Қазақстанның ауыл шаруашылығының ЖІӨ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Физика-техникалық факультеті

Плазма физикасы, нанотехнология және компьютерлік физика кафедрасы

Кафедра меңгерушісі
ф.-м.ғ.к., профессор

__________________Коданова С.К.
қолы

рұқсатымен қорғауға жіберілді
___________________2020 ж.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

тақырыбы:Фермер шаруашылығын электрмен жабдықтаудың біріктіріген жүйесін пайдалану

5B071800 - Электр энергетикасы

Орындаған: ______________Тұрсын А.Д.
4 курс студенті (қолы)

Ғылыми жетекші:
к.ф.-м.н.,аға оқытушы______________ Анарбаева С.Т.
(қолы)

Нормабақылаушы _____________ - _Амренова А.У.
ф.-м.ғ.к.,аға оқытушы (қолы)

Алматы,2020
РЕФЕРАТ

Дипломдық жұмыстың көлемі 53 беттен, 9 суреттен, 25 кестеден, 6 пайдаланылған әдебиеттен тұрады.
Кілттік сөздер - жаңартылатын энергия көздері, сүт-тауар фермерлік шаруашылығы, жел қондырғысы, күн панельдері, аккумуляторлы батарея, инвертор, контроллер, жиілік түрлендіргіш қондырғысы.
Жұмыстың мақсаты - жаңартылатын энергия көздерін пайдалана отырып, фермерлік шаруашылықты электрмен жабдықтаудың ұтымды жүйесін әзірлеу болып табылады.
Қойылған мақсатқа жету үшін келесідей тапсырмалар орындалды:
oo Республикамыздың ауыл шаруашылығының даму жағдайы талданды,
oo фермерлік шаруашылықтарды механикаландыру және электрлендіру үшін заманауи жабдықтар зерттелді,
oo фермалар қажеттілігінің есебі жүргізілді, жабдықтау жүйесі әзірленді
oo климаттық жағдайларға байланысты қуат бойынша талаптарға сәйкес жабдықтарды таңдауға есеп жүргізілді.
oo экономикалық есеп жасалды.
Зерттеу әдісі - қарастыру, зерттеу, талдау, есептеу.
Ұсынылып отырған зерттеудің жаңалығы - климаттық және пайдалану жағдайларын есепке ала отырып, фермер шаруашылығын электрмен жабдықтаудың біріктірілген жүйесін ұтымды пайдалану.

РЕФЕРАТ

Дипломная работа состоит из 53 страниц, 9 рисунков, 25 таблиц, 6 использованной литературы.
Ключевые слова - возобновляемые источники энергии, молочно-товарное фермерское хозяйство, ветровая установка, солнечные панели, аккумуляторная батарея, инвертор, контроллер, частотно-преобразовательная установка.
Целью работы - является разработка рациональной системы электроснабжения фермерского хозяйства с использованием возобновляемых источников энергии.
Для достижения данной цели были выполнены следующие задачи:
проанализировано состояние развития сельского хозяйства Республики,
исследовано современное оборудование для механизации и электрификации фермерских хозяйств,
проведен расчет потребности ферм, разработана система снабжения
проведен расчет выбора оборудования в соответствии с требованиями по мощности в зависимости от климатических условий.
составлен экономический отчет.
Метод исследования - рассмотрение, исследование, анализ, расчет.
Новизной предлагаемого исследования является - обоснование рационального состава комбинированной системы электроснабжения фермерского хозяйства с учетом климатических и эксплуатационных условий.

ABSTRACT

The thesis consists of 53 pages, 9 figures, 25 tables, 6 references.
Keywords: renewable energy sources, dairy farming, wind farm, solar panels, battery, inverter, controller, frequency conversion unit.
Purpose of work - the goal is to develop a rational power supply system for farms using renewable energy sources.
To achieve this goal the following tasks were completed:
analyzed the state of development of agriculture in the Republic,
modern equipment for mechanization and electrification of farms has been studied,
farm needs were calculated and a supply system was developed
the calculation of the choice of equipment in accordance with the power requirements, depending on climatic conditions.
an economic report has been compiled.
Research method - review, research, analysis, calculation.
The novelty of the proposed study is as follows - justification of the rational composition of the combined power supply system of a farm, taking into account climatic and operational conditions.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ
6
1
Фермер шаруашылығын жобалауға қажетті деректерге талдама
8

1.1
ҚР нормативтік құжаттары және жасыл экономиканы дамыту
8

1.2
Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы
10

1.3
ЖЭК көмегімен фермер шаруашылығын энергиямен қамтамасыз етудің біріктірілген жүйесінің сипаттамасы
16
2
Фермер шаруашылығын электрмен жабдықтаудың біріктірілген жүйесі ушін қажетті қондырғылар
18

2.1
Жел электр қондырғылары
18

2.2
Күн панельдері
20

2.3
Инвертор
22

2.4
Контроллер
24

2.5
Аккумуляторлы батареялар
25
3
ЖЭК базасында фермерлік шаруашылықтарды электрмен жабдықтаудың біріктірілген жүйесі үшін қондырғыларды таңдау
29

3.1
Фермерлік шаруашылықтың электр энергиясына жұмсаған шығынын есептеу
29

3.2
Фермер шаруашылығын энергиямен жабдықтаудың автономды жүйесі үшін қондырғыларды таңдау
39

3.3
Фермер шаруашылығын электр энергиясымен жабдықтаудың автономды жүйесі үшін ұсынылған жүйенің сипаттамасы
49
4
Экономикалық есеп
50
ҚОРЫТЫНДЫ
52
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
53

КІРІСПЕ

Жаңартылатын энергия көздерін тиімді пайдалану Қазақстан Республикасының 21 ғасырда тұрақты дамуы үшін қажетті шарттардың бірі болып табылады. Қазақстан Республикасы 2007-2024 жылдарға арналған тұрақты даму жағдайында, Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 14 қарашадағы № 216 жарлығы мақұлданды, Қазақстан Республикасында жер, су, орман, балық, өсімдік шаруашылығы және мал шаруашылығы ресурстарын пайдаланудың инновациялық технологияларын пайдалану жолымен ЖЭК және баламалы энергия көздерін тиімді және орынды пайдалану жөнінде шаралар қабылдау қажет. Көптеген ғалымдар мен ғылыми жұмыстардың авторлары өздерінің еңбектерінде жаңартылмалы энергия көздерін пайдаланудың негізгі әдістерін жасап, ондағы проблемаларды шешудің жолын қарастыруда.Қазақстан елдің энергия жүйесіндегі жаңартылатын энергия көздерінің үлесін ұлғайту бойынша өз алдына үлкен мақсаттарды қойып отыр. Қазір бұл көрсеткіш 1,3%- ды құрайды, 2020 жылдың соңына қарай оны 3%-ға дейін, ал 2030 жылға қарай - 10% - ға дейін жеткізуді жоспарлап отыр.
Жаңартылатын энергия көздерін дамыту жолында Қазақстан біртіндеп 2020 жылға және одан әрі 2030 жылға қарай елдің энергия теңгеріміне ЖЭК неғұрлым белсенді енгізілетін болады. Бұл үшін заң жобалары мен энергия тиімділігін техникалық бағалаудың нақты көрсеткіштері негіз болып табылады. Электр, жылу энергиясын алу үшін әр түрлі энергия түрлерін пайдалану арасында дұрыс тепе-теңдікті табу-біздің мемлекетіміздің маңызды міндеті. Форсайд-2050,жаңа әлем, жаңа энергия және ондағы Қазақстанның міндеті, Қазақстандық және шетелдік сарапшылар мен футуролог инвесторларды тарта отырып, нақты болжам жасау, яғни 2030-шы жылдары энергияның қандай түрі болатынын түсіндіру, қандай автомобильдер ел бойынша жүретін болады, экологиялық көлік фермерлік шаруашылық үшін маңызды. Зерттеу республиканың энергетикалық саясатын қайта құру мәселелеріне жауап береді және елдің ұзақ мерзімді энергетикалық саясатының негізі болады.
Қазақстанда баламалы энергетика бойынша саясат әзірленді және әрекет етеді, ЖЭК үшін белгіленген тарифтер бар, бірақ оны іске асыру үшін уақыт қажет. Қазақстанда орталық бөлігінде күн көп және елдің оңтүстігінде гидроэнергетиктер жеткілікті. Қазақстанда күн панельдерін шығаратын зауыт бар екенін атап өткім келеді, бірақ бұл тек бастапқы нүкте ғана, сондықтан да технологиямен қатар дамуы тиіс. Әрине, Еуропа ЖЭК дамыту мәселелерінде көш бастап тұр, өйткені дамытуды ынталандыру жүйесі жұмыс істейді және кешенді бағдарламалар құрылды, бірақ Энергетика министрі мұндай тәжірибе бірден қалыптаспағанын атап өтті. ЖЭК тарифтерін белгілеу қисығы мысал болды. Қазақстанда 2030 жылға қарай ЖЭК 100-ден астам объектісін енгізу жоспарлануда, бұл жалпы тұтынылатын көлемнің 3,5% - ын қамтамасыз етуге тиіс. Көптеген халықаралық сарапшылар Қазақстанның 2050 жылға қарай 50% үлеске қол жеткізу мақсатында Республика үшін инвесторлар тарту мәселесі өте өзекті. Бірақ инвесторларға өзінің салған қаражатын қалай қайтаратынын және инвестициялық құрам мен саясаттың маңызды екенін түсіндіру керек, елдегі даму айқын болуы тиіс. Қазіргі уақытта инвесторлар біздің деңгейімізді "жақсы" деген бағаға бағалайды, бірақ оны одан да әрі дамытуға болады, мұны барлық инвесторларға бірдей көзқараспен жету қажет. Мұның бәрін түсіну және жағдайды дұрыс бағалауға әлемдік нарыққа талдау жасау көмектеседі. Сондықтан Қазақстан Республикасының фермерлік шаруашылықтарының проблемаларының бірі энергиямен жабдықтаудың болмауы немесе тұрақсыздығы болып табылады. Шаруашылықты табысты жүргізу үшін фермерлер мен шаруаларға қолайлы өндірістік және тұрғын үй-тұрмыстық жағдайлар жасау талап етіледі. Бұл тұрғыдан оларды автономды энергиямен қамтамасыз ету маңызды мәселе болып табылады.
Проблеманы шешудің бір жолы жаңартылатын энергия көздерін (ЖЭК) пайдалану болып табылады. ЖЭК базасындағы техникалық құралдар фермерлік шаруашылықтарда пайдаланылуы мүмкін: 1) аз энергия сыйымдылығының технологиялық процестерін электр энергиясымен қамтамасыз ету үшін; 2) Технологиялық және тұрмыстық қажеттіліктерді суық және ыстық сумен жабдықтау үшін; 3) жем дайындау үшін; 4) электр тұрмыстық аспаптарды жарықтандыру және қоректендіру үшін және т. б.
ЖЭК пайдалана отырып автономды фермалардың тіршілігін қамтамасыз етудің ресурс үнемдейтін технологиясы дербес энергиямен жабдықтау жүйесін қамтиды, ол жел электрлік қондырғы, фотоэлектрлі ұлғайтқыш (ФЭУ) , кіші ГЭС, гелиоқондырғылар, биогаз қондырғылары және дизельді электр станциялары негізінде іске асырылуы мүмкін. Мұндай шешімді іске асыру үшін фермер шаруашылығын электрмен жабдықтаудың біріктірілген жүйесінің ұтымды құрамын негіздеу қажет.

1 ФЕРМЕР ШАРУАШЫЛЫҒЫН ЖОБАЛАУҒА ҚАЖЕТТІ ДЕРЕКТЕРГЕ ТАЛДАМА

1.1 ҚР нормативтік құжаттары және жасыл экономиканы дамыту

Қазақстан 2016 жылғы 28 сәуірдегі Жасыл экономика туралы заңды қабылдады. Парламент Сенаты "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Қазақстан Республикасының жасыл экономикаға көшу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы"заң жобасын қабылдады. Заң жобасы жаңартылған энергия көздерін тиімді пайдалануға, ауыл шаруашылығын дамытуға, қалдықтарды өңдеуге және қоршаған ортаның ластануын азайтуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, жер кешенінің дамуын бақылау және жердің құнарлылығын бағалау үшін ауыл шаруашылығы аймақтарында өзгерістер енгізілді. Бұл енгізу егіс ассортиментін кеңейтуге және суару кезінде суды үнемдеуге мүмкіндік береді [1].
Дүниежүзілік Банктің Doing Business-2017 рейтингіне қатысушылар арасында Қазақстан Республикасы әлемнің 190 елінен 35-орында. Қазақстан ең көп реформалар жүргізген мемлекеттердің қатарына кіреді. "Электрмен жабдықтау жүйесіне қосылу" статистикасына сәйкес, Қазақстан 102-ден (алдыңғы рейтинг мәліметтері бойынша) 75-орынға өтіп, сәйкесінше 105,163 және 130-орында тұрған Әзірбайжан, Қырғызстан және Украинаны басып озып шықты. Ресей мен Беларусь 30 және 24 орында. Сондай-ақ, реформалар тізбегіне 2015 жылғы 2 маусымнан бастап 2016 жылғы 1 маусымға дейін жүзеге асырылған іс-шаралар кіреді. Осы кезеңде Қазақстан заңнамасында белгілі бір толықтырулар мен өзгерістер болды. Енді электрмен жабдықтау желілеріне қосылу үшін техникалық шаралар қысқа мерзімде жүзеге асатын болады. Энергия жеткізушілердің және олардың тұтынушыларының бірлескен жобалық шешімдері тезірек іске асатын болады.Монтаждық-құрылыс жұмыстарына рұқсатты талап етпейді. Мемлекеттік энергетикалық қадағалау және бақылау органдарынан оларды электр желілеріне қосу үшін арнайы рұқсат талап етпейді. Жеткізуші ұйыммен электрмен жабдықтау жөніндегі шарт бір аптадан үш жұмыс күніне дейін қысқартылды. Энергиямен қамтамасыз етуде бекітілген сенімділік стандарттарын бұзған болса, энергиямен қамтамасыз ету ұйымдарының басшысына әкімшілік айыппұл салынады.
Қазақстанның Жасыл энергетикасы саласында инновацияларды құру соңғы онжылдықта айтарлықтай алға жылжыды. Нормативтік құжаттардың ауқымды саны қабылданды:
oo Қазақстан Республикасының "жаңартылатын энергия көздерін пайдалануды қолдау туралы" және "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне жаңартылатын энергия көздерін пайдалануды қолдау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" заңдары;
oo Жоғарыда аталған заңдарды іске асыру шеңберінде заңнамалық деңгейде толықтырулар мен өзгерістерге ұшырайтын нормативтік құқықтық актілер;
oo Қазақстан Республикасы Президентінің төмен көміртекті экономиканы дамытудың экологиялық жолына кіруі жөніндегі стратегиялық жоспары "Қазақстан - 2050 "Стратегиясы: қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" және " Нұрлы жол - болашаққа бастар жол" тезистерінде көрсетілген;
oo Қазақстанда баламалы және жаңартылатын энергетиканы дамыту жөніндегі 2013-2020 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары қабылданды.
"Жасыл экономиканың" өсуі ел экономикасының алдында белгілі бір міндеттер қоюды және оларды табысты орындауды талап етеді. Елге осы салада жоғары білікті, әлемдік мамандар арасында бәсекеге қабілетті мамандар қажет. Қазіргі кезде төмен көміртекті экономиканы дамыту жолында мамандар техникалық мамандандырылған білім мен іскерліктің жоғары деңгейіне ғана емес, сондай-ақ коммуникативтік дағдыларға ие болуы, командада жұмыс істей білуі, болған жобалар үшін өз алдына жауапкершілікті сезінуі тиіс. Талаптардың өзгеруіне байланысты қазір энергетика саласындағы құзыретті кадрлардың кейбір жетіспеушілігін байқауға болады. Алайда, егер дәстүрлі энергетикада мамандар санының төмендеуі байқалса - "жасыл энергетика" арнайы сарапшылар өсімінің перспективасымен мақтана алады.
Қазақстан Республикасының білім беру саласы мемлекеттік деңгейде жас әлеуетті қызметкерлерге айтарлықтай қолдау көрсетеді. Білім берудің техникалық бағытында оқу гранттары басым. Шетелдегі жетекші университеттер "Болашақ" мемлекеттік бағдарламасына қатысатын студенттерді оқуға қабылдайды. "KAZENERGY" қауымдастығы - мұнай-газ және энергетикалық компаниялар бірлестігі-көптеген оқу орындарының студенттері үшін ғана емес, сонымен қатар жас мамандардың техникалық білім алуына қатысатын оқытушылар үшін де гранттар ұсынады. Студенттер үшін қауымдастық шәкіртақы бөледі [2].
Қазіргі уақытта компанияларда жұмысқа шетелдік сарапшыларды тарту үрдісі жеткілікті танымалдыққа ие болғандықтан, жергілікті халықты тиімді жұмысқа орналастыру және жұмыспен қамту проблемасы туындайды, оны шешу мақсатында білім берудің тұрақты жүйесін құру және студенттерді одан әрі жұмысқа орналастыру үшін қолдау көрсету қажет болады. Ол үшін арнайы ұлттық біліктілік шеңбері әзірленді, оның ішінде салалық шеңберлер жазылған, кейіннен жұмыс берушілер қауымдастығынан сертификаттаумен студенттерді бірыңғай оқытуды дамыту бойынша жоспар жасалды.

1.2 Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы

Қазақстандағы ауыл шаруашылығы өніммен қамтамасыз етуге, сондай-ақ ауыл шаруашылығы өнімдерінің едәуір көлемін шетелге экспорттауға мүмкіндік беретін экономиканың аса маңызды салаларының бірі болып табылады. Адамдардың жеке кәсiпкерлiктi жүзеге асыруы ауыл шаруашылығына арналған жерлердi ауыл шаруашылығы өнiмiн өндiрумен, сондай-ақ осы өнiмдi ұқсатумен және өткiзумен тығыз байланысты еңбек бiрлестiгi шаруа немесе фермер қожалығы деп танылады. Ел аумағының 80%-ы ауыл шаруашылығы жерлері ретінде сипатталады, бұл 200 млн га құрайды. Алайда ресми статистикаға сәйкес, бұл аумақтың тек 40% - ы немесе 96 млн га ғана ауыл шаруашылығы айналымында пайдаланылады. Бүгінгі күні ауылдық жерлерде халықтың 43,2% - ы тұрады, және ауыл шаруашылығы өндірісінің даму дәрежесіне олардың өмір сүру деңгейі ғана емес, сонымен қатар қоғамның әл-ауқатын да жатқызамыз. 2017 ж. талдау бойынша ҚР-да 9 740 ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші кәсіпорын және 177 884 фермерлік шаруашылық жұмыс істеген болатын. Ал 2018 жылы Қазақстанда 2 178 жаңа ауыл шаруашылығы ұйымдары қатарымызға қосылды. Оның ішінде орман және балық шаруашылықтарын ескермегенде: аралас ауыл шаруашылығы-447, мал шаруашылығы -343, маусымдық дақылдарды өсіру-282, қызметтің қосалқы түрлері-158, көпжылдық дақылдарды өсіру бойынша - 48 ұйымды қамтыды. 2018 жылы Қазақстан экономикасының нақты өсу қарқыны 4,1% - ды құрады. Соның ішінде ауыл шаруашылығы (+3,5%) және азық-түлік өндірісі (+1,6%) иеленді. 2018 жылы ауыл шаруашылығы өнімінің жалпы шығарылымы 4,5 трлн теңгеге жетті, бұл ЖІӨ-нің 7,2% - ын құрайды. Соңғы бес жылда ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру көлемі жылына 3,3% - ға артып отыр. 2019 жылдың он айының қорытындысы бойынша ауыл шаруашылығы өнімдерінің жалпы шығарылымы 4,5 трлн теңгеге жетіп, ЖІӨ өсімі 4,5% құрады. Бұл ретте 2018 жылдың он айының қорытындысы бойынша шығарылған өнім көлемі 3,8 трлн теңгені құрады. ҚР Үкіметі 2022 жылға қарай бизнес-процестер мен мемлекеттік қызметтерді толық автоматтандыруға қол жеткізуге, ал Қазақстан Республикасы бойынша нақты ауыл шаруашылығы элементтерін енгізу деңгейі бойынша: 20 "цифрлық" ферма және озық деңгейдегі 4000 ферма құру міндетін қойды. Қазақстанның ауыл шаруашылығының ЖІӨ-нің көрсеткіш деңгейі 1.1 - суретте келтірілген [3].

1.1-сурет. Қазақстанның ауыл шаруашылығының ЖІӨ

National Business деректері бойынша 2015 жылғы табыс бойынша 500 ірі компанияның рейтингіне 1.1-кестеде көрсетілген ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруге маманданған 9 компания кірген болатын.

1.1-кесте. ҚР Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші кәсіпорындардың рейтингі
Рейтинг-тегі орны
500

Компания

Сектор
Сатудан түскен табыс,
млн. тенге
38
ТОО Холдинг Алиби
Дәнді дақылдарды өндіру және сату
90 373
116
АО Холдинг Казэкспортастык
Дәнді және майлы дақылдар өндірісі
27 864
273
ТОО Медет-Холдинг
Астықты өндіру және қайта өңдеу
11 630
279
АО Алель-Агро
Тауарлық және асыл тұқымды жұмыртқа, құс еті
11 275
314
АО Усть-Каменогорская птицефабрика
Жұмыртқа және құс етін өндіру
9 784
321
ТОО Агрофирма TNK
Астық өндірісі
9 420
414
АО Солодовенный завод Суффле Казахстан
Уыт өндіру
6 795
462
ТОО Алатау-құс
Құс фабрикасы
5 670
468
ТОО Аби-Жер
Өсімдік шаруашылығы
5 610

Ауыл шаруашылығы өнімдерін шығаруды мемлекеттік және жеке кәсіпорындар, шаруа және фермер қожалықтары, сондай-ақ жеке кәсіпкерлер жүзеге асырады.
Ауыл шаруашылығы өндірісінде дәнді, бұршақты дақылдар және майлы дақылдардың тұқымдары (23%), көкөністер, бақша дақылдары, тамыржемістілер (21%), азықтық дақылдар (7,2%), сүт өнімдері (18%), ет малы және буйволдар (11%), Қой мен ешкі (4,5%), үй құсы (4,3%) және жылқы (3,6%) құрайды.
oo Солтүстік өңірлер (Ақмола, Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстары) астыққа маманданған, ол ауыл шаруашылығының 29% - ын қамтиды . Майлы дақылдар негізінен Павлодар облысында,Шығыс Қазақстан және Алматы облыстарында өндіріледі.
oo Еліміздің оңтүстік аудандары Алматы, Түркістан және Жамбыл облыстары ауыл шаруашылығы өнімінің 36% - ын өндірді, суармалы және суарылмайтын егіншілікті, соның ішінде Алматы мен Шымкент қалалары жеміс-көкөніс өндірісінің едәуір көлемін біріктіреді.Сырдария өзенінің суын пайдаланатын суару жүйелері Түркістан облысында мақта өсіру үшін және Қызылорда облысында күріш өсіру үшін қолданылады.
oo Мал шаруашылығы тұрғысынан жетекші салалар Алматы, Түркістан және Шығыс Қазақстан облыстары болып табылады. Ірі мал шаруашылығы фермалары Батыс Қазақстан, Қостанай және Ақмола облыстарында басым.
Мал шаруашылығы өндіріс өсімінің оң динамикасын көрсетіп отыр. 1.2-кестеде әр түрлі шаруашылықтарда ірі қара мал басы бойынша бөлу келтірілген, олар бойынша фермерлік шаруашылықтар арасында ІҚМ басы 50-ден 100-ге дейін басым шаруашылықтар бар деген қорытынды жасауға болады.

1.2-кесте. Ауыл шаруашылығы құрылымдарында мал шаруашылығы өнімдерін өндіруге арналған шығындардың құрылымы

Барлық шығын
Соның ішінде

Материалдық шығын
Еңбекақы қоры
Негізгі құралдар-ды ұстауға арналған шығын
Басқа шығын-дар
Қазақстан Республикасы
100
66,1
19,6
4,1
10,2
Ақмола
100
63,4
15,9
5,8
14,9
Ақтөбе
100
61,5
25,0
4,5
9,0
Алматы
100
65,0
19,5
4,0
11,5
Атырау
100
49,7
36,5
4,4
9,4
Батыс Қазақстан
100
70,1
20,6
3,1
6,2
Жамбыл
100
56,1
27,9
4,4
11,6
Қарағанды
100
71,1
16,8
4,2
7,9
Қостанай
100
64,4
20,0
3,7
11,9
Қызылорда
100
52,3
38,8
1,7
7,2
Маңғыстау
100
53,1
38,6
4,4
3,9
Оңтүстік Қазақстан
100
81,8
12,7
1,9
3,6
Павлодар
100
67,3
18,0
3,3
11,4
Солтүстік Қазақстан
100
72,2
13,3
6,4
8,1
ШығысҚазақстан
100
66,1
20,2
3,6
10,1
Астана қаласы
100
60,7
30,4
8,3
0,6
Алматы қаласы
100
59,1
35,2
2,7
3,0

1.3-кестеде Республикамыздың ауыл шаруашылығының 2015-2018 жылдарағы экономикалық көрсеткіштерінің салыстырмалы түрдегі мәндері келтірілген.

1.3-кесте. Қазақстан Республикасының экономикалық көрсеткіштері
Экономикалық контекст

2015
2018
Халық саны
17 035 550
18 037 646
Жер бетінің ауданы (шаршы км)
2 724 902
2 724 902
Халықтың тығыздығы (тұрғындаршаршы км)
6,3
6,7
ЖІӨ (қазіргі бағамен АҚШ доллары)
237
159
ЖІӨ, САҚ (ағымдағы бағаларда млрд халықаралық доллар)
405
476
Жан басына шаққандағы ЖІӨ (қазіргі бағамен АҚШ доллары)
13 891
8 837
Жан басына шаққандағы ЖІӨ, САҚ (ағымдағы бағаларда млрд халықаралық доллар)
23 773
26 410
Тауарлар мен қызметтер экспортының көлемі (ЖІӨ-ге%)
39
34
Тауарлар мен қызметтердің импорт көлемі (ЖІӨ-ге%)
27
26
АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ ЭКОНОМИКАСЫ

Ауыл шаруашылығы үшін қосылған қаражат (қазіргі бағамен млрд. АҚШ доллары)
10.7
7.1
Ауыл шаруашылығы, қосылған қаражат (ЖІӨ-ге%)
4,5
4.4

Алматы облысының аграрлық секторы-кең ауқымды, ауыл шаруашылығы дақылдарының 30-ға жуық түрі өңделеді, ауыл шаруашылығы малдарының 45 түрі өсіріледі және қайта өңделген азық-түлік тауарларының 35-тен астам түрі шығарылады. Алматы облысының ауыл шаруашылығы халықты жұмыспен қамту бойынша ең ірі сектор (жалпы жұмыспен қамтудың 27,1%), 54 мыңнан астам ауыл шаруашылығы құрылымдары және 345 мыңнан астам халықтың жеке қосалқы шаруашылықтары жұмыс істейді.
Ауыл шаруашылығы өнімдерін жалпы шығару бойынша облыс республикадағы ең жоғары көрсеткішті - 425,3 млрд.теңгені құрайды, бұл өткен жылғы деңгейден 1,2 есе жоғары. Өңір елімізде дәнді жүгері (үлес салмағы - 62%), қант қызылшасы (38%) және соя (96%), көкөніс (27%), жемістер мен жидектер (37%), ет (19%), сүт (13%) жүн (22%) және жұмыртқа (23%) өндірісі бойынша көш бастап тұр.
Жалпы өндіріс құрылымында өсімдік шаруашылығы - 50,4%, мал шаруашылығы - 49,2% және қызметтер-0,4% құрайды. Өңірлік бөліністе Ауыл шаруашылығы өндірісінде ең үлкен үлес салмағы Еңбекшіқазақ (13,2%), Іле (10,1%), Қарасай (7,4%) және Талғар (7,3%), ең аз - Ақсу (3,6%), Балқаш (3,4%), Көксу (3,8%) және Қаратал (3,8%) аудандарында бар.
Саладағы еңбек өнімділігі 2018 жылы 36,8% - ға өсті.
АӨК-ні мемлекеттік қолдау "АгроБизнес - 2020" бағдарламасы аясында жүзеге асырылады, үш жылда 54,2 млрд.теңге бюджет қаражаты бағытталды, оның ішінде саланы субсидиялауға-45,1 млрд. теңге.
Алматы қаласының маңында азық-түлік белдеуі шеңберінде 46,3 млрд.теңгеге 62 инвестициялық жоба іске асырылды, нәтижесінде елдің ауыл шаруашылығына салынған инвестициялардың жалпы көлеміндегі облыстың үлес салмағы 8,1% - ды құрады, бұл республиканың оңтүстік өңірлерінің арасындағы ең жоғары көрсеткіш [4].
Облыстың мамандану негізін дәнді дақылдар, оның ішінде жүгері, бидай, арпа, сондай - ақ күріш, техникалық дақылдар, картоп, көкөніс, бақша және жемдік дақылдар өндіру құрайды.

1.3 ЖЭК көмегімен фермер шаруашылығын энергиямен қамтамасыз етудің біріктірілген жүйесінің сипаттамасы

Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан нарықтық реформа бағдарламасында фермер шаруашылғының қалыптасып дамуына үлкен көңіл бөлінген. Сөз жоқ, бұл факторлар ауыл шаруашылығы құрылымдарының түбегейлі өзгеруіне негіз болды. Бүгінгі таңда əлемдік тəжірибеде фермер шаруа қожалықтары аграрлық салада ең тиімді, əрі кең тараған шаруашылық жүргізуші нысан ретінде танылып отыр. Олар кəсіпкерлік үлгідегі экономикалық жəне құқықтық дербестік негізінде ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші шаруашылық ретінде де қарастырылады.
Ауыл шаруалығы құрылымдарын автономды энергиямен жабдықтаудың перспективалық бағыты жаңартылған энергия көздерін пайдаланатын жүйені қолдану болып келеді. Базалық және қосымша жабдықтардың құрылымы мен түрлері фермер шаруашылығы объектісінің орналасқан жерінің метеорологиялық және табиғи жағдайларына байланысты ұсынылады. Мысалы, егер осы жерде жоғары жел потенциалы басым болса, онда жел қондырғысы базалық (негізгі), ал күн панельдері - қосымша болады.
Қазақстанның дала және жартылай шөлейт аймақтарының нақты жағдайларында жел қондырғыларының жұмысының теориялық және тәжірибелік-эксперименталдық зерттеулері барысында мамандардың келісілген қызметі қысқа мерзімде жел қондырғыларының конструкциясын қажетті жетілдіруді қамтамасыз ете алатын бағыттар анықталған. Бірінші кезекте бұл жабдықтың сипаттамасын жақсарту бойынша жұмыс:
oo жел ілгіш параметрлерімен келісілген сипаттамалары бар тихоходты генераторларды қолдану есебінен қондырғының жалпы ПӘК-ін арттыру;
oo жел шанағының аэродинамикалық сипаттамаларын жақсарту;
oo анағұрлым жетілдірілген контроллерлерді, инверторларды және аккумуляторлық батареяларды қолдану;
oo келісілген жүктеме кестесін әзірлеу және бекітілген кестені қатаң сақтау.
Сондай-ақ, әлеуметтік тәртіп факторлары туралы ұмытпау керек. Мысалы, энергия үнемдеуші технологияларды халыққа насихаттау, тұтынушыларға энергияны үнемді пайдалануға шақыру, тиімді жабдықтарды қолдану электр энергисы қондырғыларын өндіруге қойылатын талаптарды төмендетеді. Алайда, бүгінгі таңда ең өзекті мәселе дәстүрлі емес энергетика саласындағы барлық мамандардың күш-жігерін біріктіру болып табылады.
Автономды электрмен жабдықтау жүйесі үшін негізгі жабдықты қарастырайық. Оған мына құрылғыларды жатқызамыз:
oo жел генераторы,
oo күн панельдері,
oo контроллер-АКБ зарядына арналған құрылғы.
oo инвертор-тұрақты токты айнымалы токқа түрлендіруге арналған аспап,
oo аккумуляторлық батареялар (АКБ) - ЖЭК энергиясын жинайтын құрылғылар.
Электрмен жабдықтаудың автономды жүйесінің жұмыс істеу принципі 1.2-суретте келтірілген. Жел қондырғылары мен күн панельдері АКБ зарядтайды,сонымен қатар зарядтау деңгейі мен аккумуляторды зарядтауға арналған параметрлердің басымдылығын контроллер реттейді, одан әрі энергия АКБ-ға жинақталып инверторға беріледі, энергия инвертордан коммутаторға немесе тарату қалқанына беріледі және содан кейін жүктеме тұтынушыға беріледі, біздің жағдайда жүктеме түрінде: тоңазытқыш, су алуға арналған сорғы, тұрмыстық розеткалар, сүтті салқындататын резервуарға арналған салқындатқыш қондырғылар көрсетіледі. Жаңартылатын энергия көздерінен энергия жеткіліксіз болған жағдайда, инвертор дизель генераторы сияқты дәстүрлі энергия көздеріне автоматты түрде ауысу функциясын атқарады [5].

1.2-сурет. ЖЭК базасында автономды электрмен жабдықтау жүйесінің сұлбасы

oo ФЕРМЕР ШАРУАШЫЛЫҒЫН ЭЛЕКТРМЕН ЖАБДЫҚТАУДЫҢ БІРІКТІРІЛГЕН ЖҮЙЕСІ ҮШІН ҚАЖЕТТІ ҚОНДЫРҒЫЛАР

2.1 Жел электр қондырғылары

Қуаты аз жел электр қондырғылары (100 кВт дейін) тұтынушыларды автономды электрмен жабдықтау кезінде қолданылады. Жүйенің жұмыс схемасы 2.1-суретте келтірілген.

2.1-сурет. Жел генераторы арқылы электрмен жабдықтау

Шын мәнінде, жел электр станциясынан энергия тұтынушыға тікелей келіп түспейді. Жүйеде электр тогын түрлендіруге арналған арнайы аспаптар міндетті түрде қосылуы тиіс.
Генератордан кейін тізбекте контроллер орналастырылады. Ол айнымалы токты тұрақты етіп айналдырады. Бұл жағдайда электр энергиясы батареяларда шоғырланады және сақталады, ал одан кейін тұрақты токты айнымалы токқа ауыстыратын инвертор арқылы энергия жеке электр желісіне беріледі.
Мұндай схема кернеудің тұрақсыздығын түзеуге, сондай-ақ энергияны көп толық тұтынбаған жағдайда энергияны жинақтауға мүмкіндік береді. Бұл өз кезегінде тұрмыстық электр құрылғыларының жиытық қуатына қарағанда төмен қуаттағы жел генераторларын пайдалануға мүмкіндік береді.Автономды жел станциясымен бірге күн модульдерін және отын генераторларын орнатуға болады. Бұл жағдайда электрмен жабдықту жүйесінің тиімділігі арта түседі.
Жел қондырғылары жел ағынының кинетикалық энергиясы көмегімен генератор роторларының айналу процесі кезінде электр энергиясына айналдырады.
Жел қондырғыларының негізгі бөліктері 2.2- суретте келтірілген. Оларға:
oo Қалақшалар,
oo Ротор,
oo Трансмиссия ( двигательдің механикалық энергиясын машинаға беруге арналған механизмдер жиыны ) ,
oo Генератор ,
oo Бақылау жүйелері .

2.2-сурет. Жел генераторының толық құрылымы

2.2 Күн панельдері

Көп жағдайда кәсіпорындарда электр қуатының жүктеме кестесі біркелкі емес, тұтыну шыңы күндізгі уақытқа келеді, бұл күн электр станциялары үшін барынша тиімді болып табылады. Сонымен қатар, күн электр станциясын пайдалану қарастырылып отыған объектіде қуатты тез және жай ғана арттыруға немесе маңызды тораптарды сенімді резервте ұстауға мүмкіндік береді. Егер объект орталықтандырылған желіден едәуір алыс болса, онда автономды күн электр станцияларын баламалы генерация көздерімен біріктіріп те пайдалануға болады.Күн электр станциясының өлшемі оның тағайындалуына және тұтынушының мұқтаждығына байланысты.
Соңғы 10 жылда төбелерінде күн панельдері бар үйлер әдеттегі құбылыс болып келеді.Бұл технология он жыл бойы қол жетімді болды. Бірақ кең тұтынылатын тауар ретінде белсенді күн жүйелерін енгізу үлкен қиындықтар тудырды. Белсенді күн сәулесін электр энергиясына айналдыру үшін фотоэлектрлік камералардың панельдерін пайдаланады және бұл дәстүрлі түрде қымбат технология болып табылады.
Күн сәулесімен жұмыс істейтін көп пәтерлі үйлердің артықшылықтары:
oo күн энергиясы шексіз;
oo экологиялық таза энергияны қамтамасыз етеді;
oo зиянды газдар шығармайды;
oo күн панельдерін орнатар кезде кезде ескеру қажет бірнеше факторлар бар;
oo көлемді қаражатты талап етеді;
oo күннің сәулесі көп түсетін жерлеге онатылуы қажет;
oo жауын- шашын көп аймақтарда, қарлы аудандарда тиімсіз болып келеді;
oo күн панельдері тек тұрақты тоқты өндіретіндіктен, айнымалы тоқты алу үшін арнайы қосымша құрылғыларды талап етеді.
Күн панельдерін немес жел генераторларын орнатуға кететін бастапқы жоғары шығындар осы күнге дейін фермерлерді қорқытқан болатын. Бірақ бүгінде әлемдегі жағдай өзгеріп, соңғы үш-төрт жылда күн панельдерінің құны іс жүзінде екі есеге азайды, сонымен қатар технология дамып тиімдірек бағаға табуға мүмкіндіктер көбейгені фермер қожалықтарын қуантуда. Фермер шаруашылығында күн панельдерін немесе жел генераторларын орнату әлеуметтік салықтарға қаржы жұмсауға шектеу қойып, шаруашылықты толығымен энергиямен қамтуға мүмкіндік береді.
Бүгінгі таңда күн энергиясы мен жел энергиясы жаңартылатын энергияның ең қолжетімді көзі. Бүгінде негізінен 10 киловатт және одан да көп желілер орнатылуда. Мысалы, күн батареяларынан 10 киловатқа есептелген желі орнату шамамен 35 мың долларды құрайды. Мұндай жүйе фермердің үйін энергиямен қамтамасыз ету үшін толықтай жеткілікті.
Ауыл шаруашылығында күн панелдерін барлық үй-жайларды, жылыжайларды, сарайларды, жертөлелерді жарықтандыру үшін, әртүрлі су сорғыш, суару сорғылары, желдеткіштер, қазандықтарға, күзет жүйелерін қоректенуде, т.б. жағдайлада пайдалануға мүмкіндік береді. Осылайша, ауыл шаруашылығында күн панельдерін қолдануды кез келген бағытта жүзеге асыруға болады [6].
Күн панелдерін жасау үшін ең көп тараған материал - кремний, әрбір жеке күн батареясы салыстырмалы түрде аз кернеуде энергия шығаруға қабілетті болады, сoндықтан жеке мoдульдер панельдер түрінде жиналады.
Электрмен жабдықтау түріне байланысты әр түрлі күн батареялары пайдаланылады. Мысалы, ұялы телефoнды зарядтау үшін, жарықтандыру үшін, ғимараттың электр желісін және жасыл тарифті пайдалануға арналған және т.б. жүйелерде қолданысқа ие.

2.3 Инвертор

Инвертор - кернеу шамасының өзгеруімен тұрақты токты айнымалы токқа түрлендіруге арналған құрылғы. Әдетте бұл синусоидалы немесе дискретті сигнал түріндегі периодты кернеудің генераторы болып табылады. Кернеу инверторлары жеке құрылғы түрінде де қолданылуы мүмкін немесе айнымалы ток көзімен аппаратураны үздіксіз электр энергиясымен қоректендіру жүйелерінің құрамына кіруі мүмкін.
Негізінен автономды инверторлар (ток инверторлары мен кернеу инверторлары) және тәуелді инверторларға бөлінеді. Ток және кернеу инверторларының қарапайым сұлбасы 2.3-суретте көрсетілген.
oo кернеу инверторы -- кернеу көзінің басым қасиеттері бар тұрақты ток көзіне қосылған инвертор;
oo ток инверторы - ток көзінің басым қасиеттері бар тікелей ток көзіне жалғанған инвертор.

а -- ток инверторы; б -- кернеу инверторы

2.3-сурет. Инвертордың жеңілдетілген сұлбасы

2.4-суретте қарапайым бір фазалы инвертордың сұлбасы мен импульсті басқару диаграммасы көрсетілген.

а) б)

2.4-сурет. а - бір фазалы инвертор; б - импульсті басқару диаграммасы

Инверторларға қойылатын талаптар: жоғары ПӘК, сенімділік, мүмкіндігінше кіші габариттік өлшемдері мен салмағы кіреді. Сондай-ақ инвертор кіріс кернеуіндегі жоғары гармоникалық сигналға рұқсат етілген деңгейге дейін шыдап, тұтынушылар үшін қолайсыз үлкен деңгейлі импульстік кедергілер тудырмауы қажет.
Егер инвертор басқа қуат көзі жоқ жүктемеге жұмыс істесе, ол автономды деп аталады. Автономды инверторларда ауыстырып қосқыш элементтер ретінде транзисторлар, және қарапайым екі операционды тиристорлар қолданылды [7].

2.5-суретте автономды ток инверторының сұлбасы мен импульсті басқару диаграммасы көрсетілген.

2.5-сурет. а- автономды ток инверторы; б- импульсті басқару диаграммасы

2.4 Контроллер

Контроллер-бұл жел генераторы немесе күн панелі шығаратын электр қуатын бағыттайтын және батареялардың зарядын басқаратын құрылғы.
Контроллер әдетте бірнеше функцияларды орындайды: шығу кернеуін реттеу, жартылай өткізгіш қосқыштардың жұмысын синхрондау, тізбекті шамадан тыс жүктеуден қорғау.
Жүйеде бірнеше контроллер болуы мүмкін, бірақ үлкен жүйелерде олар бірнеше ғана емес көп деңгейлі де болып келеді.
Күн контроллері- аккумулятордың зарядын бақылауға және реттеуге жауапты электронды құрылғы. Күн батареялары үшін басқарудың үш түрі бар, олардың функционалдылығымен және кейбір ерекшеліктерімен сипатталады.
ONOFF контроллері - ең қарапайым. Қазіргі заманғы жүйелерде сирек қолданылады, көптеген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.