Мал шаруашылығы өнімдері
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Атырау облысы, Жылыой ауылы ЖШС Нұрғали жағдайында қауіпсіздік щараларды жақсартуды ұйымдастыру
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандық: 5В073100 - Қоршаған ортаньɪ қорғау және өмір тіршілігінің қауіпсіздігі
Орал 2021
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Жұмыс қорғауға жіберілді
Экология және ТҚ
кафедрасының меңгерушісі
____________________ ___
____ _________________ 20___ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Атырау облысы, Жылыой ауылы ЖШС Нұрғали жағдайында қауіпсіздік щараларды жақсартуды ұйымдастыру
Мамандық: 5В073100 - Қоршаған ортаньɪ қорғау және өмір тіршілігінің қауіпсіздігі
Орындаған
Ғылыми жетекші
Орал 2021
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
БЕКІТЕМІН
Экология және ТҚ
кафедрасының меңгерушісі
__________А.Ю.Бектилевов
___ _________ 20__ ж.
Дипломдық жұмысқа тапсырма
Студент
1.Жұмыстың тақьɪрьɪбьɪ: Атырау облысы, Жылыой ауылы ЖШС Нұрғали жағдайында қауіпсіздік щараларды жақсартуды ұйымдастыру
2. Студенттің аяқтаған жұмысты тапсыру мезгілі ____ 20__жыл
3. Жұмыстың бастапқы мәліметтері: Кәсіпорын сипаттамасы, кәсіпорындағы еңбекті қорғау саласы бойынша мәліметтер, оқу-әдістемелік, нормативтік және ғылыми әдебиеттер
4.Дипломдық (жұмыстың) жобаның бөлімдерінің мазмұны
Кіріспе
1 Жобаның тақырыбын дәйектеу. Дипломдық жобалаудың мақсаты мен міндеттері
2. Негізгі бөлім
3.Мал шаруашылықғы негізгі қауіпсіздік шаралары
4. Техникалық жабдықтарды пайдалану
5. Профилактикалық жұмыстар
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Тапсырманы берген күні __________
Ғьɪльɪми жетекші __________
Тапсьɪрманьɪ орьɪндауға алған _________
Дипломдық жұмыстың бөлімдерінің жұмыстарының күнтізбелік кестесі
№
Дипломдық (жобаның) бөлімдерініңатауы
Жұмыстың (жобаның) бөлімдерінің орындау уақыты
Орындалғаны
туралы белгі
1
Кіріспе
2
Жобаның тақырыбын дәйектеу. Дипломдық жобалаудың мақсаты мен міндеттері
3
Жобаның негізгі бөлімін зерттеу
4
Қалдықтарды залалсыздандыру жолдары
5
Мал қоралардаға санитардық жағдайды бақылау
6
Қорьɪтьɪндьɪ
7
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Тапсырманы беру уақыты__________
Аяқталған жұмысты тапсыру уақыты__________
Ғьɪльɪми жетекші __________
Тапсьɪрманьɪ орьɪндауға алған _________
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
І. Зерттеу аймағы. Атырау облысы Жылыой ауданы мал шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 НұрғалиЖШС ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
ІІ Мал және құс шаруашылық қалдықтарына бақылау жүргізу ... ... ...13
2.1 Мал шаруашылық кешеніндегі қалдықтарды жою проблемасы ... ... ... ..15
2.2 Мал, құс шаруашылық шаруашылығында көңді өңдеу тиімділігі ... ... ...19
2.3 Биогаз қондырғыларының ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...24
2.4 Биореактор ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.5 Көңді залалсыздандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.6 Мал және құс шаруашылығында қалдықтарды сақтау түрлері ... ... ... ... 36
2.7 Көңді сақтау технологиясына қойылатын санитарлық талаптар ... ... ... .40
ІІІ Мал шаруашылық кешеніндегі қауіпсіздік шаралары және еңбекті қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
ІV. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 48
КІРІСПЕ
Адам баласының кез-келген шаруашылық әрекеті әр түрлі қалдықтармен биосфераны ластайды, бұл халықтың денсаулығы мен өміріне, флора мен фауна түрлерінің қысқаруына, қоршаған ортадағы тепе-теңдікке қауіп-қатер тудырады. Кең үйінділерін, өнеркәсіп тастандыларын, қоқыстарды, қала шөп-шаламдарынтек қоршаған ортаны бұзатын ластағыштар деп санауға болмайды, олар құнды шикізат көздеріне жатады. Қазіргі кезеңдегі ғылым мен техниканың даму деңгейіне сәйкес әбден жетілдірілген технологияның жоқтығына байланысты, оларды өңдеп құнды өнімдер алу әзірше жолға қойылмаған, сондықтан бұларды сақтауға, жоюға, тасуға, көмуге, зиянсыз түрде айналдыруға көптеген қаражат, энергия, уақыт жұмсалып отыр. Қалдықтар шығаратын негізгі көздерге өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, үй-жай шаруашылығы жатады [1]. Мал шаруашылықтары барынша дамыған аудандарда экологиялық проблемалардың туындайтыны белгілі жайт. Мал тұяғының әсерінен топырақ эрозиясы жүруде, жайылымдардағы өсімдік жамылғысы жұтандануда, тіпті жойылуға жақындауда. Ал ірі интенсивті мал шаруашылығы жинақталған жерлерде (ірі қара, шошқа бордақылау және құс семірту) топырақ, су және ауа да ластануға ұшырауда. ҚР президентінің төрағалығымен мал шаруашылығын дамытудың өзекті мәселелері бойынша жұмысбабындағы кеңес өтті. Кеңес барысында мал шаруашылығын одан әрі дамыту мәселесі, сондай-ақ ел экономикасының аграрлық секторының жалпы жағдайы талқыланды Сонымен қатар мал шаруашылық кешенінің еңбек қауіпсіздігі, жұмысшыларға қойылатын негізгі талаптарды қарастырылады. Мақсаты: Мал шаруашылығы кешенінің қалдықтарын өңдеу және еңбек қауіпсіздік шараларын ұйымдастыру
Міндеттері:
Мал шаруашылық қалдықтарын пайдалануда жоғары сапалығына экологиялық баға беру. Мал шаруашылық кешенінің қалдықтарына сандық және сапалық бақылау жүргізу. Мал шаруашылық кешенінің жұмысшыларының еңбек қауіпсіздігін жақсарту
І Бөлім Атырау облысының мал аруашылығы
Облыстың ауыл шаруашылығы жерлерінің көлемі 9,8 мг- гектарды құрайды, соның ішінде жайылымдық жерлер 9,7 млн. гектар, шабындық - 132,5 мың гектар, егістік жер - 1800 гектар. Облыстың ауыл- шаруашылығы мал өсіруге, әсіресе қой және ірі қара, жылқы, түйе өсіруге маманданған
Облыстың аумағы шөл аймағында орналасқан. Ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіруге облыстың солтүстігіндегі өзен маңы-жайылмалық аймағының болмашы бөлігі (Индер, Махамбет аудандары) мен Атырау қаласының маңынан басқа жерлердегі топырақтың өнімділігі аз.
Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру жөніндегі бағдарламаға сәйкес ауыл шаруашылығында түбегейлі экономикалық реформа жүзеге асырылды. Осыған сәйкес қазіргі кезеңде облыстық ауыл шаруашылығы саласында жеке меншікке негізделген 1747 шаруа қожалықтары, 28 ауыл шаруашылығы кәсіпорындары құрылды. Қазір ауыл шаруашылығы өндіріс көлемінің 95% жеке меншік иелігінде.
Ауыл шаруашылығы өндірушілерін көктемгі-далалық және жинау жұмыстарын тауарлық несиелендіруге, жанар-жағар май материалдарының құнын арзандатуға қатысты, ауыл шаруашылығы техникасын жаңартуға мемлекеттің қолдау көрсетуі ауыл шаруашылығы өнірушілерін егін алаңын жыл сайынғы өсімімен қамтасыз етеді.
Облыс тұрғындарының жергілікті ауыл шаруашылық өнімдерімен қамтамасыз етілуі төменгі деңгейде болып келеді. Әр тұтынушы нормасы бойынша проценттік көрсеткіш төмендегідей: ет өнімдері 56,7 %, сүт өнімдері 20,7 %, картоп 30,4% көкөніс - бақша өнімдері 54,3%. Тамақ тауарларының бірнеше түрлері Ресей мен , көршілес оңтүстік аймақтардан әкелінеді.
Топырақ құнарлығының төмен болуына байланысты өңір жер өңдеудің қауіптілігі жоғары аумақта орналасқан, оған қоса ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерінің сумен қамтылуына етілуіне орай ағын су деңгейіне тәуелділігінен, гидротехникалық ғимараттар мен су сору қондырғыларының жоғары тозу дәрежесінен, мал азығы өндірісі өзіндік құнының жоғары болуы, суландыру жүйесінің болмауынан мал азығы дақылдарын өсіруге мүмкіндік жоқ, картоп, көкөністерді өсіру негізінен тұрғындардың үй шаруашылығында ғана шоғырланған, бұның бәрі өндірістің тиімділігі мен өнімнің тауарлығын төмендетеді, көкөніс, картоп, және жемістерді сақтау үшін қазіргі заманға техникамен жабдықталған қоймалар жоқ, оларды дайындау және қайта өңдеу жүйесі реттелмеген.
Соңғы жылдары облыста ашық және жабық жерлерде ауыл шаруашылығы дақылдарын тамшылы суару технологиясы кең таралып келеді. Қазіргі таңда өңірдің Атырауагроөнімдері, Райхан, Сабуров, Жұмағалиев, Рахатов, Сандуғаш сияқты ірі шаруашылықтарның 250 га жерінде ашық және жабық жерлерде тамшылатып суару технологиясы бойынша ауыл шаруашылығы дақылдары өсірілуде.
Жайылым қоры
Соңғы жылдары ауыл шаруашылығына арналған алқаптарда қайтымсыз экологиялық өзгерістер айқын болып отыр, соның ішінде жерлердің тозу үрдістерінің күшеюі. Облыстың ауыл шаруашылығы алқаптарының тозуына себеп болып отырған негізгі антропогендік фактор деп, әсіресе ірі елді мекендерге жақын маңдарда жайылымдарға мал жаюды көрсетуге болады, бұл жерлердің бұзылуына - дигрессияға алып келеді.
Жалпы өңір орташа және қатты тапталған жайылым алаңдарының жоғары мәнділігімен сипатталатынын атап айту керек. Жерлердің тозуы Құрманғазы, Махамбет және Қызылқоға аудандарында аса айқын байқалады. Бүгінгі күні ауыл шаруашылығына арналған жерлер 1945,7 мың.га немесе облыс аумағынан 16,4%-ды құрайды.
Облыстың ауыл шаруашылығы алқаптарын сапалық бағалауына сәйкес жалпы ауданынан 38% алқабы сор топырақты жерлерге, 34% желден бүлінген, 19% тұзды тек 6% теріс белгілерге ұшырамаған жерлер болып табылады.
Жайылма және атырау табиғи кешендерінің тозу проблемасы ерекше назар аударуды қажет етеді. Айта кететін жайт, Жайық өзенінің саласы мен жайылмасында облыстың пішен шабындығының құнды алқаптары болып табылатын алқап жүйесінің 132,6 мың.га ұшырайтын кебу үрдісі байқалады.
Осылайша, түрлі табиғи үрдістер салдарынан соңғы онжылдықта идроморфты ланшафттардың аудандары айтарлықтай азайған. Жеке алғанда облыстағы шөп шабындықтары 3 есе азайып, қамыс-құрақ шабындықтары 14 есе азайған. Жалпы облыс бойынша ауыл шаруашылығы алқаптары мен олардың жемшөп қорының өнімділігінің төмендеуі байқалады.
Облыстың шаруашылықтары мал азығы дақылдары алаңының үлесін көбейту бойынша жұмыстар жүргізілуде, соның арқасында жыл сайынғы мал азығы тапшылығының 13-ін жабуға болады, бұл облыстың ірі мал азығына деген қажеттіктің 25-30%-ын құрайды
Мал шаруашылығы өнімдері
Қорытынды деректер бойынша 2010 жылдың 1 қаңтарына 2009 жылдың осындай мерзімімен салыстырғанда облыстың барлық шаруашылық санаттарында ірі мүйізді мал басы санының өсімі 3,4%-ға жетіп, 178,2 мыңды құрады, соның ішінде сиыр 2,1%-ға, 78,9 мың басты құрады, қой мен ешкі 3,4%-ға (600,1 мың бас), жылқы 4,4%- ға (44,3 мың ас) түйе 3,4%-ға (31,0 мың бас), құс 2,6% (56,5 мың). Сондай - ақ, мал шаруашылығының негізгі түрлері тірі салмақта еттің 2,9%-ға, сүт 2,4%, жұмыртқа 1,9%, жыл қорытындысы бойынша облыстың барлық шаруашылық санаттарымен союға сатылған мал мен құс (тірі салмақта) - 46,5 тонна, сүт - 54,0 мың тонна, жұмыртқалар - 1900,0 дана.
Соңғы жылдардың ішінде мал басы санының өсуі мен өсімі қамтамасыз етіліп отыр. Мал шаруашылығына мемлекеттік қолдау көлемдері де артып келеді.
Облыстың асыл тұқымды мал базасы 17 асыл тұқымды мал шаруашығымен танылды, оның ішінде Жылыой ауданында қой және түйе өсіру бойынша 1 шаруашылық, Индер ауданында қой өсіру бойынша 3 шаруашылық, Исатай ауданында 2, оның ішінде 1-еуі қой мен жылқы өсіру бойынша, 1-еуі тек жылқы өсіруі бойынша шаруашылық, Қызылқоға ауданында қой өсіру бойынша 4 шаруашылық, Құрманғазы ауданында 6, оның ішінде 4-еуі қой өсіру бойынша, 1 қой мен түйе өсіру бойынша және 1 жылқы өсіруі бойынша шаруашылық, Махамбет ауданында сиыр мен түйе өсіру бойынша 1шаруашылық. 2009 жылы жоғарыда аталған асыл тұқымды мал шаруашығына 2-еуі қосылып, Қызылқоға ауданында орналасқан асыл тұқымды жылқы малын өсірумен айналысатын Шадияр ШҚ және асыл тұқымды қой өсіру бойынша Достан-Ата ШҚ асыл тұқымды мал шаруашылығы мәртебесін алып 19-ды құрады.
Өңір түйе малын өсіруге өте қолайлы болып табылады. Облыс түйе малын өсіру бойынша Республикада Маңғыстау облысынан кейінгі екінші орынды алып отыр, мұнда 35,5 мың бастан артық түйе малы шоғырланған, бұл жалпы мал бас санының 13-ін құрайды, көп бөлігі жеке аулаларда ұсталады.
Облыстың асыл тұқымды түйе малын өсіретін шаруашылықтары Махамбет ауданы Первомайский ЖШС, Құрманғазы ауданы Құрманғазы ӨК және Жылыой ауданы Жаңа Таң ЖШС.
Түйелер тұқымының құрамында бактериандар (қос өркешті) түрі басым. Түйе мал шаруашылығының өнімін (шұбат) шығарумен Первомайский ЖШС айналысады, содан соң аудан мен қаладағы кәсіпорынның арнайы дүкендерінде сатылады. Бұдан басқа Жылыой ауданындағы Достан-Ата ШҚ мен Қуан ЖШС шұбатты Израйл елінен КазАгроФинанс АҚ арқылы лизингке сатып алынған жабдықта пластикалық бөтелкелерге құю әдісімен сатады.
Болашақта профессор С.Сағындықова мен академик М. Шигаеваның патенттік құқығы бар шұбат ашыту үшін микроағзаларды лиофилизациялауды (кептіруді) енгізу және тарату жөніндегі Софмайя инновациялық жобасын іске асыру жоспарлануда.
Соңғы жылдары Республикада еділбай, қылшық жүнді қазақи қой басын көбейту беталысы бар. Аталған қой тұқымын өсіру бойынша ірі ауыл шаруашылығы құрамалары Құрманғазы, Ақжонас, Мақаш, Сүйіндік асыл тұқымды мал зауыттары және Нурет асыл тұқымды мал шаруашылығы болып табылады, олардың эксперименталды отарларында енесінен айыру кезінде қозылардың жеке бастары 45-48 кг дейін жетеді, 1,5 жаста сәйкесінше 65-70; 50-55 кг; ал ересек тұқымдық қошқарлар тірі салмағы 100-110 кг, аналықтар 65-75 кг болады.
Қазіргі таңда 7 асыл тұқымды мал шаруашылығы (Сағыз, Есбол ЖШС, Жарсуат, Жаңатаң, Жасқайрат, Жігер, Тасшағыл асыл тұқымды мал шаруашылықтары) жаңа типтер мен желілерді жасау және одан әрі жетілдіру бойынша жұмыстарды жүргізуде.
Қайта өңдеуші кәсіпорындардың болмауы қойдың, соның ішінде қаракөл қойының жүні мен терісін дайындау мен өткізуде қиындық туғызып отыр, бұл сәйкесіше оған сұраныс пен сатып алушылық өтемділігін төмендетеді. Осыған орай қаракөл қой басы санының азаю беталысы байқалады. Алайда ғылыми ұйымдармен тірі масса мен тез жетілуді арттыруға бағытталған гендік қорды сақтау және жетілдіру бойынша жұмыстар жүргізілуде.
Асыл тұқымды мал шаруашылығының үлесін арттыру бір тәсілі қолдан ұрықтандыру. Облыста 33 пункт жұмыс жасайды.
Сүрлем, пішендеме сияқты маңызды мал азығын дайындау жүргізілмейді. Мал негізінен сабан, пішен және концентраттармен қоректенеді, бұл олардың сүтті малдың өнімділігін арттырмайды. Аталған мәселе фермерлік шаруашылықтар үшін өзекті болып тұр.
Азық-түлік өнімін өндіру
Облыста бұрын сүт пен сүт өнімдерінің негізгі көлемін шығарған жұмыс барысында негізгі шикізат өнімі ретінде ұнтақ сүтті пайдаланған Атырау қаласындағы Атырау-Дәм сүт қайта өңдеу зауыты ЖШС есепке алмасақ, қазіргі таңда кәсіпорын қызметін тоқтатқан, ауыл шаруашылығы өнімін өндіру бойынша ірі кәсіпорындар жоқ.
Бүгінгі күні облыста 40 қайта өңдеу цехы жұмыс жасайды, оның ішінде жалпы қуаттылығы тәулігіне 7,5 мың.тн мал шаруашылығы өнімін қайта өңдеу бойынша 8, қуаттылығы шамамен 4,0 мың.тн 4 егін шаруашылығы өнімінің цехы, қуаттылығы 0,4 мың.тн 28 балық өнімінің цехы. Жүн мен тері шикізатын өнеркәсіптік қайта өңдеу облыста жүргізілмейді. Жалпы алғанда қайта өңдеу зауыттары көпшілігі 60-70%-ға жұмыспен қамтылған.
Облыс тұрғындарының тұтыну стандарттарына сәйкес азық-түлік өнімдерін тұтынуын талдау ет, көкөніс, бақша дақылдарын тұтыну деңгейінде, ал балық бойынша шекті мәннен жоғары, картоп, жеміс, жидек, сүт және жұмыртқа шығару бойынша нақты тұтыну стандарттарынан төмен екендігін көрсетті.
1.1 Жылыой ауылы, Нұрғали ЖШС
Жылыой ауданы -- Атырау облысының шығысында орналасқан әкімшілік бөлініс. 1928 жылы құрылған. Аудан орталығы батыр әрі бидің атымен аталған Құлсары қаласы. Жер аумағы 29,4 мың км². Тұрғыны 70 мың адам, орташа тығыздығы 1 км²-ге 2,4 адамнан келеді (2008). Алғашқыда Ембі ауданы, 1993 жылдан Жылыой ауданы аталған. Облыстар әкімшілікке бөлінбей тұрып бұл мекен "Маңғыстау ойы" аталған.
Солтүстік-шығысындаМақат ауданымен, батысында Атырау қалалық әкімдігі аумағымен, шығысында Ақтөбе облысының Байғанин ауданымен, оңтүстігінде Маңғыстау облысыныңБейнеу ауданымен шектеседі. Аудан аумағындағы 23 елді мекен, 1 қалалық, 6 ауылдық әкімшілік округке біріктірілген. Аудан орталығы - Құлсары қаласы. Аудан жерінің басым бөлігін Каспий маңы ойпатының шығыс бөлігі алып жатыр. Ақтолағай қырқасы адырлы, шоқылы келеді. Оңтүстік жағында ауданның ең биік жері - Желтау (221 м) тауы орналасқан. Каспий маңы ойпатының беті жазық әрі теңізге қарай еңіс болып келеді. Оның солтүстік жағын сорлар, оңтүстістігін Қарақұм құмы алып жатыр. Аудан жерінің теңіз деңгейінен биіктігі шығыстан батысқа қарай 221 м-ден - 26 м-ге дейін аласарады.
Ауданның жер беті сулары Каспий теңізінің шығыс жақ айдынынан, Жем өзені сағасының теңізге жетпей жоғалатын төменгі ағысынан және жазда қарасуларға бөлініп қалатын Жақсы Қарасай, Жаман Қарасай өзендері мен Бартылдақты, Маше, Ақкөл, Бейбіт, Қамыскөл, т.б. тұзды көлдерден тұрады. Ауданның теңізге жақын бөлігінде сор топырақ, басқа жағында сортаңды қоңыр құм, құмдақ және саздақ топырақ тараған.
Теңіз бойында құрақ пен сораң өсімдіктер, басқа жерлердежусан,бұйырғын,сораңшөп, эфемерлі шөптер өседі. Жануарлар дүниесіненқасқыр,түлкі,қоян, ақбөкен, қарақұйрық бар, өзен бойларында су құстары ұя салады.
Ауданның климаты континенттік, қысы біршама жылы, жазы ыстық. Ауаның орташа температурасы қаңтарда - 8,8°С, шілдеде 25,8°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 140 - 150 мм аралығында. Желді күндер басым келеді, жазда жел көбінесе батыстан, қыста солтүстік-шығыстан соғады. Климаты қуаң, континенттік, жазы ыстық, қысы суық. Қаңтардың орташа температурасы теңіз жағалауында -8 градус, солтүстігінде -14, кейде -30 градус дейін аязды күндер болады. Шілденің орташа температурасы +22-24 градус аралығында. Жауын-шашынның орташа мөлшері 150-200 мм, ал булану мөлшері 1000 мм-ге жуық. Жер рельефінің ерекшелігі - оның ойпатты, жазық болуында. Жер бетінің биіктігі теңізге қарай көлбейлене, кеми береді.
Ауыл шаруашылығына жарамды жері 2,21 млн га, оның ішінде тың жер 2,2 мың га, егістігі 534 га, шабындығы 17,1 мың га, жайылымы 2,18 млн га. Ауыл шаруашылығымен айналысатын 244 шаруа қожалығы және Жаңа таң ЖШС бар. Аудан бойынша барлық шаруашылықтарда 15819 мүйізді ірі қара, 87138 бас қой-ешкі, 5132 бас жылқы, 7654 бас түйе, 3492 дана құс өсіріледі.
Нұрғали шаруашылық қожалығы Жылыой ауданы Еңбекші селолық округінде Атырау - Маңғыстау трассасына 2 шақырым қашықтықта орналасқан. Негізгі шаруашылық әрекеті мал шаруашылығы және құс щаруашылығы. Шабындық жерлері-412га, жайылым жерлері - 314га , шөптесін жерлер - 60га. 1991 жылы 1991 жылға қарағанда мүйізді ірі қара - 49, қой-ешкі - 70, жылқы - 58, түйе 45 пайызға кеміген. Алайда, соңғы жылдары ет өндіру 14, сүт өндіру 33 пайызға өссе, мүйізді ірі қара 68, қой-ешкі 70, жылқы 43, түйе 62 пайызға көбейіп отыр. Бұл құрылымдарда 1719 бас асыл тұқымды еділбай қойы, 112 бас асыл тұқымды қазақтың қос өркешті (бактериан) түйелері және 100ден астам бас асыл тұқымды жабы жылқылары өсіріледі, ақбас сиырлар - 150ден асады.
ІІ Мал -құс шаруашылығы қалдықтарына бақылау жүргізу
Қоғам - адам - қоршаған орта жүйесінің өзара бірлесіп әрекет ету процесін таусылмайтын көлемдегі қалдық өндірушілер ретінде, ал тұтыну қалдықтарын мәңгілік қалатындар есебінде қарастырған дұрыс болады, өйткені жердегі шикізат қорлары аяқталуы мүмкін. Бұдан туындайтыны Шикізат қалдықтарымен қамтамасыз етушіліктің адамның тіршілігімен байланыстылығын атап өткен дұрыс. Қалдықтар - көне ғасырдан бастап адамның қатысуын куәландыратын, адамның қызметі нәтижесінде туындайтын материалдар немесе заттар болып табылады. ХХ ғасырдың басында академик В.И. Вернадский қалдықтар түзілуінің химиялық, физикалық және анатомиялық-морфологиялық принциптері туралы ережелерді тұжырымдаған болатын. Соңғы жылдары біздің күнделікті тіршілігіміздің өнімі болып табылатын қалдықтарды кәдеге жарату күрделі экологиялық мәселелердің біріне айналып отыр. Өркениеттің дамуына қарай қоршаған ортаға шығарылатын қалдықтар көлемі де артып келеді. Заманауи қоғам жиі жаппай қоқыс өндіретін, тұтынатын және шығаратын қоғам деп аталып отыр, онда тұтыну кезекті тұтынуға алып келеді. [2-4] Қалдықтар - табиғи шикізатты өңдеу нәтижесінде пайда болатын заттар мен өндірістік жарамсыз шығарылымдар. Қалдықтардың барлық түрлерін есептегенде өндірілетін табиғи заттар мен энергияның тек 2%-ы ғана пайдаға асырылады. Қалған 98%-ы әр түрліқалдықтарғаайналады. Қалдықтардың классификациясы келесі белгілер бойынша айқындалады:
қалдық түзілу орны (өндіріс саласына байланысты);
өндіріс циклінің кезеңі;
қалдық түрі;
қоршаған ортаға және адамға зиянды әсері;
қолдану бағыты;
қолданыс эффектісі;
жою технологиясының қаншалықты қарастырылып, зерттелгені.
Отандық стандарт бойынша Зиянды заттар классификациясы және ортақ қауіпсіздік талаптары, барлық өндіріс қалдықтары қауіптілігі бойынша 4 классқа жіктеледі: бірінші классқа - аса қауіпті, екінші классқа - жоғары қауіпті, үшінші классқа - орташа қауіпті, ал төртінші классқа - қауіптілігі аз қалдықтар жатады. [5] Қалдықтар шығырытын негізгі көздерге өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы үй- жай шаруашылығы жатады. Өнеркәсіп қалдықтарының мөлшері бір адамға шаққандан тұрмыс қалдықтарынын 20 еседен артық келеді.Төмендегі (1 сурет) қалдықтардың жалпы жіктелуі берілген. Агрегетты күйіне байланысты топтастыруды сулы ерітінділер мен шламдарға араласқан (органикалық онорганикалық) бейтарапты, сілтілі және қышқылды сұйық ерітінділер жатса, сусыздарға пайдаланылған шайырлар, мал мен өсімдік майлары органикалық еріткіштер (өртеуге болатын мен болмайтындар) жатады. [6]
1сурет. Қалдықтардың жалпы жіктелуі
Қалдықтардың мөлшерін азайту үшін әр түрлі халық шаруашылығы салаларының арасында байланыс ұйымдастырып шикізаттыы кешенді түрде пайдалану мәселелерін шешу қажет. Табиғаттағыдай өнеркәсіптеде айналым болу керек. Өнеркәсіп комбинатының жанынан улағыш қалдыықтарды зиянсыздандыратын немесе өңдеп пайдалы заттар шығаратын қосымша өндірістер ұйымдастырылса экономикалық тұрғыдын пайда түсірілумен қатар табиғатқа тиетін қолайсыз әсер де жойылып отырады.
2.1 Мал шаруашылығы кешеніндегі қалдықтарды жою проблемасы
Мал шаруашылығы өнімдерін өнеркәсіптік негізде ұйымдастыруға көшу әр шаруашылықта күрделі эксперименттерді жүзеге асыруды қажет етеді. Шектеулі аумақта малдың көп бөлігін шоғырландыруға негізделген жағдайларда көңді құнды органикалық тыңайтқыш деп қана емес, қоршаған ортаны бүлдірудің қауіпті көзі ретінде де қарастыру қажет. Көңді жинау, жою мен өтелдеуді оңтайлы технологиялар бойынша жүзеге асыру қажет. Көңді өңдеу мен пайдаланудың технологиясын таңдау барысында технология талаптары мен шығындарды экономикалық тұрғыдан үйлестіру қажет. Осыдан шығатыны, ірі мал шаруашылығы кешендерін көңді өңдеу мен өтелдеу құны төмен болатын жерлерге орналастыру қажет. Мал шаруашылығы фермаларының жаңа алынған көңі мен оның сұйық құрамдылары ағын сулармен қосылып, қоршаған ортаны ластап өтеді. Ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің жаңа алынған көңге деген төзімсіздігі су көздері мен ауаның ластануына апарып соқтырады, топыраққа таралатын зиянды микроағзалардың көбеюіне қолайлы жағдайларды туғызады. Жануарлардың көңінде ауру тудырғыш бактериялар мен гельминттер жұмыртқалары өз тіршілік әрекеттерін тоқтатпайды, олардағы арам шөптердің тұқымдары өздерінің қасиеттерін сақтап тұрады. Бұл теріс құбылыстардың зардаптарын жою үшін көңді өңдеудің қоректік заттарды жинақтауға және жағымсыз иістерді жоюға мүмкіндік беретін, патогендік микроағзалардың көздерін құртатын, канцерогендік заттардың мөлшерін азайтатын технологиясын іздестіру қажет. Бұл мәселені шешудің перспективалы, экологиялық тұрғыдан қауіпсіз және экономикалық жағынан тиімді бағыты - көңді анаэробты жолмен өңдеп, биогазды құрылғыларда биогаз алу. Метанының мөлшері өте жоғары (70%-ға дейін) болғандықтан, биогаз жақсы жанады. Мұндай табиғи өңдеуден өткеннен кейінгі органикалық қалдық зарарсыздандырылған сапалы тыңайтқыш болып саналады. Өңдеу үшін ауыл шаруашылығының арзан қалдықтары қолданылады: ірі мүйізді қараның, шошқалардың, ешкінің, қойдың, құстың көңі, сабан, ағаш үгінділері, жаңқалары, арам шөптер, тұрмыс қоқыс-қалдықтары, адам тіршілік әрекетінің қалдықтары, тұрмыстық органикалық қалдық, т.б. Алынған биогаз мал шаруашылығы орынжайларын, тұрғын үйлерді, жылыжайларды жылытуға, тамақ пісіруге, ауыл шаруашылығы өнімдерін қыздырылған ауамен кептіруге, суды қайнатуға, газ генераторлары арқылы электр қуатын өндіруге пайдаланылады. Өтелдегеннен кейін алынған тыңайтқыштардағы қоректік заттар көлемі кәдімгі көңмен салыстырғанда 15%-ға арта түседі. Сонымен қатар жаңа тыңайтқышта гельминттер мен ауру тудырғыш бактериялар, арам шөптердің тұқымдары болмайды. Мұндай көңді дәстүрлі жолмен ұзақ ұстау мен сақтауды талап етпейді. Өтелдеу барысында мал азықтық шабындықтарды, көкөністерді суаруға арналған сұйық экстракт алынады. Құрғақ тыңайтқыш тікелей мақсатына сай қолданылып, сонымен қатар жоңышқаның түсімділігі 50%-ға, жүгері 12%-ға, көкөністердікі -20-30% артады. Бір сиырдың көңінен тәулігіне 4,2 текше метр биогаз алуға болады. Бір текше метрдегі қуат 0,6 текше метр табиғи жанғыш газға, 0,74 л мұнайға, 0,65 л дизельдік отынға, 0,48 л бензинге тең. Биогазды пайдалану барысында мазут, көмір, электр қуаты, басқа қуат көздері үнемделеді. Биогазды құрылғыларды мал шаруашылығы кешендеріне енгізу фермалардағы, құс фабрикаларындағы, маңындағы аумақтардағы экологиялық жағдайды жақсартады, зиянды ағын сулардың жыра-сайларға, ірі-шағын өзендерге құйылуы тоқтайды, қоршаған орта қолайлана түседі. [10]
Қоректік элементтердің тиімділігінің ғылыми негіздемесі де бар: Сиыр көңі мен құс саңғырығын арнайы экологиялық таза микроағзалар дақылымен биологиялық өңдеу кезінде азот, фосфор, калий сияқты негізгі құрамды бөліктері, сонымен қатар күкірт, кальций, микроэлементтер сияқты биогендік құрамды бөліктер минералданып, бос, ерігіш, өсімдіктердің қолы еркін жететін күйге көшеді. Өсімдіктер аммонийлы азотты, фосфор тотығын, калий тотығын және бос микроэлементтерді сұйық тыңайтқыштар топыраққа құйылғаннан бастап, дереу сіңіре бастайды, ал салыстыратын болсақ, жыртып енгізілген көңнің тиімділігі тек екінші-үшінші жылдарда байқалады. Биологиялық өңдеу кезінде топырақ құрылымын жақсартатын, өсімдіктердің тамыр маңы жүйесіндегі ауа алмасуды қолайландыратын гумин тектес қосылыстар түзіледі. Тыңайтқыштардың реакциясы бейтарап немесе аз сілтілі, бұл оларды топыраққа енгізгенде топырақтың қышқылдығын азайтады. Сиыр көңі мен құс саңғырығын арнайы экологиялық таза микроағзалар дақылымен биологиялық өңдеу кезінде тыңайтқыштарда амин қышқылдары, В- тобының дәрумендері мен В-12 тобының дәрумендері сияқты ризосфералық (тамыр маңы) микрофлорасы мен өсімдіктер үшін қажетті, биологиялық маңызды қосылыстар жинақталады. Сондай-ақ сиыр көңі мен құс саңғырығын биологиялық өңдеу кезінде өсімдіктерде жасыл массаның түзілуі мен фотосинтез ауданына жауап беретін хлорофилл мен биологиялық катализаторлар - ферменттер сияқты жоғары белсенді ауксин сыныбының биологиялық қосылыстары жинақталады. [11] Көң - өте құнарлы органикалық тыңайтқыш. Ол мал астына төселген сабан (не сабансыз) және жас қи мен несептің қоспасы. Көңнің құрамы мен тыңайтқыштық қасиеті жануарлардың түріне, жемнің және мал астына төселген сабанның не шөптің сапасына, алу және сақтау тәсілдеріне байланысты болады. Орташа есеппен жануарлар жейтін жемнің құрамындағы 40% органикалық заттары, 50 - 70% азоты, 80%-ы фосфор, 90% калий көңге айналады. Тәулігіне әрбір жануардан алынатын көң мөлшері (килограммға шаққанда, төсенішсіз): өгіз - 40, сиыр - 55, бойдақ мал - 27, бордақыланған төл - 14 - 35 (жасына байланысты), қабандар (аталық шошқа) - 11,1, мегежін - 8,8. Көң төсеніш араласқан көң және таза көң болып бөлінеді. Төсеніш араласқан көңнің шамамен алғандағы құрамында: 0,5% N, 0,25% P2O5, 0,6% K2O, 0,35% CaO, 0,15% MgO болады. Бұл көңнің құрамы оны сақтау тәсіліне тәуелді. Таза көң суды араластыру дәрежесіне қарай: жартылай сұйық (құрғақ заттар 8%-дан артық), сұйық (3-тен 8%-ға дейін) және көңқақ (3%-дан кем) болып бөлінеді. Таза көңнің құрамы экскремент (нәжіс) құрамына тәуелді, ал ол жануарлар жасына және жем беру түріне байланысты болады. Орташа есеппен сиырлар нәжісі құрамында: 0,43% N, 0,28% P2O5, 0,5% K2O бар; осыған сәйкесті қойларда - 0,95%, 0,22% және 0,75%; тауықтың кеппеген саңғырығында - 2,2%, 2,44% және 0,64%. Көң қоймасында текшеленіп нығыздалған көңнің құрамында органикалық заттар мен азот жақсы сақталады. Шіруіне қарай көң жас көң, шала қызған, шіріген және қарашірік деп ажыратылады. Шала шіріген көңде органикалық заттар 20%-ға кемиді. Оларды күздік егінге пайдаланған тиімді. Әбден шіріген көңде органикалық заттың 50%-ы жоғалады. Қарашірік - борпылдақ, топырақ тәрізді зат. Мұны, көбінесе, көкөністерді (қияр, сәбіз, қызанақ, капуста, т.б.) тыңайту үшін қолданады. Қойдың кепкен қиы мен сиырдың тезегі отын ретінде де пайдаланылады. [12]
Құс саңғырығы Агроөнеркәсіп кешенінде экологиялық қауіп төндіретін кәсіпорындар жетерлік, солардың бірі құс өсіру шаруашылығы болып табылады. Құс фабрикаларының санының артуы жер бетінде экологиялық мәселелер туындатып отыр. Құс саңғырығының органикалық қалдықтары тиімді жұмыс жасайтын құс шаруашылықтарында жинақталып, патогенді микрофлораның негізгі көзі және қоршаған орта мен адамзатқа қауіп төндіруде. Ол қоршаған ортаның (топырақ, жер асты сулары, флора және фауна) ең күшті ластағышы болып табылады және де тұрғындардың денсаулығы мен генофондына кері әсерін тигізеді. Сондықтан құс саңғырығын ашық алаңдарға төгіп тастауға, сақтауға және қайта өңдеусіз пайдалануға болмайды. Құс фабрикаларында саңғырық коймаларда жинақталып, бірнеше жылдар бойы өңдеусіз жатады. Ал оларды қайта өңдеп кәдеге жарату біздің міндетіміз. Құс фабрикалары ет пен жұмыртқаның көп мөлшердегі өнімін беріп қана қоймай, сонымен қатар, көп мөлшерде құс қалдықтарын шығарады. Барлық құс қалдықтарын бірнеше санатқа бөліп қарастыруымызға болады. Бірінші санатқа құс саңғырығын жатқызамыз, екіншіге құстарды сою мен қайта өңдеу нәтижесінде пайда болатын қалдықтарды жатқызамыз. Құс қалдықтарын қоршаған ортаға қаншалықты зиянды әсер ететіндігін айту қиын. Сондықтан саңғырығының химиялық құрамын зерттейтін болсақ пайдалы элементтер мен зиянды заттардың бар екендігіне көз жеткізе аламыз. Құс қалдығын не үшін қайта өңдеу қажет дейтін болсақ? Біріншіден, саңғырықтан улы газдар бөлінеді - аммиак, күкіртқышқылы сонымен қатар ауыр металдардың тұздары, нитраттар, сульфидтер, радионуклидтер және пестицидтер болады; Екіншіден, гельмит жұмыртқалары және өсімдіктерге зиян келтіретін споралар бар; Үшіншіден, саңғырық жағымсыз иіс көзі және шыбын-шіркейлер жинайды; Осыған байланысты, қалдықтарды қайта өңдеу мәселесі белең алып отыр. Құс саңғырығының тек зияны ғана емес оның жануар және өсімдік шаруашылығында алатын маңызы зор. Қазіргі таңда құс қалдықтарын зерттей келе олардың баға жетпес органикалық тыңайтқыш екендігі бәрімізге белгілі. [13] Құс өсіретін шаруашылықта жыл сайынғы саңғырық қоры елу миллион тоннадан асып, ылғалдылығы 70-75%-ға жетеді. Мұның өзі тек қордан шығару проблемасын ғана емес, сонымен бірге ауа бассейіні, су қоймаларын, жарамды жерлерді, ормандарды ластаудан қорғау проблемасын тудырады. Құс саңғырығы химиялық құрамы бойынша жақсы тығайтқыш болып табылады. Оның құрамында күл, калий, кальций, фосфор ,азот сонымен қатар марганец ,бор,цинк ,молидбен,магний және т.б. бар. Жұмыртқалайтын бір тауық орта есеппен тәулігіне 175-189 г саңғырық, етті тауықтар 276-300, күрке тауықтар 450, үйректер 423, қаздар 594, 1-4 апатлық мерзімдегі жұмыртқалайтын тауық балапандары 24, 5-9 апталық мерзімдегілер 97, 10-22 апталық мерзімдегілер 176 г саңғырық бөліп шығарады.[14] Атмосфералық ауаны газдармен ластаудың негізгі көзі -- көң мен құс саңғырығы болып саналады. Газдар жерге түсу, тасымаддану, сақтау, өндеу және жою үрдістерінде шығады. Жерге жаңа түскен тезекте анаэробтық үрдістер дами бастайды. Жасушадан тыс ферменттер көміртектік қешенді қарапайым қанттарға, протеинге және аминоқышқылдарға, майға және майлы қышқылдарға (сірке суы, май, пропиондык қыжылдары) дейін гидролиздейді, соның нәтижесінде қышқылданып дамиды; қышқылдануы ашудың регрессиясы: органикалық қышқылдар ерітілетін азоттық қосылыстар аммиакқа, көмір қышқыл газына, азотқа, метанға, сутегіге ыдырайды, pH арта түседі және күкіртті сутегі, индол, скатол, миркоптан пайда болады; сілтілік ашу: органикалық қышқылдар көмір қышқыл газы мен метанға ыдырайды. Құс шаруашылығы кешендерінің ауданында атмосфералық ауа аммиакпен ластанады оның концентрациялары өнеркәсіп алаңшасында 0,22-1,22 мгм3 аралығында, 500 м қашықтықта - 0,38 ден 0,47 мгм3, 1000 м - 0,37 -0,39 мгм3,1500 м - 0,15-0,50 мгм3, 2000 м -0,20-0,27 мгм3, 2500 м - 0,11-0,16 мгм3 анықталды. 2500 м және одан алыс қашықтықта аммиак шоғыры ШРК-тен аспайды. Құс шаруашылығы кешендерінен органолептикалық анықталатын арнайы иіс 2500 м дейін таралады: 1000 м дейін - үнемі және күшті, 1500-2000 м - үнемі және әлсіз, 2500-3000 м - үнемі емес және әлсіз. Соңда 2500 м құс шаруашылығы кешенінен ұнамсыз иістердің таралатын шекарасы деп санауға болады. [15] Мал шаруашылығы мен құс шаруашылығының қалдықтарының анаэробтық үрдістерінің нәтижесінде 27 газ тәрізді қосылыстар шығады, олардың негізгілері күкіртті сутегі, аммиак, көмір қышқыл газы, индол, скатол, меркаптандар. Олар фекалийлерден иістер шығуының себебі болады. Олар жануарларға да, адамдарға да зиянды әсер стеді. Олардың жиіркеніш тудыратын қасиетінен басқа да әсері болады: бас ауыру, жүрек айну және үстүрт тыныс алу, қышқылдану үрдістерінің әлсіреуіне, тыныс органының функциясы бұзылуына, орталық жүйке мен сезім органдарының (иіс сезу) бұзылуына ықпал жасайды.
2.2. Ірі қара мүйізді мал шаруашылығындағы көңді өңдеудегі технико -экономикалық тиімділігі Дәстүрлi энергетиканың дамытуының терiс тендециялары екi факторларда шартталған - табиғи қорлардың тез азаюы және қоршаған ортаның ластануы. БҰҰ мәліметтері бойынша, көмір қорларының сарқылуы 2082-2500 жылдардың аралығын қамтиды. Дәстүрлi энергетиканың перспективалы технологиялары энергия көздерінің қолдануының тиiмдiлiктерiн жоғарылатады, бірақ экологиялық ахуалды жақсартпайды: қоршаған ортаның жылулық, химиялық және радиоактивті ластануы апаттық жағдайларға алып келеді. Осыған байланысты дәстүрлі энергетиканың ресурстарын тиімді пайдалану мүмкіндіктерін қолдануга әкелсе, екінші жағынан, энергияның дәстүрлі емес және қайта қалпына келетін көздеріне ғылыми-техникалық жұмыстардың жүргізілуін дамытады. Жер бетіндегі барлық энергетикалық ресурстар, ақырында, күн әрекетінің салдары болып табылады. Былайша айтқанда, барлық дәстүрлі емес энергетика - бұл күн энергиясының тікелей немесе жанама әдістерімен алынуы және қолданылуы. Күн энергиясын тікелей қолдану әдісі күн сәулелерін электрлік және жылулық энергияға айналдырылуы. Жанама әдістері - күн сәулесінің геосферамен әрекеттесуі нәтижесінде пайда болатын кинетикалық және потенциалды энергияны қолдануға негізделеді. Ең үлкен потенциалмен жел энергиясы, өзендер энергиясы, теңіз тасуыларының және толқындар, биомасса энергиясымен сипатталады. Бірнеше шет елдерде энергияның дәстүрлі емес көздерінің түрлерін игеру мақсатында ұлттық бағдарламалар құрылған, бұл жұмыстар мемлекеттік мекемелер, жеке меншік фирмалар бастамасымен жүргізіліп, ол үшін кредиттерді төмен пайыздық мөлшерлемемен беру көзделген. Энергетиканың дамуы үшін міндетті түрде келесі себептер негізделген:
дәстүрлі отын - энергетикалық ресурстың жетіспеушілігі;
энергетикалық кешеннің дамуындағы дисбаланс;
энергияны қайта қалпына келтірудің негізгі түрлерін қолайлы климаттық метеорологиялық жағдайда пайдалану;
дәстүрлі емес энергияны өндіруге арналған өндіріске қажетті барлық құрылғылардың өнеркәсіптік базалық саны.
Кесте - 1 Қалпына келетін энергия көздерін пайдалану арқылы 2000 ж Европалық экономикалық одақ елдерінде энергияны өндіру
Елдер
Геотермиялық
Гидро
Жел
Био
Гелио
Басқа
Бельгия
11,6
336,8
11,6
2830
0
3758
Дания
11,6
23,2
904,8
13990
34,8
0
Франция
1798
68266
0
102451
174
2239
Германия
81,2
17272
34,8
38083
69,6
14164
Италия
25160
42096
0
34486,8
81,2
4582
Осылайша, қайта қалпына келетін энергия көздерінің орынды пайдаланылуы және бұлармен мұнай өнімдерінің орнын ауыстыруға мүмкіндік беретін, жылына осы елдерде мұнай өнімдерін қолданатын (300млн.тоннажылына) энергияның жалпы көлемінің пайыздық қатынасының тек 0,2 % биогаз мөлшері болып келеді. Әрекет етуші энергетикалық қондырғылар жұмыс жасау сипаты мен орналасуы келесі кестеде келтірілген.
Ең тиімді қалпына келетін энергия көзі - биомасса энергиясы.Түрлі формадағы биомасса ресурстары барлық дерлік аудандарда кездеседі және оның әрқайсысында оны энергия мен жанармайға өңдеу мүмкіндігі жатыр. Заманауи жағдайда өндірісі дамыған елдердің энергетикалық қажеттіліктерін қамтамасыз ететін жалпы көлемінің 6-10% биомасса есебімен алмастырға болады. Жыл сайын Жер бетінде 400 млрд. тонна мұнайдың энергиясына тең фотосинтез нәтижесінде пайда болатын 120 млрд тонна құрғақ органикалық заттектер энергиясы қалыптасады. Биомассаның қолданылуы мынадай бағытта жүзеге асады: газификация, мотор жанармайын алу үшін этил спиртін өндіру, ауыл шаруашылығын және тұрмыстық қалдықтардан биогаз өндірісі. Биомасса, ағаш текті жанармай ретінде, шамамен 2 млрд адам үшін негізгі энергия көзі болып келеді. Үшінші әлем ауылдық аудандардың тұрғындары үшін жалғыз қол жетімді энергия көзі болып табылады. Биомасса, энергия көзі ретінде, дамыған елдерде де маңызды рөл ойнайды. Түгелімен алғанда биомасса дүние жүзінде жанармай көлемінің жетінші бөлігін құрайды, ал алынатын энергия көлемі бойынша табиғи газ секілді үшінші орында. Биомассадан ядерлік энергетикамен салыстырғанда 4 есе артық энергия алынады. Еуропалық Одақ елдерде 1992 жылы биомасса өндіретін энергия барлық қалпына келетін көздерден алынған энегрияның 55% құрады. Биомасса энергиясының ең тиімді пайдаланатыны Португалия, Франция, Германия, Дания, Италия және Испания елдері. АҚШ. 2000 жылы Еуропадағы биомасса ресурстары құрады: ағаш тектес жанармай - 75, ағаш қалдықтары - 70, ауыл шаруашылық қалдықтары - 250, қалалық қалдықтар - 75 млн.тонна. Сонымен қатар, арнайы энергетикалық плантацияларда өсірілетін биомасса 250 млн.тонна жылына береді. Қоршаған ортаға автокөліктің зияндылығын тез төмендету үшін бұл сферада биомассаны қолдану көзделген. Бұл жерде экологиялық қауіпті бензиннің орнына экологиялық таза жанармаймен ауыстыру қарастырылған. Дәстүрсіз энергетикада маңызды орынды биомассаны (органикалық ауыл шаруашылық және тұрмыстық қалдықтар) метандық ашыту арқылы биогазды алу, құрамында 70% метан және қауіпсіз органикалық тыңайтқыштары бар. Биомасса утилизациясы ауыл шаруашылығында өте қажетті, себебі түрлі технологиялық қажеттіліктер үшін көп көлемде жанармай және жоғары сапалы тыңайтқыштарға сұраныс көбеюде. Қазіргі таңда дүние жүзінде биогаз технологияларының 60-қа жуық түрі қолданып, өндірілуде. Биогаз - максималды метанның өндірілуін қамтамасыз ететін метантенктерде - арнайы реакторларда пайда болатын метан мен көмірқышқыл газдардың қосындысы. Биогазды өртеген кезде өзінің бастапқы энергиясына 60-90% артық энергия бөледі. Бірақ биогазды 95% судан тұратын сұйық массадан алады, сондықтан шығысын есептеу қиынға соғады. Басқа және өте маңыздысы, биомассаның өңделу үрдісінде бастапқы материалдарына қарағанда ауру қоздырғыш микроағзалар аз болады. Биогазды алу экономикалық жағынан және әрқашан үздіксіз қалдықтар ағымын өңдеуге тиімді (мал шаруашылығы, мал соятын, өсімдік қалдықтары). Оның экономикалық тиімділігі мынада: қалдықтарды алдын-ала саралаудың қажеті жоқ, оларды ұйымдастыру және өңдеуге жіберу, сонымен қатар қалдықтардың қашан және қайдан пайда болғаны белгілі. Биогазды түрлі масштабтағы технологияларда алу мүмкіндігі бар, әсіресе толық экологиялық циклы бар агроөнеркәсіптік кешендерде алу тиімді. Биогазды жарықтандыру, жылыту, тамақ дайындау, түрлі механизмдерді, көліктер мен электрогенераторларды іске қосу үшін қолданады. Анаэробты ашытудың кезінде органикалық заттектер оттегінің көмегінсіз жүзеге асады. Бұл үрдіс 2 деңгейден тұрады . Бірінші деңгейде түрлі анаэробты бактериалардың табиғи қауымдастығының күшімен қандай органикалық полимерлер (жасымық, ақуыздар, майлар, т.б.) қарапайым қосылыстарға дейін ыдырайды: ұшқыш майлы қышқылдар, төмен спирттер, сутегі және көміртегі қышқылы, уксусты және құмырсқа қышқылы, метил спирті. Екінші деңгейде метантүзуші бактериалар органикалық қышқылдарды метанға, көмірқышқыл газына және суға айналдырады. [16] Соңғы жылдары энергияны альтернативті және тиімді жолдармен алу мәселелері өте кең қарастырылады. Бұнда жалпы биогаз жайлы ақпарат, оның құрамы, биогаздың түзілу механизмі, шығу тарихы, басқа елдерде биогазды алу әдістері, қолданылуы және әр түрлі биогазды қондырғылар қарастырылды. Органикалық өңдеуде биогаз технологиясын қолдану экологиялық қатерді тоқтатып қана қоймай, жыл сайын процесс нәтижесінде қосымша 95 млн. т шартты жанғыш заттар алуға болатынын 90 - шы жылдар басында дәлелденген. Биогаз - газдар қоспасы. Оның негізгі компоненттері: метан (СН4) - 55 - 70%, көмірқышқыл газы (СО2) - 28 - 43%, сонымен қатар өте аз мөлшерде басқа газдар, мысалы күкірттісутек (Н2S). Витаминдер - минералдар. Биоконверсия процессі энергетикалық сұрақтан басқа, тағы екі сұрақты шешуге қол жеткізеді. Біріншіден - шіріген қи жер құнарлығы мен өнімділігін 10-20% көтереді. Себебі, анаэробты шіру кезінде минералдану және азот қосылыстарының бөлінуі жүреді. Екіншіден - шіру кезінде, қидың құрамында әрқашан болатын арам шөптердін тамырлары, гельминттердің жұмыртқалары және жағымсыз иіс жойылады, басқаша айтқанда экологиялық тазалық эффектісі пайда болады. Биогаз Европа мен Америкада. Бүгінгі күнде Европада анаэробты шіру қондырғылардың - 44%, Солтүстік Америкада ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Атырау облысы, Жылыой ауылы ЖШС Нұрғали жағдайында қауіпсіздік щараларды жақсартуды ұйымдастыру
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандық: 5В073100 - Қоршаған ортаньɪ қорғау және өмір тіршілігінің қауіпсіздігі
Орал 2021
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Жұмыс қорғауға жіберілді
Экология және ТҚ
кафедрасының меңгерушісі
____________________ ___
____ _________________ 20___ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Атырау облысы, Жылыой ауылы ЖШС Нұрғали жағдайында қауіпсіздік щараларды жақсартуды ұйымдастыру
Мамандық: 5В073100 - Қоршаған ортаньɪ қорғау және өмір тіршілігінің қауіпсіздігі
Орындаған
Ғылыми жетекші
Орал 2021
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
БЕКІТЕМІН
Экология және ТҚ
кафедрасының меңгерушісі
__________А.Ю.Бектилевов
___ _________ 20__ ж.
Дипломдық жұмысқа тапсырма
Студент
1.Жұмыстың тақьɪрьɪбьɪ: Атырау облысы, Жылыой ауылы ЖШС Нұрғали жағдайында қауіпсіздік щараларды жақсартуды ұйымдастыру
2. Студенттің аяқтаған жұмысты тапсыру мезгілі ____ 20__жыл
3. Жұмыстың бастапқы мәліметтері: Кәсіпорын сипаттамасы, кәсіпорындағы еңбекті қорғау саласы бойынша мәліметтер, оқу-әдістемелік, нормативтік және ғылыми әдебиеттер
4.Дипломдық (жұмыстың) жобаның бөлімдерінің мазмұны
Кіріспе
1 Жобаның тақырыбын дәйектеу. Дипломдық жобалаудың мақсаты мен міндеттері
2. Негізгі бөлім
3.Мал шаруашылықғы негізгі қауіпсіздік шаралары
4. Техникалық жабдықтарды пайдалану
5. Профилактикалық жұмыстар
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Тапсырманы берген күні __________
Ғьɪльɪми жетекші __________
Тапсьɪрманьɪ орьɪндауға алған _________
Дипломдық жұмыстың бөлімдерінің жұмыстарының күнтізбелік кестесі
№
Дипломдық (жобаның) бөлімдерініңатауы
Жұмыстың (жобаның) бөлімдерінің орындау уақыты
Орындалғаны
туралы белгі
1
Кіріспе
2
Жобаның тақырыбын дәйектеу. Дипломдық жобалаудың мақсаты мен міндеттері
3
Жобаның негізгі бөлімін зерттеу
4
Қалдықтарды залалсыздандыру жолдары
5
Мал қоралардаға санитардық жағдайды бақылау
6
Қорьɪтьɪндьɪ
7
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Тапсырманы беру уақыты__________
Аяқталған жұмысты тапсыру уақыты__________
Ғьɪльɪми жетекші __________
Тапсьɪрманьɪ орьɪндауға алған _________
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
І. Зерттеу аймағы. Атырау облысы Жылыой ауданы мал шаруашылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 НұрғалиЖШС ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
ІІ Мал және құс шаруашылық қалдықтарына бақылау жүргізу ... ... ...13
2.1 Мал шаруашылық кешеніндегі қалдықтарды жою проблемасы ... ... ... ..15
2.2 Мал, құс шаруашылық шаруашылығында көңді өңдеу тиімділігі ... ... ...19
2.3 Биогаз қондырғыларының ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...24
2.4 Биореактор ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
2.5 Көңді залалсыздандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
2.6 Мал және құс шаруашылығында қалдықтарды сақтау түрлері ... ... ... ... 36
2.7 Көңді сақтау технологиясына қойылатын санитарлық талаптар ... ... ... .40
ІІІ Мал шаруашылық кешеніндегі қауіпсіздік шаралары және еңбекті қорғау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
ІV. Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 48
КІРІСПЕ
Адам баласының кез-келген шаруашылық әрекеті әр түрлі қалдықтармен биосфераны ластайды, бұл халықтың денсаулығы мен өміріне, флора мен фауна түрлерінің қысқаруына, қоршаған ортадағы тепе-теңдікке қауіп-қатер тудырады. Кең үйінділерін, өнеркәсіп тастандыларын, қоқыстарды, қала шөп-шаламдарынтек қоршаған ортаны бұзатын ластағыштар деп санауға болмайды, олар құнды шикізат көздеріне жатады. Қазіргі кезеңдегі ғылым мен техниканың даму деңгейіне сәйкес әбден жетілдірілген технологияның жоқтығына байланысты, оларды өңдеп құнды өнімдер алу әзірше жолға қойылмаған, сондықтан бұларды сақтауға, жоюға, тасуға, көмуге, зиянсыз түрде айналдыруға көптеген қаражат, энергия, уақыт жұмсалып отыр. Қалдықтар шығаратын негізгі көздерге өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, үй-жай шаруашылығы жатады [1]. Мал шаруашылықтары барынша дамыған аудандарда экологиялық проблемалардың туындайтыны белгілі жайт. Мал тұяғының әсерінен топырақ эрозиясы жүруде, жайылымдардағы өсімдік жамылғысы жұтандануда, тіпті жойылуға жақындауда. Ал ірі интенсивті мал шаруашылығы жинақталған жерлерде (ірі қара, шошқа бордақылау және құс семірту) топырақ, су және ауа да ластануға ұшырауда. ҚР президентінің төрағалығымен мал шаруашылығын дамытудың өзекті мәселелері бойынша жұмысбабындағы кеңес өтті. Кеңес барысында мал шаруашылығын одан әрі дамыту мәселесі, сондай-ақ ел экономикасының аграрлық секторының жалпы жағдайы талқыланды Сонымен қатар мал шаруашылық кешенінің еңбек қауіпсіздігі, жұмысшыларға қойылатын негізгі талаптарды қарастырылады. Мақсаты: Мал шаруашылығы кешенінің қалдықтарын өңдеу және еңбек қауіпсіздік шараларын ұйымдастыру
Міндеттері:
Мал шаруашылық қалдықтарын пайдалануда жоғары сапалығына экологиялық баға беру. Мал шаруашылық кешенінің қалдықтарына сандық және сапалық бақылау жүргізу. Мал шаруашылық кешенінің жұмысшыларының еңбек қауіпсіздігін жақсарту
І Бөлім Атырау облысының мал аруашылығы
Облыстың ауыл шаруашылығы жерлерінің көлемі 9,8 мг- гектарды құрайды, соның ішінде жайылымдық жерлер 9,7 млн. гектар, шабындық - 132,5 мың гектар, егістік жер - 1800 гектар. Облыстың ауыл- шаруашылығы мал өсіруге, әсіресе қой және ірі қара, жылқы, түйе өсіруге маманданған
Облыстың аумағы шөл аймағында орналасқан. Ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіруге облыстың солтүстігіндегі өзен маңы-жайылмалық аймағының болмашы бөлігі (Индер, Махамбет аудандары) мен Атырау қаласының маңынан басқа жерлердегі топырақтың өнімділігі аз.
Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру жөніндегі бағдарламаға сәйкес ауыл шаруашылығында түбегейлі экономикалық реформа жүзеге асырылды. Осыған сәйкес қазіргі кезеңде облыстық ауыл шаруашылығы саласында жеке меншікке негізделген 1747 шаруа қожалықтары, 28 ауыл шаруашылығы кәсіпорындары құрылды. Қазір ауыл шаруашылығы өндіріс көлемінің 95% жеке меншік иелігінде.
Ауыл шаруашылығы өндірушілерін көктемгі-далалық және жинау жұмыстарын тауарлық несиелендіруге, жанар-жағар май материалдарының құнын арзандатуға қатысты, ауыл шаруашылығы техникасын жаңартуға мемлекеттің қолдау көрсетуі ауыл шаруашылығы өнірушілерін егін алаңын жыл сайынғы өсімімен қамтасыз етеді.
Облыс тұрғындарының жергілікті ауыл шаруашылық өнімдерімен қамтамасыз етілуі төменгі деңгейде болып келеді. Әр тұтынушы нормасы бойынша проценттік көрсеткіш төмендегідей: ет өнімдері 56,7 %, сүт өнімдері 20,7 %, картоп 30,4% көкөніс - бақша өнімдері 54,3%. Тамақ тауарларының бірнеше түрлері Ресей мен , көршілес оңтүстік аймақтардан әкелінеді.
Топырақ құнарлығының төмен болуына байланысты өңір жер өңдеудің қауіптілігі жоғары аумақта орналасқан, оған қоса ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерінің сумен қамтылуына етілуіне орай ағын су деңгейіне тәуелділігінен, гидротехникалық ғимараттар мен су сору қондырғыларының жоғары тозу дәрежесінен, мал азығы өндірісі өзіндік құнының жоғары болуы, суландыру жүйесінің болмауынан мал азығы дақылдарын өсіруге мүмкіндік жоқ, картоп, көкөністерді өсіру негізінен тұрғындардың үй шаруашылығында ғана шоғырланған, бұның бәрі өндірістің тиімділігі мен өнімнің тауарлығын төмендетеді, көкөніс, картоп, және жемістерді сақтау үшін қазіргі заманға техникамен жабдықталған қоймалар жоқ, оларды дайындау және қайта өңдеу жүйесі реттелмеген.
Соңғы жылдары облыста ашық және жабық жерлерде ауыл шаруашылығы дақылдарын тамшылы суару технологиясы кең таралып келеді. Қазіргі таңда өңірдің Атырауагроөнімдері, Райхан, Сабуров, Жұмағалиев, Рахатов, Сандуғаш сияқты ірі шаруашылықтарның 250 га жерінде ашық және жабық жерлерде тамшылатып суару технологиясы бойынша ауыл шаруашылығы дақылдары өсірілуде.
Жайылым қоры
Соңғы жылдары ауыл шаруашылығына арналған алқаптарда қайтымсыз экологиялық өзгерістер айқын болып отыр, соның ішінде жерлердің тозу үрдістерінің күшеюі. Облыстың ауыл шаруашылығы алқаптарының тозуына себеп болып отырған негізгі антропогендік фактор деп, әсіресе ірі елді мекендерге жақын маңдарда жайылымдарға мал жаюды көрсетуге болады, бұл жерлердің бұзылуына - дигрессияға алып келеді.
Жалпы өңір орташа және қатты тапталған жайылым алаңдарының жоғары мәнділігімен сипатталатынын атап айту керек. Жерлердің тозуы Құрманғазы, Махамбет және Қызылқоға аудандарында аса айқын байқалады. Бүгінгі күні ауыл шаруашылығына арналған жерлер 1945,7 мың.га немесе облыс аумағынан 16,4%-ды құрайды.
Облыстың ауыл шаруашылығы алқаптарын сапалық бағалауына сәйкес жалпы ауданынан 38% алқабы сор топырақты жерлерге, 34% желден бүлінген, 19% тұзды тек 6% теріс белгілерге ұшырамаған жерлер болып табылады.
Жайылма және атырау табиғи кешендерінің тозу проблемасы ерекше назар аударуды қажет етеді. Айта кететін жайт, Жайық өзенінің саласы мен жайылмасында облыстың пішен шабындығының құнды алқаптары болып табылатын алқап жүйесінің 132,6 мың.га ұшырайтын кебу үрдісі байқалады.
Осылайша, түрлі табиғи үрдістер салдарынан соңғы онжылдықта идроморфты ланшафттардың аудандары айтарлықтай азайған. Жеке алғанда облыстағы шөп шабындықтары 3 есе азайып, қамыс-құрақ шабындықтары 14 есе азайған. Жалпы облыс бойынша ауыл шаруашылығы алқаптары мен олардың жемшөп қорының өнімділігінің төмендеуі байқалады.
Облыстың шаруашылықтары мал азығы дақылдары алаңының үлесін көбейту бойынша жұмыстар жүргізілуде, соның арқасында жыл сайынғы мал азығы тапшылығының 13-ін жабуға болады, бұл облыстың ірі мал азығына деген қажеттіктің 25-30%-ын құрайды
Мал шаруашылығы өнімдері
Қорытынды деректер бойынша 2010 жылдың 1 қаңтарына 2009 жылдың осындай мерзімімен салыстырғанда облыстың барлық шаруашылық санаттарында ірі мүйізді мал басы санының өсімі 3,4%-ға жетіп, 178,2 мыңды құрады, соның ішінде сиыр 2,1%-ға, 78,9 мың басты құрады, қой мен ешкі 3,4%-ға (600,1 мың бас), жылқы 4,4%- ға (44,3 мың ас) түйе 3,4%-ға (31,0 мың бас), құс 2,6% (56,5 мың). Сондай - ақ, мал шаруашылығының негізгі түрлері тірі салмақта еттің 2,9%-ға, сүт 2,4%, жұмыртқа 1,9%, жыл қорытындысы бойынша облыстың барлық шаруашылық санаттарымен союға сатылған мал мен құс (тірі салмақта) - 46,5 тонна, сүт - 54,0 мың тонна, жұмыртқалар - 1900,0 дана.
Соңғы жылдардың ішінде мал басы санының өсуі мен өсімі қамтамасыз етіліп отыр. Мал шаруашылығына мемлекеттік қолдау көлемдері де артып келеді.
Облыстың асыл тұқымды мал базасы 17 асыл тұқымды мал шаруашығымен танылды, оның ішінде Жылыой ауданында қой және түйе өсіру бойынша 1 шаруашылық, Индер ауданында қой өсіру бойынша 3 шаруашылық, Исатай ауданында 2, оның ішінде 1-еуі қой мен жылқы өсіру бойынша, 1-еуі тек жылқы өсіруі бойынша шаруашылық, Қызылқоға ауданында қой өсіру бойынша 4 шаруашылық, Құрманғазы ауданында 6, оның ішінде 4-еуі қой өсіру бойынша, 1 қой мен түйе өсіру бойынша және 1 жылқы өсіруі бойынша шаруашылық, Махамбет ауданында сиыр мен түйе өсіру бойынша 1шаруашылық. 2009 жылы жоғарыда аталған асыл тұқымды мал шаруашығына 2-еуі қосылып, Қызылқоға ауданында орналасқан асыл тұқымды жылқы малын өсірумен айналысатын Шадияр ШҚ және асыл тұқымды қой өсіру бойынша Достан-Ата ШҚ асыл тұқымды мал шаруашылығы мәртебесін алып 19-ды құрады.
Өңір түйе малын өсіруге өте қолайлы болып табылады. Облыс түйе малын өсіру бойынша Республикада Маңғыстау облысынан кейінгі екінші орынды алып отыр, мұнда 35,5 мың бастан артық түйе малы шоғырланған, бұл жалпы мал бас санының 13-ін құрайды, көп бөлігі жеке аулаларда ұсталады.
Облыстың асыл тұқымды түйе малын өсіретін шаруашылықтары Махамбет ауданы Первомайский ЖШС, Құрманғазы ауданы Құрманғазы ӨК және Жылыой ауданы Жаңа Таң ЖШС.
Түйелер тұқымының құрамында бактериандар (қос өркешті) түрі басым. Түйе мал шаруашылығының өнімін (шұбат) шығарумен Первомайский ЖШС айналысады, содан соң аудан мен қаладағы кәсіпорынның арнайы дүкендерінде сатылады. Бұдан басқа Жылыой ауданындағы Достан-Ата ШҚ мен Қуан ЖШС шұбатты Израйл елінен КазАгроФинанс АҚ арқылы лизингке сатып алынған жабдықта пластикалық бөтелкелерге құю әдісімен сатады.
Болашақта профессор С.Сағындықова мен академик М. Шигаеваның патенттік құқығы бар шұбат ашыту үшін микроағзаларды лиофилизациялауды (кептіруді) енгізу және тарату жөніндегі Софмайя инновациялық жобасын іске асыру жоспарлануда.
Соңғы жылдары Республикада еділбай, қылшық жүнді қазақи қой басын көбейту беталысы бар. Аталған қой тұқымын өсіру бойынша ірі ауыл шаруашылығы құрамалары Құрманғазы, Ақжонас, Мақаш, Сүйіндік асыл тұқымды мал зауыттары және Нурет асыл тұқымды мал шаруашылығы болып табылады, олардың эксперименталды отарларында енесінен айыру кезінде қозылардың жеке бастары 45-48 кг дейін жетеді, 1,5 жаста сәйкесінше 65-70; 50-55 кг; ал ересек тұқымдық қошқарлар тірі салмағы 100-110 кг, аналықтар 65-75 кг болады.
Қазіргі таңда 7 асыл тұқымды мал шаруашылығы (Сағыз, Есбол ЖШС, Жарсуат, Жаңатаң, Жасқайрат, Жігер, Тасшағыл асыл тұқымды мал шаруашылықтары) жаңа типтер мен желілерді жасау және одан әрі жетілдіру бойынша жұмыстарды жүргізуде.
Қайта өңдеуші кәсіпорындардың болмауы қойдың, соның ішінде қаракөл қойының жүні мен терісін дайындау мен өткізуде қиындық туғызып отыр, бұл сәйкесіше оған сұраныс пен сатып алушылық өтемділігін төмендетеді. Осыған орай қаракөл қой басы санының азаю беталысы байқалады. Алайда ғылыми ұйымдармен тірі масса мен тез жетілуді арттыруға бағытталған гендік қорды сақтау және жетілдіру бойынша жұмыстар жүргізілуде.
Асыл тұқымды мал шаруашылығының үлесін арттыру бір тәсілі қолдан ұрықтандыру. Облыста 33 пункт жұмыс жасайды.
Сүрлем, пішендеме сияқты маңызды мал азығын дайындау жүргізілмейді. Мал негізінен сабан, пішен және концентраттармен қоректенеді, бұл олардың сүтті малдың өнімділігін арттырмайды. Аталған мәселе фермерлік шаруашылықтар үшін өзекті болып тұр.
Азық-түлік өнімін өндіру
Облыста бұрын сүт пен сүт өнімдерінің негізгі көлемін шығарған жұмыс барысында негізгі шикізат өнімі ретінде ұнтақ сүтті пайдаланған Атырау қаласындағы Атырау-Дәм сүт қайта өңдеу зауыты ЖШС есепке алмасақ, қазіргі таңда кәсіпорын қызметін тоқтатқан, ауыл шаруашылығы өнімін өндіру бойынша ірі кәсіпорындар жоқ.
Бүгінгі күні облыста 40 қайта өңдеу цехы жұмыс жасайды, оның ішінде жалпы қуаттылығы тәулігіне 7,5 мың.тн мал шаруашылығы өнімін қайта өңдеу бойынша 8, қуаттылығы шамамен 4,0 мың.тн 4 егін шаруашылығы өнімінің цехы, қуаттылығы 0,4 мың.тн 28 балық өнімінің цехы. Жүн мен тері шикізатын өнеркәсіптік қайта өңдеу облыста жүргізілмейді. Жалпы алғанда қайта өңдеу зауыттары көпшілігі 60-70%-ға жұмыспен қамтылған.
Облыс тұрғындарының тұтыну стандарттарына сәйкес азық-түлік өнімдерін тұтынуын талдау ет, көкөніс, бақша дақылдарын тұтыну деңгейінде, ал балық бойынша шекті мәннен жоғары, картоп, жеміс, жидек, сүт және жұмыртқа шығару бойынша нақты тұтыну стандарттарынан төмен екендігін көрсетті.
1.1 Жылыой ауылы, Нұрғали ЖШС
Жылыой ауданы -- Атырау облысының шығысында орналасқан әкімшілік бөлініс. 1928 жылы құрылған. Аудан орталығы батыр әрі бидің атымен аталған Құлсары қаласы. Жер аумағы 29,4 мың км². Тұрғыны 70 мың адам, орташа тығыздығы 1 км²-ге 2,4 адамнан келеді (2008). Алғашқыда Ембі ауданы, 1993 жылдан Жылыой ауданы аталған. Облыстар әкімшілікке бөлінбей тұрып бұл мекен "Маңғыстау ойы" аталған.
Солтүстік-шығысындаМақат ауданымен, батысында Атырау қалалық әкімдігі аумағымен, шығысында Ақтөбе облысының Байғанин ауданымен, оңтүстігінде Маңғыстау облысыныңБейнеу ауданымен шектеседі. Аудан аумағындағы 23 елді мекен, 1 қалалық, 6 ауылдық әкімшілік округке біріктірілген. Аудан орталығы - Құлсары қаласы. Аудан жерінің басым бөлігін Каспий маңы ойпатының шығыс бөлігі алып жатыр. Ақтолағай қырқасы адырлы, шоқылы келеді. Оңтүстік жағында ауданның ең биік жері - Желтау (221 м) тауы орналасқан. Каспий маңы ойпатының беті жазық әрі теңізге қарай еңіс болып келеді. Оның солтүстік жағын сорлар, оңтүстістігін Қарақұм құмы алып жатыр. Аудан жерінің теңіз деңгейінен биіктігі шығыстан батысқа қарай 221 м-ден - 26 м-ге дейін аласарады.
Ауданның жер беті сулары Каспий теңізінің шығыс жақ айдынынан, Жем өзені сағасының теңізге жетпей жоғалатын төменгі ағысынан және жазда қарасуларға бөлініп қалатын Жақсы Қарасай, Жаман Қарасай өзендері мен Бартылдақты, Маше, Ақкөл, Бейбіт, Қамыскөл, т.б. тұзды көлдерден тұрады. Ауданның теңізге жақын бөлігінде сор топырақ, басқа жағында сортаңды қоңыр құм, құмдақ және саздақ топырақ тараған.
Теңіз бойында құрақ пен сораң өсімдіктер, басқа жерлердежусан,бұйырғын,сораңшөп, эфемерлі шөптер өседі. Жануарлар дүниесіненқасқыр,түлкі,қоян, ақбөкен, қарақұйрық бар, өзен бойларында су құстары ұя салады.
Ауданның климаты континенттік, қысы біршама жылы, жазы ыстық. Ауаның орташа температурасы қаңтарда - 8,8°С, шілдеде 25,8°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 140 - 150 мм аралығында. Желді күндер басым келеді, жазда жел көбінесе батыстан, қыста солтүстік-шығыстан соғады. Климаты қуаң, континенттік, жазы ыстық, қысы суық. Қаңтардың орташа температурасы теңіз жағалауында -8 градус, солтүстігінде -14, кейде -30 градус дейін аязды күндер болады. Шілденің орташа температурасы +22-24 градус аралығында. Жауын-шашынның орташа мөлшері 150-200 мм, ал булану мөлшері 1000 мм-ге жуық. Жер рельефінің ерекшелігі - оның ойпатты, жазық болуында. Жер бетінің биіктігі теңізге қарай көлбейлене, кеми береді.
Ауыл шаруашылығына жарамды жері 2,21 млн га, оның ішінде тың жер 2,2 мың га, егістігі 534 га, шабындығы 17,1 мың га, жайылымы 2,18 млн га. Ауыл шаруашылығымен айналысатын 244 шаруа қожалығы және Жаңа таң ЖШС бар. Аудан бойынша барлық шаруашылықтарда 15819 мүйізді ірі қара, 87138 бас қой-ешкі, 5132 бас жылқы, 7654 бас түйе, 3492 дана құс өсіріледі.
Нұрғали шаруашылық қожалығы Жылыой ауданы Еңбекші селолық округінде Атырау - Маңғыстау трассасына 2 шақырым қашықтықта орналасқан. Негізгі шаруашылық әрекеті мал шаруашылығы және құс щаруашылығы. Шабындық жерлері-412га, жайылым жерлері - 314га , шөптесін жерлер - 60га. 1991 жылы 1991 жылға қарағанда мүйізді ірі қара - 49, қой-ешкі - 70, жылқы - 58, түйе 45 пайызға кеміген. Алайда, соңғы жылдары ет өндіру 14, сүт өндіру 33 пайызға өссе, мүйізді ірі қара 68, қой-ешкі 70, жылқы 43, түйе 62 пайызға көбейіп отыр. Бұл құрылымдарда 1719 бас асыл тұқымды еділбай қойы, 112 бас асыл тұқымды қазақтың қос өркешті (бактериан) түйелері және 100ден астам бас асыл тұқымды жабы жылқылары өсіріледі, ақбас сиырлар - 150ден асады.
ІІ Мал -құс шаруашылығы қалдықтарына бақылау жүргізу
Қоғам - адам - қоршаған орта жүйесінің өзара бірлесіп әрекет ету процесін таусылмайтын көлемдегі қалдық өндірушілер ретінде, ал тұтыну қалдықтарын мәңгілік қалатындар есебінде қарастырған дұрыс болады, өйткені жердегі шикізат қорлары аяқталуы мүмкін. Бұдан туындайтыны Шикізат қалдықтарымен қамтамасыз етушіліктің адамның тіршілігімен байланыстылығын атап өткен дұрыс. Қалдықтар - көне ғасырдан бастап адамның қатысуын куәландыратын, адамның қызметі нәтижесінде туындайтын материалдар немесе заттар болып табылады. ХХ ғасырдың басында академик В.И. Вернадский қалдықтар түзілуінің химиялық, физикалық және анатомиялық-морфологиялық принциптері туралы ережелерді тұжырымдаған болатын. Соңғы жылдары біздің күнделікті тіршілігіміздің өнімі болып табылатын қалдықтарды кәдеге жарату күрделі экологиялық мәселелердің біріне айналып отыр. Өркениеттің дамуына қарай қоршаған ортаға шығарылатын қалдықтар көлемі де артып келеді. Заманауи қоғам жиі жаппай қоқыс өндіретін, тұтынатын және шығаратын қоғам деп аталып отыр, онда тұтыну кезекті тұтынуға алып келеді. [2-4] Қалдықтар - табиғи шикізатты өңдеу нәтижесінде пайда болатын заттар мен өндірістік жарамсыз шығарылымдар. Қалдықтардың барлық түрлерін есептегенде өндірілетін табиғи заттар мен энергияның тек 2%-ы ғана пайдаға асырылады. Қалған 98%-ы әр түрліқалдықтарғаайналады. Қалдықтардың классификациясы келесі белгілер бойынша айқындалады:
қалдық түзілу орны (өндіріс саласына байланысты);
өндіріс циклінің кезеңі;
қалдық түрі;
қоршаған ортаға және адамға зиянды әсері;
қолдану бағыты;
қолданыс эффектісі;
жою технологиясының қаншалықты қарастырылып, зерттелгені.
Отандық стандарт бойынша Зиянды заттар классификациясы және ортақ қауіпсіздік талаптары, барлық өндіріс қалдықтары қауіптілігі бойынша 4 классқа жіктеледі: бірінші классқа - аса қауіпті, екінші классқа - жоғары қауіпті, үшінші классқа - орташа қауіпті, ал төртінші классқа - қауіптілігі аз қалдықтар жатады. [5] Қалдықтар шығырытын негізгі көздерге өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы үй- жай шаруашылығы жатады. Өнеркәсіп қалдықтарының мөлшері бір адамға шаққандан тұрмыс қалдықтарынын 20 еседен артық келеді.Төмендегі (1 сурет) қалдықтардың жалпы жіктелуі берілген. Агрегетты күйіне байланысты топтастыруды сулы ерітінділер мен шламдарға араласқан (органикалық онорганикалық) бейтарапты, сілтілі және қышқылды сұйық ерітінділер жатса, сусыздарға пайдаланылған шайырлар, мал мен өсімдік майлары органикалық еріткіштер (өртеуге болатын мен болмайтындар) жатады. [6]
1сурет. Қалдықтардың жалпы жіктелуі
Қалдықтардың мөлшерін азайту үшін әр түрлі халық шаруашылығы салаларының арасында байланыс ұйымдастырып шикізаттыы кешенді түрде пайдалану мәселелерін шешу қажет. Табиғаттағыдай өнеркәсіптеде айналым болу керек. Өнеркәсіп комбинатының жанынан улағыш қалдыықтарды зиянсыздандыратын немесе өңдеп пайдалы заттар шығаратын қосымша өндірістер ұйымдастырылса экономикалық тұрғыдын пайда түсірілумен қатар табиғатқа тиетін қолайсыз әсер де жойылып отырады.
2.1 Мал шаруашылығы кешеніндегі қалдықтарды жою проблемасы
Мал шаруашылығы өнімдерін өнеркәсіптік негізде ұйымдастыруға көшу әр шаруашылықта күрделі эксперименттерді жүзеге асыруды қажет етеді. Шектеулі аумақта малдың көп бөлігін шоғырландыруға негізделген жағдайларда көңді құнды органикалық тыңайтқыш деп қана емес, қоршаған ортаны бүлдірудің қауіпті көзі ретінде де қарастыру қажет. Көңді жинау, жою мен өтелдеуді оңтайлы технологиялар бойынша жүзеге асыру қажет. Көңді өңдеу мен пайдаланудың технологиясын таңдау барысында технология талаптары мен шығындарды экономикалық тұрғыдан үйлестіру қажет. Осыдан шығатыны, ірі мал шаруашылығы кешендерін көңді өңдеу мен өтелдеу құны төмен болатын жерлерге орналастыру қажет. Мал шаруашылығы фермаларының жаңа алынған көңі мен оның сұйық құрамдылары ағын сулармен қосылып, қоршаған ортаны ластап өтеді. Ауыл шаруашылығы өсімдіктерінің жаңа алынған көңге деген төзімсіздігі су көздері мен ауаның ластануына апарып соқтырады, топыраққа таралатын зиянды микроағзалардың көбеюіне қолайлы жағдайларды туғызады. Жануарлардың көңінде ауру тудырғыш бактериялар мен гельминттер жұмыртқалары өз тіршілік әрекеттерін тоқтатпайды, олардағы арам шөптердің тұқымдары өздерінің қасиеттерін сақтап тұрады. Бұл теріс құбылыстардың зардаптарын жою үшін көңді өңдеудің қоректік заттарды жинақтауға және жағымсыз иістерді жоюға мүмкіндік беретін, патогендік микроағзалардың көздерін құртатын, канцерогендік заттардың мөлшерін азайтатын технологиясын іздестіру қажет. Бұл мәселені шешудің перспективалы, экологиялық тұрғыдан қауіпсіз және экономикалық жағынан тиімді бағыты - көңді анаэробты жолмен өңдеп, биогазды құрылғыларда биогаз алу. Метанының мөлшері өте жоғары (70%-ға дейін) болғандықтан, биогаз жақсы жанады. Мұндай табиғи өңдеуден өткеннен кейінгі органикалық қалдық зарарсыздандырылған сапалы тыңайтқыш болып саналады. Өңдеу үшін ауыл шаруашылығының арзан қалдықтары қолданылады: ірі мүйізді қараның, шошқалардың, ешкінің, қойдың, құстың көңі, сабан, ағаш үгінділері, жаңқалары, арам шөптер, тұрмыс қоқыс-қалдықтары, адам тіршілік әрекетінің қалдықтары, тұрмыстық органикалық қалдық, т.б. Алынған биогаз мал шаруашылығы орынжайларын, тұрғын үйлерді, жылыжайларды жылытуға, тамақ пісіруге, ауыл шаруашылығы өнімдерін қыздырылған ауамен кептіруге, суды қайнатуға, газ генераторлары арқылы электр қуатын өндіруге пайдаланылады. Өтелдегеннен кейін алынған тыңайтқыштардағы қоректік заттар көлемі кәдімгі көңмен салыстырғанда 15%-ға арта түседі. Сонымен қатар жаңа тыңайтқышта гельминттер мен ауру тудырғыш бактериялар, арам шөптердің тұқымдары болмайды. Мұндай көңді дәстүрлі жолмен ұзақ ұстау мен сақтауды талап етпейді. Өтелдеу барысында мал азықтық шабындықтарды, көкөністерді суаруға арналған сұйық экстракт алынады. Құрғақ тыңайтқыш тікелей мақсатына сай қолданылып, сонымен қатар жоңышқаның түсімділігі 50%-ға, жүгері 12%-ға, көкөністердікі -20-30% артады. Бір сиырдың көңінен тәулігіне 4,2 текше метр биогаз алуға болады. Бір текше метрдегі қуат 0,6 текше метр табиғи жанғыш газға, 0,74 л мұнайға, 0,65 л дизельдік отынға, 0,48 л бензинге тең. Биогазды пайдалану барысында мазут, көмір, электр қуаты, басқа қуат көздері үнемделеді. Биогазды құрылғыларды мал шаруашылығы кешендеріне енгізу фермалардағы, құс фабрикаларындағы, маңындағы аумақтардағы экологиялық жағдайды жақсартады, зиянды ағын сулардың жыра-сайларға, ірі-шағын өзендерге құйылуы тоқтайды, қоршаған орта қолайлана түседі. [10]
Қоректік элементтердің тиімділігінің ғылыми негіздемесі де бар: Сиыр көңі мен құс саңғырығын арнайы экологиялық таза микроағзалар дақылымен биологиялық өңдеу кезінде азот, фосфор, калий сияқты негізгі құрамды бөліктері, сонымен қатар күкірт, кальций, микроэлементтер сияқты биогендік құрамды бөліктер минералданып, бос, ерігіш, өсімдіктердің қолы еркін жететін күйге көшеді. Өсімдіктер аммонийлы азотты, фосфор тотығын, калий тотығын және бос микроэлементтерді сұйық тыңайтқыштар топыраққа құйылғаннан бастап, дереу сіңіре бастайды, ал салыстыратын болсақ, жыртып енгізілген көңнің тиімділігі тек екінші-үшінші жылдарда байқалады. Биологиялық өңдеу кезінде топырақ құрылымын жақсартатын, өсімдіктердің тамыр маңы жүйесіндегі ауа алмасуды қолайландыратын гумин тектес қосылыстар түзіледі. Тыңайтқыштардың реакциясы бейтарап немесе аз сілтілі, бұл оларды топыраққа енгізгенде топырақтың қышқылдығын азайтады. Сиыр көңі мен құс саңғырығын арнайы экологиялық таза микроағзалар дақылымен биологиялық өңдеу кезінде тыңайтқыштарда амин қышқылдары, В- тобының дәрумендері мен В-12 тобының дәрумендері сияқты ризосфералық (тамыр маңы) микрофлорасы мен өсімдіктер үшін қажетті, биологиялық маңызды қосылыстар жинақталады. Сондай-ақ сиыр көңі мен құс саңғырығын биологиялық өңдеу кезінде өсімдіктерде жасыл массаның түзілуі мен фотосинтез ауданына жауап беретін хлорофилл мен биологиялық катализаторлар - ферменттер сияқты жоғары белсенді ауксин сыныбының биологиялық қосылыстары жинақталады. [11] Көң - өте құнарлы органикалық тыңайтқыш. Ол мал астына төселген сабан (не сабансыз) және жас қи мен несептің қоспасы. Көңнің құрамы мен тыңайтқыштық қасиеті жануарлардың түріне, жемнің және мал астына төселген сабанның не шөптің сапасына, алу және сақтау тәсілдеріне байланысты болады. Орташа есеппен жануарлар жейтін жемнің құрамындағы 40% органикалық заттары, 50 - 70% азоты, 80%-ы фосфор, 90% калий көңге айналады. Тәулігіне әрбір жануардан алынатын көң мөлшері (килограммға шаққанда, төсенішсіз): өгіз - 40, сиыр - 55, бойдақ мал - 27, бордақыланған төл - 14 - 35 (жасына байланысты), қабандар (аталық шошқа) - 11,1, мегежін - 8,8. Көң төсеніш араласқан көң және таза көң болып бөлінеді. Төсеніш араласқан көңнің шамамен алғандағы құрамында: 0,5% N, 0,25% P2O5, 0,6% K2O, 0,35% CaO, 0,15% MgO болады. Бұл көңнің құрамы оны сақтау тәсіліне тәуелді. Таза көң суды араластыру дәрежесіне қарай: жартылай сұйық (құрғақ заттар 8%-дан артық), сұйық (3-тен 8%-ға дейін) және көңқақ (3%-дан кем) болып бөлінеді. Таза көңнің құрамы экскремент (нәжіс) құрамына тәуелді, ал ол жануарлар жасына және жем беру түріне байланысты болады. Орташа есеппен сиырлар нәжісі құрамында: 0,43% N, 0,28% P2O5, 0,5% K2O бар; осыған сәйкесті қойларда - 0,95%, 0,22% және 0,75%; тауықтың кеппеген саңғырығында - 2,2%, 2,44% және 0,64%. Көң қоймасында текшеленіп нығыздалған көңнің құрамында органикалық заттар мен азот жақсы сақталады. Шіруіне қарай көң жас көң, шала қызған, шіріген және қарашірік деп ажыратылады. Шала шіріген көңде органикалық заттар 20%-ға кемиді. Оларды күздік егінге пайдаланған тиімді. Әбден шіріген көңде органикалық заттың 50%-ы жоғалады. Қарашірік - борпылдақ, топырақ тәрізді зат. Мұны, көбінесе, көкөністерді (қияр, сәбіз, қызанақ, капуста, т.б.) тыңайту үшін қолданады. Қойдың кепкен қиы мен сиырдың тезегі отын ретінде де пайдаланылады. [12]
Құс саңғырығы Агроөнеркәсіп кешенінде экологиялық қауіп төндіретін кәсіпорындар жетерлік, солардың бірі құс өсіру шаруашылығы болып табылады. Құс фабрикаларының санының артуы жер бетінде экологиялық мәселелер туындатып отыр. Құс саңғырығының органикалық қалдықтары тиімді жұмыс жасайтын құс шаруашылықтарында жинақталып, патогенді микрофлораның негізгі көзі және қоршаған орта мен адамзатқа қауіп төндіруде. Ол қоршаған ортаның (топырақ, жер асты сулары, флора және фауна) ең күшті ластағышы болып табылады және де тұрғындардың денсаулығы мен генофондына кері әсерін тигізеді. Сондықтан құс саңғырығын ашық алаңдарға төгіп тастауға, сақтауға және қайта өңдеусіз пайдалануға болмайды. Құс фабрикаларында саңғырық коймаларда жинақталып, бірнеше жылдар бойы өңдеусіз жатады. Ал оларды қайта өңдеп кәдеге жарату біздің міндетіміз. Құс фабрикалары ет пен жұмыртқаның көп мөлшердегі өнімін беріп қана қоймай, сонымен қатар, көп мөлшерде құс қалдықтарын шығарады. Барлық құс қалдықтарын бірнеше санатқа бөліп қарастыруымызға болады. Бірінші санатқа құс саңғырығын жатқызамыз, екіншіге құстарды сою мен қайта өңдеу нәтижесінде пайда болатын қалдықтарды жатқызамыз. Құс қалдықтарын қоршаған ортаға қаншалықты зиянды әсер ететіндігін айту қиын. Сондықтан саңғырығының химиялық құрамын зерттейтін болсақ пайдалы элементтер мен зиянды заттардың бар екендігіне көз жеткізе аламыз. Құс қалдығын не үшін қайта өңдеу қажет дейтін болсақ? Біріншіден, саңғырықтан улы газдар бөлінеді - аммиак, күкіртқышқылы сонымен қатар ауыр металдардың тұздары, нитраттар, сульфидтер, радионуклидтер және пестицидтер болады; Екіншіден, гельмит жұмыртқалары және өсімдіктерге зиян келтіретін споралар бар; Үшіншіден, саңғырық жағымсыз иіс көзі және шыбын-шіркейлер жинайды; Осыған байланысты, қалдықтарды қайта өңдеу мәселесі белең алып отыр. Құс саңғырығының тек зияны ғана емес оның жануар және өсімдік шаруашылығында алатын маңызы зор. Қазіргі таңда құс қалдықтарын зерттей келе олардың баға жетпес органикалық тыңайтқыш екендігі бәрімізге белгілі. [13] Құс өсіретін шаруашылықта жыл сайынғы саңғырық қоры елу миллион тоннадан асып, ылғалдылығы 70-75%-ға жетеді. Мұның өзі тек қордан шығару проблемасын ғана емес, сонымен бірге ауа бассейіні, су қоймаларын, жарамды жерлерді, ормандарды ластаудан қорғау проблемасын тудырады. Құс саңғырығы химиялық құрамы бойынша жақсы тығайтқыш болып табылады. Оның құрамында күл, калий, кальций, фосфор ,азот сонымен қатар марганец ,бор,цинк ,молидбен,магний және т.б. бар. Жұмыртқалайтын бір тауық орта есеппен тәулігіне 175-189 г саңғырық, етті тауықтар 276-300, күрке тауықтар 450, үйректер 423, қаздар 594, 1-4 апатлық мерзімдегі жұмыртқалайтын тауық балапандары 24, 5-9 апталық мерзімдегілер 97, 10-22 апталық мерзімдегілер 176 г саңғырық бөліп шығарады.[14] Атмосфералық ауаны газдармен ластаудың негізгі көзі -- көң мен құс саңғырығы болып саналады. Газдар жерге түсу, тасымаддану, сақтау, өндеу және жою үрдістерінде шығады. Жерге жаңа түскен тезекте анаэробтық үрдістер дами бастайды. Жасушадан тыс ферменттер көміртектік қешенді қарапайым қанттарға, протеинге және аминоқышқылдарға, майға және майлы қышқылдарға (сірке суы, май, пропиондык қыжылдары) дейін гидролиздейді, соның нәтижесінде қышқылданып дамиды; қышқылдануы ашудың регрессиясы: органикалық қышқылдар ерітілетін азоттық қосылыстар аммиакқа, көмір қышқыл газына, азотқа, метанға, сутегіге ыдырайды, pH арта түседі және күкіртті сутегі, индол, скатол, миркоптан пайда болады; сілтілік ашу: органикалық қышқылдар көмір қышқыл газы мен метанға ыдырайды. Құс шаруашылығы кешендерінің ауданында атмосфералық ауа аммиакпен ластанады оның концентрациялары өнеркәсіп алаңшасында 0,22-1,22 мгм3 аралығында, 500 м қашықтықта - 0,38 ден 0,47 мгм3, 1000 м - 0,37 -0,39 мгм3,1500 м - 0,15-0,50 мгм3, 2000 м -0,20-0,27 мгм3, 2500 м - 0,11-0,16 мгм3 анықталды. 2500 м және одан алыс қашықтықта аммиак шоғыры ШРК-тен аспайды. Құс шаруашылығы кешендерінен органолептикалық анықталатын арнайы иіс 2500 м дейін таралады: 1000 м дейін - үнемі және күшті, 1500-2000 м - үнемі және әлсіз, 2500-3000 м - үнемі емес және әлсіз. Соңда 2500 м құс шаруашылығы кешенінен ұнамсыз иістердің таралатын шекарасы деп санауға болады. [15] Мал шаруашылығы мен құс шаруашылығының қалдықтарының анаэробтық үрдістерінің нәтижесінде 27 газ тәрізді қосылыстар шығады, олардың негізгілері күкіртті сутегі, аммиак, көмір қышқыл газы, индол, скатол, меркаптандар. Олар фекалийлерден иістер шығуының себебі болады. Олар жануарларға да, адамдарға да зиянды әсер стеді. Олардың жиіркеніш тудыратын қасиетінен басқа да әсері болады: бас ауыру, жүрек айну және үстүрт тыныс алу, қышқылдану үрдістерінің әлсіреуіне, тыныс органының функциясы бұзылуына, орталық жүйке мен сезім органдарының (иіс сезу) бұзылуына ықпал жасайды.
2.2. Ірі қара мүйізді мал шаруашылығындағы көңді өңдеудегі технико -экономикалық тиімділігі Дәстүрлi энергетиканың дамытуының терiс тендециялары екi факторларда шартталған - табиғи қорлардың тез азаюы және қоршаған ортаның ластануы. БҰҰ мәліметтері бойынша, көмір қорларының сарқылуы 2082-2500 жылдардың аралығын қамтиды. Дәстүрлi энергетиканың перспективалы технологиялары энергия көздерінің қолдануының тиiмдiлiктерiн жоғарылатады, бірақ экологиялық ахуалды жақсартпайды: қоршаған ортаның жылулық, химиялық және радиоактивті ластануы апаттық жағдайларға алып келеді. Осыған байланысты дәстүрлі энергетиканың ресурстарын тиімді пайдалану мүмкіндіктерін қолдануга әкелсе, екінші жағынан, энергияның дәстүрлі емес және қайта қалпына келетін көздеріне ғылыми-техникалық жұмыстардың жүргізілуін дамытады. Жер бетіндегі барлық энергетикалық ресурстар, ақырында, күн әрекетінің салдары болып табылады. Былайша айтқанда, барлық дәстүрлі емес энергетика - бұл күн энергиясының тікелей немесе жанама әдістерімен алынуы және қолданылуы. Күн энергиясын тікелей қолдану әдісі күн сәулелерін электрлік және жылулық энергияға айналдырылуы. Жанама әдістері - күн сәулесінің геосферамен әрекеттесуі нәтижесінде пайда болатын кинетикалық және потенциалды энергияны қолдануға негізделеді. Ең үлкен потенциалмен жел энергиясы, өзендер энергиясы, теңіз тасуыларының және толқындар, биомасса энергиясымен сипатталады. Бірнеше шет елдерде энергияның дәстүрлі емес көздерінің түрлерін игеру мақсатында ұлттық бағдарламалар құрылған, бұл жұмыстар мемлекеттік мекемелер, жеке меншік фирмалар бастамасымен жүргізіліп, ол үшін кредиттерді төмен пайыздық мөлшерлемемен беру көзделген. Энергетиканың дамуы үшін міндетті түрде келесі себептер негізделген:
дәстүрлі отын - энергетикалық ресурстың жетіспеушілігі;
энергетикалық кешеннің дамуындағы дисбаланс;
энергияны қайта қалпына келтірудің негізгі түрлерін қолайлы климаттық метеорологиялық жағдайда пайдалану;
дәстүрлі емес энергияны өндіруге арналған өндіріске қажетті барлық құрылғылардың өнеркәсіптік базалық саны.
Кесте - 1 Қалпына келетін энергия көздерін пайдалану арқылы 2000 ж Европалық экономикалық одақ елдерінде энергияны өндіру
Елдер
Геотермиялық
Гидро
Жел
Био
Гелио
Басқа
Бельгия
11,6
336,8
11,6
2830
0
3758
Дания
11,6
23,2
904,8
13990
34,8
0
Франция
1798
68266
0
102451
174
2239
Германия
81,2
17272
34,8
38083
69,6
14164
Италия
25160
42096
0
34486,8
81,2
4582
Осылайша, қайта қалпына келетін энергия көздерінің орынды пайдаланылуы және бұлармен мұнай өнімдерінің орнын ауыстыруға мүмкіндік беретін, жылына осы елдерде мұнай өнімдерін қолданатын (300млн.тоннажылына) энергияның жалпы көлемінің пайыздық қатынасының тек 0,2 % биогаз мөлшері болып келеді. Әрекет етуші энергетикалық қондырғылар жұмыс жасау сипаты мен орналасуы келесі кестеде келтірілген.
Ең тиімді қалпына келетін энергия көзі - биомасса энергиясы.Түрлі формадағы биомасса ресурстары барлық дерлік аудандарда кездеседі және оның әрқайсысында оны энергия мен жанармайға өңдеу мүмкіндігі жатыр. Заманауи жағдайда өндірісі дамыған елдердің энергетикалық қажеттіліктерін қамтамасыз ететін жалпы көлемінің 6-10% биомасса есебімен алмастырға болады. Жыл сайын Жер бетінде 400 млрд. тонна мұнайдың энергиясына тең фотосинтез нәтижесінде пайда болатын 120 млрд тонна құрғақ органикалық заттектер энергиясы қалыптасады. Биомассаның қолданылуы мынадай бағытта жүзеге асады: газификация, мотор жанармайын алу үшін этил спиртін өндіру, ауыл шаруашылығын және тұрмыстық қалдықтардан биогаз өндірісі. Биомасса, ағаш текті жанармай ретінде, шамамен 2 млрд адам үшін негізгі энергия көзі болып келеді. Үшінші әлем ауылдық аудандардың тұрғындары үшін жалғыз қол жетімді энергия көзі болып табылады. Биомасса, энергия көзі ретінде, дамыған елдерде де маңызды рөл ойнайды. Түгелімен алғанда биомасса дүние жүзінде жанармай көлемінің жетінші бөлігін құрайды, ал алынатын энергия көлемі бойынша табиғи газ секілді үшінші орында. Биомассадан ядерлік энергетикамен салыстырғанда 4 есе артық энергия алынады. Еуропалық Одақ елдерде 1992 жылы биомасса өндіретін энергия барлық қалпына келетін көздерден алынған энегрияның 55% құрады. Биомасса энергиясының ең тиімді пайдаланатыны Португалия, Франция, Германия, Дания, Италия және Испания елдері. АҚШ. 2000 жылы Еуропадағы биомасса ресурстары құрады: ағаш тектес жанармай - 75, ағаш қалдықтары - 70, ауыл шаруашылық қалдықтары - 250, қалалық қалдықтар - 75 млн.тонна. Сонымен қатар, арнайы энергетикалық плантацияларда өсірілетін биомасса 250 млн.тонна жылына береді. Қоршаған ортаға автокөліктің зияндылығын тез төмендету үшін бұл сферада биомассаны қолдану көзделген. Бұл жерде экологиялық қауіпті бензиннің орнына экологиялық таза жанармаймен ауыстыру қарастырылған. Дәстүрсіз энергетикада маңызды орынды биомассаны (органикалық ауыл шаруашылық және тұрмыстық қалдықтар) метандық ашыту арқылы биогазды алу, құрамында 70% метан және қауіпсіз органикалық тыңайтқыштары бар. Биомасса утилизациясы ауыл шаруашылығында өте қажетті, себебі түрлі технологиялық қажеттіліктер үшін көп көлемде жанармай және жоғары сапалы тыңайтқыштарға сұраныс көбеюде. Қазіргі таңда дүние жүзінде биогаз технологияларының 60-қа жуық түрі қолданып, өндірілуде. Биогаз - максималды метанның өндірілуін қамтамасыз ететін метантенктерде - арнайы реакторларда пайда болатын метан мен көмірқышқыл газдардың қосындысы. Биогазды өртеген кезде өзінің бастапқы энергиясына 60-90% артық энергия бөледі. Бірақ биогазды 95% судан тұратын сұйық массадан алады, сондықтан шығысын есептеу қиынға соғады. Басқа және өте маңыздысы, биомассаның өңделу үрдісінде бастапқы материалдарына қарағанда ауру қоздырғыш микроағзалар аз болады. Биогазды алу экономикалық жағынан және әрқашан үздіксіз қалдықтар ағымын өңдеуге тиімді (мал шаруашылығы, мал соятын, өсімдік қалдықтары). Оның экономикалық тиімділігі мынада: қалдықтарды алдын-ала саралаудың қажеті жоқ, оларды ұйымдастыру және өңдеуге жіберу, сонымен қатар қалдықтардың қашан және қайдан пайда болғаны белгілі. Биогазды түрлі масштабтағы технологияларда алу мүмкіндігі бар, әсіресе толық экологиялық циклы бар агроөнеркәсіптік кешендерде алу тиімді. Биогазды жарықтандыру, жылыту, тамақ дайындау, түрлі механизмдерді, көліктер мен электрогенераторларды іске қосу үшін қолданады. Анаэробты ашытудың кезінде органикалық заттектер оттегінің көмегінсіз жүзеге асады. Бұл үрдіс 2 деңгейден тұрады . Бірінші деңгейде түрлі анаэробты бактериалардың табиғи қауымдастығының күшімен қандай органикалық полимерлер (жасымық, ақуыздар, майлар, т.б.) қарапайым қосылыстарға дейін ыдырайды: ұшқыш майлы қышқылдар, төмен спирттер, сутегі және көміртегі қышқылы, уксусты және құмырсқа қышқылы, метил спирті. Екінші деңгейде метантүзуші бактериалар органикалық қышқылдарды метанға, көмірқышқыл газына және суға айналдырады. [16] Соңғы жылдары энергияны альтернативті және тиімді жолдармен алу мәселелері өте кең қарастырылады. Бұнда жалпы биогаз жайлы ақпарат, оның құрамы, биогаздың түзілу механизмі, шығу тарихы, басқа елдерде биогазды алу әдістері, қолданылуы және әр түрлі биогазды қондырғылар қарастырылды. Органикалық өңдеуде биогаз технологиясын қолдану экологиялық қатерді тоқтатып қана қоймай, жыл сайын процесс нәтижесінде қосымша 95 млн. т шартты жанғыш заттар алуға болатынын 90 - шы жылдар басында дәлелденген. Биогаз - газдар қоспасы. Оның негізгі компоненттері: метан (СН4) - 55 - 70%, көмірқышқыл газы (СО2) - 28 - 43%, сонымен қатар өте аз мөлшерде басқа газдар, мысалы күкірттісутек (Н2S). Витаминдер - минералдар. Биоконверсия процессі энергетикалық сұрақтан басқа, тағы екі сұрақты шешуге қол жеткізеді. Біріншіден - шіріген қи жер құнарлығы мен өнімділігін 10-20% көтереді. Себебі, анаэробты шіру кезінде минералдану және азот қосылыстарының бөлінуі жүреді. Екіншіден - шіру кезінде, қидың құрамында әрқашан болатын арам шөптердін тамырлары, гельминттердің жұмыртқалары және жағымсыз иіс жойылады, басқаша айтқанда экологиялық тазалық эффектісі пайда болады. Биогаз Европа мен Америкада. Бүгінгі күнде Европада анаэробты шіру қондырғылардың - 44%, Солтүстік Америкада ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz