ҚАШЫҚТЫҚТАН ОҚЫТУ ЖАҒДАЙЫНДА СТУДЕНТТЕРДІҢ ТАНЫМДЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ДАМЫТУ
І ҚАШЫҚТЫҚТАН ОҚЫТУ ЖАҒДАЙЫНДА СТУДЕНТТЕРДІҢ ТАНЫМДЫҚ БЕЛСЕНДІЛІГІН ДАМЫТУ ӘДІСТЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қашықтықтан оқытудың ерекшеліктері мен мүмкіндіктері.
Бүгінгі күні қашықтықтан оқыту (бұдан әрі ҚО) білім беру саласына қарқынды енуде, мұны осы педагогикалық жүйенің бірқатар артықшылықтарымен түсіндіруге болады. Сонымен қатар, кейбір сарапшылар мұндай оқытуды адамның жасына қарамастан оқытудың ең тиімді түрі деп санайды, өйткені заманауи ақпараттық тасымалдаушылар негізінде жаңа технологиялық шешімдермен ұштастырылған оқу құралдары, сондай-ақ заманауи әдістемелік қолдау принципі, оқу іс-әрекетінің әдістерін өз бетінше игеруге мүмкіндік беру, оқу циклі пәндерін өз бетінше игеруге жағдай жасау.
Бастапқыда қашықтықтан оқытудың мәні мен ерекшеліктерін қарастырайық, бұл білім беру мекемелерінен кез-келген қашықтықта мамандандырылған ақпараттық-білім беру ортасын қолдана отырып, қарапайым халыққа көрсетілетін білім беру қызметтерінің кешені ретінде түсініледі.
Қашықтықтан оқытудың (DL) сипаттамалық белгілері ретінде мыналар ажыратылады [4].
Икемділік. Қашықтықтан оқыту жүйесіндегі (ӘБЖ) студенттер негізінен лекциялар мен семинарлар түрінде жүйелі сабақтарға қатыспайды, бірақ өздері үшін ыңғайлы жерде және ыңғайлы қарқынмен жұмыс істейді, бұл мүмкін емес адамдар үшін үлкен артықшылық немесе өзгерткісі келмейді
Қашықтықтан оқытудың ақпараттық-білім беру ортасы деп пайдаланушылардың білім беру қажеттіліктерін, олардың әдеттегі өмір салтын қанағаттандыруға бағытталған деректерді беру құралдарының, ақпараттық ресурстардың, өзара әрекеттесу хаттамаларының, аппараттық-бағдарламалық және ұйымдастырушылық-әдістемелік қолдаудың жүйеленген жиынтығы түсініледі. Қабылдау үшін студент ресми түрде қандай да бір білім біліктілігін талап етпейді. Пәнді игеру және таңдалған курстарға қажетті кредиттерді алу үшін әркім өзі қажет болғанша оқи алады.
Модульдік. DO бағдарламалары модульдік принципке негізделген. Әрбір жеке курс белгілі бір пәндік аймақтың тұтас көрінісін жасайды. Бұл жеке немесе топтық (мысалы, жеке компанияның персоналы үшін) қажеттіліктерін қанағаттандыратын тәуелсіз курс-модульдер жиынтығынан оқу бағдарламасын құруға мүмкіндік береді.
Экономикалық тиімділік. Әлемдік білім беру жүйесінің орташа бағасы көрсеткендей, мектепке дейінгі білім беру дәстүрлі білім беру түрлеріне қарағанда 50% -ға аз. Мектепке дейінгі білім берудің отандық үкіметтік емес орталықтарының тәжірибесі көрсеткендей, олардың маман даярлауға кететін шығындары мамандарды күндізгі оқыту түріне кететін шығындардың шамамен 60% құрайды. Оқытудың салыстырмалы түрде арзан құны мазмұнды неғұрлым шоғырланған презентация мен унификациялау, DL технологияларын студенттердің көп бөлігіне бағыттау, сондай-ақ қолданыстағы білім кеңістігі мен техникалық құралдарды тиімді пайдалану арқылы қамтамасыз етіледі. мысалы, демалыс күндері.
Мұғалімнің жаңа рөлі. Мұғалімге когнитивті процесті үйлестіру, оқытылатын курсты түзету, жеке оқу жоспарын құруда кеңес беру, білім беру жобаларын басқару және т.б. сияқты функциялар жүктелген. Ол өзара қолдаудың білім беру топтарын басқарады, студенттерге кәсіби өзін-өзі анықтауға көмектеседі.
Асинхронды, ереже бойынша, ОЖЖ-де тыңдаушылар мен оқытушының өзара әрекеттесуі корреспонденттердің мекен-жайларына жіберу арқылы хабарламалармен алмасуды көздейді. Бұл сізге келіп түскен ақпаратты талдауға және корреспонденттерге ыңғайлы уақытта жауап беруге мүмкіндік береді. Асинхронды байланыс әдістері - бұл электронды дауыстық пошта немесе электрондық компьютерлік желілер. [5]
Білім сапасын қашықтықтан бақылау. DO-дағы бақылау нысаны ретінде; қашықтықтан ұйымдастырылған емтихандар, сұхбаттар, практикалық, курстық және дизайнерлік жұмыстар, сыртқы зерттеулер, компьютерлік интеллектуалды тестілеу жүйелері қолданылады. DL сапасын бақылау проблемасын шешу, оның білім беру стандарттарына сәйкестігі бүкіл DL жүйесінің жетістігі үшін маңызды болатынын ерекше атап өту керек. DL курстарын академиялық тұрғыдан мойындау, дәстүрлі білім беру ұйымдарының олардың өтуін несиелеу мүмкіндігі оны шешудің сәттілігіне байланысты. Сондықтан S DO-де бақылауды жүзеге асыру үшін мемлекеттік тестілеудің бірыңғай жүйесі құрылуы керек.
Бұл мәселенің шешімі белгілі бір қиындықтармен байланысты, өйткені қазіргі ұлттық стандарттардың көпшілігінде, көпшілігінде болмаса, тестілер көмегімен диагноз қою мүмкін емес. Жақында қолданыстағы стандарттарды, оның ішінде оларға қойылатын талаптарды объективті сынақтан өткізу мүмкіндігі тұрғысынан қайта қарау үрдісі пайда болуы кездейсоқ емес.
Кәсіби технологиялар мен оқу құралдарын қолдану. Қашықтықтан оқыту технологиясы дегеніміз - белгілі бір білім жиынтығын тәуелсіз, бірақ бақыланатын игеру процесінде адаммен өзара әрекеттесу әдістері, формалары мен құралдарының жиынтығы. Оқыту технологиясы белгілі бір мазмұнның негізінде құрылады және оны ұсыну талаптарына сай болуы керек. Меңгеруге ұсынылған білім мазмұны DL-ға арналған және елде бар білім беру стандарттарына негізделген арнайы курстар мен модульдерде жинақталады, сонымен қатар мәліметтер базасы мен білім, бейне кітапханаларында және т.б.
Оқу ақпаратын берудің заманауи құралдарына сүйену. LMS-тің орталық буыны телекоммуникация және олардың хабар тарату негізі болып табылады. Олар білім беру процестерін қамтамасыз ету үшін қолданылады [6]:
:: қажетті оқу-әдістемелік материалдар;
:: оқытушы мен студент арасындағы кері байланыс:
:: DO жүйесі шеңберінде басқару ақпаратымен алмасу;
:: халықаралық ақпараттық желілерге қол жеткізу, сондай-ақ шетелдік қолданушыларды C DO-ге қосу.
Тыңдаушыларға ақпаратты ұсыну келесі түрде жүзеге асырылатындығын атап өту маңызды.
:: баспа материалдары (әдебиеттер мен оқу-әдістемелік кешендер),
:: электрондық материалдар (компьютер, білім беру орталары, мәліметтер базасы, білім банктері, электрондық оқулықтар),
:: аудио және бейне өндірісі,
:: телевизиялық хабарлар[7].
Бұл жағдайда ақпарат тасымалдаушылар кітаптар, икемді магниттік, лазерлік немесе қатты дискілер, аудио немесе бейне кассеталар болып табылады. Мектепке дейінгі білім беруде оқу-әдістемелік жиынтықтар (кейстер), компьютерлер, теледидарлар, телефондар, магнитофондар, видео магнитофондар және арнайы мультимедиялық жабдықтар қолданылады.
DL-дің дидактикалық компонентін мұғалімдер мен психологтардың келесі дамуы қамтамасыз етуі керек, мысалы [8]:
:: даралап оқыту технологиясы (Inge Unt);
:: адаптивті оқыту жүйесі (А, С. Границкая [9]);
:: жеке бағытталған оқу бағдарламасы негізінде оқыту (В.Д. Шадриков [10]);
:: бағдарламаланған оқыту (Е.Л.Белкин, В.П.Беспалько және басқалары [11]).
Қашықтықтан оқытудың маңызды педагогикалық технологиялары мен идеяларының мәнін қысқаша көрсетейік.
Оқытуды дараландыру технологиясы [12].
- негізгі қағидалар
:: Даралау - бұл оқыту процесінің стратегиясы.
:: Даралау даралықты қалыптастырудың қажетті факторы.
:: Оқытылатын барлық пәндерде даралап оқытуды қолдану.
:: Жеке жұмысты оқу қызметінің басқа формаларымен интеграциялау.
:: Жеке қарқынмен, стильде оқыту.
:: Білім беруді дараландырудың алғышарты мектеп оқушыларының ерекшеліктерін зерттеу болып табылады, оны бірінші кезекте оқу жұмысын жекелендіру кезінде ескеру қажет: оқу қабілеті, оқу дағдылары, оқу қабілеті, оқу дағдылары, оқу қабілеті, танымдық қызығушылық.
:: Жеке жұмыс жалпы білім беру дағдылары мен қабілеттерін дамытудың барабар деңгейін қажет етеді.
Оқытуды дараландыру идеялары:
Инге Унттың гипотезасы [13]: қазіргі жағдайда оқытуды дараландырудың негізгі формасы оқушының мектептегі және үйдегі өзіндік жұмысы болып табылады.
А.С. Границкийдің гипотезасы: сынып-сабақ жүйесі аясында мұғалім оқушылармен жеке жұмыс жүргізуге 60-80% уақыт бөле алатын сынып жұмысын ұйымдастыруға болады.
В.Д. гипотезасы Шадрикова: егер сіз балаға күрделене түсетін міндеттердің бейнесін берсеңіз, оқу үдерісінің өзін ынталандыратын болсаңыз, бірақ оқушының қазіргі таңда өзі үшін мүмкін болатын деңгейде жұмыс жасау мүмкіндігін қалдырсаңыз, қабілетті дамыту тиімді болады.
Мазмұны мен әдістерінің ерекшеліктері.
Inge Unt: өзіндік жұмыстарға арналған жеке оқу тапсырмалары, баспа негізіндегі жұмыс дәптері, дербес жұмыс үшін нұсқаулық. Қолданыстағы оқу әдебиеттеріне бейімделу.
А.С. Границкая: өзіндік сызықтық емес сабақ құрылымы: бірінші бөлім - барлығын оқыту, екінші бөлім - екі параллель процестер: студенттердің өзіндік жұмысы және жеке - мұғалімнің жеке оқушылармен жұмысы. Жалпыланған схемаларды қолдану (В.Ф. Шаталов), ауысымдық композициямен жұпта жұмыс жасау (В.К. Дьяченко), бейімделуімен көп деңгейлі тапсырмалар (карталар А.С. Границкая).
В.Д. Шадриков: әр оқушының қабілетіне қарай оқытуға мүмкіндік беретін алты деңгейге арналған оқу жоспары, бағдарламалары мен оқу-әдістемелік кешендері. Әрбір пән бойынша мүмкін болатын қиындық деңгейін таңдай отырып, оқушылар ауыспалы құрамы бар сабақтарда өздерін табады және пәннің көлемі мен мазмұнын жоғалтпай, оқу бағдарламасын игеру барысында бірге жүреді. Сонымен қатар, қиындық деңгейін таңдау өте икемді және мысалы, теңестіру сыныптарындағыдай мәңгілікке жасалынбайды, бірақ оқушының қабілеттерінің қазіргі жағдайына сәйкес келеді.
Қиындықтың алты деңгейі барлық дерлік балаларды қамтуға мүмкіндік береді, жетістікке жете алмағандарды көшеге тастамайды, оқушының қабілетіне, олардың дамуына бейімделген барлығына қолайлы оқу процесін ұйымдастырады.
Трумпстің жоспары [15], Америка Құрама Штаттарында кеңінен танымал, бұл үлкен сынып бөлмелеріндегі сабақтарды шағын топтардағы жеке сыныптармен біріктіретін білім берудің ұйымдастырушылық формаларының жүйесі. 100-1500 адамнан тұратын үлкен топтарға арналған заманауи техникалық құралдарды (теледидар, компьютерлер және т.б.) қолдана отырып дәрістерді жоғары білікті оқытушылар мен профессорлар оқиды. 10-15 адамнан тұратын шағын топтар дәріс материалдарын талқылайды, пікірталас жүргізеді. Жеке жұмыс аудиторияларда және зертханаларда жүргізіледі. Осы сабақтардың уақыты келесідей бөлінеді: 40% дәрістерге бөлінеді; шағын топтардағы сабақтар үшін - 20%; кабинеттер мен зертханалардағы жеке жұмыс үшін - 40%. Мұндай сабақтар жоқ, шағын топтардың құрамы тұрақсыз.
Бағдарламаланған оқыту тұжырымдамасы.
- Бағдарламаланған оқыту деп оқу құралын (компьютер, бағдарламаланған оқулық, фильм тренажеры және т.б.) қолдана отырып, оқу материалын басқарылатын игеру деп түсінеміз. Оқу материалы - бұл белгілі бір логикалық дәйектілікпен берілген салыстырмалы түрде аз көлемді білім беру (фреймдер, файлдар, қадамдар).
Бағдарламаланған оқытудың принциптері
Бағдарламаланған оқытудың бірінші принципі - бұл басқару құрылғыларының белгілі бір иерархиясы.
Иерархия [16] термині кейбір интегралды организмдегі (немесе жүйеде) бөліктердің осы бөліктердің салыстырмалы тәуелсіздігімен деңгейлік бағыныстылығын білдіреді.
Екінші принциптің мәні - кері байланыс принципі ақпаратты құру және басқару түріндегі кибернетикалық теориядан туындайды (басқару жүйелері). Ол білім беру іс-әрекетінің әр операциясы үшін оқу процесін басқару жүйесін циклдық ұйымдастыруды қажет етеді. Бұл басқарудың объектісінен басқарылатын объектіге қажетті іс-қимыл режимі туралы ақпаратты беруді ғана емес (тікелей байланыс), сонымен қатар басқарылатын объектінің жай-күйі туралы ақпаратты басқарушыға беруді (кері байланыс) білдіреді.
Бағдарламаланған оқытудың үшінші қағидасы - оқу материалын ашу мен ұсынуда технологиялық процесті кезең-кезеңімен жүзеге асыру. Бұл талаптың орындалуы оқыту бағдарламасының жалпы түсінікті болуына мүмкіндік береді.
Бағдарламаланған оқытудың төртінші принципі бағдарламадағы студенттердің жұмысы қатаң жеке болатындығына негізделген. Табиғи талап бағытталған ақпараттық процесті жүргізу және әр оқушыға өзінің танымдық күші үшін ең қолайлы жылдамдықпен оқуда алға жылжу мүмкіндігін беру және осыған сәйкес бақылау ақпаратын жеткізуді бейімдеу мүмкіндігі туады. Оқыту барысында жеке қарқын мен бақылау принципін сақтау барлық студенттердің әр уақытта болса да материалды ойдағыдай оқып үйренуіне жағдай жасайды.
Бесінші принцип жеке тұлғаның белгілері мен қасиеттерін дамытуға байланысты бірқатар пәндерді оқып үйрену кезінде оқу материалдарын ұсыну үшін арнайы техникалық құралдарды қолдануды талап етеді.
Блокты оқыту тұжырымдамасы [17]
Блоктық оқыту студенттерге түрлі зияткерлік операцияларды орындауға және алған білімдерін оқу мәселелерін шешуде пайдалануға мүмкіндік беретін икемді бағдарлама негізінде жүзеге асырылады. Осындай оқыту бағдарламасының келесі дәйекті блоктары тақырыппен анықталған материалды кепілдендірілген игеруді қамтамасыз етуі керек:
:: ақпараттық блок;
:: тесттік және ақпараттық (білгендерін тексеру);
:: түзету-ақпараттық (дұрыс жауап болмаған жағдайда - қосымша дайындық);
:: проблемалық блок: алынған білім негізінде есептер шығару;
:: тексеру және түзету блогы.
Блоктық оқытуда әрбір келесі тақырыпты оқып-үйрену жоғарыда аталған реттілікті қайталайды.
- .. Модульдік оқыту идеялары
Модульдік оқыту жобасы [18] - бұл жұмыс қарқынын ғана емес, сонымен қатар оқу материалының мазмұнын реттейтін, өзін-өзі оқытуға мүмкіндік беретін дараландырылған оқыту бағыттарының бірі.
Модульдік оқыту (блоктық оқытуды дамыту сияқты) - бұл студент модульдерден тұратын оқу бағдарламасымен жұмыс істейтін оқу процесін ұйымдастыру.
Оқу модулі - бұл келесі компоненттерден тұратын оқу материалының дербес бөлігі.
:: нақты тұжырымдалған білім беру мақсаты (мақсатты бағдарлама);
:: ақпараттық банк: оқыту бағдарламалары түріндегі нақты оқу материалы;
:: мақсатқа жету үшін әдістемелік басшылық;
:: қажетті дағдыларды қалыптастыру бойынша практикалық жаттығулар;
:: осы модульде қойылған мақсаттарға толық сәйкес келетін тест жұмысы.
Модульдер иерархиясында қажетті білім мен тұлғалық қасиеттердің жалпы жүйесі ескеріледі.
Оқу жетістіктерін бақылау және бағалау жүйесі - рейтинг; рейтингтік жинақ ағымдағы, аралық және қорытынды бақылау барысында жүреді.
Модульдер идеясын проблемалық оқыту жобасымен ұштастыру проблемалық-модульдік оқытудың икемді технологиясын береді; ол негізінен жоғары білім алу үшін әзірленген, бірақ оны орта деңгейде қолдануға болады.
Арнайы техникалық құрылғыларды қолдану негізінде жоғарыда көрсетілген педагогикалық технологиялар мен идеяларды сол немесе басқа деңгейде жүзеге асыра отырып, қашықтықтан оқыту - бұл жаңа ақпараттық (компьютерлік) технологиялардың бір түрі.
Өздеріңіз білетіндей, кез-келген компьютерлік технологиялар педагогикалық және әдістемелік бағдарламалық қамтамасыздандырумен қамтылған мазмұнның кейбір формаланған моделін қолдануға негізделген, компьютердің жадына жазылған және телекоммуникациялық желіні қолдану арқылы жүзеге асырылған. Педагогикалық бағдарламаның фактикалық жағының басты ерекшелігі - қолдау ақпараттарының бірнеше есеге артуы, компьютерлік ақпараттық ортаның болуы, оның ішінде қазіргі заманғы деңгейде ақпараттық базалар, гипермәтіндік және мультимедиялық (гипермедиа), микроәлемдер, имитациялық оқыту, электронды байланыс (желілер), сараптамалық жүйелер ... Бұл білім базасы мен мәліметтер базасының болуымен қамтамасыз етіледі.
Білім базалары - бұл берілген тақырып бойынша, оның элементтерінің әрқайсысында олардың жалпы жиынтығынан басқа логикалық байланысты элементтерге сілтемелер болатындай етіп құрылымдалған, ақпараттың тұйықталған көлемін қамтитын ақпараттық жүйелер. Осы білім қорында жоқ элементтерге сілтемелерге жол берілмейді. Ақпаратты білім базасында осылай ұйымдастыру студентке оны қазіргі кезде өзіне ұнайтын логикада зерттеуге мүмкіндік береді.
Білім базасының әдеттегі библиографиялық аналогы энциклопедиялар мен сөздіктер болып табылады, онда мақалаларда сол басылымның басқа мақалаларына сілтемелер бар. Білім базаларын іске асыратын бағдарламалық өнімдер HIPERMEDIA [19] класына жатады (супер орта), өйткені олар пайдаланушыға ақпаратпен танысу логикасын еркін таңдап қана қоймай, оған мәтіндік-графикалық ақпаратты дыбыстық, бейнелік және бейнелермен үйлестіруге мүмкіндік береді. фильм фрагменттері, анимация. Осы режимде жұмыс істеуге қабілетті компьютерлік технологиялар MULTIMEDIA [20] интегралдық терминімен (көп айнымалы орта) біріктірілген.
Білім базалары мультимедиялық жабдықтармен қатар оқу үрдісінде компьютерлік имитациялар, микроәлемдер құруға және қолдануға мүмкіндік береді және олардың негізінде дидактикалық дамытушы ойындарды жүзеге асырады, оқушының оқу деңгейін тексереді, оның психофизикалық дамуының параметрлерін диагностикалайды. Сонымен қатар, сараптамалық жүйелерді - кіші жүйелерді қолданудың арқасында желіні бағалау процедураларын жүргізуге және жеткілікті дәлдікпен нәтижелер алуға мүмкіндік туады.
Мәліметтер базасы деп компьютерлік технологияны қолдану арқылы ақпаратты енгізу, жүйелеу, сақтау және беру технологиялары түсініледі. Деректер қоры ақпараттық массив құрамына - әр түрлі статистикалық, мәтіндік, графикалық және иллюстрациялық ақпаратты оның міндетті түрде рәсімдеуімен шексіз көлемде (презентация, берілген жүйеге белгілі бір формадағы компьютерге енгізу және шығару - формат) енгізе алады.
Дәстүрлі түрде өңделетін бірқатар ақпарат үшін оны ұсынудың стандартты форматтары бар, мысалы: библиография, статистикалық мәліметтер, рефераттар, шолулар және басқалар. Деректер қорындағы ақпаратты жүйелеу және іздеу үш негізгі тәсілмен жүзеге асырылады.
Иерархиялық мәліметтер қоры каталогтар мен рубрикаторларды жіктеу негізі ретінде қолданады, яғни. иерархиялық типтегі ақпараттық іздеу тілдері. [21]
Реляциялық мәліметтер базасында әрбір ақпараттық блокқа белгілі бір атрибуттар (автор, кілт сөздер, аймақ, ақпараттық класс, тезаурус дескрипторы және т.б.) беріледі және оны іздеу олардың кез-келгенімен немесе олардың кез-келген тіркесімімен жүзеге асырылады.
Статистикалық мәліметтер базасы екі өлшемді (азырақ үш өлшемді) матрица көмегімен ұйымдастырылған сандық ақпаратпен жұмыс істейді, сондықтан оның координаттарын көрсету арқылы жүйеде қажетті ақпарат болады.[22]
Статистикалық мәліметтер базасы электронды кестелер ретінде танымал.
Мәтіндік-графикалық ақпаратты қамтитын мәліметтер базасын құру тәжірибесінде оны жүйелеу көбінесе будандастырылған тәсілмен жүзеге асырылады.
Осыған байланысты білім мен мәліметтер базасы компьютерлік технологияларды қашықтықтан оқытудың үш нұсқасының біреуінде жүзеге асыруға мүмкіндік береді [23]:
I - еніп кететін технология ретінде (белгілі бір дидактикалық мәселелерді шешу үшін белгілі бір тақырыптар, бөлімдер бойынша компьютерлік оқытуды қолдану);
II - осы технологияда қолданылатын бөлшектердің негізгі, анықтаушы, маңызды бөлігі ретінде;
III - моно-технология ретінде (диагностика мен бақылаудың барлық түрлерін қосқанда барлық оқыту, оқу процесін басқару компьютерді қолдануға негізделген кезде).
Алайда, мұның бәрімен бірге айта кету керек, қазіргі кезде қашықтықтан оқыту туралы және оны практика жүзінде жүзеге асыру мәселелерін шешу туралы айта отырып, негізінен ақпарат алмасу аспектілеріне адам өміріне бағытталған алдыңғы қатарлы білім берудің негізі ретінде көңіл бөлінеді. ақпараттық қоғам.
Атап айтқанда, онда: LMS [24] қолданыстағы күндізгі және сырттай оқыту жүйелерін олардың антагонистері болмай толықтырады. Ол әр түрлі білім беру құрылымдарының интеграциясын күшейтуге және азаматтардың өмірлік білімін дамытуға ықпал ете отырып, оларды жетілдіре және дамыта отырып, осы жүйелерге табиғи түрде енеді. Жылжымалы ақпараттық-білім беру ортасын құру және дәстүрлі білім беру жүйелерімен салыстырғанда бір оқушыға келетін шығындарды шамамен 2 есе азайту арқылы SDE білім берудің сапасын қолдаумен принципиалды жаңа деңгей ұсынады. DL - бұл ХХІ ғасырдағы Ресей халқының кең қабаттары үшін білім берудің ең перспективалық түрі .
Сонымен бірге, ОЖЖ-нің маңызды міндеттері ретінде мыналар белгіленді:
:: халықтың әлеуметтік және кәсіби ұтқырлығын, оның кәсіпкерлік және әлеуметтік белсенділігін, өзін-өзі тану деңгейін арттыру, ой-өрісін кеңейту;
:: ұлттық мектепте жинақталған білімді, кадрларды және материалдық әлеуетті сақтау және арттыру;
:: білім беру кеңістігінің кез-келген нүктесінде нострификацияланған білім алуға мүмкіндік беруді көздейтін Ресей, ТМД және бүкіл әлемдік қауымдастық шеңберінде бірыңғай білім беру кеңістігін дамыту.
LMS дамыту тұжырымдамасында көрсетілген міндеттер мен басымдықтардың маңыздылығын түсінуге болады. LMS шын мәнінде өзекті болып табылады, өйткені ол қоғамның білім беру қажеттіліктеріне барынша барабар және икемді жауап бере алады және елдің әрбір азаматының білім алуға конституциялық құқығының жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді.
Сондықтан тұжырымдамада қашықтықтан оқыту жүйесін толық қолдану міндеті қойылған.
Жоспарға сәйкес, ресейлік SDO-да базалық жоғары білім беру салалары мен мамандықтары бойынша жылына 1,5 миллион адамға дейін және қосымша білім беру салаларында (оның ішінде кадрлардың біліктілігін арттыру мен қайта даярлауды қоса алғанда) жылына 2 миллион адамға дейін оқыту мүмкіндігі болуы керек. және білім беру [25]. Сонымен бірге LMS дамуы келесі әлеуметтік топтарға бағытталуы керек:
- дәстүрлі білім беру жүйесінде жоғары сапалы білім беру қызметтерін алу мүмкіндігі жоқ, бұл жүйенің мүмкіндігі шектеулі, оқуды жұмыспен ұштастыру қажеттілігі, университет орталықтарынан географиялық қашықтық және басқа да ұқсас факторлар;
- қысқартылған Қарулы Күштер офицерлері және олардың отбасы мүшелері;
- ІІМ офицерлері мен мерзімді әскери қызметшілері және шекара әскерлері;
- әскери-өндірістік кешеннің конверсиялық кәсіпорындарының артық мамандары;
- федералды жұмыспен қамту қызметінде тіркелген азаматтарды жұмыстан шығарды және жұмыстан шығарды;
- аймақтық билік пен әкімшіліктің басшылары;
- елдің дамымаған шалғай аймақтарында тұратын барлық жастағы адамдар;
- білімі бар және жаңа білім алғысы келетін жұмысшылар;
- екінші қатар білім алуға ниеттенген студенттер;
- екінші қосымша білім алғысы келетін адамдар;
- жұмыс ерекшеліктері (мысалы, ауысым жұмысшылары) қазіргі білім беру технологияларының ырғағында оқуға мүмкіндік бермейтін адамдар;
- ауруханаларда тұрақты білім алуға медициналық шектеулері бар адамдар;
- меншіктің барлық формасындағы кәсіпорындарда жұмыс істейтін әр түрлі деңгейдегі менеджерлер;
- әр түрлі оқу орындарының, оның ішінде жоғары оқу орындарының оқытушылары.
Анықталған міндеттер мен басымдықтарды жүзеге асыру қазірдің өзінде мүмкін. Оның қажеттілігін қоғамда болып жатқан бірқатар процестер объективті түрде талап етеді, мысалы:
- білім беру саласындағы жаңа талаптарды алға тарта отырып, экономикалық реформаларды жалғастыру;
- білім берудің заманауи мазмұны мен технологияларына халықтың жаңа қажеттіліктерін қалыптастыру;
- халықаралық қатынастардың, оның ішінде білім беру саласының өсуіне ықпал ететін саяси өзгерістер;
- білім беру процесіне қатысушылар арасында ақпарат алмасудың сапалы жаңа техникалық құралдарының пайда болуы және қарқынды дамуы;
- білім беру қызметтерінің әлемдік нарықтарындағы бәсекелестіктің артуымен білім берудегі халықаралық интеграцияның өсуі.[26]
Сонымен бірге анықталған міндеттер мен басымдықтарды іске асыру мынадай іргелі талаптарды ескере отырып жүзеге асырылуы керек:
- ұлттық білім берудің озық дәстүрлеріне, халықаралық тәжірибеге негізделген, сондай-ақ озық психологиялық-педагогикалық, ақпараттық-коммуникациялық және басқа технологияларды қолдануға негізделген кешенді білім беру бағдарламаларын іске асыру арқылы білім берудің жоғары стандарттары мен сапасын сөзсіз қамтамасыз ету;
- білім беруді, ғылым мен өндірісті тығыз және үздіксіз өзара әрекеттесу негізінде оқытуды ұйымдастыру және осындай ұйым жасаған артықшылықтарды пайдалану;
- әлеуметтік-білім беру міндеттері мен студенттер контингентінің ерекшеліктеріне байланысты DL курстары мен бағдарламаларының нақты бағытталуы;
- қашықтықтан білім беру туралы жағымды қоғамдық пікірді дәйекті түрде қалыптастыру және LMS қолданушыларының әлеуметтік-психологиялық жайлылығы үшін жағдайлар жасау;
- әр түрлі аймақтардағы тиімділігі мен әр түрлі санаттағы қолданушылар үшін қашықтықтан оқытудың тиімділігін анықтау үшін LMS қызметтерін тұтынушылармен толыққанды жедел (педагогикалық) және кешіктірілген (тәрбиелік және әлеуметтік-психологиялық) кері байланысты қамтамасыз ету;
- Қазақтан экономикасында жұмыспен қамтуды кеңейту мақсатында отандық техникалық жабдықтарды өндірушілерге LMS-ке мемлекеттік тапсырыстардың басым бағыты.[27]
Біздің жұмысымызға сәйкес, аталған талаптардың біріншісіне - жоғары ғылыми негізделген психологиялық, педагогикалық және басқа технологияларды қолдану арқылы DL стандарттары мен сапасының жоғары болуын қамтамасыз ету талабына назар аудару өте маңызды.
Әрине, келешегі бар психологиялық-педагогикалық оқыту технологияларын оқу-танымдық қызметті тиімді басқаруды жүзеге асырмай жүзеге асыру мүмкін емес. Алайда, әдебиеттерді талдау және DL-ді тәжірибеге енгізу тәжірибесі көрсеткендей, осы педагогикалық жүйеге арналған бағдарламалық жасақтама жасау кезінде білім беру процесін құруға мүмкіндік беретін психологиялық-педагогикалық зерттеулердің нәтижелеріне тоқталу жеткіліксіз оқушылардың танымдық іс-әрекетінің жоғары бақыланғыштығымен.
1.2 Танымдық белсенділік ұғымының мәні
Бүгінгі күні студенттерге қойылатын басты талаптардың бірі - оларды танымдық белсенділік арқылы жан-жақты дамыған, шығармашылықпен жұмыс істейтін жеке тұлға ретінде қалыптастыру болып табылады.
Қазақстан Республикасында білім беру жүйесін дамыту стратегиясының мақсаттары мен міндеттері 2030 [28] жылға дейінгі білім беру саласын дамыту стратегиясының негізгі қағидаларына сәйкес жүзеге асырылуда. Жоғары білімнің басты мақсаттары мен міндеттері ретінде:
- адам құқықтарын, демократия, бейбітшілікті нығайту мақсатында барлық адамдардың бүкіл өмір бойы дамуы мен әлеуметтік әрекетіне қажетті мүмкіндіктерді қамтамасыз етуі тиіс;
- ғылым мен технологияны дамыту жолымен қоғамның мәдени, әлеуметтік экономикалық дамуына сүбелі үлес қосу;
- өзі үшін жауап бере алатын жоғары іскерлікті мамандарды, азаматтарды даярлауды жүзеге асыру;
- тұтас алғанда қоғамның, оның ішінде, білім беру жүйесінің дамуы мен жақсаруына үлес қосу аталып көрсетілген.
Қоғам өміріндегі болып жатқан әлеуметтік, саяси және экономикалық өзгерістер мен аталған салалардың болашақтағы дамуы қоғамдағы негізгі фактор болып есептелетін жеке тұлғаның даму деңгейіне тәуелді. Бұл мәселе қоғамдағы білім берудің талаптарын түбегейлі өзгертуді, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдануды, ол өз кезегінде, жеке тұлғаның қоғамның талаптарына сай жан-жақты дамуына жол ашады. Аталған міндеттің орындалуы студенттердің танымдық белсенділігін дамытуға бағытталған кәсіби құзырлығы мен педагогикалық шеберлігі қалыптасқан мұғалімдердің қолында. Дәлірек айтқанда, студенттердің танымдық белсенділігін дамытуға арттыра түсуді көздейді.
Студенттерді танымдық белсенділігі - жас ұрпақты өмір мен кәсіби қызметке даярлаудың маңызды кезеңі болып табылады. Аталған әрекет кез келген қызмет түрімен біртұтас құрылымдық бірлікті құрай алады.[29]
Студенттердің танымдық белсенділігі - танымдық қызығушылық пен қажеттілікті туғызуға бағытталған оқу әрекетінің түрі болып саналады. Танымдық белсенділіктің дамуы негізінде студенттердің ой-өрісі толысып, белсенді ойлау әрекеті мен шығармашылық ойлау үдерісін дамытумен қатар, студенттердің кәсіби мәдениеті мен ізденімпаздығын дамытады.[30]
Студенттердің танымдық белсенділіктің дамуы қоғам сұранысына жауап бере алатын, ғылыми-техникалық үдеріс міндеттерін оңтайлы шеше білетін, халықтың рухани құндылықтарын дамыта алатын қоғам мүшелерін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Интеллектуалдық операцияларды орындауға даярлықтың жеткіліксіздігінен танымдық іс-әрекетті кез келген студент өз бетінше орындай алмайды, ол білім алушылардан ерік-жігер мен ақыл-ойды талап етеді. Осыған сәйкес, психологиялық-педагогикалық зерттеулер барысында танымдық белсенділіктің дамуы білім, білік, дағдыны меңгерту ретінде ғана емес, ерік пен жігерді, қабылдау мен түйсікті дамыту тұрғысында талданады.[31]
Қазіргі жағдайда жоғары оқу орындарында қашықтықтан оқытуда студенттердің танымдық белсенділігін ынталандыруға септігін тигізетін оқу үдерісін ұйымдастырудың тәсілдерін, әдістері мен нысандарын іздестіру қажеттілігі туып отыр.
Студенттердің танымдық белсенділіктің дамуы - оқу үдерісін ойдағыдай ұйымдастырудың негізгі шарты болып табылады. Ол оқу үдерісінің тиімділігін арттыру, студенттердің оқу әрекетінің психологиялық ерекшеліктеріне сай дидактикалық әдіс-тәсілдерді қолдануды, оқытудың дамытушылық қызметін толық пайдаланып, танымдық белсенділікті дамытуды талап етеді. Жоғары оқу орындарында қашықтықтан оқытуда оқытушылар мен білім алушылардың өзара субъективтік қатынасына негізделген танымдық белсенділік оңтайлы ұйымдастырылғанда оқытудың нәтижелілігі артады. Сондықтан студенттердің танымдық белсенділікті дамыту - жоғары оқу орнында оқу үдерісін ұйымдастырудың маңызды міндеті. [32]
60-жылдардың екінші жартысы мен 70- жылдардың басында Кеңес педагогикасы мен педагогикалық психологиясында мұғалімнің басшылығымен студенттер танымдық міндеттерге өз бетінше қол жеткізуі арқылы дамитын танымдық белсенділік мәселесі кеңінен талқылана бастады.
Оның ішінде жоғары оқу орындарында танымдық белсенділікті дамыту - студенттердің оқуға деген ынтасын қалыптастыру құралы (Дж.Брунер, Л.С.Выготский, П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина, А.Е.Әбілқасымова, Р.С.Омарова т.б.); тұлғаны әрекет барысында дамыту (Б.Г.Ананьев, А.Н. Леонтьев, В.А. Петровский, Л.С. Рубинштейн т.б.); іс-әрекет түрлерін оңтайлы үйлестіру (И.Я. Лернер, М.И.Махмутов, И.М.Чередов т.б.); танымдық іс-әрекет пен қарым-қатынас бірлігі (Л.П. Буева, В. Мудрик т.б.) ретінде қарастырады. [33,34,35]
Жоғары оқу орындарында студенттердің танымдық белсенділікті дамытудың философиялық негіздемесі В.Г.Афанасьев, Н.Э.Майн, В.А.Ядов т.б. еңбектерінде қарастырылды. Мәселенің психологиялық бағыты Б.Г.Ананьев, Л.С.Выготский, П.Я.Гальперин, Ю.Н.Кулюткин, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн, Н.Ф.Талызина, Д.Б.Эльконин еңбектерінде талданды. И.Ф.Харламов студенттердің танымдық белсенділікті дамыту заңдылықтарын белгіледі. [36,37,38]
Қашықтықтан оқытуда студенттердің танымдық белсенділікті дамытуды О.А.Нильсонның студенттердің өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың көрсеткен түрлері маңызды болып табылады:
oo психологиялық (танымдық белсенділік амалдарын өзінің қабілетіне, қабылдауы мен есте сақтауына байланысты қолдануы).
oo психологиялық-дидактикалық (студенттер орындайтын танымдық белсенділіктің ұйымдастырылуына байланысты).
oo дидактикалық (танымдық белсенділік барысында атқаратын қызметке байланысты).
oo дидактикалық-әдістемелік (студенттердің проблеманы өз бетінше шеше білуі).
oo әдістемелік (танымдық белсенділікті дамытуға бағытталған тапсырмаларды оңтайлы орындау әдістері мен тәсілдері, жолдары қарастырылады).
oo ұйымдастыру-әдістемелік (жұмыстың орындалуын басқаруға байланысты).
oo ұйымдастыру (жұмысты ұйымдастыру түріне байланысты).[39]
А.А.Вербицкий танымдық белсенділіктің психологиялық-педагогикалық негіздерін талқылады. Зерттеушінің пікірінше, жоғары оқу орындарында студенттердің танымдық белсенділіктерін дамытуды психологиялық қамтамасыз ету принципі әрбір студенттердің сезімдік қанағаттануын, сол арқылы оқу мотивациясын, қызығушылығын дамытуды көздейтіндігі айтылған. [40]
Бұл мәселе ұлы қазақ ойшылдарының да еңбектерінен көрініс тапты. Ұлы Абай қазақ мектебінің жалпы білім берудегі және тәрбиедегі маңызын ескере отырып, жас буынға мектепте жүйелі білім беру қажеттігіне, жас ұрпақтың тұлғасын қалыптастыруда танымның шешуші роль атқаратындығына ерекше мән берді. Абай шәкірттің танымдық әлемін кеңейту үшін оны өз бетінше еңбектенуі қажет деп жазды. Ғылымға қолы жету де, әлеумет өміріне пайдалы жұмыс істеу де, үйрену мен білу үшін де ең алдымен өздігінен еңбектену қажет деген қорытынды жасады. [41]
А.Е.Әбілқасымова танымдық белсенділікті күрделі педагогикалық құбылыс ретінде және оның мағынасын ашу үшін студенттің танымға деген тұрақты көзқарасын анықтау қажеттігін жазады. [42]
Жоғары мектеп дидактикасында студенттердің танымдық белсенділіктерін дамыту олардың оқу-танымдық белсенділігін жетілдіру жолы ретінде қарастырылады. Танымдық белсенділік Л.П.Аристованың, А.С.Белкиннің, Д.В.Вилькеевтің, Е.В.Каратаеваның, М.И.Махмутовтың, Р.А.Низамовтың, зерттеулерінде талқыланды. [43,44,45,46]
Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді талдай отырып, қашықтықтан оқытуда студенттердің танымдық белсенділігін дамытуды төмендегі принциптері ерекшеленді: белсенділік, саналылық, ғылымилық, дербестік, өзін-өзі ұйымдастыру, дамыту, ұжымдық, рольдік.
Ал С.Л.Рубинштейн бұған қосымша болашақ мамандардың танымдық белсенділігін дамытуда сыртқы ықпалдың ішкі жағдайға әсерін анықтаушы детерминизм принципін ұсынды.[47]
Танымдық белсенділік ақпаратты қабылдаудан бастап, күрделі шығармашылық үдерістің қалыптасуымен аяқталатын мақсаткерлік, ынталылық пен қызығушылықтан тұратын күрделі құбылыс.
А.С.Мустояпова: танымдық белсенділік нәтижелі жүргізілу үшін оқу-танымдық үдерісте студенттердің ынтасы мен қызығушылығын, ерік-жігерін дидактикалық негізделген принциптерге бағыттау қажет,- деп жазды . [48]
Р.С.Омарова танымдық белсенділікті таным үдерісінде кездескен қиындықтарды жеңе білуімен байланыстырып, ол үшін жеке тұлғаның белгілі бір деңгейде ерік-күш жұмсауы және өзінің танымдық белсенділігін саналылықпен реттеуі қажеттігін негіздейді және танымдық белсенділіктің негізгі құрылымдық бөлімдерін: танымдық қызығушылық, танымдық ізденімпаздық және шығармашылық әрекет ретінде ажыратады. [49]
Берілген анықтамаларға талдау негізінде танымдық белсенділікті - тұлғаның құндылықтары мен қажеттіліктеріне сай өзін өзі жетілдіру мен дамытудың тұлғалық тәсілі ретінде төмендегі негізгі компоненттерді ұсынамыз.
1. Дидактикалық компонент, ол танымдық белсенділіктің дидактикалық сипатын білдіреді: мақсат, мазмұн, түрі, әдісі, құралдары, тәсілдері т.б.
2. Кибернетикалық компонент, ол оқытушы мен студенттің бірлескен іс-әрекетін танымдық деңгейде анықтайды т.б. қоғам, жеке тұлғалық сипатта болады.
3. Психологиялық компонент, ол студенттердің танымдық белсенділігін психологиялық қамтамасыз ету.
4. Гносеологиялық, ол танымдық белсенділік үрдісінде ақпараттар ағымын реттеп, оны игеруді басқарады.
5. Әлеуметтік, ол танымдық белсенділікті дамытуда жалпы әлеуметтік байланыстардың ықпалын белгілейді.
6. Ұйымдастырушылық, ол студенттердің танымдық белсенділігінің ұйымдастыру сапасын қамтиды. [50]
Р.С. Омарова студенттердің танымдық белсенділігін дамытудың нақты өлшемдерін анықтаған [51]:
oo білімді өз бетінше алуға дайындығының болуы және оны түрлі жағдайда қолдана білу;
oo тұтас педагогикалық үдерісте оқытушының басшылығымен мақсатты өзара әрекет;
oo іргелі білімдерінің болуы;
oo танымдық белсенділік тәсілдерін меңгеруі;
oo өзін-өзі бақылау мен әрекетке бейімделу;
oo танымдық тапсырмаларды шешу біліктілігі;
oo проблемаларды шешудің қажетті ұжымдық нысандарын ұйымдастыру дағдыларын меңгеру.
Сонымен, жоғары оқу орындарында студенттердің танымдық белсенділіктерін дамыту мәселесінің психологиялық-педагогикалық әдебиеттерде қарастырылған тұжырымдамалары негізінде мынадай қорытындыға келеміз:
oo студенттердің оқу үдерісінде танымдық үдерістер кезеңдік ғылыми ізденісті талап етеді және олардың шынайылылығы тәжірибеде дәлелденуі тиіс;
oo танымдық белсенділік ойлау қабілеті мен іздену әрекеті арқылы дамиды;
oo танымдық белсенділік оқу әрекетімен тікелей байланысты;
oo танымдық белсенділікті дамыту үшін студенттердің белсенді оқу әрекеті мен өз бетінше жұмыс жүргізілуі шарт;
oo танымдық белсенділікті дамыту педагогтардан кәсіби шеберлікті талап етеді, танымдық белсенділікті дамыту әдістері мен тәсілдері технологиялары инновациялық тұрғыда оңтайлы ұйымдастырылуы қажет.
Теориялық зерттеулер нәтижесінде төмендегідей тұжырым жасауға болады:
oo студенттердің танымдық белсенділікті дамытуда қашықтықтан оқытуда өзіндік даму шарттары мен бағыттарын жетілдіру қажет;
oo оқытушы мен студенттің танымдық белсенділікті дамыту бағытындағы бірлескен қызметін ұйымдастыру жолдары, әдістері мен тәсілдерін нақтылау;
oo қашықтықтан оқытуда студенттердің танымдық белсенділігінің құрылымы анықтау;
oo студенттердің танымдық белсенділігін ақпараттық технологияларға, қашықтан оқытуға негізделген моделін негіздеу.[52]
Студенттердің танымдық белсенділіктерін дамытуда оқыту әдістерінің маңыздылығына И.Я.Лернер тоқтала отырып, оқытудың жалпы дидактикалық әдістерінің бес түрін: ақпаратты-рецептивті; репродуктивті; проблемалық; эвристикалық; шығармашылық деп көрсетті. Бірқатар еңбектерде оқыту әдістері оқытушы мен студенттің барлық өзара әрекеттестігі жиынтығын қамтитыны айтылған. [53]
Т.Гергей оқытудың екі ішкі жүйеден: оқытушы іс-әрекеттері және оқу іс-әрекеттерінен тұратынын айтады. [54]
Оқыту мен оқып-үйрену арасы дидактикалық қатынасқа негізделетіндігін және дидактикалық үдерісті іс-әрекет тұрғысынан қарастыра отырып, оны студент мен оқытушының бірлескен іс-әрекеті түрінде біртұтас жүйе етіп қарастыру керек.
Қашықтықтан оқыту жүйесінде ақпараттық технология қолданылған кез келген тәсіл И.Я.Лернер [53] анықтаған бес әдістің бірінің құрамына кіретінін байқадық. Оқыту тәсілдерінің ішінен қашықтықтан оқыту жүйесінде жиі қолданылатын түрлері: демонстрация, иллюстрация, түсіндіру, әңгімелеу, тапсырмаларды орындау, есептер шығару, жазба жұмыстары, қайталау.
Қашықтықтан оқыту технологиялары анықтамасын А.С.Скок [55], В.С.Дудченко [56] мен В.Н.Макаревичтердің [58]әлеуметтік технологияларға кеңінен берілген анықтамасы ретінде қарастырған дұрыс. Осыны басшылыққа ала отырып, қашықтықтан оқыту технологиясы үшін :
1. Білім беруде нысанға жетуге арналған педагогикалық іс-әрекеттің анықталған әдісі.
2. Әдістеменің түйіні іс-әрекет процедурасын рационалды жіктеп, оны ары қарай координациялау мен синхронизациялауды кезеңдерге бөлу.
3. Ғылыми білімді алдын-ала саналы және жоспарлы түрде реттеу, осымен сабақтас ғылымдардың алдынғы қатарлы тәжірибелерін қолдану.[59]
Бұдан басқа қашықтықтан оқыту технологиясы екі құрылыммен көрсетіледі:
- іс-тәжірибе мен операцияның мазмұнды әрекеттер бағдарламалары;
- осыған сәйкес құрастырылған танымдық іс-әрекеттер.
Берілген түсінікте қашықтықтан оқыту технологиясы білім беруде көрсетілген қашықтықтан оқыту құралдары арқылы іске асыруға арналған, ғылыми негізделген жүйе түрінде қаралады. Бұл ретте, қашықтан оқыту технологиясының ядросы келесі көрсетілген өзара байланыстағы элементтер: әдістер, техникалық құралдар, оқыту құралдары (білім берудің берілген мазмұнын игерудегі) қамтиды.
Қашықтықтан білім беру технологияларының басты қызметі - болжау, негізгі іс-әрекетінің бірі жобалау (өйткені ол жалпы нысандар мен нәтижелерді жоспарлаумен, негізгі кезеңдерді көрсетумен сипатталады, білім-тәрбие беру) үдерісінде кәсіби құзыретті мамандар дайындау, танымдық іс-әрекеттері негізінде интеллектісін қалыптастыру. Өз кезегінде қашықтықтан білім беру технологиялары нақты пәннен тәуелсіз, оқу-тәрбиелік үдерісте игерілетін заңдылықтарға тәуелді. Бұдан басқа қашықтан оқыту технологиялары ғылым мен іс-тәжірибенің басқа саласынан да әртүрлі арнайы технологияларды қамтиды (ғылыми ақпараттық технологиялар, өндірістік, электрондық және т.б.). [60]
Сонымен, қашықтықтан оқыту технологиясы әдістемелік жүйелер, арнайы құралдар және білім берудегі пәндік мазмұнды игертуге арналған оқыту құрылымы ретінде анықталады.
1.3 Қашықтықтан оқыту жағдайында студенттердің танымдық белсенділігін дамыту әдістерінің құрылымдық - мазмұндық моделі
Жоғары оқу орындарында қашықтықтан оқытуда студенттердің танымдық іс-әрекеттерін қалыптастырудың моделін құруда тұлғалық-әрекеттік, тұлғаға бағдарланған және синергетикалық тәсілдерді негізге алдық.
Қашықтықтан оқытуда студенттердің танымдық іс-әрекеттерін қалыптастыру моделін тұлғалық-әрекеттік тұрғыда құру тұлғаның танымдық қажетсінуін, қызығушылығы мен сұранысын, бейімділігін есепке алуға негізделеді.
Тұлғаға бағдарланған тәсіл болашақ мамандардың субьективтілік деңгейін жетілдіруге бағытталады.
Қашықтықтан оқытуда студенттердің танымдық іс-әрекетін қалыптастырудың синергетикалық тәсілі олардың өзін-өзі ұйымдастыруы мен өзін-өзі өзектендіруін, өзін-өзі бақылауы мен өзін-өзі бағалауын, өзін-өзі дамытуы мен өзін-өзі жетілдіруін мақсат етті.
Сонымен қатар, қашықтықтан оқытуда студенттердің танымдық іс-әрекетін қалыптастыру моделін құруда жүйелілік тәсіл қолданылды, себебі қашықтықтан оқыту арқылы танымдық іс-әрекеті белсенді студент моделі жоғары оқу орындарында оқыту, тәрбиелеу мен дамыту қызметінде негізгі мақсатына айналуы тиіс.
Студенттердің танымдық іс-әрекетін қалыптастыру жұмыстары алынған диагностикаға талдау негізінде мақсатты түрде жүзеге асырылуы тиіс [61] (Cурет 1).
1- сурет - Студенттердің танымдық белсенділіктерін дамыту
механизмі
1-суретте оқу танымдық іс-әрекеттерді қалыптастыруға қатысты негізгі деп танылған стратегиялық, ағымдық, ұйымдастыру және қорытындылау жұмыстары қарастырылған.
Білім беру ұйымының басшылығы білім беру стандарты негізіндегі оқыту нәтижелерін болжайды және танымдық іс-әрекетті қалыптастыруда студенттің бастапқы жағдайы мен мүмкіндіктеріне стратегиялық болжау жасайды. Студенттің өзінің жеке басының қасиеттері мен кәсіпке қатысты талаптарының өзара байланысын диагностикалау да осы стратегиялық болжау кезеңінде орындалады. Қашықтықтан оқытуда танымдық іс-әрекетті қалыптастырудың негізгі бес кезеңге бөлеміз (Cурет 2) [63]:
* қашықтықтан оқыту мәдениетінің қалыптасуы (қашықтықтан оқыту үдерісін пайдалану арқылы ақпаратпен жұмыс жүргізу мәдениетін игеруі, анықтамалықтар мен сөздіктерді т.б. дұрыс пайдалана білуі, танымдық іс-әрекетті қашықтықтан оқыту негізінде ақпараттық қамтамасыз ету тәсілдерін игеруі т.б.);
I кезең
Қашықтан оқыту арқылы танымдық белсенділігін дамыту мақсаттары мен міндеттерін анықтау
* білім мен дағдыға қойылатын талаптарды нақтылау;
* студенттердің даярлық сапасын бағалау;
* білім алушылардың континген-тіне сипаттама беру
II кезең
Жалпы оқу үрдісіндегі қашықтан оқытудың үлесін бағалау
* жалпы бағдарламалық даярлықты қалыптастыру;
* қашықтан оқытуда жүзеге асырылатын негізгі жұмыс мазмұнын белгілеу
III кезең
Қашықтан оқыту курстарын жасақтау, жұмыс түрлерін белгілеу
* қашықтан оқыту курстарының, жұмыс түрлерінің тізбесін жасақтау мазмұнын нақтылау
IV кезең
Қашықтан оқыту әдістерін танымдық арқылы белсенділігін дамытуға бағыттау
Қашықтан оқыту сабақтарының (тренингтер, онлайн-конференция мен арнайы курс) кестесін құру
V кезең
Қашықтан оқыту арқылы танымдық белсенділікті дамыту жүйесін жүзеге асыру
Қашықтан оқыту арқылы таным-дық белсенділікті дамыту нәтижесін бағалау, түзетулер енгізу, ұсыныстар әзірлеу
2-Сурет - Қашықтан оқыту жағдайында студенттердің танымдық белсенділіктерін дамыту кезеңдері
I кезең
Қашықтан оқыту арқылы танымдық белсенділігін дамыту мақсаттары мен міндеттерін анықтау
* білім мен дағдыға қойылатын талаптарды нақтылау;
* студенттердің даярлық сапасын бағалау;
* білім алушылардың континген-тіне сипаттама беру
II кезең
Жалпы оқу үрдісіндегі қашықтан оқытудың үлесін бағалау
* жалпы бағдарламалық даярлықты қалыптастыру;
* қашықтан оқытуда жүзеге асырылатын негізгі жұмыс мазмұнын белгілеу
III кезең
Қашықтан оқыту курстарын жасақтау, жұмыс түрлерін белгілеу
* қашықтан оқыту курстарының, жұмыс түрлерінің тізбесін жасақтау мазмұнын нақтылау
IV кезең
Қашықтан оқыту әдістерін танымдық арқылы белсенділігін дамытуға бағыттау
Қашықтан оқыту сабақтарының (тренингтер, онлайн-конференция мен арнайы курс) кестесін құру
V кезең
Қашықтан оқыту арқылы танымдық белсенділікті дамыту жүйесін жүзеге асыру
Қашықтан оқыту арқылы таным-дық белсенділікті дамыту нәтижесін бағалау, түзетулер енгізу, ұсыныстар әзірлеу
2-Сурет - Қашықтан оқыту жағдайында студенттердің танымдық белсенділіктерін дамыту кезеңдері
* танымдық іс-әрекеттің қалыптасу алгоритмі (студенттің танымдық іс-әрекетке қызығушылық танытуы, ақпарат ағымын реттеу, өз мүмкіндіктеріне сәйкестендіру, өзінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.1 Қашықтықтан оқытудың ерекшеліктері мен мүмкіндіктері.
Бүгінгі күні қашықтықтан оқыту (бұдан әрі ҚО) білім беру саласына қарқынды енуде, мұны осы педагогикалық жүйенің бірқатар артықшылықтарымен түсіндіруге болады. Сонымен қатар, кейбір сарапшылар мұндай оқытуды адамның жасына қарамастан оқытудың ең тиімді түрі деп санайды, өйткені заманауи ақпараттық тасымалдаушылар негізінде жаңа технологиялық шешімдермен ұштастырылған оқу құралдары, сондай-ақ заманауи әдістемелік қолдау принципі, оқу іс-әрекетінің әдістерін өз бетінше игеруге мүмкіндік беру, оқу циклі пәндерін өз бетінше игеруге жағдай жасау.
Бастапқыда қашықтықтан оқытудың мәні мен ерекшеліктерін қарастырайық, бұл білім беру мекемелерінен кез-келген қашықтықта мамандандырылған ақпараттық-білім беру ортасын қолдана отырып, қарапайым халыққа көрсетілетін білім беру қызметтерінің кешені ретінде түсініледі.
Қашықтықтан оқытудың (DL) сипаттамалық белгілері ретінде мыналар ажыратылады [4].
Икемділік. Қашықтықтан оқыту жүйесіндегі (ӘБЖ) студенттер негізінен лекциялар мен семинарлар түрінде жүйелі сабақтарға қатыспайды, бірақ өздері үшін ыңғайлы жерде және ыңғайлы қарқынмен жұмыс істейді, бұл мүмкін емес адамдар үшін үлкен артықшылық немесе өзгерткісі келмейді
Қашықтықтан оқытудың ақпараттық-білім беру ортасы деп пайдаланушылардың білім беру қажеттіліктерін, олардың әдеттегі өмір салтын қанағаттандыруға бағытталған деректерді беру құралдарының, ақпараттық ресурстардың, өзара әрекеттесу хаттамаларының, аппараттық-бағдарламалық және ұйымдастырушылық-әдістемелік қолдаудың жүйеленген жиынтығы түсініледі. Қабылдау үшін студент ресми түрде қандай да бір білім біліктілігін талап етпейді. Пәнді игеру және таңдалған курстарға қажетті кредиттерді алу үшін әркім өзі қажет болғанша оқи алады.
Модульдік. DO бағдарламалары модульдік принципке негізделген. Әрбір жеке курс белгілі бір пәндік аймақтың тұтас көрінісін жасайды. Бұл жеке немесе топтық (мысалы, жеке компанияның персоналы үшін) қажеттіліктерін қанағаттандыратын тәуелсіз курс-модульдер жиынтығынан оқу бағдарламасын құруға мүмкіндік береді.
Экономикалық тиімділік. Әлемдік білім беру жүйесінің орташа бағасы көрсеткендей, мектепке дейінгі білім беру дәстүрлі білім беру түрлеріне қарағанда 50% -ға аз. Мектепке дейінгі білім берудің отандық үкіметтік емес орталықтарының тәжірибесі көрсеткендей, олардың маман даярлауға кететін шығындары мамандарды күндізгі оқыту түріне кететін шығындардың шамамен 60% құрайды. Оқытудың салыстырмалы түрде арзан құны мазмұнды неғұрлым шоғырланған презентация мен унификациялау, DL технологияларын студенттердің көп бөлігіне бағыттау, сондай-ақ қолданыстағы білім кеңістігі мен техникалық құралдарды тиімді пайдалану арқылы қамтамасыз етіледі. мысалы, демалыс күндері.
Мұғалімнің жаңа рөлі. Мұғалімге когнитивті процесті үйлестіру, оқытылатын курсты түзету, жеке оқу жоспарын құруда кеңес беру, білім беру жобаларын басқару және т.б. сияқты функциялар жүктелген. Ол өзара қолдаудың білім беру топтарын басқарады, студенттерге кәсіби өзін-өзі анықтауға көмектеседі.
Асинхронды, ереже бойынша, ОЖЖ-де тыңдаушылар мен оқытушының өзара әрекеттесуі корреспонденттердің мекен-жайларына жіберу арқылы хабарламалармен алмасуды көздейді. Бұл сізге келіп түскен ақпаратты талдауға және корреспонденттерге ыңғайлы уақытта жауап беруге мүмкіндік береді. Асинхронды байланыс әдістері - бұл электронды дауыстық пошта немесе электрондық компьютерлік желілер. [5]
Білім сапасын қашықтықтан бақылау. DO-дағы бақылау нысаны ретінде; қашықтықтан ұйымдастырылған емтихандар, сұхбаттар, практикалық, курстық және дизайнерлік жұмыстар, сыртқы зерттеулер, компьютерлік интеллектуалды тестілеу жүйелері қолданылады. DL сапасын бақылау проблемасын шешу, оның білім беру стандарттарына сәйкестігі бүкіл DL жүйесінің жетістігі үшін маңызды болатынын ерекше атап өту керек. DL курстарын академиялық тұрғыдан мойындау, дәстүрлі білім беру ұйымдарының олардың өтуін несиелеу мүмкіндігі оны шешудің сәттілігіне байланысты. Сондықтан S DO-де бақылауды жүзеге асыру үшін мемлекеттік тестілеудің бірыңғай жүйесі құрылуы керек.
Бұл мәселенің шешімі белгілі бір қиындықтармен байланысты, өйткені қазіргі ұлттық стандарттардың көпшілігінде, көпшілігінде болмаса, тестілер көмегімен диагноз қою мүмкін емес. Жақында қолданыстағы стандарттарды, оның ішінде оларға қойылатын талаптарды объективті сынақтан өткізу мүмкіндігі тұрғысынан қайта қарау үрдісі пайда болуы кездейсоқ емес.
Кәсіби технологиялар мен оқу құралдарын қолдану. Қашықтықтан оқыту технологиясы дегеніміз - белгілі бір білім жиынтығын тәуелсіз, бірақ бақыланатын игеру процесінде адаммен өзара әрекеттесу әдістері, формалары мен құралдарының жиынтығы. Оқыту технологиясы белгілі бір мазмұнның негізінде құрылады және оны ұсыну талаптарына сай болуы керек. Меңгеруге ұсынылған білім мазмұны DL-ға арналған және елде бар білім беру стандарттарына негізделген арнайы курстар мен модульдерде жинақталады, сонымен қатар мәліметтер базасы мен білім, бейне кітапханаларында және т.б.
Оқу ақпаратын берудің заманауи құралдарына сүйену. LMS-тің орталық буыны телекоммуникация және олардың хабар тарату негізі болып табылады. Олар білім беру процестерін қамтамасыз ету үшін қолданылады [6]:
:: қажетті оқу-әдістемелік материалдар;
:: оқытушы мен студент арасындағы кері байланыс:
:: DO жүйесі шеңберінде басқару ақпаратымен алмасу;
:: халықаралық ақпараттық желілерге қол жеткізу, сондай-ақ шетелдік қолданушыларды C DO-ге қосу.
Тыңдаушыларға ақпаратты ұсыну келесі түрде жүзеге асырылатындығын атап өту маңызды.
:: баспа материалдары (әдебиеттер мен оқу-әдістемелік кешендер),
:: электрондық материалдар (компьютер, білім беру орталары, мәліметтер базасы, білім банктері, электрондық оқулықтар),
:: аудио және бейне өндірісі,
:: телевизиялық хабарлар[7].
Бұл жағдайда ақпарат тасымалдаушылар кітаптар, икемді магниттік, лазерлік немесе қатты дискілер, аудио немесе бейне кассеталар болып табылады. Мектепке дейінгі білім беруде оқу-әдістемелік жиынтықтар (кейстер), компьютерлер, теледидарлар, телефондар, магнитофондар, видео магнитофондар және арнайы мультимедиялық жабдықтар қолданылады.
DL-дің дидактикалық компонентін мұғалімдер мен психологтардың келесі дамуы қамтамасыз етуі керек, мысалы [8]:
:: даралап оқыту технологиясы (Inge Unt);
:: адаптивті оқыту жүйесі (А, С. Границкая [9]);
:: жеке бағытталған оқу бағдарламасы негізінде оқыту (В.Д. Шадриков [10]);
:: бағдарламаланған оқыту (Е.Л.Белкин, В.П.Беспалько және басқалары [11]).
Қашықтықтан оқытудың маңызды педагогикалық технологиялары мен идеяларының мәнін қысқаша көрсетейік.
Оқытуды дараландыру технологиясы [12].
- негізгі қағидалар
:: Даралау - бұл оқыту процесінің стратегиясы.
:: Даралау даралықты қалыптастырудың қажетті факторы.
:: Оқытылатын барлық пәндерде даралап оқытуды қолдану.
:: Жеке жұмысты оқу қызметінің басқа формаларымен интеграциялау.
:: Жеке қарқынмен, стильде оқыту.
:: Білім беруді дараландырудың алғышарты мектеп оқушыларының ерекшеліктерін зерттеу болып табылады, оны бірінші кезекте оқу жұмысын жекелендіру кезінде ескеру қажет: оқу қабілеті, оқу дағдылары, оқу қабілеті, оқу дағдылары, оқу қабілеті, танымдық қызығушылық.
:: Жеке жұмыс жалпы білім беру дағдылары мен қабілеттерін дамытудың барабар деңгейін қажет етеді.
Оқытуды дараландыру идеялары:
Инге Унттың гипотезасы [13]: қазіргі жағдайда оқытуды дараландырудың негізгі формасы оқушының мектептегі және үйдегі өзіндік жұмысы болып табылады.
А.С. Границкийдің гипотезасы: сынып-сабақ жүйесі аясында мұғалім оқушылармен жеке жұмыс жүргізуге 60-80% уақыт бөле алатын сынып жұмысын ұйымдастыруға болады.
В.Д. гипотезасы Шадрикова: егер сіз балаға күрделене түсетін міндеттердің бейнесін берсеңіз, оқу үдерісінің өзін ынталандыратын болсаңыз, бірақ оқушының қазіргі таңда өзі үшін мүмкін болатын деңгейде жұмыс жасау мүмкіндігін қалдырсаңыз, қабілетті дамыту тиімді болады.
Мазмұны мен әдістерінің ерекшеліктері.
Inge Unt: өзіндік жұмыстарға арналған жеке оқу тапсырмалары, баспа негізіндегі жұмыс дәптері, дербес жұмыс үшін нұсқаулық. Қолданыстағы оқу әдебиеттеріне бейімделу.
А.С. Границкая: өзіндік сызықтық емес сабақ құрылымы: бірінші бөлім - барлығын оқыту, екінші бөлім - екі параллель процестер: студенттердің өзіндік жұмысы және жеке - мұғалімнің жеке оқушылармен жұмысы. Жалпыланған схемаларды қолдану (В.Ф. Шаталов), ауысымдық композициямен жұпта жұмыс жасау (В.К. Дьяченко), бейімделуімен көп деңгейлі тапсырмалар (карталар А.С. Границкая).
В.Д. Шадриков: әр оқушының қабілетіне қарай оқытуға мүмкіндік беретін алты деңгейге арналған оқу жоспары, бағдарламалары мен оқу-әдістемелік кешендері. Әрбір пән бойынша мүмкін болатын қиындық деңгейін таңдай отырып, оқушылар ауыспалы құрамы бар сабақтарда өздерін табады және пәннің көлемі мен мазмұнын жоғалтпай, оқу бағдарламасын игеру барысында бірге жүреді. Сонымен қатар, қиындық деңгейін таңдау өте икемді және мысалы, теңестіру сыныптарындағыдай мәңгілікке жасалынбайды, бірақ оқушының қабілеттерінің қазіргі жағдайына сәйкес келеді.
Қиындықтың алты деңгейі барлық дерлік балаларды қамтуға мүмкіндік береді, жетістікке жете алмағандарды көшеге тастамайды, оқушының қабілетіне, олардың дамуына бейімделген барлығына қолайлы оқу процесін ұйымдастырады.
Трумпстің жоспары [15], Америка Құрама Штаттарында кеңінен танымал, бұл үлкен сынып бөлмелеріндегі сабақтарды шағын топтардағы жеке сыныптармен біріктіретін білім берудің ұйымдастырушылық формаларының жүйесі. 100-1500 адамнан тұратын үлкен топтарға арналған заманауи техникалық құралдарды (теледидар, компьютерлер және т.б.) қолдана отырып дәрістерді жоғары білікті оқытушылар мен профессорлар оқиды. 10-15 адамнан тұратын шағын топтар дәріс материалдарын талқылайды, пікірталас жүргізеді. Жеке жұмыс аудиторияларда және зертханаларда жүргізіледі. Осы сабақтардың уақыты келесідей бөлінеді: 40% дәрістерге бөлінеді; шағын топтардағы сабақтар үшін - 20%; кабинеттер мен зертханалардағы жеке жұмыс үшін - 40%. Мұндай сабақтар жоқ, шағын топтардың құрамы тұрақсыз.
Бағдарламаланған оқыту тұжырымдамасы.
- Бағдарламаланған оқыту деп оқу құралын (компьютер, бағдарламаланған оқулық, фильм тренажеры және т.б.) қолдана отырып, оқу материалын басқарылатын игеру деп түсінеміз. Оқу материалы - бұл белгілі бір логикалық дәйектілікпен берілген салыстырмалы түрде аз көлемді білім беру (фреймдер, файлдар, қадамдар).
Бағдарламаланған оқытудың принциптері
Бағдарламаланған оқытудың бірінші принципі - бұл басқару құрылғыларының белгілі бір иерархиясы.
Иерархия [16] термині кейбір интегралды организмдегі (немесе жүйеде) бөліктердің осы бөліктердің салыстырмалы тәуелсіздігімен деңгейлік бағыныстылығын білдіреді.
Екінші принциптің мәні - кері байланыс принципі ақпаратты құру және басқару түріндегі кибернетикалық теориядан туындайды (басқару жүйелері). Ол білім беру іс-әрекетінің әр операциясы үшін оқу процесін басқару жүйесін циклдық ұйымдастыруды қажет етеді. Бұл басқарудың объектісінен басқарылатын объектіге қажетті іс-қимыл режимі туралы ақпаратты беруді ғана емес (тікелей байланыс), сонымен қатар басқарылатын объектінің жай-күйі туралы ақпаратты басқарушыға беруді (кері байланыс) білдіреді.
Бағдарламаланған оқытудың үшінші қағидасы - оқу материалын ашу мен ұсынуда технологиялық процесті кезең-кезеңімен жүзеге асыру. Бұл талаптың орындалуы оқыту бағдарламасының жалпы түсінікті болуына мүмкіндік береді.
Бағдарламаланған оқытудың төртінші принципі бағдарламадағы студенттердің жұмысы қатаң жеке болатындығына негізделген. Табиғи талап бағытталған ақпараттық процесті жүргізу және әр оқушыға өзінің танымдық күші үшін ең қолайлы жылдамдықпен оқуда алға жылжу мүмкіндігін беру және осыған сәйкес бақылау ақпаратын жеткізуді бейімдеу мүмкіндігі туады. Оқыту барысында жеке қарқын мен бақылау принципін сақтау барлық студенттердің әр уақытта болса да материалды ойдағыдай оқып үйренуіне жағдай жасайды.
Бесінші принцип жеке тұлғаның белгілері мен қасиеттерін дамытуға байланысты бірқатар пәндерді оқып үйрену кезінде оқу материалдарын ұсыну үшін арнайы техникалық құралдарды қолдануды талап етеді.
Блокты оқыту тұжырымдамасы [17]
Блоктық оқыту студенттерге түрлі зияткерлік операцияларды орындауға және алған білімдерін оқу мәселелерін шешуде пайдалануға мүмкіндік беретін икемді бағдарлама негізінде жүзеге асырылады. Осындай оқыту бағдарламасының келесі дәйекті блоктары тақырыппен анықталған материалды кепілдендірілген игеруді қамтамасыз етуі керек:
:: ақпараттық блок;
:: тесттік және ақпараттық (білгендерін тексеру);
:: түзету-ақпараттық (дұрыс жауап болмаған жағдайда - қосымша дайындық);
:: проблемалық блок: алынған білім негізінде есептер шығару;
:: тексеру және түзету блогы.
Блоктық оқытуда әрбір келесі тақырыпты оқып-үйрену жоғарыда аталған реттілікті қайталайды.
- .. Модульдік оқыту идеялары
Модульдік оқыту жобасы [18] - бұл жұмыс қарқынын ғана емес, сонымен қатар оқу материалының мазмұнын реттейтін, өзін-өзі оқытуға мүмкіндік беретін дараландырылған оқыту бағыттарының бірі.
Модульдік оқыту (блоктық оқытуды дамыту сияқты) - бұл студент модульдерден тұратын оқу бағдарламасымен жұмыс істейтін оқу процесін ұйымдастыру.
Оқу модулі - бұл келесі компоненттерден тұратын оқу материалының дербес бөлігі.
:: нақты тұжырымдалған білім беру мақсаты (мақсатты бағдарлама);
:: ақпараттық банк: оқыту бағдарламалары түріндегі нақты оқу материалы;
:: мақсатқа жету үшін әдістемелік басшылық;
:: қажетті дағдыларды қалыптастыру бойынша практикалық жаттығулар;
:: осы модульде қойылған мақсаттарға толық сәйкес келетін тест жұмысы.
Модульдер иерархиясында қажетті білім мен тұлғалық қасиеттердің жалпы жүйесі ескеріледі.
Оқу жетістіктерін бақылау және бағалау жүйесі - рейтинг; рейтингтік жинақ ағымдағы, аралық және қорытынды бақылау барысында жүреді.
Модульдер идеясын проблемалық оқыту жобасымен ұштастыру проблемалық-модульдік оқытудың икемді технологиясын береді; ол негізінен жоғары білім алу үшін әзірленген, бірақ оны орта деңгейде қолдануға болады.
Арнайы техникалық құрылғыларды қолдану негізінде жоғарыда көрсетілген педагогикалық технологиялар мен идеяларды сол немесе басқа деңгейде жүзеге асыра отырып, қашықтықтан оқыту - бұл жаңа ақпараттық (компьютерлік) технологиялардың бір түрі.
Өздеріңіз білетіндей, кез-келген компьютерлік технологиялар педагогикалық және әдістемелік бағдарламалық қамтамасыздандырумен қамтылған мазмұнның кейбір формаланған моделін қолдануға негізделген, компьютердің жадына жазылған және телекоммуникациялық желіні қолдану арқылы жүзеге асырылған. Педагогикалық бағдарламаның фактикалық жағының басты ерекшелігі - қолдау ақпараттарының бірнеше есеге артуы, компьютерлік ақпараттық ортаның болуы, оның ішінде қазіргі заманғы деңгейде ақпараттық базалар, гипермәтіндік және мультимедиялық (гипермедиа), микроәлемдер, имитациялық оқыту, электронды байланыс (желілер), сараптамалық жүйелер ... Бұл білім базасы мен мәліметтер базасының болуымен қамтамасыз етіледі.
Білім базалары - бұл берілген тақырып бойынша, оның элементтерінің әрқайсысында олардың жалпы жиынтығынан басқа логикалық байланысты элементтерге сілтемелер болатындай етіп құрылымдалған, ақпараттың тұйықталған көлемін қамтитын ақпараттық жүйелер. Осы білім қорында жоқ элементтерге сілтемелерге жол берілмейді. Ақпаратты білім базасында осылай ұйымдастыру студентке оны қазіргі кезде өзіне ұнайтын логикада зерттеуге мүмкіндік береді.
Білім базасының әдеттегі библиографиялық аналогы энциклопедиялар мен сөздіктер болып табылады, онда мақалаларда сол басылымның басқа мақалаларына сілтемелер бар. Білім базаларын іске асыратын бағдарламалық өнімдер HIPERMEDIA [19] класына жатады (супер орта), өйткені олар пайдаланушыға ақпаратпен танысу логикасын еркін таңдап қана қоймай, оған мәтіндік-графикалық ақпаратты дыбыстық, бейнелік және бейнелермен үйлестіруге мүмкіндік береді. фильм фрагменттері, анимация. Осы режимде жұмыс істеуге қабілетті компьютерлік технологиялар MULTIMEDIA [20] интегралдық терминімен (көп айнымалы орта) біріктірілген.
Білім базалары мультимедиялық жабдықтармен қатар оқу үрдісінде компьютерлік имитациялар, микроәлемдер құруға және қолдануға мүмкіндік береді және олардың негізінде дидактикалық дамытушы ойындарды жүзеге асырады, оқушының оқу деңгейін тексереді, оның психофизикалық дамуының параметрлерін диагностикалайды. Сонымен қатар, сараптамалық жүйелерді - кіші жүйелерді қолданудың арқасында желіні бағалау процедураларын жүргізуге және жеткілікті дәлдікпен нәтижелер алуға мүмкіндік туады.
Мәліметтер базасы деп компьютерлік технологияны қолдану арқылы ақпаратты енгізу, жүйелеу, сақтау және беру технологиялары түсініледі. Деректер қоры ақпараттық массив құрамына - әр түрлі статистикалық, мәтіндік, графикалық және иллюстрациялық ақпаратты оның міндетті түрде рәсімдеуімен шексіз көлемде (презентация, берілген жүйеге белгілі бір формадағы компьютерге енгізу және шығару - формат) енгізе алады.
Дәстүрлі түрде өңделетін бірқатар ақпарат үшін оны ұсынудың стандартты форматтары бар, мысалы: библиография, статистикалық мәліметтер, рефераттар, шолулар және басқалар. Деректер қорындағы ақпаратты жүйелеу және іздеу үш негізгі тәсілмен жүзеге асырылады.
Иерархиялық мәліметтер қоры каталогтар мен рубрикаторларды жіктеу негізі ретінде қолданады, яғни. иерархиялық типтегі ақпараттық іздеу тілдері. [21]
Реляциялық мәліметтер базасында әрбір ақпараттық блокқа белгілі бір атрибуттар (автор, кілт сөздер, аймақ, ақпараттық класс, тезаурус дескрипторы және т.б.) беріледі және оны іздеу олардың кез-келгенімен немесе олардың кез-келген тіркесімімен жүзеге асырылады.
Статистикалық мәліметтер базасы екі өлшемді (азырақ үш өлшемді) матрица көмегімен ұйымдастырылған сандық ақпаратпен жұмыс істейді, сондықтан оның координаттарын көрсету арқылы жүйеде қажетті ақпарат болады.[22]
Статистикалық мәліметтер базасы электронды кестелер ретінде танымал.
Мәтіндік-графикалық ақпаратты қамтитын мәліметтер базасын құру тәжірибесінде оны жүйелеу көбінесе будандастырылған тәсілмен жүзеге асырылады.
Осыған байланысты білім мен мәліметтер базасы компьютерлік технологияларды қашықтықтан оқытудың үш нұсқасының біреуінде жүзеге асыруға мүмкіндік береді [23]:
I - еніп кететін технология ретінде (белгілі бір дидактикалық мәселелерді шешу үшін белгілі бір тақырыптар, бөлімдер бойынша компьютерлік оқытуды қолдану);
II - осы технологияда қолданылатын бөлшектердің негізгі, анықтаушы, маңызды бөлігі ретінде;
III - моно-технология ретінде (диагностика мен бақылаудың барлық түрлерін қосқанда барлық оқыту, оқу процесін басқару компьютерді қолдануға негізделген кезде).
Алайда, мұның бәрімен бірге айта кету керек, қазіргі кезде қашықтықтан оқыту туралы және оны практика жүзінде жүзеге асыру мәселелерін шешу туралы айта отырып, негізінен ақпарат алмасу аспектілеріне адам өміріне бағытталған алдыңғы қатарлы білім берудің негізі ретінде көңіл бөлінеді. ақпараттық қоғам.
Атап айтқанда, онда: LMS [24] қолданыстағы күндізгі және сырттай оқыту жүйелерін олардың антагонистері болмай толықтырады. Ол әр түрлі білім беру құрылымдарының интеграциясын күшейтуге және азаматтардың өмірлік білімін дамытуға ықпал ете отырып, оларды жетілдіре және дамыта отырып, осы жүйелерге табиғи түрде енеді. Жылжымалы ақпараттық-білім беру ортасын құру және дәстүрлі білім беру жүйелерімен салыстырғанда бір оқушыға келетін шығындарды шамамен 2 есе азайту арқылы SDE білім берудің сапасын қолдаумен принципиалды жаңа деңгей ұсынады. DL - бұл ХХІ ғасырдағы Ресей халқының кең қабаттары үшін білім берудің ең перспективалық түрі .
Сонымен бірге, ОЖЖ-нің маңызды міндеттері ретінде мыналар белгіленді:
:: халықтың әлеуметтік және кәсіби ұтқырлығын, оның кәсіпкерлік және әлеуметтік белсенділігін, өзін-өзі тану деңгейін арттыру, ой-өрісін кеңейту;
:: ұлттық мектепте жинақталған білімді, кадрларды және материалдық әлеуетті сақтау және арттыру;
:: білім беру кеңістігінің кез-келген нүктесінде нострификацияланған білім алуға мүмкіндік беруді көздейтін Ресей, ТМД және бүкіл әлемдік қауымдастық шеңберінде бірыңғай білім беру кеңістігін дамыту.
LMS дамыту тұжырымдамасында көрсетілген міндеттер мен басымдықтардың маңыздылығын түсінуге болады. LMS шын мәнінде өзекті болып табылады, өйткені ол қоғамның білім беру қажеттіліктеріне барынша барабар және икемді жауап бере алады және елдің әрбір азаматының білім алуға конституциялық құқығының жүзеге асырылуын қамтамасыз етеді.
Сондықтан тұжырымдамада қашықтықтан оқыту жүйесін толық қолдану міндеті қойылған.
Жоспарға сәйкес, ресейлік SDO-да базалық жоғары білім беру салалары мен мамандықтары бойынша жылына 1,5 миллион адамға дейін және қосымша білім беру салаларында (оның ішінде кадрлардың біліктілігін арттыру мен қайта даярлауды қоса алғанда) жылына 2 миллион адамға дейін оқыту мүмкіндігі болуы керек. және білім беру [25]. Сонымен бірге LMS дамуы келесі әлеуметтік топтарға бағытталуы керек:
- дәстүрлі білім беру жүйесінде жоғары сапалы білім беру қызметтерін алу мүмкіндігі жоқ, бұл жүйенің мүмкіндігі шектеулі, оқуды жұмыспен ұштастыру қажеттілігі, университет орталықтарынан географиялық қашықтық және басқа да ұқсас факторлар;
- қысқартылған Қарулы Күштер офицерлері және олардың отбасы мүшелері;
- ІІМ офицерлері мен мерзімді әскери қызметшілері және шекара әскерлері;
- әскери-өндірістік кешеннің конверсиялық кәсіпорындарының артық мамандары;
- федералды жұмыспен қамту қызметінде тіркелген азаматтарды жұмыстан шығарды және жұмыстан шығарды;
- аймақтық билік пен әкімшіліктің басшылары;
- елдің дамымаған шалғай аймақтарында тұратын барлық жастағы адамдар;
- білімі бар және жаңа білім алғысы келетін жұмысшылар;
- екінші қатар білім алуға ниеттенген студенттер;
- екінші қосымша білім алғысы келетін адамдар;
- жұмыс ерекшеліктері (мысалы, ауысым жұмысшылары) қазіргі білім беру технологияларының ырғағында оқуға мүмкіндік бермейтін адамдар;
- ауруханаларда тұрақты білім алуға медициналық шектеулері бар адамдар;
- меншіктің барлық формасындағы кәсіпорындарда жұмыс істейтін әр түрлі деңгейдегі менеджерлер;
- әр түрлі оқу орындарының, оның ішінде жоғары оқу орындарының оқытушылары.
Анықталған міндеттер мен басымдықтарды жүзеге асыру қазірдің өзінде мүмкін. Оның қажеттілігін қоғамда болып жатқан бірқатар процестер объективті түрде талап етеді, мысалы:
- білім беру саласындағы жаңа талаптарды алға тарта отырып, экономикалық реформаларды жалғастыру;
- білім берудің заманауи мазмұны мен технологияларына халықтың жаңа қажеттіліктерін қалыптастыру;
- халықаралық қатынастардың, оның ішінде білім беру саласының өсуіне ықпал ететін саяси өзгерістер;
- білім беру процесіне қатысушылар арасында ақпарат алмасудың сапалы жаңа техникалық құралдарының пайда болуы және қарқынды дамуы;
- білім беру қызметтерінің әлемдік нарықтарындағы бәсекелестіктің артуымен білім берудегі халықаралық интеграцияның өсуі.[26]
Сонымен бірге анықталған міндеттер мен басымдықтарды іске асыру мынадай іргелі талаптарды ескере отырып жүзеге асырылуы керек:
- ұлттық білім берудің озық дәстүрлеріне, халықаралық тәжірибеге негізделген, сондай-ақ озық психологиялық-педагогикалық, ақпараттық-коммуникациялық және басқа технологияларды қолдануға негізделген кешенді білім беру бағдарламаларын іске асыру арқылы білім берудің жоғары стандарттары мен сапасын сөзсіз қамтамасыз ету;
- білім беруді, ғылым мен өндірісті тығыз және үздіксіз өзара әрекеттесу негізінде оқытуды ұйымдастыру және осындай ұйым жасаған артықшылықтарды пайдалану;
- әлеуметтік-білім беру міндеттері мен студенттер контингентінің ерекшеліктеріне байланысты DL курстары мен бағдарламаларының нақты бағытталуы;
- қашықтықтан білім беру туралы жағымды қоғамдық пікірді дәйекті түрде қалыптастыру және LMS қолданушыларының әлеуметтік-психологиялық жайлылығы үшін жағдайлар жасау;
- әр түрлі аймақтардағы тиімділігі мен әр түрлі санаттағы қолданушылар үшін қашықтықтан оқытудың тиімділігін анықтау үшін LMS қызметтерін тұтынушылармен толыққанды жедел (педагогикалық) және кешіктірілген (тәрбиелік және әлеуметтік-психологиялық) кері байланысты қамтамасыз ету;
- Қазақтан экономикасында жұмыспен қамтуды кеңейту мақсатында отандық техникалық жабдықтарды өндірушілерге LMS-ке мемлекеттік тапсырыстардың басым бағыты.[27]
Біздің жұмысымызға сәйкес, аталған талаптардың біріншісіне - жоғары ғылыми негізделген психологиялық, педагогикалық және басқа технологияларды қолдану арқылы DL стандарттары мен сапасының жоғары болуын қамтамасыз ету талабына назар аудару өте маңызды.
Әрине, келешегі бар психологиялық-педагогикалық оқыту технологияларын оқу-танымдық қызметті тиімді басқаруды жүзеге асырмай жүзеге асыру мүмкін емес. Алайда, әдебиеттерді талдау және DL-ді тәжірибеге енгізу тәжірибесі көрсеткендей, осы педагогикалық жүйеге арналған бағдарламалық жасақтама жасау кезінде білім беру процесін құруға мүмкіндік беретін психологиялық-педагогикалық зерттеулердің нәтижелеріне тоқталу жеткіліксіз оқушылардың танымдық іс-әрекетінің жоғары бақыланғыштығымен.
1.2 Танымдық белсенділік ұғымының мәні
Бүгінгі күні студенттерге қойылатын басты талаптардың бірі - оларды танымдық белсенділік арқылы жан-жақты дамыған, шығармашылықпен жұмыс істейтін жеке тұлға ретінде қалыптастыру болып табылады.
Қазақстан Республикасында білім беру жүйесін дамыту стратегиясының мақсаттары мен міндеттері 2030 [28] жылға дейінгі білім беру саласын дамыту стратегиясының негізгі қағидаларына сәйкес жүзеге асырылуда. Жоғары білімнің басты мақсаттары мен міндеттері ретінде:
- адам құқықтарын, демократия, бейбітшілікті нығайту мақсатында барлық адамдардың бүкіл өмір бойы дамуы мен әлеуметтік әрекетіне қажетті мүмкіндіктерді қамтамасыз етуі тиіс;
- ғылым мен технологияны дамыту жолымен қоғамның мәдени, әлеуметтік экономикалық дамуына сүбелі үлес қосу;
- өзі үшін жауап бере алатын жоғары іскерлікті мамандарды, азаматтарды даярлауды жүзеге асыру;
- тұтас алғанда қоғамның, оның ішінде, білім беру жүйесінің дамуы мен жақсаруына үлес қосу аталып көрсетілген.
Қоғам өміріндегі болып жатқан әлеуметтік, саяси және экономикалық өзгерістер мен аталған салалардың болашақтағы дамуы қоғамдағы негізгі фактор болып есептелетін жеке тұлғаның даму деңгейіне тәуелді. Бұл мәселе қоғамдағы білім берудің талаптарын түбегейлі өзгертуді, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдануды, ол өз кезегінде, жеке тұлғаның қоғамның талаптарына сай жан-жақты дамуына жол ашады. Аталған міндеттің орындалуы студенттердің танымдық белсенділігін дамытуға бағытталған кәсіби құзырлығы мен педагогикалық шеберлігі қалыптасқан мұғалімдердің қолында. Дәлірек айтқанда, студенттердің танымдық белсенділігін дамытуға арттыра түсуді көздейді.
Студенттерді танымдық белсенділігі - жас ұрпақты өмір мен кәсіби қызметке даярлаудың маңызды кезеңі болып табылады. Аталған әрекет кез келген қызмет түрімен біртұтас құрылымдық бірлікті құрай алады.[29]
Студенттердің танымдық белсенділігі - танымдық қызығушылық пен қажеттілікті туғызуға бағытталған оқу әрекетінің түрі болып саналады. Танымдық белсенділіктің дамуы негізінде студенттердің ой-өрісі толысып, белсенді ойлау әрекеті мен шығармашылық ойлау үдерісін дамытумен қатар, студенттердің кәсіби мәдениеті мен ізденімпаздығын дамытады.[30]
Студенттердің танымдық белсенділіктің дамуы қоғам сұранысына жауап бере алатын, ғылыми-техникалық үдеріс міндеттерін оңтайлы шеше білетін, халықтың рухани құндылықтарын дамыта алатын қоғам мүшелерін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Интеллектуалдық операцияларды орындауға даярлықтың жеткіліксіздігінен танымдық іс-әрекетті кез келген студент өз бетінше орындай алмайды, ол білім алушылардан ерік-жігер мен ақыл-ойды талап етеді. Осыған сәйкес, психологиялық-педагогикалық зерттеулер барысында танымдық белсенділіктің дамуы білім, білік, дағдыны меңгерту ретінде ғана емес, ерік пен жігерді, қабылдау мен түйсікті дамыту тұрғысында талданады.[31]
Қазіргі жағдайда жоғары оқу орындарында қашықтықтан оқытуда студенттердің танымдық белсенділігін ынталандыруға септігін тигізетін оқу үдерісін ұйымдастырудың тәсілдерін, әдістері мен нысандарын іздестіру қажеттілігі туып отыр.
Студенттердің танымдық белсенділіктің дамуы - оқу үдерісін ойдағыдай ұйымдастырудың негізгі шарты болып табылады. Ол оқу үдерісінің тиімділігін арттыру, студенттердің оқу әрекетінің психологиялық ерекшеліктеріне сай дидактикалық әдіс-тәсілдерді қолдануды, оқытудың дамытушылық қызметін толық пайдаланып, танымдық белсенділікті дамытуды талап етеді. Жоғары оқу орындарында қашықтықтан оқытуда оқытушылар мен білім алушылардың өзара субъективтік қатынасына негізделген танымдық белсенділік оңтайлы ұйымдастырылғанда оқытудың нәтижелілігі артады. Сондықтан студенттердің танымдық белсенділікті дамыту - жоғары оқу орнында оқу үдерісін ұйымдастырудың маңызды міндеті. [32]
60-жылдардың екінші жартысы мен 70- жылдардың басында Кеңес педагогикасы мен педагогикалық психологиясында мұғалімнің басшылығымен студенттер танымдық міндеттерге өз бетінше қол жеткізуі арқылы дамитын танымдық белсенділік мәселесі кеңінен талқылана бастады.
Оның ішінде жоғары оқу орындарында танымдық белсенділікті дамыту - студенттердің оқуға деген ынтасын қалыптастыру құралы (Дж.Брунер, Л.С.Выготский, П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина, А.Е.Әбілқасымова, Р.С.Омарова т.б.); тұлғаны әрекет барысында дамыту (Б.Г.Ананьев, А.Н. Леонтьев, В.А. Петровский, Л.С. Рубинштейн т.б.); іс-әрекет түрлерін оңтайлы үйлестіру (И.Я. Лернер, М.И.Махмутов, И.М.Чередов т.б.); танымдық іс-әрекет пен қарым-қатынас бірлігі (Л.П. Буева, В. Мудрик т.б.) ретінде қарастырады. [33,34,35]
Жоғары оқу орындарында студенттердің танымдық белсенділікті дамытудың философиялық негіздемесі В.Г.Афанасьев, Н.Э.Майн, В.А.Ядов т.б. еңбектерінде қарастырылды. Мәселенің психологиялық бағыты Б.Г.Ананьев, Л.С.Выготский, П.Я.Гальперин, Ю.Н.Кулюткин, А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн, Н.Ф.Талызина, Д.Б.Эльконин еңбектерінде талданды. И.Ф.Харламов студенттердің танымдық белсенділікті дамыту заңдылықтарын белгіледі. [36,37,38]
Қашықтықтан оқытуда студенттердің танымдық белсенділікті дамытуды О.А.Нильсонның студенттердің өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың көрсеткен түрлері маңызды болып табылады:
oo психологиялық (танымдық белсенділік амалдарын өзінің қабілетіне, қабылдауы мен есте сақтауына байланысты қолдануы).
oo психологиялық-дидактикалық (студенттер орындайтын танымдық белсенділіктің ұйымдастырылуына байланысты).
oo дидактикалық (танымдық белсенділік барысында атқаратын қызметке байланысты).
oo дидактикалық-әдістемелік (студенттердің проблеманы өз бетінше шеше білуі).
oo әдістемелік (танымдық белсенділікті дамытуға бағытталған тапсырмаларды оңтайлы орындау әдістері мен тәсілдері, жолдары қарастырылады).
oo ұйымдастыру-әдістемелік (жұмыстың орындалуын басқаруға байланысты).
oo ұйымдастыру (жұмысты ұйымдастыру түріне байланысты).[39]
А.А.Вербицкий танымдық белсенділіктің психологиялық-педагогикалық негіздерін талқылады. Зерттеушінің пікірінше, жоғары оқу орындарында студенттердің танымдық белсенділіктерін дамытуды психологиялық қамтамасыз ету принципі әрбір студенттердің сезімдік қанағаттануын, сол арқылы оқу мотивациясын, қызығушылығын дамытуды көздейтіндігі айтылған. [40]
Бұл мәселе ұлы қазақ ойшылдарының да еңбектерінен көрініс тапты. Ұлы Абай қазақ мектебінің жалпы білім берудегі және тәрбиедегі маңызын ескере отырып, жас буынға мектепте жүйелі білім беру қажеттігіне, жас ұрпақтың тұлғасын қалыптастыруда танымның шешуші роль атқаратындығына ерекше мән берді. Абай шәкірттің танымдық әлемін кеңейту үшін оны өз бетінше еңбектенуі қажет деп жазды. Ғылымға қолы жету де, әлеумет өміріне пайдалы жұмыс істеу де, үйрену мен білу үшін де ең алдымен өздігінен еңбектену қажет деген қорытынды жасады. [41]
А.Е.Әбілқасымова танымдық белсенділікті күрделі педагогикалық құбылыс ретінде және оның мағынасын ашу үшін студенттің танымға деген тұрақты көзқарасын анықтау қажеттігін жазады. [42]
Жоғары мектеп дидактикасында студенттердің танымдық белсенділіктерін дамыту олардың оқу-танымдық белсенділігін жетілдіру жолы ретінде қарастырылады. Танымдық белсенділік Л.П.Аристованың, А.С.Белкиннің, Д.В.Вилькеевтің, Е.В.Каратаеваның, М.И.Махмутовтың, Р.А.Низамовтың, зерттеулерінде талқыланды. [43,44,45,46]
Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді талдай отырып, қашықтықтан оқытуда студенттердің танымдық белсенділігін дамытуды төмендегі принциптері ерекшеленді: белсенділік, саналылық, ғылымилық, дербестік, өзін-өзі ұйымдастыру, дамыту, ұжымдық, рольдік.
Ал С.Л.Рубинштейн бұған қосымша болашақ мамандардың танымдық белсенділігін дамытуда сыртқы ықпалдың ішкі жағдайға әсерін анықтаушы детерминизм принципін ұсынды.[47]
Танымдық белсенділік ақпаратты қабылдаудан бастап, күрделі шығармашылық үдерістің қалыптасуымен аяқталатын мақсаткерлік, ынталылық пен қызығушылықтан тұратын күрделі құбылыс.
А.С.Мустояпова: танымдық белсенділік нәтижелі жүргізілу үшін оқу-танымдық үдерісте студенттердің ынтасы мен қызығушылығын, ерік-жігерін дидактикалық негізделген принциптерге бағыттау қажет,- деп жазды . [48]
Р.С.Омарова танымдық белсенділікті таным үдерісінде кездескен қиындықтарды жеңе білуімен байланыстырып, ол үшін жеке тұлғаның белгілі бір деңгейде ерік-күш жұмсауы және өзінің танымдық белсенділігін саналылықпен реттеуі қажеттігін негіздейді және танымдық белсенділіктің негізгі құрылымдық бөлімдерін: танымдық қызығушылық, танымдық ізденімпаздық және шығармашылық әрекет ретінде ажыратады. [49]
Берілген анықтамаларға талдау негізінде танымдық белсенділікті - тұлғаның құндылықтары мен қажеттіліктеріне сай өзін өзі жетілдіру мен дамытудың тұлғалық тәсілі ретінде төмендегі негізгі компоненттерді ұсынамыз.
1. Дидактикалық компонент, ол танымдық белсенділіктің дидактикалық сипатын білдіреді: мақсат, мазмұн, түрі, әдісі, құралдары, тәсілдері т.б.
2. Кибернетикалық компонент, ол оқытушы мен студенттің бірлескен іс-әрекетін танымдық деңгейде анықтайды т.б. қоғам, жеке тұлғалық сипатта болады.
3. Психологиялық компонент, ол студенттердің танымдық белсенділігін психологиялық қамтамасыз ету.
4. Гносеологиялық, ол танымдық белсенділік үрдісінде ақпараттар ағымын реттеп, оны игеруді басқарады.
5. Әлеуметтік, ол танымдық белсенділікті дамытуда жалпы әлеуметтік байланыстардың ықпалын белгілейді.
6. Ұйымдастырушылық, ол студенттердің танымдық белсенділігінің ұйымдастыру сапасын қамтиды. [50]
Р.С. Омарова студенттердің танымдық белсенділігін дамытудың нақты өлшемдерін анықтаған [51]:
oo білімді өз бетінше алуға дайындығының болуы және оны түрлі жағдайда қолдана білу;
oo тұтас педагогикалық үдерісте оқытушының басшылығымен мақсатты өзара әрекет;
oo іргелі білімдерінің болуы;
oo танымдық белсенділік тәсілдерін меңгеруі;
oo өзін-өзі бақылау мен әрекетке бейімделу;
oo танымдық тапсырмаларды шешу біліктілігі;
oo проблемаларды шешудің қажетті ұжымдық нысандарын ұйымдастыру дағдыларын меңгеру.
Сонымен, жоғары оқу орындарында студенттердің танымдық белсенділіктерін дамыту мәселесінің психологиялық-педагогикалық әдебиеттерде қарастырылған тұжырымдамалары негізінде мынадай қорытындыға келеміз:
oo студенттердің оқу үдерісінде танымдық үдерістер кезеңдік ғылыми ізденісті талап етеді және олардың шынайылылығы тәжірибеде дәлелденуі тиіс;
oo танымдық белсенділік ойлау қабілеті мен іздену әрекеті арқылы дамиды;
oo танымдық белсенділік оқу әрекетімен тікелей байланысты;
oo танымдық белсенділікті дамыту үшін студенттердің белсенді оқу әрекеті мен өз бетінше жұмыс жүргізілуі шарт;
oo танымдық белсенділікті дамыту педагогтардан кәсіби шеберлікті талап етеді, танымдық белсенділікті дамыту әдістері мен тәсілдері технологиялары инновациялық тұрғыда оңтайлы ұйымдастырылуы қажет.
Теориялық зерттеулер нәтижесінде төмендегідей тұжырым жасауға болады:
oo студенттердің танымдық белсенділікті дамытуда қашықтықтан оқытуда өзіндік даму шарттары мен бағыттарын жетілдіру қажет;
oo оқытушы мен студенттің танымдық белсенділікті дамыту бағытындағы бірлескен қызметін ұйымдастыру жолдары, әдістері мен тәсілдерін нақтылау;
oo қашықтықтан оқытуда студенттердің танымдық белсенділігінің құрылымы анықтау;
oo студенттердің танымдық белсенділігін ақпараттық технологияларға, қашықтан оқытуға негізделген моделін негіздеу.[52]
Студенттердің танымдық белсенділіктерін дамытуда оқыту әдістерінің маңыздылығына И.Я.Лернер тоқтала отырып, оқытудың жалпы дидактикалық әдістерінің бес түрін: ақпаратты-рецептивті; репродуктивті; проблемалық; эвристикалық; шығармашылық деп көрсетті. Бірқатар еңбектерде оқыту әдістері оқытушы мен студенттің барлық өзара әрекеттестігі жиынтығын қамтитыны айтылған. [53]
Т.Гергей оқытудың екі ішкі жүйеден: оқытушы іс-әрекеттері және оқу іс-әрекеттерінен тұратынын айтады. [54]
Оқыту мен оқып-үйрену арасы дидактикалық қатынасқа негізделетіндігін және дидактикалық үдерісті іс-әрекет тұрғысынан қарастыра отырып, оны студент мен оқытушының бірлескен іс-әрекеті түрінде біртұтас жүйе етіп қарастыру керек.
Қашықтықтан оқыту жүйесінде ақпараттық технология қолданылған кез келген тәсіл И.Я.Лернер [53] анықтаған бес әдістің бірінің құрамына кіретінін байқадық. Оқыту тәсілдерінің ішінен қашықтықтан оқыту жүйесінде жиі қолданылатын түрлері: демонстрация, иллюстрация, түсіндіру, әңгімелеу, тапсырмаларды орындау, есептер шығару, жазба жұмыстары, қайталау.
Қашықтықтан оқыту технологиялары анықтамасын А.С.Скок [55], В.С.Дудченко [56] мен В.Н.Макаревичтердің [58]әлеуметтік технологияларға кеңінен берілген анықтамасы ретінде қарастырған дұрыс. Осыны басшылыққа ала отырып, қашықтықтан оқыту технологиясы үшін :
1. Білім беруде нысанға жетуге арналған педагогикалық іс-әрекеттің анықталған әдісі.
2. Әдістеменің түйіні іс-әрекет процедурасын рационалды жіктеп, оны ары қарай координациялау мен синхронизациялауды кезеңдерге бөлу.
3. Ғылыми білімді алдын-ала саналы және жоспарлы түрде реттеу, осымен сабақтас ғылымдардың алдынғы қатарлы тәжірибелерін қолдану.[59]
Бұдан басқа қашықтықтан оқыту технологиясы екі құрылыммен көрсетіледі:
- іс-тәжірибе мен операцияның мазмұнды әрекеттер бағдарламалары;
- осыған сәйкес құрастырылған танымдық іс-әрекеттер.
Берілген түсінікте қашықтықтан оқыту технологиясы білім беруде көрсетілген қашықтықтан оқыту құралдары арқылы іске асыруға арналған, ғылыми негізделген жүйе түрінде қаралады. Бұл ретте, қашықтан оқыту технологиясының ядросы келесі көрсетілген өзара байланыстағы элементтер: әдістер, техникалық құралдар, оқыту құралдары (білім берудің берілген мазмұнын игерудегі) қамтиды.
Қашықтықтан білім беру технологияларының басты қызметі - болжау, негізгі іс-әрекетінің бірі жобалау (өйткені ол жалпы нысандар мен нәтижелерді жоспарлаумен, негізгі кезеңдерді көрсетумен сипатталады, білім-тәрбие беру) үдерісінде кәсіби құзыретті мамандар дайындау, танымдық іс-әрекеттері негізінде интеллектісін қалыптастыру. Өз кезегінде қашықтықтан білім беру технологиялары нақты пәннен тәуелсіз, оқу-тәрбиелік үдерісте игерілетін заңдылықтарға тәуелді. Бұдан басқа қашықтан оқыту технологиялары ғылым мен іс-тәжірибенің басқа саласынан да әртүрлі арнайы технологияларды қамтиды (ғылыми ақпараттық технологиялар, өндірістік, электрондық және т.б.). [60]
Сонымен, қашықтықтан оқыту технологиясы әдістемелік жүйелер, арнайы құралдар және білім берудегі пәндік мазмұнды игертуге арналған оқыту құрылымы ретінде анықталады.
1.3 Қашықтықтан оқыту жағдайында студенттердің танымдық белсенділігін дамыту әдістерінің құрылымдық - мазмұндық моделі
Жоғары оқу орындарында қашықтықтан оқытуда студенттердің танымдық іс-әрекеттерін қалыптастырудың моделін құруда тұлғалық-әрекеттік, тұлғаға бағдарланған және синергетикалық тәсілдерді негізге алдық.
Қашықтықтан оқытуда студенттердің танымдық іс-әрекеттерін қалыптастыру моделін тұлғалық-әрекеттік тұрғыда құру тұлғаның танымдық қажетсінуін, қызығушылығы мен сұранысын, бейімділігін есепке алуға негізделеді.
Тұлғаға бағдарланған тәсіл болашақ мамандардың субьективтілік деңгейін жетілдіруге бағытталады.
Қашықтықтан оқытуда студенттердің танымдық іс-әрекетін қалыптастырудың синергетикалық тәсілі олардың өзін-өзі ұйымдастыруы мен өзін-өзі өзектендіруін, өзін-өзі бақылауы мен өзін-өзі бағалауын, өзін-өзі дамытуы мен өзін-өзі жетілдіруін мақсат етті.
Сонымен қатар, қашықтықтан оқытуда студенттердің танымдық іс-әрекетін қалыптастыру моделін құруда жүйелілік тәсіл қолданылды, себебі қашықтықтан оқыту арқылы танымдық іс-әрекеті белсенді студент моделі жоғары оқу орындарында оқыту, тәрбиелеу мен дамыту қызметінде негізгі мақсатына айналуы тиіс.
Студенттердің танымдық іс-әрекетін қалыптастыру жұмыстары алынған диагностикаға талдау негізінде мақсатты түрде жүзеге асырылуы тиіс [61] (Cурет 1).
1- сурет - Студенттердің танымдық белсенділіктерін дамыту
механизмі
1-суретте оқу танымдық іс-әрекеттерді қалыптастыруға қатысты негізгі деп танылған стратегиялық, ағымдық, ұйымдастыру және қорытындылау жұмыстары қарастырылған.
Білім беру ұйымының басшылығы білім беру стандарты негізіндегі оқыту нәтижелерін болжайды және танымдық іс-әрекетті қалыптастыруда студенттің бастапқы жағдайы мен мүмкіндіктеріне стратегиялық болжау жасайды. Студенттің өзінің жеке басының қасиеттері мен кәсіпке қатысты талаптарының өзара байланысын диагностикалау да осы стратегиялық болжау кезеңінде орындалады. Қашықтықтан оқытуда танымдық іс-әрекетті қалыптастырудың негізгі бес кезеңге бөлеміз (Cурет 2) [63]:
* қашықтықтан оқыту мәдениетінің қалыптасуы (қашықтықтан оқыту үдерісін пайдалану арқылы ақпаратпен жұмыс жүргізу мәдениетін игеруі, анықтамалықтар мен сөздіктерді т.б. дұрыс пайдалана білуі, танымдық іс-әрекетті қашықтықтан оқыту негізінде ақпараттық қамтамасыз ету тәсілдерін игеруі т.б.);
I кезең
Қашықтан оқыту арқылы танымдық белсенділігін дамыту мақсаттары мен міндеттерін анықтау
* білім мен дағдыға қойылатын талаптарды нақтылау;
* студенттердің даярлық сапасын бағалау;
* білім алушылардың континген-тіне сипаттама беру
II кезең
Жалпы оқу үрдісіндегі қашықтан оқытудың үлесін бағалау
* жалпы бағдарламалық даярлықты қалыптастыру;
* қашықтан оқытуда жүзеге асырылатын негізгі жұмыс мазмұнын белгілеу
III кезең
Қашықтан оқыту курстарын жасақтау, жұмыс түрлерін белгілеу
* қашықтан оқыту курстарының, жұмыс түрлерінің тізбесін жасақтау мазмұнын нақтылау
IV кезең
Қашықтан оқыту әдістерін танымдық арқылы белсенділігін дамытуға бағыттау
Қашықтан оқыту сабақтарының (тренингтер, онлайн-конференция мен арнайы курс) кестесін құру
V кезең
Қашықтан оқыту арқылы танымдық белсенділікті дамыту жүйесін жүзеге асыру
Қашықтан оқыту арқылы таным-дық белсенділікті дамыту нәтижесін бағалау, түзетулер енгізу, ұсыныстар әзірлеу
2-Сурет - Қашықтан оқыту жағдайында студенттердің танымдық белсенділіктерін дамыту кезеңдері
I кезең
Қашықтан оқыту арқылы танымдық белсенділігін дамыту мақсаттары мен міндеттерін анықтау
* білім мен дағдыға қойылатын талаптарды нақтылау;
* студенттердің даярлық сапасын бағалау;
* білім алушылардың континген-тіне сипаттама беру
II кезең
Жалпы оқу үрдісіндегі қашықтан оқытудың үлесін бағалау
* жалпы бағдарламалық даярлықты қалыптастыру;
* қашықтан оқытуда жүзеге асырылатын негізгі жұмыс мазмұнын белгілеу
III кезең
Қашықтан оқыту курстарын жасақтау, жұмыс түрлерін белгілеу
* қашықтан оқыту курстарының, жұмыс түрлерінің тізбесін жасақтау мазмұнын нақтылау
IV кезең
Қашықтан оқыту әдістерін танымдық арқылы белсенділігін дамытуға бағыттау
Қашықтан оқыту сабақтарының (тренингтер, онлайн-конференция мен арнайы курс) кестесін құру
V кезең
Қашықтан оқыту арқылы танымдық белсенділікті дамыту жүйесін жүзеге асыру
Қашықтан оқыту арқылы таным-дық белсенділікті дамыту нәтижесін бағалау, түзетулер енгізу, ұсыныстар әзірлеу
2-Сурет - Қашықтан оқыту жағдайында студенттердің танымдық белсенділіктерін дамыту кезеңдері
* танымдық іс-әрекеттің қалыптасу алгоритмі (студенттің танымдық іс-әрекетке қызығушылық танытуы, ақпарат ағымын реттеу, өз мүмкіндіктеріне сәйкестендіру, өзінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz