Ауыл шаруашылығының басқарудың мәні

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық-
техникалық университеті

Экономика және аудит жоғарғы мектебі

АӨК -ін мемлекеттік реттеу пәні бойынша
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығын басқарудың мәні мен нысандары,әдістері

Орындаған: БГМУ-41 топ студенті Нұрманғалиев Тілек
Тексерген: аға оқытушы
Кубашева Г. А

ОРАЛ-2021ж.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.1. Ауыл шаруашылығының басқарудың мәні.
1.2. Ауыл шаруашылығын басқарудың нысандары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.3. Ауыл шаруашылығын басқарудың әлемдік тәжірбиесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫН БАСҚАРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.1. Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығын қалыптасуының қазіргі жағдайы.
2.2. Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығын басқарудың ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.3.Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығын басқарудағы жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
ПАЙДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25

КІРІСПЕ
Ауыл шаруашылығы-бұл агроөнеркәсіптік кешеннің (АӨК) негізі-материалдық өндірістің өнеркәсіптен кейінгі екінші саласы, ол әлемнің барлық дерлік елдерінде бар. Бастапқы сектордың секторларында (ауыл шаруашылығы және онымен байланысты салалар) ХХІ ғасырдың басында әлемде шамамен 1,3 миллиард адам жұмыс істейді. Әлемдік жалпы өнімде ауыл шаруашылығының үлесі шамамен 10%құрайды.
Әрбір елдің экономикалық дамуында аграрлық сфера маңызды рөл атқарады, себебі бұл сала ел тұрғындарының қажеттіліктерін қанағаттандырумен байланысты. Орталық Азия республикалары үшін аграрлық сферадағы басқарудың тиімділігі жерлерді суландыру және жұмылдыру көлеміне тәуелді болды. Қазақстанның аграрлы саласы негізінен жер шаруашылығына бағытталды, соның нәтижесінде елдің ауыл шаруашылық өндірісі тұрақсыз болды және ағымдағы жылдың климаттық жағдайларымен анықталды. Қазақстанда жүргізілген бастапқы аграрлық қайта құрулар ауыл шаруашылық өндірісінің тым құлдырауымен сипатталады. Тәуелсіздік алған жылдары ауыл шаруашылық өндірісінің рентабельділігі өнімді сатып өткізу каналдарына байланысты болды, себебі ақша өзінің негізгі жалпы эквивалент функциясын атқарған жоқ.
Қазақстан тұрғындарын күнделікті қажеттіліктегі өнімдермен қамтамасыз ету бойыншатиімді өндірістік құрылымды құруға кедергі болатынын айтуға болады. Қазіргі жағдайда экономиканың басты бағыты - ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу саласын дамыту есебінен жоғары бәсекеқабілеттілікті қалыптастыру. Ол үшін келесі мақсаттар қойылады:
- саланың бәсекеқабілеттілігін одан әрі дамыту
- техникалық және технологиялық қайта жабдықтау жолымен саланың
индустриализациясын тездету
- өндіріске қазіргі кездегі технология енгізу
- ауылдық елді мекендерді дамыту
- саладағы мемлекеттік қолдау шараларын іске асыру
- салаға жеке капитал ағымдарын тарту
- саладағы инфрақұрылым мен әлеуметтік салаға инвестиция тарту
Аграрлы сектор саласындағы мемлекеттің негізгі мақсаты - болашақта жеке, жоғары өнімді, бәсекеге қабілетті АӨК-нің қызмет етуі үшін қолайлы жағдай туғызу.
Қазақстан Республикасының экономикасы кәзіргі таңда қарқынды әрі өркениетті дамып келе жатыр. Қазақстан Республикасының қалыптасуы мен дамуының стратегиялық мақсаты аралас әлеуметтік бағытталған нарықтық экономика болып табылады.
Нарықтық экономикадағы меншікті нысандардың түрлері өте көп. Соның бір нысаны ауыл шаруашылық болып табылады. Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы өте қарқынды дамып келе жатыр. Қазақтың алтын тамыры, ыстық ұясы, асырайтын анасы дала. Жердің перзенті ауыл. Ауылсыз даланың құны жоқ. Ауыл тағдыры жер тағдырынан келіп туады,- дегендей ауылсыз адам тұралмайды. Көптеген елдерді ауыл шаруашылық асырап отыр. Байлықтың негізгі көзі ауыл шаруашылықта жатыр Ауыл шаруашылық проблемалары өте күрделі мәселе, еліміздің бүгінгі тіршілігі мен келешегінің мүдделі міндеттернің бірі, бірі емес бірегейі. Еліміз экономикасының, егемендігінің, мәдениетінің келешегін жан-жақты ойлап, күрделі міндетті қолға алып отыр деп есептеймін.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев "Қазақстанның егемен мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы" деген еңбегінде былай деп атап көрсетті: ...барлық стратегиялық жоспарлардың алдында агроөнеркәсіп кешенінің дамуы, оны жүйелі және батыл реформалау келеді ... Ауыл, және агроөнеркәсіптік кешенді дамытудың артықшылықтары туралы Заң қабылдау да осы мақсаттарға арналады.
Мемлекет басшысының идеяларын, қабылданған заңдар мен Республика үкіметінің қабылданған қаулыларын іс жүзінде асыра отырып, Қазақ ауыл шаруашылығы ғылымдары академиясының ғалымдары Қазақстан Республикасы агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың тұжырымдық бағдарламасын жасады.
Оны жасау барысы кезінде мынадай көптеген обьективтік факторлар еске алынды:
- Егемен мемлекет құру;
- Материалдық өндіріс сферасындағы нарықтық қатынас заңдары;
- Адам тамақтануының ғылыми негізделген нормалары;
- Жеңіл және өңдеу өнеркәсібінің шикізатқа деген қажеттілігі;
- Табиғи аймақтардың потенциальдық биоклиматтық мүмкіндіктері;
- Аграрлық ғылым мен техника жетістіктері;
- Ауыл шаруашылық өнім өндірісінің тиімділігі;
- Мемлекеттік аграрлық азық-түлік бағдарламасының мақсаты, міндеттері мен өлшемдері;
Мақсаты: агроөнеркәсіптік кешенді дамытуды мемлекеттік басқаруды жетілдіру бойынша ұсыныстарды әзірлеу және оларды іске асыру шараларын ұйымдастыру.
Бұл мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылды және шешілді:
- нарықтық қатынастар жағдайында агроөнеркәсіптік кешенді басқару жүйесін қалыптастырудың теориялық мәселелерін зерттеу;
- республиканың ауыл шаруашылығының даму тарихын ашу;
- ауыл шаруашылығын дамытудың мемлекеттік бағдарламасының ерекшеліктері мен нәтижелерін бағалау және ауыл шаруашылығы өнімдері мен нарықты реттеу;
- Қазақстанның ауыл шаруашылығының маңызды аспектілерін қарастыру;
- Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытуды мемлекеттік басқаруды жетілдіру жолдары бойынша ұсыныстар әзірлеу;

1. АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Ауыл шаруашылығының басқарудың мәні
Қазақстан - агроөнеркәсіптік ел, онда ауыл шаруашылығы халықтың негізгі бөлігі үшін өмір саласы болып табылады. Халықтың 43 пайызы бүгінде ауылдық жерлерде тұрады, ал ауылшаруашылық өндірісінің даму деңгейі негізінен мұнда жұмыс істейтіндердің ғана емес, сондай-ақ осы саламен байланысты адамдардың өмір сүру деңгейін анықтайды. Қазақстандықтардың көпшілігінің әл - ауқаты ауыл шаруашылығы өндірісінің даму деңгейімен тығыз байланысты.
Агроөнеркәсіптік кешен құрылымында ауыл шаруашылығы да ерекше орын алады. Бұл, біріншіден, оның атқаратын функционалды рөлімен түсіндіріледі- тамақ өндірісі. Екіншіден, ауыл шаруашылығы ондаған өндірістермен байланысты, олардың кәсіпорындары оның өнімдерін тұтынады немесе ауыл шаруашылығы тұтынатын өнімдер шығарады. Шындығында, олардың көпшілігі үшін бұл сала өндірісті дамытудың негізгі факторы болып табылады, сондықтан құрылымның кез келген ауысуы көптеген салалар мен нарықтық саудадағы сәйкес өзгерістерге әкеледі.
Ауыл шаруашылығы - бұл материалдық өндірістің ерекше саласы және басқа салалармен қатар елдің ұлттық экономикасының құрамына кіретін ірі өнеркәсіп. Азық - түлік өнімдері мен тауарларды ауылшаруашылық шикізатынан түпкі тұтынушыға жеткізудің ортақ мақсатымен біріктірілген салалардың жиынтығы-агроөнеркәсіптік кешен (АӨК). Ол үш саладан тұрады:
- ауыл шаруашылығына арналған өндіріс құралдарын өндіретін және оны машиналармен, жабдықтармен, құрамымен, өсімдіктер мен жануарларды қорғау құралдарымен, тыңайтқыштармен қамтамасыз ететін салалар, сондай - ақ экономиканы өндірістік және техникалық қамтамасыз етумен айналысатын салалар.
- агроөнеркәсіптік кешеннің, сонымен қатар балық, орман және су шаруашылығының орталық буыны ретінде ауыл шаруашылығы (өсімдік шаруашылығы, мал шаруашылығы).
- ауыл шаруашылығы шикізатын алу, сақтау, өңдеу және дайын өнімді сатумен айналысатын салалар.
Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы жүйесінің басқару органдарының негізгі міндеттері:
-агроөнеркәсіптік кешеннің нормативтік құқықтық базасын қалыптастыру;
-ауыл шаруашылығының және агроөнеркәсіптік кешеннің басқа да салаларының тиімді дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасау;
-аграрлық реформа;
-агроөнеркәсіптік кешеннің салалары мен кәсіпорындарын қаржылық қолдау;
-аграрлық ғылымның дамуына және басқарудың озық технологиялары мен жаңа әдістерінің таралуына ықпал ету;
- кадрлар даярлауды ұйымдастыру;
-сыртқы экономикалық байланыстарды ұйымдастыру;
-бақылау және қадағалау функцияларын орындау.
Бұл міндеттерді Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігінің басқару құрылымында іске асыру үшін тиісті бөлімшелер құрылды. Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігінің негізгі құрылымдық бөлімшелері әр түрлі қызмет түрлері бойынша департаменттер болып табылады. Бұдан басқа, әкімшіліктер мен бөлімдер бар.
Аймақтар мен аумақтардағы агроөнеркәсіптік кешенді басқару органдарының әр түрлі атаулары бар - министрліктер, ведомстволар, комитеттер, ауыл шаруашылығы департаменттері. Агроөнеркәсіптік кешенді басқарудың аймақтық органдары өз қызметін облыстардың әкімдіктері бекіткен ережелер негізінде жүзеге асырады. Олар облыстық бюджеттен қаржыландырылады. Ауыл шаруашылығын басқарудың аймақтық органдары қызметкерлерінің саны, әдетте, жергілікті бюджеттің қаржылық мүмкіндіктеріне қарай белгіленеді және 70 -тен 100 адамға дейін. Өңірлік басқару органдарында өсімдік шаруашылығы, мал шаруашылығы мен селекциясы, механикаландыру және электрлендіру, қаржылық реттеу, ветеринария және мемлекеттік ветеринария инспекциясы, кадрларды даярлау, сатып алу мен өнім сапасына мемлекеттік инспекция, мемлекеттік техникалық қадағалау және басқалары бөлімдері құрылуда. .
Агроөнеркәсіптік өндірісті басқарудың негізгі, бастапқы аумақтық деңгейі-кәсіпорын деңгейі. Соңғы жылдары еліміздің агроөнеркәсіптік кешенінде жүргізілген реформалардың нәтижесінде кәсіпорындардың көптеген ұйымдық-құқықтық формалары құрылды, оның ішінде мемлекеттік, әр түрлі экономикалық серіктестіктер мен қоғамдар, шаруа (фермер) кәсіпорындары мен бірлестіктер. Кәсіпорындардың әр түрлі ұйымдық - құқықтық формаларындағы басқару жүйесі әдетте Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінің нормаларымен анықталады (Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі) және заңдарда нақтыланған.
Агроөнеркәсіптік кешен (АӨК) ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруге, оларды өңдеуге және тұтынушыға жеткізуге қатысатын экономиканың барлық салаларын біріктіреді. Агроөнеркәсіптік кешеннің маңыздылығы елді азық-түлікпен және басқа да тұтыну тауарларымен қамтамасыз етуде.Агроөнеркәсіп кешені бүгінде бірнеше саланы біріктірген өте үлкен экономикалық кешен.

1.2 Ауыл шаруашылығын басқарудың нысандары мен әдістері
Жалпы алғанда, ауыл шаруашылығын мемлекеттік басқару механизмі оның ерекшеліктерін ескере отырып, белгілі бір режимде жұмыс істейтін жабық жүйе ретінде ұсынылуы мүмкін. Бұл ретте бастапқыда мақсаттар анықталады және болжамдар жасалады (олардың негізінде бағдарламаның бюджеті жасалады), олар мемлекеттік экономикалық саясат арқылы жүзеге асатын болады - баға, салық, қаржылық және несиелік. Процестерді бақылау негізінде бюджетке, бағдарламаларға және экономикалық реттеушілер жүйесіне түзетулер енгізе алатын нормативтік және заңнамалық актілер әзірленеді.
Ауыл шаруашылығын басқару үшін оңтайлы макроэкономикалық ортаны қамтамасыз ететін, аграрлық сектордың экономиканың басқа салаларымен өзара әрекеттесуіне қолайлы жағдай туғызатын, сондай -ақ осы салаға сәйкес даму үшін белгілі бір параметрлерді түзетуді қамтамасыз ететін маңызды бюджеттік қаражат қажет.
Қазақстан Республикасындағы аграрлық құқықтық қатынастарды мемлекеттік реттеуді басқару органдары басқа мемлекеттік басқару органдарымен бірге жүзеге асырады. Егер әрбір тәуелсіз басқару органы өз құзыреті шегінде қатаң түрде жұмыс жасаса, Қазақстан Республикасында бар ауыл шаруашылығын басқару органдары өз құзыретіне қарай екі түрге бөлінеді:
- жалпы құзыретті басқару органдары (Қазақстан Республикасының Үкіметі, Парламент, Президент аппараты және т.б.);
- арнайы құзыретті ауыл шаруашылығын басқару органдары (Ауыл шаруашылығ министрлігі, оның құрылымдық бөлімшелері, мемлекеттік ауыл шаруашылығы инспекциясы және т.б.).
Ауыл шаруашылығы мен агроөнеркәсіптік кешенді басқару мәселелерін шешу, біріншіден, бұл органдардың арнайы қызметі болып табылмайтындығына байланысты, жалпы құзыреттілік органдары ерекше түрде бөлінеді. Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында, сондай - ақ белгілі бір аумақта орналасқан және жалпы құзыретті органдардың юрисдикциясы аумағында орналасқан барлық жеке және заңды тұлғаларға қолданылады. Мысалы, Қазақстан Республикасының Үкіметі ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын басқаруды ұйымдастыруға байланысты мәселелерді шешеді, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерді материалдық және ресурстық ынталандыру шараларын белгілейді, ауыл шаруашылығы өнімдерін сатып алуға, сақтауға, қайта өңдеуге және сатуға лицензия беру мен оның күшін жою тәртібін анықтайды. Өнімдер, топырақтың құнарлылығын жақсарту бойынша аймақтық бағдарламаларды әзірлейді және енгізеді, ветеринарлық қызметті басқарады, жер тізілімін жүргізеді, ауыл шаруашылығы тауар өндірушілеріне көмек көрсетеді және т.б. Ауыл шаруашылығы министрлігі ауыл шаруашылығына тікелей қатысты мәселелермен ғана айналысады.
Сондықтан Үкіметтің қаулылары мен жергілікті атқарушы органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының шешімдерінде әр түрлі салаларды реттейтін әр түрлі құқықтық нормалар болуы мүмкін (мысалы, ауыл шаруашылығы өндірісінің мәселелері көлік, байланыс, өнеркәсіп, құрылыс және т. олар ауыл шаруашылығымен тікелей байланысты емес).
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі, оның қызметі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 16 қарашадағы №3 Қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі туралы Ережеге сәйкес реттеледі.Министрлік өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясына және заңдарына, Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілеріне, Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарының құрылымын жетілдіру және олардың құзыретін нақтылау жөніндегі шаралар туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 1999 жылғы 13 қазандағы No 235 Жарлығына сәйкес, Қазақстан Республикасының Үкіметі Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің құрылымы:
- экономикалық реформалар, маркетинг және құқықтық жұмыс бөлімі;
- ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы кафедрасы;
- техникалық саясат, қызмет көрсету және ғылыми қамтамасыз ету бөлімі;
- қаржылық саясат бөлімі;
- халықаралық ынтымақтастық және инвестициялық жобалар бөлімі;
- балық шаруашылығын басқару;
- бақылау, ұйымдастыру -кадр жұмысы және атқарушылық қамтамасыз ету бөлімі;
- ветеринарлық комитет (заңды тұлға ретінде),
- орман және аңшылық шаруашылығы комитеті (заңды тұлға ретінде);
- жерге орналастыру комитеті (заңды тұлға ретінде).
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігін Қазақстан Республикасының Премьер - Министрінің ұсынысы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес қызметке тағайындайтын және қызметтен босататын министр басқарады. Министрдің ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметі тағайындайтын және қызметтен босататын орынбасарлары (вице-министрлері) болады.
Экономикалық саясатты, оның ішінде аграрлық саясатты жүзеге асыру, экономикаға мемлекеттің әсер ету механизмін құрайтын шаралардың жиынтығында ғана мүмкін болады. Бұл жағдайда күш үш бағытта шоғырланған: әкімшілік, экономикалық және институционалдық.
Заң әдебиеттерінде көрсетілген басқару қызметін жүзеге асыру тәсілі басқарудың нысандары мсн әдістерін көрсетеді.Мемлекеттік ауыл шаруашылығын басқарудың нысандары үш нсгізгі түрден көрінеді:
1) құқық шығармашылық
2) құқық қолданушылық
3) құқық қорғаушы
1) Құқық шығармашылық - мемлекеттік органдардың басқару қатынастарын реттеуге бағытталған нормативтік актілер жасауы және қабылдауы;
2) Құқық қолданушылық - нақты әрекеттерді жүзеге асыру жолымен басқарушылық нормативтік актілерін қолдануға бағытталған мемлекеттің қызметі;
3) Құқық қорғаушы - мемлекеттік нормативтік актілерде көрсетілген талаптарды бұзған немесе орындамаған тұлғаларға жазалайтын шаралар бойынша мемлекеттің қызметі.
Аграрлық саясаттың экономикалық шаралары мемлекеттің нарықтық процестің белгілі бір аспектілеріне әсер етуі сияқты сипаттайтын әрекеттерін қамтиды. Бұл жиынтық өсім мен жиынтық ұсынысқа әсер ету әдістері, капиталды орталықтандыру дәрежесі, экономиканың әлеуметтік және құрылымдық аспектілері.
Ауыл шаруашылығын мемлекеттік реттеу әдістері. Мемлекеттік басқару әдістері - бұл аграрлық құқықтық қатынастарға қатысушыларға жүктелген міндеттер мен функцияларды осы органдар жүзеге асыру процесінде мемлекеттік билік тарапынан аграрлық құқықтық қатынастардың барлық қатысушыларына әсер етудің белгілі әдістерінің жиынтығы.
Ауыл шаруашылығын мемлекеттік басқарудың екі әдісі бар: әкімшілік және экономикалық. Әкімшілік ықпал ету әдістерін қолдану ауылдық тауар өндірушілердің заңнаманы сақтауын бақылауды жүзеге асырумен байланысты, жерді және басқа да табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету қажеттілігі, ауыл шаруашылығы шикізаты мен азық -түлік сапасы және т.б.
Әкімшілік әдістер аграрлық құқықтық қатынастарға қатысушыларға қатысты мемлекеттен тікелей нұсқау мен тыйым салу әдісімен ұсынылған. Бұл ретте қаржыландыру тетіктерін, салық салу, несиелеу, баға белгілеу мен сақтандыру арқылы экономикалық реттеу әдістерін қолдану арқылы мемлекеттік реттеу мәселесі өзекті болып қала береді, бұл ауыл шаруашылығы қатынастарына қатысушылардың экономикалық мүдделеріне әсер етуге мүмкіндік береді.
Экономикалық әдістер - ауыл шаруашылығын реттеу бойынша мемлекеттік органдардың қызметіндегі негізгі әдістер. Олар бір - бірін толықтырады, сондықтан оларға ешқандай қарсы тұруға болмайды.
Қазіргі уақытта мемлекеттік басқару әдістері меншік нысанының көптігін, соған орай субъектілердің көптігін есксреді. Сондықтан мемлекеттік басқару органдары императивтік әдісті де қолданады. Бұл әдісте мемлекеттің еркі нақты көрсетілген және белгілі бір тыйым салулар ескерілмеген жағдайда мемлекет тарапынап күштеу шарасының қолданылатындығын көрсетеді.
Бұл әдістің ерекшелігі тараптардың заң алдындағы теңсіздігін көрсетеді, яғни тараптар арасындағы құкықтық байланыс "билік - бағыну" қағидасына негізделген. Мемлекеттік билік және басқару органдары басқару функциясын жүзеге асыру барысында ауыл шаруашылығыпа катысты басымдылықты пайдаланады.
Бұл әдіс негізінен ауыл шаруашылық өндірушілердің заңдылықты және тәртіпті сақтауына бақылауды жүзеге асыруда пайдаланылады.
Императивтік әдіс - бақылау функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттік органдарға тән. Олар ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерді пайдалануға бақылау функциясын орындайтын инспекциялар, санитарлық, ветеринарлық инспекциялар және т.б.
Ұсыну әдісі, яғни мемлекеттік шешімдерді әр түрлі жағдайларда орындауға мүмкіндік беретін әдіс. Мысалы, жергілікті жердің ерекшеліктерін ескеру.
Мемлекеттік санкциялау әдісі, яғни мемлекеттік емес органның шешімі оны мемлекетпен мақұлдаған соң заңдық күшке ие болатып әдіс. Мысалы, ауыл шаруашылық тұтыну кооперативі немесе басқа заңды тұлға оны әділет органдарында мемлекеттік тіркеудеп өткізген соң құрылған болып есептеледі.
Рұқсат ету әдісі (құқықтарды толығымен басқаға тапсыру), яғни мемлекеттік емес орган өз бетінше өзінің барлық "ішкі субъектілеріне" міндетті шешім шығарады. Мысалы, Қазақстан Республикасының Жер кодексінің 64 - бабына сәйкес "Жер учаскесінің меншік иесі белгілеген тәртіпте өзінің учаскесіндегі құмды, батпақты, гравийді және басқа кең таралған пайдалы қазбаларды пайдалануға құқық берілген".
Басқару әдістерінің қатарына ұйымдастыру - тәжірибелік, тіпті техникалық қызмет әдісін және т.б. заңға қайшы келмейтін әдістерді енгізуге болады. Бұл жерде лауазымды тұлғалардың жергілікті жердегі, кәсіпорындағы жағдайды ескеруі, қысқа іскерлік мәжілістер өткізу, бұқаралық ақпарат құралдарында тиімді тәжірибелер туралы үгіттеу айтылады.
Агроөнеркәсіптік кешенді мемлекеттік басқаруда маңызды орынға экономикалық әдістер ие. Экономикалық реттеу әдісі ауыл шаруашылық кәсіпорындарының өндірістік шаруашылық қызметтерінің өз бетіншелігін қамтамасыз етеді, яғни аграрлық қызметті жүзеге асырушы тараптардың экономикалық мүдделі болуына негізделеді.
Агроөнеркәсіптік кешенді басқару саласындағы қызметтің ең оңтайлы жүзеге асуына тек осы әдістердің бірлігімен ғана қол жеткізуге болады.

1.3. Ауыл шаруашылығын басқарудың әлемдік тәжірбиесі
Қазақстанның аграрлық саясатының өзгеруіне және оның басқа елдермен тең дәрежеде дамуына ықпал ететін инновациялық менеджмент элементтерін қолдану үшін ауыл шаруашылығын басқару мен реттеудің шетелдік тәжірибесін зерттеген жөн.
Франция ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру бойынша Еуропада бірінші орында. Франциядағы азық -түлік кешенін Ауыл шаруашылығы және орман министрлігі,оның аймақтық бөлімшелері мен департаменттері, ауылшаруашылығы палаталары, бірқатар аралас және кәсіби ұйымдар басқарады. Осылайша, ауыл шаруашылығы өндірісін бағдарлау мен өнім нарығын басқаруға арналған органдардың бірыңғай жүйесі құрылды, олардың құзыреті аграрлық сектордан асып түседі, өйткені ол азық -түлік экономикасының мәселелерін де қамтиды. Мамандандырылған органдар консультативтік, ақпараттық және үйлестіру функцияларын орындайды.
Францияның азық - түлік кешеніндегі салааралық қатынастарды үйлестіру органы ауыл шаруашылығы мен тамақ өнеркәсібінің дамуын бағдарлау мен үйлестіру жөніндегі Жоғарғы Кеңес болып табылады. Кеңес құрамына қаржы, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы, азық өнімдерін өңдеу және өткізу министрліктерінің өкілдері кіреді. Ол азық - түлік кешендерін ұйымдастыруды және басқаруды жетілдіру бойынша шараларды әзірлейді, өнімді өндіруге және сатуға қатысушылардың және аграрлық және азық-түлік саясатын, инвестициялық бағыттарды анықтауда мемлекеттік органдар өкілдерінің әрекеттерін үйлестіреді, ғылыми-техникалық жетістіктерді енгізеді, және сыртқы экономикалық қызметтің дамуы.
Ауыл шаруашылығы және орман шаруашылығы министрлігінің негізгі функциялары: азық -түлік кешені мен орман шаруашылығы саласындағы қаржылық, әкімшілік және техникалық шараларды үйлестіру; ауыл шаруашылығын жаңғырту мәселесін, тарифтік саясатты, ауыл шаруашылығы өнімдерінің нарығына әсерін, өнімнің экспортын ынталандыруды зерттеу; тамақ өнімдерінің сапасын бақылау, өсімдіктерді қорғау және жануарларды қорғау, тамақ өнеркәсібі саласындағы халықаралық ынтымақтастық функцияларын орындайды
Министрліктің құрылымы оның атқаратын қызметтерін көрсетеді. Министрлікке жүктелген міндеттерді орындау үшін жоғары мамандандырылған құрылымдық бөлімшелермен жабдықталған 9 бөлім кіреді.
Жергілікті деңгейде азық -түлік кешенін 22 аймақтық және 100 бөлімше басқарады.Өңірлік және ведомстволық кеңселер өңдеу өнеркәсібімен, фермерлермен және ауыл тұрғындарының басқа санаттарымен тікелей байланыста.
Француздық ауылшаруашылығын басқару жүйесінің тән ерекшелігі - онда маңызды орын әр түрлі кәсіби ауыл шаруашылығы органдарына тиесілі. Олардың ішінде аграрлық саясаттың қалыптасуына екі нақты күш әсер етеді - ауыл шаруашылығы палаталары жүйесі мен кәсіподақтар желісі. Олар белгілі бір реттеуші өкілеттіктерді жүзеге асырады: олар жергілікті ауылшаруашылық дәстүрлерін құпияда ұстайды, ауыл шаруашылығы өнімдерін сату нормаларын таратады. Ауыл шаруашылығы палаталарының бюджеті жер салығы, субсидиялар, тұтынушылардың міндеттемелері мен несиелерден құралады.Кәсіподақтардың дамыған желісі мемлекеттің аграрлық саясатына айтарлықтай әсер етеді. Ең ірі және ықпалдысы - ауыл шаруашылығы өндірушілерінің кәсіподақтарының ұлттық федерациясы.
Германия Еуропадан ауыл шаруашылығында Франциядан кейін екінші орында. Үкімет, саяси және қоғамдық ұйымдар Еуро Одақтарының бірыңғай аграрлық саясаты аясында ауыл шаруашылығын дамытуға үлес қосады. Мемлекеттік органдар аграрлық құрылымның өзгеруіне, ауыл шаруашылығын несиелендіруге және қаржыландыруға, ауыл шаруашылығы нарығын реттеуге байланысты мәселелерді шешуді өз мойнына алады.
Аграрлық саясатты жасаушылар - Федералды азық -түлік, ауыл шаруашылығы және тұтынушылардың құқықтарын қорғау министрлігі, ауыл шаруашылығы жер министрліктері және басқа да ауылшаруашылығы органдары жеткілікті деңгейдегі штатпен - мемлекеттік шараларды әзірлеп, енгізуде. Бұл органдардың негізгі қызметтерінің ішінде нарықты талдау мен болжау, ауылдық жерлерде әлеуметтік саясатты жүзеге асыру бар.
Германияда жергілікті, штаттық, федералды және еуропалық деңгейдегі өндірушілердің мүдделерін білдіретін кооперативтік негізде құрылған көптеген қоғамдар, қоғамдық одақтар мен ұйымдар бар.
Ауылшаруашылық өнімдерін өндіру мен өткізу саласында ірі жеке фирмалармен тығыз жұмыс жасайтын әр түрлі кооперативті құрылымдар жұмыс істейді. Агроөнеркәсіптік кешенге интеграциялық схемаларды қалыптастыру кезінде неміс кооперативтері жеке фирмаларға қарағанда бірқатар артықшылықтарға ие. Осылайша, олардың құрылымына байланысты тығыз келісімшарттық байланыс орнату оңайырақ.
Америка Құрама Штаттарында Ауылшаруашылығы департаменті ауыл шаруашылығы мен азық -түлік саясатын жүзеге асыруға, оның ішінде азық -түлік қауіпсіздігін, ауылдық елді мекендерді дамытуға және ауылшаруашылық зерттеулерін қаржыландыруға жауапты федералды атқарушы орган болып табылады. Ауылшаруашылығы департаменті келесі құрылымдарды қамтиды:
- АҚШ -тың ауыл шаруашылығы нарығы қызметі;
- Ауылшаруашылығын зерттеу қызметі;
- Жануарлар мен өсімдіктердің денсаулығын қорғау инспекциясы;
- Ғылыми - зерттеу, білім беру және экстенсивті ауыл шаруашылығы саласындағы мемлекеттік ынтымақтастық қызметі;
- Экономикалық зерттеулер қызметі;
- Тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі қызметі;
- АҚШ -тың шетелдегі ауылшаруашылық нарықтары қызметі;
- Орман қызметі;
- Ауылшаруашылық өнімдерін сатып алу басқармасы, астық қоры мен астық стандарттары инспекциясы;
- Ұлттық ауылшаруашылығы статистикасы қызметі;
Әр штатта ауыл шаруашылығы департаменттері бар, олардың маңызды функциялары ауыл шаруашылығы нарығына қатысушылардың қаржылық жағдайын бақылау және стандарттарды белгілеу. Бөлімнің қызметі ауыл шаруашылығы министрлігімен сәйкес келмейді, олардың өзара әрекеттестігі келісім - шарт негізінде кооперативтік келісімдер арқылы жүзеге асады.
Кейбір аграрлық федералдық бағдарламаларды іске асыру негізінен жергілікті және штат деңгейлеріне берілді. Сонымен қатар, бұл органдар ауыл шаруашылығын мемлекеттік реттеу шараларына қатысады, аграрлық сектордың ғылыми және ақпараттық қызметтеріне, табиғи ресурстарды реттеу мен ауылдық аймақтарды дамытуға елеулі әсер етеді. Мемлекеттік және жергілікті билік органдарының салық салу мәселелерін реттеудегі, ауылшаруашылық өнімдерінің маркетингін реттеудегі, азық -түлік сапасы мен қауіпсіздігін бақылаудағы, кедей азаматтарға азық - түлікпен көмек көрсетудегі рөлі онша маңызды емес.
Франция, Германия, АҚШ, дамыған елдердің тәжірибесі көрсеткендей, аграрлық сектордағы мемлекеттік жүйемен қатар салалық одақтар, бірлестіктер, кеңестер, кооперативтер және басқа ұйымдар түріндегі экономикалық вертикаль бар. Фермерден ұлттық деңгейге дейінгі экономикалық иерархия ондаған жылдар бойы құрылды. Оны коммерциялық құрылымдардың экономикалық өзін-өзі басқару формасы ретінде қарастыруға болады.
Өнеркәсіптік кәсіподақтар арқылы өндірістік өнімге квоталар мен мемлекеттік субсидиялар бөлінеді; кейбір елдерде салалық кәсіподақтарға қолданбалы ғылыми -зерттеу институттары кіреді.
Осылайша, ауыл шаруашылығы дамыған шет елдердің көпшілігінде аграрлық секторды басқару құрылымының моделіне келесі институционалды құрылымдар енгізілген:
- мамандандырылған мемлекеттік органдар: Ауыл шаруашылығы министрлігі мен оның аумақтық департаменттері, консультативтік кеңестер, министрлік құрамындағы комитеттер мен комиссиялар, оның ішінде агроқұрылымдарды реттеу мәселелері бойынша;
-аралас, жартылай мемлекеттік органдар (мысалы, шаруашылықаралық сатып алу бірлестіктері);
- кәсіптік сипаттағы ауыл шаруашылығы ұйымдары;
- кооперативті өзін-өзі басқарудың өкілетті органдары.
Барлық шет мемлекеттерге биліктің өндірушілермен өзара әрекеттесудің күрделі жүйесі болып табылатын ауыл шаруашылығын дамытудағы мемлекеттің реттеуші рөлі тән. Мемлекеттік реттеудің мақсаттары, міндеттері мен функцияларын жүзеге асыру үшін ауылдық тауар өндірушілерді қолдау институттарының жүйесі жұмыс істейді. Жүктелген міндеттерді жүзеге асыру, ең алдымен, мемлекеттік басқару органдары арқылы жүзеге асады. Шет елдерде ауыл шаруашылығы министрліктері мемлекеттік аграрлық саясатты жүргізетін атқарушы биліктің негізгі институттары болып табылады. Олардың негізгі функциялары - елдің азық - түлік жүйесін дамытуға қолайлы жағдай жасау, елдің аграрлық және жалпы экономикалық саясатына сәйкес келетін бағыттар бойынша осы жүйенің дамуын үйлестіру.
Ауылшаруашылығын басқару құрылымдарының модельдерінің жұмыс істеуінің шетелдік тәжірибесін зерделеу қазақстандық басқару моделін жетілдірудің келесі негізгі бағытын тұжырымдауға мүмкіндік береді: ауыл шаруашылығы өндірісі мен өнім нарығын басқару мен реттеумен айналысатын әр түрлі институционалды құрылымдардың бірыңғай жүйесін құру. Бірыңғай жүйенің негізгі функциялары - елдің азық -түлік жүйесін дамытуға қолайлы жағдайды мақсатты түрде құру, елдің аграрлық және жалпы экономикалық саясатына сәйкес келетін бағыттар бойынша осы жүйенің дамуын үйлестіру. Жүйеде ауыл шаруашылығын дамытуды басқарудың негізгі институттары ұлттық және үкіметтік емес органдар болады. Тиімді бұл құрылымдардың функциялары, өкілеттіктері мен жауапкершіліктерін анықтаумен өзара әрекеттестігі жаһандық процестер жағдайында аграрлық өнеркәсіпті басқару мәселелерін шешуге ықпал етеді. Олар бүкіл агроөнеркәсіптік кешенді басқару тиімділігінің артуын қамтамасыз етеді, өйткені олар бұл үшін тиісті ұйымдастырушылық - құқықтық, құрылымды қалыптастырушы, ақпараттық, техникалық, кадрлық, ғылыми, қаржылық және басқа да жағдайлар, бұл агроөнеркәсіптік кешеннің барлық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.