Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ ҚҰРЫЛУЫ МЕН ОНЫҢ ТҮСІНІГІ 9
1.1 Сыртқы істер министрлігінің құрылу тарихы 9
1.2 Сыртқы істер министрлігінің түсінігі, міндеттері мен функциялары 19
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ МЕН ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІ 25
1.2 Сыртқы істер министрлігінің қызметін ұйымдастыру 25
2.2 Қазақстан Республикасындағы дипломатиялық қызметі 28
2.3 Қазақстан Республикасының консулдық қызметі мен құқықтық реттелуі 36
3 СЫРТҚЫ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 44
3.1 Мемлекеттік шекара мәселелері және оны шешу жолдары 44
3.2 Жаңа қауіп.қатерлердің алдын.алу саясаты 52
ҚОРЫТЫНДЫ 60
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 65
ҚОСЫМШАЛАР 68
КІРІСПЕ 4
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ ҚҰРЫЛУЫ МЕН ОНЫҢ ТҮСІНІГІ 9
1.1 Сыртқы істер министрлігінің құрылу тарихы 9
1.2 Сыртқы істер министрлігінің түсінігі, міндеттері мен функциялары 19
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТІ МЕН ҚҰҚЫҚТЫҚ РЕТТЕЛУІ 25
1.2 Сыртқы істер министрлігінің қызметін ұйымдастыру 25
2.2 Қазақстан Республикасындағы дипломатиялық қызметі 28
2.3 Қазақстан Республикасының консулдық қызметі мен құқықтық реттелуі 36
3 СЫРТҚЫ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ СЫРТҚЫ САЯСАТЫНЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ 44
3.1 Мемлекеттік шекара мәселелері және оны шешу жолдары 44
3.2 Жаңа қауіп.қатерлердің алдын.алу саясаты 52
ҚОРЫТЫНДЫ 60
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 65
ҚОСЫМШАЛАР 68
Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:
Титульный лист
Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі
Задание на дипломную работу
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ ҚҰРЫЛУЫ МЕН оның
түсінігі 9
1.1 Сыртқы істер министрлігінің құрылу тарихы 9
1.2 Сыртқы істер министрлігінің түсінігі, міндеттері мен функциялары 19
2 Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігінің атқаратын қызметі
мен құқықтық реттелуі 25
1.2 Сыртқы істер министрлігінің қызметін ұйымдастыру 25
2.2 Қазақстан Республикасындағы дипломатиялық қызметі 28
2.3 Қазақстан Республикасының консулдық қызметі мен құқықтық реттелуі
36
3 Сыртқы істер министрлігінің сыртқы саясатының Өзекті мӘселелері 44
3.1 Мемлекеттік шекара мәселелері және оны шешу жолдары 44
3.2 Жаңа қауіп-қатерлердің алдын-алу саясаты 52
ҚОРЫТЫНДЫ 60
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР тізімі 65
Қосымшалар 68
КІРІСПЕ
Бұғанағы қатпаған жас мемлекеттiң әлемдiк саясатта өзiне тиесiлi орынға
иелiк ету үшiн ұстанған өткiр де тапқыр саясаты ерiксiз бойыңды елжіретіп,
жан тебiрентер сезiмге бөлейтіні анық.
Елiмiздiң сыртқы саясатын қалыптастыру Қазақстан тәуелсiздiгiнiң негiзi
болып табылғаны белгiлi. Осы тұста халықаралық дәрежеде Қазақстан деген
елдiң бұрын-соңды танылмағаны анықталды. Елiмiздiң егемендiгiн таныту
барысында сан қилы күрделi асулардан өткен тәуелсiздiгiмiздiң бейнесiн
Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Ғасырлар тоғысында атты кiтабынан да аңғаруға
болады: Бiзде сыртқы саясат қызмет дәстүрлерi бұрын-соңды болған жоқ.
Қазақстанның Сыртқы iстер министрлiгi нағыз дипломатиялық мiндеттер
орындаған жоқ. Өзiнiң алдында осындай күрделi проблемалар тұрған, бiрақ
шетелде бiрде-бiр дипломатиялық өкiлдiгi жоқ, сыртқы саясат дәстүрлерiн
айтпағанның өзiнде, сыртқы саяси мәселелер жөнiнде ең қарапайым
әзiрлемелерi жоқ, бiлiктi кадрлары жоқ елдi көз алдыларыңызға елестетiп
көрiңiзшi... Бiздiң сол кездегi жағдайымыз ешбiр сандырақ болмағанымен,
соншалықты қайғылы жағдай болды. Жеткiлiктi кемелденген әулетi, пайдалы
қазбаларының орасан зор қорлары бар, бiлiктi еңбек ресурстары, өз аумағында
ядролық қаруы бар мемлекет – Қазақстанның бiр де бiр халықаралық шарты
болған жоқ... Егер бiз шұғыл түрде өзiмiздiң сыртқы саясатымызды
қалыптастыруды бастап кетпеген болсақ, бiздiң мүдделерiмiзге орасан зор
нұқсан келерi де түсiнiктi, – дегенi бар.
Баршамызға белгілі кез-келген жеке мемлекет әлемдік қоғамнан бөлек өмір
сүруі мүмкін емес, оған қоса айтарымыз қазіргі өркениетті дамыған әлемде
жаһандану саясаты іске асырылуда. Осы себептерден әрбір мемлекет жалпы
дүниежүзілік қоғамдық еңбек бөлісуде өзіне лайықты орын алуы тиіс.
Халықаралық қатынастар өз тарихи даму барысында бірнеше қалыптасу
кезеңдерінен өткен, ол ішке саяси ұстаным бағыттарына тәуелді болды.
Мемлекет жүргізетін сыртқы саясат көптеген салалардағы қатынастарды
реттейді, олардың ішінде: экономикалық, қауыпсіздік, еңбек ресурстары,
капитал қозғалысы және т.б.
Қазақстан Республикасы ұлттық сыртқы саясатының дамуын, тәуелсіздік
жариялаған соң қалыптастыра бастады. Осы кезден бері барлық халықаралық
ұйымдармен, қаржы-несиелік даму институтарымен, діни басқармаларымен тығыз
қарым-қатынастар құрылды, яғни дипломатиялық қызметтердің алғашы
тәжірибелері қалыптаса бастады. Жаңа қалыптасқан қатынастарды реттеу,
сондай-ақ консулдық қызмет пен оның құқықтық реттелуі де - Сыртқы істер
министрлігі органының құзіретіне берілді.
Сыртқы істер министрлігінің консулдық қызметіне шетелге шығатын
азаматтарымыз бен сырттан келетін қонақтар міндетті түрде бір жолығады.
Өйткені сыртқа шығу мен ішке кіргендерге виза беріп, тіркеп отыратын, қала
берді азаматтарымыздың сырттағы құқығы мен мүддесін қорғайтын бірден-бір
қызмет осы. Консулдық қызмет Елбасы мен Үкіметтің Қазақстан Республикасының
2030 жылдарға арналған даму стратагиясының негізінде алға қойған мақсаттары
мен “Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызметі туралы” заңның
шеңберінде өз жұмыстарын жүргізеді. Осы негізгі құжаттардың ауқымында
Қазақстан Республикасы мен оның азаматтарының мүддесін қорғауда сапалы
деңгейге қол жеткізу және визалық саясатты тиімді жүргізу үшін Консулдық
жарғы сияқты нормативті-құқылық құжаттар жасалған. Соңғы жылдарда
күнделікті жұмысқа қажетті мұндай құжаттар саны арта түсуде.
Еліміздің консулдық қызметінің өкілдіктері көптеген шетелдерде ашылған.
Бұл қызмет халық мұқтажына үнемі құлақ асып отыруды өзіне мақсат етіп
қойған. Осы мақсатты іске асыратын шаралардың бірі ретінде кейбір қызмет
түрлерін жасағанда консулдық төлемнен босату туралы Үкімет қаулысының
жасалғанын айтуға болады. Бұл іс шетелде жүрген азаматтарымызға материалдық
тұрғыдан үлкен көмек болғанын өмір көрсетіп отыр. Сонымен бірге консулдық
төлемдерден босату елімізге экономикалық тұрғыдан дамыған әрі саяси жүйесі
тұрақты елдердің азаматтарын көптеп келтіруге жағдай туғызды.
Қазақстан азаматтарының шетелдерге түрлі жолмен өз еріктерімен немесе
еріксіз шығып, артынан қаңғып қалып, көмекке зар болатын кездері аз емес.
Осындайды ескеріп республикалық бюджеттің арнаулы бабында Қазақстан
азаматтарына көмек қаражаты қарастырылған. Консулдық қызмет департаменті
оны қалай қолданудың Ережесін жасап, оны Үкіметке бекіттіріп алған еді.
Соның негізінде талай азаматтарымыз материалдық көмек алып, елге аман-есен
жетуге мүмкіндік алды.
Осы күні Қазақстан Республикасының консулдық қызмет мекемелері
Ұлыбритания, Люксембург, Польша, ГФР (Гамбург пен Мюнхен), Чехия, Ресей
(Санкт-Петербург), Венесуэла, Түркия (Измир, Бурса), Сауд Арабиясы, Иран,
ОАР, Малайзия, Филиппин, Жапония, Қытай, Гонконг, БАЭ т.б. мемлекеттерде
ашылған. Олардың ұзын саны – 66. Соның ішінде 46-сы елшіліктер мен
дипломатиялық миссиялардың консулдық бөлімі, 7-уі Бас консулдық, 12
консулдық және 1-уі паспортты-визалық қызмет. Осы соңғысы Қытайдың Үрімші
қаласында. Бұлардан басқа 48 Құрметті консул бар. Ал Қазақстан аумағында
консулдық пункттер Астана, Алматы, Атырау, Орал, Өскемен қалаларының
әуежайларында да ашылған.
Консулдық қызметтің басты қызметтерінің бірі - Қазақстан азаматтарымен
қатар шетелдегі қазақ диаспорасының құқықтары мен мүдделерін қорғау болып
табылады. Диаспора өкілдері консулдық қызмет өкілдіктерінен үнемі
түсіністік пен жанашырлық тауып отырады.
Еліміздің басқа елдермен сауда-экономикалық байланыстары артқан сайын
шетелдерге шығатын азаматтар қатары да молая түсуде. Бұл консулдық
қызметтің де жандана түсуін қажет етіп отыр. 1999 жылдан бері консулдық
жұмыстарда Қазақстан Республикасының кейбір жетім балаларын шетелдіктердің
асырап алуына байланысты жаңа бағыт туды. Олар кәмелет жасына толғанша
Қазақстан азаматтығына жататындықтан консулдық қызмет асырауға берілген
балалардың құқығы мен мүддесін қорғауға белсене араласады. Осы іс қазір
өзекті проблемаға айналып, қоғам оған қатты көңіл бөліп отыр. Сондықтан да
осы мәселеге тереңірек тоқталып көрелік.
Қазақстан Республикасының “Неке және отбасы туралы” заңына сәйкес
шетелдік азаматтарға асырап алуға берілген балалардың тағдырын бақылау ісі
дипломатиялық өкілдіктер мен консулдық мекемелерге жүктелген. Еліміздің
визалық және көші-қон саясатын, Қазақстанға келетін шетелдік азаматтардың
ену, еліміздің аумағында болу мен шығу істерінің тәртіптерін жетілдіру де
консулдық қызметтің басты міндеттерінің бірі болып табылады. Сонымен бірге
визалық саясат еліміздің саяси және экономикалық мүдделері және ұлттық
қауіпсіздігін қамтамасыз ету жұмыстарын есепке алып жүргізіледі. Бүгінгі
таңда ол ТМД елдері, көші-қон тәуекелі жоғары елдер, дамыған елдер атты үш
негізгі бағытта іске асырылады. Президенттің жанындағы Шетел инвесторлары
кеңесінің ұсынысымен Қазақстанның негізгі экономикалық әріптес елдерінің
азаматтарына жеңілдетілген визалық режім жасау ісі тұрақты түрде жүргізіліп
тұрады. Соның ішінде Батыс Еуропаның, Солтүстік Американың, Шығыс және
Оңтүстік-Шығыс Азияның 33 дамыған мемлекеттерінің азаматтарына бір жолғы
дипломаттық, қызметтік, іскерлік, жеке адамдық және туристік визаларды беру
бір ай мерзімге біржақты түрде жеңілдетілді. Бұл азаматтар міндетті түрде
шақыру немесе визалық қолдауды көрсетуден босатылады. Болашақта әлемдік
саяси және экономикалық жағдайлар мен тенденцияларды талдау негізінде
азаматтарына жеңілдетілген визалық режім қолданылатын мемлекеттер тізімін
ұлғайту жөнінде консулдық қызмет департаменті тағы да ұсыныс түсіретін
болады.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың “Дағдарыстан дамуға” атты халыққа
жолдауында: “Бүгінде біз өз күштеріміз бен ресурстарымызды қайта
топтастыруға мәжбүрміз және біз мұны сыртқы жағдайлардың ықпалымен
істеудеміз. Алайда бұл біз өз бағытымызды өзгертті дегенді тіпті де
білдірмейді. Ол бағыт 2030 жыла дейінгі елдің Даму стратегиясында
анықталған. Өмір түзетулерін енгізуде. Бірақ та атап көрсеткім келеді, ол
бұрынғысынша қалып отыр. Барша қазақстандықтардың өркендеуі, қауіпсіздігі
мен әл-ауқатының жақсаруы біздің мемлекетіміз үшін аса маңызды үштұғырлы
міндет болып қала береді” - деп айтты.
Елбасымыз осы жолдауында Қазақстанның сыртқы қауіпсіздігін алдыңғы
орынға қойып тұр. Сырттан келетін қауіп-қатерлердің алдын алу немесе оны
болдырмау тікелей Сыртқы істер министрлігінің сыртқы саясатымен
байланысты. Яғни Сыртқы істер министрлігі - сыртқы саяси қызметті жүзеге
асыратын және Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызметтерін реттейтін
бірден-бір орган.
Әлемдегі өзгерістерді сипаттап оған баға беретін және сол құбылыстарға
объективті жауап қайтаратын еліміздің саяси көзқарастарын жеткізетін де
Сыртқы істер министрлігі. Еліміздің экономикалық тұрақтылығы болашақ
тәулелсіз саяси өмір сүрудің кепілі, сондықтан бұл көрсеткіш мемлекеттің
әлемдегі орнын сипаттайтын ең негізгі белгісі.
Соңғы кезде территориялық шекаралас мемлекеттермен делимитация және
демаркациялау мәселесі қызу үстінде, бұл жер мәселелері одақ дәүрінен келе
жатқан дау сұрақтары, оларды шешу жолында сыртқы істер министрлігі
басшылығымен арнайы комиссия құрылып жұмыс жасауда.
Сондықтан да дипломдық жұмыстың өзектілігі бүгінгі таңдағы Қазақстан
Республикасының сыртқы саяси бағытты дұрыс таңдай білумен және халықаралық
беделін нығайтумен байланысты.
Сыртқы істер министрлігі өзінің қызметін Қазақстан Республикасының
Конституциясына, заңдарына, халықаралық шарттарға, Қазақстан Республикасыны
Президентінің актілеріне және тағы басқа нормативтік құқықтық актілерге
байланысты жүргізеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасының сыртқы істер
минстрлігінің құрылуы тарихын, оның түсінігі мен міндеттерін анықтап,
консулдық қызметі мен оның құқықтық реттелуін талдау.
Алға қойған мақсатқа жету үшін, келесі міндеттер атқарылды:
– Сыртқы істер министрлігінің құрылу тарихы зерттеу;
– Сыртқы істер министрлігінің функцияларын, міндеттерін ашып
көрсету;
– Сыртқы істер министрлігінің консулдық қызметі мен оның
құқықтық реттелуіне талдау жасау.
– Сыртқы істер министрлігінің дипломатиялық қызметінің басты
бағыттарын ашып көрсету көрсету;
– Сыртқы істер министрлігінің сыртқы саясатының өзекті
мәселелері мен оларды шешу жолдарын көрсету.
Зерттеу пәні Қазақстанның шетел мемлекеттерімен қарым-қатынастарын
реттеу, оның ішінде мәдени, экономикалық, саяси және т.б салалар бойынша.
Зерттеу объектісі болып Қазақстан Республикасының Сыртқы Істер
Миинстрлігі іс-әрекеті табылады.
Зерттеу жұмысының теориялық негізі болып Қазақстан Республикасының
нормативты-құқықтық актілері, шетел және отандық ғалымдардың еңбектері,
интернет жаңалықтары, мерзімді басылымдар, Сыртқы істер министрлігінің
сайты қаралды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Зерттеу барысында Сыртқы істер
министрлігінің халықаралық қатынаста жаңадан қалыптасқан байланыстарға
экономикалық тұрғыдан түсініктемесі берілген.
Ғылыми деңгейі. Бүгінгі күні нақты Сыртқы істер министрлігінің іс-
әрекетін, қатынастарын реттейтін ғылыми тұрғыда түсініктемелері толық
қалыптаспаған, сондықтан бұл бағытта зерттеу жұмыстары ғылыми тұрғыда
қатынастарын негіздеуге мүкіндік береді. Сондықтан бұл зерттеу жұмысының
нәтижелері Сыртқы істер министрлігіне басқа мемлекеттермен қатынастарын
қалыптастыруда, реттеуде объективті баға береді және келешекте бұл іс-
әрекеттерді ғылыми әдістерін пайдалану арқылы жүзеге асырады.
Қазақстанның, шетел ғалымдарының үлесі, сөздері. Зерттеу барысында
отандық дипломаттардың, саясаткерлердің, атап айсақ, Қасым-Жомарт Тоқаевтың
“Беласу” атты дипломатиялық қызметке арналған еңбегі, , Қ Ж Рахметов, А Н
Болатова, З Н. Исмағамбетова сынды ғалымдарымыздың “Саясаттану” оқу құралы,
Әбдәкiмұлы Әбдiжапардың “Қазақстан тарихы” еңбектері пайдаланылды. Ал
шетелдік ғалымдардың атап айтқанда, Р.Дж.Фельтхэмнің “Настольная книга
дипломата” еңбегі, Р. Фишер, Д. Этель сынды ғалымдардың “Подготовка к
переговорам” , В.А. Зориннің “Основы дипломатической службы” секілді
еңбектері пайдаланылды. Бұдан басқа ғалымдардың зерттеген еңбектері
жетерлік. Жоғарыда аталған дипломат, саясаткер ғалымдардың қосқан үлесі
дипломдық жұмысты жазу барысында көмегі көп тиді.
Дипломдық жұмыс құрлымы бойынша кіріспеден, негізгі бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан құрылған.
Кіріспеде дипломдық жұмыстың мақсатына, міндеттеріне, маңыздылығына,
құрылымына, зерттеу объектісіне, жұмыстың теориялық негізіне тоқталдық. Ал
бірінші бөлімде Сыртқы істер министрлігінің құрылу тарихын, міндеттері мен
функцияларын айтып өттік. Екінші бөлімде Сыртқы істер министрлігінің
атқаратын қызметі мен құқықтық реттелуіне тоқталдық, атап айтсақ
дипломатиялық және консулдық қызметтері мен олардың құқықтық реттелуін ашып
көрсеттік. Үшінші бөлімде Сыртқы істер министрлігінің сыртқы саясатының
өзекті мәселелерін қарастырып, оларды шешу жолындағы СІМ-нің іс-шаралар
жоспарын талдадық. Қорытындыда зерттеу жұмыстарын қысқаша түйіндедік.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ ҚҰРЫЛУЫ МЕН
оның түсінігі
1.1 Сыртқы істер министрлігінің құрылу тарихы
Бұдан 17 жыл бұрын, 1992 жылдың 2 - шілдесінде Президент Нұрсұлтан
Назарбаев жас Қазақстан мемлекетінің сыртқы саясат ведомствосының мәртебесі
мен өкілеттігін ресми рәсімдеген, “Қазақстан Республикасының Сыртқы істер
министрлігі туралы” Жарлыққа қол қойды. Осы күн жаңа дәуірдегі қазақстандық
дипломатиялық корпустың қалыптасу мерзімі ретінде еліміздің тарихына енді
[2].
Кәсіби дипломаттардың төл мерекесіне айналған оны Қазақстан
Республикасы дипломатиялық қызметінің күні ретінде – Сыртқы істер
министрлігінің орталық аппаратының, еліміздің шетелдердегі дипломатиялық
өкілдіктерінің қызметкерлері, сыртқы саясат ведомствосының ардагерлері мен
отандық дипломатияның жұмысына қатысы бар барша жұрт 2007 жылы шілденің 2-
сі күні бірінші рет атап өтті.
Он жеті жыл тарих үшін тым қысқа мерзім екені рас. Бірақ, әлемдік
қауымдастыққа жаңадан қосылған, өз тізгінін өз қолына алып, жарқын
болашаққа қарай қадам басқан мүлде жаңа, жас мемлекеттің сыртқы саясат
ведомствосы үшін артта қалған он жеті жыл абыроймен асқан бір белес екені
анық. Бірақ бұған қарап, қазақ дипломатиясының тарихы 17 жылмен ғана
шектеледі екен деп ойлауға әсте болмас.
Төл дипломатияның тарихы Қазақ хандықтарынан тамыр алады.
Отандық дипломатияның дәстүрлері ғасырлар тереңінен тамыр тартатыны
баршамызға мәлім. Ол Ұлы даланың тарихымен, ұлан-ғайыр кеңістігіндегі
біздің мемлекеттілігімізбен тікелей байланысты. Біздің бабаларымыз
жүргізген сарабдал сыртқы саясат болмаса, бүгінгі Қазақстан көлемі жағынан
әлемнің тоғызыншы мемлекеті бола алмас еді.
Қазақ дипломатиясының тарихы ең бір қиын-қыстау замандарда да ұлттық
бірлікті, тәуелсіздік пен аумақтық тұтастықты сақтап қалу міндеті
маңдайларына жазылған Керей мен Жәнібектен Әбілқайыр, Абылай хандарға, одан
беріде Бөкей хандығы мен Алашорда қайраткерлеріне дейін үздіксіз созылып
жатыр.
Кеңестік заманда қазақ елінің сыртқы саясаты бүгінгідей дербес
жүргізілмесе де, дипломатиялық дәстүр сабақтастығы жекелеген тұлғалардың
қызметімен жалғасып жатты. Мәселен, қазақтың дара ұлдарының бірі Нәзір
Төреқұлов 30-шы жылдары КСРО-ның Арабиядағы елшісі қызметін атқарды.
Өкінішке қарай, ол да еліміздің маңдайалды азаматтарын қынадай қырған
сталиндік зұлматтың құрбаны болды.
1944 жылдың басында КСРО Жоғарғы Кеңесі одақтас республикаларға сыртқы
байланыстарда өкілеттік беру туралы заң қабылдады. Осы заң іс жүзінде
одақтас республикаларға сыртқы істерде сәл де болса, дербес іс-қимылдар
жасауға жол ашқандай болды. Нәтижесінде, 1944 жылдың сәуір айының 13-інде
Қазақ КСР-інің Сыртқы істер ұлттық комиссариаты құрылып, оны кейіннен КСРО-
ның Үндістандағы елші-кеңесшісі болып істеген, талантты дипломат Төлеген
Тәжібаев басқарды.
Қазақ КСР-інің Сыртқы істер ұлттық комиссариаты 1946 жылы Сыртқы істер
министрлігі болып қайта құрылды. Соғыстан кейінгі жылдары Қазақ КСР Сыртқы
істер министрі қызметінің жүгін Қайырғали Байғалиев (1953-1955), ғалым,
Қазақ университетінің ректоры, Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары
Асқар Закарин (1958-1961), танымал жазушы Әди Шәріпов (1963-1966),
Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары Балжан Бөлтірікова (1966-1971)
сынды саясат пен әдебиеттің көрнекті қайраткерлері алып жүруге тура келді.
1973 жылы Қазақ КСР Сыртқы істер министрлігін кейіннен КСРО-ның Мали мен
Мароккодағы Төтенше және өкілетті елшісі қызметін атқарған Мәлік Фазылов
басқарды. Оның орнын 1976 жылы әдебиетші – ғалым Мүслім Базарбаев басты.
Қазақ КСР Сыртқы істер министрі қызметіне 1981 жылы шілденің 30-ында
талай жылдар партиялық органдар жүйесінде еңбек еткен Михаил Есенәлиев
тағайындалды. Ал 1989 жылы министрлік тізгінін Ақмарал Арыстанбекова
ұстады. Ол кейіннен Қазақстанның Франция мен Біріккен Ұлттар Ұйымындағы
өкілі болды.
Егемен Қазақстанның дипломатиялық қызметінің басты қағидалары:
белсенділік, теңгерімділік, прагматизм, сындарлы үнқатысу және көпжақты
ынтымақтастық.
Тәуелсіздік алған тарихи кезеңге Қазақстан сарабдал саясаткер Нұрсұлтан
Назарбаевтың басшылығымен қадам басты. Н.Назарбаев әу бастан-ақ
Қазақстанның сыртқы саяси бағдары ашық қоғам, нарықтық экономика мен
демократиялық саяси жүйеге, ішкі тұрақтылық пен ұлтаралық келісімге
негізделеді деп айқындады. Біздің сыртқы саясатымыз жалпыға ортақ
қауіпсіздік пен тұрақтылықты нығайтып, өзара тиімді ықпалдастықты дамытуды
көздейді. Қазақстандық дипломатияның негізгі қағидалары өзгеріссіз қала
береді. Олар - белсенділік, теңгерімділік, прагматизм, сындарлы үнқатысу
және көпжақты ынтымақтастық [3, 75-б.].
1991 жылы 16 - желтоқсанда тәуелсіздік алғаннан кейінгі Нұрсұлтан
Назарбаевтың алғашқы шешімдерінің бірі Сыртқы істер министріне Төлеутай
Сүлейменовті тағайындау туралы Жарлық болды. Ол кейіннен Қазақстанның АҚШ-
тағы, Венгрия, Польша және Бельгиядағы елшіліктерін басқарды. Қазір ҚР
Президенті жанындағы Басқару академиясының Дипломатиялық институтына
басшылық етеді.
Бұл кезеңде Қазақстан әлемдік қауымдастықтың толыққанды мүшесі ретінде
халықаралық құқық тұрғысынан мойындалып, дербес сыртқы саясатын жүзеге
асыруды бастаған еді.
1994 жылдың сәуірінен қазан айына дейін сыртқы саясат ведомствосын
кейіннен Қазақстанның Түркияда, АҚШ-та Төтенше және өкілетті елшісі
қызметтерін атқарған, Үкімет Аппаратына жетекшілік еткен, ал бүгінде
еліміздің Мемлекеттік хатшысы қызметіне тағайындалған Қанат Саудабаев
басқарды.
Сол 1994 жылы Қазақстанның сыртқы саясат ведомствосының басына
қазақстандық дипломатияның дамуына баға жетпес үлес қосқан кәсіби дипломат
Қасым-Жомарт Тоқаев келді. Сыртқы істер министрлігін ұзақ жылдар басқарған
Қасым-Жомарт Тоқаев Үкімет басшысы, Мемлекеттік хатшы секілді жоғары
лауазымдық сатылардан өткенін, бүгінде ҚР Парламенті Сенатының Төрағасы
болып отырғанын көзі қарақты жұрт жақсы біледі.
Елбасы қазіргі Қазақстанның жаңа тарихы деуге болатын кұнды енбегі
Қазақстан жолы кітабында Қ.Тоқаевка бірнеше жолдар арнап, оны белгілі
дипломат деп атайды. Мәскеудегі мәртебелі институт қабырғасында жүргенде-
ақ ол келешегінен зор үміт күттіретін маман ретінде көзге түсті. Соның
айқын белгісіндей, жас студент төртінші курсты тәмәмдаған соң тәжірибе
жинақтау үшін Пекиндегі КСРО Елшілігіне, бұдан соң Сингапурдағы кеңестік
елшілікке төрт жылдық қызметке жіберілді. Шет елдегі жұмысының қорытындысы
бойынша КСРО СІМ Орталық Аппаратына ұсынылды. Осылайша зерделі де еңбекқор
азамат өзіне үлкен дипломатияға жол салды. Елдің геосаяси жағдайына лайық,
қандай да бір мемлекетпен жанжалдасудан аулақ болып, ұлттык мүдделерді
қорғауды жүзеге асырып отырған Қазақстан дипломатиясы шетелдік мамандардың
жоғары бағасына ие болды. Қысқа мерзім ішінде Қазақстан әлемнің 50-ден
астам елінде дипломатиялық және консулдық мекемелерін ашты.
Қ.Тоқаев 1999 жылы Премьер-Министр болып тағайындалды. Қ.Токаев
Кабинеті елдің әлемдік коғамдастыкта үстанымын нығайта отырып, ішкі
прогреске алдымен коңіл болді. Азаматтардың әлеуметтік жағдайы айтарлықтай
озгерді, экономиканың тұрақтану кезеңі басталды. Ол басқарған үкімет
толымды нәтижелерге, қабырғалы табыстарға кол жеткізді. 2000 жылы
экономикалық өсім 11 пайыздан асып, Қазақстан дамуының тарихындағы өзіндік
рекордқа айналды. [4, 97-б.]
Бүгінде әлемдік ауқымдағы дипломат деңгейіне көтерілген Қ.Тоқаев ірі
халықаралық форумдардың қалаулы қонағы, дүниежүзілік дипломатиялық
қоғамдастықтың танымал өкілі. Оның есімі Қазақстан сыртқы саясатымен ғана
сабақтастырылып айтылмайды, сондай-ақ жаһандық саясатта да әбден танымал.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың ұсынуымен Қасым-Жомарт Тоқаев 2007 жылы
Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Торағасы лауазымына сайланды.
1999-2002 жылдар арасында Қазақстанның Сыртқы істер министрі қызметінде
бүгінде Қазақстанның Ұлыбританиядағы Төтенше және өкілетті елшісі Ерлан
Ыдырысов жұмыс істеді.
2002 жылы сыртқы істер министрі болып қайта Қасым-Жомарт Тоқаев
тағайындалады.
Қасым-Жомарт Тоқаевтан кейінгі министр Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин 1960
жылы 8 сәуірде Ақтөбе қаласында туған. Алматы халық шаруашылығы институтын
және С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің аспирантурасын
бітірген. Әлеуметтану ғылымдарының докторы, профессор.
1992 жылға дейін ғылыми-оқытушылық қызметпен айналысты.
1992 жылдан бастап – Қазақстан Республикасы Президенті мен Министрлер
Кабинетінің Аппаратында: Ішкі саясат бөлімі меңгерушісінің бірінші
орынбасары, осы бөлімнің меңгерушісі, ҚР Президенті Аппараты Басшысының
орынбасары және Ақпараттық-талдау орталығының басшысығы қызметін атқарды,
1994-1995 жылдары – Қазақстан Республикасы Президентінің Мемлекеттік
кеңесшісі, 1995-1999 жылдары – Президент Әкімшілігі Басшысының орынбасары
және Президент Әкімшілігі Талдау және стратегиялық зерттеу орталығының
басшысы, 1999-2001 жылдары – Президенттің Ұлттық қауіпсіздік мәселелері
жөніндегі көмекшісі – Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы,
2000 жылы – Қазақстан Республикасының Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес
жөніндегі Мемлекеттік комиссиясының төрағасы міндетін атқарды, 2001 жылы –
Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетін басқарды, 2002 жылы –
Ұлттық қауіпсіздік мәселелері жөніндегі Президенттің көмекшісі – Қазақстан
Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы, 2002 жылғы тамыз айынан бастап
– Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігі Басшысының Бірінші
орынбасары, 2006 жылғы сәуір айынан бастап – Президенттің көмекшісі –
Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы, 2007 жылы 11 -
қаңтарда Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасы Сыртқы істер
министрі болып тағайындалды.
Мемлекетіміздің әлемдік қауымдастық елдерімен байланыстарын орнату және
оны тереңдету шетелдерде Қазақстанның елшіліктерін, бас консулдықтарын ашу
секілді қажетті дипломатиялық инфрақұрылымдарды дамыту ісімен қатар жүрді.
Қазіргі кезде әлемнің түрлі елдерінде Қазақстанның 71 дипломатиялық және
консулдық өкілдіктері жұмыс істейді. Оның 49-ы дипломатиялық (41 елшілік
және 8 дипөкілдік), 19-ы консулдық мекемелер (7 бас консулдық, 12
консулдық), 1-і елшіліктің бөлімшесі, 2-і халықаралық ұйымдардағы
өкілдіктер. Қазақстанның 7 халықаралық ұйымда ресми өкілдері бар.
Сырқы істер министрлігінің құрылып, одан әрі дамуында сыртқы істер
министрлерінің орны бөлек, сондықтан жоғарыда айтылған сыртқы істер
миинстрлерінің атқарған еңбектері көп.
Қазақстан 17 жыл ішінде алға қойған осы тарихи мақсаттарды толық
орындады деп айтуға негіз бар. Мемлекет басшысының қажымас ерік-жігері
арқасында бүгінде Қазақстанды дүниежүзілік қауымдастық ерекше жетістіктерге
қол жеткізген мемлекет ретінде таниды. Тәуелсіз мемлекетіміз халықаралық
бағдарларда өзінің беделін мықтап бекітіп, өзінің күллі уағдаластық
міндеттеріне толық жауапкершілікпен қарайтынын нақтылады және жаһандық,
аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мен интеграциялық үрдістерге белсенді
және тұрақты түрде үлесін қосып келеді.
Осы жылдардағы жемісті дипломатиялық қызметтердің нәтижесінде Қазақстан
халықаралық қатынастарда лайықты орынға ие. Біздің еліміздің сыртқы
саясатын теңгермелі бағыты мен алға қойған міндеттерге бірте-бірте қол
жеткізгені үшін бағалайды. Қазақстанның сыртқы істер министрлігінің, яғни
Қазақстан дипломатиясының тарихы сыртқы саясатпен тығыз байланысты.
Сондықтан да бүгінгі күнге дейінгі Қазақстанның жүргізген сыртқы саясатының
маңызды даталарына тоқталмай кетпеуге болмайды.
Бұрынғы Одақ кезінде Қазақстанның Сыртқы істер министрлігі негізінен
протоколдық қызметпен шектеліп, сыртқы саясат мәселелерін ол үшін орталық
шешетін. Қазақстан Республикасы егеменді ел болып, өзінің тәуелсіздігін
алғаннан кейін өзінің сыртқы саясатын ұлттық-мемлекеттік мүддесіне сай
жүргізе бастады.
1991 жылғы 29 - тамызда мен ел аумағында ядролық қарудың кез келген
сынағын жүргізуге тыйым салатын жарлыққа Президент қол қойды. Осылайша
қуаты жағынан әлемде төртінші орынды иеленетін ядролық қару арсеналымыз
бола тұрып, төрткүл дүниенің бейбітшілігі үшін жойқын қарудан өз еркімізбен
бас тарттық. Біздің бұл қадамымыз әлемдік қауымдастық алдында ізгіліктің
жарқын үлгісі болды. Ядролық қарудан бас тарта отырып, ел басшылығы мен
дипломатиялық қызметі әлемдік державалар тарапынан мемлекетіміздің
толыққанды қауіпсіздігіне кепілдік алды.
Демократиялық ашық қоғам мен нарықтық экономика құруға, бір сөзбен
айтқанда, етек-жеңімізді қымтап, дамудың үздіксіз жолына түсу арқылы
әлемдік қауымдастықта лайықты орнымызды алу үшін жарқын болашаққа қарай
нық қадам басқан Қазақстан экономикалық тұрғыдан аса маңызды өңірлік
ықпалдастық пен халықаралық қауіпсіздік мәселелеріне де бірінші болып үн
қатты. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында идеялық тұрғыдан ортаға тасталып,
қазіргі кезде нақты іс жүзіне асып жатқан Еуразиялық экономикалық
қоғамдастығы мен Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім шаралары жөніндегі
кеңесі, заманауи қауіп-қатерлер – ұлтаралық, дінаралық араздық пен діни
экстремизм және ядролық лаңкестік қауіп-қатерлерінің алдын алып, адамның ең
басты құндылықтары – наным-сенім таңдауына парасатты түсіністікпен қарауды
насихаттайтын Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің сьездері соның
айқын дәлелі.
1992 ж. 30 - қаңтарда Қазақстан Еуропадағы қауіпсіздік және
ынтымақтастық жөніндегі ұйымға мүше болды. 1992 ж. 2-мамырда Қазақстан
Республикасынын Біріккен Ұлттар Ұйымының толық құқылы мүшесі болуы
дүниежүзілік қауымдастыққа дербес субъект ретінде белсене кірісуін
көрсетеді, 22 мамыр-да Қазақстан Республикасы ЮНЕСКО-ға мүше болып
қабылданды. Қазіргі күнге дейін ЮНЕСКО-мен қайырымдылық және мәдени
салаларда тығыз байланыс жасап отыр. Оның айғағы - ұлы Абайдың 150 жыддық
мерейтойы көптеген елдерде ЮНЕСКО-ның демеуімен аталып өтуі. [5, 92-б.]
Сол жылдың 18-20 мамыр аралығында ҚР Президенті Н.Назарбаев АҚШ
Президенті Джордж Буштың шақыруымен Америка Құрама Штаттарына алғашқы ресми
сапар шекті. Бұл сапар қазақстан-америка қатынастарының негізін қалады,
онда екі мемлекет басшылары жаңа қатынастар орнағанын жария етті. Сондай-
ақ 1992 ж маусым-да Қазақстан Дүниежүзілік Кеден Ұйымына кірді. Қазақстан
Республикасы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымына мүше болды, 21 тамызда
Қазақстан Республикасы Халықаралық Азаматтық авиация (ІСАО) ұйымына енді,
28 - қазанда ҚР Президенті БҰҰ Бас Ассамблеясының 47-ші сессиясында АӨСШК
шақыру идеясын жариялады
Қазақстанның сыртқы саясатының негізінде өзінің қауіпсіздігін,
егемендігі мен территориялық тұтастығын қамтамасыз ететін, мемлекетіміздің
дүниежүзілік қауымдастыққа енуіне, республика ішіндегі реформаларды жүзеге
асыруға, оның тиімді және өсіңкі экономика, тұрақты демократиялық
институттар жасауға, барлык республика халқының құқығы мен бостандықтарын
қорғауға қолайлы жағдайлар жасау мүдделері жатыр. Ол өзінің қауіпсіздігін
қамтамасыз етуде әскери құралдарды емес, парасатты, салмақты дипломатияға
сүйене отырып, саяси құралдарды пайдалануды мақсат етіп отыр. Ол
халықаралық байланыстарынын негізінде таяу және алыс шетелдердің бәрімен
өзара тиімді саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени қатынастарды орнатуға
ұмтылуда.
Біздің елімізбен дәйекті байланыстарды дамытуға бірталай мемлекеттер
ықылас білдіруде. Оған себеп болатын ең алдымен қыруар қазба байлықтарымыз.
Тұтас алғанда жыл сайын Қазақстанда 1,5 млрд. тоннадан астам пайдалы
қазбалар игеріледі. Республикамыз астық өнімдерімен өзін-өзі қамтамасыз
етіп қана қоймай, біраз бөлегін әлемдік нарыққа экспортқа шығаруға
мүмкіншілігі бар. ТМД елдерінің қой шаруашылығының 25%-і қазақ даласында
өсіріледі. Мұның бәрі шетелдерді қызықтырмай қоймайды. Оған қоса
республикамыздың демократияландыруға, экономиканы нарықтық жолмен
реформалауға алған бағыты да себеп болуда. Сонымен қатар бұрынғы Кеңес
империясының ыдырауының нәтижесінде мүлдем жаңа географиялық саяси жағдай
пайда болды. Қазіргі Қазақстан жері Еуропаны Азия-Тынық мұхит аймағымен
байланыстыратын сыртқы саяси жән стратегиялык тиімді кеңістікті алып жатыр.
Бұл байланыстырушы буын мүмкіндігі де Республикамызға септігін тигізуге
тиіс.
Біздін географиялық жағдайымыздың тиімсіз де жері бар. Ол ашық теңізге
тікелей шығу мүмкіндігінің жоқтығы, қатынас жолдарынан қашықта
орналасуымыз. Мұның бәрі халықаралық экономикалық байланыстарға
қатынасуымызды қиындата түседі және сыртқы саясатты құруға да әсерін
тигізуде. Сондықтан көршілес мемлекеттермен, оның ішінде ең алдымен
Ресеймен өзара қатынастардың болуының мәні зор. Бұл ел, біріншіден,
Батыспен қатынас жолының қақпасы болып тұр. Екіншіден, республикамызда
тұратын орыстардың саны көп. Үшіншіден, Ресейде де бірталай қазақтар
тұрады. Төртіншіден, Петр Біріншіден бастап Ресей Қазақстанға Азия
елдерінің кілті мен қақпасы ретінде караған. Екі елдің арақатынасы дұрыс
болса, ел де тыныш болады. Сондықтан 1992 жылғы 25- мамырда Н. Ә. Назарбаев
пен Б. Н. Ельцин Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы
Достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы шартқа қол қойды. Онда
мемлекеттік егемендік пен аумақтық тұтастықты өзара кұрметтеу, даулы
мәселелерді бейбіт жолмен реттеу және күш қолданбау, ішкі істерге араласпау
және т.б. қарастырылды. "Байкоңыр" ғарыш айлағын пайдаланудың реті туралы"
келісімге қол қойды. Ресей Федерациясы "Байқоңыр" кешенін пайдаланғаны үшін
Қазақстан Республикасына жылына 115 мың АҚШ доллары көлемінде жалға алу
ақысы төлеп отырады. Ол 20 жылға жалға берілді, екі жақ өзара келіскенде
жалға алу мерзімі содан кейінгі 10 жылға ұзартылады. Екі ел арасында әскери-
саяси, мәдени-гуманитарлық салаларда шарттарға қол қойылды. 1998 жылдың 12
- қазанында Ресей Федерациясымен Қазақстан және Ресей арасындағы шекараны
делимитациялау туралы хаттамаға қол қойылды. Мұнын бәрі екі ел арасындағы
қарым-қатынастың өрбіп келе жатқанын кәрсетеді.
Көріп отырғанымыздай-ақ 1992 жылы тарихта Қазақстанның тәуелсіздік
табалдырығын аттап, алға қарай серпімді қадам басып келе жатқанының айғағы.
1993 жылы 14 - ақпанда Қазақстан Республикасының Атом энергиясы бойынша
Халықаралық Агентствоға (МАГАТЭ) кірді.
1994 жылғы сәуір айында Алматыда Қазақстан мен ҚХР арасындағы
мемлекеттік шекараның өтуі туралы Шартқа қол қойылды. Бұл құжаттың маңызы
өте зор екендігі айтпаса да түсінікті. Қазақстанның Қытай Халық
Республикасымен сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдени
ынтымақтастықта, шекара бойындағы аудандарда еркін сауда аймақтарын ашу
мәселелері жөнінде айтарлықтай жылжу бар. Қытай Қазақстанға қарсы ядролық
қаруды қолданбауға, күш жұмсамауға немесе күшпен қорқытпауға, егемендік пен
аумақтық тұтастықты құрметтеуге міндеттенді. Өз кезегінде, Қазақстан ҚХР-
дың аумақтық тұтастығына қатысты осындай міндеттемелерді мойнына алды. 1994
жылы 18 - тамызда ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан Республикасының
Италия Республикасындағы Елшілігін ашу туралы жарлыққа қол қойды, 4 -
желтоқсанда ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан Республикасының
Швейцария конфедерациясындағы Елшілігін ашу туралы және Женева
қаласындағы БҰҰ бөлімшесі мен халықаралық ұйымдар жанындағы Қазақстан
Республикасының Өкілдігін ашу туралы жарлықтары шықты, 15 - желтоқсанда
Жамбылда Президенттер Н.Ә.Назарбаевтың, А.А.Ақаевтың, И.А.Кәрімовтің
қатысуымен Қазақстан Республикасының, Қырғыз Республикасының және Өзбекстан
Республикасының Мемлекетаралық Кеңесінің отырысы өтті. Отырыс соңында
Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекстан арасында БҰҰ қамқоршылығымен Үш елдің
бітімгершілік батальонын құру және қалыптастыру туралы келісімге қол
қойылды. Осы айтылған келісімдердің барлығы Қазақстанның Азиямен, Еуропа
елдерімен, ынтымақтастықтың жалғасуы, бейбітшілік жолды жалғастыруы деуге
болады.
Қазақстан үшін ЕҚЫҰ-ның 1994 жылғы желтоқсан айында Будапешт (Венгрия)
қаласында өткен кезекті жиыны өте маңызды болды. Дәл осы жиын үстінде
Қазақстан үшін маңызды келісімге қол қойылып, елдің мәртебесі көтерілген
еді, ол– жер бетіндегі ядролық қарулы мемлекеттердің Қазақстанға берген
қауіпсіздік кепілдігі туралы тарихи келісім болатын.
1995 жылы 19 - ақпанда ҚР Сыртқы істер министрінің бұйрығымен ҚР Сыртқы
істер министрлігінің алқасы құрылды. ҚР СІМ Алқасы Сыртқы істер министрлігі
жанындағы кеңестік орган болып табылады. [6, 87-б.]
Сол жылы 26 - сәуірде ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев Қытайға ресми
сапармен барды. Қазақстан, Қырғызстан, ҚХР, Ресей және Тәжікстан басшылары
Шекара аймағындағы әскери салалада сенімділікті нығайту туралы келісімге
(Шанхайлық келісім) қол қойды, 11 - мамырда ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев
Иран Ислам Республикасына ресми сапармен барды. Президенттер Каспий теңізі
бойынша бірлескен мәлімдеме қабылдады, 23 - тамызда Алматыда Орта Азия
Одағына қатысушы мемлекеттер басшыларының кездесуі болды. Кездесу барысында
1996–1998 жылдарға арналған Біртұтас экономикалық кеңістік құру бойынша іс-
шара бағдарламасы бекітілді, қатысушы-мемлекеттер шекаралық аумақтарында
арнайы экономикалық аймақ құру туралы шешім қабылданды, 30- қыркүйекте
Қазақстан ядролық сынақтарға тегіс тыйым салу келісім шартына қол қойды
1995 жылы 10 - қыркүйекте ҚР Үкіметі қаулысымен ҚР Сыртқы істер
министрлігінің Жоғарғы дипломатиялық мектебі (Диломатиялық Академия)
құрылды.
1997 жылы 2 - желтоқсанда Ослода өткен ЕҚЫҰ қатысушы-мемлекеттер сыртқы
істер министрлерінің кеңесі барысында Қазақстан Республикасының Үкіметі мен
ЕҚҰЫ арасында Алматыда ЕҚЫҰ Орталығын ашу туралы меморандумға және
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен ЕҚЫҰ-ның Демократия және адам құқығы
жөніндегі бюросы арасында өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойылды.
2002 жылы 7 - наурызда Н.Ә.Назарбаев Қазақстан Республикасының
дипломатиялық қызметі туралы Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды.
Осы Заң Қазақстан Республикасы дипломатиялық қызметi жұмысының құқықтық
негіздерін, сондай-ақ ұйымдастырылу тәртібiн айқындайды.
2006 жылы 25 - қаңтарда Санкт-Петербургте өткен Еуразиялық Экономикалық
Қауымдастықтың Мемлекетаралық Кеңесіне қатысу шеңберінде Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Назарбаев пен Ресей Федерациясының Президенті
В.Путин атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдалану саласындағы қазақстандық-
ресей ынтымақтастығын дамыту туралы бірлескен Мәлімдемені қабылдады.
Сонымен бірге мемлекет басшылары 1998 жылғы 6 шілдедегі Қазақстан
Республикасы мен Ресей Федерациясының арасындағы Су асты қорын пайдалануға
дербес құқықтарды орындау мақсатында Каспий теңізінің солтүстік бөлігінің
түбін бөлу туралы Келісімнің 2002 жылғы 13 мамырдағы Хаттамасына өзгертулер
мен толықтырулар енгізу туралы Хаттамаға қол қойды. Сол жылы 17 - маусымда
Алматыда Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім шаралары жөніндегі кеңесінің
(АӨСШК) екінші саммиті өтті. Саммит барысында АӨСШК екінші саммитінің
Декларациясы қабылданып, Азиядағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық
мәселелеріне ортақ көзқарас білдірілді. Аталған шара шеңберінде АӨСШК
хатшылығының құрылуы және оның Алматыда орналасуы туралы шешім қабылданды.
2006 жылы 8 - қыркүйекте Семей қаласында Қазақстан, Өзбекстан,
Тәжікстан мен Түрікменстанның Сыртқы істер министрлері деңгейінде Орталық
Азиядағы ядролық қарудан азат аумақ құру туралы Шартқа қол қойылды. Қол
қою рәсіміне БҰҰ, МАГАТЭ, халықаралық қоғамдық және үкіметтік емес
ұйымдардың өкілдері, Қазақстанда аккредитацияланған дипломатиялық
миссиялардың басшылары қатысты.
Сыртқы істер министрлері кеңесінің 2007 жылғы қарашаның 29-30 Мадридте
қабылдаған Қазақстанның 2010 жылы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық
ұйымында төрағалық етуі туралы шешімі біздің еліміздің халықаралық тұрғыдан
танылуының, сапалық жаңа деңгейге көтерілуінің айқын айғағы болды.
Қазақстанның төрағалығы – бұл, бірінші кезекте, өзінің саяси тарихында
тұңғыш рет салмақты халықаралық легитимизация мен өзінің ұмтылысына қолдау
көрген барлық Қазақстан халқының жетістігі.
Қазақстан халқы іштегі және сырттағы сындарға қарамастан, таңдап
алынған саяси және экономикалық даму бағытынан таймаған елімізге қолдау
көрсетіп, өзінің ақылмандығын айғақтады.
Елімізді қазір дүние жүзінің 120 мемлекеті таныды, олардың 105-імен
дипломатиялық қатынастар орнатылды. Шетелдерде 29 елшілік ашылып, Алматыда
40 елшілік пен миссия, халықаралық және ұлттык ұйымдардың 16 өкілдігі жұмыс
істейді.
Тәуелсіздік жылдары Қазақстанның дипломатиялық әлеуеті шын мәнінде
қажет болғандығын уақыт айшықтап көрсетті. Қазақстандық дипломатиялық
қызмет еліміздің халықаралық ұстанымын нығайтуға нақты үлесін қосты.
Бүгінде Қазақстан әлемге негізді және ашық сыртқы саясаты бар мемлекет
ретінде танылды.
Сонымен қатар, Қазақстан бүгінде ТМД, Біртұтас экономикалық кеңістік,
Шанхай ынтымақтастығы ұйымы, Экономикалық ынтымақтастық ұйымы, сондай-ақ
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы секілді өңірлік ықпалдастық
құрылымдардың аясында көп жақты ынтымақтастықты белсенді жүргізіп отырған
белді мүшелердің қатарында.
Осының бәрі, яғни қазақ дипломатиясының белсенді қызметі,
серіктестерімізбен тең құқылы және өзара тиімді қатынастар дамытуға
мүдделілігіміз жаһандық және өңірлік саясаттың өзекті мәселелері бойынша
сындарлы да табанды ұстанымдарымыз халықаралық аренада Қазақстан
Республикасына құрмет пен сүйініш тудырды.
Қазақстан Республикасының сыртқы саясатының тұжырымдамалық қырлары
турасында сөз қозғағанда, Елбасы белгілеп, біздің дипломатия жүзеге асырып
келе жатқан көпвекторлы бағдары дұрыстығын атап айту керек. Өзінің геосаяси
орны мен экономикалық әлеуетіне байланысты Қазақстанға дәл осындай саясат
жүргізу қажет болды. Қазақстанды екі құрлықта да мүддесі алысты көздеген,
ірі еуразиялық мемлекет ретінде қарастыра отырып, орталықазиялық өңірдің
ғана акцияларымен шектеліп, тар ауқымды географиямен тұйықталу жөн болмас
еді. Мұндай ұстаным біздің елдің әлеуеті мен стратегиялық мүдделеріне
кереғар келер еді. Осы тұрғыдан алғанда, Қазақстанның көпвекторлы саясаты
түпкілікті жүйеге түсті және елдің өсіп-өркендеуі мен бақуаттылығына жұмыс
істеп жатыр деп айтуға толық негіз бар.
Қазақстан Республикасының сындарлы сыртқы саясаты оның мақсаттарына
жету үшін нысанасы мен мүмкіндіктерінің арасындағы қисынды теңгерімді
сақтауға негізделуі тиіс. Саяси-дипломатиялық құралдарды сыртқы саяси
міндеттерді шешуге шоғырландыру біздің еліміздің ұлттық мүдделерінің нақты
маңызына бара-бар болуы қажет. Халықаралық проблемалардың көпқырлылығы мен
күрделілігі, дағдарыстық жағдайлардың болуы олардың әрқайсысын да
Қазақстанның сыртқы саяси қызметінде басымдылық жағынан дер уақытында
бағалауды талап етеді. Жаһандану жағдайында Қазақстанның мемлекеттік
егемендігі мен оның ұлттық экономикасын қорғаудың саяси, құқықтық, сыртқы
экономикалық және басқа да құралдарының тиімділігін арттыру қажет. Осы
міндеттердің бәрін қаншалық сәтті шешетіндігіміз белгілі бір деңгейде
біздің дипломатиялық қызметті дамыту мен жетілдіруімізге байланысты болмақ.
Бұл ретте, тұрақты экономикалық өсімнің арқасында еліміздің халықаралық
орнын нығайтуға қажетті мүмкіндіктер мен ресурстардың да ұлғайып келе
жатқанын ескеру керек.
Сонымен Сыртқы істер министрлігінің құрылуын зерттедік және қысқаша
қорытындылайық:
Төл дипломатияның тарихы Қазақ хандықтарынан, дәлірек айтқанда
тәуелсіздік пен аумақтық тұтастықты сақтап қалу міндеті маңдайларына
жазылған Керей мен Жәнібектен Әбілқайыр, Абылай хандарға, одан беріде Бөкей
хандығы мен Алашорда қайраткерлерінен тамыр алады.
1944 жылдың сәуір айының 13-інде Қазақ КСР-інің Сыртқы істер ұлттық
комиссариаты құрылып, оны кейіннен КСРО-ның Үндістандағы елші-кеңесшісі
болып істеген, талантты дипломат Төлеген Тәжібаев басқарды. Қазақ КСР-інің
Сыртқы істер ұлттық комиссариаты 1946 жылы Сыртқы істер министрлігі болып
қайта құрылды.
1992 жылдың 2 - шілдесінде Президент Нұрсұлтан Назарбаев жас Қазақстан
мемлекетінің сыртқы саясат ведомствосының мәртебесі мен өкілеттігін ресми
рәсімдеген, “Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі туралы”
Жарлыққа қол қойды.
1991 жылы желтоқсанның 16-сында тәуелсіздік алғаннан кейінгі Нұрсұлтан
Назарбаевтың жарлығымен Сыртқы істер министрі лауазымына Төлеутай
Сүлейменов тағайындалды. Кейіннен министрлік басшылығына Қанат Саудабаев
(1994 жылдың сәуір-қазан аралығы), Қасым-Жомарт Тоқаев (1994-1999, 2002-
2007 жылдары), Ерлан Ыдырысов (1999-2002) сынды кәсіби дипломаттар
тағайындалды, Март Тәжин (2007 – бүгінгі күнге дейін).
Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызметі үшін 17 жыл тарихи
уақыт тұрғысынан өте қысқа екендігі сөзсіз. Жоғарыда Қазақстан тәуелсіздік
алғаннан бері де аймақтық және халықаралық қатынастарды дамытудағы іс-
әрекетін айтып өттік. Осының бәрі ел басшылығы мен сыртқы саясаттың өнімді
жұмысын және дамудағы сапалы деңгейге жеткенімізді көрсететін болса керек.
Сөз жоқ, оған еліміздің сыртқы саясат тұжырымдамасын айқындап, оны баянды
етуге тікелей өзі ұйытқы болған мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың
ерекше еңбегі әлемдік саясаттың дамуына да айтарлықтай ықпал етті.
1.2 Сыртқы істер министрлігінің түсінігі, міндеттері мен функциялары
Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі - сыртқы саяси қызметті
жүзеге асыратын және Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызмет
органдарының бірыңғай жүйесін басқаратын Қазақстан Республикасының орталық
атқарушы органы болып табылады. Министрліктің толық атауы - "Қазақстан
Республикасының сыртқы істер министрлігі" мемлекеттік мекемесі. [8]
Министрлік өзінің қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясы мен
заңдарына, халықаралық шарттарына, Қазақстан Республикасы Президентінің,
Үкіметінің актілеріне, өзге де нормативтік құқықтық актілерге сәйкес жүзеге
асырады.
Министрлік мемлекеттік мекемені ұйымдастыру-құқықтық нысанындағы заңды
тұлға болып табылады, өз атауы мемлекеттік тілде жазылған мөрлері мен
мөртаңбалары белгіленген үлгідегі бланкілері, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес Қазақстан Республикасы Қаржы
министрлігінің қазынашылық органдарында және банктерде шоттары болады.
Министрлік азаматтық-құқықтық қатынастарға өз атынан түседі.
Министрліктің Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген
жағдайларда және тәртіппен мемлекеттің атынан азаматтық-құқықтық
қатынастардың тарабы болуға құқығы бар.
Министрлік өзінің құзыретіндегі мәселелер бойынша заңнамада белгіленген
тәртіппен Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің бұйрықтарымен
ресімделетін, міндетті күші бар шешімдерді қабылдайды.
Министрліктің штат санының лимитін Министрлікке ведомстволық
бағыныстағы мемлекеттік мекемелерді ескере отырып Қазақстан Республикасының
Үкіметі бекітеді.
Министрліктің ведомствосы - Халықаралық ақпарат комитеті бар. [9]
Қазақстан Республикасы Сыртқы iстер министрлiгiнiң Халықаралық ақпарат
комитетi Қазақстан Республикасы Сыртқы iстер министрлiгiнiң құзыретi
шегiнде арнайы атқарушылық функцияларды, Қазақстан Республикасының оң
имиджiн нығайту мәселелерi жөнiндегi ведомствоаралық үйлестiрудi және шет
елдерде оның жетiстiктерi туралы ақпарат таратуды жүзеге асыратын ведомство
болып табылады. Комитет өзiнiң қызметiнде Қазақстан Республикасының
Конституциясын, заңдарды, Қазақстан Республикасының Президентi мен
Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң кесiмдерiн, Қазақстан Республикасының
халықаралық шарттарын және өзге де нормативтiк құқықтық кесiмдердi, сондай-
ақ осы Ереженi басшылыққа алады.
Комитет мемлекеттiк мекеме ұйымдық-құқықтық нысанындағы заңды тұлға
болып табылады, өзiнiң атауы мемлекеттiк тiлде жазылған мөрi, белгiленген
үлгiдегi бланкiлерi болады. Комитет өз атынан азаматтық-құқықтық
қатынастарға түседi. Комитет өз құзыретiндегi мәселелер бойынша Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен мiндеттi күшi бар
бұйрықтар шығарады. Комитет төмендегі функцияларды жүзеге асырады:
Қазақстан Республикасының халықаралық аренадағы оң имиджiн
қалыптастыруға, арттыруға және нығайтуға бағытталған тұжырымдамаларды,
бағдарламалар мен жобаларды iске асыру;
Қазақстан Республикасының халықаралық аренадағы оң имиджiн
қалыптастыру, арттыру және нығайту саласындағы басқа да мүдделi уәкiлеттi
органдардың қызметiн үйлестiру және бағыт беру;
Қазақстан Республикасының сыртқы және iшкi саясаты, саяси,
экономикалық, әлеуметтiк, гуманитарлық, сондай-ақ өзге де қызмет
салаларындағы жетiстiктерi туралы ақпаратты таратудың негiзгi мақсаттарын
шешуге деген салааралық көзқарасты жүзеге асыру;
Мемлекетiмiздiң оң имиджiн қалыптастыру мақсатында өз құзыретi шегiнде
Қазақстан Республикасының сыртқы және iшкi саясаты, саяси, экономикалық,
әлеуметтiк, гуманитарлық, сондай-ақ өзге де қызмет салаларындағы
жетiстiктерi туралы ақпаратты тарату саласындағы халықаралық
ынтымақтастықты жүзеге асыру;
Мемлекетiмiздiң оң имиджiн қалыптастыру мақсатында Қазақстан
Республикасының сыртқы және iшкi саясаты, саяси, экономикалық, әлеуметтiк,
гуманитарлық, сондай-ақ өзге де қызмет салаларындағы жетiстiктерi туралы
ақпаратты тарату мәселелерi бойынша үкiметтiк емес ұйымдармен, беделдi және
ықпалды бұқаралық ақпарат құралдарымен, әлемнiң талдамалық орталықтарымен,
рейтингтiк агенттiктерiмен өзара iс-қимыл жасау;
Халықаралық аренада Қазақстан Республикасының оң имиджiн қалыптастыру,
арттыру және нығайту;
Қазақстан Республикасының сыртқы және iшкi саясаты, саяси,
экономикалық, әлеуметтiк, гуманитарлық, сондай-ақ өзге де қызмет
салаларындағы жетiстiктерi туралы ақпаратты тарату.
Министрліктің қызметін қаржыландыру тек республикалық бюджеттен жүзеге
асырылады.
Ал енді министрліктің негізгі міндеттеріне көшейік. [8]
Министрліктің негізгі міндеттері:
1) Қазақстан Республикасы Сыртқы саясатының тұжырымдамасын және негізгі
бағыттарын әзірлеу және Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметіне
тиісті ұсыныстар беру;
2) Қазақстан Республикасының сыртқы саяси бағытын іскен асыру,
Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық саясатын жүзеге асыруға және
халықаралық беделін нығайтуға жәрдемдесу;
3) Шет елдерде Қазақстан Республикасының, оның азаматтарының және заңды
тұлғаларының құқықтары мен мүдделерін қорғау;
4) Қазақстан Республикасының халықаралық бейбітшілікті, ғаламдық және
өңірлік қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі күш-жігерін дипломатиялық
құралдармен және әдістермен іске асыру;
5) Қазақстан Республикасының егемендігін, қауіпсіздігін, аумақтық
тұтастығын және шекараларының мызғымастығын, басқа мемлекеттермен және
халықаралық аренадағы қарым-қатынастарында оның саяси, сауда-экономикалық
және өзге де мүдделерін дипломатиялық құралдармен және әдістермен қорғауды
қамтамасыз ету;
6) Қазақстан Республикасының сыртқы саяси және сыртқы экономикалық
стратегиясы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті үшін ұсыныстар
әзірлеу және Президенттің халықаралық бастамаларын іске асыру;
7) Қазақстан Республикасының шет мемлекеттермен, халықаралық ұйымдармен
дипломатиялық және консулдық қарым-қатынастарын жүзеге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі
Задание на дипломную работу
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ ҚҰРЫЛУЫ МЕН оның
түсінігі 9
1.1 Сыртқы істер министрлігінің құрылу тарихы 9
1.2 Сыртқы істер министрлігінің түсінігі, міндеттері мен функциялары 19
2 Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігінің атқаратын қызметі
мен құқықтық реттелуі 25
1.2 Сыртқы істер министрлігінің қызметін ұйымдастыру 25
2.2 Қазақстан Республикасындағы дипломатиялық қызметі 28
2.3 Қазақстан Республикасының консулдық қызметі мен құқықтық реттелуі
36
3 Сыртқы істер министрлігінің сыртқы саясатының Өзекті мӘселелері 44
3.1 Мемлекеттік шекара мәселелері және оны шешу жолдары 44
3.2 Жаңа қауіп-қатерлердің алдын-алу саясаты 52
ҚОРЫТЫНДЫ 60
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР тізімі 65
Қосымшалар 68
КІРІСПЕ
Бұғанағы қатпаған жас мемлекеттiң әлемдiк саясатта өзiне тиесiлi орынға
иелiк ету үшiн ұстанған өткiр де тапқыр саясаты ерiксiз бойыңды елжіретіп,
жан тебiрентер сезiмге бөлейтіні анық.
Елiмiздiң сыртқы саясатын қалыптастыру Қазақстан тәуелсiздiгiнiң негiзi
болып табылғаны белгiлi. Осы тұста халықаралық дәрежеде Қазақстан деген
елдiң бұрын-соңды танылмағаны анықталды. Елiмiздiң егемендiгiн таныту
барысында сан қилы күрделi асулардан өткен тәуелсiздiгiмiздiң бейнесiн
Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Ғасырлар тоғысында атты кiтабынан да аңғаруға
болады: Бiзде сыртқы саясат қызмет дәстүрлерi бұрын-соңды болған жоқ.
Қазақстанның Сыртқы iстер министрлiгi нағыз дипломатиялық мiндеттер
орындаған жоқ. Өзiнiң алдында осындай күрделi проблемалар тұрған, бiрақ
шетелде бiрде-бiр дипломатиялық өкiлдiгi жоқ, сыртқы саясат дәстүрлерiн
айтпағанның өзiнде, сыртқы саяси мәселелер жөнiнде ең қарапайым
әзiрлемелерi жоқ, бiлiктi кадрлары жоқ елдi көз алдыларыңызға елестетiп
көрiңiзшi... Бiздiң сол кездегi жағдайымыз ешбiр сандырақ болмағанымен,
соншалықты қайғылы жағдай болды. Жеткiлiктi кемелденген әулетi, пайдалы
қазбаларының орасан зор қорлары бар, бiлiктi еңбек ресурстары, өз аумағында
ядролық қаруы бар мемлекет – Қазақстанның бiр де бiр халықаралық шарты
болған жоқ... Егер бiз шұғыл түрде өзiмiздiң сыртқы саясатымызды
қалыптастыруды бастап кетпеген болсақ, бiздiң мүдделерiмiзге орасан зор
нұқсан келерi де түсiнiктi, – дегенi бар.
Баршамызға белгілі кез-келген жеке мемлекет әлемдік қоғамнан бөлек өмір
сүруі мүмкін емес, оған қоса айтарымыз қазіргі өркениетті дамыған әлемде
жаһандану саясаты іске асырылуда. Осы себептерден әрбір мемлекет жалпы
дүниежүзілік қоғамдық еңбек бөлісуде өзіне лайықты орын алуы тиіс.
Халықаралық қатынастар өз тарихи даму барысында бірнеше қалыптасу
кезеңдерінен өткен, ол ішке саяси ұстаным бағыттарына тәуелді болды.
Мемлекет жүргізетін сыртқы саясат көптеген салалардағы қатынастарды
реттейді, олардың ішінде: экономикалық, қауыпсіздік, еңбек ресурстары,
капитал қозғалысы және т.б.
Қазақстан Республикасы ұлттық сыртқы саясатының дамуын, тәуелсіздік
жариялаған соң қалыптастыра бастады. Осы кезден бері барлық халықаралық
ұйымдармен, қаржы-несиелік даму институтарымен, діни басқармаларымен тығыз
қарым-қатынастар құрылды, яғни дипломатиялық қызметтердің алғашы
тәжірибелері қалыптаса бастады. Жаңа қалыптасқан қатынастарды реттеу,
сондай-ақ консулдық қызмет пен оның құқықтық реттелуі де - Сыртқы істер
министрлігі органының құзіретіне берілді.
Сыртқы істер министрлігінің консулдық қызметіне шетелге шығатын
азаматтарымыз бен сырттан келетін қонақтар міндетті түрде бір жолығады.
Өйткені сыртқа шығу мен ішке кіргендерге виза беріп, тіркеп отыратын, қала
берді азаматтарымыздың сырттағы құқығы мен мүддесін қорғайтын бірден-бір
қызмет осы. Консулдық қызмет Елбасы мен Үкіметтің Қазақстан Республикасының
2030 жылдарға арналған даму стратагиясының негізінде алға қойған мақсаттары
мен “Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызметі туралы” заңның
шеңберінде өз жұмыстарын жүргізеді. Осы негізгі құжаттардың ауқымында
Қазақстан Республикасы мен оның азаматтарының мүддесін қорғауда сапалы
деңгейге қол жеткізу және визалық саясатты тиімді жүргізу үшін Консулдық
жарғы сияқты нормативті-құқылық құжаттар жасалған. Соңғы жылдарда
күнделікті жұмысқа қажетті мұндай құжаттар саны арта түсуде.
Еліміздің консулдық қызметінің өкілдіктері көптеген шетелдерде ашылған.
Бұл қызмет халық мұқтажына үнемі құлақ асып отыруды өзіне мақсат етіп
қойған. Осы мақсатты іске асыратын шаралардың бірі ретінде кейбір қызмет
түрлерін жасағанда консулдық төлемнен босату туралы Үкімет қаулысының
жасалғанын айтуға болады. Бұл іс шетелде жүрген азаматтарымызға материалдық
тұрғыдан үлкен көмек болғанын өмір көрсетіп отыр. Сонымен бірге консулдық
төлемдерден босату елімізге экономикалық тұрғыдан дамыған әрі саяси жүйесі
тұрақты елдердің азаматтарын көптеп келтіруге жағдай туғызды.
Қазақстан азаматтарының шетелдерге түрлі жолмен өз еріктерімен немесе
еріксіз шығып, артынан қаңғып қалып, көмекке зар болатын кездері аз емес.
Осындайды ескеріп республикалық бюджеттің арнаулы бабында Қазақстан
азаматтарына көмек қаражаты қарастырылған. Консулдық қызмет департаменті
оны қалай қолданудың Ережесін жасап, оны Үкіметке бекіттіріп алған еді.
Соның негізінде талай азаматтарымыз материалдық көмек алып, елге аман-есен
жетуге мүмкіндік алды.
Осы күні Қазақстан Республикасының консулдық қызмет мекемелері
Ұлыбритания, Люксембург, Польша, ГФР (Гамбург пен Мюнхен), Чехия, Ресей
(Санкт-Петербург), Венесуэла, Түркия (Измир, Бурса), Сауд Арабиясы, Иран,
ОАР, Малайзия, Филиппин, Жапония, Қытай, Гонконг, БАЭ т.б. мемлекеттерде
ашылған. Олардың ұзын саны – 66. Соның ішінде 46-сы елшіліктер мен
дипломатиялық миссиялардың консулдық бөлімі, 7-уі Бас консулдық, 12
консулдық және 1-уі паспортты-визалық қызмет. Осы соңғысы Қытайдың Үрімші
қаласында. Бұлардан басқа 48 Құрметті консул бар. Ал Қазақстан аумағында
консулдық пункттер Астана, Алматы, Атырау, Орал, Өскемен қалаларының
әуежайларында да ашылған.
Консулдық қызметтің басты қызметтерінің бірі - Қазақстан азаматтарымен
қатар шетелдегі қазақ диаспорасының құқықтары мен мүдделерін қорғау болып
табылады. Диаспора өкілдері консулдық қызмет өкілдіктерінен үнемі
түсіністік пен жанашырлық тауып отырады.
Еліміздің басқа елдермен сауда-экономикалық байланыстары артқан сайын
шетелдерге шығатын азаматтар қатары да молая түсуде. Бұл консулдық
қызметтің де жандана түсуін қажет етіп отыр. 1999 жылдан бері консулдық
жұмыстарда Қазақстан Республикасының кейбір жетім балаларын шетелдіктердің
асырап алуына байланысты жаңа бағыт туды. Олар кәмелет жасына толғанша
Қазақстан азаматтығына жататындықтан консулдық қызмет асырауға берілген
балалардың құқығы мен мүддесін қорғауға белсене араласады. Осы іс қазір
өзекті проблемаға айналып, қоғам оған қатты көңіл бөліп отыр. Сондықтан да
осы мәселеге тереңірек тоқталып көрелік.
Қазақстан Республикасының “Неке және отбасы туралы” заңына сәйкес
шетелдік азаматтарға асырап алуға берілген балалардың тағдырын бақылау ісі
дипломатиялық өкілдіктер мен консулдық мекемелерге жүктелген. Еліміздің
визалық және көші-қон саясатын, Қазақстанға келетін шетелдік азаматтардың
ену, еліміздің аумағында болу мен шығу істерінің тәртіптерін жетілдіру де
консулдық қызметтің басты міндеттерінің бірі болып табылады. Сонымен бірге
визалық саясат еліміздің саяси және экономикалық мүдделері және ұлттық
қауіпсіздігін қамтамасыз ету жұмыстарын есепке алып жүргізіледі. Бүгінгі
таңда ол ТМД елдері, көші-қон тәуекелі жоғары елдер, дамыған елдер атты үш
негізгі бағытта іске асырылады. Президенттің жанындағы Шетел инвесторлары
кеңесінің ұсынысымен Қазақстанның негізгі экономикалық әріптес елдерінің
азаматтарына жеңілдетілген визалық режім жасау ісі тұрақты түрде жүргізіліп
тұрады. Соның ішінде Батыс Еуропаның, Солтүстік Американың, Шығыс және
Оңтүстік-Шығыс Азияның 33 дамыған мемлекеттерінің азаматтарына бір жолғы
дипломаттық, қызметтік, іскерлік, жеке адамдық және туристік визаларды беру
бір ай мерзімге біржақты түрде жеңілдетілді. Бұл азаматтар міндетті түрде
шақыру немесе визалық қолдауды көрсетуден босатылады. Болашақта әлемдік
саяси және экономикалық жағдайлар мен тенденцияларды талдау негізінде
азаматтарына жеңілдетілген визалық режім қолданылатын мемлекеттер тізімін
ұлғайту жөнінде консулдық қызмет департаменті тағы да ұсыныс түсіретін
болады.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың “Дағдарыстан дамуға” атты халыққа
жолдауында: “Бүгінде біз өз күштеріміз бен ресурстарымызды қайта
топтастыруға мәжбүрміз және біз мұны сыртқы жағдайлардың ықпалымен
істеудеміз. Алайда бұл біз өз бағытымызды өзгертті дегенді тіпті де
білдірмейді. Ол бағыт 2030 жыла дейінгі елдің Даму стратегиясында
анықталған. Өмір түзетулерін енгізуде. Бірақ та атап көрсеткім келеді, ол
бұрынғысынша қалып отыр. Барша қазақстандықтардың өркендеуі, қауіпсіздігі
мен әл-ауқатының жақсаруы біздің мемлекетіміз үшін аса маңызды үштұғырлы
міндет болып қала береді” - деп айтты.
Елбасымыз осы жолдауында Қазақстанның сыртқы қауіпсіздігін алдыңғы
орынға қойып тұр. Сырттан келетін қауіп-қатерлердің алдын алу немесе оны
болдырмау тікелей Сыртқы істер министрлігінің сыртқы саясатымен
байланысты. Яғни Сыртқы істер министрлігі - сыртқы саяси қызметті жүзеге
асыратын және Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызметтерін реттейтін
бірден-бір орган.
Әлемдегі өзгерістерді сипаттап оған баға беретін және сол құбылыстарға
объективті жауап қайтаратын еліміздің саяси көзқарастарын жеткізетін де
Сыртқы істер министрлігі. Еліміздің экономикалық тұрақтылығы болашақ
тәулелсіз саяси өмір сүрудің кепілі, сондықтан бұл көрсеткіш мемлекеттің
әлемдегі орнын сипаттайтын ең негізгі белгісі.
Соңғы кезде территориялық шекаралас мемлекеттермен делимитация және
демаркациялау мәселесі қызу үстінде, бұл жер мәселелері одақ дәүрінен келе
жатқан дау сұрақтары, оларды шешу жолында сыртқы істер министрлігі
басшылығымен арнайы комиссия құрылып жұмыс жасауда.
Сондықтан да дипломдық жұмыстың өзектілігі бүгінгі таңдағы Қазақстан
Республикасының сыртқы саяси бағытты дұрыс таңдай білумен және халықаралық
беделін нығайтумен байланысты.
Сыртқы істер министрлігі өзінің қызметін Қазақстан Республикасының
Конституциясына, заңдарына, халықаралық шарттарға, Қазақстан Республикасыны
Президентінің актілеріне және тағы басқа нормативтік құқықтық актілерге
байланысты жүргізеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Қазақстан Республикасының сыртқы істер
минстрлігінің құрылуы тарихын, оның түсінігі мен міндеттерін анықтап,
консулдық қызметі мен оның құқықтық реттелуін талдау.
Алға қойған мақсатқа жету үшін, келесі міндеттер атқарылды:
– Сыртқы істер министрлігінің құрылу тарихы зерттеу;
– Сыртқы істер министрлігінің функцияларын, міндеттерін ашып
көрсету;
– Сыртқы істер министрлігінің консулдық қызметі мен оның
құқықтық реттелуіне талдау жасау.
– Сыртқы істер министрлігінің дипломатиялық қызметінің басты
бағыттарын ашып көрсету көрсету;
– Сыртқы істер министрлігінің сыртқы саясатының өзекті
мәселелері мен оларды шешу жолдарын көрсету.
Зерттеу пәні Қазақстанның шетел мемлекеттерімен қарым-қатынастарын
реттеу, оның ішінде мәдени, экономикалық, саяси және т.б салалар бойынша.
Зерттеу объектісі болып Қазақстан Республикасының Сыртқы Істер
Миинстрлігі іс-әрекеті табылады.
Зерттеу жұмысының теориялық негізі болып Қазақстан Республикасының
нормативты-құқықтық актілері, шетел және отандық ғалымдардың еңбектері,
интернет жаңалықтары, мерзімді басылымдар, Сыртқы істер министрлігінің
сайты қаралды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Зерттеу барысында Сыртқы істер
министрлігінің халықаралық қатынаста жаңадан қалыптасқан байланыстарға
экономикалық тұрғыдан түсініктемесі берілген.
Ғылыми деңгейі. Бүгінгі күні нақты Сыртқы істер министрлігінің іс-
әрекетін, қатынастарын реттейтін ғылыми тұрғыда түсініктемелері толық
қалыптаспаған, сондықтан бұл бағытта зерттеу жұмыстары ғылыми тұрғыда
қатынастарын негіздеуге мүкіндік береді. Сондықтан бұл зерттеу жұмысының
нәтижелері Сыртқы істер министрлігіне басқа мемлекеттермен қатынастарын
қалыптастыруда, реттеуде объективті баға береді және келешекте бұл іс-
әрекеттерді ғылыми әдістерін пайдалану арқылы жүзеге асырады.
Қазақстанның, шетел ғалымдарының үлесі, сөздері. Зерттеу барысында
отандық дипломаттардың, саясаткерлердің, атап айсақ, Қасым-Жомарт Тоқаевтың
“Беласу” атты дипломатиялық қызметке арналған еңбегі, , Қ Ж Рахметов, А Н
Болатова, З Н. Исмағамбетова сынды ғалымдарымыздың “Саясаттану” оқу құралы,
Әбдәкiмұлы Әбдiжапардың “Қазақстан тарихы” еңбектері пайдаланылды. Ал
шетелдік ғалымдардың атап айтқанда, Р.Дж.Фельтхэмнің “Настольная книга
дипломата” еңбегі, Р. Фишер, Д. Этель сынды ғалымдардың “Подготовка к
переговорам” , В.А. Зориннің “Основы дипломатической службы” секілді
еңбектері пайдаланылды. Бұдан басқа ғалымдардың зерттеген еңбектері
жетерлік. Жоғарыда аталған дипломат, саясаткер ғалымдардың қосқан үлесі
дипломдық жұмысты жазу барысында көмегі көп тиді.
Дипломдық жұмыс құрлымы бойынша кіріспеден, негізгі бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан құрылған.
Кіріспеде дипломдық жұмыстың мақсатына, міндеттеріне, маңыздылығына,
құрылымына, зерттеу объектісіне, жұмыстың теориялық негізіне тоқталдық. Ал
бірінші бөлімде Сыртқы істер министрлігінің құрылу тарихын, міндеттері мен
функцияларын айтып өттік. Екінші бөлімде Сыртқы істер министрлігінің
атқаратын қызметі мен құқықтық реттелуіне тоқталдық, атап айтсақ
дипломатиялық және консулдық қызметтері мен олардың құқықтық реттелуін ашып
көрсеттік. Үшінші бөлімде Сыртқы істер министрлігінің сыртқы саясатының
өзекті мәселелерін қарастырып, оларды шешу жолындағы СІМ-нің іс-шаралар
жоспарын талдадық. Қорытындыда зерттеу жұмыстарын қысқаша түйіндедік.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫРТҚЫ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ ҚҰРЫЛУЫ МЕН
оның түсінігі
1.1 Сыртқы істер министрлігінің құрылу тарихы
Бұдан 17 жыл бұрын, 1992 жылдың 2 - шілдесінде Президент Нұрсұлтан
Назарбаев жас Қазақстан мемлекетінің сыртқы саясат ведомствосының мәртебесі
мен өкілеттігін ресми рәсімдеген, “Қазақстан Республикасының Сыртқы істер
министрлігі туралы” Жарлыққа қол қойды. Осы күн жаңа дәуірдегі қазақстандық
дипломатиялық корпустың қалыптасу мерзімі ретінде еліміздің тарихына енді
[2].
Кәсіби дипломаттардың төл мерекесіне айналған оны Қазақстан
Республикасы дипломатиялық қызметінің күні ретінде – Сыртқы істер
министрлігінің орталық аппаратының, еліміздің шетелдердегі дипломатиялық
өкілдіктерінің қызметкерлері, сыртқы саясат ведомствосының ардагерлері мен
отандық дипломатияның жұмысына қатысы бар барша жұрт 2007 жылы шілденің 2-
сі күні бірінші рет атап өтті.
Он жеті жыл тарих үшін тым қысқа мерзім екені рас. Бірақ, әлемдік
қауымдастыққа жаңадан қосылған, өз тізгінін өз қолына алып, жарқын
болашаққа қарай қадам басқан мүлде жаңа, жас мемлекеттің сыртқы саясат
ведомствосы үшін артта қалған он жеті жыл абыроймен асқан бір белес екені
анық. Бірақ бұған қарап, қазақ дипломатиясының тарихы 17 жылмен ғана
шектеледі екен деп ойлауға әсте болмас.
Төл дипломатияның тарихы Қазақ хандықтарынан тамыр алады.
Отандық дипломатияның дәстүрлері ғасырлар тереңінен тамыр тартатыны
баршамызға мәлім. Ол Ұлы даланың тарихымен, ұлан-ғайыр кеңістігіндегі
біздің мемлекеттілігімізбен тікелей байланысты. Біздің бабаларымыз
жүргізген сарабдал сыртқы саясат болмаса, бүгінгі Қазақстан көлемі жағынан
әлемнің тоғызыншы мемлекеті бола алмас еді.
Қазақ дипломатиясының тарихы ең бір қиын-қыстау замандарда да ұлттық
бірлікті, тәуелсіздік пен аумақтық тұтастықты сақтап қалу міндеті
маңдайларына жазылған Керей мен Жәнібектен Әбілқайыр, Абылай хандарға, одан
беріде Бөкей хандығы мен Алашорда қайраткерлеріне дейін үздіксіз созылып
жатыр.
Кеңестік заманда қазақ елінің сыртқы саясаты бүгінгідей дербес
жүргізілмесе де, дипломатиялық дәстүр сабақтастығы жекелеген тұлғалардың
қызметімен жалғасып жатты. Мәселен, қазақтың дара ұлдарының бірі Нәзір
Төреқұлов 30-шы жылдары КСРО-ның Арабиядағы елшісі қызметін атқарды.
Өкінішке қарай, ол да еліміздің маңдайалды азаматтарын қынадай қырған
сталиндік зұлматтың құрбаны болды.
1944 жылдың басында КСРО Жоғарғы Кеңесі одақтас республикаларға сыртқы
байланыстарда өкілеттік беру туралы заң қабылдады. Осы заң іс жүзінде
одақтас республикаларға сыртқы істерде сәл де болса, дербес іс-қимылдар
жасауға жол ашқандай болды. Нәтижесінде, 1944 жылдың сәуір айының 13-інде
Қазақ КСР-інің Сыртқы істер ұлттық комиссариаты құрылып, оны кейіннен КСРО-
ның Үндістандағы елші-кеңесшісі болып істеген, талантты дипломат Төлеген
Тәжібаев басқарды.
Қазақ КСР-інің Сыртқы істер ұлттық комиссариаты 1946 жылы Сыртқы істер
министрлігі болып қайта құрылды. Соғыстан кейінгі жылдары Қазақ КСР Сыртқы
істер министрі қызметінің жүгін Қайырғали Байғалиев (1953-1955), ғалым,
Қазақ университетінің ректоры, Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары
Асқар Закарин (1958-1961), танымал жазушы Әди Шәріпов (1963-1966),
Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары Балжан Бөлтірікова (1966-1971)
сынды саясат пен әдебиеттің көрнекті қайраткерлері алып жүруге тура келді.
1973 жылы Қазақ КСР Сыртқы істер министрлігін кейіннен КСРО-ның Мали мен
Мароккодағы Төтенше және өкілетті елшісі қызметін атқарған Мәлік Фазылов
басқарды. Оның орнын 1976 жылы әдебиетші – ғалым Мүслім Базарбаев басты.
Қазақ КСР Сыртқы істер министрі қызметіне 1981 жылы шілденің 30-ында
талай жылдар партиялық органдар жүйесінде еңбек еткен Михаил Есенәлиев
тағайындалды. Ал 1989 жылы министрлік тізгінін Ақмарал Арыстанбекова
ұстады. Ол кейіннен Қазақстанның Франция мен Біріккен Ұлттар Ұйымындағы
өкілі болды.
Егемен Қазақстанның дипломатиялық қызметінің басты қағидалары:
белсенділік, теңгерімділік, прагматизм, сындарлы үнқатысу және көпжақты
ынтымақтастық.
Тәуелсіздік алған тарихи кезеңге Қазақстан сарабдал саясаткер Нұрсұлтан
Назарбаевтың басшылығымен қадам басты. Н.Назарбаев әу бастан-ақ
Қазақстанның сыртқы саяси бағдары ашық қоғам, нарықтық экономика мен
демократиялық саяси жүйеге, ішкі тұрақтылық пен ұлтаралық келісімге
негізделеді деп айқындады. Біздің сыртқы саясатымыз жалпыға ортақ
қауіпсіздік пен тұрақтылықты нығайтып, өзара тиімді ықпалдастықты дамытуды
көздейді. Қазақстандық дипломатияның негізгі қағидалары өзгеріссіз қала
береді. Олар - белсенділік, теңгерімділік, прагматизм, сындарлы үнқатысу
және көпжақты ынтымақтастық [3, 75-б.].
1991 жылы 16 - желтоқсанда тәуелсіздік алғаннан кейінгі Нұрсұлтан
Назарбаевтың алғашқы шешімдерінің бірі Сыртқы істер министріне Төлеутай
Сүлейменовті тағайындау туралы Жарлық болды. Ол кейіннен Қазақстанның АҚШ-
тағы, Венгрия, Польша және Бельгиядағы елшіліктерін басқарды. Қазір ҚР
Президенті жанындағы Басқару академиясының Дипломатиялық институтына
басшылық етеді.
Бұл кезеңде Қазақстан әлемдік қауымдастықтың толыққанды мүшесі ретінде
халықаралық құқық тұрғысынан мойындалып, дербес сыртқы саясатын жүзеге
асыруды бастаған еді.
1994 жылдың сәуірінен қазан айына дейін сыртқы саясат ведомствосын
кейіннен Қазақстанның Түркияда, АҚШ-та Төтенше және өкілетті елшісі
қызметтерін атқарған, Үкімет Аппаратына жетекшілік еткен, ал бүгінде
еліміздің Мемлекеттік хатшысы қызметіне тағайындалған Қанат Саудабаев
басқарды.
Сол 1994 жылы Қазақстанның сыртқы саясат ведомствосының басына
қазақстандық дипломатияның дамуына баға жетпес үлес қосқан кәсіби дипломат
Қасым-Жомарт Тоқаев келді. Сыртқы істер министрлігін ұзақ жылдар басқарған
Қасым-Жомарт Тоқаев Үкімет басшысы, Мемлекеттік хатшы секілді жоғары
лауазымдық сатылардан өткенін, бүгінде ҚР Парламенті Сенатының Төрағасы
болып отырғанын көзі қарақты жұрт жақсы біледі.
Елбасы қазіргі Қазақстанның жаңа тарихы деуге болатын кұнды енбегі
Қазақстан жолы кітабында Қ.Тоқаевка бірнеше жолдар арнап, оны белгілі
дипломат деп атайды. Мәскеудегі мәртебелі институт қабырғасында жүргенде-
ақ ол келешегінен зор үміт күттіретін маман ретінде көзге түсті. Соның
айқын белгісіндей, жас студент төртінші курсты тәмәмдаған соң тәжірибе
жинақтау үшін Пекиндегі КСРО Елшілігіне, бұдан соң Сингапурдағы кеңестік
елшілікке төрт жылдық қызметке жіберілді. Шет елдегі жұмысының қорытындысы
бойынша КСРО СІМ Орталық Аппаратына ұсынылды. Осылайша зерделі де еңбекқор
азамат өзіне үлкен дипломатияға жол салды. Елдің геосаяси жағдайына лайық,
қандай да бір мемлекетпен жанжалдасудан аулақ болып, ұлттык мүдделерді
қорғауды жүзеге асырып отырған Қазақстан дипломатиясы шетелдік мамандардың
жоғары бағасына ие болды. Қысқа мерзім ішінде Қазақстан әлемнің 50-ден
астам елінде дипломатиялық және консулдық мекемелерін ашты.
Қ.Тоқаев 1999 жылы Премьер-Министр болып тағайындалды. Қ.Токаев
Кабинеті елдің әлемдік коғамдастыкта үстанымын нығайта отырып, ішкі
прогреске алдымен коңіл болді. Азаматтардың әлеуметтік жағдайы айтарлықтай
озгерді, экономиканың тұрақтану кезеңі басталды. Ол басқарған үкімет
толымды нәтижелерге, қабырғалы табыстарға кол жеткізді. 2000 жылы
экономикалық өсім 11 пайыздан асып, Қазақстан дамуының тарихындағы өзіндік
рекордқа айналды. [4, 97-б.]
Бүгінде әлемдік ауқымдағы дипломат деңгейіне көтерілген Қ.Тоқаев ірі
халықаралық форумдардың қалаулы қонағы, дүниежүзілік дипломатиялық
қоғамдастықтың танымал өкілі. Оның есімі Қазақстан сыртқы саясатымен ғана
сабақтастырылып айтылмайды, сондай-ақ жаһандық саясатта да әбден танымал.
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың ұсынуымен Қасым-Жомарт Тоқаев 2007 жылы
Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының Торағасы лауазымына сайланды.
1999-2002 жылдар арасында Қазақстанның Сыртқы істер министрі қызметінде
бүгінде Қазақстанның Ұлыбританиядағы Төтенше және өкілетті елшісі Ерлан
Ыдырысов жұмыс істеді.
2002 жылы сыртқы істер министрі болып қайта Қасым-Жомарт Тоқаев
тағайындалады.
Қасым-Жомарт Тоқаевтан кейінгі министр Марат Мұханбетқазыұлы Тәжин 1960
жылы 8 сәуірде Ақтөбе қаласында туған. Алматы халық шаруашылығы институтын
және С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің аспирантурасын
бітірген. Әлеуметтану ғылымдарының докторы, профессор.
1992 жылға дейін ғылыми-оқытушылық қызметпен айналысты.
1992 жылдан бастап – Қазақстан Республикасы Президенті мен Министрлер
Кабинетінің Аппаратында: Ішкі саясат бөлімі меңгерушісінің бірінші
орынбасары, осы бөлімнің меңгерушісі, ҚР Президенті Аппараты Басшысының
орынбасары және Ақпараттық-талдау орталығының басшысығы қызметін атқарды,
1994-1995 жылдары – Қазақстан Республикасы Президентінің Мемлекеттік
кеңесшісі, 1995-1999 жылдары – Президент Әкімшілігі Басшысының орынбасары
және Президент Әкімшілігі Талдау және стратегиялық зерттеу орталығының
басшысы, 1999-2001 жылдары – Президенттің Ұлттық қауіпсіздік мәселелері
жөніндегі көмекшісі – Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы,
2000 жылы – Қазақстан Республикасының Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес
жөніндегі Мемлекеттік комиссиясының төрағасы міндетін атқарды, 2001 жылы –
Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетін басқарды, 2002 жылы –
Ұлттық қауіпсіздік мәселелері жөніндегі Президенттің көмекшісі – Қазақстан
Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы, 2002 жылғы тамыз айынан бастап
– Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігі Басшысының Бірінші
орынбасары, 2006 жылғы сәуір айынан бастап – Президенттің көмекшісі –
Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің Хатшысы, 2007 жылы 11 -
қаңтарда Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстан Республикасы Сыртқы істер
министрі болып тағайындалды.
Мемлекетіміздің әлемдік қауымдастық елдерімен байланыстарын орнату және
оны тереңдету шетелдерде Қазақстанның елшіліктерін, бас консулдықтарын ашу
секілді қажетті дипломатиялық инфрақұрылымдарды дамыту ісімен қатар жүрді.
Қазіргі кезде әлемнің түрлі елдерінде Қазақстанның 71 дипломатиялық және
консулдық өкілдіктері жұмыс істейді. Оның 49-ы дипломатиялық (41 елшілік
және 8 дипөкілдік), 19-ы консулдық мекемелер (7 бас консулдық, 12
консулдық), 1-і елшіліктің бөлімшесі, 2-і халықаралық ұйымдардағы
өкілдіктер. Қазақстанның 7 халықаралық ұйымда ресми өкілдері бар.
Сырқы істер министрлігінің құрылып, одан әрі дамуында сыртқы істер
министрлерінің орны бөлек, сондықтан жоғарыда айтылған сыртқы істер
миинстрлерінің атқарған еңбектері көп.
Қазақстан 17 жыл ішінде алға қойған осы тарихи мақсаттарды толық
орындады деп айтуға негіз бар. Мемлекет басшысының қажымас ерік-жігері
арқасында бүгінде Қазақстанды дүниежүзілік қауымдастық ерекше жетістіктерге
қол жеткізген мемлекет ретінде таниды. Тәуелсіз мемлекетіміз халықаралық
бағдарларда өзінің беделін мықтап бекітіп, өзінің күллі уағдаластық
міндеттеріне толық жауапкершілікпен қарайтынын нақтылады және жаһандық,
аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мен интеграциялық үрдістерге белсенді
және тұрақты түрде үлесін қосып келеді.
Осы жылдардағы жемісті дипломатиялық қызметтердің нәтижесінде Қазақстан
халықаралық қатынастарда лайықты орынға ие. Біздің еліміздің сыртқы
саясатын теңгермелі бағыты мен алға қойған міндеттерге бірте-бірте қол
жеткізгені үшін бағалайды. Қазақстанның сыртқы істер министрлігінің, яғни
Қазақстан дипломатиясының тарихы сыртқы саясатпен тығыз байланысты.
Сондықтан да бүгінгі күнге дейінгі Қазақстанның жүргізген сыртқы саясатының
маңызды даталарына тоқталмай кетпеуге болмайды.
Бұрынғы Одақ кезінде Қазақстанның Сыртқы істер министрлігі негізінен
протоколдық қызметпен шектеліп, сыртқы саясат мәселелерін ол үшін орталық
шешетін. Қазақстан Республикасы егеменді ел болып, өзінің тәуелсіздігін
алғаннан кейін өзінің сыртқы саясатын ұлттық-мемлекеттік мүддесіне сай
жүргізе бастады.
1991 жылғы 29 - тамызда мен ел аумағында ядролық қарудың кез келген
сынағын жүргізуге тыйым салатын жарлыққа Президент қол қойды. Осылайша
қуаты жағынан әлемде төртінші орынды иеленетін ядролық қару арсеналымыз
бола тұрып, төрткүл дүниенің бейбітшілігі үшін жойқын қарудан өз еркімізбен
бас тарттық. Біздің бұл қадамымыз әлемдік қауымдастық алдында ізгіліктің
жарқын үлгісі болды. Ядролық қарудан бас тарта отырып, ел басшылығы мен
дипломатиялық қызметі әлемдік державалар тарапынан мемлекетіміздің
толыққанды қауіпсіздігіне кепілдік алды.
Демократиялық ашық қоғам мен нарықтық экономика құруға, бір сөзбен
айтқанда, етек-жеңімізді қымтап, дамудың үздіксіз жолына түсу арқылы
әлемдік қауымдастықта лайықты орнымызды алу үшін жарқын болашаққа қарай
нық қадам басқан Қазақстан экономикалық тұрғыдан аса маңызды өңірлік
ықпалдастық пен халықаралық қауіпсіздік мәселелеріне де бірінші болып үн
қатты. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында идеялық тұрғыдан ортаға тасталып,
қазіргі кезде нақты іс жүзіне асып жатқан Еуразиялық экономикалық
қоғамдастығы мен Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім шаралары жөніндегі
кеңесі, заманауи қауіп-қатерлер – ұлтаралық, дінаралық араздық пен діни
экстремизм және ядролық лаңкестік қауіп-қатерлерінің алдын алып, адамның ең
басты құндылықтары – наным-сенім таңдауына парасатты түсіністікпен қарауды
насихаттайтын Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің сьездері соның
айқын дәлелі.
1992 ж. 30 - қаңтарда Қазақстан Еуропадағы қауіпсіздік және
ынтымақтастық жөніндегі ұйымға мүше болды. 1992 ж. 2-мамырда Қазақстан
Республикасынын Біріккен Ұлттар Ұйымының толық құқылы мүшесі болуы
дүниежүзілік қауымдастыққа дербес субъект ретінде белсене кірісуін
көрсетеді, 22 мамыр-да Қазақстан Республикасы ЮНЕСКО-ға мүше болып
қабылданды. Қазіргі күнге дейін ЮНЕСКО-мен қайырымдылық және мәдени
салаларда тығыз байланыс жасап отыр. Оның айғағы - ұлы Абайдың 150 жыддық
мерейтойы көптеген елдерде ЮНЕСКО-ның демеуімен аталып өтуі. [5, 92-б.]
Сол жылдың 18-20 мамыр аралығында ҚР Президенті Н.Назарбаев АҚШ
Президенті Джордж Буштың шақыруымен Америка Құрама Штаттарына алғашқы ресми
сапар шекті. Бұл сапар қазақстан-америка қатынастарының негізін қалады,
онда екі мемлекет басшылары жаңа қатынастар орнағанын жария етті. Сондай-
ақ 1992 ж маусым-да Қазақстан Дүниежүзілік Кеден Ұйымына кірді. Қазақстан
Республикасы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымына мүше болды, 21 тамызда
Қазақстан Республикасы Халықаралық Азаматтық авиация (ІСАО) ұйымына енді,
28 - қазанда ҚР Президенті БҰҰ Бас Ассамблеясының 47-ші сессиясында АӨСШК
шақыру идеясын жариялады
Қазақстанның сыртқы саясатының негізінде өзінің қауіпсіздігін,
егемендігі мен территориялық тұтастығын қамтамасыз ететін, мемлекетіміздің
дүниежүзілік қауымдастыққа енуіне, республика ішіндегі реформаларды жүзеге
асыруға, оның тиімді және өсіңкі экономика, тұрақты демократиялық
институттар жасауға, барлык республика халқының құқығы мен бостандықтарын
қорғауға қолайлы жағдайлар жасау мүдделері жатыр. Ол өзінің қауіпсіздігін
қамтамасыз етуде әскери құралдарды емес, парасатты, салмақты дипломатияға
сүйене отырып, саяси құралдарды пайдалануды мақсат етіп отыр. Ол
халықаралық байланыстарынын негізінде таяу және алыс шетелдердің бәрімен
өзара тиімді саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени қатынастарды орнатуға
ұмтылуда.
Біздің елімізбен дәйекті байланыстарды дамытуға бірталай мемлекеттер
ықылас білдіруде. Оған себеп болатын ең алдымен қыруар қазба байлықтарымыз.
Тұтас алғанда жыл сайын Қазақстанда 1,5 млрд. тоннадан астам пайдалы
қазбалар игеріледі. Республикамыз астық өнімдерімен өзін-өзі қамтамасыз
етіп қана қоймай, біраз бөлегін әлемдік нарыққа экспортқа шығаруға
мүмкіншілігі бар. ТМД елдерінің қой шаруашылығының 25%-і қазақ даласында
өсіріледі. Мұның бәрі шетелдерді қызықтырмай қоймайды. Оған қоса
республикамыздың демократияландыруға, экономиканы нарықтық жолмен
реформалауға алған бағыты да себеп болуда. Сонымен қатар бұрынғы Кеңес
империясының ыдырауының нәтижесінде мүлдем жаңа географиялық саяси жағдай
пайда болды. Қазіргі Қазақстан жері Еуропаны Азия-Тынық мұхит аймағымен
байланыстыратын сыртқы саяси жән стратегиялык тиімді кеңістікті алып жатыр.
Бұл байланыстырушы буын мүмкіндігі де Республикамызға септігін тигізуге
тиіс.
Біздін географиялық жағдайымыздың тиімсіз де жері бар. Ол ашық теңізге
тікелей шығу мүмкіндігінің жоқтығы, қатынас жолдарынан қашықта
орналасуымыз. Мұның бәрі халықаралық экономикалық байланыстарға
қатынасуымызды қиындата түседі және сыртқы саясатты құруға да әсерін
тигізуде. Сондықтан көршілес мемлекеттермен, оның ішінде ең алдымен
Ресеймен өзара қатынастардың болуының мәні зор. Бұл ел, біріншіден,
Батыспен қатынас жолының қақпасы болып тұр. Екіншіден, республикамызда
тұратын орыстардың саны көп. Үшіншіден, Ресейде де бірталай қазақтар
тұрады. Төртіншіден, Петр Біріншіден бастап Ресей Қазақстанға Азия
елдерінің кілті мен қақпасы ретінде караған. Екі елдің арақатынасы дұрыс
болса, ел де тыныш болады. Сондықтан 1992 жылғы 25- мамырда Н. Ә. Назарбаев
пен Б. Н. Ельцин Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы
Достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы шартқа қол қойды. Онда
мемлекеттік егемендік пен аумақтық тұтастықты өзара кұрметтеу, даулы
мәселелерді бейбіт жолмен реттеу және күш қолданбау, ішкі істерге араласпау
және т.б. қарастырылды. "Байкоңыр" ғарыш айлағын пайдаланудың реті туралы"
келісімге қол қойды. Ресей Федерациясы "Байқоңыр" кешенін пайдаланғаны үшін
Қазақстан Республикасына жылына 115 мың АҚШ доллары көлемінде жалға алу
ақысы төлеп отырады. Ол 20 жылға жалға берілді, екі жақ өзара келіскенде
жалға алу мерзімі содан кейінгі 10 жылға ұзартылады. Екі ел арасында әскери-
саяси, мәдени-гуманитарлық салаларда шарттарға қол қойылды. 1998 жылдың 12
- қазанында Ресей Федерациясымен Қазақстан және Ресей арасындағы шекараны
делимитациялау туралы хаттамаға қол қойылды. Мұнын бәрі екі ел арасындағы
қарым-қатынастың өрбіп келе жатқанын кәрсетеді.
Көріп отырғанымыздай-ақ 1992 жылы тарихта Қазақстанның тәуелсіздік
табалдырығын аттап, алға қарай серпімді қадам басып келе жатқанының айғағы.
1993 жылы 14 - ақпанда Қазақстан Республикасының Атом энергиясы бойынша
Халықаралық Агентствоға (МАГАТЭ) кірді.
1994 жылғы сәуір айында Алматыда Қазақстан мен ҚХР арасындағы
мемлекеттік шекараның өтуі туралы Шартқа қол қойылды. Бұл құжаттың маңызы
өте зор екендігі айтпаса да түсінікті. Қазақстанның Қытай Халық
Республикасымен сауда-экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдени
ынтымақтастықта, шекара бойындағы аудандарда еркін сауда аймақтарын ашу
мәселелері жөнінде айтарлықтай жылжу бар. Қытай Қазақстанға қарсы ядролық
қаруды қолданбауға, күш жұмсамауға немесе күшпен қорқытпауға, егемендік пен
аумақтық тұтастықты құрметтеуге міндеттенді. Өз кезегінде, Қазақстан ҚХР-
дың аумақтық тұтастығына қатысты осындай міндеттемелерді мойнына алды. 1994
жылы 18 - тамызда ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев Қазақстан Республикасының
Италия Республикасындағы Елшілігін ашу туралы жарлыққа қол қойды, 4 -
желтоқсанда ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан Республикасының
Швейцария конфедерациясындағы Елшілігін ашу туралы және Женева
қаласындағы БҰҰ бөлімшесі мен халықаралық ұйымдар жанындағы Қазақстан
Республикасының Өкілдігін ашу туралы жарлықтары шықты, 15 - желтоқсанда
Жамбылда Президенттер Н.Ә.Назарбаевтың, А.А.Ақаевтың, И.А.Кәрімовтің
қатысуымен Қазақстан Республикасының, Қырғыз Республикасының және Өзбекстан
Республикасының Мемлекетаралық Кеңесінің отырысы өтті. Отырыс соңында
Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекстан арасында БҰҰ қамқоршылығымен Үш елдің
бітімгершілік батальонын құру және қалыптастыру туралы келісімге қол
қойылды. Осы айтылған келісімдердің барлығы Қазақстанның Азиямен, Еуропа
елдерімен, ынтымақтастықтың жалғасуы, бейбітшілік жолды жалғастыруы деуге
болады.
Қазақстан үшін ЕҚЫҰ-ның 1994 жылғы желтоқсан айында Будапешт (Венгрия)
қаласында өткен кезекті жиыны өте маңызды болды. Дәл осы жиын үстінде
Қазақстан үшін маңызды келісімге қол қойылып, елдің мәртебесі көтерілген
еді, ол– жер бетіндегі ядролық қарулы мемлекеттердің Қазақстанға берген
қауіпсіздік кепілдігі туралы тарихи келісім болатын.
1995 жылы 19 - ақпанда ҚР Сыртқы істер министрінің бұйрығымен ҚР Сыртқы
істер министрлігінің алқасы құрылды. ҚР СІМ Алқасы Сыртқы істер министрлігі
жанындағы кеңестік орган болып табылады. [6, 87-б.]
Сол жылы 26 - сәуірде ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев Қытайға ресми
сапармен барды. Қазақстан, Қырғызстан, ҚХР, Ресей және Тәжікстан басшылары
Шекара аймағындағы әскери салалада сенімділікті нығайту туралы келісімге
(Шанхайлық келісім) қол қойды, 11 - мамырда ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев
Иран Ислам Республикасына ресми сапармен барды. Президенттер Каспий теңізі
бойынша бірлескен мәлімдеме қабылдады, 23 - тамызда Алматыда Орта Азия
Одағына қатысушы мемлекеттер басшыларының кездесуі болды. Кездесу барысында
1996–1998 жылдарға арналған Біртұтас экономикалық кеңістік құру бойынша іс-
шара бағдарламасы бекітілді, қатысушы-мемлекеттер шекаралық аумақтарында
арнайы экономикалық аймақ құру туралы шешім қабылданды, 30- қыркүйекте
Қазақстан ядролық сынақтарға тегіс тыйым салу келісім шартына қол қойды
1995 жылы 10 - қыркүйекте ҚР Үкіметі қаулысымен ҚР Сыртқы істер
министрлігінің Жоғарғы дипломатиялық мектебі (Диломатиялық Академия)
құрылды.
1997 жылы 2 - желтоқсанда Ослода өткен ЕҚЫҰ қатысушы-мемлекеттер сыртқы
істер министрлерінің кеңесі барысында Қазақстан Республикасының Үкіметі мен
ЕҚҰЫ арасында Алматыда ЕҚЫҰ Орталығын ашу туралы меморандумға және
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен ЕҚЫҰ-ның Демократия және адам құқығы
жөніндегі бюросы арасында өзара түсіністік туралы меморандумға қол қойылды.
2002 жылы 7 - наурызда Н.Ә.Назарбаев Қазақстан Республикасының
дипломатиялық қызметі туралы Қазақстан Республикасының Заңына қол қойды.
Осы Заң Қазақстан Республикасы дипломатиялық қызметi жұмысының құқықтық
негіздерін, сондай-ақ ұйымдастырылу тәртібiн айқындайды.
2006 жылы 25 - қаңтарда Санкт-Петербургте өткен Еуразиялық Экономикалық
Қауымдастықтың Мемлекетаралық Кеңесіне қатысу шеңберінде Қазақстан
Республикасының Президенті Н.Назарбаев пен Ресей Федерациясының Президенті
В.Путин атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдалану саласындағы қазақстандық-
ресей ынтымақтастығын дамыту туралы бірлескен Мәлімдемені қабылдады.
Сонымен бірге мемлекет басшылары 1998 жылғы 6 шілдедегі Қазақстан
Республикасы мен Ресей Федерациясының арасындағы Су асты қорын пайдалануға
дербес құқықтарды орындау мақсатында Каспий теңізінің солтүстік бөлігінің
түбін бөлу туралы Келісімнің 2002 жылғы 13 мамырдағы Хаттамасына өзгертулер
мен толықтырулар енгізу туралы Хаттамаға қол қойды. Сол жылы 17 - маусымда
Алматыда Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім шаралары жөніндегі кеңесінің
(АӨСШК) екінші саммиті өтті. Саммит барысында АӨСШК екінші саммитінің
Декларациясы қабылданып, Азиядағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық
мәселелеріне ортақ көзқарас білдірілді. Аталған шара шеңберінде АӨСШК
хатшылығының құрылуы және оның Алматыда орналасуы туралы шешім қабылданды.
2006 жылы 8 - қыркүйекте Семей қаласында Қазақстан, Өзбекстан,
Тәжікстан мен Түрікменстанның Сыртқы істер министрлері деңгейінде Орталық
Азиядағы ядролық қарудан азат аумақ құру туралы Шартқа қол қойылды. Қол
қою рәсіміне БҰҰ, МАГАТЭ, халықаралық қоғамдық және үкіметтік емес
ұйымдардың өкілдері, Қазақстанда аккредитацияланған дипломатиялық
миссиялардың басшылары қатысты.
Сыртқы істер министрлері кеңесінің 2007 жылғы қарашаның 29-30 Мадридте
қабылдаған Қазақстанның 2010 жылы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық
ұйымында төрағалық етуі туралы шешімі біздің еліміздің халықаралық тұрғыдан
танылуының, сапалық жаңа деңгейге көтерілуінің айқын айғағы болды.
Қазақстанның төрағалығы – бұл, бірінші кезекте, өзінің саяси тарихында
тұңғыш рет салмақты халықаралық легитимизация мен өзінің ұмтылысына қолдау
көрген барлық Қазақстан халқының жетістігі.
Қазақстан халқы іштегі және сырттағы сындарға қарамастан, таңдап
алынған саяси және экономикалық даму бағытынан таймаған елімізге қолдау
көрсетіп, өзінің ақылмандығын айғақтады.
Елімізді қазір дүние жүзінің 120 мемлекеті таныды, олардың 105-імен
дипломатиялық қатынастар орнатылды. Шетелдерде 29 елшілік ашылып, Алматыда
40 елшілік пен миссия, халықаралық және ұлттык ұйымдардың 16 өкілдігі жұмыс
істейді.
Тәуелсіздік жылдары Қазақстанның дипломатиялық әлеуеті шын мәнінде
қажет болғандығын уақыт айшықтап көрсетті. Қазақстандық дипломатиялық
қызмет еліміздің халықаралық ұстанымын нығайтуға нақты үлесін қосты.
Бүгінде Қазақстан әлемге негізді және ашық сыртқы саясаты бар мемлекет
ретінде танылды.
Сонымен қатар, Қазақстан бүгінде ТМД, Біртұтас экономикалық кеңістік,
Шанхай ынтымақтастығы ұйымы, Экономикалық ынтымақтастық ұйымы, сондай-ақ
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы секілді өңірлік ықпалдастық
құрылымдардың аясында көп жақты ынтымақтастықты белсенді жүргізіп отырған
белді мүшелердің қатарында.
Осының бәрі, яғни қазақ дипломатиясының белсенді қызметі,
серіктестерімізбен тең құқылы және өзара тиімді қатынастар дамытуға
мүдделілігіміз жаһандық және өңірлік саясаттың өзекті мәселелері бойынша
сындарлы да табанды ұстанымдарымыз халықаралық аренада Қазақстан
Республикасына құрмет пен сүйініш тудырды.
Қазақстан Республикасының сыртқы саясатының тұжырымдамалық қырлары
турасында сөз қозғағанда, Елбасы белгілеп, біздің дипломатия жүзеге асырып
келе жатқан көпвекторлы бағдары дұрыстығын атап айту керек. Өзінің геосаяси
орны мен экономикалық әлеуетіне байланысты Қазақстанға дәл осындай саясат
жүргізу қажет болды. Қазақстанды екі құрлықта да мүддесі алысты көздеген,
ірі еуразиялық мемлекет ретінде қарастыра отырып, орталықазиялық өңірдің
ғана акцияларымен шектеліп, тар ауқымды географиямен тұйықталу жөн болмас
еді. Мұндай ұстаным біздің елдің әлеуеті мен стратегиялық мүдделеріне
кереғар келер еді. Осы тұрғыдан алғанда, Қазақстанның көпвекторлы саясаты
түпкілікті жүйеге түсті және елдің өсіп-өркендеуі мен бақуаттылығына жұмыс
істеп жатыр деп айтуға толық негіз бар.
Қазақстан Республикасының сындарлы сыртқы саясаты оның мақсаттарына
жету үшін нысанасы мен мүмкіндіктерінің арасындағы қисынды теңгерімді
сақтауға негізделуі тиіс. Саяси-дипломатиялық құралдарды сыртқы саяси
міндеттерді шешуге шоғырландыру біздің еліміздің ұлттық мүдделерінің нақты
маңызына бара-бар болуы қажет. Халықаралық проблемалардың көпқырлылығы мен
күрделілігі, дағдарыстық жағдайлардың болуы олардың әрқайсысын да
Қазақстанның сыртқы саяси қызметінде басымдылық жағынан дер уақытында
бағалауды талап етеді. Жаһандану жағдайында Қазақстанның мемлекеттік
егемендігі мен оның ұлттық экономикасын қорғаудың саяси, құқықтық, сыртқы
экономикалық және басқа да құралдарының тиімділігін арттыру қажет. Осы
міндеттердің бәрін қаншалық сәтті шешетіндігіміз белгілі бір деңгейде
біздің дипломатиялық қызметті дамыту мен жетілдіруімізге байланысты болмақ.
Бұл ретте, тұрақты экономикалық өсімнің арқасында еліміздің халықаралық
орнын нығайтуға қажетті мүмкіндіктер мен ресурстардың да ұлғайып келе
жатқанын ескеру керек.
Сонымен Сыртқы істер министрлігінің құрылуын зерттедік және қысқаша
қорытындылайық:
Төл дипломатияның тарихы Қазақ хандықтарынан, дәлірек айтқанда
тәуелсіздік пен аумақтық тұтастықты сақтап қалу міндеті маңдайларына
жазылған Керей мен Жәнібектен Әбілқайыр, Абылай хандарға, одан беріде Бөкей
хандығы мен Алашорда қайраткерлерінен тамыр алады.
1944 жылдың сәуір айының 13-інде Қазақ КСР-інің Сыртқы істер ұлттық
комиссариаты құрылып, оны кейіннен КСРО-ның Үндістандағы елші-кеңесшісі
болып істеген, талантты дипломат Төлеген Тәжібаев басқарды. Қазақ КСР-інің
Сыртқы істер ұлттық комиссариаты 1946 жылы Сыртқы істер министрлігі болып
қайта құрылды.
1992 жылдың 2 - шілдесінде Президент Нұрсұлтан Назарбаев жас Қазақстан
мемлекетінің сыртқы саясат ведомствосының мәртебесі мен өкілеттігін ресми
рәсімдеген, “Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі туралы”
Жарлыққа қол қойды.
1991 жылы желтоқсанның 16-сында тәуелсіздік алғаннан кейінгі Нұрсұлтан
Назарбаевтың жарлығымен Сыртқы істер министрі лауазымына Төлеутай
Сүлейменов тағайындалды. Кейіннен министрлік басшылығына Қанат Саудабаев
(1994 жылдың сәуір-қазан аралығы), Қасым-Жомарт Тоқаев (1994-1999, 2002-
2007 жылдары), Ерлан Ыдырысов (1999-2002) сынды кәсіби дипломаттар
тағайындалды, Март Тәжин (2007 – бүгінгі күнге дейін).
Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызметі үшін 17 жыл тарихи
уақыт тұрғысынан өте қысқа екендігі сөзсіз. Жоғарыда Қазақстан тәуелсіздік
алғаннан бері де аймақтық және халықаралық қатынастарды дамытудағы іс-
әрекетін айтып өттік. Осының бәрі ел басшылығы мен сыртқы саясаттың өнімді
жұмысын және дамудағы сапалы деңгейге жеткенімізді көрсететін болса керек.
Сөз жоқ, оған еліміздің сыртқы саясат тұжырымдамасын айқындап, оны баянды
етуге тікелей өзі ұйытқы болған мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың
ерекше еңбегі әлемдік саясаттың дамуына да айтарлықтай ықпал етті.
1.2 Сыртқы істер министрлігінің түсінігі, міндеттері мен функциялары
Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі - сыртқы саяси қызметті
жүзеге асыратын және Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызмет
органдарының бірыңғай жүйесін басқаратын Қазақстан Республикасының орталық
атқарушы органы болып табылады. Министрліктің толық атауы - "Қазақстан
Республикасының сыртқы істер министрлігі" мемлекеттік мекемесі. [8]
Министрлік өзінің қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясы мен
заңдарына, халықаралық шарттарына, Қазақстан Республикасы Президентінің,
Үкіметінің актілеріне, өзге де нормативтік құқықтық актілерге сәйкес жүзеге
асырады.
Министрлік мемлекеттік мекемені ұйымдастыру-құқықтық нысанындағы заңды
тұлға болып табылады, өз атауы мемлекеттік тілде жазылған мөрлері мен
мөртаңбалары белгіленген үлгідегі бланкілері, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес Қазақстан Республикасы Қаржы
министрлігінің қазынашылық органдарында және банктерде шоттары болады.
Министрлік азаматтық-құқықтық қатынастарға өз атынан түседі.
Министрліктің Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген
жағдайларда және тәртіппен мемлекеттің атынан азаматтық-құқықтық
қатынастардың тарабы болуға құқығы бар.
Министрлік өзінің құзыретіндегі мәселелер бойынша заңнамада белгіленген
тәртіппен Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрінің бұйрықтарымен
ресімделетін, міндетті күші бар шешімдерді қабылдайды.
Министрліктің штат санының лимитін Министрлікке ведомстволық
бағыныстағы мемлекеттік мекемелерді ескере отырып Қазақстан Республикасының
Үкіметі бекітеді.
Министрліктің ведомствосы - Халықаралық ақпарат комитеті бар. [9]
Қазақстан Республикасы Сыртқы iстер министрлiгiнiң Халықаралық ақпарат
комитетi Қазақстан Республикасы Сыртқы iстер министрлiгiнiң құзыретi
шегiнде арнайы атқарушылық функцияларды, Қазақстан Республикасының оң
имиджiн нығайту мәселелерi жөнiндегi ведомствоаралық үйлестiрудi және шет
елдерде оның жетiстiктерi туралы ақпарат таратуды жүзеге асыратын ведомство
болып табылады. Комитет өзiнiң қызметiнде Қазақстан Республикасының
Конституциясын, заңдарды, Қазақстан Республикасының Президентi мен
Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң кесiмдерiн, Қазақстан Республикасының
халықаралық шарттарын және өзге де нормативтiк құқықтық кесiмдердi, сондай-
ақ осы Ереженi басшылыққа алады.
Комитет мемлекеттiк мекеме ұйымдық-құқықтық нысанындағы заңды тұлға
болып табылады, өзiнiң атауы мемлекеттiк тiлде жазылған мөрi, белгiленген
үлгiдегi бланкiлерi болады. Комитет өз атынан азаматтық-құқықтық
қатынастарға түседi. Комитет өз құзыретiндегi мәселелер бойынша Қазақстан
Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен мiндеттi күшi бар
бұйрықтар шығарады. Комитет төмендегі функцияларды жүзеге асырады:
Қазақстан Республикасының халықаралық аренадағы оң имиджiн
қалыптастыруға, арттыруға және нығайтуға бағытталған тұжырымдамаларды,
бағдарламалар мен жобаларды iске асыру;
Қазақстан Республикасының халықаралық аренадағы оң имиджiн
қалыптастыру, арттыру және нығайту саласындағы басқа да мүдделi уәкiлеттi
органдардың қызметiн үйлестiру және бағыт беру;
Қазақстан Республикасының сыртқы және iшкi саясаты, саяси,
экономикалық, әлеуметтiк, гуманитарлық, сондай-ақ өзге де қызмет
салаларындағы жетiстiктерi туралы ақпаратты таратудың негiзгi мақсаттарын
шешуге деген салааралық көзқарасты жүзеге асыру;
Мемлекетiмiздiң оң имиджiн қалыптастыру мақсатында өз құзыретi шегiнде
Қазақстан Республикасының сыртқы және iшкi саясаты, саяси, экономикалық,
әлеуметтiк, гуманитарлық, сондай-ақ өзге де қызмет салаларындағы
жетiстiктерi туралы ақпаратты тарату саласындағы халықаралық
ынтымақтастықты жүзеге асыру;
Мемлекетiмiздiң оң имиджiн қалыптастыру мақсатында Қазақстан
Республикасының сыртқы және iшкi саясаты, саяси, экономикалық, әлеуметтiк,
гуманитарлық, сондай-ақ өзге де қызмет салаларындағы жетiстiктерi туралы
ақпаратты тарату мәселелерi бойынша үкiметтiк емес ұйымдармен, беделдi және
ықпалды бұқаралық ақпарат құралдарымен, әлемнiң талдамалық орталықтарымен,
рейтингтiк агенттiктерiмен өзара iс-қимыл жасау;
Халықаралық аренада Қазақстан Республикасының оң имиджiн қалыптастыру,
арттыру және нығайту;
Қазақстан Республикасының сыртқы және iшкi саясаты, саяси,
экономикалық, әлеуметтiк, гуманитарлық, сондай-ақ өзге де қызмет
салаларындағы жетiстiктерi туралы ақпаратты тарату.
Министрліктің қызметін қаржыландыру тек республикалық бюджеттен жүзеге
асырылады.
Ал енді министрліктің негізгі міндеттеріне көшейік. [8]
Министрліктің негізгі міндеттері:
1) Қазақстан Республикасы Сыртқы саясатының тұжырымдамасын және негізгі
бағыттарын әзірлеу және Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметіне
тиісті ұсыныстар беру;
2) Қазақстан Республикасының сыртқы саяси бағытын іскен асыру,
Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық саясатын жүзеге асыруға және
халықаралық беделін нығайтуға жәрдемдесу;
3) Шет елдерде Қазақстан Республикасының, оның азаматтарының және заңды
тұлғаларының құқықтары мен мүдделерін қорғау;
4) Қазақстан Республикасының халықаралық бейбітшілікті, ғаламдық және
өңірлік қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі күш-жігерін дипломатиялық
құралдармен және әдістермен іске асыру;
5) Қазақстан Республикасының егемендігін, қауіпсіздігін, аумақтық
тұтастығын және шекараларының мызғымастығын, басқа мемлекеттермен және
халықаралық аренадағы қарым-қатынастарында оның саяси, сауда-экономикалық
және өзге де мүдделерін дипломатиялық құралдармен және әдістермен қорғауды
қамтамасыз ету;
6) Қазақстан Республикасының сыртқы саяси және сыртқы экономикалық
стратегиясы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті үшін ұсыныстар
әзірлеу және Президенттің халықаралық бастамаларын іске асыру;
7) Қазақстан Республикасының шет мемлекеттермен, халықаралық ұйымдармен
дипломатиялық және консулдық қарым-қатынастарын жүзеге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz