Сабақтас құқықтың пайда болуы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ КАСПИЙ ӨҢІРІНІҢ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ЖОҒАРЫ КОЛЛЕДЖІ
Тіркеу нөмірі №___________ Бөлімі: Экономика және құқықтану
___________ 2021 жыл Мамандығы: 0201000 Құқықтану
Тобы: 71
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні: Азаматтық құқық
Тақырыбы: Азаматтық заңнамаға сәйкес сабақтас құқық және оның обьектілерін зерттеу
Орындаған: _________________________
Жетекші: _________________________ З.А.Дюсенова
Кафедра меңгерушісі: ___________________ Ш.С.Жусупова
Бөлім меңгерушісі: ______________________ Н.Х.Кабдирова
Атырау, 2021 ж
0201000 Құқықтану - 71 тобы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1. ОТБАСЫ ТАРБИЕСІНІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Отбасы тарбиесі түсінігі
1.2 Қазақ отбасы тәрбиесінің ерекшеліктері
2. ОТБАСЫ ТАРБИЕСІНДЕГІ АТА АНА ҮЛГІ ӨНЕГЕСІ
2.1 Балаға ата ана үлгі өнегесінің рөлі
2.2 Ата ананың міндеті мен жауапкершілігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың тақырыбы сабақтас құқаққа арналған. Сабақтас құқық интеллектуалдық меншік құқығының объктілерінің бірі болып табылады.
Сабақтас құқықтар - орындаушының, фонограмма жасаушының, эфирлiк және кәбiлдiк хабар тарату ұйымының мүлiктiк құқықтары және орындаушының жеке мүлiктiк емес құқытары. Сабақтас құқықтар қойылымдарға, орындаушылыққа, фонограммаларға, эфирлік және кабельдік хабар таратушы ұйымдардың хабарларына, олардың мақсатына, мазмұны мен маңызына, сондай-ақ олардың көрсетілу әдістері мен нысандарына қарамастан қолданылады. Сабақтас құқықтың субьектісі болып, тікелей және кабельдік хабарлау ұйымдарының әуенжазба өндірушілері мен орындаушылары болып табылады. Сабақтас құқықтар қойылымдарға, орындаушылықтарға, фонограммаларға, эфирлiк және кабельдiк хабар тарату ұйымдарының хабарларына олардың мақсатына, мазмұны мен сапасына, сондай-ақ жеткiзiлу әдiсi мен нысанына қарамастан қолданылады.
Бұл жұмыс сабақтас құқық мәселелеріне арналған. Оның мақсаты-сабақтас құқықтың сұрақтары халықаралық құқықтың деңгейінде және әртүрлі елдердің ұлттық заңнамаларында қалай шешілетінін көрсету, сабақтас құқықтың түсінігін беру және қағидаларын қарастыру, сабақтас құқықтың объектілері мен субъектілерін қарастыру болып табылады.
Курстық жұмысымның құрылымы кіріспе, екі бөлімнен және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Курстық жұмысымның міндеті:
Интелектуалдық меншік құқығы ұғымын түсіндіру;
Сабақтас құқық түсінігі туралы толықтай білу;
Сабақтас құқық обьектісі мен субьектісін зерттеу және азаматтарға оны жеткізу;
1. ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫҚ МЕНШІКТІҢ НЕГІЗГІ ИНСТИТУТТАРЫ
.
1 Интеллектуалдық меншіктің негізгі ұғымы
Интеллектуалдық шығармаларға және оларға теңестірілген объектілірге қатысты ерекше құқықтарға арналған Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің нормалары өзінің жиынтығы бойынша қазақстандық азаматтық құқықтың ерекше саласын құрайды. Интеллектуалдық меншік объектілердің жиындық көлемі бойынша және қайнар көздерінің жүйесі бойынша қарастырып отырған азаматтық құқық саласы өзара тәуелсіз төрт институтқа бөлінеді. Өзара ұқсас ерекшеліқтеріне қарамастан, әрбір институттың құқықтық нормаларда көрініс тапқан өзіне тиесілі белгілері бар.
Ең алдымен Авторлық құқық пен сабақтас құқық ерекшеленеді. Бұл құқықпен ғылым, әдебиет пен өнер, фонограмма, қойылым, эфирлік хабарларды (сабақтас құқық) шығару және қолданумен байланысты қатынастар реттеледі. Кейінне авторлық құқық деп аталатын екі құқықтық институттың бірігуі сабақтас құқықтың пайда болуы мен қамсыздандырылуында автордың шығармашылық құқықтарына бағыныштылығымен сипатталады, сонымен қатар жоғары аталған құқықтарға байланысты қатынастар бір заңмен реттеледі. Интеллектуалдық меншік құқығы саласына кіретін тағы бір институты болып патенттік құқық табылады. Ол шығармаларды және маңызды өндірістік үлгілерді қалыптастыру мен қолдануда пайда болатын мүліктік және олармен байланысты жеке мүліктік емес қатынастарды реттейді.
Қазақстанда тауар-ақша қатынастарының дамуына байланысты нарықтық экономиканы дамыту барысында оның элементтері болып табылатын фирмалардың атаулары, тауар белгілері, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары сияқты өндірістік меншік объектілері аса маңызды элементтері болып табылады. Тауар иеленушілері үшін шаруашылықтың теңдігін орнату, олардың әрекеттеріне бәсекелік бастау мен оның нәтижелері үшін жауапкершілікті көбейтуді енгізу, тұтынушылардың қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін нарықты тауармен және қызметпен қамсыздандыру құқықтық тетіктегі (механизм) кәсіпорын мен ұйымдардың, сондай-ақ олар өндіретін тауар мен қызметтің лайықты дербестігін қамтамасыз етудегі объективтік қажеттілікті ескертеді. Мұндай құқықтық тетік (механизм) азаматтық құқықтың сала ішіндегі саласы, нақтырақ айтатын болсақ, азаматтық айналымдағы қатысушылар мен олармен өндірілетін өнімнің (жұмыс, қызмет) дербестік құрал институты болып табылады. Бұл құқықтық институт патенттік құқық сияқты өндірістік меншікпен, яғни өндіріс сферасындағы жүзеге асырылатын ерекше құқықтармен, сауда айналымы, қызмет көрсету т.б. байланысты. Қарастырып отырған интеллектуалдық меншік институтының негізгі функциясы өндірушелірдің және олардың тауарлар, жұмыс пен қызметтің тиісті дербестігін қамтамасыз ету болып табылады .
Ғылым, әдебиет пен өнердің өнімі болып табылатын шығармалар, сонымен бірге өндірістік үлгі мен модельдер шығармалары шығрмашылық әрекетінің нәтижелерінің әртүрлілік қабілеттерін таусылтпайды. Солармен қатар адамдардың шығармашылық қабілеті нәтижесінде пайда болатын басқа да объектілер бар, олардың қоғам үшін аса зор маңызы бар, және де оларды қоғамның тануы мен құқықтық корғауда мұқтаж болады. Авторлық құқық пен патенттік құқықпен қорғалатын қарапайым объектілер, сонымен қатар азаматтық айналым қатысушылардың дербестік құрал институтымен қатар, қазақстандық азаматтық құқық селикциондық жетістіктердің, интегралды микросхемалардың топологияларының, коммерциялық құпия ақпараттарының және интеллектуалдық әрекеттің басқа да нәтижелерінің қорғауын қамтамасыз етеді. Аталған интеллектуалдық әрекеттің нәтижелерінің дәстүрлі интеллектуалдық меншік объектілерінен айырмашылығына сүйене отырып, оларды біртұтас құқықтық институтына, яғни интеллектуалдық меншіктің дәстүрлі емес объектілерді қорғау институтына жатқызуға болады.
Сонымен, азаматтық құқықтың сала ішіндегі саласы - интеллектуалдық меншік құқығы - жоғарыда аталған төрт институт көлемімен сипатталған, олар: авторлық құқық, патенттік құқық, азаматтық айналымдағы қатысушылар мен олармен өндірілетін өнімнің (жұмыс, қызмет) дербестік құрал институты және интеллектуалдық меншіктің дәстүрлі емес объектілерді қорғау институты.
1.2 Интеллектуалдық меншік пен ерекше құқық ұғымдарының арақатынасы
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 115-бабында азаматтық құқық объектілерінің ішінде интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелері де көрсетілген. Объектілердің осы түріне құқықтардың табиғатын анықтауға қатысты заң ғылымында екі бағыт қалыптасқан. Бірінші бағыт, интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелеріне құқықтарды затқа меншік құқығымен теңестіруге негізделсе, екінші бағыт құқықтарды заттық құқықтарға емес, керісінше ерекше сипатты құқықтарға жатқызуға негізделеді. Бұл бағыттардың алғашқысы заңи әдебиетте проприетарлық тұжырымдама (propriety - француз тілінен аударғанда меншік) деп аталады да, екіншісі ерекше құқықтар тұжырымдамасы деген атқа ие болған.
Проприетарлық тұжырымдаманы жақтаушылар кез келген қызмет барысында, соның ішінде интеллектуалдық шығармашылық қызмет барысында жасалатын игіліктерге меншік құқығы орнатылуы тиіс деген идея негізінде, интеллектуалдық өнімді жааушы субъектінің осы өнімге мүліктік және өзіндік мүліктік емес құқықтарының қосындысын интеллектуалдық меншік деп атауды ұсынады. Нәтижесінде, ХІХ ғасырдың аяғында интеллектуалдық меншік ұғымы мен оның құрамдас бөліктері болып табылатын әдеби меншік және өнеркәсіптік меншік ұғымдары әлемнің көптеген елдердің заңдары мен маңызды халықаралық конвенцияларда кеңінен қолданыла бастайды . Мәселенің бұлай шешілуіне және интеллектуалдық меншік ұғымын құқықтық ұғымдар аппаратына енгізуге қарсы шыққан ерекше құқықтар теориясының өкілдері, біріншіден, мерзімсіз болып табылатын және қандай да бір аумақтық шектеулер қойылмаған меншік құқығынан өзгешелігі сол, авторлардың, патент иелерінің және олардың құқық мирасқорларның құқықтары әуел бастан уақыт бойынша және кеңістікте шектеулі, екіншіден, бұл құқықтар меншік құқығын қоғауға арналған виндикалық және басқа да талаптардан өзге құқықтық құралдармен қорғалатын ерекше құқықтар, демек материалдық емес объектілерге жататын интеллектуалдық қызмет жетістіктері мен материалдық заттардың құқықтық режимдерін теңестіруге болмайды, сондықтан интеллектуалдық меншік терминін қолдану ғылыми тұрғыдан негізсіз деп көрсетті.
ХІХ ғасырдың аяғында туындаған екі тұжырымдаманы ұстаушылардың арасындағы бұл ғылыми дау бүгінде біршама бәсендеген. Өйткені, қазіргі уақытта интеллектуалдық нәтижелерге құқық табиғатының екіқырлы екендігіне ешкім шүбә келтірмейді және көзқарастар алшақтығы тек терминологиялық мәселелер төңірегінде ғана қалған деуге болады. Шынында да шығармашылық нәтижені жасаушының (автордың), бір жағынан, оны пайдалануға ерекше сипатты құқығы болады және бұл құқық басқа тұлғаларға азаматтық құқықтық мәмілелер арқылы немесе әмбебап құқық мирасқорлығы тәртібімен емін еркін беріле алады. Мазмұны бойынша бұл құқық мүліктік құқықтар қатарына жатады және абсолюттілігі мен жоғарыда айтылған, басқа тұлғаларға емін-еркін беріле алатындығы тұрғысынан, шынында да, меншік құқығына ұқсас. Екінші жағынан, авторға авторлық есімге құқық сияқты бірқатар өзіндік мүліктік емес (моральдық) құқықтар да тиесілі болады және өздерінің табиғатына сәйкес бұл құқықтар басқа тұлғаларға еркін беріле алмайтын, яғни иеліктен шығаруға жатпайтын құқықтар болып табылады. Әлбетте, аталған құқықтардың жиынтығын интеллектуалдық меншік терминімен атау қазіргі уақытта шыртты түрде алынғаны түсінікті. Әйтсе де, бұл терминнен мүлдем бас тартып, тілге тиек болып отырған нәтижелерге қатысты тек ерекше құқықтар терминін пайдалануды немесе бұл терминдерді заң актілерінде, ең болмағанда, синоимдер ретінде қатар қолдануды ұсынушылар қатары әлі де аз емес. Кеңес өкіметінің соңғы жылдарына дейін буржуазиялық институт ретінде пайдаланудан бас тартылып келген интеллектуалдық меншік ұғымы қайта оралған атаулардың бірі болып табылады. Ол КСРО-ның құқықтық кеңістігінде алғаш рет 1990 жылы 6 наурыздағы КСРО-дағы меншік туралы заңда қолданыла бастады.
Осы саланы зертеушілердің еңбектерінде интеллектуалдық меншікке материалдық емес объектілерге жататын интеллектуалдық шығармашылық қызметінің нәтижелеріне және оларға теңестірілген азаматтық айналымның субъектілері мен объектілерін дараландыру құралдарына азаматтық құқық субъектісінің өзіндік мүліктік емес және мүліктік құқықтарының кешені (жиынтығы). Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 125-бабында интеллектуалдық меншік пен ерекше құқықтар категорияларын теңестіру орын алған. Бұлайша теңестіруді себептерге байланысты қателік деп қарастыруға болады. Жоғарыда айтылғандай, интеллектуалдық меншіктің мүліктік құқықтармен қатар өзіндік мүліктік емес құқықтардың да жиынтығы болып табылатындығы белгілі. Ал, Азаматтық Кодекстің 964-бабына сәйкес, ерекше құқық - интеллектуалдық меншік объектісін оның иесінің өз қалауы бойынша кез келген әдіспен пайдалануға мүліктік құқығы болып танылады және зерттеушілердің барлығы дерлік бұл құқықты интеллектуалдық меншік объектісіне құқықтардың ішіндегі ең бастысы деп таниды. Әйтсе де, ерекше құқық интеллектуалдық меншік ұғымы қамтитын құқықтар кешенінің бір бөлігін ғана құрайтындықтан, бұл құқықтық конструкциядан өзіндік мүліктік емес құқықтар тыс қалады.
Осы айтылғандардың негізінде АК-тің 125-бабы 2-тармағының редакциясынан Ерекше құқықтардың... деген сөз тіркесін алып тастап: Интеллектуалдық меншік объектісі болуы мүмкін интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелері мен дараландыру пайдалану ... деп беруді ұсынамыз. Бұл орайда, интеллектуалдық меншік және ерекше меншік ұғымдарын тең дәрежеде қарастырудың орынсыздығы Қазақстан Республикасы заңдарына ғана қатысты екенін айта кеткен жөн. Мәселен, ерекше құқық Ресей мен Өзбекстанның азаматтық заңдарында құрамына интеллектуалдық меншік объектісіне өзіндік мүліктік емес құқықтармен қатар, мүліктік құқықтар да енетін категория ретінде түсіндіріледі. Дәл осы секілді позиция ТМД елдерінде Модельдік Азаматтық Кодексінде де бекітілген. Ал, Қазақстан заңдары бойынша, жоғарыда айтылғандай, бұл категорияға тек мүліктік құқықтар енеді.
Сонымен бірге, ерекше құқық деп тек мүліктік құқықтың танылатындығы туралы Азаматтық Кодексте бекітілген ережемен Қазақстан Ғалымдарының бірдей келісе бермейтіндігін айта кету керек. Бұл орайда, біз Т.Қаудыровтың: ... мәселен, мүліктік емес авторлық құқығының ерекшелік сипаты бар (осы туындыға немесе өнертабысқа басқа бір тұлғаның осы тәрізді құқығы жоққа шығарылады). Кейбір субъективті құқықтардың кешені ретіндегі ерекше құқық конструкциясының болуы бұл конструкцияға енбеген өзіндік мүліктік емес құқықтардың ерекшелік қасиетінің болуына бөгет болмайды деген пікірімен келісе отырып, терминологиялық тепе-теңдікті сақтау мақсатында республикамыздың азаматтық заңдарына интеллектуалдық меншік және ерекше құқықтар терминдерін тең мағыналы ұғымдар ретінде қолданбауды ұсынамыз.
2. САБАҚТАС ҚҰҚЫҚ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
2.1 Сабақтас құқықтың пайда болуы
Сабақтас құқықтар, зияткерлік меншіктік құқықтың ажырамас бөлігі ретінде, оның пайда болу тарихымен тығыз байланыста. Зияткерлік қызмет нəтижелерін құқықтық қорғаудың пайда болу алғышарттарының бірі, ол оларды əртүрлі қол сұғушылықтан қорғау қажеттілігі болды. Адамзат дамуында зияткерлік қызметке маңызды рөл бөлінген. Ойлау қабілеті арқасында адам, зияткерлік қызметке қабілеттері жоқ басқалардан жоғары тұрады. Адамның жеке ерекшеліктері ретінде ақыл-парасаттың дамуын, ақыл-есті адамның (homo sapiens) уақытына жатқызуға болады. Шығармашылық қызмет зияткерлікпен бір тұтас, сондықтан оларды бір уақытта пайда болды деп айтуға болады. Зияткерлік қызмет процесінің құқықтық қорғауына, адамның ойлау, шығармашылық қызметтерінің əділ нəтижелері ғана жатады. Алайда олардың пайда болу процесі жеке сипатта ғана болып, нормативті-құқықтық шектеріне жатқызуға болмайды. Жоғарыда айтылғанды қорытындылай келе, зияткерлік меншік құқығының пайда болу тарихы ойлаудың пайда болу процесімен тығыз байланыста, бірақ оған ұқсас емес. Нормалардың жиынтығы ретіндегі құқықтың рөлі, ол шығармашылық еңбектің нəтижелерін тану, олардың үстемдігін бекіту, олардың жасаушылары жəне иеленушілерін қорғау болып табылады.
Біздің ойымызша, зияткерлік меншік санаты өзінің қалыптасуын, материалдық емес игіліктерді иелену жағдайына қатысты алғашқы құқықтық ережелерді бекітетін нормативтік құжаттардың пайда болуы кезінен бастаған.
Сабақтас құқықтар құқықтық санатының қалыптасуы, біздің пікірімізше, зияткерлік меншік құқығының айтарлықтай бекітілген институтының жаңа даму үрдістерінің пайда болуы нəтижесінде болған. Əртістердің өнер көрсетуін жазу мүмкін болмаған кезде, олар өз дауыстарын, дене қимылдарын жəне мимикаларын сатуды өздері бақылаған. ХІХ ғасырдың соңы жəне ХХ ғасырдың басы аралығында Томас Альва Эдисонның фонографы, ағайынды Луи жəне Огюст Люмьерлердің кинематографы, Генрих Рудольф Герц жəне Гульельмо Марконидің радиосының пайда болуы, сабақтас құқықтарды мойындауға əкелген, техникалық прогрестің бастапқы қадамы болды. Осының нəтижесінде осымен екінші ғасыр қатарынан, орындаушы-əртістердің құқықтарын қорғау, авторлардың құқықтарын қорғау деңгейіне жақындай түсті. Эдисон көшірмелердің кез келген көлемін шығаратын əдіс ашты. Ол матрицадан қайта құю техникасын қолданды. Осының нəтижесінде, цилиндр жəне диск көп уақытқа дейін бірге қолданылды, кейіннен диск біртіндеп цилиндрді шығарып тастады. Бруш өзінің еңбегінде, фонографиялық өнеркəсіпке едəуір шығын əкелген 1929 жылғы дүниежүзілік экономикалық дағдарыстың басталары алдында, шамамен 30 млн дискі дайындалғаны туралы жазады. Кейіннен ұзақ ойнайтын күйтабақтар, жоғары сапалы күйтабақтар, шағын-кассеталар, шағын-дискілер, сандық жазбалар пайда болды. Фонографиялық жазба жүйесінің эволюциясы мұнымен аяқталған жоқ. Бұл қайта жазып шығару сапасына, жеткізушілердің ықшамдалуына, сонымен қатар өнімнің өзіндік құнының қысқаруына қатысты болды [1, 306 б.]. Бұл жерде Д.Липциктің тарихи талдауын келтірген жөн болар, ол былай деп жазады, цилиндр жəне фонографиялық дискілер орындалған музыкалық туындыларды қайта шығару мүмкіндігіне ие болардың алдында, музыкалық жазба (кертігі бар цилиндрлер, музыкалық сағаттар, музыкалық машиналар, музыкалық қобдилар, пианол, фонол жəне т.б. көмегімен), осы жеткізгіштерде жазылып қайта шығарылған туындылардың авторларының құқығына тікелей қатысты болған.
Музыкалық қобдилар жəне механикалық музыкалық аспаптар қазіргі заманға сай болғанға дейін, авторлар өздерінің туындыларын осы механикалық аспаптарда орындалуына келісімдерін беретін, өйткені осының нəтижесінде олардың туындылары көпшілікке танымал бола бастайтын. Алайда музыкалық туындылардың авторлармен механикалық музыкалық аспаптарды жасаушылар арасындағы қарым-қатынастар үнемі жақсы болған жоқ. Музыкалық кобдилар жаңадан шыққан аспап болғандықтан ғана, көпшілік оған назар аударатын. Музыкалық туындылардың авторлары, механикалық музыкалық аспаптарды жасайтын өнеркəсіп иелерінен, өз туындыларын пайдаланғаны үшін сыйақы талап ете бастады. Авторлық құқық Францияның заңнамасында 1791 жəне 1793 жылдары нақты белгіленіп бекітілуіне қарамастан, авторлар өз талаптарын қанағаттандыра алмады. 1864 жылы Франция жəне Швейцария коммерциялық келісімге қол қойды, ондағы бір тармақ қана келіспеушілік туғызды, атап айтқанда, Францияға музыкалық кобдилардың экспорты. Ақырында бұл сұрақ авторлардың пайдасына шешілмеді, өйткені Франция швейцариялық музыкалық қобдилардың импортын, авторлық құқықтардың бұзылуы деп қарастырмайтыны туралы келісімге қол жеткізді .
Авторлар халықаралық аренада да қолдау таппады. Е. Шульцтың айтуы бойынша, 1886 жылдың 9 қыркүйегінде қол қойылған Берн конвенциясының бастапқы мəтінінде, механикалық музыкалық аспаптарды жасайтын швейцариялық өнеркəсіпшілерге ымыра беретін ереже болған [3, 307 б.]. Онда былай деп жазылған: Жеке меншік болып саналатын, музыкалық туындыларды механикалық түрде қайта шығаруға арналған аспаптарды дайындау жəне сату, музыкалық контрафакция ретінде қарастырылмайды. Бұл ереже авторлар құқығын мойындауды қиындата түсті. Музыкалық туындыларды механикалық қайта шығару техникасы өз дамуын тоқтатқан жоқ. Берн конвенциясына қол қойылған кезде, дискілер жəне перфотаспалар табиғатта болмағандықтан, оларды бұрын болған механизмдермен салыстыруға болмайды деген өтінішпен авторлар өз құқықтарын қорғау үшін сот төрелігіне жүгінді. Өйткені жаңа аспаптардың ауыстырылатын бөлшектері болғандықтан, бұл аспаптарды пайдаланудан түсетін пайданың бір бөлігі авторларға берілу керек болатын. Механикалық аспаптардағы музыкалық туындыларды қайта шығаруға қатысты авторлардың жағдайы 1908 жылы ғана қалпына келе бастады. Бұл жылы 1886 жылғы Актінің қорытынды хаттамасының 3 тармағындағы ереженің күшін жоятын, Берн конвенциясына Берлин актісі қабылданды. Берлин актісінің 13-бабының бірінші абзацында былай деп айтылған:
Музыкалық туындылардың авторлары:
- механикалық əдіспен орындау үшін бұл туындыларды икемдеуге;
- көрсетілген аспаптардың көмегімен бұл туындыларды көпшілік алдында орындауға рұқсат етуге айрықша ... жалғасы
Тіркеу нөмірі №___________ Бөлімі: Экономика және құқықтану
___________ 2021 жыл Мамандығы: 0201000 Құқықтану
Тобы: 71
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні: Азаматтық құқық
Тақырыбы: Азаматтық заңнамаға сәйкес сабақтас құқық және оның обьектілерін зерттеу
Орындаған: _________________________
Жетекші: _________________________ З.А.Дюсенова
Кафедра меңгерушісі: ___________________ Ш.С.Жусупова
Бөлім меңгерушісі: ______________________ Н.Х.Кабдирова
Атырау, 2021 ж
0201000 Құқықтану - 71 тобы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1. ОТБАСЫ ТАРБИЕСІНІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Отбасы тарбиесі түсінігі
1.2 Қазақ отбасы тәрбиесінің ерекшеліктері
2. ОТБАСЫ ТАРБИЕСІНДЕГІ АТА АНА ҮЛГІ ӨНЕГЕСІ
2.1 Балаға ата ана үлгі өнегесінің рөлі
2.2 Ата ананың міндеті мен жауапкершілігі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың тақырыбы сабақтас құқаққа арналған. Сабақтас құқық интеллектуалдық меншік құқығының объктілерінің бірі болып табылады.
Сабақтас құқықтар - орындаушының, фонограмма жасаушының, эфирлiк және кәбiлдiк хабар тарату ұйымының мүлiктiк құқықтары және орындаушының жеке мүлiктiк емес құқытары. Сабақтас құқықтар қойылымдарға, орындаушылыққа, фонограммаларға, эфирлік және кабельдік хабар таратушы ұйымдардың хабарларына, олардың мақсатына, мазмұны мен маңызына, сондай-ақ олардың көрсетілу әдістері мен нысандарына қарамастан қолданылады. Сабақтас құқықтың субьектісі болып, тікелей және кабельдік хабарлау ұйымдарының әуенжазба өндірушілері мен орындаушылары болып табылады. Сабақтас құқықтар қойылымдарға, орындаушылықтарға, фонограммаларға, эфирлiк және кабельдiк хабар тарату ұйымдарының хабарларына олардың мақсатына, мазмұны мен сапасына, сондай-ақ жеткiзiлу әдiсi мен нысанына қарамастан қолданылады.
Бұл жұмыс сабақтас құқық мәселелеріне арналған. Оның мақсаты-сабақтас құқықтың сұрақтары халықаралық құқықтың деңгейінде және әртүрлі елдердің ұлттық заңнамаларында қалай шешілетінін көрсету, сабақтас құқықтың түсінігін беру және қағидаларын қарастыру, сабақтас құқықтың объектілері мен субъектілерін қарастыру болып табылады.
Курстық жұмысымның құрылымы кіріспе, екі бөлімнен және қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Курстық жұмысымның міндеті:
Интелектуалдық меншік құқығы ұғымын түсіндіру;
Сабақтас құқық түсінігі туралы толықтай білу;
Сабақтас құқық обьектісі мен субьектісін зерттеу және азаматтарға оны жеткізу;
1. ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫҚ МЕНШІКТІҢ НЕГІЗГІ ИНСТИТУТТАРЫ
.
1 Интеллектуалдық меншіктің негізгі ұғымы
Интеллектуалдық шығармаларға және оларға теңестірілген объектілірге қатысты ерекше құқықтарға арналған Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің нормалары өзінің жиынтығы бойынша қазақстандық азаматтық құқықтың ерекше саласын құрайды. Интеллектуалдық меншік объектілердің жиындық көлемі бойынша және қайнар көздерінің жүйесі бойынша қарастырып отырған азаматтық құқық саласы өзара тәуелсіз төрт институтқа бөлінеді. Өзара ұқсас ерекшеліқтеріне қарамастан, әрбір институттың құқықтық нормаларда көрініс тапқан өзіне тиесілі белгілері бар.
Ең алдымен Авторлық құқық пен сабақтас құқық ерекшеленеді. Бұл құқықпен ғылым, әдебиет пен өнер, фонограмма, қойылым, эфирлік хабарларды (сабақтас құқық) шығару және қолданумен байланысты қатынастар реттеледі. Кейінне авторлық құқық деп аталатын екі құқықтық институттың бірігуі сабақтас құқықтың пайда болуы мен қамсыздандырылуында автордың шығармашылық құқықтарына бағыныштылығымен сипатталады, сонымен қатар жоғары аталған құқықтарға байланысты қатынастар бір заңмен реттеледі. Интеллектуалдық меншік құқығы саласына кіретін тағы бір институты болып патенттік құқық табылады. Ол шығармаларды және маңызды өндірістік үлгілерді қалыптастыру мен қолдануда пайда болатын мүліктік және олармен байланысты жеке мүліктік емес қатынастарды реттейді.
Қазақстанда тауар-ақша қатынастарының дамуына байланысты нарықтық экономиканы дамыту барысында оның элементтері болып табылатын фирмалардың атаулары, тауар белгілері, қызмет көрсету таңбалары және тауар шығарылған жерлердің атаулары сияқты өндірістік меншік объектілері аса маңызды элементтері болып табылады. Тауар иеленушілері үшін шаруашылықтың теңдігін орнату, олардың әрекеттеріне бәсекелік бастау мен оның нәтижелері үшін жауапкершілікті көбейтуді енгізу, тұтынушылардың қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін нарықты тауармен және қызметпен қамсыздандыру құқықтық тетіктегі (механизм) кәсіпорын мен ұйымдардың, сондай-ақ олар өндіретін тауар мен қызметтің лайықты дербестігін қамтамасыз етудегі объективтік қажеттілікті ескертеді. Мұндай құқықтық тетік (механизм) азаматтық құқықтың сала ішіндегі саласы, нақтырақ айтатын болсақ, азаматтық айналымдағы қатысушылар мен олармен өндірілетін өнімнің (жұмыс, қызмет) дербестік құрал институты болып табылады. Бұл құқықтық институт патенттік құқық сияқты өндірістік меншікпен, яғни өндіріс сферасындағы жүзеге асырылатын ерекше құқықтармен, сауда айналымы, қызмет көрсету т.б. байланысты. Қарастырып отырған интеллектуалдық меншік институтының негізгі функциясы өндірушелірдің және олардың тауарлар, жұмыс пен қызметтің тиісті дербестігін қамтамасыз ету болып табылады .
Ғылым, әдебиет пен өнердің өнімі болып табылатын шығармалар, сонымен бірге өндірістік үлгі мен модельдер шығармалары шығрмашылық әрекетінің нәтижелерінің әртүрлілік қабілеттерін таусылтпайды. Солармен қатар адамдардың шығармашылық қабілеті нәтижесінде пайда болатын басқа да объектілер бар, олардың қоғам үшін аса зор маңызы бар, және де оларды қоғамның тануы мен құқықтық корғауда мұқтаж болады. Авторлық құқық пен патенттік құқықпен қорғалатын қарапайым объектілер, сонымен қатар азаматтық айналым қатысушылардың дербестік құрал институтымен қатар, қазақстандық азаматтық құқық селикциондық жетістіктердің, интегралды микросхемалардың топологияларының, коммерциялық құпия ақпараттарының және интеллектуалдық әрекеттің басқа да нәтижелерінің қорғауын қамтамасыз етеді. Аталған интеллектуалдық әрекеттің нәтижелерінің дәстүрлі интеллектуалдық меншік объектілерінен айырмашылығына сүйене отырып, оларды біртұтас құқықтық институтына, яғни интеллектуалдық меншіктің дәстүрлі емес объектілерді қорғау институтына жатқызуға болады.
Сонымен, азаматтық құқықтың сала ішіндегі саласы - интеллектуалдық меншік құқығы - жоғарыда аталған төрт институт көлемімен сипатталған, олар: авторлық құқық, патенттік құқық, азаматтық айналымдағы қатысушылар мен олармен өндірілетін өнімнің (жұмыс, қызмет) дербестік құрал институты және интеллектуалдық меншіктің дәстүрлі емес объектілерді қорғау институты.
1.2 Интеллектуалдық меншік пен ерекше құқық ұғымдарының арақатынасы
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 115-бабында азаматтық құқық объектілерінің ішінде интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелері де көрсетілген. Объектілердің осы түріне құқықтардың табиғатын анықтауға қатысты заң ғылымында екі бағыт қалыптасқан. Бірінші бағыт, интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелеріне құқықтарды затқа меншік құқығымен теңестіруге негізделсе, екінші бағыт құқықтарды заттық құқықтарға емес, керісінше ерекше сипатты құқықтарға жатқызуға негізделеді. Бұл бағыттардың алғашқысы заңи әдебиетте проприетарлық тұжырымдама (propriety - француз тілінен аударғанда меншік) деп аталады да, екіншісі ерекше құқықтар тұжырымдамасы деген атқа ие болған.
Проприетарлық тұжырымдаманы жақтаушылар кез келген қызмет барысында, соның ішінде интеллектуалдық шығармашылық қызмет барысында жасалатын игіліктерге меншік құқығы орнатылуы тиіс деген идея негізінде, интеллектуалдық өнімді жааушы субъектінің осы өнімге мүліктік және өзіндік мүліктік емес құқықтарының қосындысын интеллектуалдық меншік деп атауды ұсынады. Нәтижесінде, ХІХ ғасырдың аяғында интеллектуалдық меншік ұғымы мен оның құрамдас бөліктері болып табылатын әдеби меншік және өнеркәсіптік меншік ұғымдары әлемнің көптеген елдердің заңдары мен маңызды халықаралық конвенцияларда кеңінен қолданыла бастайды . Мәселенің бұлай шешілуіне және интеллектуалдық меншік ұғымын құқықтық ұғымдар аппаратына енгізуге қарсы шыққан ерекше құқықтар теориясының өкілдері, біріншіден, мерзімсіз болып табылатын және қандай да бір аумақтық шектеулер қойылмаған меншік құқығынан өзгешелігі сол, авторлардың, патент иелерінің және олардың құқық мирасқорларның құқықтары әуел бастан уақыт бойынша және кеңістікте шектеулі, екіншіден, бұл құқықтар меншік құқығын қоғауға арналған виндикалық және басқа да талаптардан өзге құқықтық құралдармен қорғалатын ерекше құқықтар, демек материалдық емес объектілерге жататын интеллектуалдық қызмет жетістіктері мен материалдық заттардың құқықтық режимдерін теңестіруге болмайды, сондықтан интеллектуалдық меншік терминін қолдану ғылыми тұрғыдан негізсіз деп көрсетті.
ХІХ ғасырдың аяғында туындаған екі тұжырымдаманы ұстаушылардың арасындағы бұл ғылыми дау бүгінде біршама бәсендеген. Өйткені, қазіргі уақытта интеллектуалдық нәтижелерге құқық табиғатының екіқырлы екендігіне ешкім шүбә келтірмейді және көзқарастар алшақтығы тек терминологиялық мәселелер төңірегінде ғана қалған деуге болады. Шынында да шығармашылық нәтижені жасаушының (автордың), бір жағынан, оны пайдалануға ерекше сипатты құқығы болады және бұл құқық басқа тұлғаларға азаматтық құқықтық мәмілелер арқылы немесе әмбебап құқық мирасқорлығы тәртібімен емін еркін беріле алады. Мазмұны бойынша бұл құқық мүліктік құқықтар қатарына жатады және абсолюттілігі мен жоғарыда айтылған, басқа тұлғаларға емін-еркін беріле алатындығы тұрғысынан, шынында да, меншік құқығына ұқсас. Екінші жағынан, авторға авторлық есімге құқық сияқты бірқатар өзіндік мүліктік емес (моральдық) құқықтар да тиесілі болады және өздерінің табиғатына сәйкес бұл құқықтар басқа тұлғаларға еркін беріле алмайтын, яғни иеліктен шығаруға жатпайтын құқықтар болып табылады. Әлбетте, аталған құқықтардың жиынтығын интеллектуалдық меншік терминімен атау қазіргі уақытта шыртты түрде алынғаны түсінікті. Әйтсе де, бұл терминнен мүлдем бас тартып, тілге тиек болып отырған нәтижелерге қатысты тек ерекше құқықтар терминін пайдалануды немесе бұл терминдерді заң актілерінде, ең болмағанда, синоимдер ретінде қатар қолдануды ұсынушылар қатары әлі де аз емес. Кеңес өкіметінің соңғы жылдарына дейін буржуазиялық институт ретінде пайдаланудан бас тартылып келген интеллектуалдық меншік ұғымы қайта оралған атаулардың бірі болып табылады. Ол КСРО-ның құқықтық кеңістігінде алғаш рет 1990 жылы 6 наурыздағы КСРО-дағы меншік туралы заңда қолданыла бастады.
Осы саланы зертеушілердің еңбектерінде интеллектуалдық меншікке материалдық емес объектілерге жататын интеллектуалдық шығармашылық қызметінің нәтижелеріне және оларға теңестірілген азаматтық айналымның субъектілері мен объектілерін дараландыру құралдарына азаматтық құқық субъектісінің өзіндік мүліктік емес және мүліктік құқықтарының кешені (жиынтығы). Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 125-бабында интеллектуалдық меншік пен ерекше құқықтар категорияларын теңестіру орын алған. Бұлайша теңестіруді себептерге байланысты қателік деп қарастыруға болады. Жоғарыда айтылғандай, интеллектуалдық меншіктің мүліктік құқықтармен қатар өзіндік мүліктік емес құқықтардың да жиынтығы болып табылатындығы белгілі. Ал, Азаматтық Кодекстің 964-бабына сәйкес, ерекше құқық - интеллектуалдық меншік объектісін оның иесінің өз қалауы бойынша кез келген әдіспен пайдалануға мүліктік құқығы болып танылады және зерттеушілердің барлығы дерлік бұл құқықты интеллектуалдық меншік объектісіне құқықтардың ішіндегі ең бастысы деп таниды. Әйтсе де, ерекше құқық интеллектуалдық меншік ұғымы қамтитын құқықтар кешенінің бір бөлігін ғана құрайтындықтан, бұл құқықтық конструкциядан өзіндік мүліктік емес құқықтар тыс қалады.
Осы айтылғандардың негізінде АК-тің 125-бабы 2-тармағының редакциясынан Ерекше құқықтардың... деген сөз тіркесін алып тастап: Интеллектуалдық меншік объектісі болуы мүмкін интеллектуалдық шығармашылық қызметтің нәтижелері мен дараландыру пайдалану ... деп беруді ұсынамыз. Бұл орайда, интеллектуалдық меншік және ерекше меншік ұғымдарын тең дәрежеде қарастырудың орынсыздығы Қазақстан Республикасы заңдарына ғана қатысты екенін айта кеткен жөн. Мәселен, ерекше құқық Ресей мен Өзбекстанның азаматтық заңдарында құрамына интеллектуалдық меншік объектісіне өзіндік мүліктік емес құқықтармен қатар, мүліктік құқықтар да енетін категория ретінде түсіндіріледі. Дәл осы секілді позиция ТМД елдерінде Модельдік Азаматтық Кодексінде де бекітілген. Ал, Қазақстан заңдары бойынша, жоғарыда айтылғандай, бұл категорияға тек мүліктік құқықтар енеді.
Сонымен бірге, ерекше құқық деп тек мүліктік құқықтың танылатындығы туралы Азаматтық Кодексте бекітілген ережемен Қазақстан Ғалымдарының бірдей келісе бермейтіндігін айта кету керек. Бұл орайда, біз Т.Қаудыровтың: ... мәселен, мүліктік емес авторлық құқығының ерекшелік сипаты бар (осы туындыға немесе өнертабысқа басқа бір тұлғаның осы тәрізді құқығы жоққа шығарылады). Кейбір субъективті құқықтардың кешені ретіндегі ерекше құқық конструкциясының болуы бұл конструкцияға енбеген өзіндік мүліктік емес құқықтардың ерекшелік қасиетінің болуына бөгет болмайды деген пікірімен келісе отырып, терминологиялық тепе-теңдікті сақтау мақсатында республикамыздың азаматтық заңдарына интеллектуалдық меншік және ерекше құқықтар терминдерін тең мағыналы ұғымдар ретінде қолданбауды ұсынамыз.
2. САБАҚТАС ҚҰҚЫҚ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
2.1 Сабақтас құқықтың пайда болуы
Сабақтас құқықтар, зияткерлік меншіктік құқықтың ажырамас бөлігі ретінде, оның пайда болу тарихымен тығыз байланыста. Зияткерлік қызмет нəтижелерін құқықтық қорғаудың пайда болу алғышарттарының бірі, ол оларды əртүрлі қол сұғушылықтан қорғау қажеттілігі болды. Адамзат дамуында зияткерлік қызметке маңызды рөл бөлінген. Ойлау қабілеті арқасында адам, зияткерлік қызметке қабілеттері жоқ басқалардан жоғары тұрады. Адамның жеке ерекшеліктері ретінде ақыл-парасаттың дамуын, ақыл-есті адамның (homo sapiens) уақытына жатқызуға болады. Шығармашылық қызмет зияткерлікпен бір тұтас, сондықтан оларды бір уақытта пайда болды деп айтуға болады. Зияткерлік қызмет процесінің құқықтық қорғауына, адамның ойлау, шығармашылық қызметтерінің əділ нəтижелері ғана жатады. Алайда олардың пайда болу процесі жеке сипатта ғана болып, нормативті-құқықтық шектеріне жатқызуға болмайды. Жоғарыда айтылғанды қорытындылай келе, зияткерлік меншік құқығының пайда болу тарихы ойлаудың пайда болу процесімен тығыз байланыста, бірақ оған ұқсас емес. Нормалардың жиынтығы ретіндегі құқықтың рөлі, ол шығармашылық еңбектің нəтижелерін тану, олардың үстемдігін бекіту, олардың жасаушылары жəне иеленушілерін қорғау болып табылады.
Біздің ойымызша, зияткерлік меншік санаты өзінің қалыптасуын, материалдық емес игіліктерді иелену жағдайына қатысты алғашқы құқықтық ережелерді бекітетін нормативтік құжаттардың пайда болуы кезінен бастаған.
Сабақтас құқықтар құқықтық санатының қалыптасуы, біздің пікірімізше, зияткерлік меншік құқығының айтарлықтай бекітілген институтының жаңа даму үрдістерінің пайда болуы нəтижесінде болған. Əртістердің өнер көрсетуін жазу мүмкін болмаған кезде, олар өз дауыстарын, дене қимылдарын жəне мимикаларын сатуды өздері бақылаған. ХІХ ғасырдың соңы жəне ХХ ғасырдың басы аралығында Томас Альва Эдисонның фонографы, ағайынды Луи жəне Огюст Люмьерлердің кинематографы, Генрих Рудольф Герц жəне Гульельмо Марконидің радиосының пайда болуы, сабақтас құқықтарды мойындауға əкелген, техникалық прогрестің бастапқы қадамы болды. Осының нəтижесінде осымен екінші ғасыр қатарынан, орындаушы-əртістердің құқықтарын қорғау, авторлардың құқықтарын қорғау деңгейіне жақындай түсті. Эдисон көшірмелердің кез келген көлемін шығаратын əдіс ашты. Ол матрицадан қайта құю техникасын қолданды. Осының нəтижесінде, цилиндр жəне диск көп уақытқа дейін бірге қолданылды, кейіннен диск біртіндеп цилиндрді шығарып тастады. Бруш өзінің еңбегінде, фонографиялық өнеркəсіпке едəуір шығын əкелген 1929 жылғы дүниежүзілік экономикалық дағдарыстың басталары алдында, шамамен 30 млн дискі дайындалғаны туралы жазады. Кейіннен ұзақ ойнайтын күйтабақтар, жоғары сапалы күйтабақтар, шағын-кассеталар, шағын-дискілер, сандық жазбалар пайда болды. Фонографиялық жазба жүйесінің эволюциясы мұнымен аяқталған жоқ. Бұл қайта жазып шығару сапасына, жеткізушілердің ықшамдалуына, сонымен қатар өнімнің өзіндік құнының қысқаруына қатысты болды [1, 306 б.]. Бұл жерде Д.Липциктің тарихи талдауын келтірген жөн болар, ол былай деп жазады, цилиндр жəне фонографиялық дискілер орындалған музыкалық туындыларды қайта шығару мүмкіндігіне ие болардың алдында, музыкалық жазба (кертігі бар цилиндрлер, музыкалық сағаттар, музыкалық машиналар, музыкалық қобдилар, пианол, фонол жəне т.б. көмегімен), осы жеткізгіштерде жазылып қайта шығарылған туындылардың авторларының құқығына тікелей қатысты болған.
Музыкалық қобдилар жəне механикалық музыкалық аспаптар қазіргі заманға сай болғанға дейін, авторлар өздерінің туындыларын осы механикалық аспаптарда орындалуына келісімдерін беретін, өйткені осының нəтижесінде олардың туындылары көпшілікке танымал бола бастайтын. Алайда музыкалық туындылардың авторлармен механикалық музыкалық аспаптарды жасаушылар арасындағы қарым-қатынастар үнемі жақсы болған жоқ. Музыкалық кобдилар жаңадан шыққан аспап болғандықтан ғана, көпшілік оған назар аударатын. Музыкалық туындылардың авторлары, механикалық музыкалық аспаптарды жасайтын өнеркəсіп иелерінен, өз туындыларын пайдаланғаны үшін сыйақы талап ете бастады. Авторлық құқық Францияның заңнамасында 1791 жəне 1793 жылдары нақты белгіленіп бекітілуіне қарамастан, авторлар өз талаптарын қанағаттандыра алмады. 1864 жылы Франция жəне Швейцария коммерциялық келісімге қол қойды, ондағы бір тармақ қана келіспеушілік туғызды, атап айтқанда, Францияға музыкалық кобдилардың экспорты. Ақырында бұл сұрақ авторлардың пайдасына шешілмеді, өйткені Франция швейцариялық музыкалық қобдилардың импортын, авторлық құқықтардың бұзылуы деп қарастырмайтыны туралы келісімге қол жеткізді .
Авторлар халықаралық аренада да қолдау таппады. Е. Шульцтың айтуы бойынша, 1886 жылдың 9 қыркүйегінде қол қойылған Берн конвенциясының бастапқы мəтінінде, механикалық музыкалық аспаптарды жасайтын швейцариялық өнеркəсіпшілерге ымыра беретін ереже болған [3, 307 б.]. Онда былай деп жазылған: Жеке меншік болып саналатын, музыкалық туындыларды механикалық түрде қайта шығаруға арналған аспаптарды дайындау жəне сату, музыкалық контрафакция ретінде қарастырылмайды. Бұл ереже авторлар құқығын мойындауды қиындата түсті. Музыкалық туындыларды механикалық қайта шығару техникасы өз дамуын тоқтатқан жоқ. Берн конвенциясына қол қойылған кезде, дискілер жəне перфотаспалар табиғатта болмағандықтан, оларды бұрын болған механизмдермен салыстыруға болмайды деген өтінішпен авторлар өз құқықтарын қорғау үшін сот төрелігіне жүгінді. Өйткені жаңа аспаптардың ауыстырылатын бөлшектері болғандықтан, бұл аспаптарды пайдаланудан түсетін пайданың бір бөлігі авторларға берілу керек болатын. Механикалық аспаптардағы музыкалық туындыларды қайта шығаруға қатысты авторлардың жағдайы 1908 жылы ғана қалпына келе бастады. Бұл жылы 1886 жылғы Актінің қорытынды хаттамасының 3 тармағындағы ереженің күшін жоятын, Берн конвенциясына Берлин актісі қабылданды. Берлин актісінің 13-бабының бірінші абзацында былай деп айтылған:
Музыкалық туындылардың авторлары:
- механикалық əдіспен орындау үшін бұл туындыларды икемдеуге;
- көрсетілген аспаптардың көмегімен бұл туындыларды көпшілік алдында орындауға рұқсат етуге айрықша ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz