Бесінші бағытымыз - қолданбалы экология

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Практикалық сабақтың тақырыбы №1

Тұрақты даму түсінігі. Экологияның қазіргі құрылымы: аутэкология, демэкология, синэкология

Пәннің оқыту нәтижелері: студенттерді қазіргі өркениеттің мәселелерін түсіндіре алады; тірі заттардың, түрлі экожүйелердің, жалпы биосфера және оның тұрақтылығының негізгі заңдылықтарын зерттей алады; табиғатты пайдалану қарқындылығының жағдайында адамның шаруашылық қызметінің экологиялық салдары туралы білімін пайдалана алады;

Жоспары:

Тұрақты даму түсінігі.
Экологияның қазіргі құрылымы: аутэкология, демэкология, синэкология

Практикалық сабақтың мазмұны: Тұрақты даму ұғымының мағынасы «болашақ ұрпақтың өз қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндігіне қауіп төндірмей, қазіргі ұрпақтың қажеттіліктерін қанағаттандыру».

Тұрақты даму - мемлекеттің қоршаған ортаға зиян келтірусіз әлеуметтік-экономикалық дамуы. Адамзат қоғамының табиғат пен қарым-қатынасы қазіргі заманның ең маңызды проблемаларының біріне айналды. Адам жерде пайда болған кезден бастап оның биосфераға тигізетін әсері үнемі үдеп отырады. Бірақ тек индустриалдық қоғам және демографиялық жарылыс жағдайында ғана адам әрекетінің жағымсыз зардаптары ғаламдық сипатқа ие болды. Қоршаған орта бұған дейін ешқашан байқалмаған қарқынмен ластанып жатыр. Энергетикалық және минералдық ресурстардың сарқылу үрдісі байқала бастады. Антропогендік әрекеттің саналуан түрлері жануарлар мен өсімдіктердің көптеген түрлерінің тікелей немесе жанама түрде жойылуына әкеліп соқты. Табиғи ортаның химиялық ластануы, радиациялық жағдай, азық-түлік пен ауыз судың сапасының нашарлауы және т. б. халықтың денсаулығының нашарлауына әкеліп соқты. Бірқатар ғаламдық экологиялық проблемалар пайда болды: жылыжай эффекті, озон қабатының жұқаруы, Әлемдік мұхиттың ластануы, шөлдену және т. б. Экономиканың экстенсивті дамуына байланысты экологиялық жағдай Қазақстанда да күрт нашарлады: Арал экожүйесінің бұзылуы, Каспий маңында және Шығыс Қазақстандағы қолайсыз экологиялық жағдай; Семей сынақ алаңына іргелес жатқан территориялар, топырақтың құнарсыздануы және т. т. Ал экологияның тұрақтануы, экологияның дамуы, экологияның қалпына келтірілуінің барлығы ол экономиканың дамуымен, саясаттың дамуымен байланысты екенін естен шығарып алдық. Алайда, Қазақстанның қазіргі экологиялық жағдайлары мәз емес екені мәлім. Ол жағдайлар, тұтастай қарағанда, бүкіл республиканың ұлттық қауіпсіздігіне қатер төндіріп, жалпы дамуға кедергі келтіріп отырғаны да аян. Нарықтық экономикадағы табиғи ресурстардың үлес салмағының азаюы, олардың ысырабының молаюы орын алуда. Ішкі өнімнің өсуі қалдықтардың көбеюіне соқтырып, олар қоршаған ортаны ластауда. Қазіргі есеп бойынша, ел аумағының 75 пайызға жуыға экологиялық тұрақсыздыққа тап болып отыр. Табиғаттың жұтаңдануынан жарамсыз жерлер көбейіп жатыр. Ластанулар мен қалдықтардан бөлінетін улы заттар табиғи отраға әсер етіп, халықтың денсаулығына зиян келтіруде. Осы жағдайлар Президент Тұжырымдамасында экология дамуын тұрақтандырудың қажет екенін дәлелдеуге негіз болған.

Бірқатар уақытқа дейін, Ле-Шателье принципіне сәйкес, адамның қоршаған ортаға әсері биосферадағы өтіп жатқан процестер нәтижесінде жұмсартылып келді. Бірақ қазіргі кезде антропогендік өзгерістер планетаның барлық дерлік экожүйелерінен байқалады, атмосфераның газдық құрамы, жердің энергетикалық балансы өзгереді. Бұл адамның әрекеті табиғатпен қарама-қайшылыққа түсіп, «биосфера-адамзат» жүйесі барған сайын тепе-теңдік күйден ауытқып бара жатыр деген сөз, нәтижесінде әлемнің көптеген аймақтарында табиғаттың динамикалық тепе-теңдігі бұзылады. Барлығы жинала келіп қазіргі биосфераның жағдайының нашарлауына, адамның денсаулығы мен рухани дүниесінің бұзылуына себепші болады. Мәселені табиғи тепе-теңдікті қалпына келтіру нәтижесінде шешуге болар еді, бірақ бұл өте күрделі, әлемде теңдесі жоқ қиын мәселе, ол 1992 жылы Рио-де-Жанейрода күн тәртібіне қойылып, сонда Тұрақты даму тұжырымдамасына қол қойылып, бекітілді. Ғаламдық «қоғам - табиғат» жүйесіндегі тұрақты даму - әртүрлі деңгейдегі әлеуметтік-экологиялық жүйелерде динамикалық тепе-теңдікті сақтау болып табылады. Адамзат осыны неғұрлым ертерек түсініп осы жолға түссе, оның Жер бетінде тірі қалу мүмкіншілігінде соғұрлым жағары болмақ. Бұл жолда мазмұны мен болмысы әрбір жеке тұлғаның экологиялық дүниетанымын қалыптастыру болып табылатын экологиялық сауаттылық шешуші рөлге ие болады және оның негізін «Экология және тұрақты даму» пәні құрайды.

Экологияның қазіргі құрылымы: аутэкология, демэкология, синэкология. Аутэкология (грек. autos - өзі, жеке-дара және oikos - тұрғын үй, мекен жай) - экология ғылымының бір саласы. Аутэкология бір түрге жататын жеке-дара организмдердің (саңырауқұлақтардың, өсімдіктердің, ұсақ жәндіктердің, жануарлардың) немесе олардың таралымының тіршілік ететін ортамен қарым-қатынасын, әр түрлі сыртқы факторларға төзімділігін, сол ортаға физиологиялық және морфологиялық жағынан бейімделушілігін зерттейді. Сондай-ақ аутэкологияда өсімдіктердің тіршілік ерекшеліктері мен жануарлардың мінез-құлқы, олардың жеке түр саны және биомассасының өзгеруі де бақыланады.

Қоршаған ортаға адамнан тәуелсіз Жерде пайда болған табиғи орта мен адам қолымен жасалған техногенді орта кіреді. Аутэкологияның міндеті - түрлердің алуан түрлі экологиялық жағдайларға (ылғалдану режиміне, жоғары және төмен температураларға, топырақтың сортаңдануына (өсімдік үшін), т. б. ) физиологиялық, морфологиялық және т. б. бейімдіктерін анықтау. Соңғы жылдары аутэкологияда жаңа міндет пайда болды. Бұл міндет бойынша аутэкология орта ластануының әсеріне организмнің жауап қайтару тетіктерін қоса зерттейді. Аутэкология алғашқы рет экологияның жеке бөлімі ретінде ІІІ Халықаралық ботаникалық конгресте (1910 ж. ) қабылданды. IV Халықаралық экологиялық конгресте (Ұлыбритания, 1994 ж. ) аутэкология тақырыбына арналған бірнеше баяндамалар жасалды.

Демэкология - Популяциялар экологиясы - бір түрді дарақтардың табиғи топтамаларын, яғни популяцияларды (популяциялар, ішкі популяциялық таптар мен олардың өзара қатынасы қалыптасатын жағдайларыды, популяция санының динамикасын, дене құрылысын) зерттейтін экология бөлімі.

Популяция (лат. рopulus - халық, тұрғын халық) - белгілі бір кеңістікте генетикалық жүйе түзетін, бір түрге жататын және көбеюі арқылы өзін-өзі жаңғыртып отыратын организмдер тобы.

Популяция терминін 1903 жылы Дания биологы В. Иогансен (1857-1927) енгізді. Эволюция заңдылықтарын, түрлердің пайда болуын зерттейтін ғылымдар популяцияны микроэволюциялық процестің ең шағын бірлігі ретінде қарастырса, ал экологтар популяцияны түр аралық әсерлесу мен өнімділік тұрғысынан зерттейді. Популяцияны зерттеудегі микроэволюциялық, генетикалық, экологиялық бағыттарды біріктіретін биологияның жаңа саласы - популяциялық биология қалыптасты. Жойылып кету қаупі төнген түрлерді сақтап қалу, зиянды түрлердің санын тежеу, экожүйе құрамына жаңа түрлерді енгізуде (интродукция) популяцияны зерттеудің маңызы зор.

Синэкология (бірлестік экологиясы) - популяцияның, табиғи бірлестіктердің және экожүйенің бір-бірімен өзара және қоршаған ортамен қарым-қатынасын зерттейтін экология бөлімі. Синэкология Брюссельде өткен ІІІ Халықаралық ботаникалық конгресте (1910) экологияның жеке бөлімі ретінде танылды. Синэкология қазіргі фитоценология ғылымының баламасы ретінде қолданылады. Кейіннен синэкологияның зерттейтін нысандарының құрамына микроорганизмдер, саңырауқұлақтар және жануарлар жатқызылды. Қазіргі кезде синэкология биоэкологияның бір саласы деп қарастырылады. Бұл терминді алғаш рет ұсынған швейцариялық ботаник К. Шретер болды. Синэкологияның қалыптасуына даниялық гидробиолог К. Мебиустың (1825-1908) Солтүстік теңіздің таяз жағалауын мекендейтін устрица ұлуларының тіршілігін жан-жақты зерттеуі үлкен әсер етті. Ол устирца ұлуларының тіршілік әрекетіне судың тұздылығы, температурасы, мекен ететін ортасы, сондай-ақ ұлулармен бірге тіршілік ететін басқа да организмдердің бір-біріне әсері туралы қорытынды жасай отырып, ондай табиғи бірлестікті «biocenosis» деп атауды ұсынды. Қазіргі уақытта синэкология табиғи бірлестіктердегі энергия алмасу, қоректік тізбек, кеңістік пен уақытқа тікелей қатысы бар биологиялық сан алуан тіршілік, биогенді элементтердің айналымы, эволюциясы, организмдердің бір-бірімен қарым-қатынасы, табиғи бірлестіктерді басқару, т. б. көптеген мәселелерді зерттейді.

Қазіргі экологияның бағыттарын біз ресей ғалымы Реймерс ұсынған (1994 жылы) жіктеме бойынша қарастырамыз.

Реймерске сәйкес бірінші бағытымыз - динамикалық экология - тірі организмдердің байланысын, заңдылықтарын динамикалық-эволюциялық тұрғыда зерттейді. Екінші - талдамалық (аналитикалық) экология - тірі организмдердің байланысын, заңдылықтарын талдамалық тұрғыдан зерттейді. Бұл екі бағыт барлық ғылымдарда міндетті түрде болады. Ал келесі бағыттар нақтылы экологияның бағыттары.

Үшінші бағытымыз - жалпы экология немесе кейбір әдебиеттерде оны биоэкология деп те айтады. Төртінші бағытымыз - геоэкология экологиялық жүйелерді биосфералық деңгейде қарастырады. Құрлық пен дүниежүзілік мұхиттардағы экожүйелер, ондағы қарым-қатынастар мен байланыстар, географиялық ландшафттар бойынша экожүйелердің құрылымы, бірлестіктері, тұрақтылығы, кеңістік пен уақытқа қатысты өзгеруі, экожүйелер өнімділігі, агро және антропогендік экожүйелер, олардың практикалық маңызы туралы зерттеулер жиынтығы. Бесінші бағытымыз - қолданбалы экология. Өндірісте, ауыл-шаруашылықта қандай сала дами бастайды, экологияда да сондай бағытша пайда болады. Олар өндірістік, технологиялық, ауыл-шаруашылық, медициналық, химиялық, инженерлік, геохимиялық т. б.

Алтыншы бағытымыз - әлеуметтік экология - экологиялық мәдениет, этика, моральды парасаттандыру, адамдардың экологиялық құқын және этноэкологиялық проблемаларды жан-жақты зерттейді. Бұл соңғы онжылдықтарда пайда болған. Бірақ оған қарамастан үш бағытшасы бар: қоғам экологиясы, жеке тұлға және этноэкология.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.