Қант қызылшасын тұқымын дайындау

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ

«Өсімдік қорғау және карантин» кафедрасы

РЕФЕРАТ

Тақырыбы:Алматы облысы Көксу ауданы жағдайында қызылша дақылы зиянкестері таралуы, биологиясы және олармен күресу шаралары.

Орындаған: Сүйеубай Бексұлтан Аг-304

Тексерген: Искендирова Р. Ә.

Алматы 2022 жылы

Жоспар

1. Кіріспе

2. Негізгі бөлім

2. 1. Қант қызылшасы өсіру ерекшеліктері, сорттары

2. 2. Қант қызылшасын Алматы облысы Көксу ауданы жағдайында өсіру, зиянкестерден қорғау

2. 3. Қант қызылшасының зиянкестері

3. Қорытынды

4. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Қант қызылшасы (Beta vulgarіs) - қызылша туысына жататын екі жылдық бағалы техникалық дақыл. Бірінші жылы оның қоректік заттары бар тамыры мен жапырақ шоғы өседі. Осы жылғы өсу кезеңінің ұзақт. 150 - 170 күн. Екінші жылы топыраққа отырғызылған қант қызылшасының жемісінен гүл шашатын сабақ және тұқым пайда болады. Екінші жылғы өсу кезеңінің ұзақтығы 100 - 125 күн. Қант қызылшасы - құнарлы мал азықтық дақыл. Оның пәлегін (жапырағы мен сабағын) з-тта өңдегеннен кейінгі қалған қалдықтардан сірне, сығынды мал азығы даярланады. Қант қызылшасының түсімінің 40%-ы пәлегінің үлесіне тиеді. Қант қызылшасының сығындысында 15% құрғақ заттар, 3% жасұнық, 0, 7% күл, 0, 1% май және 1, 2% ақуыз болады. Қант қызылшасы - жылу сүйгіш өсімдік. Қант қызылшасының тұқымы қант з-ттарында дайындалады. Мұнда тазаланған тұқым 2 фракцияға (3, 5 - 4, 5 мм және 4, 5 - 5, 5 мм) бөлінеді. Негізінен тұқым себуді топырақтың 10 см тереңдіктегі температурасы 5, 6°С жылынғанда бастайды. Қант қызылшасында көптеген фитофагтар қоректенеді. Дегенмен айтарлықтай өнімнің төмендеуіне тек қана 30-ға жуық көп қоректі және арнайы зиянкес түрлері әсер етуі мүмкін. Қызылша тұқымына айтарлықтай зиян келтіретін, өсімдіктердің вирус ауруларын таратушы шаншып-сорғыш жәндіктер болып табылады.

Қант қызылшасы, сорттары

Қант қызылшасы - көп мөлшерде сахароза қамтитын екі жасар қызылша. Буряк қант өндірісі үшін, сондай-ақ жануарларға арналған жем үшін өсіріледі, өйткені оның өнімділігі өте жоғары.

Зауыттың пайдалы қасиеттерін Андреас Маргграф 18 ғасырда анықтады. Өсімдіктерді зерттегеннен кейін, ғалым оны қант қантына ұқсас деп қорытындылады. Тоғызыншы ғасырдың басында студент қызылшадан қантты өндіруге мамандандырылған зауыт ашты. Содан бері бүкіл әлемнің агрономдары жаңа және жаңа өсімдік сорттарын әзірледі.

Сырттан, қант қызылшасының сорттарын ажырату мүмкін емес. Олардың бәрінде жемістердің ішіндегі және сыртында ақ түсте және ұқсас көрініс бар. Жіктемені болсақ, тамырлардағы қант мөлшеріне байланысты олар үш топқа бөлінеді:

Қалыптастыратын қант мөлшері орташа және төмен сипатталады.
Құрамында қанттың жоғары мөлшері мен құнарлығы бар қант-қант.
Тамырларда қанттың жоғары құрамымен ерекшеленетін қант, бірақ олардың өнімділігі егін - қантты көкөністерден төмен.

Қант қызылшасын отырғызу мәдениет түріне байланысты өз ерекшеліктеріне ие. Осылайша, зауыттың басты мақсаты - өндіру және азық-түлік, бұл технологияның негізі осы қасиеттерге негізделген.

Егістік тұқым және топырақ дайындау

Қант қызылшасын өсіру осы үрдіске топырақ пен тұқым дайындауды қамтиды. Күзде топырақ әдетте азот, калий және фосфор азотымен қоректенеді, содан кейін топырақ 30 см тереңдікте босатылады, көктемде тырнақ және өсіру жүзеге асырылады, содан кейін топырақ тегістеледі. Кез-келген жағдайда жаңа піскен күлді енгізуге болмайды! Оның орнына тыңайтқыштар таяз сабанды пайдаланады. Барлық осы манипуляциялар алғашқы қашудың біртіндеп, біркелкі пайда болуының негізі болып табылады.

Қант қызылшасы тұқымы да дұрыс дайындалған. Бастапқыда олар шаңнан және кірден тазаланады, нәтижесінде тұқым ұзақ уақыт бойы оның қасиеттерін жоғалтпастан сақтайды. Одан кейін тұқымдар сабақтар мен қоқыстардан мұқият тазаланып, содан кейін жылтыратылады. Содан кейін олар схема бойынша диаметрге сәйкес сұрыпталады: 3, 5-4, 5 және 4, 5-5, 5 мм.

Егу алдында тұқым қоректік заттармен - сірне және гумуспен қапталған. Соңғы кезеңде жылу суларында 24 сағат бойы сіңіп кетеді.

Айта кету керек, мұндай оқыту тек өндірісте ғана жүзеге асырылуы мүмкін. Сондықтан, отандық өсіру үшін мамандандырылған дүкенде дайындалған тұқым сатып алу жақсы.

Қант қызылшасын тұқымын дайындау

Шын мәнінде, жеке шаруашылықта тұқым себу алдында көп ұзамай топыраққа қонуға дайын. Дегенмен, отырғызу материалдарын таңдаған кезде назар аудару қажет. Атап айтқанда, 3, 5 центтен аз тұқым себу үшін жарамайды, ең бастысы, 45-ден 55 миллиметрге дейінгі мөлшерде өте жақсы. Фракциялардың тағы бір диапазоны - 3, 5-тен 4, 5 сантиметрге дейін, оның айырмашылығы фотосуретте айқын көрінеді.

Мұндай тұқым бір өсу жылдамдығымен (өсімдіктің бір тұқымнан шыққан өсімдіктің саны) әлдеқайда жоғары, алайда, бойды өсіру және қант қызылшасының кірістілігі біршама төмен болады. Жерде көгалдандыру материалын сатып алу өте қажет, себебі ол біркелкі егуді қамтамасыз етеді және сонымен қатар, бос саңылаусыз тұқымдар бойлау үшін көп ылғал талап етпейді.

Қант қызылшасын Алматы облысы Көксу ауданы жағдайында өсіру, зиянкестерден қорғау

Алматы мен Жамбыл облыстарында суармалы жағдайда аса бағалы техникалық дақыл саналатын қант қызылшасы өткен ғасырдың 30-шы жылдарынан бастап егіле бастады. Себебі, екі облыстың жер жағдайы мен ауа райы аталған дақылды өсіруге өте қолайлы. Кезінде осы облыстардағы суармалы жердің басым бөлігін қант қызылшасы алып жатты. Қазіргі кезде оны өндіру қиын жағдайға тап болып отыр. 1970 - 2010 жылдар аралығында қант қызылшасы өнімінің түсімі гектарына 350-ден 110-150 центнерге, қанттылығы 14, 4-тен 9-11 пайызға дейін кеміді. Егіс көлемі де күрт төмендеді. Мысалы, өткен ғасырдың 70-ші жылдары қызылшаның егіс көлемі 77 мың гектарды құраса, кейбір шаруашылықтар орта есеппен әр гектардан 450-500 центнерден өнім алды.

Қазақстан қант қызылшасын өсіретін елдердің қатарына жатады. Соған қарамастан біз өзімізді қантпен небәрі 5-ақ пайызға қанағаттандырамыз. Қалған қант Ресей, Украина, Белоруссиядан әкелінеді. Соңғы жылдары Бразилия, Аргентина, Куба мемлекеттерінен жеткізілетін шикізатты тасымалдау тоқтатылды. Яғни, ақ қант тапшылығы негізінен үш славян елдерінен сатып әкелінетін құмшекермен жабылуда. Ал шет елден сатып алынатын өнім бағасы жыл өткен сайын қымбаттап барады. Сөйтіп, қызылша өсіруші елдердің құмшекеріне деген тәуелділік жылдан-жылға артып келеді.

Елде қызылша өңдейтін 8 зауыт жұмыс істеді. Қазір Жамбыл, Көксу және Ақсу қант зауыттары ғана жұмыс істейді. Осы зауыттардың өзі шикізаттың жетіспеушілігінен бір-екі ай ғана жұмыс істейді. Сондықтан, аталған саланың жұмысын жандандыру үшін алдымен ғылыми түрде жұмыс жүргізген жөн. Қант қызылшасын ғылыми негізде өркендету үшін агротехникалық шараларды сақтап, ауруларға төзімді жаңа сорттар мен будандарды шығару қажет. Сөйтіп, оларды өндіріске тездетіп ендіру керек. Республикада соңғы 40-50 жылда суармалы жер жүйесіз пайдаланылуда. Егістікте ауыспалы егіс жүйесін сақтамаудың салдарынан қызылшаның өнімі мен егіс көлемі күрт азайды. Көптеген шаруашылықта қызылша өсіруде агротехникалық тәсілдерді бұзуға жол берілді. Кейбір фермерлер тәтті түбір егуде суару жүйесін дұрыс сақтамайды. Соның салдарынан көптеген шаруашылықтың егістіктері аталған дақылды өсіруге жарамсыз.

Топырақта ауру қоздырушы фузариоз бен ризоктониоз фитопатоген спораларының саны өте жоғары. Көптеген танапта ауру қоздырушы споралардың саны 1 млн., тіпті одан да көп. Ауыспалы егіс жүйесін сақтамаудың салдары және өндірісте себілетін сорттар мен будандардың дақылда кездесетін ауруларға төзімділігінің жоқтығы қызылша егістігінде көптеген зиянды аурулардың кең таралуына жол ашады. Республика бойынша қызылша өсіретін танаптарда 30-ға жуық ауру түрі кездеседі. Оның ішінде ең кең таралғаны және зияндысы тамыржегі, ақұнтақ, әртүрлі дақ аурулары (церкоспороз, пероноспороз, фомоз, тағы басқалары) және тамыржемісі шірігі. Аталған соңғы ауру өте қауіпті. Бұл аурулар өнім түсімін кемітіп, қанттылығын азайтады.

Қазақ өсімдік және карантин ҒЗИ-ында аталған зиянды аурулар қоздырғыштарының биологиялық ерекшеліктері (аурудың қай кезде пайда болатыны, таралу динамикасы), зияндылығы, онымен күресу жолдары талай жыл (40-50 жыл) зерттеліп, тамыржегі, ақұнтақ, әртүрлі дақ, тамыржемісі шірігі ауруларына агротехникалық, биологиялық, химиялық тәсілдердің тиімділігі анықталып, жоғарыда келтірілген шаралар өндіріске енгізілді. Осы күнге дейін Алматы, Жамбыл облыстарының Іле, Көксу, Ескелді, Қордай, Шу, Мерке аудандары танаптарындағы топырақта тамыршірігі ауруының қоздырғыштары көп жиналған. Егістіктерде шірік ауруына қарсы тәсілдердің тиімділігі өте төмен. Ауруға төзімсіз сорттар мен будандарды егу, суару мөлшері мен мерзімдерін және органикалық, минералды тыңайтқыштарды қолданбау қант қызылшасының ауруға төзімділігін кемітті.

Дақылдың өте зиянды шірік аурулары кең таралды. Топырақта әртүрлі ауру тудыратын саңырауқұлақтар мен бактериялардың споралары еселеп өсіп, өнім төмендеді. Ғалым Н. Шевченконың мәліметтері бойынша елде осы дақылды алғаш еге бастаған 40-шы жылдары осы дақылдың тамыржемісі шірігі аурулары өте төмен, небәрі 0, 1- 05 пайыз шамасында кездесті. Бүгінде Алматы, Жамбыл облыстарының көптеген шаруашылығында ауа райына байланысты әртүрлі деңгейде тамыржегі, ақұнтақ, церкоспороз аурулары кең таралды, кей жылдары эпифитотилық жағдайға дейін дамиды.

Тамыржегі ауруынан жас өскіндерді қорғау үшін агротехникалық және химиялық тәсілдер қолданылады. Атап айтқанда, терең етіп сүдігер жыртылып, көктемгі жауын-шашынды жылдары беті қатты топырақ босатылады. Бұл жас өскіндердің ауруға шалдығуын азайтады. Қызылшаны қолайлы уақытта, топырақ беті 10-120С жылылығында (сәуір айының екінші жартысында) еккен дұрыс. Ең бастысы, тұқым себер алдында жүйелі немесе қоспа фунгицидтердің бірімен, яғни, 4кг/т ТМТД-мен, 6кг/т тачигэренмен, 3л/т деразолмен, 3кг/т фундазолмен өңдеген дұрыс. Бұл аталған шара тұқымның зеңденуін тежеп, тамыржемісі шірігінің таралуын 1, 5-2 есеге азайтады. Қант қызылшасы өнімін 15-20 пайыз, қанттылығын 0, 5-1, 5 пайыз арттырады.

Қант қызылшасының дақ ауруларына (ақ ұнтақ және церкоспороз) қарсы тиімді тәсілдердің бірі - химиялық препараттарды (скор, импак, фундазол) шашу жапырақта кездесетін ауруларды емдейді. Жоғарыда аталған аурулар ауа райына байланысты маусым айының соңында немесе шілде айының басында шығады. Сондықтан аурудың алғашқы белгісі байқалған жағдайда жоғарыда көрсетілген препараттарды қолданған жөн. Егер аурудың деңгейі 5-7 пайызға жеткенде қолданылса, аталған фунгицидтердің тиімділігі болмайды. Себебі, аурудың споралары (конидийлары) екі-үш күн ішінде бүкіл алқапқа тез тарайды. Жоғарыда келтірілген препараттардың ішіндегі ең тиімдісі әр гектарға 4л скор шашу болып табылады.

Қант қызылшасының зиянкестері

Қызылша бүргесі: оңтүстік (Chaetocnema breviuscula Fald. ), кәдімгі немесе қарақұмық (Chaetocnema concinna Marsch. ) (Coleoptera отряды, Chrysomelidae тұқымдасы) . Қант және асханалық қызылшаны, рауғашты, қымыздықты, шпинатты, т. б. дақылдарды зақымдайды. Бүргенің денесінің ұзындығы 1, 4-2, 3 мм, денесінің түсі қара металды реңі бар. Қанаттың үстіңгі жағы кең, аралықтары жаншылған. Кәдімгі қызылша бізтұмсығының дене пішіні домалақ, ал оңтүстік бүргесінің денесі жұмыртқа тәрізді болып келген. Дернәсілдерінің денесінің түсі ақшыл сары реңді, басы қоңыр, ұзындығы - 1, 5-2, 2 мм. Қоңыздар топырақтың беткі қабатында немесе өсімдік қалдықтарының астында қыстайды. Егістіктен орман алқаптарына, арамшөпті жерлерге ұшуы мүмкін. Ерте көктемде ауаның температурасы 8-9°С болған кезде қыстап шыққан бүргелер шыға бастайды. Алғашқы кезде олар арамшөптердің алабұталар және қарақұмықтар тұқымдасымен, содан соң қызылша егістігіне ұшып сол жерде қоректенеді. Қоңыздар тұқымжарнақ және нағыз жапырақпен қоректенеді. Жас өскіндер күшті зақымданған кезде жойылып кетуі мүмкін. Күресу шараларын ұйымдастыру барысында міндетті түрде мына мәселені ескерген жөн: көктемнің бұлтты күндерінде бүргелер нашар қоректенеді және айтарлықтай зиян келтіре қоймайды, ал ауа-райының ыстық, құрғақ күндерінде зияндылығы бірнеше есеге көбейеді, 1-1, 5 ай қосымша қоректену жалғасқаннан кейін аналықтары жұмыртқаларын тереңдігі 3-6 см топырақ астына салады. Эмбрионалдық даму 10-14 күнге жалғасады

Қызылша бізтұмсықтары : кәдімгі (Bothynoderes punctiventris Germ. ), жолақты (Chromoderus fasciatus Mull. ), ақшыл (Chromoderus declivis Ol. ), шығыс (Bothynoderes foveicollis Gebl. ) және сұр (Tanymecus palliatus F. ) (Coleoptera отряды, Curculionidae тұқымдасы) . Соңғы екеуі Қазақстанда көп тараған. Кәдімгі қызылша бізтұмсығы қара түсті, денесі сұр қабыршақпен және түктермен жабылған. Қанатының үстінде екі қара қисық дақтары және де екі ақ дөңесі бар. Бас түтігі қысқа. Дене тұрқы 10-15 мм. Жолақты қызылша бізтұмсығы түсі қара, денесін сұр-қара қабыршақтар және түктер жапқан. Қанаттың үстінде көмескі бұлдыр қара дақтары бар. Дене тұрқы 7-11 мм. Ақшыл қызылша бізтұмсығының түсі қара, денесін ақшыл-сұр, ақ дерлік түктермен жабылған. Бүйірінде иректі жіңішке сызығы бар. Денесі 8-10 мм. Шығыс қызылша бізтұмсығының түсі қара, қанаттың үсті сұр-қара қабыршақпен жабылған және де көмексі бұлдыр қара дақтары бар. Дене тұрқы 9-10 мм. Ақшыл қызылша бізтұмсығының денесі түгелімен сұр қабыршақтармен жабылған. Дене тұрқы 7- 10 мм. Бізтұмсық дернәсілі - денесінің түсі ақ, басы қоңыр, аяғы жоқ. Кәдімгі қызылша бізтұмсығы дернәсілінің дене тұрқы 27-30 мм, ал қалғандарынікі - 20- 25 мм. Қоңыздар топырақта қыстайды, ал егер күз суық жаңбырлы болса, онда дернәсілдер мен қуыршақтар да қыстауға кетуі мүмкін.

Күресу шаралары: Ауыспалы егісті қатаң сақтау, жоғары сапалы тұқыммен қолайлы мерзімде себу, топырақты сапалы өңдеу, минералды және органикалық тыңайтқыштарды енгізу, егінді сепкеннен кейін топырақты тығыздаса, зиянкестердің санының азаюына және өсімдіктің өсу тұрақтылығын реттеуге мүмкіндік туғызады.

Қызылшаның сауытты қоңызы - Cassida nebulosa L. (Coleoptera отряды, Chrysomelidae тұқымдасы) . Бунақденелілер қант және асханалық қызылшада, көбінесе көкпекте, алабұта тұқымдасы арамшөптерінде дамиды. Сауытты қоңыз жапырақтарды кеміреді де, оның негізгі жүйкесін қалдырады. Қоңыздардың денесінің түсі қоңыр-сары немесе жасыл ұсақ қара дақтармен, денесі 6-7 мм. Қанат үсті және алдыңғы арқа денеге қарағанда кең болып келген және қоңызды басымен бірге сауыт жапқан. Аяқтары қоңыр, жамбасы қаралау. Қанаттың үстінде түзу қатарлы нүктелері бар. Қанат үстінің бүйір қырларының орта бөлімі жуан болып келген. Дернәсілі сары-жасыл жалпақтау, дененің бүйірінде айтарлықтай ірі тісшелі өсінділер бар, осы өсінділердің артқы екеуі едәұір ұзын болып келген. Дернәсіл құрсағының ұшы жоғары қарай иілген. Бунақденелілер ерте көктемде шыға бастайды.

Күресу шаралары: Алабұталылар тұқымдасына жататын арамшөптерді жою қажет. Қолмен отау кезінде арамшөптерді егістіктен алып тастау керек. Сауытты қоңыздар мен олардың дернәсілдеріне қарсы инсектицидті тізім бойынша пайдаланған дұрыс. Қызылша сауытты қоңызының ЭЗШ саны өскін кезеңінде 0, 7-1 дана/м2, ал 4-5 жұп кәдімгі жапырақ кезеңінде 1 өсімдікте 10- нан артық дернәсіл болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.