксперимент жүргізу әдістемесін талда.
Пайдаланатын әдебиеттер:
1 Вивюрский В.Г. Методика химического эксперимента в школе.
Москва, 1983 ж. (интернет көзі)
2 И.Нұғманұлы ХОӘ
Дәріс № 9
Тақырыбы: Химиялық эксперимент әдістемесі.
Дәріс мақсаты: Студенттерді мектепте оқушы эксперименті-
сарамандық сабақтар мен зертханалық тәжірибелерді ұйымдастыру және
өткізу әдістемесімен таныстыру.
Қарастырылатын сұрақтар:
Зертханалық тәжірибелерді орындау әдістемесі.
Сарамандық сабақтарды жүргізу әдістемесі.
Дәрістің мазмұны:
Көрсетілімді тәжірибелер қаншама түсінікті көрнекі болғанымен, оқушылардың
өздері жасаған тәжірибесіне жетпейді. Зертханалық жұмысты оқушылар сабақ
үстінде мұғалімнің нұсқауы бойынша оқулықтағы тәжірибе сипаттамасына сәйкес
немесе ауызша түсіндіру, жазбаша нұсқауды пайдалана отырып орындайды.
Сондықтан да оқушылар өздері жасайтын тәжірибені мақсатын анық білулері
керек. Зертханалық жұмысты оқушылар жеке немесе топ бойынша орындауына
сәйкес нұсқаулар берілуі керек.
Кейде оқулық мәтінінде арнай көрсетілген зертханалық тәжірибелерді ғана
зертханалық жұмыс деп есептеуге болмайды.
Көрсетілімді тәжірибе ретінде көрсетілген бірқатар жұмыстарды да мұғалім
зертханалық тәжірибе ретінде өткізе алады. Зертханалық жұмыстарда сыныптың
ауасын ластайтын жұмыстар болмауы керек, әрдайым техника қауіпсіздігіне
көңіл аударып отырылады.
Мектеп бағдарламасында жеке тақырыптар бойынша міндетті сарамандық сабақ
өткізу қарастырылған, олар оқулықтың соңында берілген.
Әрбір сарамандық сабақтың мазмұнын жоспарлағанда мұғалім бағдарламаға
сәйкес оқушыларға берілетін сынақ тәжірибелік дағдылардың түрлерін еске
алуы керек және оқушылар қандай жаңа білім алатынын, сол сабақта қандай
сарамандық дағдылар үйретіліп, жетілдіре түсетінін алдын ала белгілеуі
қажет.
Сарамандық сабақ бағдарламасын ойдағыдай орындауы үшін оқушылар
реактивтердің, ыдыстар мен көмекші құрал-жабдықтардың қажетті түрлерімен
қамтамасыз етілуі керек.
Сарамандық сабақты жақсы өткізудің негізгі шарты оған алдын ала дайындық
жасау. Сарамандық сабақ өткізуді: жұмыстың сипаттамасын оқулықтан оқуға
тапсырма беру, алда болатын мақсатын білу, белгіленген жаттығуларды
(мысалы, реакциялар теңдеуін жазу) орындау, қажетті жағдайда аспаптың
суретін салу, есеп берудің сызбанұсқасын дайындау. Сарамандық жұмыс есебін
беруге жазуға оқушылардың арнайы дәптері болады, оған мұғалім сабақтан
кейін тексеріп баға қояды, кемшіліктері көрсетіледі. Оның мынадай үлгіде
жасауға болады:
Тәжірибенің Қандай зат Не істелді, Не байқалды Қорытынды
типі, № алынады бақылау (тұнба, газ) түсінік,
жылу, т.б. реакция
теңдеулері
Тәжірибелерді орындағанда кеткен қателерді келесі сабақта
талқылау керек. Кейбір оқушыларға демонстрациялық үстелде
сарамандық жұмыстың тәжірибелерін қайта орындау тапсырылады. Оның
қорытындысын бүкіл сынып болып талқылайды.
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Оқушылар экспериментінің түрлерін атап, мақсатын белгіле.
2. Зертханалық тәжірибелерді орындау техникасы.
3. Практикалық жұмысты жүргізу техникасы.
4. Мұғалім оқушылардың практикалық білік дағдыларын қалай тексереді?
Пайдаланатын әдебиеттер :
1.Вивюрский В.Г. Методика химического эксперимента в школе. Москва,
1983 ж.
2. И.Нұғманұлы Химияны оқыту әдістемесі 4 тарау, 47-48 беттер.
Дәріс № 10
Тақырыбы: Химиялық эксперименттің әдістемесі. Эксперименттік есептерді
шешу.
Дәріс мақсаты: Эксперименттік есептердің орны мен шығару
әдістемтаныстыру
Қарастырылатын сұрақтар:
Эксперимент есептерін шешу тәсілдері.
Эксперименттік есептердің орны мен шығару әдістемесі.
Дәрістің мазмұны:
Эксперимент есептерінің орны және шығарту әдістемесі
Эксперимент есептерін шешу үшін сынау және қателесу, есте қалғаны
бойынша шығару, жорамал жасау, анализ және синтез тәсілдері қолданылады.
Химияның бағдарламасы мен оқулықтарында эксперимент есептерінің типерін
енгізу реті көрсетілмеген. Оны мұғалімнің өзі анықтайды.
Озат мұғалімдердің тәжірибесінде эксперимент есептерін енгізу оттегі
тақырыбынан басталады. Алғашқыда оттегін алу, оттегін жинайтын құрал
құрастыру, оттегін анықтауға байланысты қарапайым есептер шығарылады.
Сутегі тақырыбын өткенде есептердің мазмұны кеңейіп, жаңадан затқа тән
реакцияны жасау, тұз алу, қоспаның құрамын анықтау және бөлу есептері
қосылады.
Заттар мен байланысты эксперимент есептерін шығарудың мысалдары
Заттарды алу есептері. Эксперимент есептерінің ең жиі кездесетін типі.
Мазмұнына қарай бірнеше түрлі болады:
а) берілген бастапқы заттардан бір зат алу, мысалы: Мыс (ІІ) оксиді, су,
мыс сульфаты және натрий гидроксиді берілген. Мыс гидроксидін алып,
қоспадан бөліңдер;
ә) бастапқы заттары көрсетілмеген жағдайда заттарды алу, мысалы: Мырыш
хлоридін мүмкін болған тәсілдермен алыңдар;
б) заттарды аралық өнім арқылы жанама жолмен алу, мысалы: Темір (ІІІ)
хлоридінен темір (ІІІ) оксидін алыңдар.
Эксперимент есебінің шешуін келтірейік. Бұл есептің шартында оқушы
білімінің тиянақтылығын бақылауға арналған артық мәліметтері бар. Олардың
байыбына бармаған оқушы гидроксидтер негіздік оксидтерден алынады деген
жалпы заңдылыққа (генетикалық байланысқа) сүйеніп реакция теңдеуін жазады,
тәжірибе жасайды. Сынау арқылы немесе сыртқы белгілеріне қарап жаңа заттың
түзілмегеніне көзі жетеді. Бұл арада оқушы жалпы мен жекенің арасындағы
байланысты нақтылы түсінбегендіктен, жекенің ерекшелігін ескермей, қатеге
ұрынды есептерді сынау және қателесу тәсілі бойынша шығаруға талаптанады.
Логикалық жағынан түзу жүргізілген ойлау процесі басқаша жүзеге асады.
Мыс (ІІ) оксидіне ерімейтін негіз сәйкес келеді, демек, оны оксидке қосу
арқылы алу мүмкін емес. Қалған екі зат мыс (ІІ) сульфаты мен натрий
сілтісінің арасында алмасу реакциясы жүріп, ерімейтін негіз тұнбаға түседі:
CuSO4 + 2NaOH → Cu(OH)2 ↓ + Na2SO4
Түзілген жаңа тұз – натрий сульфаты ерітіндіде жүреді. Мыс (ІІ)
гидроксидін ерітіндіден бөлу үшін қағаз сүзгіден өткіземіз. Алынған тұнбаны
сорғыш қағазбен құрғатып, ауада кептіреміз.
Берілген есепті шешу атом-молекулалық теория тұрғысынан талқыланды.
Электролиттік диссоциациялану теориясы өтілген соң заттарды алу иондар
алмасу арқылы түсіндіріледі. Келтірілген теңдеулерден басқа толық және
қысқа иондық теңдеулер түрінде жазылады. Жоғары кластарда оқушы реакцияның
нақты мәнін көрсететін қысқартылған теңдеуді жазса, жеткілікті. Мыс (ІІ)
гидорксидін алу үшін ерітіндіде мыс (ІІ) катионы мен аниондары болуы керек:
Cu2++ 2OH- → Cu(OH)2 ↓
Заттың сапалық құрамын анықтау. Бұл заттың құрамына кіретін элементтердің
атомдары және атомдар тобын табу үшін шығарылады. Әр атомды және ионды ашып
табатын кілті – химия тілімен айтқанда реактиві. Заттың сапалық құрамы
қосылыстағы металл атомдары жалынның түсін бояу немесе тұнбаға түсіру
арқылы анықталады. Мәселен, түссіз жалынды натрий-сары, калий – күлгін,
кальций – қызыл, мыс – жасыл түске бояйды. Алюминий катионы – ақ тұнба,
Ғе2+ - жасыл, Ғе3+ - қызыл қоңыр тұнба түзеді. Барийді күкірт қышқылы және
оның тұздары, қалған төрт катионды сілті арқылы, дәлірек айтқанда гидроксид
иондар арқылы ашады.
Аниондар, көбінесе, қышқыл қалдықтары түрінде кездеседі, оларды
анықтайтын реактивтер кестеде келтірілді.
Орта мектепте кездесетін эксперимент есептерін шешу үшін реактивтерді
білу керек.
2-есеп. Алюминий хлоридінің сапалық құрамын анықтаңдар:
Шешуі: Алюминий хлоридінің формуласы – AlCl3, оның құрамына алюминий және
хлор элементтерінің атомдары кіреді, тұздар класына жатады.
Алюминийдің бар екенін дәлелдеу үшін тұздың ерітіндісіне сілтінің аз
мөлшерін құямыз, ақ тұнба түзілуі тиіс:
AlCl3 + 3КОН → Al(ОН)3 + 3КСІ
Тұздың екінші бөлігі – хлорсутек қышқылының қалдығы, оны анықтау үшін
күміс нитратының ерітіндісін құямыз.
Келтірілген реактивтер заттарды бір-бірінен айырып тану үшін де
пайдаланылады.
3 есеп. Қатты заттар салынып, нөмірленге пробиркалардың қайсысында натрий
хлориді, натрий иодиді, натрий бромиді және натрий карбонаты бар екенін
анықтаңдар.
Шешуі: Оқушы бұл есепті мына ретпен шығара алады:
1. Берілген заттардың химиялық формулаларын жазу;
2. Формулаларына қарағанда заттар тұздар класына жатады, катиондары
бірдей, қышқыл қалдықтарын анықтау керек;
3. Қышқыл қалдықтарының реактивтері: СІ- – AgNO3, Br- -, J- - хлор суы
немесе бром суы, СО32- - қышқыл.
4. Тұздар мен реактивтердің арасында жүруі мүмкін реакцияларды кестеге
жазу:
Берілген Реактивтері
заттар
AgNO3 НСІ хлор суы бром суы
NaCl Ақ тұнба - -
NaBr Сары тұнба - Сарғыш түс
NaJ Сары тұнба - Қызыл қоңыр Қызыл қоңыр
Na2CO3 Ақ тұнба газ түс түс
5 Кестеге қарап анализдің ретін анықтау. Сынауды алдымен күміс нитратымен
жүргізсе, төрт пробиркада тұнда түседі, әр пробиркада не бар екені нақтылы
анықталмайды. Сондықтан сынақты басқа реактивтен, мәселен, тұз қышқылынан
бастаған дұрыс. Газ бөлінген пробиркада карбонат болғаны.
Na2CO3 + 2HCl → 2NaCl +Н2О +СО2
Екінші сынауды бром суымен жүргізген тиімді, иодиді бар пробиркада
иодтың қызыл қоңыр түсі білінеді, оны крахмал арқылы анықтайды.
2NaІ + Br2 → 2NaBr + J2
Үшінші сынау хлор суымен жасалады. Қалған екі пробиркада бромидтің бар
екені ерітінді түсінің өзгеруінен байқалады:
2NaBr+ СІ2 → 2NaСІ+ Br2
Бірінші сынау хлор суы немесе бром суымен басталуы мүмкін. Онда келесі
сынаулар басқаша жүзеге асады.
Ажыратып тану есептерін шығарғанда салыстыру, қарама-қарсы қою, анализ
және синтез, индукция және дедукция, ойлау әрекеттері жүзеге асады,
оқушының логикалық ойлауын дамытуға жәрдемдеседі.
Сапалық құрамын анықтау және ажыратып тану есептері затқа тән
реакцияларды жүргізу арқылы шығарылады, оларды кейде сапалық реакциялар деп
атайды. Затқа тән реакцияларды жасау есептерінің мысалдары: көміртегі (ІV)
оксидіне тән реакцияларды жасаңдар, мыс сульфатына тән реакцияларды
жасаңдар. Мұндай есептерді шығару үшін заттың қай класқа жататынын тауып,
сол кластың өкілдеріне тән жалпы қасиеттерді және берілген заттың ерекше
қасиеттерін ескеру қажет.
Көміртегі (ІV) оксиді қышқылдық оксид, демек ол: а) сілтімен ә)
негіздік оксидпен б) сумен әрекеттесе алады. Бұл жорамал тәжірибе арқылы
тексеріліп, реакция теңдеулері жазылады.
Қоспаның құрамын анықтау және бөлу. Заттар таза күйінде сирек
кездеседі. Оларды қоспаның құрамын тауып, тазартуға тура келеді. Мысалы:
Техникалық ас тұзында сульфаттың қосымшасы болатынын қалай анықтайды?,
Мырыш хлоридін мыс (ІІ) хлориді мен қорғасын (ІІ) хлоридінің
қосымшаларынан қалай тазартады?.
Соңғы есептің шешуі. Есептің шартына қарағанда мыс және қорғасын
металлдарының атомдарынан құтылу керек. Бұл металдар – активтік қатарда
мырыштан кейін орналасқан активтілігі төмен металдар. Оларды мырыш арқылы
ығыстырып, тұнбаға түсіруге және тұнбаны сүзіп тазартуға болады. Қоспаны
толық тазарту үшін мырышты артық мөлшерде алу керек. Осындай теориялық
талқылаудан кейін тәжірибелер жасалады
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Эксперимент есептері қандай типтерге жіктеледі?
2. Заттарды алу есептеріне мысал келтір.
3. Заттарды бір-бірінен ажыратып, тану есептеріне мысал келтір.
4. Эксперимент есептерін шешу және қорытындысын шығару қалай жүзеге
асады?
5. Эксперимент есептерін шешуге байланысты қалыптасатын біліктер мен
дағдыларды санап шығыңдар.
Пайдаланатын әдебиеттер:
1 Вивюрский В.Г. Методика химического эксперимента в школе. Москва,
1983 ж. (интернет көзі)
2 И.Нұғманұлы Химияны оқыту әдістемесі 50-59 бет
Дәріс № 11
Тақырыбы: Химиялық эксперименттің әдістемесі. Ойша эксперимент.
Проблемалық оқытудағы химиялық эксперимент.
Дәріс мақсаты: Проблемалық және ойша эксперимент туралы мағлұмат
беру және оларды өткізу туралы әдістемесімен түсіндіру.
Қарастырылатын сұрақтар:
Ойша эксперимент жүргізу әдістемесі.
Проблемалық эксперимент әдістемесі.
Проблемалық экспериментке қойылатын талаптар.
Дәрістің мазмұны:
Орта білім беретін мекемелерде химияны оқыту процесінде мұғалімдер ойша
экспериментін сирек қолданылады.
Ойша экспериментін ережеге сай абстрактілі ойлауы дамыған жасы үлкен
оқушылармен жүргізген жақсы. Олар анализ, синтез салыстыру, абстракция және
т.б. ойлау операцияларын меңгерген және шын эксперимент жүргізуге
қабілетті.
Оқушылардың ойлау экспериментін шешу білігі қалыптасқан соң оны ұжымдық
түрде топ бойынша немесе бөлек оқушылардың орындауын тапсырады. Кейде оны
үй тапсырмасы ретінде қолдануға болады.
Мысалдан көрініп тұрғандай ой эксперименті жеке ой эксперименті мен нақты
эксперименттен тұрады. Біріншісі өте аз уақытты керек етеді, әсіресе, егер
оны сабақтарда жиі қолданса, және сыныптағы барлық оқушылардың абстрактілі
ойлау қабілеттері дамыған. Екіншісі нақты эксперименттің орындалу уақыты
оқушылардың игерген біліктері мен дағдыларының игерілген деңгейіне
байланысты. Мұнымен қатар оқушылардың даму дәрежесі мен дайындық
деңгейлеріне байланысты, сонымен қатар сабақтың дидактикалық мақсатына
тәуелді түрде ой экспериментін сабақтың барлық сатысында фронтальді түрде
немесе жұмыстың индивидуалды түрде өткізуге болады.
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Ойша эксперименті қашан және қай класта жүргізуге болады?
2. Ойша экспериментінің маңызы қандай?
3. Ойша экспериментке мысал келтір.
4. Проблемалық ситуация дегенге қалай түсінесің, ол қандай жағдайда
туады?
5. Проблемалық экспериментке мысал келтір.
Пайдаланатын әдебиеттер :
1.Вивюрский В.Г. Методика химического эксперимента в
школе. Москва, 1983 ж. (интернет көзі)
Дәріс № 12
Тақырыбы: Эксперименттік білікті және дағдыны қалыптастыру әдістемесі.
Эксперименттік білік пен дағдының классификациясы.
Дәріс мақсаты: Студенттерге эксперименттік білік дағдылардың
жіктелуін айтып, дағдылардың мазмұнын түсіндіру
Қарастырылатын сұрақтар:
Эксперименттік білік, дағдының жіктелуі: ұйымдастырушылық,
техникалық, өлшегіштік, интеллектуалды, конструкторлық.
Эксперименттік білік, дағды деңгейлері, оларға сипаттама.
.Дәрістің мазмұны:
Эксперименттік білік дағды лабораториялық жұмыстар және практикалық
сабақтар кезінде қалыптасады. Химияны оқу кезінде қалыптасатын білік
дағдыларды 5 топқа бөлуге болады:
• Ұйымдастырушылық
• Техникалық
• Өлшегіштік
• Интеллектуалды
• Конструкторлық
Осылардың әрқайсысы мазмұнына сай тағы да топталады. Эксперименттік білік
дағдыны меңгеру мүмкіндігіне қарай үш деңгейге бөлінеді.
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Эксперименттік білік дағды неше топқа жіктеледі?
2. Ұйымдастырушылық білік дағдыға мысал келтір.
3. Техникалық білік дағдыға мысал келтір.
4. Өлшегіштік білік дағдыға мысал келтір.
5. Интеллектуалды білік дағдыға мысал келтір.
6. рукторлық білік дағдыға мысал келтір.
7. Білік дағдының дейгейлерін ата.
Пайдаланатын әдебиеттер :
1.Вивюрский В.Г. Методика химического эксперимента в школе.
Москва, 1983 ж. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бекітемін
Жаратылыстану
математикалық
факультетінін деканы
_________ А.Медешова
_______
2010ж.
Жаратылыстану – математикалық факультеті
Химия кафедрасы
050112 Химия
мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын
студенттерге арналған
Мектеп химия экспериментің жүргізу әдістемесі.
(пәннің атауы)
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
Курс – 3
Семестр – 6
Кредит саны - 3
Дәріс – 15 сағат
Лабораторлық сабақ – 30 cағат
Оқытушының жетекшілігімен
студенттің өзіндік жұмысы (ОЖСӨЖ) – 45 сағат
СӨЖ – 45 сағат
Емтихан – 6 шы семестрде
Барлығы – 135 сағат
Орал 2010 ж.
1.Пәннің оқу әдістемелік кешені Мектеп химия экспериментін жүргізу
әдістемесі. Алматы, 050112 Химия типтік бағдарлама негізінде
құрастырылған.
Құрастырушы: химия кафедрасының аға оқытушысы Есеева Г.Б.
(аты-жөні, лауазымы, ғылыми дәрежесі)
“ 2 “ _________ 2010 ж. № 1 хаттама
Кафедра меңгерушісі: Мендалиева Д.К ____________
(аты-жөні) (қолы )
Жаратылыстану - математикалық факультетінің оқу-әдістемелік кеңесінің
отырысында қарастырылды.
“ __“ _________ 2010ж. № хаттама
Жаратылыстану - математикалық факультетінің оқу-әдістемелік кеңесінің
төрағасы
ТемралиеваС.Б.
________________ ___________
(аты-жөні)
(қолы )
1. Типтік бағдарлама Мектеп химия экспериментін жүргізу
әдістемесі
Алматы, 050112 Химия.
Бағдарламаның орналасу орнын көрсету
(кафедра ХИМИЯ каб. __17_, корпус № 5__).
2.Пән бойынша оқыту бағдарламасы – SYLLABUS
Оқытушы туралы мәлімет
Аға оқытушы Есеева Гүлжан Бексултанқызы
Кеңсе: М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті
Толық адресі: Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті, Жаратылыстану
–математикалық- бөлімі, Химия кафедрасы, 17 бөлме, Достық алаңы ,
Телефон ____50-35-49___
Е-mail _________________
Сабақ кестесі:
Оқу тоқсаны 15 оқу аптасынан және 2 сынақ аптасынан тұрады.
Аптасына 3 кредит-сағат , әрбір кредит-сағат бір байланыс сағатынан (
дәріс, практика) және оқытушының басқарумен жүретін студенттердің өзіндік
жұмысынан (ОЖСӨЖ) және студенттің өзіндік жұмысынан (СӨЖ) тұрады.
Кредиттің аптаға бөліну кестесі
Сабақтар Өткізу уақыты Сабақтар Өткізу уақыты
Байланыс сағаты 1 50 мин. ОЖСӨЖ 50+50 мин.
(1дәріс)
Байланыс сағаты 2 50 мин. ОЖСӨЖ 50+50 мин.
(1зертханалық
сабақ)
Байланыс сағаты 3 50 мин. ОЖСӨЖ 50+50 мин.
(2зертханалық
сабақ)
Кредит саны-3
Өту орны: №4 оқу ғимараты, сабақ кестесі бойынша.
Оқу жоспарынан көшірме:
КурСеместр Кредит саны Дәрістер Зертханалық ОЖСӨЖ
с сабақ
1 ОЖСӨЖ Студенттің Әр апта сайын 100% әңгіме,
орындалуы, теориялық даярлығы,СОӨЖ тақырыбы сұрақтарға
тапсырылуы жұмыс қабілетін бойынша жауап беру
дамыту кестеге сәйкес қабілетін
тексеру
2 ЛабораторияЖұмыс істеу Әр апта сайын 100% Ауызша
лық жұмыстытворчестволық лабораториялық сұрау, сұрақ
орындауы,тақабілеті жұмыс тақырыбы – жауап,
псыруы бойынша эксперимент
белсендігі
4 Бақылау Өтілген материалдар 7.14 Апта100% +100% Вариант
жұмысы бойынша теориялық бойынша
даярлығы, білімін жазба жұмыс
тексеру
5 Жеке Студенттің 8. 15 Апта 100% +100% Жоба қорғау
тапсырманы творчестволық
орындауы жұмысысын тексеру
4.Пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу картасы.
№ Барлығы
Әдебиет атауы Ескерту
СтуденттердЭлектронд
КітапханаКафедрада ің ы түрі
да қамтылу
пайызы (%)
1 2 3 4 5 6 7
1. Нұғыманұлы И.Н.
Химияны оқыту 12 1ОО
әдістемесі –
Алматы; Рауан.
1993. -320 б.
2. Вивюрский В.Г. 5 интернет
Методика көзі
химического
эксперимента в
школе. Москва, 1983
ж.
3 Т.С.Назарова 4
...Химический
эксперимент в
школе Москва,
Просвещение 1987
4.Чернобельская
Г.М. Методика
обучения химии в
средней школе
М., Владос., 2000.,
355 с
5 Н.Н.Нұрахметов
және т.б. Химия
8-11 сынып
оқулықтары, Алматы,
Мектеп, 2004
208-209 беттер.
. Грабецкий А.А.,
Назаров Т.С.
Кабинет химии. М.:
1983 г.
3. М.С.Пак.
диактика химии,
Москва, 2004 ж.
Зайцев О.С.
Методика обучения
химии.
Теоретические и
прикладные аспекты.
М.: Центр
Владов, 1999., 384
с.
И.Нұғыманов, Р.
Жұмаділова, Р.
Қаржасбай Химия 9,
Әдістемелік нұсқау.
А, Мектеп, 2005 ж
5. Дәрістік кешен:
Дәріс № 1
Тақырыбы: Химияны оқыту процесіндегі химиялық эксперимент.
Дәріс мақсаты: Химиялық эксперименттің-заттар мен құбылыстарды
танып білу құралы екендігін түсіндіру. Танымдағы эксперименттің
ролін көрсету.
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Эксперименттің заттар мен құбылыстарды танып білудегі маңызы.
2. Химиялық эксперименттің танымдағы ролі.
3. Эксперимент-тәрбие құралы.
Дәрістің мазмұны:
Химияны оқытуда химиялық эксперимент оқу процесінің құрам бөлігі болып
табылады. . Химиялық эксперимент- заттар мен химиялық реакцияларды танып
білудің негізгі құралы. Ол арқылы оқушылар заттардың құрылысы мен
қасиеттерінің арасындағы тәуелділікті заттардың генетикалық байланысын,
химиялық құбылыстардың мәнін түсінеді, сарамандық біліктер мен дағдылар
алады.
Химиялық эксперимент-оқушылардың ақыл-ой белсенділігін, ойлауын
дамытады. Химиялық эксперимент әр түрлі дидактикалық функцияларды атқарады,
әр түрлі әдістерді және оқыту құралдары қолданылады.
Эксперименттің тәрбиелік ролі өте зор. Дұрыс ұйымдастырылған эксперимент
оқушыларды тәртіпке баулуды, шығармашылық инициативасын дамытып, қоғам
мүлкіне дұрыс көзқарас қалыптастырады. Оқушылардың таным іс әрекеті, яғни
оқу барысы тұрғысынан алғанда оқушылардың эксперименті мынадай кезеңдерде
жүзеге асады:
1. Тәжірибенің мақсатын түсіну
2. Заттарды зерттеу
3. Құрал құрастыру,немесе дайын күйінде берілген құралдарды пайдалану
4. Тәжірибені орындау
5. Тәжірибені бақылау,нәтиежесін талдау және қорытынды жасау
6. Алынған нәтиежені түсіндіру және реакция теңдеулерін жазу
7. Жазбаша есеп беру
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Химиялық эксперимент-заттар мен құбылыстарды танып білу құралы дегенді
қалай түсінесің?
2. Химиялық эксперимент оқушылардың ақыл-ойын қалай дамытады?
3. Эксперименттің тәрбиелік мәні неде?
Пайдаланатын әдебиеттер:
1. Виворский В.Я. Методика химического эксперимента в школе, М., 1983ж.
(интернет көзі) 1.1
Дәріс № 2
Тақырыбы: Химиялық эксперимент-оқытудың арнайы әдісі.
Дәріс мақсаты: Химиялық эксперименттің негізгі компоненттері мен
өзіне тән функциялармен танысу.
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Химиялық эксперименттің негізгі белгілері.
2. Химиялық эксперименттің арнайы функциялары;
Дәрістің мазмұны:
Ол білімді нақтылыққа айналдыру жолымен анықталған, теорияны практикаға
айналдыру жолында басты әдіс болып табылады.
Әдістемелік әдебиеттерде химиялық эксперимент түсінігіне бірнеше анықтама
беріледі, ол ‘’мектептегі химиялық эксперимент’’,химиядан оқушы
эксперименті және т.б.Бұл түсініктердің ішінде негізгі түсінік ретінде
оқу үрдісіндегі ‘’ химиялық эксперимент ’’ деп те атауға болады.
Оқу үрдісіндегі химиялық эксперименттің ортақ компоненттері:
1. химиялық обьектілерді оқып – үйрену ( заттар мен химиялық реакция
) ...
2. эксперименттің мақсаты мен міндетін анықтау
3. оқушылардың эксперименттік іс-әрекеті
4. химиялық эксперименттің техникасын меңгеру.
Бұл жалпы компоненттер негізінде оқу үрдісіндегі химиялық эксперимент –
химия обьектілерін танып – білу және оқылған білімді дамыту бағытындағы
арнайы оқу процесі болып табылады.
Мектептегі химия курсы тек зерттеу әдісі, жаңа білім көзі ғана
емес,сонымен қатар оқу обьектісі болып табылады.
Химиялық эксперимент мынадай маңызды функцияларды атқарады: білім беру,
тәрбиелеу ( еңбек, эстетикалық, экономикалық, адамгершілік, рухани ) және
даму (ақыл-ойы, есте сақтау, ерік, эмоция, мотив,т.б.)
Химиялық эксперимент кейбір келесі жеке функцияларды да орындайды:.
а) информациялық (ақпараттық)
ә) эвристикалық (тапқырлық)
б) критерилік
в) түзетушілік
г) зерттеу
д) қорытындылау
е) дүниетанымдық
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Химиялық эксперименттің негізгі белгілерін ата.
2. Химиялық эксперименттің қандай арнайы функцияларын білесің?
3. Катализатор ұғымын оқушыларға қандай тәжірибелер көмегімен
түсіндіруге болады?
Пайдаланатын әдебиеттер
1. Нұғыманұлы И. Химияны оқыту әдістемесі. Алматы, 1993,
2. А.Мырзабайұлы. Химияны оқыту әдістемесінің педагогикалық
негіздері. Алматы, 2004
3. Нұғыманұлы И. Химияны оқыту әдістемесі. Алматы, 2005,
Дәріс № 3
Тақырыбы: Химиялық эксперимент түрлері.
Дәріс мақсаты: Химиялық эксперимент түрлерімен, олардың мақсаты мен
ерекшелігімен танысу.
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Демонстрация (көрнекі көрсету эксперименті)
2. Демонстрация экспериментке қойылатын талаптар.
3. Оқушы эксперименті, оған қойылатын талаптар.
Дәрістің мазмұны:
Орта мектепте химиялық сынақ тәжірибенің төрт түрін қолданады: бұлардың
әрқайсысының өзінше жеке методикалық тәсілдері, оған сай мақсаттары бар:
1. Көрсетілім тәжірибелер
2. Зертханалық тәжірибелер
3. Сарамандық сабақтар
4. Аралас типті сынақ тәжірибелер (сынақ тәжірибелік есептер шығару,
практикумдар өткізу т.б.)
Демонстрациялық эксперимент ең алдымен, оқушыларда заттар, химиялық
құбылыстар және процсстер туралы нақты түсінік, ал содан кейін химиялық
ұғымдарды қалыптастыруда, жаңа тақырыпты талқылау кезінде жүргізіледі. Ол
аз уақыт ішінде химия саласындағы маңызды қорытындыларды түсінуге,
зертханалық тәжірибелерді және жеке жұмыстарды орындап үйретуге мүмкіндік
береді.
Демонмтрциялық эксперимент келесі жағдайларда жүрігізіледі:
- оқушылардың қолдануына қажетті құрал-жабдықтар жетпеген жағдайда;
- тәжірибе күрделі, оқушылар өздері өткізе алмағанда;
- тәжірибені өткізуде оқушылардың қажетті білігі болмағанда;
- аз мөлшерлі реактивтер нәтиже бермегенде;
- эксперимент қауіпті болғанда (сілтілік металдармен, электр тогын
қолданатын жұмыстар);
- уақытты үнемдеу мақсатында.
Әрбір демонстрациялық тәжірибе зерттелетін құбылыс сипатына және нақты
оқу-тәрбиелік жұмыстың мақсатына қарай өзіндік ерекшеліктері болады.
Дегенмен, химиялық демонстрациялық эксперимент келесі талаптарға сай болуы
тиіс
- Көрнекілік.
- Қарапайымдылық..
- Сенімділік.
- Қауіпсіздік.
- Демонстрациялық эксперименттің педагогикалық нәтижесі, білімге және
эксперименттік ептілік пен дағдыға әсері экспермиент техникасына
байланысты.
Мұғалім кабинеттегі барлық жабдықтарды және әрбір құралдарды жеке зерттеу
керек, яғни демонмтрциялау техникасын жетілдіруі тиіс. Демонстрациялау
техникасы бұл демонстрцияны дайндау және өткізу кезінде қажетті құрал-
жабдықтар мен аппараттарды қолана білу тәсілдері. Демонстрациялау әдісі –
демонстрацияның әсерлілігін көсететін тәсілдер жиынтығы. Демонстрацияның
әдісі мен техникасы бір-бірімен тығыз байланысты. Сол себепті оларды
көрнекі көрсету экспериментінің технологиясы деп атауға болады.
Демонстрациялық тәжірибені жүргізу кезінде әрбір тәжірибенің орындалу
техникасын, реакивтер сапасын, құрал-жабдықтардың және құбылыстың
оқушыларға жақсы көрінуін, қауіпсіздігін алдын ала тексеру өте маңызды
болып табылады.
Кейде демонстрациялық үстелге екі жабдықты қойған дұрыс: біреуі – толық
құрастырлыған және тәжірибе орындауға дайын күйінде, ал екіншісі -
бөлшектенген түрінде, қолдану барысында оның құрылысын түсіедіру
мақсатында, мысалы Кипп аппараты, тоңазытқыштар және т.б.
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Демонстрациялық эксперимент қай уақытта жүргізіледі?
2. Демонстрациялық экспериментке қандай талаптар қойылады?
3. Оқушы эксперименті дегеніміз не?
4. Оқушы экспериментін өткізу формаларын ата.
5. Оқушы экспериментінің қандай түрлерін білесің?
Пайдаланатын әдебиеттер:
1 Нұғыманұлы И. Химияны оқыту әдістемесі. Алматы, 1993,
Дәріс № 4
Тақырыбы: Химиялық эксперимент түрлері.
Дәріс мақсаты: Химиялық эксперимент түрлері- лабораториялық және
практикалық жұмыс әдістерін түсіндіру
Қарастырылатын сұрақтар:
1. Лабораториялық (зертханалық) тәжірибелер.
2. Практикалық сабақ.
3. Эксперименттік есептер шығару.
Дәрістің мазмұны:
Зертханалық жұмыстар-мақсаты жаңа білім алу, өтілетін оқу материалын
саналы түрде игеру, сондықтан олар жаңа материалды оқып-үйрену
сабақтарында жасалады.
Сарамандық жұмыстар- мектеп бағдарламасында жеке тақырыптар бойынша
міндетті сарамандық сабақ өткізу қарастырылған, олар оқулықтың соңында
берілген. Сарамандық сабақтың мақсаты- химиялық эксперимент жасау,
химиялық реактивтерді қолдана білу арқылы оқушылардың іскерлік дағдыларын
жетілдіре түсу, пысықтай түсу және алған дағдыларын тексеру. Сарамандық
жұмыстар 8-кластан бастап жүйелі түрде жүргіледі. Олардың тізбесі
бағдарламада жеке тақырыптар бойынша берілген.
Эксперименттік есептер шығару- мұның зертханалық тәжірибелер мен
сарамандық сабақтардан негізгі айырмашылығы оқушылар өз беттерінше
орындайды. Зертханалық немесе сарамандық сабақтарды орындағанда оқушылар
мұғалімнің басшылығымен жазба ережелер мен нұсқаларды пайдаланса, ал
эксперименттік есептерді шығарғанда олар әрбір химиялық эксперименттің
әрбір ерекшеліктерін өздері ойлап тауып, белгілі бір жоспарын жасап
орындауы тиіс.
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Лабораториялық жұмыстардың мақсаты.
2. Практикалық сабақтар мақсаты.
3. Қай уақытта эксперименттік есептер шығарылады?
Пайдаланатын әдебиеттер:
1 Нұғыманұлы И. Химияны оқыту әдістемесі. Алматы, 1993
2. А.Мырзабайұлы. Химияны оқыту әдістемесінің педагогикалық
негіздері. Алматы, 2004
Дәріс № 5
Тақырыбы:
Эксперимент есептері Эксперимент есептерінің оқу-тәрбиелік маңызы және
типтері
Дәріс мақсаты:
Қарастырылатын сұрақтар:
1 Эксперимент есептерінің оқу-тәрбиелік маңызы
2 Эксперимент есептерінің типтері
Дәрістің мазмұны:
Химия есептері сан және сапа есептері болып екіге бөлінеді. Сапа
есептерін эксперимент есептері деп те атайды, өйткені оларда сандық
мәліметтер болмайды, химиялық тәжірибелер жасау арқылы шығарылады. Химиядан
білім мен білік қалыптастыруда, оқушылардың алған білімін бақылап,
бағалауда эксперимент есептерінің маңызы зор. Эксперимент есептерін шығару
арқылы оқушылар теориялық білімін баянды етеді, іс жүзінде қолдана білуге
үйретеді. Олар химиялық құрал-жабдықтармен және реактивтермен жұмыс істеу
дағдыларын нығайтып, жетілдіре түседі. Эксперимент есептерін үзбей шешіп,
машықтанғанда оқушылар өздігінен жұмыс істей білуге, ұқыптылыққа, өз ісіне
сын көзімен қарауға үйренеді. Оқушылардың химиядан білім сапасы мен
сарамандық әзірлігі эксперимент есептерін шығару үстінде айқын білінеді.
Сондықтан химиядан мектеп бітіру емтихан билеттерінің бір сұрағы экспермент
есебі түрінде беріледі.
Химияның жаңа бағдарламасы мен оқулықтарында эксперимент есептеріне
бұрынғыдан гөрі көбірек көңіл бөлінген. Оларда жеке тақырыптар бойынша
сарамандық сабақтар, негізінен, экспермент есептері түрінде берілген.
Эксперимент есептері химияны оқыту сарамандығына ХХ ғасырдың отызыншы
жылдары енгізілді.
Эксперимент есептері оқушылардың таным әрекетінің сипатына қарай
бірнеше типтерге бөлінеді. Сапалық және сынақ-тәжірибелік есептердің
типтері:
Сынақ-тәжірибелік есептердің негізгі типтері мынадай:
1. Химиялық құбылыстарды байқау және оны түсіндіру;
2. Заттарды алу;
3. Химиялық заттарды бірінен-бірін ажырата білу;
4. Берілген заттарда қоспаның бар екенін анықтау және затты қоспадан
тазарту;
5. Заттар мен құбылыстарды типтерге және жеке кластарға жатқыза білу;
6. Берілген мөлшердегі ерітінділерді даярлау;
7. Сынақ-тәжірибелік сан есептері;
8. Химиялық аспаптарды пайдалана отырып, шығарылатын есептер.
9. Заттардың өздеріне тән реакцияларын жасау арқылы олардың қасиеті
мен құрамын анықтау.
Солардың мектепте іс жүзінде жиі қолданылатындары: химиялық құбылысты
бақылау және түсіндіру; заттың сапалық құрамын анықтау; затты тани білу;
заттарды алу; заттарды жіктелу белгілерін табу; қоспаның құрамын анықтау
және бөлу; құралдар құрастыру.
Қазіргі қолданылып жүрген бейорганикалық химия оқулығының сегіз
тақырыбында берілген эксперимент есептерін типтерге бөлгенде құбылысты
бақылау және түсіндіруге -6 есеп, заттың сапалық құрамын анықтауға – 5
есеп, затты тани білуге – 15 есеп, заттарды алуға – 17 есеп, заттың жіктелу
белгілері немесе затқа тән реакция жасауға -8 есеп, қоспаның құрамын
анықтауға және бөлуге -6 есеп бар екені байқалды.
Эксперимент есептерін шешу үшін сынау және қателесу, есте қалғаны
бойынша шығару, жорамал жасау, анализ және синтез тәсілдері қолданылады.
Сынау және қателесу тәсілі оқушының білімі жеткіліксіз болғанда
пайдаланылады. Тиісті нәтиже алғанға дейін тәжірибені қайталап жасай
береді. Есептер берілген мәліметтер оқушыға бұрыннан таныс болса, есте
сақталғаны бойынша шығарылады. Берілген мәліметтер толық болмаса, оқушы
алдымен жорамал жасайды, содан соң тәжірибе арқылы оның дұрыс-бұрыстығын
тексереді. Эксперимент есептерін шығарудың ең тиімді кең тараған тәсілі –
анализ және синтез. Оқушы есептің шартын нақтылы талду арқылы шешу жоспарын
жасайды да, соған сәйкес іс-әрекеттерді жүзеге асырады.
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1 Эксперимент есептерінің оқу-тәрбиелік маңызы
2 Эксперимент есептері қандай типтерге жіктеледі?
3 Заттарды алу есептеріне мысал келтір.
4 Заттарды бір-бірінен ажыратып, тану есептеріне мысал келтір
Пайдаланатын әдебиеттер : Нұғыманұлы И. Химияны оқыту әдістемесі. Алматы,
1993
Дәріс № 6
Тақырыбы: Химиялық экспериментті ұйымдастыру.
Дәріс мақсаты: Химиялық экспериментке оқытушының даярлығы.
Дәрістің мазмұны:
Химялық эксперементтің сапасы мен тиімділігі мұғалімнің даярлығы мен
ұйымдастыруына және оқушылардың әзірлігімен, зертханашының көмегіне
байланысты.
Мұғалімнің эксперементке дайындығы оқу-тәрбие үрдісінің міндетімен
анықталады. Химияны оқытудың тиімділігі оқу материалын жоспарлаумен тығыз
байланысты. Жоспарлау процессінде шешілетін міндеттер:
- оқу процессін оптималдау, оқу материалының көлемін анықтау, сабақ
кезіндегі және үй тапсырмасын іріктеу;
- зертханалық жұмыстар мен сарамандық сабақтарға, эксперементтік және
сандық есептер шығаруға уақытты бөлу;
- оқушылардың білімі мен білігін анықтауға;
- материалды қорытындылау мен қайталау;
Химялық эксперемент жоспарланады. Ол үшін оқу жылының басында оқу
бағдарламасының перспективті жоспарында демонстрация, зертханалық
тәжірибе, сарамандық сабақ, эксперементтік есептер шығару кезектілігі
тақырып бойынша белгіленеді. Оқушылар меңгеретін эксперементтік білік
дағдылары, кластан тыс жұмыстар кезінде бағдарламадан тыс орындалатын
эксперементтің түрлері анықталады. Әр сабақты өтпестен бұрын мұғалім оқу
материалына талдау жасайды, эксперементтің өтілетін мерзіміне көңіл
аударады, сол уақытқа дейін қажетті оқу құралдарын, құрал-жабдықтарды
даярлайды. Сабаққа даярлану сабақ типі мен қойылған дидактикалық мақсатына
байланысты. Химялық эксперемент оқушының берік және терең білім алуына
себепші болу үшін, қандай эксперементтік білік дағдыны меңгерту керектігі
белгіленеді. Тәжірибеден алынған нәтижені дәптерге жазу үлгісінде қарастыру
керек (сурет, таблица, реакция теңдеуі).
Күні бұрын әрбір демострациялық эксперементті жасап көру керек, орындау
техникасына жаттығып, реактивтердің сапасына көңіл аудару керек, қажет
жағдайда реактивтерді алмастырып, приборларды түзету керек.
Практикалық сабақ нәтижесі келесі сабақта қорытындыланады. Жақсы жұмыс
ерекше аталып өту керек, әдемі суреттер эпидиаскоп арқылы көрсетіледі,
жалпы өткен қателерді қарастырады, керек деген оқушылардан ауызша сұралады.
Эксперементтік есеп құрастырылғанда мұғалім келесі талаптарды есте сақтауы
керек:
- тапсырма химия курсы бойынша барлық материалдарды қамтуы тиіс;
- тапсырма оқушылардың әр деңгейлі даярлығы мен даму ерекшеліктерін
ескеру керек;
- тапсырмалар білім сапасын арттыру керек;
- тапсырманы орындау уақыты қатаң сақталуы керек;
- тапсырма шарты нақты, анық тұжырымдалған болуы керек;
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Химиялық зксперимент жүргізу үшін оқытушының білімі қандай болу
керек?
2. Химия кабинетінде оқытушының меңгеруге, білуге тиісті білік дағдыларын
ата.
3. Оқытушы химиялық экспериментке дейін не істеуі керек?
4 Х имия кабинеттегі шаруашылықты қалай жүргізу керек
Әдебиет:
1 Н.Н.Нұрахметов және т.б. Химия 8-сынып оқулығы, Алматы, Мектеп, 2004
211-212 беттер.
2 К.М.Жексенбина, Н.Н.Нұрахметов, К.А.Сарманова Химия 8-сынып
әдістемелік нұсқау Алматы, Мектеп, 2004 111, 114, 116 беттер.
3 А.Мырзабай-ұлы. Химияны оқыту әдістемесінің практикумы.
Алматы.: “Рауан”
Дәріс № 7
Тақырыбы Химиялық экспериментті дайындауда және жүргізуде
лаборанттың міндеттері. Қарастырылатын сұрақтар:
Лаборанттың біліктілік сипаттамасы. Зертханашының қажет біліктер мен
дағдылар. Зертханашының сабаққа даярлығы. Лабораториялық шаруашылықты
жүргізу.
Дәріс мазмұны:
Химялық эксперементтің сапасы мен тиімділігі мұғалімнің даярлығы мен
ұйымдастыруына және оқушылардың әзірлігімен, зертханашының көмегіне
байланысты.
Оқытушының негізгі көмекшісі - зертханашы. Зертханашы оқытушы секілді
темір ұстасы, , болатшы, ағаш шебері, қатырма істері бойынша жұмыс
дағдыларын білу қажет. Ең бастысы, әйнек өңдеу, дайын бұйымдарды құрап
жинауға байланысты жұмыстардыбілу қажет.
Зертханашының басты міндеті- керекті құрал- жабдықтарды сабаққа әзірлеп
қою, барлық құралдардың жұмыс істеп тұрғанын қадағалау, сонымен қатар
реактивтер тазалығын кіршіксіз бақылау.
Зертханашы сабаққа қатысып, оқытушыға техникалық көмек көрсете отырып,
демонстрациялық тәжірибеге, лабораторялық тәжірибеге, тәжірибелік есепке
көмектесу және қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Сондай-ақ зертханашы тазалық
пен жинақылықты, қауіпсіздік жағдайын алғашқы көмек көрсету құралдарын
химиялық бөлмеде, зертханады дұрыс сақтауы керек.
Бөлме меңгерушісін атқаратын химия оқытушысы бөлменің күйіне,
зертханашының жұмысына оқу орнының директорына жауап береді
Зертханашы бұл міндеттерді атқару үшін адал нинетті қызметкер болуы
жеткіліксіз, ол үшін ол химиядан жалпы орта білімі болу керек, лаборатория
шаруашылығын жүргізу және техникалық – химиялық тәжірибе жүргізу дағдыларын
білу керек. Зертханшы лабораториялық жұмыстарға тәжірибелік есепке,
практикалық жұмысқа құрғақ заттарды, ерітінділерді дайындайды.
Көбіне зерртхпнпшыларға концентрациялық ерітінділермен көп жұмыс
істеуге тура келеді. Сондықтан, ол тұзды ерітінділерді , қышқылдар мен
сілтілердің массалық үлесі анықталған зат ерітіндісін осымен байланысты
есептерді шығара білу керек. Зертхнашыға көбіне қажет дағдылардың ішінде
келесілері: спирт шамдарын даярлау, шыны тұрбаны өңдеу, (кесу, еріту,
майыстыру, созу) тығындарды кесте бойынша жинау, құрал-жабдықтарды тазалау
т.б.
Зертханашының келесі күнні сабағына дайындалғанда, ең бірінші жұмыстың
жоспарымен танысады. Жоспарда оқытушының және зертханашының анықтаған күні
, сабақ тақырыптың аты, өткізілетін күні, демонстрациялық және зертханалық
тәжірибеде есебінде практикалық сабақ және эксперименталдық есептер
қойылады. Жұмыс жоспарда немесе карточкаларда әрбір химиялық эксперимент
үшін реактивтер мен құрал-жабдықтар қойылады.. Әрбір оқкшының тәжірибе
жасау үшін , зертханашыға сбақта көп күш жұмсау және көп реактивтер мен
құрал-жабдықтарды уақытымен дайындау жүктеледі. Сондықтан мұндай жұмыстарды
ертерек жасау керек. Сабақ басталмастан бұрын реактивтердің сапасын, газ
өткізетін түтіктердің және басқа да құрал-жабдықтардың дұрыс жабдықталғанын
тексеріп алған жөн. Бірінші сабаққа құралдарды зертханашы күні бұрын
дайындайды, ал келесі өткізетін сабақтың барлығына үзіліс кезінде
дайындайды. Зертханашы жұмыс кеезінде оқушының құралдарды жинауы мен
бекітуін, ыдыстарды дұрыс қолдануын, өздерінің жұмыс орындарының таза және
жинақы болларын қадағалайды.
Демонстрациялық тәжірибе өткеннен кейін жиналуына құрылуына
көмектеседі. Техникалық эксперимент кезінде зертханашы мұғалімнің
көмегінсіз өздігінен демонстрация жүргізеді
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1 Химия кабинетінің зертханашысының білімі қандай болу керек?
2 Химия кабинетінің зертханашысының меңгеруге, білуге тиісті білік
дағдыларын ата.
3 Химия кабинетінің зертханашысының химиялық экспериментке дейін не
істеуі керек?
4 Химия кабинеттегі шаруашылықты қалай жүргізу керек
Пайдаланатын әдебиеттер:
1 Вивюрский В.Г. Методика химического эксперимента в школе. Москва, 1983 ж.
(интернет көзі)
2 Т.С.Назарова А.А.Грабецкий т.б Организация работы лаборанта в школьном
кабинете химий. М,Просвищение
3 Что должен знать и уметь лаборант школьного химического кабинете
мақаласын Химия в школе журналы 1991 №3 оқы.
Дәріс № 8
Тақырыбы: Химиялық эксперименттің әдістемесі. Демонстрация
технологиясы.
Қарастырылатын сұрақтар:
1 Демонстрациялық экспериментке даярлану: материалды техникалық
және әдістемелік.
Демонстрациялық тәжірибені жүргізу әдістемесі
Дәрістің мазмұны:
Демонстрациялық эксперимент ең алдымен, оқушыларда заттар,
химиялық құбылыстар және процсстер туралы нақты түсінік, ал содан кейін
химиялық ұғымдарды қалыптастыруда, жаңа тақырыпты талқылау кезінде
жүргізіледі. Ол аз уақыт ішінде химия саласындағы маңызды қорытындыларды
түсінуге, зертханалық тәжірибелерді және жеке жұмыстарды орындап үйретуге
мүмкіндік береді.
Оқушылардың ойы тәжірибелердің орындалуына және нәтижелерін ұғынуға
бағытталады. Егер мұғалім тәжірибені көрсете отырып,оған түсініктеме беріп
отырса, оқушылардың тәжірибеге деген қызығушылығы артар еді. Сол арқылы,
оқушылар тәжірибеге, құбылысты бақылуға назар аударады. Осы кезде
мұғалімнің барлық іс- әрекеті сиқыр тәрізді емес, тәжірибенің маңызды
бөлігі ретінде көрінуі тиіс. Демонстрациялық тәжірибелер зертханалық
құбылыстарды бақылаумен салыстырғанда ұйымдастырылған түрде өтеді.
Дегенмен, демонстрациялар қажетті эксперименталды ептілік пен дағдыны
қалыптастырмайды, сол себепті зертханалық тәжірибелермен, практикалық
жұмыстармен және эксперименттік есептер мен толықтырылып отыруды талап
етеді.
Демонстрациялық эксперименттің педагогикалық
нәтижесі, білімге және эксперименттік ептілік пен дағдыға әсері экспермиент
техникасына байланысты.
Мұғалім кабинеттегі барлық жабдықтарды және әрбір құралдарды жеке зерттеу
керек, яғни демонмтрциялау техникасын жетілдіруі тиіс. Демонстрациялау
техникасы бұл демонстрцияны дайндау және өткізу кезінде қажетті құрал-
жабдықтар мен аппараттарды қолана білу тәсілдері. Демонстрациялау әдісі –
демонстрацияның әсерлілігін көсететін тәсілдер жиынтығы. Демонстрацияның
әдісі мен техникасы бір-бірімен тығыз байланысты. Сол себепті оларды
көрнекі көрсету экспериментінің технологиясы деп атауға болады.
Демонстрациялық тәжірибені жүргізу кезінде әрбір тәжірибенің орындалу
техникасын, реакивтер сапасын, құрал-жабдықтардың және құбылыстың
оқушыларға жақсы көрінуін, қауіпсіздігін алдын ала тексеру өте маңызды
болып табылады.
Кейде демонстрациялық үстелге екі жабдықты қойған дұрыс: біреуі – толық
құрастырлыған және тәжірибе орындауға дайын күйінде, ал екіншісі -
бөлшектенген түрінде, қолдану барысында оның құрылысын түсіедіру
мақсатында, мысалы Кипп аппараты, тоңазытқыштар және т.б.
Демонстрацияға дайындық кезінде назар аударатын жағдай, ең тиімді
әдістемемен жұмыс істеуді таңдап алу керек. Сондықтан күрделі әдістемені
қолданған тиімді болмақ. Ол үшін әрдайым әр түрлі әдістемелік әдебиеттерді
қолданып, тәжірибені жасаудың жаңа әдістемелеріне сүйенген жөн. Оларды
алдымен тексеріп, ал ең тиімдісі оларды сабақта қолдану.
Егер тәжірибенің таңдалып алынған әдісі берілген критерияларды
қанағаттандыра алса, онда оны оқу процесіне қолдануға болады.
Аталған критериялар бойынша демонстрация анализі мәнерлі (мағыналы) және
айқын мынандай ұйғарымдар жасайды.
1. көрсетілген құбылысты немесе процесті анықтау
2. көрсетілетін құбылыстың мағыналығын анықтау
3. құралдардың немесе прибордың бөлшектерін анықтау
4. қажетті реактивтерді жинау
Содан соң приборлардың техникалық қауіпсіздікке сай келуін, сонымен бірге
көрнекіліктер тексеріледі; демонстрацияның оқушыларға ұнамды жақтары
қарастырылады. Соңынан демонстрациялық үстелдегі реактивтер мен
приборлардың сәйкесінше орналасуы тексеріледі.
Дидактикалық есептерді шешу әдістеріне байланысты демонстрациялық
тәжіребелерді мынандай топтарға бөлуге болады.
а) заттардың қасиеттерін зерттеу
б) заттарды алу
в) химиялық түсініктерге, заңдылықтарға, теорияларға негіздеп
құбылыстарды зеттеу
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Демонстрациялық экспериментке қандай талаптар қойылады?
2. Демонстрациялық экспериментке материалдық, техникалық даярлануды
түсіндір.
3. Демонстрациялық экспериментке әдістемелік даярлануды түсіндір.
4. Демонстрациялық эксперимент жүргізу әдістемесін талда.
Пайдаланатын әдебиеттер:
1 Вивюрский В.Г. Методика химического эксперимента в школе.
Москва, 1983 ж. (интернет көзі)
2 И.Нұғманұлы ХОӘ
Дәріс № 9
Тақырыбы: Химиялық эксперимент әдістемесі.
Дәріс мақсаты: Студенттерді мектепте оқушы эксперименті-
сарамандық сабақтар мен зертханалық тәжірибелерді ұйымдастыру және
өткізу әдістемесімен таныстыру.
Қарастырылатын сұрақтар:
Зертханалық тәжірибелерді орындау әдістемесі.
Сарамандық сабақтарды жүргізу әдістемесі.
Дәрістің мазмұны:
Көрсетілімді тәжірибелер қаншама түсінікті көрнекі болғанымен, оқушылардың
өздері жасаған тәжірибесіне жетпейді. Зертханалық жұмысты оқушылар сабақ
үстінде мұғалімнің нұсқауы бойынша оқулықтағы тәжірибе сипаттамасына сәйкес
немесе ауызша түсіндіру, жазбаша нұсқауды пайдалана отырып орындайды.
Сондықтан да оқушылар өздері жасайтын тәжірибені мақсатын анық білулері
керек. Зертханалық жұмысты оқушылар жеке немесе топ бойынша орындауына
сәйкес нұсқаулар берілуі керек.
Кейде оқулық мәтінінде арнай көрсетілген зертханалық тәжірибелерді ғана
зертханалық жұмыс деп есептеуге болмайды.
Көрсетілімді тәжірибе ретінде көрсетілген бірқатар жұмыстарды да мұғалім
зертханалық тәжірибе ретінде өткізе алады. Зертханалық жұмыстарда сыныптың
ауасын ластайтын жұмыстар болмауы керек, әрдайым техника қауіпсіздігіне
көңіл аударып отырылады.
Мектеп бағдарламасында жеке тақырыптар бойынша міндетті сарамандық сабақ
өткізу қарастырылған, олар оқулықтың соңында берілген.
Әрбір сарамандық сабақтың мазмұнын жоспарлағанда мұғалім бағдарламаға
сәйкес оқушыларға берілетін сынақ тәжірибелік дағдылардың түрлерін еске
алуы керек және оқушылар қандай жаңа білім алатынын, сол сабақта қандай
сарамандық дағдылар үйретіліп, жетілдіре түсетінін алдын ала белгілеуі
қажет.
Сарамандық сабақ бағдарламасын ойдағыдай орындауы үшін оқушылар
реактивтердің, ыдыстар мен көмекші құрал-жабдықтардың қажетті түрлерімен
қамтамасыз етілуі керек.
Сарамандық сабақты жақсы өткізудің негізгі шарты оған алдын ала дайындық
жасау. Сарамандық сабақ өткізуді: жұмыстың сипаттамасын оқулықтан оқуға
тапсырма беру, алда болатын мақсатын білу, белгіленген жаттығуларды
(мысалы, реакциялар теңдеуін жазу) орындау, қажетті жағдайда аспаптың
суретін салу, есеп берудің сызбанұсқасын дайындау. Сарамандық жұмыс есебін
беруге жазуға оқушылардың арнайы дәптері болады, оған мұғалім сабақтан
кейін тексеріп баға қояды, кемшіліктері көрсетіледі. Оның мынадай үлгіде
жасауға болады:
Тәжірибенің Қандай зат Не істелді, Не байқалды Қорытынды
типі, № алынады бақылау (тұнба, газ) түсінік,
жылу, т.б. реакция
теңдеулері
Тәжірибелерді орындағанда кеткен қателерді келесі сабақта
талқылау керек. Кейбір оқушыларға демонстрациялық үстелде
сарамандық жұмыстың тәжірибелерін қайта орындау тапсырылады. Оның
қорытындысын бүкіл сынып болып талқылайды.
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Оқушылар экспериментінің түрлерін атап, мақсатын белгіле.
2. Зертханалық тәжірибелерді орындау техникасы.
3. Практикалық жұмысты жүргізу техникасы.
4. Мұғалім оқушылардың практикалық білік дағдыларын қалай тексереді?
Пайдаланатын әдебиеттер :
1.Вивюрский В.Г. Методика химического эксперимента в школе. Москва,
1983 ж.
2. И.Нұғманұлы Химияны оқыту әдістемесі 4 тарау, 47-48 беттер.
Дәріс № 10
Тақырыбы: Химиялық эксперименттің әдістемесі. Эксперименттік есептерді
шешу.
Дәріс мақсаты: Эксперименттік есептердің орны мен шығару
әдістемтаныстыру
Қарастырылатын сұрақтар:
Эксперимент есептерін шешу тәсілдері.
Эксперименттік есептердің орны мен шығару әдістемесі.
Дәрістің мазмұны:
Эксперимент есептерінің орны және шығарту әдістемесі
Эксперимент есептерін шешу үшін сынау және қателесу, есте қалғаны
бойынша шығару, жорамал жасау, анализ және синтез тәсілдері қолданылады.
Химияның бағдарламасы мен оқулықтарында эксперимент есептерінің типерін
енгізу реті көрсетілмеген. Оны мұғалімнің өзі анықтайды.
Озат мұғалімдердің тәжірибесінде эксперимент есептерін енгізу оттегі
тақырыбынан басталады. Алғашқыда оттегін алу, оттегін жинайтын құрал
құрастыру, оттегін анықтауға байланысты қарапайым есептер шығарылады.
Сутегі тақырыбын өткенде есептердің мазмұны кеңейіп, жаңадан затқа тән
реакцияны жасау, тұз алу, қоспаның құрамын анықтау және бөлу есептері
қосылады.
Заттар мен байланысты эксперимент есептерін шығарудың мысалдары
Заттарды алу есептері. Эксперимент есептерінің ең жиі кездесетін типі.
Мазмұнына қарай бірнеше түрлі болады:
а) берілген бастапқы заттардан бір зат алу, мысалы: Мыс (ІІ) оксиді, су,
мыс сульфаты және натрий гидроксиді берілген. Мыс гидроксидін алып,
қоспадан бөліңдер;
ә) бастапқы заттары көрсетілмеген жағдайда заттарды алу, мысалы: Мырыш
хлоридін мүмкін болған тәсілдермен алыңдар;
б) заттарды аралық өнім арқылы жанама жолмен алу, мысалы: Темір (ІІІ)
хлоридінен темір (ІІІ) оксидін алыңдар.
Эксперимент есебінің шешуін келтірейік. Бұл есептің шартында оқушы
білімінің тиянақтылығын бақылауға арналған артық мәліметтері бар. Олардың
байыбына бармаған оқушы гидроксидтер негіздік оксидтерден алынады деген
жалпы заңдылыққа (генетикалық байланысқа) сүйеніп реакция теңдеуін жазады,
тәжірибе жасайды. Сынау арқылы немесе сыртқы белгілеріне қарап жаңа заттың
түзілмегеніне көзі жетеді. Бұл арада оқушы жалпы мен жекенің арасындағы
байланысты нақтылы түсінбегендіктен, жекенің ерекшелігін ескермей, қатеге
ұрынды есептерді сынау және қателесу тәсілі бойынша шығаруға талаптанады.
Логикалық жағынан түзу жүргізілген ойлау процесі басқаша жүзеге асады.
Мыс (ІІ) оксидіне ерімейтін негіз сәйкес келеді, демек, оны оксидке қосу
арқылы алу мүмкін емес. Қалған екі зат мыс (ІІ) сульфаты мен натрий
сілтісінің арасында алмасу реакциясы жүріп, ерімейтін негіз тұнбаға түседі:
CuSO4 + 2NaOH → Cu(OH)2 ↓ + Na2SO4
Түзілген жаңа тұз – натрий сульфаты ерітіндіде жүреді. Мыс (ІІ)
гидроксидін ерітіндіден бөлу үшін қағаз сүзгіден өткіземіз. Алынған тұнбаны
сорғыш қағазбен құрғатып, ауада кептіреміз.
Берілген есепті шешу атом-молекулалық теория тұрғысынан талқыланды.
Электролиттік диссоциациялану теориясы өтілген соң заттарды алу иондар
алмасу арқылы түсіндіріледі. Келтірілген теңдеулерден басқа толық және
қысқа иондық теңдеулер түрінде жазылады. Жоғары кластарда оқушы реакцияның
нақты мәнін көрсететін қысқартылған теңдеуді жазса, жеткілікті. Мыс (ІІ)
гидорксидін алу үшін ерітіндіде мыс (ІІ) катионы мен аниондары болуы керек:
Cu2++ 2OH- → Cu(OH)2 ↓
Заттың сапалық құрамын анықтау. Бұл заттың құрамына кіретін элементтердің
атомдары және атомдар тобын табу үшін шығарылады. Әр атомды және ионды ашып
табатын кілті – химия тілімен айтқанда реактиві. Заттың сапалық құрамы
қосылыстағы металл атомдары жалынның түсін бояу немесе тұнбаға түсіру
арқылы анықталады. Мәселен, түссіз жалынды натрий-сары, калий – күлгін,
кальций – қызыл, мыс – жасыл түске бояйды. Алюминий катионы – ақ тұнба,
Ғе2+ - жасыл, Ғе3+ - қызыл қоңыр тұнба түзеді. Барийді күкірт қышқылы және
оның тұздары, қалған төрт катионды сілті арқылы, дәлірек айтқанда гидроксид
иондар арқылы ашады.
Аниондар, көбінесе, қышқыл қалдықтары түрінде кездеседі, оларды
анықтайтын реактивтер кестеде келтірілді.
Орта мектепте кездесетін эксперимент есептерін шешу үшін реактивтерді
білу керек.
2-есеп. Алюминий хлоридінің сапалық құрамын анықтаңдар:
Шешуі: Алюминий хлоридінің формуласы – AlCl3, оның құрамына алюминий және
хлор элементтерінің атомдары кіреді, тұздар класына жатады.
Алюминийдің бар екенін дәлелдеу үшін тұздың ерітіндісіне сілтінің аз
мөлшерін құямыз, ақ тұнба түзілуі тиіс:
AlCl3 + 3КОН → Al(ОН)3 + 3КСІ
Тұздың екінші бөлігі – хлорсутек қышқылының қалдығы, оны анықтау үшін
күміс нитратының ерітіндісін құямыз.
Келтірілген реактивтер заттарды бір-бірінен айырып тану үшін де
пайдаланылады.
3 есеп. Қатты заттар салынып, нөмірленге пробиркалардың қайсысында натрий
хлориді, натрий иодиді, натрий бромиді және натрий карбонаты бар екенін
анықтаңдар.
Шешуі: Оқушы бұл есепті мына ретпен шығара алады:
1. Берілген заттардың химиялық формулаларын жазу;
2. Формулаларына қарағанда заттар тұздар класына жатады, катиондары
бірдей, қышқыл қалдықтарын анықтау керек;
3. Қышқыл қалдықтарының реактивтері: СІ- – AgNO3, Br- -, J- - хлор суы
немесе бром суы, СО32- - қышқыл.
4. Тұздар мен реактивтердің арасында жүруі мүмкін реакцияларды кестеге
жазу:
Берілген Реактивтері
заттар
AgNO3 НСІ хлор суы бром суы
NaCl Ақ тұнба - -
NaBr Сары тұнба - Сарғыш түс
NaJ Сары тұнба - Қызыл қоңыр Қызыл қоңыр
Na2CO3 Ақ тұнба газ түс түс
5 Кестеге қарап анализдің ретін анықтау. Сынауды алдымен күміс нитратымен
жүргізсе, төрт пробиркада тұнда түседі, әр пробиркада не бар екені нақтылы
анықталмайды. Сондықтан сынақты басқа реактивтен, мәселен, тұз қышқылынан
бастаған дұрыс. Газ бөлінген пробиркада карбонат болғаны.
Na2CO3 + 2HCl → 2NaCl +Н2О +СО2
Екінші сынауды бром суымен жүргізген тиімді, иодиді бар пробиркада
иодтың қызыл қоңыр түсі білінеді, оны крахмал арқылы анықтайды.
2NaІ + Br2 → 2NaBr + J2
Үшінші сынау хлор суымен жасалады. Қалған екі пробиркада бромидтің бар
екені ерітінді түсінің өзгеруінен байқалады:
2NaBr+ СІ2 → 2NaСІ+ Br2
Бірінші сынау хлор суы немесе бром суымен басталуы мүмкін. Онда келесі
сынаулар басқаша жүзеге асады.
Ажыратып тану есептерін шығарғанда салыстыру, қарама-қарсы қою, анализ
және синтез, индукция және дедукция, ойлау әрекеттері жүзеге асады,
оқушының логикалық ойлауын дамытуға жәрдемдеседі.
Сапалық құрамын анықтау және ажыратып тану есептері затқа тән
реакцияларды жүргізу арқылы шығарылады, оларды кейде сапалық реакциялар деп
атайды. Затқа тән реакцияларды жасау есептерінің мысалдары: көміртегі (ІV)
оксидіне тән реакцияларды жасаңдар, мыс сульфатына тән реакцияларды
жасаңдар. Мұндай есептерді шығару үшін заттың қай класқа жататынын тауып,
сол кластың өкілдеріне тән жалпы қасиеттерді және берілген заттың ерекше
қасиеттерін ескеру қажет.
Көміртегі (ІV) оксиді қышқылдық оксид, демек ол: а) сілтімен ә)
негіздік оксидпен б) сумен әрекеттесе алады. Бұл жорамал тәжірибе арқылы
тексеріліп, реакция теңдеулері жазылады.
Қоспаның құрамын анықтау және бөлу. Заттар таза күйінде сирек
кездеседі. Оларды қоспаның құрамын тауып, тазартуға тура келеді. Мысалы:
Техникалық ас тұзында сульфаттың қосымшасы болатынын қалай анықтайды?,
Мырыш хлоридін мыс (ІІ) хлориді мен қорғасын (ІІ) хлоридінің
қосымшаларынан қалай тазартады?.
Соңғы есептің шешуі. Есептің шартына қарағанда мыс және қорғасын
металлдарының атомдарынан құтылу керек. Бұл металдар – активтік қатарда
мырыштан кейін орналасқан активтілігі төмен металдар. Оларды мырыш арқылы
ығыстырып, тұнбаға түсіруге және тұнбаны сүзіп тазартуға болады. Қоспаны
толық тазарту үшін мырышты артық мөлшерде алу керек. Осындай теориялық
талқылаудан кейін тәжірибелер жасалады
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Эксперимент есептері қандай типтерге жіктеледі?
2. Заттарды алу есептеріне мысал келтір.
3. Заттарды бір-бірінен ажыратып, тану есептеріне мысал келтір.
4. Эксперимент есептерін шешу және қорытындысын шығару қалай жүзеге
асады?
5. Эксперимент есептерін шешуге байланысты қалыптасатын біліктер мен
дағдыларды санап шығыңдар.
Пайдаланатын әдебиеттер:
1 Вивюрский В.Г. Методика химического эксперимента в школе. Москва,
1983 ж. (интернет көзі)
2 И.Нұғманұлы Химияны оқыту әдістемесі 50-59 бет
Дәріс № 11
Тақырыбы: Химиялық эксперименттің әдістемесі. Ойша эксперимент.
Проблемалық оқытудағы химиялық эксперимент.
Дәріс мақсаты: Проблемалық және ойша эксперимент туралы мағлұмат
беру және оларды өткізу туралы әдістемесімен түсіндіру.
Қарастырылатын сұрақтар:
Ойша эксперимент жүргізу әдістемесі.
Проблемалық эксперимент әдістемесі.
Проблемалық экспериментке қойылатын талаптар.
Дәрістің мазмұны:
Орта білім беретін мекемелерде химияны оқыту процесінде мұғалімдер ойша
экспериментін сирек қолданылады.
Ойша экспериментін ережеге сай абстрактілі ойлауы дамыған жасы үлкен
оқушылармен жүргізген жақсы. Олар анализ, синтез салыстыру, абстракция және
т.б. ойлау операцияларын меңгерген және шын эксперимент жүргізуге
қабілетті.
Оқушылардың ойлау экспериментін шешу білігі қалыптасқан соң оны ұжымдық
түрде топ бойынша немесе бөлек оқушылардың орындауын тапсырады. Кейде оны
үй тапсырмасы ретінде қолдануға болады.
Мысалдан көрініп тұрғандай ой эксперименті жеке ой эксперименті мен нақты
эксперименттен тұрады. Біріншісі өте аз уақытты керек етеді, әсіресе, егер
оны сабақтарда жиі қолданса, және сыныптағы барлық оқушылардың абстрактілі
ойлау қабілеттері дамыған. Екіншісі нақты эксперименттің орындалу уақыты
оқушылардың игерген біліктері мен дағдыларының игерілген деңгейіне
байланысты. Мұнымен қатар оқушылардың даму дәрежесі мен дайындық
деңгейлеріне байланысты, сонымен қатар сабақтың дидактикалық мақсатына
тәуелді түрде ой экспериментін сабақтың барлық сатысында фронтальді түрде
немесе жұмыстың индивидуалды түрде өткізуге болады.
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Ойша эксперименті қашан және қай класта жүргізуге болады?
2. Ойша экспериментінің маңызы қандай?
3. Ойша экспериментке мысал келтір.
4. Проблемалық ситуация дегенге қалай түсінесің, ол қандай жағдайда
туады?
5. Проблемалық экспериментке мысал келтір.
Пайдаланатын әдебиеттер :
1.Вивюрский В.Г. Методика химического эксперимента в
школе. Москва, 1983 ж. (интернет көзі)
Дәріс № 12
Тақырыбы: Эксперименттік білікті және дағдыны қалыптастыру әдістемесі.
Эксперименттік білік пен дағдының классификациясы.
Дәріс мақсаты: Студенттерге эксперименттік білік дағдылардың
жіктелуін айтып, дағдылардың мазмұнын түсіндіру
Қарастырылатын сұрақтар:
Эксперименттік білік, дағдының жіктелуі: ұйымдастырушылық,
техникалық, өлшегіштік, интеллектуалды, конструкторлық.
Эксперименттік білік, дағды деңгейлері, оларға сипаттама.
.Дәрістің мазмұны:
Эксперименттік білік дағды лабораториялық жұмыстар және практикалық
сабақтар кезінде қалыптасады. Химияны оқу кезінде қалыптасатын білік
дағдыларды 5 топқа бөлуге болады:
• Ұйымдастырушылық
• Техникалық
• Өлшегіштік
• Интеллектуалды
• Конструкторлық
Осылардың әрқайсысы мазмұнына сай тағы да топталады. Эксперименттік білік
дағдыны меңгеру мүмкіндігіне қарай үш деңгейге бөлінеді.
Өзін- өзі тексеретін сұрақтар:
1. Эксперименттік білік дағды неше топқа жіктеледі?
2. Ұйымдастырушылық білік дағдыға мысал келтір.
3. Техникалық білік дағдыға мысал келтір.
4. Өлшегіштік білік дағдыға мысал келтір.
5. Интеллектуалды білік дағдыға мысал келтір.
6. рукторлық білік дағдыға мысал келтір.
7. Білік дағдының дейгейлерін ата.
Пайдаланатын әдебиеттер :
1.Вивюрский В.Г. Методика химического эксперимента в школе.
Москва, 1983 ж. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz