Еуразиялық экономикалық одақ
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3б
І-ТАРАУ.ЕУРАЗИЯЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ОДАҚ -- АУҚЫМДЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАСТАМА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6б
1.1 Евразиялық экономикалық одақтың құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6б
1.2 Еуразиялық экономикалық одақтағы тауар экспортының артықшылықтары және одақтағы елдердің ұстанымдары ... ... ... ... ... ... ... ..10б
1.3 Еуразиялық экономикалық одақтың Қазақстан үшін оңтайлы жақтары.13б
ІІ-ТАРАУ КӘСІПКЕРЛІК ПЕН ӨНЕРКӘСІП ОДАҚТЫҢ БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18б
2.1 Кәсіпкерлік пен өнеркәсіп салаларының экономикаға маңызы және оны цифрландыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18б
2.2 Бүгінгі таңдағы ЕАЭО дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24б
2.3 Еуразиялық экономикалық одақтың бес жылдық белесі ... ... ... ... ... ... ..25б
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30б
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33б
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34б
КІРІСПЕ
1999 жылғы 26 ақпанда Мәскеуде Беларусь Республикасының, Қазақстан Республикасының, Қырғызстан Республикасының, Ресей Федерациясының және Тәжікстан Республикасының президенттері Кедендік одақ және Бірыңғай экономикалық кеңістік (БЭК) туралы шартқа қол қойды, бұл еуразиялық шынайылықтарға бейімделген, барлық талаптарға жауап беретін экономикалық кооперацияны іздестіруге серпін берді. 2000 жылғы 10 қазанда Астанада (қазіргі Нұр-Сұлтан қаласында) Беларусь Республикасының, Қазақстан Республикасының, Қырғыз Республикасының, Ресей Федерациясының және Тәжікстан Республикасының Президенттері Кеден одағы мен Бірыңғай экономикалық кеңістікті қалыптастыру процесін тиімді ілгерілету мақсатында Еуразия экономикалық қауымдастығын (ЕурАзЭҚ) құрды. Бұл бірыңғай экономикалық стандарттар идеясы эволюциясының маңызды кезеңі болды. Осы ұйымға енгізілген тетіктер ұйым жұмыс істеп тұрған 8 жыл ішінде қатысушы елдер арасындағы тауар айналымын 4 есеге арттыруға мүмкіндік берді. 2003 жылы тауарлардың, қызметтердің, капиталдың және жұмыс күшінің қозғалысын қамтамасыз еткен Бірыңғай экономикалық кеңістікті қалыптастыру туралы келісімге қол қою маңызды сәттердің бірі болды. 2010 жылы Беларусь Республикасы, Қазақстан Республикасы және Ресей Федерациясы арасындағы Кеден одағының (КО) жұмыс істеуінің басталуы интеграцияның тағы бір кезеңі болды. Бірыңғай кедендік тариф қолданысқа енгізілді, ішкі шекараларда кедендік ресімдеу мен кедендік бақылау жойылды, үш мемлекеттің аумағында тауарлардың кедергісіз қозғалысы қамтамасыз етілді. Бірыңғай экономикалық кеңістіктің жұмыс істеуін бастау үшін негіз құрайтын халықаралық шарттарды әзірлеу бойынша белсенді жұмыс басталды. 2012 жылғы қаңтарда Беларусь Республикасының, Қазақстан Республикасының және Ресей Федерациясының Бірыңғай экономикалық кеңістігінің құқықтық негізін қалыптастыратын, тауарлардың ғана емес, қызметтердің, капиталдың және жұмыс күшінің еркін қозғалысы үшін негіз болатын халықаралық шарттар күшіне енді. 2014 жылғы 29 мамырда Астанада 2015 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енген (ЕАЭО) құру туралы шартқа қол қойылды. Кейінірек бірлестікке Армения мен Қырғызстан қосылды. Шарт еуразиялық экономикалық жобаның интеграцияның жаңа, неғұрлым терең деңгейіне көшуін білдірді.
Тақырыптың өзектілігі:
Еуразиялық экономикалық одақ, Қазақстан Ресей Беларусь мемлекет басшылары арасында 2014 жылдың 29 мамырында қол қойылған келісім негізінде құрылатын экономикалық одақ мүше елдердің парламенттері бекітсе , Одақ 2015 жылдың 1 қаңтарына бастап күшіне енді . Еуропалық Одақ интеграциясына сүйенген идея Ресейдің сол кездегі премьер - министрі Владимир Путин тарапынан 2011 жылдың қазан айында көпшіліктің назарына ұсынылған , бірақ тұжырымдама ретінде қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев тарапынан 1994 жылы Мәскеу мемлекеттік Университетінде тұңғыш таныстырылған болатын. 2011 жылдың 18 қарашасында Беларусь , Қазақстан , Ресей президенттері Еуразиялық Экономикалық Одақ 2015 жылға қарай құрылады деген келісімге қол қойған . Бұл келісім болашақ интеграциянын жол картасын қамти отырып , Еуразиялық экономикалық Комиссияның және 2012 жылдын каңтарынан жұмыс істей бастаған Еуразиялық Экономикалық кеңістің негізін қалады. ЕЭО саяси блок емес , тек экономикалық одақ ретінде құрылады деп жоспарланған Еуразиялық Одақ идеясы дегеніміз ең алдымен аумақтық тұтастығын саяси егемендігін және мемлекеттердің басқа да тұрақты сипаттамаларын сақтайтын тәуелсіз мемлекеттердің акономикалық одағының идеясы болып табылады. Интеграцияның жаңа деңгейі бір сәтте жаңа мемлекеттердің шекаралары арқылы бөлініп қалған көптеген адамдардын күнделікті проблемаларын шешуге мүмкіндік береді . ТМД - ның оңтүстік шекаралардың тұрақсыздық жағдайында Еуразиялық Одақ құрылуы одаққа мүше барлық елдердің сыртқы қауіпсіздігін қамтамасыз етудің кепілі бола алады.
Зерттеу жұмысының мақсаты:
Еуразиялық экономикалық одақтың қалыптасуы мен тарихи маңызына тоқталу Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаевтың ұйытқы болуымен жүзеге асырылып жатқан Еуразиялық Одақтың қалыптасуы және оның Еуразиялық мемлекеттер арасында жан - жақты даму проблемаларын көрсету , басым көпшілігі жаңа мемлекеттердің өзара мығым , экономикалық және саяси бірлестік құруына орай шын мәніндегі тәуелсіз , гүлденген Одағына тезірек жетуді көздеген елдердің шынайы ұмтылысын ашу .
Зерттеу жұмысының міндеттері:
Қазақстанның Еуразиялық экономикалық одаққа қосылуының тиімді жақтары мен себептерін анықтау:
- Экономикалық интеграцияның мәні мен маңыздылығын көрсету;
- Еуразия Одағына мүше елдердің геосаяси орналасу жағдайын көрсету;
- Еуразия Одағына мүше елдердің әлеуметтік - экономикалық және саяси ерекшеліктеріне талдау жасау;
- Еуразиялық Одаққа мүше елдердің дүниежүзілік өркениеттен алар орнын айқындау;
- Еуразиялық Одақтың болашақ дамуына болжам жасау.
Зерттеу жұмысының объектісі немесе нысаны:
Еуразиялық экономикалық одақ.
Зерттеу пәні:
Еуразиялық экономикалық одақ тарихы.
Зерттеу жұмысының хронологиялық шегі:
Зерттеу жұмысының хронологиясы Қазақстан тәуелсіздік алған жылдан бастап одақтың құрылуына алғашқы қадамдардан қазіргі кезге шейінді құрайды.
Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы мен тәжірибелік маңыздылығы:
- Одаққа кіретін мемлекеттер арасындағы тиімді қатынастарды анықтау;
- Зерттеу нәтижелерін оқу процесінде пайдалану;
- Зерттеу барысында көптеген жаңа ақпараттармен бөлісіп оны талқылау.
Зерттеу жұмысының құрылымы:
Курстық жұмыс екі тараудан, әр тарау екі тақырыптан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
Тақырыптың зерттелу денгейі:
Курстық жұмыста қарастырылып отырған мәселе кеңестік тарихнамада толық зерттелген. Алайда бұл жұмыс тәуелсіздік тізгіні қолымызға тиген шақтан бастап қолға алына бастады. Бұл курстық жұмыста ЕЭО-ға қатысты белгілі саясаткерлердің ойлары мен жұмыстары соның ішінде Т. Кулматов, Н. Мамбеталиевтің еңбектері, әртүрлі кітаптар мен мақалалардың негізі материалдары қамтылған. Сонымен қатар әлеуметтік желідегі кейбір сайттардан деректер алынды.
І-ТАРАУ. Еуразиялық экономикалық одақ -- ауқымды экономикалық бастама
1.1 Евразиялық экономикалық одақтың құрылуы
Еуразиялық экономикалық одақ (ЕЭО) -- одақтас үш елдің келешек тағдыры жаңа арнаға бұрылған маңызы зор тарихи кезең. Ол ортақ экономиканың болуы мен оған қатысушылардың ынтымақтасу еркіне негізделген жаңа еуразиялық жақындасу орталығының қалыптасқанын паш етуде. Еуразиялық экономикалық одақ -- тауар мен қызметтің, капитал жəне жұмыс күшінің еркін айналымына жəне экономиканың негізгі салаларында келісілген саясатты жүзеге асыруға кепілдік беретін ұйым. 2014 ж. 20 мамыры Астана қаласындағы маңызы зор тарихи оқиғаның орын алуымен ерекше есте қалды. Тəуелсіз Қазақстан алғаш рет тауарлардың, қызмет көрсетулердің, еңбек ресурстары мен капиталдардың еркін қозғалысын қамтамасыз ететін аймақтық экономикалық интеграциялық одақтың бір бөлігіне айналды.
Еуразиялық экономикалық одақ жастардың академиялық мобильдігінің шынайы мүмкіндікке айналуына, сондай-ақ ішкі нарық сыйымдылығының кеңеюіне ықпал етеді. Еуразиялық экономикалық одақтың біздің одақтас елдеріміздің мəңгілік достығының өзара іс-қимылы мен тату көршілігінің берік тетігімі екендігі айқын. Мұнда Ресей, Беларусь жəне Қазақстан мемлекеттері өзара іс-қимылдың мүлде жаңа деңгейіне өтеді: тауарлар, қызметтер, капиталдар мен жұмыс күші еркін қозғалатын ортақ кеңістік құрады. Үштік мемлекеттері экономиканың энергетика, өнеркəсіп, ауыл шаруашылығы жəне көлік секілді негізгі салаларында келісілген бірыңғай саясат жүргізеді. Ресей Президенті В.Путиннің айтуынша, 170 млн астам халқы бар ТМД кеңістігінде өндірістік, ғылыми жəне техникалық əлеуеті зор, табиғи ресурстары орасан мол, бірыңғай нарық құрылмақ.Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартта халықаралық ұйымдарға тəн базалық аспектілер, мемлекеттердің егеменді теңдігі, аумақтың тұтастығы, сондай-ақ Одаққа мүше-мемлекеттердің саяси құрылымының ерекшелігін құрметтеу қағидаттары көрініс тапқан. Сонымен қатар шарт Қазақстан, Ресей жəне Беларусь азаматтарының əл-ауқаты мен тұрмыс сапасын арттыру мəселелерін шешуге бағытталған жəне тауарлардың, қызметтердің, капитал мен жұмыс күшінің еркін қозғалысын үйлестіруге қатысты экономикалық саясат жүргізуді де ұстанған[1].
Еуразия атауы қазіргі ақпараттық кеңіс - тікте ең көп кездесетін сөздерді
біріне айналып отыр. Қазір екі конференцияның бірі Еуразия тақырыбына арналады. Мұның себебін Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартқа қол қойылуымен түсіндіруге болады. Еуразиялық экономикалық одақтың құрылуы аймағымызда маңызды геостратегиялық, геосаяси, экономикалық және геомәдени бетбұрыстардың болып жатқанын көрсетеді. Әрине, Еуразияны әрбір мемлекет өз мүддесі тұрғысынан түрліше түсінеді. Еуразияның геосаяси маңыздылығын түсіну үшін батыстықтардың аймақ туралы кең танылған теориясын қарастырайық. Еуразия құрлығы туралы сөз болғанда геосаясат теоретиктерінің бірі ағылшын Халфорд Ж.Макиндердің heartland, яғни жердің жүрегі (Жерұйық) теориясына назар аудару қажет. Ол теория бойынша, кез келген географиялық кеңістіктің немесе мемлекеттің ең стратегиялық маңызды аймағы оның ортасы, орталығы болып табылады. Макиндердің пікірінше, дүниежүзінде ықпал жүргізу үшін Еуразия құрлығында, ал Еуразияда ықпалды болу үшін сол құрлықтың ортасында, яғни ішкі аймағында басымдыққа ие болу шарт. Расында, бұл теория Ресейге де, біздің аймағымызға да қатысты. Орталық Азия жоғарыда аталған neartland, яғни кіндік аймаққа кіретін географиялық кеңістікте орналасқандықтан, тек теория ғана емес, сондай-ақ, геосаясаттың нысанасына айналып отыр. Елбасымыздың саяси ойларының дамуында еуразияшылдықтың орны өте үлкен. Елбасы кеңестік экономиканың құрылымын, мүмкіндіктерін, басқару тетіктері мен нақты жағдайын жақсы білгендіктен, 90-жылдардың басынан-ақ шашыраған посткеңестік экономикаларды қайтадан біріктірудің амалдарын ойластырды. Өйткені, Қазақстанның экономикалық шаруашылығы, өндірісі мен өнеркәсібі Ресей мен өзге кеңестік елдермен ажыра - мас - тай тығыз байланыста, бір-біріне тәуелді, әрі өзара кіріккен еді. Республи - калар арасындағы өндірістік және іскерлік байланыстардың бірден үзіліп қалуы үлкен экономикалық, саяси, әлеуметтік және ұлтаралық дағдарыстарға алып келді. Сол қиын аласапыран кезеңде пост - кеңес - тік елдердің саяси тәуелсіздігін сақтаумен қатар, тиімді экономикалық интеграция құрудың мүмкіндігі Елбасымыздан басқа ешкімнің ойына кіріп шықпады. Өйткені, бір кездері ірі жаһандық мемлекет болған КСРО-дағы республикааралық қатынастар мен аймақаралық байланыстардың бірнеше жылдың ішінде бірден құрдымға кетуі мүмкін емес еді. КСРО сияқты күрделі құбылыс өз артына инерциясын, босаған энергиясын қалдырды. Бұл - табиғи физикалық үрдіс. Яғни, ұзақ уақыт пен үлкен кеңістікті қамтыған державадан қалған саяси бірліктер өздерін біріктіре алатын ортақ тарихи-мәдени, қоғамдық-саяси құндылықтарға сүйене отырып, экономикалық тұрғыда бірлесе алады. Бұл идеяның әзірше тәжірибеден гөрі теориясы басым. Қалай десек те, үш мемлекеттің одақ құруы КСРО-ның саяси ыдырауынан кейін пайда болған идеологиялық бос кеңістіктің орнын толтыруға, мем - ле - кетаралық индус - триялық-экономикалық қатынастардың үзілуінің келеңсіз салдарларын жұмсартуға және ұлтаралық-еларалық қатынастарды нығайтуға ба - ғытталған деуге де болады. Осы орайда, мынадай методологиялық сұрақтарды қойып, соларға жауап іздеуге тиіспіз. Құрылып жатқан экономикалық одақтың теориялық негіздері неде? Қа - зақстан еуразиялық интеграциядан қандай нақты тәжірибе алмақшы? Қазақстанның ұлттық қауіпсіздігі мен мүддесіне қалай әсер етеді? Кез келген интеграциялық одақ белгілі саяси-экономикалық құндылықтарға сүйе - неді. Теориялық тұрғыда, еуразиялық эконо - микалық интеграция посткеңестік елдер - дің нарық, теңдік және өзара тиім - ділік сияқты жаңа экономикалық құн - ды - лықтары негізінде қалыптасады. Сонда ғана ықшамды, жаңашыл және дина - микалық одақ құрылуы мүмкін. Әрине, интеграцияға қатысты қалыптасқан қа - саң стереотиптер мен скептизмнің жойы - луы үшін одақтың қағидаттары, ереже - лері мен идеологиясы ашық және әділ негіздерге сүйенуі тиіс. Еуразиялық одақ, сондықтан Еуропалық одақтың үлгісін негізге алып отыр. Интеграцияның сәтті - лігі мен баяндылығы, бірінші кезекте, Мәскеудің стратегиялық ниетіне, бұрын - ғы қателерді қайталамауына, одақ - ты саясиландырмай, экономикаға мейлін - ше көңіл бөлуіне, мүше елдердің ұлт - тық мүдделерін сақтауына, теңдік пен әділ - дік - ті қамтамасыз етуіне байланысты болмақ. Еуразиялық интеграцияның ядросы мен анықтауышының Ресей екендігі еш күмән туғызбайды. Қазақстан бұл елмен экономикалық түрде ынтымақтасып, бәсекелестікке үйренуде. Ресей мен Қазақ - стан арасындағы энергетикалық бәсекелестікті жұмсартуға көңіл бөлінуі тиіс. Соңғы жылдарда көршілес мемлекеттің дипломатиялық, саяси, экономикалық жағынан күшейе түскені мәлім. Ресей - Германия немесе Үндістан сияқты әлемнің іргелі, ажырамас әрі органикалық бөлшегі. Ресейге құрмет көрсеткен елдер ғана оның құрметіне ие болады. Бұл ел екінші санаттағы держава ретінде өзгеру, қайта бағалау, пайымдау, даму үстінде. Ресей екіполярлы әлемнен бас тартып, көпполярлы әлемді мойындағандықтан, ол да жаңа жағдайға бейімделіп, теңдік пен өзара тиімділік қағидаттарына сәйкес жұмыс істеуді үйренуде. Осы тұрғыдан келгенде, Қазақстан - Ресейдің ең сенімді серіктесі. Ресей де - Қазақстанның ең сенімді серіктесі. Демек, қырғи-қабақ со - ғыс - тан қалған рефле - кстер мен кеңестік кезең - нен қалған комплекстерден құтылу керек. Интеграция шеңберінде Ресей, ең алдымен, өз мүдделерін қорғауға білек сыбана кіріскені белгілі. Онымен әділ, ашық және шынайы қатынас орната алсақ қана интеграция өз жемісін береді. Қазақстан экономикалық интеграцияны стратегиялық мүдделер, геосаяси тәуекелдер мен үлкен саясат тұрғысынан бағалауы керек. Әрине, еуразиялық интеграцияның қалыптасып, дамуында Қазақстанның рөлі ерекше зор[3].
Егер Еуразиялық экономикалық одақтан Қазақстанды алып тастасаңыз, одақ өзінің еуразиялық сипатынан айы - рылып қалады. Қазақстан одақтың ерекше компоненті ретінде жаңа идея ұсынудан еш тартынбауы керек. Егер бұл одақ, Н.Ә.Назарбаев айтқандай, расында инновациялық жоба болса, онда Қазақстанмен бірге Ресей де өзгеруге тиіс. Одақ аясында Қазақстан Ресейдің өзгеруіне себепкер болуы ықтимал. Еуразиялық одақтың экономикалық құндылықтары мен қағидаларының бұлыңғыр болуы оның келешегінің жоқтығын білдірмейді. Әрине, біз бұл интеграцияны идеалдандырудан аулақпыз. Бұл интеграцияның уақытша жоба екеніне де күмәніміз аз. Мәселе өзгермелі жағдайда, құбылмалы әлемде тұрақты және уақытша факторларды шатастырып алмауда. Интеграцияның қауіпсіздік қырларына келсек, Қытайдың Орталық Азияға экономикалық-саяси ықпалын арттыруы, сырттан халықаралық лаңкестік пен діни экстремизмнің қысым көрсетуі, кейбір посткеңестік елдерде саяси дағдарыстар мен тұрақсыздықтардың белең алуы (Түрлі-түсті төңкерістер) сияқты себептер Астананың Ресеймен тығыз саяси-әскери салада ынтымақтасуына себепші болды. Түрік сарапшысы Жемил Ертемнің пікірінше, 2008 жылғы Грузиядағы соғыс Қазақстанның Еуразиялық экономикалық одаққа кіруін жылдамдатқан. Француз сарапшысы Пьер Руссленнің ойынша, Қытайдың Орталық Азиядағы ықпалының артуына байланысты Ресей одақты құруды жеделдетті. Оның ойынша, интеграция аймақтағы елдердің дамуына жаңа серпін, жаңа сипат береді. Десек те, Қытай Қазақстан мен Орталық Азияның институттық және экономикалық дамуына өз үлесін қосып жатыр. Қытай, Иран, Үндістан, Ресей сияқты ірі күштердің әрқайсысы Еуразия ұғымын өзінше түсінгенімен, барлығы да өңірдегі ірі де алпауыт мемлекеттер болып табылады. Геосаяси тұрғыдан еуразияшылдық ұғымы Ресейдің маңайына топтасқан стратегиялық блоктың құрлықтық конфигурациясы деуге де болады. Біздіңше, Қазақстанның Еуразиялық экономикалық одаққа қосылуының келесі тиімді жақтары мен себептерін атауға болады. Олар: Қазақстанның Ресей экономикасымен күрделі байланыстылығы, Қазақстанда ішкі саяси тұрақтылық пен геосаяси қауіпсіздіктің қамтамасыз етілуіне жанама әсері, ортақ әуе қорғанысы жүйесінің орнығуы, Ресейдің ірі нарқына кіріп, экономикалық бәсекелестікке бейім - делудің мүмкіндіктері, геопси - холо - гиялық жағынан Ресеймен бірге болу арқылы әлемдегі ықпалы мен ата - ғын арттырудың мүмкіндігі, т.б. Сон - дай-ақ, Дүниежүзілік экономикалық дағ - дарыстың да келеңсіз әсері интеграциялық үдерістерді жеделдетті. Еуразиялық экономикалық одақтың Қазақстан үшін барлық тиімді және ықтимал зиянды жақтарын салыстыратын болсақ, Астана үшін артықшылықтарының басым екенін айта аламыз. Өйткені, қазір қазақтың саяси элитасы және елдің ішкі тұрақтылығы үшін интеграция өте-мөте тиімді. Қазақстанның геосаяси тұрақтылық жағдайында күшейіп алуы үшін Ресейді Батыспен немесе Қытаймен салыстыруға болмайды. Елдің болашағы тұрғысынан Ресеймен жақын ынтымақтаса отырып, оның экономикасымен бәсекелесіп, ысылып барып, дүниежүзілік бәсекелестікке дайын, қуатты Қазақ мемлекетін қалыптастыру мүмкіндігі зор және алдымызда нақ осы міндет тұр. Ал бұл мақсатты, яғни 2050 Стратегиялық жоспарын орындау үшін Ресеймен жақсы болу бірінші шарт. Осы тұрғыдан Қазақстан өзінің төңірігіне дұрыс баға беріп отыр. Ресеймен түсінісе алудың өзі үлкен геосаяси жетістік. Үлкен саясатта дөрекі қадамдар жасаудың орнына аяқты байыппен, ақырындап басып, ойды шатастыратын, жаттанды стереотиптерді бұзатын күрделі саясат жүргізу үлкен нәтижелер береді. Әрине, Қазақстанның Еуразиялық экономикалық одаққа енуі - үлкен саясатпен шектесетін үлкен экономика. Қалай десек те, интеграцияның мәңгі емес, уақытша қадам екендігі турасында да ой түюдің артықшылығы жоқ. Интеграцияда әділетсіздіктер мен келіспеушіліктер орын алған жағдайда Қазақстан одақтан шығуға құқылы. Интеграция алдағы ұлттық дамуымыздың сапасы мен бағытын белгілеуде маңызды рөл ойнайды. Интеграция бізді Ресеймен ауыз жаласып, табақтас болуға емес, керісінше, өз менімізді, өзімізді, өз ұлттық жолымызды табуымызға көмектеседі. Қазақстанның Еуразиялық одаққа кіруінің экономикалық себебін негіздеуге қатысты мынадай сұрақ туындайды. Еліміздің одаққа кіруі Ресейден бір нәрсе үйрену үшін бе, әлде, Ресеймен бәсекелесу үшін ойластырылды ма? Интеграциялық одақта экономикалық жағынан ұту үшін Қазақстан экономикасы Ресейдікін тиімділігі және инновациялығы жөнінен басып озуы шарт. Бұл - тым кешенді инновациялық міндет. Еуразия ғылыми-зерттеу институтының директоры Мұрат Чемректің ойынша, Қазақстан мен Ресейдің экономикалары бір-бірін толықтырудан гөрі, бір-бірімен бәсекелес болғандықтан, экономикалық одақтың алдында үлкен міндет тұр. Қазіргі жағдайға келсек, 2013 жылы өткен Минск және Мәскеу кездесулерінде Елбасы Н.Назарбаев интеграциялық үрдістің барысын біраз сынға алғаны белгілі. Сынның айтылуы экономикалық одақтың жұмыс істей бастағанын білдіреді. Алғашқы кездесуде саудадағы теңсіздіктер, кедендік сәйкессіздіктер мен техникалық түйткілдер туралы айтылды. Яғни, қазақ тарапы интеграцияның сапасына көңіл бөлуді талап етті. Ал Елбасының одақтың саясиланбауы керек дегені Ресей мен Батыс арасындағы текетіреске араласпайтындығын да меңзеуі мүмкін. Десек те, Еуразиялық экономикалық одақты үлкен саясат пен геосаясаттан бөлу мүмкін бе? Мысалы, Мәскеудегі кездесуде Н.Назарбаев Арменияның Кеден одағына кіруі жөнінде сөз болғанда, Таулы Қарабақ мәселесін қозғап, өзінің халықаралық саясаттағы беделін тағы бір көрсетіп қойды. Еуразиялық жобаның шеңберінде түркі факторын да ұмытпағанымыз жөн. Одақтың философиялық астарына келсек, Мәңгілік Ел сияқты тарихи ұлттық идеологияны орнықтыруға бекем бел буған Қазақстан мәңгі одақтың болмайтынын, мәңгі ұлттық мүдденің ғана болатынын ұмытпауы керек. Еуразиялық экономикалық одақтың философиялық негізін орыс және түркі халықтарының тарихи, географиялық, мәдени жақындығы құрайды. Еуразияшылдық әу-баста ресейлік патшалықтың құлауының әсерімен қалыптасқан саяси, идеялық қозғалыс болғанын ескерсек, жаңа еуразияшылдықтың да тоталитарлық жүйенің ыдырауының нәтижесінде қалыптасып жатқанын ұмытпауымыз керек. Еуразиялық теория - үстіртін көзқарас немесе жүйесіз ұғымдар жүйесі емес, керісінше, саясатта жүзеге асып жатқан күрделі интеграциялық жоба[2].
1.2 Еуразиялық экономикалық одақтағы тауар экспортының артықшылықтары және одақтағы елдердің ұстанымдары
Сату көлемінің ұлғаюы. Ішкі сатудың сенімді өсумен қатар, сату нарығын ұлғайтудың бір түрі болып табылады.
Ауқымды үнемдеу. Өндірістің толық қуатымен жұмыс істеуі, қолдағы бар ресурстарды дұрыс пайдаланып, үлкен өткізу нарығына шығу кезінде ауқымды үнемдеуге мүмкіндік береді.
Осалдықты төмендету. Нарықтың алуан түрлілігі тауарлар мен қызметтердің жалғыз өткізу нарығынан тəуелділігінен арылуға көмектеседі. Мысалы, егер жоғары сұранысы бар кəсіпорынның басқа да өткізу нарықтары болса, ішкі нарықта экономикалық белсенділіктің бəсеңдеуі кəсіпорынға қатты əсер етпейді.
Жаңа білім мен тəжірибе. Жаһандық нарықта өнімді өткізудің жаңа идеялары, амал тəсілдері мол болмақ.
Жаһандық бəсекелестік. Қазіргі компаниялар жаңа шетелдік нарықтарды игеруде. Бірегей халықаралық тəжірибе кəсіпорындарға əлем нарығында бəсекелесуге қабілетті болып қалуға мүмкіндік береді.
Сонымен қорыта келгенде, Еуразиялық экономикалық одақ -- бүгінгі күнмен болашақтың күрделі сынақтарымен өлшенетін мегажоба. Оның қалыптасуы тарихтағы ең күшті жаһандық қаржы экономикалық дағдарыстар ықпалымен басталған жаңа əлемдік архитектураның органикалық бөлшегі болудың барлық мүмкіндіктеріне ие. Үш ел арасында экономикаларымызды бірлесе жаңғырту жəне бəсекеге қабілеттілікті арттыру үшін елдердің əрқайсысының мүмкіндіктерін біріктіру одақтың басты міндеті болып табылмақ.
Қазіргі жағдайда бəсекеге қабілеттілік макроэкономикалық факторларды ғана емес, сондай-ақ жұмыс күшінің сапасын, оның инновацияларды тəжірибелік тұрғыдан енгізе алуын да ескереді. Білім берудің жоғары деңгейі -- ұлттық экономиканың маңызды қозғаушы күші, ол (басқа факторлармен бірге) отандық экономиканың инновациялық жолға ауысуы барысында жəне оның бəсекеге қабілеттілігін арттыруда да кеңінен пайдаланылуы тиіс.
Еуразиялық экономикалық одақ -- жаһандық экономикамен етене жымдасқан, Еуропа мен Азия елдері арасындағы берік тетігі. Біздің елдеріміздің мəңгілік достығының, өзара іс-қимылы мен тату көршілігінің берік механизмі. Еуразиялық экономикалық одақ теңдік, негізділік, жүйелілік прагматизм жəне өзара тиімділік қағидаттары негізінде құрылды.
2014 ж. 10 қазанында Армения Еуразиялық экономикалық одақтың келісім-шартына отырды. Қазіргі таңда Еуразиялық экономикалық одаққа Түркіменстан, Қырғызстан, Өзбекстан мемлекеттері қызығушылығын тудырып отыр. Бұл мемлекеттердің экономикалық одаққа кіруі əлемдік экономикада сауда жүйесінің тұрақтылығы мен беріктілігін нығайтпақ.[7]
экономикалық тиімділік;
еуразиялық кеңістіктің ашылуы;
дамудың сатылы жолдары;
егемендікті сыйлау;
ерікті қарым-қатынас;
шешім қабылдаудағы теңдік.
Жалпы алғанда, келешектегі интеграциялық тиімділік 2030 жылға қарай ЖІӨ-ң жиынтық өсімі 900 млрд доллар көлемінде болатындығымен бағаланып отыр. Атап айтқанда, соңғы бес жылда Қазақстанның Кеден одағына қатысушы елдермен арадағы тауар айналымы 88 %-ға өсіп, 24 млрд долл. мөлшерге жетті. Қазірде еуразиялық интеграция жөніндегі серіктес мемлекеттерге біздің экспортымыз 63 %-ға ұлғайып, 6 млрд долл. құрады. Бұл көрсеткіштерге негіз болатын көптеген кəсіпорындар мен компаниялар, қазақстандық, беларусьтік жəне ресейлік серіктестермен арадағы өзара іс-қимылдық жаңа желілер тұр. Бұл -- мыңдаған жаңа жұмыс орындары, тұрақтылық жəне өзіне тиімді жаңа өткізу нарықтарын ашқан Қазақстан бизнесі табыстылығы өсуінің басты көзі .
Еуразиялық экономикалық одақ -- Азия елдері арасындағы берік көпір түріндегі ашық экономикалық қоғамдастық. Қазіргі таңда Беларусь елінің тауар өндірушілері қазақстандық серіктестерімен бірге Орта Азия мен Қытай нарығына шығуға ниетті болып отыр. Мəселен, біріншіден, Витебск облысындағы сүт-консерві комбинаты, Кеңес Одағы кезінде алғаш қамтылған сүтті шығарғанымен танымал болса, екіншіден, Беларусь сүт өндірушілері қазақ еліндегі серіктестерімен де жұмыс жасайды. Осы бір кəсіпорынның біздің елмен арадағы тауар айналымы жылына 8,5 млн долл. құрайды. Еуразиялық одаққа кіру -- əр мемлекет пен оның жеке аймақтарының бəсекеге қабілетті болуындағы -- өнеркəсібі мен саудасын дамытудың ең басты экономикалық көзі.
Мəселен, 2014 ж. өзінде Қазақстаннан Ресейге экспортталған сиыр еті 1510,4 т құраған. Сиыр еті экспортының негізгі көлемі Батыс Қазақстан, Павлодар, Шығыс Қазақстан, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Ақтөбе облыстарына тиесілі болып отыр. Жамбыл облысында Ырыс Бақыт ЖШС-гі Ресей мен Беларусь еліне 1 млрд тг тауарын нарыққа шығарады[3].
Еуразиялық экономикалық одақ шеңберінде отандық дəрілік құралдарды өндірушілер үшін 170 млн ортақ нарыққа жол ашылады. Дəрілік құралдардың ортақ нарығының болуы бəсекелестіктің артуына байланысты дəрілер мен медициналық бұйымдар бағасының төмендеуіне жағдай жасайды. Жоғары талаптар, өндірістің жаңартылуы, технологиялар, өндірістік қуатқа жəне дəрілік құралдар, медициналық бұйымдарға деген таңдаудың артуы нəтижесінде дəрілердің сапасы да арта түспек.
Экономикалық одақтың Қазақстан мен басқа елдер үшін ең басты бағыты -- мұнай мен мұнай өнімдері, газ, электр энергиясы, дəрі-дəрмек пен медициналық бұйымдар нарығы болып табылады. Осының негізінде 2013 ж. Беларусь жəне Ресей мемлекеттері арасындағы тауар айналымы 24 млрд долл. асып жығылған. Еуразиялық экономикалық одақтың жалпы өнеркəсіптік қуаты 600 млрд АҚШ долл. асады .
Үш ел арасындағы -- үштік одақ кедендік баж салығын алып тастап, үш ел кəсіпкерлерінің өз өнімдерін үлкен нарыққа шығаруына жол ашты. Сонымен қатар ортақ нарықты кеңейте отырып, өндірістік қуатты көбейтуге мүмкіндік алып, жұмыс істеп тұрған кəсіпорындардың дамуына да жаңа серпін берді. Мысалы, Ордабасықұс ЖШС құс фабрикасы қазірде Ресейге өз өнімінің 30 пайызын шығарып отыр. Ендігі кезекте жыл сайынғы өнімділік қуаттылығын 10 мыңнан 30 мыңға дейін арттырмақ.
Сонымен қатар Еуразиялық экономикалық одақтағы мемлекеттерде 40 трлн АҚШ долл. құрайтын дүние жүзіндегі барлық зерттелген қазба байлықтың төрттен бір үлесі бар, əлемдегі ең үлкен энергоресурстар мен азық-түліктік астықты экспорттаушы үш мемлекет экономикасының жиынтығы 2,2 трлн АҚШ долл. құрайды.
Қазіргі таңда Еуразиялық экономикалық одақ XXI ғасырдағы жүзеге асып отырған ең ауқымды бастама. Ол ішкі нарықтың көлемін барынша арттырып отыр. Экономикалық одақтың жалпы сауда айналымы 2,5 трлн АҚШ долл. құрайды. Оның ішінде адам ресурстары 170 млн асса, Одақтың жалпы өнеркəсіптік қуаты 600 млрд АҚШ долл. асады. Сонымен қатар үш ел арасындағы кəсіпкерлерге бірыңғай тарифтер, жеңілдіктер де жасалып отыр. Кəсіпкерлер осы негізде өздерінің кəсіптерінің ауқымын кеңейтуге мүмкіндік алады. Үш елдіңде кəсіпкерлері мемлекеттік сатып алулар жүйесіне тең əрі бəсекеге қабілетті деңгейде қол жеткізеді. Бұл -- тауарлар мен қызметтерді жеткізудің үлкен нарығы .
Ресей, Беларусь, Қазақстан арасындағы сыртқы тарифтердің бірдей болуы жəне ішкі тарифтердің жойылуы, сонымен қатар ортадағы кедендік шекаралардың ашылуы Қазақстанның ішкі өнімінің көбеюіне, экспорт пен импортқа тартылатын тауарлардың пайыздық өсімінің ұлғаюына жоғары септігін тигізеді.
Еуразиялық экономикалық одаққа дейінгі үш елдің Кедендік одағы аясында Қазақстан мен Ресей жəне Беларусь елінің арасындағы жалпы тауар айналымы 50 пайызға дейін өскен. Бұл 26 млрд долл. тең қаражат. Жалпы алғанда, кедендік одақсыз мұндай көлемдегі тауар мен қаржының айналымы елдер арасында орын алуы мүлдем мүмкін емес еді. Яғни алдағы уақыттарда Еуразиялық экономикалық одақтағы тараптар арасындағы тауар айналымы мен сауда-экономикалық қарым- қатынас жəне еркін қозғалыс нəтижесінде ортақ жалпы ішкі өнім көлемі ұлғаймақ [3].
Еуразиялық экономикалық одақ құру көрші мемлекеттермен тығыз ынтымақтастық орнатуға, Қазақстан экономикасына жаңа серпін беруге үлкен мүмкіндік туғызбақ. Осы тұста қазақстандық экономиканың дамуындағы басты мəселе -- Еуразиялық экономикалық одақ аясында еңбекті аймақаралық бөлісу жəне үшінші мемлекеттерге қатысты бірыңғай экономикалық саясат жүргізу болып табылады. Сонымен қатар отандық жəне шетелдік бизнеске қаржылық жəне өндірістік қызметті жүзеге асыру үшін ең қолайлы жағдайларды еркін таңдауға мүмкіндік жасауға, экономикалық кеңістіктегі адал бəсекелестік күресте бизнесті нығайтуға мүмкіндік молаяды.
Сонымен, Еуразиялық экономикалық одақ құру шекаралас елдермен арадағы кəсіпкерлік байланыстың қарқынды дамуының басты қозғаушы күшінің бірі болмақ. Онда елімізден экспортталатын тауарлар үшін жаңа логистикалық жол-теңіз тасымалы пайда болады, Ресей мен Беларусь елдерімен біріккен жаңа кəсіпорындар ашылады. Нəтижесінде, жаңа жұмыс орындары көбейеді, бəсекелестік күшейеді жəне осы бəсекелестік жағдайында қызмет ету мен өндірілетін өнім сапасы да жоғарылайды[4].
1.3 Еуразиялық экономикалық одақтың Қазақстан үшін оңтайлы жақтары
əлемдік дағдарыстарға тұрақтылықты арттыру;
170 млн адам үшін тарифтік жəне тарифтік емес кедергілерсіз біртұтас нарық;
өндіріс пен технологияны жаңарту жəне өнеркəсіптік қуатты ұлғайту;
сыртқы сауданы өсіру;
неғұрлым жоғары талаптар есебінен өнім сапасын арттыру;
ЖІӨ өсімі 25 %-ға 2030 жылға дейін;
бəсекелестіктің артуынан бағаның төмендеуі;
бірлескен кəсіпорындарда жаңа жұмыс орындарын ашу;
экономиканың шикізаттық емес секторын елеулі түрде дамыту;
инвестициялық ахуалды жақсарту;
қызмет көрсетуді, адам ресурстарын дамытуды жаңа деңгейге шығару;
капитал мен ғылымды қажетсінетін жаңа салаларды ашу.
Еуразиялық экономикалық одақтың 170 млн. тұтынушысы бар. Сатып алушылардың көбеюі, өндірілетін тауарлардың артуы инвестицияның артуына ықпал етеді, тауар айналымы көбейіп Қазақстан бюджетінің түсімі ұлғаяды .
2013 ж. Кеден одағының сыртқы елдермен саудасы 931 млрд долл. құрады. 2013 жылы кеден одағынан 64,4 млрд долл. пайда түсті. Ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспорты артып, импорты азайған. Кедендік одаққа кіргелі импорт көрсеткіші 44 %-дан 3 %-ға дейін төмендеген .
Кеден одағы мүшелері экономикасының жиынтық көлемі 2,2 трлн долл. құрайды. Статистика агенттігінің мəліметтері бойынша, өткен жылы Кеден одағы елдерімен 17,9 мың сыртқы экономикалық қызметке қатысушылар бірлесіп жұмыс істеген, олардың 1,1 мыңы -- экспортшылар, ал 16,8 мыңы импортшылар болды. Сонымен қатар одақтық саудаға жеке кəсіпкерлерде қатысады жəне олардың саны былтырғы жылы екі есеге артты. Егер 2012 ж. мұндай кəсіпкерлер 2673 болса, 2013 ж. 5232 болды. Бұл интеграциялық үдерістер ірі кəсіпорындармен бірге шағын жəне орта бизнесті де қамтып, одақ шеңберінде бірыңғай экономиканың қалыптасып отырғанын көрсетеді.
Соңғы төрт жылда кеден одағы мемлекеттері арасындағы сауда 40 %-ға артты. 2013 ж. нəтижесі бойынша Ресей 2145,7 млрд дол. өнім өндірген болса, ал Қазақстан 230,0 млрд дол. өнім өндірген. Ендігі жерде кəсіпкерлердің бұл бөлігі еуразиялық экономикалық интеграцияның негізгі қозғаушы күшіне айналады. Соңғы бес жылда Қазақстанның Кеден одағына қатысушыелдермен арадағы тауар айналымы 88 %-ға өсіп, 24 млрд долл. мөлшерге жетті. Еуразиялық интеграция жөніндегі серіктес мемлекеттерге біздің экспортымыз 63 %-ға ұлғайып, 6 млрд долл. құрады. Бұл абстрактілі сандар ғана емес, олардың артында жүздеген нақты кəсіпорындармен компаниялар, қазақстандық, беларусьтік жəне ресейлік серіктестермен арадағы өзара іс-қимылдың жаңа желілері тұр. Бұл мыңдаған жаңа жұмыс орындары, тұрақтылық жəне өзіне жаңа өткізу нарықтарын ашқан Қазақстан бизнесінің табыстылығының өсуі, -- деп атап көрсетті Елбасы Н.Ə.Назарбаев[5].
2014 ж. 3 қыркүйегінде өткен Дүниежүзілік экономикалық форум (ДЭФ) 2014 - 2015 жж. жаһандық бəсекеге қабілеттілік туралы жыл сайынғы есеп жариялады. Осы жылы рейтингті соңғы 6 жыл қатарынан тұрақты позицияға ие болып отырған Щвейцария бастап отыр. Қазақстанның даму деңгейі де əлдеқайда жоғары елдер тобында орналасқан, мұнда тиімділік жəне экономикалық даму факторлары үлкен рөлге ие болып отыр.
2015 ж. бастап, елімізде Кеден одағының техрегламентінде көрсетілген талаптарға жауап бермейтін, алкоголь өнімдерін импорттауға тыйым салынады. 2014 ж. 1 маусымына дейін əкелінген алкоголь өнімдері 2015 ж. 1 қаңтарына дейін сатылып бітуі тиіс.
Рейтинг нəтижелері бойынша, Қазақстан өткен жылғы нəтижелерді тұрақты ұстанып, 4,4 орташа баллмен қайтадан 50 орынға ие болды. Бұл критерий соңғы бес жыл ішінде экспорттың жалпы құрылымындағы (тауарлар мен қызметтер) шикізат экспортының үлесі бойынша анықталады. Жалпы, экспорттағы шикізат ресурстарының экспорттық үлесі 70 %-ды құрайды (2-кесте) [5].
2014 - 2015 жж. жаһандық бəсекеге қабілеттілік индексі бойынша Қазақстан екінші кезеңнен (тиімді даму кезеңі) үшінші (инновациялық даму кезеңі) ауысу кезеңінде орналасқан.
Дүниежүзілік экономикалық форум сарапшыларының бағалауынша, Қазақстанның бəсекелестік артықшылықтары еңбек нарығының тиімділігі (2013 ж. -- 15 орын, 2014 ж. -- 15) мен макроэко- номикалық ортаның қалыптасуы (2013 ж. -- 27, 2014 ж. -- 23) болып табылмақ.
Қазақстанның ең əлсіз позициялары денсаулық сақтау жəне бастауыш білім беру салалары (2013 ж. -- 97, 2014 ж. -- 96), қаржы нарығын дамыту (2013 ж. -- 103; 2014 ж. -- 98 орын), компаниялардың бəсекеге қабілеттілігі (2013 ж. -- 94; 2014 ж. -- 91) жəне инновациялар (2013 ж. -- 84; 2014 ж. -- 85) сияқты факторларда байқалады.
Ең күрт өсу келесі көрсеткіштер бойынша байқалған: бəсекелес артықшылық табиғаты (2013 ж. 118 -- орын, 2014 ж. -- 84), венчурлық капиталға қолжетімділік (2013 ж. -- 72, 2014 ж. -- 47), мемлекеттік қызметкерлер шешімдеріндегі фаворитизм (2013 ж. -- 77, 2014 ж. -- 53), бизнесті ашу үшін қажетті күндер саны (2013 ж. -- 82, 2014 ж. -- 62), кредитті алу жеңілдігі (2013 ж. -- 61, 2014 ж. -- 43), нəрестелер өлімінің азаюы (2013 ж. -- 98, 2014 ж. -- 81), инвестициялау үшін салық салу тиімділігі (2013 ж. -- 54, 2014 ж. -- 37), айлық инфрақұрылымның сапасы (2013 ж. -- 135, 2014 ж. -- 123).
Қазақстанның бəсекеге қабілеттілігінің ересек халық арасындағы АИТВ (CПИД) таралуы (1-орын), ұялы байланыс абоненттерінің саны (4-орын), мемлекеттік артықшылықтапшылық (9), мемлекеттік борыш (11), еңбекақы төлеу жəне өнімділік (16), инвесторлар құқықтарын қорғау (22- орын) сияқты көрсеткіштері жоғары бағаланған.
Экономикалық зерттеулер институтының АҚ сарапшылары Қазақстанның бəсекеге қабілеттілігі өсуінің ең маңызды факторлары: ЖІӨ-де жеке сектор үлесінің жəне жаңа жұмыс орындарының өсуі; инновацияларды енгізу, нарықта бəсекелестікті қолдауға бағытталған саясатты əзірлеу; институттық ортаны жетілдіру; еңбек өнімділігінің өсуі; тікелей шетел жəне ішкі инвестицияларды тарту; ішкі жəне сыртқы нарықты дамыту болып табылатынын атап көрсеткен [6].
Қаржы нарығында 2014 ж. қаңтар-қазан айлары аралығында Ұлттық банктің алтын валюталық активтері 14,4 % артып, 28,3 млрд долл. жеткен. Бұл ретте ұлттық қордың шетелдік валютадағы активтері 8,5 пайызға артып, 76,8 млрд долл. құрады. 2014 ж. басынан бері Ұлттық қордың резервтерін қоса алғанда, Қазақстанның халықаралық активтері 10 пайызға артып, қазан айының соңында 105,1 млрд АҚШ долл. құрап отыр. 2014 ж. қаңтар -- қыркүйегі арасында еліміздегі ақша массасы 16 пайызға артып, ақшалай ұсыныстар əлсіз əрі экономика талаптарына толық жауап берерлік деңгейде болып отыр.
Қазақстанның экономикалық дамуы мен тəуелсіздігін, оның ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуде Еуразиялық экономикалық одақтың рөлі зор. Еуразиялық экономикалық одақ -- қазақстандық нарықта, отандық тұтынушылар мен өндірушілерді қорғауға, экспортты ұлғайтуға жəне импорттың орнын басатын өндірісті дамытуға, шетел инвестицияларын тартуға, сауда саясаты мəселелерін тиімді шешуге ықпал етуде. Қазақстанның өндіріс құрылымы, негізінен экспортқа, яғни сыртқы экономикалық байланыстарға бағытталған, сондықтан да бұл байланысты кеңейту -- халқымыздың тұрмысын жақсарту мақсатында болып отыр[5].
Еуразиялық экономикалық одақ аясында сыртқы экономикалық қызметті мемлекет тарапынан реттеу шараларын жасау жəне жүзеге асыруда ортақ еларлық құрылымдар жұмысына тікелей ат- салысу.
Ел мүддесі үшін Еуразиялық экономикалық одақ аясында үйлестірілген кеден саясатын қалыптастыру.
Функционалды, яғни стратегиялық, мақсаттарға сай келетін салаларды қорғау жолымен еліміздің экономикасының дамуына ықпал ету.
Ұлттық ғылыми-техникалық, азық-түлік, экологиялық жəне қаржы қауіпсіздігін қамтамасыз ету мəселелерін шешуге басымдық беру.
Сыртқы экономикалық қызметтен түсетін пайданың толық дерлік ел бюджетіне түсуін қамтамсыз ету.
Кедендік заң бұзушылықтар мен контрабанда түрлерінен, есіртке заттары, халық үшін зиянды, қауіпті тауарларды тасымалдаумен тиімді күресу.
Əлемдік шаруашылық байланыстар жүйесіне Қазақстанның үйлестірілген сыртқы сауда саясатын жүзеге асыра отырып, белсенді батыл əрекеттер жолымен Дүниежүзілік Сауда Ұйымына мүше болу мəселесін тездету .
Əлемдік экономикада толыққанды халықаралық құқықтық субъектілікке ие жəне Дүниежүзілік Сауда Ұйымының қағидалары негізінде əрекет ететін жаңа экономикалық ұйым пайда болып отыр. Ол сауда құрылымын жетілдіру, жоғары технологиялық тауарлар үлесінің артуы, елдеріміздің əлемдік экономикадағы бəсекеге қабілеттілігінің нығаюы. Жалпы алғанда, келешектегі интеграциялық тиімділік 2030 ж. ЖІӨ-ң жиынтық өсімі 900 млрд көлемінде болады деп болжануда[6].
ІІ-ТАРАУ КӘСІПКЕРЛІКПЕН ПЕН ӨНЕРКӘСІП ОДАҚТЫҢ БОЛАШАҒЫ
2.1 Кәсіпкерлік пен өнеркәсіп салаларының экономикаға маңызы және оны цифрландыру
Еуразиялық экономикалық одақ - бұл Жер шарының ең ірі тұтынушылық нарықтарының бірі. Бұл - энергия ресурстарының ірі экспорттаушысы болып саналатын интеграциялық бірлестік. Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың сөзімен айтсақ, бүгін ХХІ ғасырдың жаңа геоэкономикалық ақиқаты дүниеге қадам жасап отыр.
2014 жылдың 29 мамырында Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартқа үш мемлекет басшылары Астанада қол қойды. Кейіннен Еуразиялық одақ кеңістігі Армения Республикасымен толығып, үштік одақ болып құрылған ұйым, төрттік бірлестік ретінде жұмысқа кірісіп отыр.
Ал мұндай экономикалық Одақ мүше мемлекеттер халқының өмір сүру деңгейін арттыру мүддесінде мемлекеттер экономикасының тұрақты дамуы үшін жағдай жасайтын болады. Бұл бірден-бір принцпті мәселе.
Айта кетерлігі, тек соңғы бес жылда Қазақстанның Кеден одағына қатысушы елдермен арадағы тауар айналымы 88 пайызға өсіп, 24 млрд. долларлық мөлшерге жеткен. Ресей мен Беларусь еліне қазақстандық экспорт 63 пайызға ұлғайып, 6 млрд. доллар құрады.
Ендеше, Еуразиялық интеграцияның тарихи кезеңіне қатысты бірқатар мәселелерге назар аударсақ. Еуразиялық экономикалық одақ ең алдымен теңқұқылық, мақсатқа сәйкестілік, кезеңділік, прагматизм және ортақ тиімділік қағидаттары негізінде құрылды. Еуразиялық экономикалық одақ туралы шарт Қазақстан, Ресей және Беларусь азаматтарының әл-ауқаты мен тұрмыс сапасын арттыру мәселелерін шешуге бағытталған. Оның аясында тауарлардың, қызметтердің, капитал мен жұмыс күшінің еркін қозғалысын, үйлестірілген экономикалық саясатты жүргізу көзделеді. Сарапшылар болашақтағы интеграциялық тиімділік шеңберінде 2030 жылға қарай Ішкі жалпы өнімнің жиынтық өсімін 900 млрд. доллар көлемінде бағалап отыр. Еуразиялық экономикалық одақтың әлеуеті барынша жоғары екенін осыдан да аңғаруға болады. Ал одақ елдерінің жиынтық экономикалық ауқымы 2,2 трлн. долларды құрайды[7].
Әлемдік экономиканың өсу қарқыны төмендеп отырған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3б
І-ТАРАУ.ЕУРАЗИЯЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ОДАҚ -- АУҚЫМДЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАСТАМА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6б
1.1 Евразиялық экономикалық одақтың құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6б
1.2 Еуразиялық экономикалық одақтағы тауар экспортының артықшылықтары және одақтағы елдердің ұстанымдары ... ... ... ... ... ... ... ..10б
1.3 Еуразиялық экономикалық одақтың Қазақстан үшін оңтайлы жақтары.13б
ІІ-ТАРАУ КӘСІПКЕРЛІК ПЕН ӨНЕРКӘСІП ОДАҚТЫҢ БОЛАШАҒЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18б
2.1 Кәсіпкерлік пен өнеркәсіп салаларының экономикаға маңызы және оны цифрландыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18б
2.2 Бүгінгі таңдағы ЕАЭО дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24б
2.3 Еуразиялық экономикалық одақтың бес жылдық белесі ... ... ... ... ... ... ..25б
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30б
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33б
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34б
КІРІСПЕ
1999 жылғы 26 ақпанда Мәскеуде Беларусь Республикасының, Қазақстан Республикасының, Қырғызстан Республикасының, Ресей Федерациясының және Тәжікстан Республикасының президенттері Кедендік одақ және Бірыңғай экономикалық кеңістік (БЭК) туралы шартқа қол қойды, бұл еуразиялық шынайылықтарға бейімделген, барлық талаптарға жауап беретін экономикалық кооперацияны іздестіруге серпін берді. 2000 жылғы 10 қазанда Астанада (қазіргі Нұр-Сұлтан қаласында) Беларусь Республикасының, Қазақстан Республикасының, Қырғыз Республикасының, Ресей Федерациясының және Тәжікстан Республикасының Президенттері Кеден одағы мен Бірыңғай экономикалық кеңістікті қалыптастыру процесін тиімді ілгерілету мақсатында Еуразия экономикалық қауымдастығын (ЕурАзЭҚ) құрды. Бұл бірыңғай экономикалық стандарттар идеясы эволюциясының маңызды кезеңі болды. Осы ұйымға енгізілген тетіктер ұйым жұмыс істеп тұрған 8 жыл ішінде қатысушы елдер арасындағы тауар айналымын 4 есеге арттыруға мүмкіндік берді. 2003 жылы тауарлардың, қызметтердің, капиталдың және жұмыс күшінің қозғалысын қамтамасыз еткен Бірыңғай экономикалық кеңістікті қалыптастыру туралы келісімге қол қою маңызды сәттердің бірі болды. 2010 жылы Беларусь Республикасы, Қазақстан Республикасы және Ресей Федерациясы арасындағы Кеден одағының (КО) жұмыс істеуінің басталуы интеграцияның тағы бір кезеңі болды. Бірыңғай кедендік тариф қолданысқа енгізілді, ішкі шекараларда кедендік ресімдеу мен кедендік бақылау жойылды, үш мемлекеттің аумағында тауарлардың кедергісіз қозғалысы қамтамасыз етілді. Бірыңғай экономикалық кеңістіктің жұмыс істеуін бастау үшін негіз құрайтын халықаралық шарттарды әзірлеу бойынша белсенді жұмыс басталды. 2012 жылғы қаңтарда Беларусь Республикасының, Қазақстан Республикасының және Ресей Федерациясының Бірыңғай экономикалық кеңістігінің құқықтық негізін қалыптастыратын, тауарлардың ғана емес, қызметтердің, капиталдың және жұмыс күшінің еркін қозғалысы үшін негіз болатын халықаралық шарттар күшіне енді. 2014 жылғы 29 мамырда Астанада 2015 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енген (ЕАЭО) құру туралы шартқа қол қойылды. Кейінірек бірлестікке Армения мен Қырғызстан қосылды. Шарт еуразиялық экономикалық жобаның интеграцияның жаңа, неғұрлым терең деңгейіне көшуін білдірді.
Тақырыптың өзектілігі:
Еуразиялық экономикалық одақ, Қазақстан Ресей Беларусь мемлекет басшылары арасында 2014 жылдың 29 мамырында қол қойылған келісім негізінде құрылатын экономикалық одақ мүше елдердің парламенттері бекітсе , Одақ 2015 жылдың 1 қаңтарына бастап күшіне енді . Еуропалық Одақ интеграциясына сүйенген идея Ресейдің сол кездегі премьер - министрі Владимир Путин тарапынан 2011 жылдың қазан айында көпшіліктің назарына ұсынылған , бірақ тұжырымдама ретінде қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев тарапынан 1994 жылы Мәскеу мемлекеттік Университетінде тұңғыш таныстырылған болатын. 2011 жылдың 18 қарашасында Беларусь , Қазақстан , Ресей президенттері Еуразиялық Экономикалық Одақ 2015 жылға қарай құрылады деген келісімге қол қойған . Бұл келісім болашақ интеграциянын жол картасын қамти отырып , Еуразиялық экономикалық Комиссияның және 2012 жылдын каңтарынан жұмыс істей бастаған Еуразиялық Экономикалық кеңістің негізін қалады. ЕЭО саяси блок емес , тек экономикалық одақ ретінде құрылады деп жоспарланған Еуразиялық Одақ идеясы дегеніміз ең алдымен аумақтық тұтастығын саяси егемендігін және мемлекеттердің басқа да тұрақты сипаттамаларын сақтайтын тәуелсіз мемлекеттердің акономикалық одағының идеясы болып табылады. Интеграцияның жаңа деңгейі бір сәтте жаңа мемлекеттердің шекаралары арқылы бөлініп қалған көптеген адамдардын күнделікті проблемаларын шешуге мүмкіндік береді . ТМД - ның оңтүстік шекаралардың тұрақсыздық жағдайында Еуразиялық Одақ құрылуы одаққа мүше барлық елдердің сыртқы қауіпсіздігін қамтамасыз етудің кепілі бола алады.
Зерттеу жұмысының мақсаты:
Еуразиялық экономикалық одақтың қалыптасуы мен тарихи маңызына тоқталу Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә.Назарбаевтың ұйытқы болуымен жүзеге асырылып жатқан Еуразиялық Одақтың қалыптасуы және оның Еуразиялық мемлекеттер арасында жан - жақты даму проблемаларын көрсету , басым көпшілігі жаңа мемлекеттердің өзара мығым , экономикалық және саяси бірлестік құруына орай шын мәніндегі тәуелсіз , гүлденген Одағына тезірек жетуді көздеген елдердің шынайы ұмтылысын ашу .
Зерттеу жұмысының міндеттері:
Қазақстанның Еуразиялық экономикалық одаққа қосылуының тиімді жақтары мен себептерін анықтау:
- Экономикалық интеграцияның мәні мен маңыздылығын көрсету;
- Еуразия Одағына мүше елдердің геосаяси орналасу жағдайын көрсету;
- Еуразия Одағына мүше елдердің әлеуметтік - экономикалық және саяси ерекшеліктеріне талдау жасау;
- Еуразиялық Одаққа мүше елдердің дүниежүзілік өркениеттен алар орнын айқындау;
- Еуразиялық Одақтың болашақ дамуына болжам жасау.
Зерттеу жұмысының объектісі немесе нысаны:
Еуразиялық экономикалық одақ.
Зерттеу пәні:
Еуразиялық экономикалық одақ тарихы.
Зерттеу жұмысының хронологиялық шегі:
Зерттеу жұмысының хронологиясы Қазақстан тәуелсіздік алған жылдан бастап одақтың құрылуына алғашқы қадамдардан қазіргі кезге шейінді құрайды.
Зерттеудің ғылыми жаңашылдығы мен тәжірибелік маңыздылығы:
- Одаққа кіретін мемлекеттер арасындағы тиімді қатынастарды анықтау;
- Зерттеу нәтижелерін оқу процесінде пайдалану;
- Зерттеу барысында көптеген жаңа ақпараттармен бөлісіп оны талқылау.
Зерттеу жұмысының құрылымы:
Курстық жұмыс екі тараудан, әр тарау екі тақырыптан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.
Тақырыптың зерттелу денгейі:
Курстық жұмыста қарастырылып отырған мәселе кеңестік тарихнамада толық зерттелген. Алайда бұл жұмыс тәуелсіздік тізгіні қолымызға тиген шақтан бастап қолға алына бастады. Бұл курстық жұмыста ЕЭО-ға қатысты белгілі саясаткерлердің ойлары мен жұмыстары соның ішінде Т. Кулматов, Н. Мамбеталиевтің еңбектері, әртүрлі кітаптар мен мақалалардың негізі материалдары қамтылған. Сонымен қатар әлеуметтік желідегі кейбір сайттардан деректер алынды.
І-ТАРАУ. Еуразиялық экономикалық одақ -- ауқымды экономикалық бастама
1.1 Евразиялық экономикалық одақтың құрылуы
Еуразиялық экономикалық одақ (ЕЭО) -- одақтас үш елдің келешек тағдыры жаңа арнаға бұрылған маңызы зор тарихи кезең. Ол ортақ экономиканың болуы мен оған қатысушылардың ынтымақтасу еркіне негізделген жаңа еуразиялық жақындасу орталығының қалыптасқанын паш етуде. Еуразиялық экономикалық одақ -- тауар мен қызметтің, капитал жəне жұмыс күшінің еркін айналымына жəне экономиканың негізгі салаларында келісілген саясатты жүзеге асыруға кепілдік беретін ұйым. 2014 ж. 20 мамыры Астана қаласындағы маңызы зор тарихи оқиғаның орын алуымен ерекше есте қалды. Тəуелсіз Қазақстан алғаш рет тауарлардың, қызмет көрсетулердің, еңбек ресурстары мен капиталдардың еркін қозғалысын қамтамасыз ететін аймақтық экономикалық интеграциялық одақтың бір бөлігіне айналды.
Еуразиялық экономикалық одақ жастардың академиялық мобильдігінің шынайы мүмкіндікке айналуына, сондай-ақ ішкі нарық сыйымдылығының кеңеюіне ықпал етеді. Еуразиялық экономикалық одақтың біздің одақтас елдеріміздің мəңгілік достығының өзара іс-қимылы мен тату көршілігінің берік тетігімі екендігі айқын. Мұнда Ресей, Беларусь жəне Қазақстан мемлекеттері өзара іс-қимылдың мүлде жаңа деңгейіне өтеді: тауарлар, қызметтер, капиталдар мен жұмыс күші еркін қозғалатын ортақ кеңістік құрады. Үштік мемлекеттері экономиканың энергетика, өнеркəсіп, ауыл шаруашылығы жəне көлік секілді негізгі салаларында келісілген бірыңғай саясат жүргізеді. Ресей Президенті В.Путиннің айтуынша, 170 млн астам халқы бар ТМД кеңістігінде өндірістік, ғылыми жəне техникалық əлеуеті зор, табиғи ресурстары орасан мол, бірыңғай нарық құрылмақ.Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартта халықаралық ұйымдарға тəн базалық аспектілер, мемлекеттердің егеменді теңдігі, аумақтың тұтастығы, сондай-ақ Одаққа мүше-мемлекеттердің саяси құрылымының ерекшелігін құрметтеу қағидаттары көрініс тапқан. Сонымен қатар шарт Қазақстан, Ресей жəне Беларусь азаматтарының əл-ауқаты мен тұрмыс сапасын арттыру мəселелерін шешуге бағытталған жəне тауарлардың, қызметтердің, капитал мен жұмыс күшінің еркін қозғалысын үйлестіруге қатысты экономикалық саясат жүргізуді де ұстанған[1].
Еуразия атауы қазіргі ақпараттық кеңіс - тікте ең көп кездесетін сөздерді
біріне айналып отыр. Қазір екі конференцияның бірі Еуразия тақырыбына арналады. Мұның себебін Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартқа қол қойылуымен түсіндіруге болады. Еуразиялық экономикалық одақтың құрылуы аймағымызда маңызды геостратегиялық, геосаяси, экономикалық және геомәдени бетбұрыстардың болып жатқанын көрсетеді. Әрине, Еуразияны әрбір мемлекет өз мүддесі тұрғысынан түрліше түсінеді. Еуразияның геосаяси маңыздылығын түсіну үшін батыстықтардың аймақ туралы кең танылған теориясын қарастырайық. Еуразия құрлығы туралы сөз болғанда геосаясат теоретиктерінің бірі ағылшын Халфорд Ж.Макиндердің heartland, яғни жердің жүрегі (Жерұйық) теориясына назар аудару қажет. Ол теория бойынша, кез келген географиялық кеңістіктің немесе мемлекеттің ең стратегиялық маңызды аймағы оның ортасы, орталығы болып табылады. Макиндердің пікірінше, дүниежүзінде ықпал жүргізу үшін Еуразия құрлығында, ал Еуразияда ықпалды болу үшін сол құрлықтың ортасында, яғни ішкі аймағында басымдыққа ие болу шарт. Расында, бұл теория Ресейге де, біздің аймағымызға да қатысты. Орталық Азия жоғарыда аталған neartland, яғни кіндік аймаққа кіретін географиялық кеңістікте орналасқандықтан, тек теория ғана емес, сондай-ақ, геосаясаттың нысанасына айналып отыр. Елбасымыздың саяси ойларының дамуында еуразияшылдықтың орны өте үлкен. Елбасы кеңестік экономиканың құрылымын, мүмкіндіктерін, басқару тетіктері мен нақты жағдайын жақсы білгендіктен, 90-жылдардың басынан-ақ шашыраған посткеңестік экономикаларды қайтадан біріктірудің амалдарын ойластырды. Өйткені, Қазақстанның экономикалық шаруашылығы, өндірісі мен өнеркәсібі Ресей мен өзге кеңестік елдермен ажыра - мас - тай тығыз байланыста, бір-біріне тәуелді, әрі өзара кіріккен еді. Республи - калар арасындағы өндірістік және іскерлік байланыстардың бірден үзіліп қалуы үлкен экономикалық, саяси, әлеуметтік және ұлтаралық дағдарыстарға алып келді. Сол қиын аласапыран кезеңде пост - кеңес - тік елдердің саяси тәуелсіздігін сақтаумен қатар, тиімді экономикалық интеграция құрудың мүмкіндігі Елбасымыздан басқа ешкімнің ойына кіріп шықпады. Өйткені, бір кездері ірі жаһандық мемлекет болған КСРО-дағы республикааралық қатынастар мен аймақаралық байланыстардың бірнеше жылдың ішінде бірден құрдымға кетуі мүмкін емес еді. КСРО сияқты күрделі құбылыс өз артына инерциясын, босаған энергиясын қалдырды. Бұл - табиғи физикалық үрдіс. Яғни, ұзақ уақыт пен үлкен кеңістікті қамтыған державадан қалған саяси бірліктер өздерін біріктіре алатын ортақ тарихи-мәдени, қоғамдық-саяси құндылықтарға сүйене отырып, экономикалық тұрғыда бірлесе алады. Бұл идеяның әзірше тәжірибеден гөрі теориясы басым. Қалай десек те, үш мемлекеттің одақ құруы КСРО-ның саяси ыдырауынан кейін пайда болған идеологиялық бос кеңістіктің орнын толтыруға, мем - ле - кетаралық индус - триялық-экономикалық қатынастардың үзілуінің келеңсіз салдарларын жұмсартуға және ұлтаралық-еларалық қатынастарды нығайтуға ба - ғытталған деуге де болады. Осы орайда, мынадай методологиялық сұрақтарды қойып, соларға жауап іздеуге тиіспіз. Құрылып жатқан экономикалық одақтың теориялық негіздері неде? Қа - зақстан еуразиялық интеграциядан қандай нақты тәжірибе алмақшы? Қазақстанның ұлттық қауіпсіздігі мен мүддесіне қалай әсер етеді? Кез келген интеграциялық одақ белгілі саяси-экономикалық құндылықтарға сүйе - неді. Теориялық тұрғыда, еуразиялық эконо - микалық интеграция посткеңестік елдер - дің нарық, теңдік және өзара тиім - ділік сияқты жаңа экономикалық құн - ды - лықтары негізінде қалыптасады. Сонда ғана ықшамды, жаңашыл және дина - микалық одақ құрылуы мүмкін. Әрине, интеграцияға қатысты қалыптасқан қа - саң стереотиптер мен скептизмнің жойы - луы үшін одақтың қағидаттары, ереже - лері мен идеологиясы ашық және әділ негіздерге сүйенуі тиіс. Еуразиялық одақ, сондықтан Еуропалық одақтың үлгісін негізге алып отыр. Интеграцияның сәтті - лігі мен баяндылығы, бірінші кезекте, Мәскеудің стратегиялық ниетіне, бұрын - ғы қателерді қайталамауына, одақ - ты саясиландырмай, экономикаға мейлін - ше көңіл бөлуіне, мүше елдердің ұлт - тық мүдделерін сақтауына, теңдік пен әділ - дік - ті қамтамасыз етуіне байланысты болмақ. Еуразиялық интеграцияның ядросы мен анықтауышының Ресей екендігі еш күмән туғызбайды. Қазақстан бұл елмен экономикалық түрде ынтымақтасып, бәсекелестікке үйренуде. Ресей мен Қазақ - стан арасындағы энергетикалық бәсекелестікті жұмсартуға көңіл бөлінуі тиіс. Соңғы жылдарда көршілес мемлекеттің дипломатиялық, саяси, экономикалық жағынан күшейе түскені мәлім. Ресей - Германия немесе Үндістан сияқты әлемнің іргелі, ажырамас әрі органикалық бөлшегі. Ресейге құрмет көрсеткен елдер ғана оның құрметіне ие болады. Бұл ел екінші санаттағы держава ретінде өзгеру, қайта бағалау, пайымдау, даму үстінде. Ресей екіполярлы әлемнен бас тартып, көпполярлы әлемді мойындағандықтан, ол да жаңа жағдайға бейімделіп, теңдік пен өзара тиімділік қағидаттарына сәйкес жұмыс істеуді үйренуде. Осы тұрғыдан келгенде, Қазақстан - Ресейдің ең сенімді серіктесі. Ресей де - Қазақстанның ең сенімді серіктесі. Демек, қырғи-қабақ со - ғыс - тан қалған рефле - кстер мен кеңестік кезең - нен қалған комплекстерден құтылу керек. Интеграция шеңберінде Ресей, ең алдымен, өз мүдделерін қорғауға білек сыбана кіріскені белгілі. Онымен әділ, ашық және шынайы қатынас орната алсақ қана интеграция өз жемісін береді. Қазақстан экономикалық интеграцияны стратегиялық мүдделер, геосаяси тәуекелдер мен үлкен саясат тұрғысынан бағалауы керек. Әрине, еуразиялық интеграцияның қалыптасып, дамуында Қазақстанның рөлі ерекше зор[3].
Егер Еуразиялық экономикалық одақтан Қазақстанды алып тастасаңыз, одақ өзінің еуразиялық сипатынан айы - рылып қалады. Қазақстан одақтың ерекше компоненті ретінде жаңа идея ұсынудан еш тартынбауы керек. Егер бұл одақ, Н.Ә.Назарбаев айтқандай, расында инновациялық жоба болса, онда Қазақстанмен бірге Ресей де өзгеруге тиіс. Одақ аясында Қазақстан Ресейдің өзгеруіне себепкер болуы ықтимал. Еуразиялық одақтың экономикалық құндылықтары мен қағидаларының бұлыңғыр болуы оның келешегінің жоқтығын білдірмейді. Әрине, біз бұл интеграцияны идеалдандырудан аулақпыз. Бұл интеграцияның уақытша жоба екеніне де күмәніміз аз. Мәселе өзгермелі жағдайда, құбылмалы әлемде тұрақты және уақытша факторларды шатастырып алмауда. Интеграцияның қауіпсіздік қырларына келсек, Қытайдың Орталық Азияға экономикалық-саяси ықпалын арттыруы, сырттан халықаралық лаңкестік пен діни экстремизмнің қысым көрсетуі, кейбір посткеңестік елдерде саяси дағдарыстар мен тұрақсыздықтардың белең алуы (Түрлі-түсті төңкерістер) сияқты себептер Астананың Ресеймен тығыз саяси-әскери салада ынтымақтасуына себепші болды. Түрік сарапшысы Жемил Ертемнің пікірінше, 2008 жылғы Грузиядағы соғыс Қазақстанның Еуразиялық экономикалық одаққа кіруін жылдамдатқан. Француз сарапшысы Пьер Руссленнің ойынша, Қытайдың Орталық Азиядағы ықпалының артуына байланысты Ресей одақты құруды жеделдетті. Оның ойынша, интеграция аймақтағы елдердің дамуына жаңа серпін, жаңа сипат береді. Десек те, Қытай Қазақстан мен Орталық Азияның институттық және экономикалық дамуына өз үлесін қосып жатыр. Қытай, Иран, Үндістан, Ресей сияқты ірі күштердің әрқайсысы Еуразия ұғымын өзінше түсінгенімен, барлығы да өңірдегі ірі де алпауыт мемлекеттер болып табылады. Геосаяси тұрғыдан еуразияшылдық ұғымы Ресейдің маңайына топтасқан стратегиялық блоктың құрлықтық конфигурациясы деуге де болады. Біздіңше, Қазақстанның Еуразиялық экономикалық одаққа қосылуының келесі тиімді жақтары мен себептерін атауға болады. Олар: Қазақстанның Ресей экономикасымен күрделі байланыстылығы, Қазақстанда ішкі саяси тұрақтылық пен геосаяси қауіпсіздіктің қамтамасыз етілуіне жанама әсері, ортақ әуе қорғанысы жүйесінің орнығуы, Ресейдің ірі нарқына кіріп, экономикалық бәсекелестікке бейім - делудің мүмкіндіктері, геопси - холо - гиялық жағынан Ресеймен бірге болу арқылы әлемдегі ықпалы мен ата - ғын арттырудың мүмкіндігі, т.б. Сон - дай-ақ, Дүниежүзілік экономикалық дағ - дарыстың да келеңсіз әсері интеграциялық үдерістерді жеделдетті. Еуразиялық экономикалық одақтың Қазақстан үшін барлық тиімді және ықтимал зиянды жақтарын салыстыратын болсақ, Астана үшін артықшылықтарының басым екенін айта аламыз. Өйткені, қазір қазақтың саяси элитасы және елдің ішкі тұрақтылығы үшін интеграция өте-мөте тиімді. Қазақстанның геосаяси тұрақтылық жағдайында күшейіп алуы үшін Ресейді Батыспен немесе Қытаймен салыстыруға болмайды. Елдің болашағы тұрғысынан Ресеймен жақын ынтымақтаса отырып, оның экономикасымен бәсекелесіп, ысылып барып, дүниежүзілік бәсекелестікке дайын, қуатты Қазақ мемлекетін қалыптастыру мүмкіндігі зор және алдымызда нақ осы міндет тұр. Ал бұл мақсатты, яғни 2050 Стратегиялық жоспарын орындау үшін Ресеймен жақсы болу бірінші шарт. Осы тұрғыдан Қазақстан өзінің төңірігіне дұрыс баға беріп отыр. Ресеймен түсінісе алудың өзі үлкен геосаяси жетістік. Үлкен саясатта дөрекі қадамдар жасаудың орнына аяқты байыппен, ақырындап басып, ойды шатастыратын, жаттанды стереотиптерді бұзатын күрделі саясат жүргізу үлкен нәтижелер береді. Әрине, Қазақстанның Еуразиялық экономикалық одаққа енуі - үлкен саясатпен шектесетін үлкен экономика. Қалай десек те, интеграцияның мәңгі емес, уақытша қадам екендігі турасында да ой түюдің артықшылығы жоқ. Интеграцияда әділетсіздіктер мен келіспеушіліктер орын алған жағдайда Қазақстан одақтан шығуға құқылы. Интеграция алдағы ұлттық дамуымыздың сапасы мен бағытын белгілеуде маңызды рөл ойнайды. Интеграция бізді Ресеймен ауыз жаласып, табақтас болуға емес, керісінше, өз менімізді, өзімізді, өз ұлттық жолымызды табуымызға көмектеседі. Қазақстанның Еуразиялық одаққа кіруінің экономикалық себебін негіздеуге қатысты мынадай сұрақ туындайды. Еліміздің одаққа кіруі Ресейден бір нәрсе үйрену үшін бе, әлде, Ресеймен бәсекелесу үшін ойластырылды ма? Интеграциялық одақта экономикалық жағынан ұту үшін Қазақстан экономикасы Ресейдікін тиімділігі және инновациялығы жөнінен басып озуы шарт. Бұл - тым кешенді инновациялық міндет. Еуразия ғылыми-зерттеу институтының директоры Мұрат Чемректің ойынша, Қазақстан мен Ресейдің экономикалары бір-бірін толықтырудан гөрі, бір-бірімен бәсекелес болғандықтан, экономикалық одақтың алдында үлкен міндет тұр. Қазіргі жағдайға келсек, 2013 жылы өткен Минск және Мәскеу кездесулерінде Елбасы Н.Назарбаев интеграциялық үрдістің барысын біраз сынға алғаны белгілі. Сынның айтылуы экономикалық одақтың жұмыс істей бастағанын білдіреді. Алғашқы кездесуде саудадағы теңсіздіктер, кедендік сәйкессіздіктер мен техникалық түйткілдер туралы айтылды. Яғни, қазақ тарапы интеграцияның сапасына көңіл бөлуді талап етті. Ал Елбасының одақтың саясиланбауы керек дегені Ресей мен Батыс арасындағы текетіреске араласпайтындығын да меңзеуі мүмкін. Десек те, Еуразиялық экономикалық одақты үлкен саясат пен геосаясаттан бөлу мүмкін бе? Мысалы, Мәскеудегі кездесуде Н.Назарбаев Арменияның Кеден одағына кіруі жөнінде сөз болғанда, Таулы Қарабақ мәселесін қозғап, өзінің халықаралық саясаттағы беделін тағы бір көрсетіп қойды. Еуразиялық жобаның шеңберінде түркі факторын да ұмытпағанымыз жөн. Одақтың философиялық астарына келсек, Мәңгілік Ел сияқты тарихи ұлттық идеологияны орнықтыруға бекем бел буған Қазақстан мәңгі одақтың болмайтынын, мәңгі ұлттық мүдденің ғана болатынын ұмытпауы керек. Еуразиялық экономикалық одақтың философиялық негізін орыс және түркі халықтарының тарихи, географиялық, мәдени жақындығы құрайды. Еуразияшылдық әу-баста ресейлік патшалықтың құлауының әсерімен қалыптасқан саяси, идеялық қозғалыс болғанын ескерсек, жаңа еуразияшылдықтың да тоталитарлық жүйенің ыдырауының нәтижесінде қалыптасып жатқанын ұмытпауымыз керек. Еуразиялық теория - үстіртін көзқарас немесе жүйесіз ұғымдар жүйесі емес, керісінше, саясатта жүзеге асып жатқан күрделі интеграциялық жоба[2].
1.2 Еуразиялық экономикалық одақтағы тауар экспортының артықшылықтары және одақтағы елдердің ұстанымдары
Сату көлемінің ұлғаюы. Ішкі сатудың сенімді өсумен қатар, сату нарығын ұлғайтудың бір түрі болып табылады.
Ауқымды үнемдеу. Өндірістің толық қуатымен жұмыс істеуі, қолдағы бар ресурстарды дұрыс пайдаланып, үлкен өткізу нарығына шығу кезінде ауқымды үнемдеуге мүмкіндік береді.
Осалдықты төмендету. Нарықтың алуан түрлілігі тауарлар мен қызметтердің жалғыз өткізу нарығынан тəуелділігінен арылуға көмектеседі. Мысалы, егер жоғары сұранысы бар кəсіпорынның басқа да өткізу нарықтары болса, ішкі нарықта экономикалық белсенділіктің бəсеңдеуі кəсіпорынға қатты əсер етпейді.
Жаңа білім мен тəжірибе. Жаһандық нарықта өнімді өткізудің жаңа идеялары, амал тəсілдері мол болмақ.
Жаһандық бəсекелестік. Қазіргі компаниялар жаңа шетелдік нарықтарды игеруде. Бірегей халықаралық тəжірибе кəсіпорындарға əлем нарығында бəсекелесуге қабілетті болып қалуға мүмкіндік береді.
Сонымен қорыта келгенде, Еуразиялық экономикалық одақ -- бүгінгі күнмен болашақтың күрделі сынақтарымен өлшенетін мегажоба. Оның қалыптасуы тарихтағы ең күшті жаһандық қаржы экономикалық дағдарыстар ықпалымен басталған жаңа əлемдік архитектураның органикалық бөлшегі болудың барлық мүмкіндіктеріне ие. Үш ел арасында экономикаларымызды бірлесе жаңғырту жəне бəсекеге қабілеттілікті арттыру үшін елдердің əрқайсысының мүмкіндіктерін біріктіру одақтың басты міндеті болып табылмақ.
Қазіргі жағдайда бəсекеге қабілеттілік макроэкономикалық факторларды ғана емес, сондай-ақ жұмыс күшінің сапасын, оның инновацияларды тəжірибелік тұрғыдан енгізе алуын да ескереді. Білім берудің жоғары деңгейі -- ұлттық экономиканың маңызды қозғаушы күші, ол (басқа факторлармен бірге) отандық экономиканың инновациялық жолға ауысуы барысында жəне оның бəсекеге қабілеттілігін арттыруда да кеңінен пайдаланылуы тиіс.
Еуразиялық экономикалық одақ -- жаһандық экономикамен етене жымдасқан, Еуропа мен Азия елдері арасындағы берік тетігі. Біздің елдеріміздің мəңгілік достығының, өзара іс-қимылы мен тату көршілігінің берік механизмі. Еуразиялық экономикалық одақ теңдік, негізділік, жүйелілік прагматизм жəне өзара тиімділік қағидаттары негізінде құрылды.
2014 ж. 10 қазанында Армения Еуразиялық экономикалық одақтың келісім-шартына отырды. Қазіргі таңда Еуразиялық экономикалық одаққа Түркіменстан, Қырғызстан, Өзбекстан мемлекеттері қызығушылығын тудырып отыр. Бұл мемлекеттердің экономикалық одаққа кіруі əлемдік экономикада сауда жүйесінің тұрақтылығы мен беріктілігін нығайтпақ.[7]
экономикалық тиімділік;
еуразиялық кеңістіктің ашылуы;
дамудың сатылы жолдары;
егемендікті сыйлау;
ерікті қарым-қатынас;
шешім қабылдаудағы теңдік.
Жалпы алғанда, келешектегі интеграциялық тиімділік 2030 жылға қарай ЖІӨ-ң жиынтық өсімі 900 млрд доллар көлемінде болатындығымен бағаланып отыр. Атап айтқанда, соңғы бес жылда Қазақстанның Кеден одағына қатысушы елдермен арадағы тауар айналымы 88 %-ға өсіп, 24 млрд долл. мөлшерге жетті. Қазірде еуразиялық интеграция жөніндегі серіктес мемлекеттерге біздің экспортымыз 63 %-ға ұлғайып, 6 млрд долл. құрады. Бұл көрсеткіштерге негіз болатын көптеген кəсіпорындар мен компаниялар, қазақстандық, беларусьтік жəне ресейлік серіктестермен арадағы өзара іс-қимылдық жаңа желілер тұр. Бұл -- мыңдаған жаңа жұмыс орындары, тұрақтылық жəне өзіне тиімді жаңа өткізу нарықтарын ашқан Қазақстан бизнесі табыстылығы өсуінің басты көзі .
Еуразиялық экономикалық одақ -- Азия елдері арасындағы берік көпір түріндегі ашық экономикалық қоғамдастық. Қазіргі таңда Беларусь елінің тауар өндірушілері қазақстандық серіктестерімен бірге Орта Азия мен Қытай нарығына шығуға ниетті болып отыр. Мəселен, біріншіден, Витебск облысындағы сүт-консерві комбинаты, Кеңес Одағы кезінде алғаш қамтылған сүтті шығарғанымен танымал болса, екіншіден, Беларусь сүт өндірушілері қазақ еліндегі серіктестерімен де жұмыс жасайды. Осы бір кəсіпорынның біздің елмен арадағы тауар айналымы жылына 8,5 млн долл. құрайды. Еуразиялық одаққа кіру -- əр мемлекет пен оның жеке аймақтарының бəсекеге қабілетті болуындағы -- өнеркəсібі мен саудасын дамытудың ең басты экономикалық көзі.
Мəселен, 2014 ж. өзінде Қазақстаннан Ресейге экспортталған сиыр еті 1510,4 т құраған. Сиыр еті экспортының негізгі көлемі Батыс Қазақстан, Павлодар, Шығыс Қазақстан, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Ақтөбе облыстарына тиесілі болып отыр. Жамбыл облысында Ырыс Бақыт ЖШС-гі Ресей мен Беларусь еліне 1 млрд тг тауарын нарыққа шығарады[3].
Еуразиялық экономикалық одақ шеңберінде отандық дəрілік құралдарды өндірушілер үшін 170 млн ортақ нарыққа жол ашылады. Дəрілік құралдардың ортақ нарығының болуы бəсекелестіктің артуына байланысты дəрілер мен медициналық бұйымдар бағасының төмендеуіне жағдай жасайды. Жоғары талаптар, өндірістің жаңартылуы, технологиялар, өндірістік қуатқа жəне дəрілік құралдар, медициналық бұйымдарға деген таңдаудың артуы нəтижесінде дəрілердің сапасы да арта түспек.
Экономикалық одақтың Қазақстан мен басқа елдер үшін ең басты бағыты -- мұнай мен мұнай өнімдері, газ, электр энергиясы, дəрі-дəрмек пен медициналық бұйымдар нарығы болып табылады. Осының негізінде 2013 ж. Беларусь жəне Ресей мемлекеттері арасындағы тауар айналымы 24 млрд долл. асып жығылған. Еуразиялық экономикалық одақтың жалпы өнеркəсіптік қуаты 600 млрд АҚШ долл. асады .
Үш ел арасындағы -- үштік одақ кедендік баж салығын алып тастап, үш ел кəсіпкерлерінің өз өнімдерін үлкен нарыққа шығаруына жол ашты. Сонымен қатар ортақ нарықты кеңейте отырып, өндірістік қуатты көбейтуге мүмкіндік алып, жұмыс істеп тұрған кəсіпорындардың дамуына да жаңа серпін берді. Мысалы, Ордабасықұс ЖШС құс фабрикасы қазірде Ресейге өз өнімінің 30 пайызын шығарып отыр. Ендігі кезекте жыл сайынғы өнімділік қуаттылығын 10 мыңнан 30 мыңға дейін арттырмақ.
Сонымен қатар Еуразиялық экономикалық одақтағы мемлекеттерде 40 трлн АҚШ долл. құрайтын дүние жүзіндегі барлық зерттелген қазба байлықтың төрттен бір үлесі бар, əлемдегі ең үлкен энергоресурстар мен азық-түліктік астықты экспорттаушы үш мемлекет экономикасының жиынтығы 2,2 трлн АҚШ долл. құрайды.
Қазіргі таңда Еуразиялық экономикалық одақ XXI ғасырдағы жүзеге асып отырған ең ауқымды бастама. Ол ішкі нарықтың көлемін барынша арттырып отыр. Экономикалық одақтың жалпы сауда айналымы 2,5 трлн АҚШ долл. құрайды. Оның ішінде адам ресурстары 170 млн асса, Одақтың жалпы өнеркəсіптік қуаты 600 млрд АҚШ долл. асады. Сонымен қатар үш ел арасындағы кəсіпкерлерге бірыңғай тарифтер, жеңілдіктер де жасалып отыр. Кəсіпкерлер осы негізде өздерінің кəсіптерінің ауқымын кеңейтуге мүмкіндік алады. Үш елдіңде кəсіпкерлері мемлекеттік сатып алулар жүйесіне тең əрі бəсекеге қабілетті деңгейде қол жеткізеді. Бұл -- тауарлар мен қызметтерді жеткізудің үлкен нарығы .
Ресей, Беларусь, Қазақстан арасындағы сыртқы тарифтердің бірдей болуы жəне ішкі тарифтердің жойылуы, сонымен қатар ортадағы кедендік шекаралардың ашылуы Қазақстанның ішкі өнімінің көбеюіне, экспорт пен импортқа тартылатын тауарлардың пайыздық өсімінің ұлғаюына жоғары септігін тигізеді.
Еуразиялық экономикалық одаққа дейінгі үш елдің Кедендік одағы аясында Қазақстан мен Ресей жəне Беларусь елінің арасындағы жалпы тауар айналымы 50 пайызға дейін өскен. Бұл 26 млрд долл. тең қаражат. Жалпы алғанда, кедендік одақсыз мұндай көлемдегі тауар мен қаржының айналымы елдер арасында орын алуы мүлдем мүмкін емес еді. Яғни алдағы уақыттарда Еуразиялық экономикалық одақтағы тараптар арасындағы тауар айналымы мен сауда-экономикалық қарым- қатынас жəне еркін қозғалыс нəтижесінде ортақ жалпы ішкі өнім көлемі ұлғаймақ [3].
Еуразиялық экономикалық одақ құру көрші мемлекеттермен тығыз ынтымақтастық орнатуға, Қазақстан экономикасына жаңа серпін беруге үлкен мүмкіндік туғызбақ. Осы тұста қазақстандық экономиканың дамуындағы басты мəселе -- Еуразиялық экономикалық одақ аясында еңбекті аймақаралық бөлісу жəне үшінші мемлекеттерге қатысты бірыңғай экономикалық саясат жүргізу болып табылады. Сонымен қатар отандық жəне шетелдік бизнеске қаржылық жəне өндірістік қызметті жүзеге асыру үшін ең қолайлы жағдайларды еркін таңдауға мүмкіндік жасауға, экономикалық кеңістіктегі адал бəсекелестік күресте бизнесті нығайтуға мүмкіндік молаяды.
Сонымен, Еуразиялық экономикалық одақ құру шекаралас елдермен арадағы кəсіпкерлік байланыстың қарқынды дамуының басты қозғаушы күшінің бірі болмақ. Онда елімізден экспортталатын тауарлар үшін жаңа логистикалық жол-теңіз тасымалы пайда болады, Ресей мен Беларусь елдерімен біріккен жаңа кəсіпорындар ашылады. Нəтижесінде, жаңа жұмыс орындары көбейеді, бəсекелестік күшейеді жəне осы бəсекелестік жағдайында қызмет ету мен өндірілетін өнім сапасы да жоғарылайды[4].
1.3 Еуразиялық экономикалық одақтың Қазақстан үшін оңтайлы жақтары
əлемдік дағдарыстарға тұрақтылықты арттыру;
170 млн адам үшін тарифтік жəне тарифтік емес кедергілерсіз біртұтас нарық;
өндіріс пен технологияны жаңарту жəне өнеркəсіптік қуатты ұлғайту;
сыртқы сауданы өсіру;
неғұрлым жоғары талаптар есебінен өнім сапасын арттыру;
ЖІӨ өсімі 25 %-ға 2030 жылға дейін;
бəсекелестіктің артуынан бағаның төмендеуі;
бірлескен кəсіпорындарда жаңа жұмыс орындарын ашу;
экономиканың шикізаттық емес секторын елеулі түрде дамыту;
инвестициялық ахуалды жақсарту;
қызмет көрсетуді, адам ресурстарын дамытуды жаңа деңгейге шығару;
капитал мен ғылымды қажетсінетін жаңа салаларды ашу.
Еуразиялық экономикалық одақтың 170 млн. тұтынушысы бар. Сатып алушылардың көбеюі, өндірілетін тауарлардың артуы инвестицияның артуына ықпал етеді, тауар айналымы көбейіп Қазақстан бюджетінің түсімі ұлғаяды .
2013 ж. Кеден одағының сыртқы елдермен саудасы 931 млрд долл. құрады. 2013 жылы кеден одағынан 64,4 млрд долл. пайда түсті. Ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспорты артып, импорты азайған. Кедендік одаққа кіргелі импорт көрсеткіші 44 %-дан 3 %-ға дейін төмендеген .
Кеден одағы мүшелері экономикасының жиынтық көлемі 2,2 трлн долл. құрайды. Статистика агенттігінің мəліметтері бойынша, өткен жылы Кеден одағы елдерімен 17,9 мың сыртқы экономикалық қызметке қатысушылар бірлесіп жұмыс істеген, олардың 1,1 мыңы -- экспортшылар, ал 16,8 мыңы импортшылар болды. Сонымен қатар одақтық саудаға жеке кəсіпкерлерде қатысады жəне олардың саны былтырғы жылы екі есеге артты. Егер 2012 ж. мұндай кəсіпкерлер 2673 болса, 2013 ж. 5232 болды. Бұл интеграциялық үдерістер ірі кəсіпорындармен бірге шағын жəне орта бизнесті де қамтып, одақ шеңберінде бірыңғай экономиканың қалыптасып отырғанын көрсетеді.
Соңғы төрт жылда кеден одағы мемлекеттері арасындағы сауда 40 %-ға артты. 2013 ж. нəтижесі бойынша Ресей 2145,7 млрд дол. өнім өндірген болса, ал Қазақстан 230,0 млрд дол. өнім өндірген. Ендігі жерде кəсіпкерлердің бұл бөлігі еуразиялық экономикалық интеграцияның негізгі қозғаушы күшіне айналады. Соңғы бес жылда Қазақстанның Кеден одағына қатысушыелдермен арадағы тауар айналымы 88 %-ға өсіп, 24 млрд долл. мөлшерге жетті. Еуразиялық интеграция жөніндегі серіктес мемлекеттерге біздің экспортымыз 63 %-ға ұлғайып, 6 млрд долл. құрады. Бұл абстрактілі сандар ғана емес, олардың артында жүздеген нақты кəсіпорындармен компаниялар, қазақстандық, беларусьтік жəне ресейлік серіктестермен арадағы өзара іс-қимылдың жаңа желілері тұр. Бұл мыңдаған жаңа жұмыс орындары, тұрақтылық жəне өзіне жаңа өткізу нарықтарын ашқан Қазақстан бизнесінің табыстылығының өсуі, -- деп атап көрсетті Елбасы Н.Ə.Назарбаев[5].
2014 ж. 3 қыркүйегінде өткен Дүниежүзілік экономикалық форум (ДЭФ) 2014 - 2015 жж. жаһандық бəсекеге қабілеттілік туралы жыл сайынғы есеп жариялады. Осы жылы рейтингті соңғы 6 жыл қатарынан тұрақты позицияға ие болып отырған Щвейцария бастап отыр. Қазақстанның даму деңгейі де əлдеқайда жоғары елдер тобында орналасқан, мұнда тиімділік жəне экономикалық даму факторлары үлкен рөлге ие болып отыр.
2015 ж. бастап, елімізде Кеден одағының техрегламентінде көрсетілген талаптарға жауап бермейтін, алкоголь өнімдерін импорттауға тыйым салынады. 2014 ж. 1 маусымына дейін əкелінген алкоголь өнімдері 2015 ж. 1 қаңтарына дейін сатылып бітуі тиіс.
Рейтинг нəтижелері бойынша, Қазақстан өткен жылғы нəтижелерді тұрақты ұстанып, 4,4 орташа баллмен қайтадан 50 орынға ие болды. Бұл критерий соңғы бес жыл ішінде экспорттың жалпы құрылымындағы (тауарлар мен қызметтер) шикізат экспортының үлесі бойынша анықталады. Жалпы, экспорттағы шикізат ресурстарының экспорттық үлесі 70 %-ды құрайды (2-кесте) [5].
2014 - 2015 жж. жаһандық бəсекеге қабілеттілік индексі бойынша Қазақстан екінші кезеңнен (тиімді даму кезеңі) үшінші (инновациялық даму кезеңі) ауысу кезеңінде орналасқан.
Дүниежүзілік экономикалық форум сарапшыларының бағалауынша, Қазақстанның бəсекелестік артықшылықтары еңбек нарығының тиімділігі (2013 ж. -- 15 орын, 2014 ж. -- 15) мен макроэко- номикалық ортаның қалыптасуы (2013 ж. -- 27, 2014 ж. -- 23) болып табылмақ.
Қазақстанның ең əлсіз позициялары денсаулық сақтау жəне бастауыш білім беру салалары (2013 ж. -- 97, 2014 ж. -- 96), қаржы нарығын дамыту (2013 ж. -- 103; 2014 ж. -- 98 орын), компаниялардың бəсекеге қабілеттілігі (2013 ж. -- 94; 2014 ж. -- 91) жəне инновациялар (2013 ж. -- 84; 2014 ж. -- 85) сияқты факторларда байқалады.
Ең күрт өсу келесі көрсеткіштер бойынша байқалған: бəсекелес артықшылық табиғаты (2013 ж. 118 -- орын, 2014 ж. -- 84), венчурлық капиталға қолжетімділік (2013 ж. -- 72, 2014 ж. -- 47), мемлекеттік қызметкерлер шешімдеріндегі фаворитизм (2013 ж. -- 77, 2014 ж. -- 53), бизнесті ашу үшін қажетті күндер саны (2013 ж. -- 82, 2014 ж. -- 62), кредитті алу жеңілдігі (2013 ж. -- 61, 2014 ж. -- 43), нəрестелер өлімінің азаюы (2013 ж. -- 98, 2014 ж. -- 81), инвестициялау үшін салық салу тиімділігі (2013 ж. -- 54, 2014 ж. -- 37), айлық инфрақұрылымның сапасы (2013 ж. -- 135, 2014 ж. -- 123).
Қазақстанның бəсекеге қабілеттілігінің ересек халық арасындағы АИТВ (CПИД) таралуы (1-орын), ұялы байланыс абоненттерінің саны (4-орын), мемлекеттік артықшылықтапшылық (9), мемлекеттік борыш (11), еңбекақы төлеу жəне өнімділік (16), инвесторлар құқықтарын қорғау (22- орын) сияқты көрсеткіштері жоғары бағаланған.
Экономикалық зерттеулер институтының АҚ сарапшылары Қазақстанның бəсекеге қабілеттілігі өсуінің ең маңызды факторлары: ЖІӨ-де жеке сектор үлесінің жəне жаңа жұмыс орындарының өсуі; инновацияларды енгізу, нарықта бəсекелестікті қолдауға бағытталған саясатты əзірлеу; институттық ортаны жетілдіру; еңбек өнімділігінің өсуі; тікелей шетел жəне ішкі инвестицияларды тарту; ішкі жəне сыртқы нарықты дамыту болып табылатынын атап көрсеткен [6].
Қаржы нарығында 2014 ж. қаңтар-қазан айлары аралығында Ұлттық банктің алтын валюталық активтері 14,4 % артып, 28,3 млрд долл. жеткен. Бұл ретте ұлттық қордың шетелдік валютадағы активтері 8,5 пайызға артып, 76,8 млрд долл. құрады. 2014 ж. басынан бері Ұлттық қордың резервтерін қоса алғанда, Қазақстанның халықаралық активтері 10 пайызға артып, қазан айының соңында 105,1 млрд АҚШ долл. құрап отыр. 2014 ж. қаңтар -- қыркүйегі арасында еліміздегі ақша массасы 16 пайызға артып, ақшалай ұсыныстар əлсіз əрі экономика талаптарына толық жауап берерлік деңгейде болып отыр.
Қазақстанның экономикалық дамуы мен тəуелсіздігін, оның ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуде Еуразиялық экономикалық одақтың рөлі зор. Еуразиялық экономикалық одақ -- қазақстандық нарықта, отандық тұтынушылар мен өндірушілерді қорғауға, экспортты ұлғайтуға жəне импорттың орнын басатын өндірісті дамытуға, шетел инвестицияларын тартуға, сауда саясаты мəселелерін тиімді шешуге ықпал етуде. Қазақстанның өндіріс құрылымы, негізінен экспортқа, яғни сыртқы экономикалық байланыстарға бағытталған, сондықтан да бұл байланысты кеңейту -- халқымыздың тұрмысын жақсарту мақсатында болып отыр[5].
Еуразиялық экономикалық одақ аясында сыртқы экономикалық қызметті мемлекет тарапынан реттеу шараларын жасау жəне жүзеге асыруда ортақ еларлық құрылымдар жұмысына тікелей ат- салысу.
Ел мүддесі үшін Еуразиялық экономикалық одақ аясында үйлестірілген кеден саясатын қалыптастыру.
Функционалды, яғни стратегиялық, мақсаттарға сай келетін салаларды қорғау жолымен еліміздің экономикасының дамуына ықпал ету.
Ұлттық ғылыми-техникалық, азық-түлік, экологиялық жəне қаржы қауіпсіздігін қамтамасыз ету мəселелерін шешуге басымдық беру.
Сыртқы экономикалық қызметтен түсетін пайданың толық дерлік ел бюджетіне түсуін қамтамсыз ету.
Кедендік заң бұзушылықтар мен контрабанда түрлерінен, есіртке заттары, халық үшін зиянды, қауіпті тауарларды тасымалдаумен тиімді күресу.
Əлемдік шаруашылық байланыстар жүйесіне Қазақстанның үйлестірілген сыртқы сауда саясатын жүзеге асыра отырып, белсенді батыл əрекеттер жолымен Дүниежүзілік Сауда Ұйымына мүше болу мəселесін тездету .
Əлемдік экономикада толыққанды халықаралық құқықтық субъектілікке ие жəне Дүниежүзілік Сауда Ұйымының қағидалары негізінде əрекет ететін жаңа экономикалық ұйым пайда болып отыр. Ол сауда құрылымын жетілдіру, жоғары технологиялық тауарлар үлесінің артуы, елдеріміздің əлемдік экономикадағы бəсекеге қабілеттілігінің нығаюы. Жалпы алғанда, келешектегі интеграциялық тиімділік 2030 ж. ЖІӨ-ң жиынтық өсімі 900 млрд көлемінде болады деп болжануда[6].
ІІ-ТАРАУ КӘСІПКЕРЛІКПЕН ПЕН ӨНЕРКӘСІП ОДАҚТЫҢ БОЛАШАҒЫ
2.1 Кәсіпкерлік пен өнеркәсіп салаларының экономикаға маңызы және оны цифрландыру
Еуразиялық экономикалық одақ - бұл Жер шарының ең ірі тұтынушылық нарықтарының бірі. Бұл - энергия ресурстарының ірі экспорттаушысы болып саналатын интеграциялық бірлестік. Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың сөзімен айтсақ, бүгін ХХІ ғасырдың жаңа геоэкономикалық ақиқаты дүниеге қадам жасап отыр.
2014 жылдың 29 мамырында Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартқа үш мемлекет басшылары Астанада қол қойды. Кейіннен Еуразиялық одақ кеңістігі Армения Республикасымен толығып, үштік одақ болып құрылған ұйым, төрттік бірлестік ретінде жұмысқа кірісіп отыр.
Ал мұндай экономикалық Одақ мүше мемлекеттер халқының өмір сүру деңгейін арттыру мүддесінде мемлекеттер экономикасының тұрақты дамуы үшін жағдай жасайтын болады. Бұл бірден-бір принцпті мәселе.
Айта кетерлігі, тек соңғы бес жылда Қазақстанның Кеден одағына қатысушы елдермен арадағы тауар айналымы 88 пайызға өсіп, 24 млрд. долларлық мөлшерге жеткен. Ресей мен Беларусь еліне қазақстандық экспорт 63 пайызға ұлғайып, 6 млрд. доллар құрады.
Ендеше, Еуразиялық интеграцияның тарихи кезеңіне қатысты бірқатар мәселелерге назар аударсақ. Еуразиялық экономикалық одақ ең алдымен теңқұқылық, мақсатқа сәйкестілік, кезеңділік, прагматизм және ортақ тиімділік қағидаттары негізінде құрылды. Еуразиялық экономикалық одақ туралы шарт Қазақстан, Ресей және Беларусь азаматтарының әл-ауқаты мен тұрмыс сапасын арттыру мәселелерін шешуге бағытталған. Оның аясында тауарлардың, қызметтердің, капитал мен жұмыс күшінің еркін қозғалысын, үйлестірілген экономикалық саясатты жүргізу көзделеді. Сарапшылар болашақтағы интеграциялық тиімділік шеңберінде 2030 жылға қарай Ішкі жалпы өнімнің жиынтық өсімін 900 млрд. доллар көлемінде бағалап отыр. Еуразиялық экономикалық одақтың әлеуеті барынша жоғары екенін осыдан да аңғаруға болады. Ал одақ елдерінің жиынтық экономикалық ауқымы 2,2 трлн. долларды құрайды[7].
Әлемдік экономиканың өсу қарқыны төмендеп отырған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz