Өндірісті басқару мәні
1 Тақырып. Өндірістік менеджменттің мәні мен құрылымы
1. Өндірісті басқару мәні.
2. Өндірісті басқарудағы менеджменттің мақсаты.
3. Қазіргі жағдайдағы өндірісті басқару ерекшеліктері.
4. Өндірісті ұйымдастырудың ағынды және ағынды емес әдістері 5 Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасы
1 Өндірісті басқару мәні
Айналадағы ортаны сипаттаған кезде көбінесе өлі табиғат, тірі табиғат және адам қоғамын бөліп қарастырады. Бұл басқару үрдісінің классификациясының үлкейуін береді:
oo өлі табиғатты басқару үрдісі (техникалық жүйеде);
oo тірі ағзаларды басқару үрдісі (биологиялық жүйеде);
oo қоғамдағы басқару үрдісі (әлеуметтік жүйеде);
Өндірістік-техникалық, механикалық, машина жүйесін басқару үрдісін, яғни техникалық басқару жүйесін, заттарды басқару жүйесі деп атайды. Бұл басқару облысы техникалық ғылымның басымдылығын зерттейді.
Тірі табиғаттың ағымдарын басқару үрдісін және ағзалардың өмір қызметіне байланысты үрдістер биологиялық жүйені басқаруға жатады. Бұл басқару облысы табиғи ғылымды зерттеу пәні болып табылады. Басқару адамдардың қызметіне әсерлі сияқты, топтарға біріккендерді, ұжымдарды, адамдарды басқару деп атайды. Бұл ең қиын облыс. Ол әлеуметтік ғылымды зерттеудегі басымды пән болып табылады. Адамдар өндірудің қоғамдағы басты күші сияқты өндіру, бөлу материалдық байлықты айырбас және қолдану кезіндегі табиғи заңды және қоғамдық үрдістерді таниды және қолданады. Зерттеу обьектісі болып әлеуметтік - экономикалық жүйесі, ал пәні - қоғамдық өндірісті басқару жүйесі болып табылады. Қоғамды өндірісті басқару халық шаруашылығы, салаларды, аймақтарды , кәсіп - орындарды, фирманы және әрбір деңгейін, әрбір жүйесін, ішкі басқару, басқару үрдісіне қосылады.
Бізге белгілі кәсіпорын, фирма экономиканың біріншілікті ұясы ретінде негізгі түйінді қалыптастырады. Егер экономиканы шығырлар мен кірпіштерден құралған ғимарат ретінде қарастырсақ, онда кәсіпорын сөздің кең түсінігі ретінде шығыр болып табылады.
Көбінесе, кәсіпорын жайлы айтқанда, өндірісті немесе өнеркәсіпті айтуы мүмкін. Мұндай көзқарасты ескірген деп санау керек. Кәсіпорын - бұл өнімді, тауарды, қызметті, ақпарат, білім, экономикалық қызметті шығаратын ұйым. Сондықтан кәсіпорын деп заводты, фабриканы, құрылыс комбинатын, автопаркті жөндеу шеберханасын, колхозды, совхозды, фермерлік шаруашылықты, дүкенді, тігін орнын, жобалау және зерттеу институтын, банктерді, биржаларды, демалу үйлерін айтуға болады.
Әрине, басқару әдісі мен нысаны, басқару органдарының құралы кәсіпорынның масштабы мен профиліне байланысты, бірақ әр кәсіпорынды басқаруда көп сәйкестіктер байқалады. Әрбір кәсіпорын, өнім, тауар шығарады, қызмет көрсетеді, белгілі бір қызмет атқарады. Бұл оның басты мақсаты және өмір сүруінің түсінігі. Осыдан қандай тауар, қызмет, білім немесе ақпарат
өндіру болса да, кәсіпорынды басқарудың басты мақсатына өндіру үрдісін басқару үрдісі қойылады. Қандай да бір экономикалық өнім өндіру үшін өндіріс факторларын, экономикалық ресурстарын: жұмыс күшін, жабдықтарды, шикізатты, ақпаратты, ақшалай құралдарды қолдану керек. Кәсіпорынды басқару өзіне жұмыскерлерді басқару, өндіріс құралын, материалды ресурстарды, ақпараттарды, қаржыны қосып алады. Кәсіпорында қызметті өндіру үшін сол басты материалдарды алуға және шығарылған өнімді өткізу керек. Осыдан өткізу мен жабдықтауды басқару керек екендігі шығады және кәсіпорында сәйкес өтеушілердің болуын қажет етеді.
Кәсіпорын белгілі бір сапалы, стандарттарға қабылдаған нормаларға, техникалық жағдайларға сай өнім шығаруға міндетті.
Сондықтан, кәсіпорынның басқаруы өзіне шығарылған өнімнің сапасын басқаруы қажет, ал ол өз жағынан технологияларды басқаруды қажет етеді. Кәсіпорынның басқару нысаны мен түрінің жиынтығы, шет елдер тәжірибесінде өндіріс менеджменті деп аталады. Фирмада өндірісті басқарудың дамуы - бұл өндіріс үрдісіндегі мақсаттардың әсерлілігін өсіру, еңбек өнімділігінің өсуі, өнімнің сапасын жақсартуын реттеу болып табылады.
2. Өндірісті басқарудағы менеджменттің мақсаты
Менеджменттің өндірісті басқарудың негізгі мақсаты өндірістің бөлімшелердің рационалды қызметіне жету нәтижесінде үстінгі жетекшілердің бейімді ақпараттық жүйенің жасау жолдарымен, оптимизациялық қиын жиынтық моделімен сандық әдісі арқылы әрбір жоспарлы емес қателерді қандай да - өндірістік шығару циклі этабында тез арада тауып, жою нұсқалары ұсына алатын әдістерді табу.
Өндірісті басқарудың негізгі талабы болып, оның өндірістік - технологиялық циклының жаңа жағдайына бейімделу: өндірістің икемділігі және құрылымдығы; тез шешім қабылдау; өндірістің адаидық факторының үлкен рөлі; өнімнің сапасын арттыру; өндірістің шығындарын қысқарту; өндіріс аумағын оптималды қолдану; қызмет сферасын өсіру және өнімнің шығарылуын техникалық жағынан қызмет көрсету.
Мақсаттар шегінде фирмаға өндеулер, әрбір өндіретін бөләмдер немесе кәсіпорындарға нақты тапсырмалар қойылады. Бұл тапсырмаларды келесідей анықтауға болады:
oo өндіріске жаңа, қазіргі кезең бұйымдарын тұрақты енгізу;
oo өндірілген өнімнің барлық шығын түрлерін жүйелі түрде қысқарту;
oo шығарылатын өнімнің бағасын түсіру арқылы сапалы және тұтүнушылық сипатын артыру;
oo өндіріп- шығару циклының барлық түйіндеріндегі шегерімдерді жаңа өндіріс бұйымдарын тұрақты енгізу арқылы төмендету, шығарылатын өнімнің номенклатурасын кеңейту және оның ассортиментін өзгерту.
Мақсаттармен тапсырмаларды өңдеу кәсіпорынның қазіргі кезең жағдайына байланысты талдау құрылуы керек және оның алдында ашылатын келешектегі перспективалар. Фирманың қызметін жалпылама талдау, сонымен қатар жеке шаруашылық бөлімшелерді бар ресурстар мен келешекте қажет
болатын ресурстарды шығарып алуды мақсаттайды. Сонымен қатар бағдарлама мен жоспарларды сәйкес атқарушылар туралы нақты сұрақтар қарастырылады.
Бізге белгілі болғандай, қандай да болмасын өнедірісте оны ұдайы өндіріске айналдыратын үзіліссіздік қалыптасқан. Сонымен бірге қайта жасалған өнімді қолданылатын және жинап- сақтау бөлігін, өндірістің құралдарын жабуға , бөлу іске асырылады. Қандай да болмасын өндіріс өз өндірісіне, айырбасқа қайта бөлу мен қолдануға бөлінеді. Ол белгілі бір территориялық және салалық құрылымға ие, онда мамандану үрдісі, техникалық үрдіс және т.б. жүреді. Бұның барлығы объективті түрде өндірісті басқару, басқару объектісінің заңына сәйкес жүру қажет.
Басқару жүйесіне өндіріс үрдісінің өз сипаты, жабдықтау жағдайы, өткізу және т.б. қажеттіктер әсер етуі мүмкін; өндірістің материалды жағын және жұмыскерлердің өндірісіне қатысу сипаты; жеке факторлар немесе өндіріс кқрсеткіштері: өнім сапасы, шегерімдер және т.б.
Басқару қызметінің басты мақсаты өндіріс сверасындағы өндіру әсерлілігін өсіру, ол өз кезегінен мынандай факторларға сүйенеді, инвестицияның рентабельділігін қалай өсіру, өнімнің сапасын өсіру мен бәсеке қабілеттілігін арттыру.
Алға қойған мақсаттарға жету үшін кең құрама техникалық, технологиялық, ұйымдық-басқарушылық іс-шаралар жүргізілуі керек; жалпы фирма үшін инвестициялық және технология саясаты принциптерін өңдеу; жұмысты бағыттау мен инвестиция облысы басымдылығын анықтау; басым технологиялар үрдісінің дамуы үшін ресурстар мен жағдайларды шоғырландыру; өндіру жүйесінің персоналды компьютерді қолдана отырып жұмыс істеуін жаңа кезеңдерін құру.
3. Қазіргі кезең жағдайындағы өндірісті басқару спецификасы
Өндірісті басқару спецификасы нарықтық жағдайлардан шығумен анықталады, ол ақырғы жылдары келесі факторлармен сипатталы:
oo Тауардың өмірлік циклын қысқарту, шығарылатын бұйымдардың көлемін төмендету арқылы коменклатурасын кеңейту (өнімнің стандартталған үлкен партиясын шығару емес);
oo Технологияның түбегейлі қиындатылған үрдісі (ертеде бар конвейерлік сызықпен қатар), талап етілген жұмыскерлер мен мамандардың дайындау деңгейін өсіруге сәйкес;
oo Талап етілген қызмет көрсету сапасын және қолдану тапсырысының мерзімін өсіру, ол өз тарапынан өндіріс жүйесінің дәстүрлі қолдануын және шешім қабылдау механизмінде қиындатуды алып келеді.
Нарықта қалыптасқан жаңа жағдайлар қарапайым және икемді басқару жүйесін келесі ерекшеліктерді сипаттайды:
oo Кішкене бөлікшелерді аз санмен, бірақ квалификация деңгейі жоғары жұмыскерлер;
oo Басқару деңгейінің аз санымен;
oo Мамандар тобының негізінде, ұйымдық құрылым құру;
oo Тұтынушылардың сұранымына бағдарланған, өндіріс бағдарламасы мен графигін құру;
oo Фирманың қоймаларында минималды көлемде қорлардың бар болуы;
oo Ішкі және сыртқы ортада болып жатқан өзгерістерге тез қалыптасу;
oo Жабдықтардың қайта құрылуының икемділігі;
oo Төмен шығын және еңбек өнімділігінің жоғарлығы;
oo Шығарылатын өнімнің сапасының жоғар лығы және басқа да тұтынушылармен байланыс бағыты.
Өндірісті басқарудағы әсерлі ұйымдастыру құрамының принциптерін жасауды келесідей сәйкестіруге болады:
oo құрамдық бөлімшелерді, қызметтерді жасауға емес, тауарға, нарыққа немесе тұтынушыларға бағдарлау;
oo ұйымдық құралының негізін , қызметтер мен бөлімдер емес, мақсатты мамандар мен команда тобы құрайды;
oo басқару деңгейінің минималды сан деңгейімен және бақылаудың кең сферасына бағдарлау;
oo әрбір жұмыскердің соңғы нәтижесі мен ынта білдіру мүмкіндігіне жауапкершілігі.
Фирманың әсерлілігінің дамуы техникалық жаңашындықтар мен өнім сапасына байланысты, ол қысқа уақыт аралығында жаңа тауар мен қызмет түрлерін өндіру мен өңдеуді талап етеді, өнімнің өмірлік циклының аралығында оның сапасы мен тұтынушылық құрамын тұрақты жаңартып отыру.
Менеджменттің өндіріс сферасындағы жаңашындығы жобалайды:
oo фирма қызметінің ұзақ мерзімді келешегіне бағыттау;
oo негізгі зерттеулерді жүргізу;
oo өндірістің диверенфикациясы;
oo инновациялық қызметі;
oo персоналдық шығармашылық ынтасын ар ттыруды максималды қолдану;
oo жұмыстың түріне байланысты және оның қызметінің нақты нәтіжесіне төлеуіне байланысты.
4. Өндірісті ұйымдастырудың ағынды және ағынды емес әдістері
Өндірісті ұйымдастыру-өндірістегі заттай элементтер мен адамдардың кеңістік пен уақытта сәйкес келуіне бағытталған, іс-шаралар жиынытығы.
Өндірісті ұйымдастыру процестері әдістерді іріктеу және оның элементтерін кеңістікте ұштастыру, уақыттың соңында мақсатқа жету және тиімді нәтиже болуымен байланысты.
Өндірісті ұйымдастыру процестерінің негізгі принциптері:
oo мамандануы, бір өнімді жаппай дайын дап, номенклатураның шектеуімен сипатталады;
oo үздіксіздік, ол еңбек затының өңдеу уақытын арттыруды,
oo дайындық үрдісі уақытын қысқартады, тірі еңбек пен
еңбек құралдарын пайдаланудағы үзілістерді қысқартуды білдіреді;
oo икемділік , жаңа өнім шығаруға тез көшу мүмкіндігі;
oo ритмділік, яғни өндіріс үрдісінің тең уақыт аралығында қайталануы;
oo дәлдік, өндіріс үрдісінде еңбек заттары қозғалысының аралығын қысқартуды қамтамасыз етеді;
oo паралельдік, жұмыс орнында өндірістік үрдістің негізгі операцмялары мен басты және қосалқы операцияларды бір уақытта орындай алу;
oo пропорционалдық, өнім шығару немесе белгілі бір уақыт аралығында барлық өзара байланысты бөлімше, жабдықтау топтары, жұмыс орындарымен орындалған жұмыс көлемінің салыстырмалы теңдігін талап етеді. Қосымша, жабдықтарды пайдалану уақыт қоры мен өндірістік бағдарламаның еңбек сиымдылығын талап етеді.
Өндірісті ұйымдастырудың топтамалық әдісі әртүрлі ноиенклатурадағы өнімді дайындап, оларды белгілі бір партияға шығару мен өткізуді сипаттайды. Топтама дегеніміз - біртекті мөлшерде дайындау, сонымен қатар өндіріс циклін дайындау, қорытындылау уақыт ында бірдей шығындармен әр
операцияны өңдеу.
Өндірісті ұйымдастырудың жеке әдісі өнімді дайындау және бірлік дана немесе кіші қайталамайтын партиямен сипатталады.
Өндірісті ұйымдастырудың жеке әдісінің ерекшелігі:
oo бір жылда номенклатураны дайындаудың қайталанбауы;
oo универсалды жабдықты және арнайы жарақтарды пайдалану;
oo жабдықтарды бір топқа орналастыру;
oo іріленген технологияны өңдеу;
oo біліктілігі жоғары мамандарды қолдану;
oo қол еңбегін қолданатындардың үлес салмағын өсіру;
oo қоймадағы аяқталмаған өндіріс қорын сонымен бірге материалдық - техникалық жүйесін қамтамасыз ету.
oo алдыңғы нәтиже сипаттамасы - өндіріс шығындары мен өндірудің жоғарлауы және қаражат айналымдылығы мен жабдықты қолдану деңгейінің төмендеуі болып табылады.
Өндірісті ұйымдастырудың ағынды әдісі Тасқынды әдістің сипаттамасы:
oo шығарылған өнім номенклатурасын минимумға дейін қысқарту;
oo өндіріс процесіндегі операцияны бөлшектеу;
oo жұмыс орнын белгңлі бір операцияны орындауға мамандандыру;
oo барлық жұмыс орнындағы операцияларды қарама-қарсы орындау;
oo техникалық процес жабдығын жүру бойынша орналастыру;еңбек заииарын операциядан операцияға беру үшін арнаулы операция аралық транспорт болу керек;
oo өндіріс үрдісінің үздіксіздігінің жоғарғы деңгейі . Ол әр операция ағымының теңдігі немесе орындалу ұзақтылығының жалпы ағымға сәйкес келуімен қамтамасыз етіледі.
5. Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасы
Шаруашылық субъектінің өндірістік бағдарламасы сапасы талапқа сай өнімнің сұранымға лайық белгілі бір көлемі мен ассортименті және өндірістің осы өнімге нақты сұранымды қанағаттандыру мүмкіндігін көрсетеді.
Кез келген шаруашылық субъекті қызметінің негізгі міндеті - қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыру және пайда табу мақсатында өнім өндіру, жұмыстарды орындау және қызмет көрсету, өндірістік бағдарлама арқылы жүзеге асады.
Шаруашылық субъектінің даму жоспарының аса маңызды бөлiмi өндірістік бағдарлама немесе өнімді өндіру жоспары. Өндірістік бағдарламаның көрсеткіштері: тауарлы (жалпы) өнімді өндірудің өсу қарқыны, натуралды түрдегі өнімнің маңызды түрлерін өндіру, оның ішінде өнім сапасының көрсеткіштері.
Жоспардың құнды өлшемдегі өнім көлемін анықтауда өнім өндіру жоспарының натуралды өлшемі оған негіз болады.
Натуралды түрдегі өнімді өндіру тапсырмалары өнімнің жеке түрлерінің тұтыну ерекшеліктерін ескеретін өлшем бірлігімен белгіленеді. Мұндай өлшем бірліктері, мысалы тонна, дана және баска да болуы мүмкін. Барлық жағдайда өлшем бірліктерінде өнімнің әртүрін өндіру мен тұтыну ерекшеліктері көрініс табуы керек Аса тиімді және жоғары сапалы өнім өндіруді ынталандыру , сол сияқты материалды, еңбек және қаржы ресурстарын пайдалануға мүмкіндік туғызуы керек.
Жоспарда белгіленген өнімнің өлшем бірлігі өндірісті жоспарлау мен басқару бөлімдерінің барлығы үшінбірдей міндет. Ол өндірістік бағдарламада белгіленген ассортименттер бойынша жеткізу жоспарының келісім шарт бойынша орындалуын қамтамасыз ету үшін, сондай - ақ өнімнің сапалық көрсеткіштерімен өндірістік бағдарламаны байланыстыру үшін қажет.
Келешекте өнім сапасын арттыру тапсырмасы натуралды түрдегі өнім өндіру жоспарының ажырамас бөлігі болып табылады. Өнімнің маңызды түрлерінің сапасы өзінің техникалық, технологиялық және экономикалық көрсеткіштері бойынша өнімді жобалау мен дайындаудың барлық сатыларында отандық және шетелдік ғылымның жоғарғы жетістіктеріне сәйкес келулері керек. Осы талаптарға сәйкес ескірген өнімдерді өндірістен алып тастау және айырбастау, шығарылатын өнімнің негізгі технологиялық сипаттамаларын жақсарту, стандарт, технологиялық және басқа да құжаттар талаптарын сақтау қарастырылады.
Өнімді шығару жоспарында ескірген өнім түрлерін, яғни ел тұрғындары мен ұлттық экономиканың талаптарына сәйкес келмейтін өнімдерді өндірістен алып тастау тапсырмасы қарастырылады; ескірген өнімдерді айырбастаудың нақты мерзімі, сол сияқты оларды айырбастайтын жаңа өнім түрлері көрсетіледі.
Өнім шығарудың натуралды көлеміне өндірістік қуаттылығы және өнімге сияқты мөлшерлер әсер етеді . Өндірістік қуаттылықты пайдалануға сұраным тікелей iсер етеді.
ӘБ = ҚӨ К;
Мұндағы , ҚӨ - өндірістік қуаттылық,
К - қуаттылықты пайдалану коэффициенті.
Өндірістік бағдарламаның құндық көрсеткіштері мыналар:
oo өткізу көлемі;
oo тауарлы өнім;
oo жалпы өнім.
Шаруашылық субъектілердің өндірістік - шаруашылық қызметі өткізілген өнім көлемі бойынша бағаланады. Жоспарлаудағы өнімді өткізу көлемі жеткізуге арналған және жоспарлы кезеңдегі төлеуге жататын құн: дайын өнімдер, өзі өндірген жартылай фабрикаттар; сыртқа өткізуге бағытталған өндірістік сипаттағы жұмыстар: (өнеркәсіптік - өндірістік персонал күшімен орындалатын өз жабдықтары мен көлік құралдарын күрделі жөндеу) , сондай - ақ шаруашылық субъектінің балансындағы құрылысы және басқа да өндірістік емес шаруашылықтарына өткізген өнім және істелген жұмыстар.
Жоспар бойынша (ӨК) өнімді өткізу көлемін келесі формула бойынша анықтауға болады:
ӨТ=ТӨ+Қж.б-Қж.е
Мұндағы , ТӨ - жоспар бойынша тауарлы өнім көлемі;
Қж.б, Қж.е - жоспарлы кезеңнің басы мен аяғындағы өткізілмей қалған өнімнің қалдығы.
Өнімнің жалпы көлемін, оның құрылымын, еңбек өнімділігінің өсу қарқынын, қор қайтарымдылығын және басқа да экономикалық көрсеткіштерді анықтауға мүмкіндік беретін пардың маңызды көрсеткіштері, ол тауарлы және жалпы өнім.
Жоспардағы тауарлы өнім көлеміне мыналар құны кіреді:
oo сыртқа өткізуге, өзінің күрделі құрылысы мен өндірістік емес шаруашылықтарына бағытталған дайын өнім;
oo сыртқа жіберуге бағытталған, өндірілген жартылай фабрикаттар қаттар мен қосымша және қосалқы өндірістердің өнімдері;
oo басқалардын тапсырыстары бойынша немесе өзінің өндірістік емес шаруашылығы мен ұйымдарының орындаған өнеркәсіптік сипаттағы жұмыстардың құны;
ТӨ = ДӨ + ЖФ + ЖҚ;
Мұндағы , ДӨ - дайын өнім құны , ЖФ -- жартылай фабрикаттар құны;
ЖҚ - жұмыстар мен көрсетілген қызмет құны.
Жалпы өнім көлемі берілген жоспарлы кезеңде орындауға бағытталған барлық жұмыс көлемін құрайды . Оны мына формула бойынша анықтайды:
ӨК=ТӨ - Hб + Hс.
Мұндағы , Нб, Нс - жоспарлы кезеңнің басы мен соңына өз өндірісінің жартылай фабрикаттары және кұралдары , аяқталмаған өндіріс қалдықтары.
Бұрынғы еңбек әсерін жою мақсатында өндірістік қызмет нәтижесі мен өнім өндіру динамикасын анықтауда шаруашылық субъектіге байланысты көрсеткіштерін жоспарлау және өз қызметін бағалауда өнімді өткізу көлемінің орнына таза өнім көлемін қолданады.
Таза өнім көлемі тауарлы өнімнен (кәсіпорынның көтерме бағасымен) материалды шығындарды, сондай - ақ негізгі қорлардың амортизациялық аударымын шегеріп тастау арқылы анықталады. Таза өнім көрсеткішін қолдану өнімді қайта есептеуді болғызбауға, кейбір маңызды сапалық көрсеткіштер - еңбек өнімділігі, қор қайтарымдылығы және т.б. орындауда өндірістік ұжымдардың іс әрекетін нақты анықтауға мүмкіндік береді.
Шаруашылық субъектінің өндірістік бағдарламасын анықтау үшін өндірістік қуаттылық есебі болуы керек.
Өндірістік бағдарламаны құру мақсатында өнімге сұранысты зерттеуде отандық кәсіпкерлер өздерінің күнделікті қызметіне шет ел тәжірибелерін ескеріп отырады. Бұрынғы қалыптасқан өндірістік-шаруашылық байланыстарды қалпына келтіруге, осының негізінде, ең алдымен , өндірісті - техникалық бағыттағы өнімдерді жеткізу келісімшарттарын жасауға ерекше көңіл аударылады.
Натуралды түрдегі өнімді жеткізу туралы келісімшарты, сұранысты есептеудің басқа да нысандары негізінде өнімнің әр түрі бойынша оларды өнімді өндіру көлемі есептеледі (ол өнімнің белгілі бір түрінің көлеміне оның жоспарлы кезең соңындағы қоймадағы запасын қосып, одан жоспарлы кезең басындағы запасын шегеріп тастағанаға тең).
Шаруашылық субъектінің өндірістік бағдарламасы бұл берілген сұраныс пен кәсіпорынның осы сұранысты нақты қанағаттандыру мүмкіндігін көрсететін өнімнің белгілі бір сапаға сәйкес келемі мен ассортименті.
Өндірістік бағдарлама маркетингтік зерттеулер негізін де құрастырылады. Маркетинг - бұл нақты тұтынушылар үшін қажетті жоспарлау , баға белгілеу, сату, тауарларды жеткізу мен қызмет көрсетуді қамтитын және өзара байланысқан шаруашылық субъектілер қызметтерінің жүйесі.
Маркетинг үрдісі тұтынушылардың нақты бір өнімге ықыласын іске асыру және оның өндірісін ұйымдастырудан басталып содан соң тұтынушылардың сол өнімге тұрақты қызығушылығын туғызғандай етіп базарға жеткізу.
Маркетинг үрдісі тұтынушылардың нақты бір өнімге ықыласын іске асыру және оның өндірісін ұйымдастырудан басталып содан соң тұтынушылардың сол өнімге тұрақты қызығушылығын туғызғандай етіп базарға жеткізуі керек.
Өндірістік бағдарламаны маркетингтік жете зерттеу негізінде келесідей жүйелі түрде құруға кіріседі.
oo нені және қандай көлемде сатуға болады деген маркетологтардың ұсыныстары негізінде натуралды түрдегі өнімнің номенклатурасы мен ассортименті анықталады. Бұл таңдау қолдағы бар жабдықтар, технология, шикізат және материалдармен, көлік құралдарымен қамтамасыз ету негізінде жасалынады;
oo жеткізу (сату) көлемін есептеу және жоспарлы кезеңнің басы мен аяғында өткізілмей қалған дайын өнім қалдықтарының өзгеруі негізінде әр өнімді өндірудің натуралды түрдегі көлемі анықталады, өнімнің жеке түрлерін өндіру көлемі өндірістік қуаттылықпен дәлелденеді;
oo өнімді өндірудің натуралды көлемі негізінде құндық көрсеткіштер анықталады .
Өндірістік бағдарламаны жоспарлау. Қазіргі жағдайда бизнес - жоспар жоспарлаудың маңызды құралдарының бірі болып табылады.
Ежелден ол өз беттерінше жеке іс жүргізу қиынға соққан, жобаларын іске асыру үшін сырттан (әріптестен немесе инвестордан ) көмекке мұқтаж шағын және орта бизнестің қажетті құралы болып келді. Бүгінде бизнес - жоспарлар, өздерінің дәстүрлі бағытын сақтай отырып, барлық шаруашылық субъектілерінде тұрақты түрде жасалынады. Олар ішкі фирмалық жоспарлаудың барлық жүйесінің қозғаушы күші болып табылады.
Соңғы онжылдықта біздің елде бизнес - жоспардың жоспарлаудағы рөлінің өсуі ерекше айқын білінді. Бұл келесідей себеттерге байланысты болды:
oo сыртқы шаруашылық ортаның күрделенілуі шаруашылық субъектілерден басқаруда үлкен икемділікті, барлық факторларды есепке алып, кешенді түрде басқа шешімдердің көбісін үнемі ескеріп отыруда біліктілікті талап етеді. Бизнес - жоспарларды құру қажеттігі мемлекеттік дәрежеде мойындалды;
oo стратегиялық маркетингтің рөлі, шаруашылық қызметтің мүмкін болатын жаңа бағытын табу және бағалау біліктілігінің рөлі артты. Бірақ нарықта келешегі бар мүмкіндік табу киын, бұған қоса оны бағалай білу керек. Осы себепті бизнес - жоспар қажет - ақ;
oo шаруашылық субъектілерінің дербестілігі өсті. Қазіргі жағдайда шаруашылық дамудың барлық варианттарын тек төменгі деңгейде ғана көруге болады, ал тұтас корпорация тұрғысынан олардың тартымдылығын бағалау капитал иелерінің қызығушылықтарын есепке ала отырып талдау тек жоғары деңгейде ғана жүргізіледі. Қажет кезінде инвестициялық саясат жағынан ғана шешімдерді біріктіріп, шаруашылық жүйелерінің жекеленуі бизнес - жоспарды бизнесті жоспарлаудың кең таралу құралы етті.
Қазақстанда бұрынғы жоспарлау - экономикалык бөлімдерінің қызметтерін тиімді өзгертіп, олардың жұмыс тәжірибесіне бизнес - жоспарды ыңғайлы етіп ендірудің орнына, көптеген отандық кәсіпорындар шаруашылық жоспарлау қызметтерін қажетсіз және нарық жағдайында мүмкін емес деп танып, толығымен жоюға кірісті. Есептелген және талданған шешімдердің ішінен таңдау жасауға тура келетін, мүмкін болатын әрекеттер нұсқаларының шеңбері тарылатындықтан, әңгіме мұндай жоюдың өз-өзінен нарықта киын жағдай туғанда оптималды басқару шешімін таңдап алу мүмкіндігінің төмендеуіне ғана емес. Бұдан күрделірек, аныктау дамудың тиімді жолдары мен өндіріс диверсификациясын іздеу, капитал салу тұрғысынан анағұрлым пайдалы жобалар ды таңдау проблемалары бар.
Бизнес - жоспар - бұл ішінде шаруашылық қызметінің негізгі мақсаттары, стратегиялары, бағыттары мен географиялық аймақтары жинақталған, баға саясаты, нарық сиымдылығы мен құрылымы, жабдықтау мен сатып алуды, тасымалдауды, сактандыруды, шаруашылық субъекті қызметінің құралы болып табылатын тауарлар мен қызметтер өндіруді жүзеге асыру жағдайлары аныкталған , алдыңғы кезенде бизнесті дамыту жоспары.
Бизнес - жоспар әрқашанда ықтималдық сипатқа ие, ол шаруашылық субъектінің іскерлік әрекетінің әртүрлі варианттарының мүмкіндігін қарастырады. Осыдан оның нақты технологияға қатты байланысқан, нақты жобалық - сметалық құжаттану және т.с.с. тән технико-экономикалық негіздеуден (ТЭН) айырмашылығы көрінеді.
Бизнес-жоспар - бұл кәсіпорынның нарықтағы мүмкін әрекеттерінің жоспары. Бизнес-жоспарда келтірілген кез келген ақпарат (шаруашылық стратегия, табысты тарату формуласы, жабдықтаушылар және мердігерлер жұмыс жасау кестесі және т.с.с.) талқылау құралы, ары қарай талдау объектісі болуы мүмкін. Бизнес-жоспар әрқашанда мекен-жайға ие. Бұл әріптес, инвестор басшылық немесе мемлекеттік басқару органдары болуы мүмкін сондықтан кез
- келген жағдайда бизнес-жоспарда ол бағытталған тұлғаның қызығушылығы ескерілуі тиіс .
Негізгі әдебиет: 1.7п: 1,2,5 Қосымша әдебиет: 1.7п: 1,3,4,8,9,10
2 тақырып. Кәсіпорынның инновациялық қызметі
1. Инновациялық процестердің мәні мен өзара байланысы түсінігі, өнім циклдері, тізбек, процестің модельдері
2. Инновациялық жобалардың құрамы мен құрылымы
3. Инновациялық жлбаларды іріктеу әдіс тері және негізгі көрсеткіштері
1. Инновациялық процестердің мәні мен өзара байланысы түсінігі, өнім циклдері, тізбек, процестің модельдері
Қазіргі өндірістің дамуы ғылым-өндіріс циклының әр түрлі кезеңдерінде қабылданатын және кәсіпорындар, ғылыми-жобалық ұйымдар, министрліктер дәрежесінде басқарудың сәйкес буындарымен жүзеге асырылатын техника, технология, ұйымдастырушылық формалар мен шаруашылық жүргізудің экономикалық әдістері облысындағы жаңа шешімдерге негізделеді. Мұндай шешімдерді қабылдау және жүзеге асыру инновациялық процестердің мазмұнын айқындайды. Кез келген күрделі өндірістік жүйеде болып жатқан инновациялық процестер жалпы уақыт пен кеңістікте үзіліссіз пайда болатын прогрессивті, сапалы, жаңа өзгерістердің жиынтығы болып табылады. Инновациялық процестердің нәтижесі жаңалық, ал оларды шаруашылықтық тәжірибеге енгізу жаңалық енгізу болып табылады. Өз сипаты бойынша инновациялық процестер, жаңалықтар, жаңалық енгізулер техникалық, ұйымдастырушылық, экономикалық және әлеуметтік болып бөлінеді.
Жаңа байланыс құралдарын, кодтау және техникалық білімді сақтауды қолдануымен технологияның тарауы оңайырақ, жылдамырақ және арзанырақ болып келеді. Технология моральдық тозуы мүмкін, бірақ физикалық тозбайды. Бұл - құрамына шығын әкелмей көп қолданылатын тауар. Бір технология бірнеше рет сатылуы мүмкін, ал оны сатудан түсетін пайда оны жасауға кеткен шығыннан әлдеқайда асады.
Технологиялық нарық мемлекет ішіндегі инновациялық қызметпен тығыз байланыстылығымен сипатталады. Өнеркәсібі дамыған елдердің технология экспорты негізіндегі позициясы олардың инновациялық қызметіндегі лидерлікпен, ғылыми-техникалық потенциал көлемімен сәйкес келеді, ал өз кезегінде потенциал көлемі ел ішіндегі және шетелден келген жаңашылдықтарға патенттер санымен, ҒЗТКЖ-ға жұмсалатын шығындармен анықталынады. Технологияның экспорты шығарылатын өнімнің бәсеке қабілеттілігінің және жалпы экономиканың деңгейін көрсетеді.
Технологиялық нарық қабылданған өнеркәсіптік меншік құқығын қорғайтын жүйенің қолдауын табатын жоғары деңгейлі монополизациялаумен сипатталады және осының салдарынан сатып алушылардың әлсіздігімен (тұтынушы нарыққа қарағанда бұл нарық сатушылардың нарығы болып табылады), пайданың жоғары нормасымен (құны мен бағасы арасындағы үлкен айырмашылық), импорттық елдерге (дамушы елдер) және бір уақытта
экспорттық және импорттық ел болып табылатын мемлекеттерге ассиметриялық бөлінумен (бірдей емес), транс- ұлттық корпорациялар ішінде үлкен технологиялық алмасу көлемімен сипатталады.
Циклдылық - бұл экономикалық прогрестің эволюциялық және революциялық
формаларының ауысымын айқындайтын халық шаруашылығының даму формасы. Циклдылыққа тән сипат - спираль бойынша қозғалу, сондықтан циклдылық - дамудың прогрессивті формасы. Әрбір циклдың ұзақтығы және фазалары болады. Әрбір цикл және фаза қайталанбайды. Табиғатта және қоғамда барлық циклдар өзара байланысты.
Цикл қайталанатын баламалы фазалардан тұратын кезекті сипат алады. Осылайша, циклдың бірінші маңызды мінездемесін - рекуренттілікті айтуға болады. Бұл оның әрбір фазасы кейінгіні қайта өндіріп, нәтижесінде цикл өз- өзін қайта өндіру қабілеттілігін иемденуін білдіреді. Циклдың тағы бір мінездемесі үздіксіздік, яғни анықталған траекториямен тұрақты динамика болуы керек, әйтпесе кез келген ауытқулар кездейсоқ уақиғалар ретінде анықталуы мүмкін.
Осылайша, егер уақыттық серияларда рекуренттілік, өз-өзін қайта өндіру және үздіксіздік анықталса, циклдылықтың болуын белгілеуге болады.
Циклдарды жіктеу кезінде әдетте екі критерий қолданылады: оның гинезисі мен өту механизмін анықтайтын циклдың ұзақтығы немесе кезеңділігі және оның қозғаушы күштері. Осы критерийлерге сәйкес циклдарды нақты жіктеуге болады:
1) Н.Д.Кондратьев циклдары немесе 40-60 жыл ұзақтығымен ұзын толқынды циклдар, олардың басты қозғаушы күші - қоғамдық өндірістің технологиялық базасындағы түбірлі өзгерістер, оның құрылымдық қайта құрылуы;
2) Кузнец циклдары - олардың ұзақтығы 20 жыл, ал қозғаушы күштері өндірістің қайта өндіруші құрылымындағы жылжытулар болып табылады (жиі бұл циклдар қайта өндірушілік немесе құрылыстық деп аталады);
3) Джаглер циклдары көп түрлі ақшалай несиелік факторлардың өзара әрекеттесу нәтижесі ретінде көрініс табады, ұзақтығы 7-11 жыл;
4) Китчин циклдары ұзақтығы 3-5 жыл, кәсіпорындардағы тауарлы- материалды құндылықтардың қорларының салыстырмалы шама динамикасымен ерекшеленеді;
5) Жеке шаруашылықтық циклдар 1-12 жыл, инвестициялық белсенділіктік ауытқуларымен байланысты болады.
Өнімнің өмірлік циклы - қандай да бір өнім немесе бұйым өндірісінің іскерлік
белсенділігінің дамуында сатылы кезеңдерді талдау үшін қолданылатын ең кең таралған модельдердің бірі. Ол бұйымды өндіріске кіргізуден оның нарықтан кетуіне дейінгі кезеңдерді қамтитын уақыт аралығында қарастырылатын сату қисығы ретінде белгіленеді. Өнімнің өмірлік циклі 5 кезеңге бөлінеді:
1) енгізу;
2) бастапқы өсу;
3) кейінгі өсу;
4) жетілу;
5) құлдырау.
Соңғы жылдары ұзын толқынды циклдың теориясына сүйеніп ғалымдар инновациялық процестің ішкі құрылымын суреттеу үшін жүйелік және сызбалық модельдер құрған.
Инновациялық процестің ең қарапайым моделі бүкіл процесті жеке, функционалды немесе құрылымдық бөліктерге, кезеңдерге логикалық бөлу нәтижесі болып табылады[1].
Бірақ процесті жеке участкелерге бөлу олардың бір-бірінен толық оқшаулануын білдірмейді. Егер бұл буынның әрбір учаскесін зерттесек, онда жаңа ақпаратты өңдеу, алу, құру учаскілердің бірін толық талдаумен аяқталмайды.
50-ші жылдары әйгілі болған инновациялық тізбек тұғырнамасы кезеңдерді міндеттер мен білімдерді сатылы өткізу механизмінің сызықты тізбектеуге негіздеді (сызба). Ол бір жағынан, басқарудың әкімшілік жүйені және иерархиялық құрылымының сол уақыттағы қалыптасқан логикасына сәйкес экономистермен сұрақтарды бейнелеу, екінші жағынан, жүйені бейнеледі (соның ішінде ақпараттық-ағымдық ретінде басқару жүйесін).
Фундамен- талды зерттеулер
Қолданба- лы зерттеулер
Өндіріс- ке дай- ындық
Өндіріс
Тәжірибелі өндіріс және құрастыру- лар
Өткізу
Бұл тұжырымдамаға сәйкес, инновация сәйкесінше өнімдерді қолдану сферасында фундаменталды зерттеулерден басталады және өткізу сферасында аяқталады. Ірі зерттеу орталықтарында, оның бейнеленуі бойынша, жаңа білім автоматты түрде идеяларды туғызады, сонымен қатар, жаңа өнімдер мен технологиялық процестерді автоматты және рационалды сатылықпен қалыптастырады. Яғни, жаңа ғылыми-білім автоматты түрде экономикалық өсімге әкелу керек (сызба).
Жаңа ғылыми білімдер
Технико- технологиялық құрастырулар
Өндіріс
Экономикалық өсу
Еңбек бөлінісі процесінің логикасымен құрылған инновациялық тізбек үлгісінің үлкен артықшылығы оның қарапайымдылығы болып табылатындығы сөзсіз. Оның қателігі келесіге негізделеді, әрекеттің көрінетін автоматтылықты кіргізумен қатар, ол тораптың жеке буындары арасында кешенді байланыстарды, кері байланыс механизмін назарсыз қалдырады, берілген зерттеу бөлімінен тыс пайда болатын идеяларды және сыртқы жағдайларды ескермейді. Инновациялық тізбек үлгісі, оның сөзсіз пайдалылығына
қарамастан, мынадай потенциалды қауіпті құрайды; экономиканың өнімділік потенциалының өсу жетістіктеріне тырысулар бір мезгілде учаскенің қойылған мақсаттар көзқарасынан маңыздырақ басқаларды жете бағаламау мен зерттеулер және өңдеулер сферасына шығындарды жоғарылатуға әкелуі мүмкін, ал ол қаражаттарды дұрыс емес, жеткілікті тиімсіз бөлуі мүмкін.
Бұл модель инновациялық процесті кешенді жүйеге айналдырады, онда процесс элементтері қосымша жүйелерді қалыптастырады; қосымша жүйелер өздерінің арасында тұрақты байланыста, өзара әрекеттесуде болады, жүйе көптеген кері байланыстарды тудырады.
Шеңбер ретінде ұсынылған модель, ақпаратты өңдеудің қоғамдық процесінің үзіліссіздігін және автоматтылығын айқындайды (1-сурет).
Ақпаратты өңдеу процесінің тұйықтылығы инновация кезеңдерінің біріншісін немесе соңғысын, бұл процестің басы немесе аяғын анықтау мүмкін емес екендігін көрсетеді. Жүйенің қалыптасуымен қатар, ақпаратты үзіліссіз өңдеу, инновациялар сериясы, тоқтаусыз жаңарту басталады.
Ө
С
Инновациялық процестің кибернетикалық моделі тек экономикалық қана емес, сонымен қатар жүйелік техникалық алғышарттар негізінде қалыптасты және ақпараттық-ағымдық жүйе идеясын анығырақ сипаттайды.1-сурет. Жабық инновациялық еңбек: З - Зерттеу нәтижесі (жаңа идеяның немесе бір нәрсенің пайда болуы); Қ - құрастыру; Т - тәжірибелі өндіріс; Ө - өндіріс; М - маркетинг; С - сату
Кибернетикалық модель ағымды жоспарлау міндеттерін оңайлатпайды, уақыттық тәуелділіктерді көрсетпейді, сыртқы жағдайлар жүйесін және жағымсыз факторлар әсерін ескермейді. Оның кемшіліктеріне ақпаратты өңдеу процесінің автономды сипатының сыртқы ортадан оқшаулануын, белсенді адамдық әсердің рөлінің автоматтандырылуы және екінші дәрежелігін жатқызуға болады. Шын мәнінде, инновациялық шеңбер өзімен күрделі көп факторлы процестерді қабылдаудың нақты формализіміне, қарапайымдалуына және соның әсерінен қателікке әкеледі. Сонымен қатар өз бағдарламасымен қатар, ол концептуалды ойлау үшін кеңістікті, ұзақ мерзімді стратегиялық жоспарлау тұрғысынан қағидалар мен қорытындыларды қалыптастырады, шешімдерді құрастыру мен қабылдауда ойлаушылық фильтр ретінде қолданылуы мүмкін, ғылым саласының осы сферасына жататын үлгілі бағдар ретінде бола алады.
Мұндай модель идеалдық жағдайды көрсетеді. Онда ақпарат ағымы және оны өңдеу үзіліссіз, қосымша жүйелер өмірге қабілетті. Және өздерінің арасында қарама-қайшылықсыз, тұрақты өзара әсерлесуде болады, иррационалды факторлардың әсері байқалмайды, яғни қайта-қайта қалыптасатын инновациялық процестің перманентті жағдайлары қалыптасқанда туындайды. Бұл идеалды модель әр түрлі тұрғылар көзқарасынан шығуы мүмкін, бұл оны мазмұндырақ етеді және операциялық мағына береді. Мұндай процедура ойлауды жүйелік ұйымдастыру немесе инновацияның жүйелік амалын құру үшін мәнді болып табылады.
2 .Инновациялық жобалардың құрамы мен құрылымы
Кәсіпорынның инновациялық саясатының негізгі жағдайларын құжаттық тұрғыда қарастыру формасы - бағдарлама болып табылады. Онда жақын немесе алыс болашаққа мерзімдер, ресурстар, орындаушылар бойынша өзара байланысты негізгі мақсаттар, міндеттер және өткізу кезеңдері көрсетіледі. Бағдарлама тауар өндірушінің инновациялық саясаттың жалпы үрдістеріне сәйкес бөлшектенген іс-шаралар тізімінен тұрады. Оларды орындаудың не инновациялық менеджменттің мақсатқа жетуінің тиімді жолы болып әр шаралар немесе мазмұны, мөлшеріне байланысты нақты жиынтық бойынша өндірістік, технологиялық, зерттеулік жобаларды жасау және орындау табылады. Бұл жерде менеджменттің қазіргі заманғы әрекет етуші құрамы ретінде бірінші орынға жобаларды басқару шығады.
Бір жағынан бірегей экономикалық бағытталу, екінші жағынан кәсіпорын қызметінің көп мақсатты сипаты мақсаттар ағымының бар болуын болжайды. Олар кәсіпорынның шаруашылық және инновациялық саясаттың қағидаларын жүзеге асыратын және осы жобаларда көрініс табатын нақты стратегия түрін анықтайды.
Осы жағдай жобаларды басқаруды инновациялық менеджменттің құраушы элементі, әдісі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Жобаларды басқарудың қолданатын қағидалардың көбісіне де инновациялық менеджмент сүйенеді. Жобаны басқарудың ешқай спецификалық принципі инновациялық менеджменттің әдістемелік ережелеріне қайшы келмейді, керісінше оны нақтылайды және толтырады. Толық жоба жүзеге асыру жағдайы мен мақсаты бойынша әмбебап болу керек. Осы арқылы кез келген жобада оны жүзеге асыру процесінде оңтайлы сапалы өзгеріс алуға мүмкіндік беретін инновациялық элементі бар. Мұндай қорытынды инновациялық менеджмент пен жобаларды басқару мақсаттарын талдау нәтижелерімен дәлелденеді.
Барлық айтылғандар инновациялық жоба түсінігін енгізуге мүмкіндік береді. Қазіргі заманғы инновациялық менеджмент теориясында бұл түсінік нақты мақсаттарға жетуді қамтамасыз етуші қандайда бір әрекеттер кешенін болжайтын қызмет, жұмыс, іс-шара ретінде және қандайда әрекеттерге қажетті ұйымдық-құқықтық және есептік-қаржылық құжаттар жүйесі ретінде пайдаланылады.
Жобаны жасау және жүзеге асыру мынадай кезеңдерден тұрады: инвестициялық ойды (идеяны) қалыптастыру; инвестициялық мүмкіндіктерді зерттеу; жобаның технико-экономикалық негізделуі (ТЭН); құжаттарды
дайындау; жобалық құжаттаманы дайындау; құрылыс-монтаждық жұмыстар; объектіні пайдалану; экономикалық көрсеткіштер мониторингі.
3. Инновациялық жлбаларды іріктеу әдістері және негізгі көрсеткіштері
Таза дисконтталған табыс (ТДТ) және интегралды эффект; табыстылық индексі (ТИ); табыстылықтың ішкі нормасы (ТІН); өзін-өзі ақтау мерзімі; және т.б. қатысушылардың мүдделері мен жоба спецификасын көрсететін әр түрлі көрсеткіштерді қолдану арқылы түрлі инвестициялық жобаларды салыстыру мен олардың қолайлысын таңдап алу ұсынылады
1. Жобаның пайда әкеле бастайтын болжанған уақыты және шығындар мен пайданы коммулятивті бағалауының максималды жағымсыз мәні.
2. Қажет уақытта қаржының бар болуы.
3. Жобаның қабылдаудың қаржыны талап ететін басқа жобаларға әсері.
4. Жобаның қаржыландыру үшін несие капиталын тартудың қажеттілігі.
5. Жобаны жүзеге асырумен байланысты қаржылық тәуекел.
6. Жобадан түскен табыстың тұрақтылығы.
7. Өнімді (қызметті) шығару және капит алды шығындардың орнын толтыруы басталатын уақыт мерзімі.
8. Салық заңын (салық жеңілдіктерін) пайдалану мүмкіндігі.
9. Қор қайтарымы, яғни капиталды шығындарға жобадан алынған орта жылдық жалпы пайданың қатынасы (қор қайтарымының деңгейі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым өндіріс қуаттарынын жұмыс істеу өзгерісіне байланысты емес ұйымның жалпы шығындарының тұрақты шығындар үлесі соғұрлым төмен, сәйкесінше экономикалық коньюктураның әлсіреуі жағдайында шығындар аз болады; егер ұйымда қор қайтарым деңгейі орташа салалықтан төмен болса, дағдарыс кезінде ол бірінші болып жойылуы мүмкін).
10. Жобаға салынған өнімге шығындар құрылымының оңтайлылығы (неғұрлым арзан және алу мүмкіндігі жеңіл өндіріс ресурстарын қолдану).
Инновациялық жобалардың экономикалық тиімділігін көрсететін негізгі көрсеткіштер
Жоба тиімділігінің келесідей негізгі көрсеткіштерін бөліп қарайды (сызбаны қара):
Халықшаруашылық экономикалық тиімділік бүкіл ұлттық шаруашылық пен аймақ, салалар үшін жоба
тиімділігін білдіреді
Тиімділік
Бюджеттік тиімділік бюджет шығындарына (табыстарына) жобаның әсерін ескереді
Коммерциялық тиімділік жоба қатысушылары үшін қаржылық нәтижелерді ескереді
oo қатысушылары үшін жобаны жүзеге асырудың қаржылық нәтижесін ескеретін коммерциялық (қаржылық) тиімділік;
oo республикалық, аймақтық және жергілікті бюджет үшін жобаны жүзеге асырудың қаржылық нәтижесін көрсететін бюджеттік тиімділік;
oo инвестициялық жоба қатысушыларының тікелей қаржылық мүмкіндіктерінен шығатын, жобаны жүзеге асыруға байланысты шығындар мен нәтижелерді ескеретін халықшаруашылық экономикалық тиімділік.
Ірі масштабты жобалар (бүкіл республика, қала, аймақ мүдделерін ескеретін) үшін халық шаруашылығы экономикалық тиімділікті бағалау ұсынылады.
Экономикалық тиімділік көрсеткіштерін есептегенде ұйым үшін жоба нәтижелерінің құрамына мыналар кіреді:
oo өндірістік нәтижелер;
oo жеке қажеттіліктерге жұмсалғандарды есептемегенде өндірістік өнімді өткізуден түскен пайда;
oo ұйымның жұмыскерлері мен жанұя мүшелеріне қатысты, әлеуметтік нәтижелер.
Инновациялардың экономикалық тиімділігін арттыру әдістері
Инвестициялық жобаның алғашқы үш кезеңі маңызды болып табылады, сондықтан оларды толық қарастыру қажет. Инвестициялық ойдың (идеяның) қалыптасу кезеңі деп іс-әрекеттің алдын-ала ойланған жоспарын айтамыз. Бұл кезеңде ең алдымен инвестицияның субъектісі мен объектісі, формасы мен көзін анықтау қажет. Инвестиция субъектілері инвестицияны қолданушы, коммерциялық ұйымдар мен басқа шаруашылық субъектілері болып табылады.
Инвестиция объектілеріне төмендегілер жатуы мүмкін:
oo жаңа өнімдер мен қызметтер өндіруге арналған салынып жатқан, қайта құрылып жатқан, кеңейтілген кәсіпорындар, ғимараттар, құралдар (негізгі қорлар);
oo бір міндетті шешуге бағытталған, салынып жатқан немесе қайта құрылып жатқан объектілер кешені; бұл жағдайда инвестициялау объектісі деп бағдарлама, яғни - әрекет етуші өндіріс пен ұйым шеңберінде бар өндіріс аумағында жаңа бұйымдарды өндіру табылады.
Негізгі әдебиет: 1,2,5
Қосымша әдебиет: 1,3,4,8,9,10
3. Тақырып. Өндірістік үдеріс стратегиясы.
1. Өндірістік үдерісті ұйымдастыру принциптері, типітері 2.Өндірістік цикл
3. Өндірістік қуаттылық
4. Кәсіпорынды орналастыру стратегиясы.
1. Өндірістік үдерісті ұйымдастыру принциптері, типітері
Өндірістік үдерісті ұйымдастыру принциптеріне жататындар: 1) Мамандану; 2) параллелдік; 3) үздіксіздік; 4) пропорциялылық; 5) тура жол
принципі; 6) ырғақтылық; 7) интеграциялану; 8) икемділік; 9) бейімдеушілік.
Өндірістік процестердің типі
Өндірісті ұйымдастырудың отандық ілімі мен практикасында, өндірістің 3 типін қарастырады: Жаппай өндіріс, сериялы және бірлік өндіріс.
Өндірістік менеджменттің шет елдік ілімі мен практикасында өндірістік үдерістерді басқарудың үш типін қарастырады: өнімге шоғырланған стратегиялар, үдеріске шоғырланған стратегиялар және қайталанатын үдерістегі басқару стратегиялары.
Өндіріс процессі-өзара байланысты, көмекші қызмет көрсетуші және белгілі бір өнімді дайындауға бағытталған табиғи процестердің жиынтығы.
Сыныпталу белгісі
Өндіріс процесінің түрі
1.Өнімді өндірудің маңызы мен рөлі
Негізгі Көмекші
Қызмет көрсетуші
2.Қолдану сипатына қарай
Жай Синтетикалық
Аналитикалық
3.Дайындау сипатына қарай
Дайындаушы
Өңдеу Жіберуші
4.Үздіксіздік деңгейіне қарай
Қалыпты
Үздіксіз
5.Техниканы жандандыру деңгейіне қарай
Қолмен
Біртіндеп механикаландырылған Комплексті-механикаландырылған Автоматтандырылған
6.Жабдықтарды қолдану
ерекшелігіне қарай
Аппаратурлы (агрегативті)
Дискретті
Өндіріс процесінің сыныпталуы:
Басты - өндіру кезінде шикізат пен материалдар дайын өнімге айналады.
Қосымша - өндіріс кезінде әр сала жеке өндіріске айнала алады. Қосымша процесс жеке өндіріске қажетті қызмет көрсету жатады. Оларға құрылғы дайындау, қосымша құрал технологиясы, құрылғы жөндеу жатады.
Қызмет көрсету процесі - басты өндіріспен байланысты, оларды бөлуге болмайды. Басты мақсаты- өндіріс процесінің үздіксіздігін қамтамасыз ету. Оларға цех аралық пен цех ішілік транспорт, складтау, материал-техникалық ресурстарды сақтау және т.б. жатады.
Қарапайым, синтетикалық аналитикалық процестерінің схемасын былай көрсетуге болады (Ш-шикізат, М-материал, ДӨ-дайын өнім).
Қарапайым процесс мысалы болып кірпіш дайындау, синтетикалық - мырыш табу, аналитикалық - мұнай өндеу.
Дайындау процесі дайын өнімге жақын шикізат пен материал дайындау.
Дайындауға мыналар жатады:
машина дайындауда-құйма және құру процесі, тігін процесінде - қию мен басқа процестер.
Өндеу процесі деп дайындалған бұйым дайын тауарға айналғанда.
Шығару процесіне дайын тауар шығаруға арналған (құрушылық құрылғылық процесс, сулы-жылу т.б.).
Үздікті өндіріс өндіру кезінде үзіліс барын қадағалап, тауарға зақым келтірмейді. Үздіксіз өндіріс үзіліссіз болады.
Қолмен жасалынған деп машина мен механизм көмегінсіз жасалған тауар. Жартылай - механизацияланған басты өндеу кезінде қол еңбегін машина орындайды. Комплексті - мех-ған өндірістің барлық операцияларын машина орындайды, тек оларды қадағалау кезінде ғана қол еңбегі қолданады. Автоматталған процесте жұмысшылар ешқандай жұмыс аиқармайды.
Аппаратты процесс арнайы құрылғыларда істеледі (ванналарда, сосудтарда т.б.) қол еңбегін қажет етпейді.
Дискретті процесс арнайы құрылғыларда орындалады, қол еңбегі қолданылады.
Жобалау процесі 2 этаптан тұрады. Бірінші этапта технология жолы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Өндірісті басқару мәні.
2. Өндірісті басқарудағы менеджменттің мақсаты.
3. Қазіргі жағдайдағы өндірісті басқару ерекшеліктері.
4. Өндірісті ұйымдастырудың ағынды және ағынды емес әдістері 5 Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасы
1 Өндірісті басқару мәні
Айналадағы ортаны сипаттаған кезде көбінесе өлі табиғат, тірі табиғат және адам қоғамын бөліп қарастырады. Бұл басқару үрдісінің классификациясының үлкейуін береді:
oo өлі табиғатты басқару үрдісі (техникалық жүйеде);
oo тірі ағзаларды басқару үрдісі (биологиялық жүйеде);
oo қоғамдағы басқару үрдісі (әлеуметтік жүйеде);
Өндірістік-техникалық, механикалық, машина жүйесін басқару үрдісін, яғни техникалық басқару жүйесін, заттарды басқару жүйесі деп атайды. Бұл басқару облысы техникалық ғылымның басымдылығын зерттейді.
Тірі табиғаттың ағымдарын басқару үрдісін және ағзалардың өмір қызметіне байланысты үрдістер биологиялық жүйені басқаруға жатады. Бұл басқару облысы табиғи ғылымды зерттеу пәні болып табылады. Басқару адамдардың қызметіне әсерлі сияқты, топтарға біріккендерді, ұжымдарды, адамдарды басқару деп атайды. Бұл ең қиын облыс. Ол әлеуметтік ғылымды зерттеудегі басымды пән болып табылады. Адамдар өндірудің қоғамдағы басты күші сияқты өндіру, бөлу материалдық байлықты айырбас және қолдану кезіндегі табиғи заңды және қоғамдық үрдістерді таниды және қолданады. Зерттеу обьектісі болып әлеуметтік - экономикалық жүйесі, ал пәні - қоғамдық өндірісті басқару жүйесі болып табылады. Қоғамды өндірісті басқару халық шаруашылығы, салаларды, аймақтарды , кәсіп - орындарды, фирманы және әрбір деңгейін, әрбір жүйесін, ішкі басқару, басқару үрдісіне қосылады.
Бізге белгілі кәсіпорын, фирма экономиканың біріншілікті ұясы ретінде негізгі түйінді қалыптастырады. Егер экономиканы шығырлар мен кірпіштерден құралған ғимарат ретінде қарастырсақ, онда кәсіпорын сөздің кең түсінігі ретінде шығыр болып табылады.
Көбінесе, кәсіпорын жайлы айтқанда, өндірісті немесе өнеркәсіпті айтуы мүмкін. Мұндай көзқарасты ескірген деп санау керек. Кәсіпорын - бұл өнімді, тауарды, қызметті, ақпарат, білім, экономикалық қызметті шығаратын ұйым. Сондықтан кәсіпорын деп заводты, фабриканы, құрылыс комбинатын, автопаркті жөндеу шеберханасын, колхозды, совхозды, фермерлік шаруашылықты, дүкенді, тігін орнын, жобалау және зерттеу институтын, банктерді, биржаларды, демалу үйлерін айтуға болады.
Әрине, басқару әдісі мен нысаны, басқару органдарының құралы кәсіпорынның масштабы мен профиліне байланысты, бірақ әр кәсіпорынды басқаруда көп сәйкестіктер байқалады. Әрбір кәсіпорын, өнім, тауар шығарады, қызмет көрсетеді, белгілі бір қызмет атқарады. Бұл оның басты мақсаты және өмір сүруінің түсінігі. Осыдан қандай тауар, қызмет, білім немесе ақпарат
өндіру болса да, кәсіпорынды басқарудың басты мақсатына өндіру үрдісін басқару үрдісі қойылады. Қандай да бір экономикалық өнім өндіру үшін өндіріс факторларын, экономикалық ресурстарын: жұмыс күшін, жабдықтарды, шикізатты, ақпаратты, ақшалай құралдарды қолдану керек. Кәсіпорынды басқару өзіне жұмыскерлерді басқару, өндіріс құралын, материалды ресурстарды, ақпараттарды, қаржыны қосып алады. Кәсіпорында қызметті өндіру үшін сол басты материалдарды алуға және шығарылған өнімді өткізу керек. Осыдан өткізу мен жабдықтауды басқару керек екендігі шығады және кәсіпорында сәйкес өтеушілердің болуын қажет етеді.
Кәсіпорын белгілі бір сапалы, стандарттарға қабылдаған нормаларға, техникалық жағдайларға сай өнім шығаруға міндетті.
Сондықтан, кәсіпорынның басқаруы өзіне шығарылған өнімнің сапасын басқаруы қажет, ал ол өз жағынан технологияларды басқаруды қажет етеді. Кәсіпорынның басқару нысаны мен түрінің жиынтығы, шет елдер тәжірибесінде өндіріс менеджменті деп аталады. Фирмада өндірісті басқарудың дамуы - бұл өндіріс үрдісіндегі мақсаттардың әсерлілігін өсіру, еңбек өнімділігінің өсуі, өнімнің сапасын жақсартуын реттеу болып табылады.
2. Өндірісті басқарудағы менеджменттің мақсаты
Менеджменттің өндірісті басқарудың негізгі мақсаты өндірістің бөлімшелердің рационалды қызметіне жету нәтижесінде үстінгі жетекшілердің бейімді ақпараттық жүйенің жасау жолдарымен, оптимизациялық қиын жиынтық моделімен сандық әдісі арқылы әрбір жоспарлы емес қателерді қандай да - өндірістік шығару циклі этабында тез арада тауып, жою нұсқалары ұсына алатын әдістерді табу.
Өндірісті басқарудың негізгі талабы болып, оның өндірістік - технологиялық циклының жаңа жағдайына бейімделу: өндірістің икемділігі және құрылымдығы; тез шешім қабылдау; өндірістің адаидық факторының үлкен рөлі; өнімнің сапасын арттыру; өндірістің шығындарын қысқарту; өндіріс аумағын оптималды қолдану; қызмет сферасын өсіру және өнімнің шығарылуын техникалық жағынан қызмет көрсету.
Мақсаттар шегінде фирмаға өндеулер, әрбір өндіретін бөләмдер немесе кәсіпорындарға нақты тапсырмалар қойылады. Бұл тапсырмаларды келесідей анықтауға болады:
oo өндіріске жаңа, қазіргі кезең бұйымдарын тұрақты енгізу;
oo өндірілген өнімнің барлық шығын түрлерін жүйелі түрде қысқарту;
oo шығарылатын өнімнің бағасын түсіру арқылы сапалы және тұтүнушылық сипатын артыру;
oo өндіріп- шығару циклының барлық түйіндеріндегі шегерімдерді жаңа өндіріс бұйымдарын тұрақты енгізу арқылы төмендету, шығарылатын өнімнің номенклатурасын кеңейту және оның ассортиментін өзгерту.
Мақсаттармен тапсырмаларды өңдеу кәсіпорынның қазіргі кезең жағдайына байланысты талдау құрылуы керек және оның алдында ашылатын келешектегі перспективалар. Фирманың қызметін жалпылама талдау, сонымен қатар жеке шаруашылық бөлімшелерді бар ресурстар мен келешекте қажет
болатын ресурстарды шығарып алуды мақсаттайды. Сонымен қатар бағдарлама мен жоспарларды сәйкес атқарушылар туралы нақты сұрақтар қарастырылады.
Бізге белгілі болғандай, қандай да болмасын өнедірісте оны ұдайы өндіріске айналдыратын үзіліссіздік қалыптасқан. Сонымен бірге қайта жасалған өнімді қолданылатын және жинап- сақтау бөлігін, өндірістің құралдарын жабуға , бөлу іске асырылады. Қандай да болмасын өндіріс өз өндірісіне, айырбасқа қайта бөлу мен қолдануға бөлінеді. Ол белгілі бір территориялық және салалық құрылымға ие, онда мамандану үрдісі, техникалық үрдіс және т.б. жүреді. Бұның барлығы объективті түрде өндірісті басқару, басқару объектісінің заңына сәйкес жүру қажет.
Басқару жүйесіне өндіріс үрдісінің өз сипаты, жабдықтау жағдайы, өткізу және т.б. қажеттіктер әсер етуі мүмкін; өндірістің материалды жағын және жұмыскерлердің өндірісіне қатысу сипаты; жеке факторлар немесе өндіріс кқрсеткіштері: өнім сапасы, шегерімдер және т.б.
Басқару қызметінің басты мақсаты өндіріс сверасындағы өндіру әсерлілігін өсіру, ол өз кезегінен мынандай факторларға сүйенеді, инвестицияның рентабельділігін қалай өсіру, өнімнің сапасын өсіру мен бәсеке қабілеттілігін арттыру.
Алға қойған мақсаттарға жету үшін кең құрама техникалық, технологиялық, ұйымдық-басқарушылық іс-шаралар жүргізілуі керек; жалпы фирма үшін инвестициялық және технология саясаты принциптерін өңдеу; жұмысты бағыттау мен инвестиция облысы басымдылығын анықтау; басым технологиялар үрдісінің дамуы үшін ресурстар мен жағдайларды шоғырландыру; өндіру жүйесінің персоналды компьютерді қолдана отырып жұмыс істеуін жаңа кезеңдерін құру.
3. Қазіргі кезең жағдайындағы өндірісті басқару спецификасы
Өндірісті басқару спецификасы нарықтық жағдайлардан шығумен анықталады, ол ақырғы жылдары келесі факторлармен сипатталы:
oo Тауардың өмірлік циклын қысқарту, шығарылатын бұйымдардың көлемін төмендету арқылы коменклатурасын кеңейту (өнімнің стандартталған үлкен партиясын шығару емес);
oo Технологияның түбегейлі қиындатылған үрдісі (ертеде бар конвейерлік сызықпен қатар), талап етілген жұмыскерлер мен мамандардың дайындау деңгейін өсіруге сәйкес;
oo Талап етілген қызмет көрсету сапасын және қолдану тапсырысының мерзімін өсіру, ол өз тарапынан өндіріс жүйесінің дәстүрлі қолдануын және шешім қабылдау механизмінде қиындатуды алып келеді.
Нарықта қалыптасқан жаңа жағдайлар қарапайым және икемді басқару жүйесін келесі ерекшеліктерді сипаттайды:
oo Кішкене бөлікшелерді аз санмен, бірақ квалификация деңгейі жоғары жұмыскерлер;
oo Басқару деңгейінің аз санымен;
oo Мамандар тобының негізінде, ұйымдық құрылым құру;
oo Тұтынушылардың сұранымына бағдарланған, өндіріс бағдарламасы мен графигін құру;
oo Фирманың қоймаларында минималды көлемде қорлардың бар болуы;
oo Ішкі және сыртқы ортада болып жатқан өзгерістерге тез қалыптасу;
oo Жабдықтардың қайта құрылуының икемділігі;
oo Төмен шығын және еңбек өнімділігінің жоғарлығы;
oo Шығарылатын өнімнің сапасының жоғар лығы және басқа да тұтынушылармен байланыс бағыты.
Өндірісті басқарудағы әсерлі ұйымдастыру құрамының принциптерін жасауды келесідей сәйкестіруге болады:
oo құрамдық бөлімшелерді, қызметтерді жасауға емес, тауарға, нарыққа немесе тұтынушыларға бағдарлау;
oo ұйымдық құралының негізін , қызметтер мен бөлімдер емес, мақсатты мамандар мен команда тобы құрайды;
oo басқару деңгейінің минималды сан деңгейімен және бақылаудың кең сферасына бағдарлау;
oo әрбір жұмыскердің соңғы нәтижесі мен ынта білдіру мүмкіндігіне жауапкершілігі.
Фирманың әсерлілігінің дамуы техникалық жаңашындықтар мен өнім сапасына байланысты, ол қысқа уақыт аралығында жаңа тауар мен қызмет түрлерін өндіру мен өңдеуді талап етеді, өнімнің өмірлік циклының аралығында оның сапасы мен тұтынушылық құрамын тұрақты жаңартып отыру.
Менеджменттің өндіріс сферасындағы жаңашындығы жобалайды:
oo фирма қызметінің ұзақ мерзімді келешегіне бағыттау;
oo негізгі зерттеулерді жүргізу;
oo өндірістің диверенфикациясы;
oo инновациялық қызметі;
oo персоналдық шығармашылық ынтасын ар ттыруды максималды қолдану;
oo жұмыстың түріне байланысты және оның қызметінің нақты нәтіжесіне төлеуіне байланысты.
4. Өндірісті ұйымдастырудың ағынды және ағынды емес әдістері
Өндірісті ұйымдастыру-өндірістегі заттай элементтер мен адамдардың кеңістік пен уақытта сәйкес келуіне бағытталған, іс-шаралар жиынытығы.
Өндірісті ұйымдастыру процестері әдістерді іріктеу және оның элементтерін кеңістікте ұштастыру, уақыттың соңында мақсатқа жету және тиімді нәтиже болуымен байланысты.
Өндірісті ұйымдастыру процестерінің негізгі принциптері:
oo мамандануы, бір өнімді жаппай дайын дап, номенклатураның шектеуімен сипатталады;
oo үздіксіздік, ол еңбек затының өңдеу уақытын арттыруды,
oo дайындық үрдісі уақытын қысқартады, тірі еңбек пен
еңбек құралдарын пайдаланудағы үзілістерді қысқартуды білдіреді;
oo икемділік , жаңа өнім шығаруға тез көшу мүмкіндігі;
oo ритмділік, яғни өндіріс үрдісінің тең уақыт аралығында қайталануы;
oo дәлдік, өндіріс үрдісінде еңбек заттары қозғалысының аралығын қысқартуды қамтамасыз етеді;
oo паралельдік, жұмыс орнында өндірістік үрдістің негізгі операцмялары мен басты және қосалқы операцияларды бір уақытта орындай алу;
oo пропорционалдық, өнім шығару немесе белгілі бір уақыт аралығында барлық өзара байланысты бөлімше, жабдықтау топтары, жұмыс орындарымен орындалған жұмыс көлемінің салыстырмалы теңдігін талап етеді. Қосымша, жабдықтарды пайдалану уақыт қоры мен өндірістік бағдарламаның еңбек сиымдылығын талап етеді.
Өндірісті ұйымдастырудың топтамалық әдісі әртүрлі ноиенклатурадағы өнімді дайындап, оларды белгілі бір партияға шығару мен өткізуді сипаттайды. Топтама дегеніміз - біртекті мөлшерде дайындау, сонымен қатар өндіріс циклін дайындау, қорытындылау уақыт ында бірдей шығындармен әр
операцияны өңдеу.
Өндірісті ұйымдастырудың жеке әдісі өнімді дайындау және бірлік дана немесе кіші қайталамайтын партиямен сипатталады.
Өндірісті ұйымдастырудың жеке әдісінің ерекшелігі:
oo бір жылда номенклатураны дайындаудың қайталанбауы;
oo универсалды жабдықты және арнайы жарақтарды пайдалану;
oo жабдықтарды бір топқа орналастыру;
oo іріленген технологияны өңдеу;
oo біліктілігі жоғары мамандарды қолдану;
oo қол еңбегін қолданатындардың үлес салмағын өсіру;
oo қоймадағы аяқталмаған өндіріс қорын сонымен бірге материалдық - техникалық жүйесін қамтамасыз ету.
oo алдыңғы нәтиже сипаттамасы - өндіріс шығындары мен өндірудің жоғарлауы және қаражат айналымдылығы мен жабдықты қолдану деңгейінің төмендеуі болып табылады.
Өндірісті ұйымдастырудың ағынды әдісі Тасқынды әдістің сипаттамасы:
oo шығарылған өнім номенклатурасын минимумға дейін қысқарту;
oo өндіріс процесіндегі операцияны бөлшектеу;
oo жұмыс орнын белгңлі бір операцияны орындауға мамандандыру;
oo барлық жұмыс орнындағы операцияларды қарама-қарсы орындау;
oo техникалық процес жабдығын жүру бойынша орналастыру;еңбек заииарын операциядан операцияға беру үшін арнаулы операция аралық транспорт болу керек;
oo өндіріс үрдісінің үздіксіздігінің жоғарғы деңгейі . Ол әр операция ағымының теңдігі немесе орындалу ұзақтылығының жалпы ағымға сәйкес келуімен қамтамасыз етіледі.
5. Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасы
Шаруашылық субъектінің өндірістік бағдарламасы сапасы талапқа сай өнімнің сұранымға лайық белгілі бір көлемі мен ассортименті және өндірістің осы өнімге нақты сұранымды қанағаттандыру мүмкіндігін көрсетеді.
Кез келген шаруашылық субъекті қызметінің негізгі міндеті - қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыру және пайда табу мақсатында өнім өндіру, жұмыстарды орындау және қызмет көрсету, өндірістік бағдарлама арқылы жүзеге асады.
Шаруашылық субъектінің даму жоспарының аса маңызды бөлiмi өндірістік бағдарлама немесе өнімді өндіру жоспары. Өндірістік бағдарламаның көрсеткіштері: тауарлы (жалпы) өнімді өндірудің өсу қарқыны, натуралды түрдегі өнімнің маңызды түрлерін өндіру, оның ішінде өнім сапасының көрсеткіштері.
Жоспардың құнды өлшемдегі өнім көлемін анықтауда өнім өндіру жоспарының натуралды өлшемі оған негіз болады.
Натуралды түрдегі өнімді өндіру тапсырмалары өнімнің жеке түрлерінің тұтыну ерекшеліктерін ескеретін өлшем бірлігімен белгіленеді. Мұндай өлшем бірліктері, мысалы тонна, дана және баска да болуы мүмкін. Барлық жағдайда өлшем бірліктерінде өнімнің әртүрін өндіру мен тұтыну ерекшеліктері көрініс табуы керек Аса тиімді және жоғары сапалы өнім өндіруді ынталандыру , сол сияқты материалды, еңбек және қаржы ресурстарын пайдалануға мүмкіндік туғызуы керек.
Жоспарда белгіленген өнімнің өлшем бірлігі өндірісті жоспарлау мен басқару бөлімдерінің барлығы үшінбірдей міндет. Ол өндірістік бағдарламада белгіленген ассортименттер бойынша жеткізу жоспарының келісім шарт бойынша орындалуын қамтамасыз ету үшін, сондай - ақ өнімнің сапалық көрсеткіштерімен өндірістік бағдарламаны байланыстыру үшін қажет.
Келешекте өнім сапасын арттыру тапсырмасы натуралды түрдегі өнім өндіру жоспарының ажырамас бөлігі болып табылады. Өнімнің маңызды түрлерінің сапасы өзінің техникалық, технологиялық және экономикалық көрсеткіштері бойынша өнімді жобалау мен дайындаудың барлық сатыларында отандық және шетелдік ғылымның жоғарғы жетістіктеріне сәйкес келулері керек. Осы талаптарға сәйкес ескірген өнімдерді өндірістен алып тастау және айырбастау, шығарылатын өнімнің негізгі технологиялық сипаттамаларын жақсарту, стандарт, технологиялық және басқа да құжаттар талаптарын сақтау қарастырылады.
Өнімді шығару жоспарында ескірген өнім түрлерін, яғни ел тұрғындары мен ұлттық экономиканың талаптарына сәйкес келмейтін өнімдерді өндірістен алып тастау тапсырмасы қарастырылады; ескірген өнімдерді айырбастаудың нақты мерзімі, сол сияқты оларды айырбастайтын жаңа өнім түрлері көрсетіледі.
Өнім шығарудың натуралды көлеміне өндірістік қуаттылығы және өнімге сияқты мөлшерлер әсер етеді . Өндірістік қуаттылықты пайдалануға сұраным тікелей iсер етеді.
ӘБ = ҚӨ К;
Мұндағы , ҚӨ - өндірістік қуаттылық,
К - қуаттылықты пайдалану коэффициенті.
Өндірістік бағдарламаның құндық көрсеткіштері мыналар:
oo өткізу көлемі;
oo тауарлы өнім;
oo жалпы өнім.
Шаруашылық субъектілердің өндірістік - шаруашылық қызметі өткізілген өнім көлемі бойынша бағаланады. Жоспарлаудағы өнімді өткізу көлемі жеткізуге арналған және жоспарлы кезеңдегі төлеуге жататын құн: дайын өнімдер, өзі өндірген жартылай фабрикаттар; сыртқа өткізуге бағытталған өндірістік сипаттағы жұмыстар: (өнеркәсіптік - өндірістік персонал күшімен орындалатын өз жабдықтары мен көлік құралдарын күрделі жөндеу) , сондай - ақ шаруашылық субъектінің балансындағы құрылысы және басқа да өндірістік емес шаруашылықтарына өткізген өнім және істелген жұмыстар.
Жоспар бойынша (ӨК) өнімді өткізу көлемін келесі формула бойынша анықтауға болады:
ӨТ=ТӨ+Қж.б-Қж.е
Мұндағы , ТӨ - жоспар бойынша тауарлы өнім көлемі;
Қж.б, Қж.е - жоспарлы кезеңнің басы мен аяғындағы өткізілмей қалған өнімнің қалдығы.
Өнімнің жалпы көлемін, оның құрылымын, еңбек өнімділігінің өсу қарқынын, қор қайтарымдылығын және басқа да экономикалық көрсеткіштерді анықтауға мүмкіндік беретін пардың маңызды көрсеткіштері, ол тауарлы және жалпы өнім.
Жоспардағы тауарлы өнім көлеміне мыналар құны кіреді:
oo сыртқа өткізуге, өзінің күрделі құрылысы мен өндірістік емес шаруашылықтарына бағытталған дайын өнім;
oo сыртқа жіберуге бағытталған, өндірілген жартылай фабрикаттар қаттар мен қосымша және қосалқы өндірістердің өнімдері;
oo басқалардын тапсырыстары бойынша немесе өзінің өндірістік емес шаруашылығы мен ұйымдарының орындаған өнеркәсіптік сипаттағы жұмыстардың құны;
ТӨ = ДӨ + ЖФ + ЖҚ;
Мұндағы , ДӨ - дайын өнім құны , ЖФ -- жартылай фабрикаттар құны;
ЖҚ - жұмыстар мен көрсетілген қызмет құны.
Жалпы өнім көлемі берілген жоспарлы кезеңде орындауға бағытталған барлық жұмыс көлемін құрайды . Оны мына формула бойынша анықтайды:
ӨК=ТӨ - Hб + Hс.
Мұндағы , Нб, Нс - жоспарлы кезеңнің басы мен соңына өз өндірісінің жартылай фабрикаттары және кұралдары , аяқталмаған өндіріс қалдықтары.
Бұрынғы еңбек әсерін жою мақсатында өндірістік қызмет нәтижесі мен өнім өндіру динамикасын анықтауда шаруашылық субъектіге байланысты көрсеткіштерін жоспарлау және өз қызметін бағалауда өнімді өткізу көлемінің орнына таза өнім көлемін қолданады.
Таза өнім көлемі тауарлы өнімнен (кәсіпорынның көтерме бағасымен) материалды шығындарды, сондай - ақ негізгі қорлардың амортизациялық аударымын шегеріп тастау арқылы анықталады. Таза өнім көрсеткішін қолдану өнімді қайта есептеуді болғызбауға, кейбір маңызды сапалық көрсеткіштер - еңбек өнімділігі, қор қайтарымдылығы және т.б. орындауда өндірістік ұжымдардың іс әрекетін нақты анықтауға мүмкіндік береді.
Шаруашылық субъектінің өндірістік бағдарламасын анықтау үшін өндірістік қуаттылық есебі болуы керек.
Өндірістік бағдарламаны құру мақсатында өнімге сұранысты зерттеуде отандық кәсіпкерлер өздерінің күнделікті қызметіне шет ел тәжірибелерін ескеріп отырады. Бұрынғы қалыптасқан өндірістік-шаруашылық байланыстарды қалпына келтіруге, осының негізінде, ең алдымен , өндірісті - техникалық бағыттағы өнімдерді жеткізу келісімшарттарын жасауға ерекше көңіл аударылады.
Натуралды түрдегі өнімді жеткізу туралы келісімшарты, сұранысты есептеудің басқа да нысандары негізінде өнімнің әр түрі бойынша оларды өнімді өндіру көлемі есептеледі (ол өнімнің белгілі бір түрінің көлеміне оның жоспарлы кезең соңындағы қоймадағы запасын қосып, одан жоспарлы кезең басындағы запасын шегеріп тастағанаға тең).
Шаруашылық субъектінің өндірістік бағдарламасы бұл берілген сұраныс пен кәсіпорынның осы сұранысты нақты қанағаттандыру мүмкіндігін көрсететін өнімнің белгілі бір сапаға сәйкес келемі мен ассортименті.
Өндірістік бағдарлама маркетингтік зерттеулер негізін де құрастырылады. Маркетинг - бұл нақты тұтынушылар үшін қажетті жоспарлау , баға белгілеу, сату, тауарларды жеткізу мен қызмет көрсетуді қамтитын және өзара байланысқан шаруашылық субъектілер қызметтерінің жүйесі.
Маркетинг үрдісі тұтынушылардың нақты бір өнімге ықыласын іске асыру және оның өндірісін ұйымдастырудан басталып содан соң тұтынушылардың сол өнімге тұрақты қызығушылығын туғызғандай етіп базарға жеткізу.
Маркетинг үрдісі тұтынушылардың нақты бір өнімге ықыласын іске асыру және оның өндірісін ұйымдастырудан басталып содан соң тұтынушылардың сол өнімге тұрақты қызығушылығын туғызғандай етіп базарға жеткізуі керек.
Өндірістік бағдарламаны маркетингтік жете зерттеу негізінде келесідей жүйелі түрде құруға кіріседі.
oo нені және қандай көлемде сатуға болады деген маркетологтардың ұсыныстары негізінде натуралды түрдегі өнімнің номенклатурасы мен ассортименті анықталады. Бұл таңдау қолдағы бар жабдықтар, технология, шикізат және материалдармен, көлік құралдарымен қамтамасыз ету негізінде жасалынады;
oo жеткізу (сату) көлемін есептеу және жоспарлы кезеңнің басы мен аяғында өткізілмей қалған дайын өнім қалдықтарының өзгеруі негізінде әр өнімді өндірудің натуралды түрдегі көлемі анықталады, өнімнің жеке түрлерін өндіру көлемі өндірістік қуаттылықпен дәлелденеді;
oo өнімді өндірудің натуралды көлемі негізінде құндық көрсеткіштер анықталады .
Өндірістік бағдарламаны жоспарлау. Қазіргі жағдайда бизнес - жоспар жоспарлаудың маңызды құралдарының бірі болып табылады.
Ежелден ол өз беттерінше жеке іс жүргізу қиынға соққан, жобаларын іске асыру үшін сырттан (әріптестен немесе инвестордан ) көмекке мұқтаж шағын және орта бизнестің қажетті құралы болып келді. Бүгінде бизнес - жоспарлар, өздерінің дәстүрлі бағытын сақтай отырып, барлық шаруашылық субъектілерінде тұрақты түрде жасалынады. Олар ішкі фирмалық жоспарлаудың барлық жүйесінің қозғаушы күші болып табылады.
Соңғы онжылдықта біздің елде бизнес - жоспардың жоспарлаудағы рөлінің өсуі ерекше айқын білінді. Бұл келесідей себеттерге байланысты болды:
oo сыртқы шаруашылық ортаның күрделенілуі шаруашылық субъектілерден басқаруда үлкен икемділікті, барлық факторларды есепке алып, кешенді түрде басқа шешімдердің көбісін үнемі ескеріп отыруда біліктілікті талап етеді. Бизнес - жоспарларды құру қажеттігі мемлекеттік дәрежеде мойындалды;
oo стратегиялық маркетингтің рөлі, шаруашылық қызметтің мүмкін болатын жаңа бағытын табу және бағалау біліктілігінің рөлі артты. Бірақ нарықта келешегі бар мүмкіндік табу киын, бұған қоса оны бағалай білу керек. Осы себепті бизнес - жоспар қажет - ақ;
oo шаруашылық субъектілерінің дербестілігі өсті. Қазіргі жағдайда шаруашылық дамудың барлық варианттарын тек төменгі деңгейде ғана көруге болады, ал тұтас корпорация тұрғысынан олардың тартымдылығын бағалау капитал иелерінің қызығушылықтарын есепке ала отырып талдау тек жоғары деңгейде ғана жүргізіледі. Қажет кезінде инвестициялық саясат жағынан ғана шешімдерді біріктіріп, шаруашылық жүйелерінің жекеленуі бизнес - жоспарды бизнесті жоспарлаудың кең таралу құралы етті.
Қазақстанда бұрынғы жоспарлау - экономикалык бөлімдерінің қызметтерін тиімді өзгертіп, олардың жұмыс тәжірибесіне бизнес - жоспарды ыңғайлы етіп ендірудің орнына, көптеген отандық кәсіпорындар шаруашылық жоспарлау қызметтерін қажетсіз және нарық жағдайында мүмкін емес деп танып, толығымен жоюға кірісті. Есептелген және талданған шешімдердің ішінен таңдау жасауға тура келетін, мүмкін болатын әрекеттер нұсқаларының шеңбері тарылатындықтан, әңгіме мұндай жоюдың өз-өзінен нарықта киын жағдай туғанда оптималды басқару шешімін таңдап алу мүмкіндігінің төмендеуіне ғана емес. Бұдан күрделірек, аныктау дамудың тиімді жолдары мен өндіріс диверсификациясын іздеу, капитал салу тұрғысынан анағұрлым пайдалы жобалар ды таңдау проблемалары бар.
Бизнес - жоспар - бұл ішінде шаруашылық қызметінің негізгі мақсаттары, стратегиялары, бағыттары мен географиялық аймақтары жинақталған, баға саясаты, нарық сиымдылығы мен құрылымы, жабдықтау мен сатып алуды, тасымалдауды, сактандыруды, шаруашылық субъекті қызметінің құралы болып табылатын тауарлар мен қызметтер өндіруді жүзеге асыру жағдайлары аныкталған , алдыңғы кезенде бизнесті дамыту жоспары.
Бизнес - жоспар әрқашанда ықтималдық сипатқа ие, ол шаруашылық субъектінің іскерлік әрекетінің әртүрлі варианттарының мүмкіндігін қарастырады. Осыдан оның нақты технологияға қатты байланысқан, нақты жобалық - сметалық құжаттану және т.с.с. тән технико-экономикалық негіздеуден (ТЭН) айырмашылығы көрінеді.
Бизнес-жоспар - бұл кәсіпорынның нарықтағы мүмкін әрекеттерінің жоспары. Бизнес-жоспарда келтірілген кез келген ақпарат (шаруашылық стратегия, табысты тарату формуласы, жабдықтаушылар және мердігерлер жұмыс жасау кестесі және т.с.с.) талқылау құралы, ары қарай талдау объектісі болуы мүмкін. Бизнес-жоспар әрқашанда мекен-жайға ие. Бұл әріптес, инвестор басшылық немесе мемлекеттік басқару органдары болуы мүмкін сондықтан кез
- келген жағдайда бизнес-жоспарда ол бағытталған тұлғаның қызығушылығы ескерілуі тиіс .
Негізгі әдебиет: 1.7п: 1,2,5 Қосымша әдебиет: 1.7п: 1,3,4,8,9,10
2 тақырып. Кәсіпорынның инновациялық қызметі
1. Инновациялық процестердің мәні мен өзара байланысы түсінігі, өнім циклдері, тізбек, процестің модельдері
2. Инновациялық жобалардың құрамы мен құрылымы
3. Инновациялық жлбаларды іріктеу әдіс тері және негізгі көрсеткіштері
1. Инновациялық процестердің мәні мен өзара байланысы түсінігі, өнім циклдері, тізбек, процестің модельдері
Қазіргі өндірістің дамуы ғылым-өндіріс циклының әр түрлі кезеңдерінде қабылданатын және кәсіпорындар, ғылыми-жобалық ұйымдар, министрліктер дәрежесінде басқарудың сәйкес буындарымен жүзеге асырылатын техника, технология, ұйымдастырушылық формалар мен шаруашылық жүргізудің экономикалық әдістері облысындағы жаңа шешімдерге негізделеді. Мұндай шешімдерді қабылдау және жүзеге асыру инновациялық процестердің мазмұнын айқындайды. Кез келген күрделі өндірістік жүйеде болып жатқан инновациялық процестер жалпы уақыт пен кеңістікте үзіліссіз пайда болатын прогрессивті, сапалы, жаңа өзгерістердің жиынтығы болып табылады. Инновациялық процестердің нәтижесі жаңалық, ал оларды шаруашылықтық тәжірибеге енгізу жаңалық енгізу болып табылады. Өз сипаты бойынша инновациялық процестер, жаңалықтар, жаңалық енгізулер техникалық, ұйымдастырушылық, экономикалық және әлеуметтік болып бөлінеді.
Жаңа байланыс құралдарын, кодтау және техникалық білімді сақтауды қолдануымен технологияның тарауы оңайырақ, жылдамырақ және арзанырақ болып келеді. Технология моральдық тозуы мүмкін, бірақ физикалық тозбайды. Бұл - құрамына шығын әкелмей көп қолданылатын тауар. Бір технология бірнеше рет сатылуы мүмкін, ал оны сатудан түсетін пайда оны жасауға кеткен шығыннан әлдеқайда асады.
Технологиялық нарық мемлекет ішіндегі инновациялық қызметпен тығыз байланыстылығымен сипатталады. Өнеркәсібі дамыған елдердің технология экспорты негізіндегі позициясы олардың инновациялық қызметіндегі лидерлікпен, ғылыми-техникалық потенциал көлемімен сәйкес келеді, ал өз кезегінде потенциал көлемі ел ішіндегі және шетелден келген жаңашылдықтарға патенттер санымен, ҒЗТКЖ-ға жұмсалатын шығындармен анықталынады. Технологияның экспорты шығарылатын өнімнің бәсеке қабілеттілігінің және жалпы экономиканың деңгейін көрсетеді.
Технологиялық нарық қабылданған өнеркәсіптік меншік құқығын қорғайтын жүйенің қолдауын табатын жоғары деңгейлі монополизациялаумен сипатталады және осының салдарынан сатып алушылардың әлсіздігімен (тұтынушы нарыққа қарағанда бұл нарық сатушылардың нарығы болып табылады), пайданың жоғары нормасымен (құны мен бағасы арасындағы үлкен айырмашылық), импорттық елдерге (дамушы елдер) және бір уақытта
экспорттық және импорттық ел болып табылатын мемлекеттерге ассиметриялық бөлінумен (бірдей емес), транс- ұлттық корпорациялар ішінде үлкен технологиялық алмасу көлемімен сипатталады.
Циклдылық - бұл экономикалық прогрестің эволюциялық және революциялық
формаларының ауысымын айқындайтын халық шаруашылығының даму формасы. Циклдылыққа тән сипат - спираль бойынша қозғалу, сондықтан циклдылық - дамудың прогрессивті формасы. Әрбір циклдың ұзақтығы және фазалары болады. Әрбір цикл және фаза қайталанбайды. Табиғатта және қоғамда барлық циклдар өзара байланысты.
Цикл қайталанатын баламалы фазалардан тұратын кезекті сипат алады. Осылайша, циклдың бірінші маңызды мінездемесін - рекуренттілікті айтуға болады. Бұл оның әрбір фазасы кейінгіні қайта өндіріп, нәтижесінде цикл өз- өзін қайта өндіру қабілеттілігін иемденуін білдіреді. Циклдың тағы бір мінездемесі үздіксіздік, яғни анықталған траекториямен тұрақты динамика болуы керек, әйтпесе кез келген ауытқулар кездейсоқ уақиғалар ретінде анықталуы мүмкін.
Осылайша, егер уақыттық серияларда рекуренттілік, өз-өзін қайта өндіру және үздіксіздік анықталса, циклдылықтың болуын белгілеуге болады.
Циклдарды жіктеу кезінде әдетте екі критерий қолданылады: оның гинезисі мен өту механизмін анықтайтын циклдың ұзақтығы немесе кезеңділігі және оның қозғаушы күштері. Осы критерийлерге сәйкес циклдарды нақты жіктеуге болады:
1) Н.Д.Кондратьев циклдары немесе 40-60 жыл ұзақтығымен ұзын толқынды циклдар, олардың басты қозғаушы күші - қоғамдық өндірістің технологиялық базасындағы түбірлі өзгерістер, оның құрылымдық қайта құрылуы;
2) Кузнец циклдары - олардың ұзақтығы 20 жыл, ал қозғаушы күштері өндірістің қайта өндіруші құрылымындағы жылжытулар болып табылады (жиі бұл циклдар қайта өндірушілік немесе құрылыстық деп аталады);
3) Джаглер циклдары көп түрлі ақшалай несиелік факторлардың өзара әрекеттесу нәтижесі ретінде көрініс табады, ұзақтығы 7-11 жыл;
4) Китчин циклдары ұзақтығы 3-5 жыл, кәсіпорындардағы тауарлы- материалды құндылықтардың қорларының салыстырмалы шама динамикасымен ерекшеленеді;
5) Жеке шаруашылықтық циклдар 1-12 жыл, инвестициялық белсенділіктік ауытқуларымен байланысты болады.
Өнімнің өмірлік циклы - қандай да бір өнім немесе бұйым өндірісінің іскерлік
белсенділігінің дамуында сатылы кезеңдерді талдау үшін қолданылатын ең кең таралған модельдердің бірі. Ол бұйымды өндіріске кіргізуден оның нарықтан кетуіне дейінгі кезеңдерді қамтитын уақыт аралығында қарастырылатын сату қисығы ретінде белгіленеді. Өнімнің өмірлік циклі 5 кезеңге бөлінеді:
1) енгізу;
2) бастапқы өсу;
3) кейінгі өсу;
4) жетілу;
5) құлдырау.
Соңғы жылдары ұзын толқынды циклдың теориясына сүйеніп ғалымдар инновациялық процестің ішкі құрылымын суреттеу үшін жүйелік және сызбалық модельдер құрған.
Инновациялық процестің ең қарапайым моделі бүкіл процесті жеке, функционалды немесе құрылымдық бөліктерге, кезеңдерге логикалық бөлу нәтижесі болып табылады[1].
Бірақ процесті жеке участкелерге бөлу олардың бір-бірінен толық оқшаулануын білдірмейді. Егер бұл буынның әрбір учаскесін зерттесек, онда жаңа ақпаратты өңдеу, алу, құру учаскілердің бірін толық талдаумен аяқталмайды.
50-ші жылдары әйгілі болған инновациялық тізбек тұғырнамасы кезеңдерді міндеттер мен білімдерді сатылы өткізу механизмінің сызықты тізбектеуге негіздеді (сызба). Ол бір жағынан, басқарудың әкімшілік жүйені және иерархиялық құрылымының сол уақыттағы қалыптасқан логикасына сәйкес экономистермен сұрақтарды бейнелеу, екінші жағынан, жүйені бейнеледі (соның ішінде ақпараттық-ағымдық ретінде басқару жүйесін).
Фундамен- талды зерттеулер
Қолданба- лы зерттеулер
Өндіріс- ке дай- ындық
Өндіріс
Тәжірибелі өндіріс және құрастыру- лар
Өткізу
Бұл тұжырымдамаға сәйкес, инновация сәйкесінше өнімдерді қолдану сферасында фундаменталды зерттеулерден басталады және өткізу сферасында аяқталады. Ірі зерттеу орталықтарында, оның бейнеленуі бойынша, жаңа білім автоматты түрде идеяларды туғызады, сонымен қатар, жаңа өнімдер мен технологиялық процестерді автоматты және рационалды сатылықпен қалыптастырады. Яғни, жаңа ғылыми-білім автоматты түрде экономикалық өсімге әкелу керек (сызба).
Жаңа ғылыми білімдер
Технико- технологиялық құрастырулар
Өндіріс
Экономикалық өсу
Еңбек бөлінісі процесінің логикасымен құрылған инновациялық тізбек үлгісінің үлкен артықшылығы оның қарапайымдылығы болып табылатындығы сөзсіз. Оның қателігі келесіге негізделеді, әрекеттің көрінетін автоматтылықты кіргізумен қатар, ол тораптың жеке буындары арасында кешенді байланыстарды, кері байланыс механизмін назарсыз қалдырады, берілген зерттеу бөлімінен тыс пайда болатын идеяларды және сыртқы жағдайларды ескермейді. Инновациялық тізбек үлгісі, оның сөзсіз пайдалылығына
қарамастан, мынадай потенциалды қауіпті құрайды; экономиканың өнімділік потенциалының өсу жетістіктеріне тырысулар бір мезгілде учаскенің қойылған мақсаттар көзқарасынан маңыздырақ басқаларды жете бағаламау мен зерттеулер және өңдеулер сферасына шығындарды жоғарылатуға әкелуі мүмкін, ал ол қаражаттарды дұрыс емес, жеткілікті тиімсіз бөлуі мүмкін.
Бұл модель инновациялық процесті кешенді жүйеге айналдырады, онда процесс элементтері қосымша жүйелерді қалыптастырады; қосымша жүйелер өздерінің арасында тұрақты байланыста, өзара әрекеттесуде болады, жүйе көптеген кері байланыстарды тудырады.
Шеңбер ретінде ұсынылған модель, ақпаратты өңдеудің қоғамдық процесінің үзіліссіздігін және автоматтылығын айқындайды (1-сурет).
Ақпаратты өңдеу процесінің тұйықтылығы инновация кезеңдерінің біріншісін немесе соңғысын, бұл процестің басы немесе аяғын анықтау мүмкін емес екендігін көрсетеді. Жүйенің қалыптасуымен қатар, ақпаратты үзіліссіз өңдеу, инновациялар сериясы, тоқтаусыз жаңарту басталады.
Ө
С
Инновациялық процестің кибернетикалық моделі тек экономикалық қана емес, сонымен қатар жүйелік техникалық алғышарттар негізінде қалыптасты және ақпараттық-ағымдық жүйе идеясын анығырақ сипаттайды.1-сурет. Жабық инновациялық еңбек: З - Зерттеу нәтижесі (жаңа идеяның немесе бір нәрсенің пайда болуы); Қ - құрастыру; Т - тәжірибелі өндіріс; Ө - өндіріс; М - маркетинг; С - сату
Кибернетикалық модель ағымды жоспарлау міндеттерін оңайлатпайды, уақыттық тәуелділіктерді көрсетпейді, сыртқы жағдайлар жүйесін және жағымсыз факторлар әсерін ескермейді. Оның кемшіліктеріне ақпаратты өңдеу процесінің автономды сипатының сыртқы ортадан оқшаулануын, белсенді адамдық әсердің рөлінің автоматтандырылуы және екінші дәрежелігін жатқызуға болады. Шын мәнінде, инновациялық шеңбер өзімен күрделі көп факторлы процестерді қабылдаудың нақты формализіміне, қарапайымдалуына және соның әсерінен қателікке әкеледі. Сонымен қатар өз бағдарламасымен қатар, ол концептуалды ойлау үшін кеңістікті, ұзақ мерзімді стратегиялық жоспарлау тұрғысынан қағидалар мен қорытындыларды қалыптастырады, шешімдерді құрастыру мен қабылдауда ойлаушылық фильтр ретінде қолданылуы мүмкін, ғылым саласының осы сферасына жататын үлгілі бағдар ретінде бола алады.
Мұндай модель идеалдық жағдайды көрсетеді. Онда ақпарат ағымы және оны өңдеу үзіліссіз, қосымша жүйелер өмірге қабілетті. Және өздерінің арасында қарама-қайшылықсыз, тұрақты өзара әсерлесуде болады, иррационалды факторлардың әсері байқалмайды, яғни қайта-қайта қалыптасатын инновациялық процестің перманентті жағдайлары қалыптасқанда туындайды. Бұл идеалды модель әр түрлі тұрғылар көзқарасынан шығуы мүмкін, бұл оны мазмұндырақ етеді және операциялық мағына береді. Мұндай процедура ойлауды жүйелік ұйымдастыру немесе инновацияның жүйелік амалын құру үшін мәнді болып табылады.
2 .Инновациялық жобалардың құрамы мен құрылымы
Кәсіпорынның инновациялық саясатының негізгі жағдайларын құжаттық тұрғыда қарастыру формасы - бағдарлама болып табылады. Онда жақын немесе алыс болашаққа мерзімдер, ресурстар, орындаушылар бойынша өзара байланысты негізгі мақсаттар, міндеттер және өткізу кезеңдері көрсетіледі. Бағдарлама тауар өндірушінің инновациялық саясаттың жалпы үрдістеріне сәйкес бөлшектенген іс-шаралар тізімінен тұрады. Оларды орындаудың не инновациялық менеджменттің мақсатқа жетуінің тиімді жолы болып әр шаралар немесе мазмұны, мөлшеріне байланысты нақты жиынтық бойынша өндірістік, технологиялық, зерттеулік жобаларды жасау және орындау табылады. Бұл жерде менеджменттің қазіргі заманғы әрекет етуші құрамы ретінде бірінші орынға жобаларды басқару шығады.
Бір жағынан бірегей экономикалық бағытталу, екінші жағынан кәсіпорын қызметінің көп мақсатты сипаты мақсаттар ағымының бар болуын болжайды. Олар кәсіпорынның шаруашылық және инновациялық саясаттың қағидаларын жүзеге асыратын және осы жобаларда көрініс табатын нақты стратегия түрін анықтайды.
Осы жағдай жобаларды басқаруды инновациялық менеджменттің құраушы элементі, әдісі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Жобаларды басқарудың қолданатын қағидалардың көбісіне де инновациялық менеджмент сүйенеді. Жобаны басқарудың ешқай спецификалық принципі инновациялық менеджменттің әдістемелік ережелеріне қайшы келмейді, керісінше оны нақтылайды және толтырады. Толық жоба жүзеге асыру жағдайы мен мақсаты бойынша әмбебап болу керек. Осы арқылы кез келген жобада оны жүзеге асыру процесінде оңтайлы сапалы өзгеріс алуға мүмкіндік беретін инновациялық элементі бар. Мұндай қорытынды инновациялық менеджмент пен жобаларды басқару мақсаттарын талдау нәтижелерімен дәлелденеді.
Барлық айтылғандар инновациялық жоба түсінігін енгізуге мүмкіндік береді. Қазіргі заманғы инновациялық менеджмент теориясында бұл түсінік нақты мақсаттарға жетуді қамтамасыз етуші қандайда бір әрекеттер кешенін болжайтын қызмет, жұмыс, іс-шара ретінде және қандайда әрекеттерге қажетті ұйымдық-құқықтық және есептік-қаржылық құжаттар жүйесі ретінде пайдаланылады.
Жобаны жасау және жүзеге асыру мынадай кезеңдерден тұрады: инвестициялық ойды (идеяны) қалыптастыру; инвестициялық мүмкіндіктерді зерттеу; жобаның технико-экономикалық негізделуі (ТЭН); құжаттарды
дайындау; жобалық құжаттаманы дайындау; құрылыс-монтаждық жұмыстар; объектіні пайдалану; экономикалық көрсеткіштер мониторингі.
3. Инновациялық жлбаларды іріктеу әдістері және негізгі көрсеткіштері
Таза дисконтталған табыс (ТДТ) және интегралды эффект; табыстылық индексі (ТИ); табыстылықтың ішкі нормасы (ТІН); өзін-өзі ақтау мерзімі; және т.б. қатысушылардың мүдделері мен жоба спецификасын көрсететін әр түрлі көрсеткіштерді қолдану арқылы түрлі инвестициялық жобаларды салыстыру мен олардың қолайлысын таңдап алу ұсынылады
1. Жобаның пайда әкеле бастайтын болжанған уақыты және шығындар мен пайданы коммулятивті бағалауының максималды жағымсыз мәні.
2. Қажет уақытта қаржының бар болуы.
3. Жобаның қабылдаудың қаржыны талап ететін басқа жобаларға әсері.
4. Жобаның қаржыландыру үшін несие капиталын тартудың қажеттілігі.
5. Жобаны жүзеге асырумен байланысты қаржылық тәуекел.
6. Жобадан түскен табыстың тұрақтылығы.
7. Өнімді (қызметті) шығару және капит алды шығындардың орнын толтыруы басталатын уақыт мерзімі.
8. Салық заңын (салық жеңілдіктерін) пайдалану мүмкіндігі.
9. Қор қайтарымы, яғни капиталды шығындарға жобадан алынған орта жылдық жалпы пайданың қатынасы (қор қайтарымының деңгейі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым өндіріс қуаттарынын жұмыс істеу өзгерісіне байланысты емес ұйымның жалпы шығындарының тұрақты шығындар үлесі соғұрлым төмен, сәйкесінше экономикалық коньюктураның әлсіреуі жағдайында шығындар аз болады; егер ұйымда қор қайтарым деңгейі орташа салалықтан төмен болса, дағдарыс кезінде ол бірінші болып жойылуы мүмкін).
10. Жобаға салынған өнімге шығындар құрылымының оңтайлылығы (неғұрлым арзан және алу мүмкіндігі жеңіл өндіріс ресурстарын қолдану).
Инновациялық жобалардың экономикалық тиімділігін көрсететін негізгі көрсеткіштер
Жоба тиімділігінің келесідей негізгі көрсеткіштерін бөліп қарайды (сызбаны қара):
Халықшаруашылық экономикалық тиімділік бүкіл ұлттық шаруашылық пен аймақ, салалар үшін жоба
тиімділігін білдіреді
Тиімділік
Бюджеттік тиімділік бюджет шығындарына (табыстарына) жобаның әсерін ескереді
Коммерциялық тиімділік жоба қатысушылары үшін қаржылық нәтижелерді ескереді
oo қатысушылары үшін жобаны жүзеге асырудың қаржылық нәтижесін ескеретін коммерциялық (қаржылық) тиімділік;
oo республикалық, аймақтық және жергілікті бюджет үшін жобаны жүзеге асырудың қаржылық нәтижесін көрсететін бюджеттік тиімділік;
oo инвестициялық жоба қатысушыларының тікелей қаржылық мүмкіндіктерінен шығатын, жобаны жүзеге асыруға байланысты шығындар мен нәтижелерді ескеретін халықшаруашылық экономикалық тиімділік.
Ірі масштабты жобалар (бүкіл республика, қала, аймақ мүдделерін ескеретін) үшін халық шаруашылығы экономикалық тиімділікті бағалау ұсынылады.
Экономикалық тиімділік көрсеткіштерін есептегенде ұйым үшін жоба нәтижелерінің құрамына мыналар кіреді:
oo өндірістік нәтижелер;
oo жеке қажеттіліктерге жұмсалғандарды есептемегенде өндірістік өнімді өткізуден түскен пайда;
oo ұйымның жұмыскерлері мен жанұя мүшелеріне қатысты, әлеуметтік нәтижелер.
Инновациялардың экономикалық тиімділігін арттыру әдістері
Инвестициялық жобаның алғашқы үш кезеңі маңызды болып табылады, сондықтан оларды толық қарастыру қажет. Инвестициялық ойдың (идеяның) қалыптасу кезеңі деп іс-әрекеттің алдын-ала ойланған жоспарын айтамыз. Бұл кезеңде ең алдымен инвестицияның субъектісі мен объектісі, формасы мен көзін анықтау қажет. Инвестиция субъектілері инвестицияны қолданушы, коммерциялық ұйымдар мен басқа шаруашылық субъектілері болып табылады.
Инвестиция объектілеріне төмендегілер жатуы мүмкін:
oo жаңа өнімдер мен қызметтер өндіруге арналған салынып жатқан, қайта құрылып жатқан, кеңейтілген кәсіпорындар, ғимараттар, құралдар (негізгі қорлар);
oo бір міндетті шешуге бағытталған, салынып жатқан немесе қайта құрылып жатқан объектілер кешені; бұл жағдайда инвестициялау объектісі деп бағдарлама, яғни - әрекет етуші өндіріс пен ұйым шеңберінде бар өндіріс аумағында жаңа бұйымдарды өндіру табылады.
Негізгі әдебиет: 1,2,5
Қосымша әдебиет: 1,3,4,8,9,10
3. Тақырып. Өндірістік үдеріс стратегиясы.
1. Өндірістік үдерісті ұйымдастыру принциптері, типітері 2.Өндірістік цикл
3. Өндірістік қуаттылық
4. Кәсіпорынды орналастыру стратегиясы.
1. Өндірістік үдерісті ұйымдастыру принциптері, типітері
Өндірістік үдерісті ұйымдастыру принциптеріне жататындар: 1) Мамандану; 2) параллелдік; 3) үздіксіздік; 4) пропорциялылық; 5) тура жол
принципі; 6) ырғақтылық; 7) интеграциялану; 8) икемділік; 9) бейімдеушілік.
Өндірістік процестердің типі
Өндірісті ұйымдастырудың отандық ілімі мен практикасында, өндірістің 3 типін қарастырады: Жаппай өндіріс, сериялы және бірлік өндіріс.
Өндірістік менеджменттің шет елдік ілімі мен практикасында өндірістік үдерістерді басқарудың үш типін қарастырады: өнімге шоғырланған стратегиялар, үдеріске шоғырланған стратегиялар және қайталанатын үдерістегі басқару стратегиялары.
Өндіріс процессі-өзара байланысты, көмекші қызмет көрсетуші және белгілі бір өнімді дайындауға бағытталған табиғи процестердің жиынтығы.
Сыныпталу белгісі
Өндіріс процесінің түрі
1.Өнімді өндірудің маңызы мен рөлі
Негізгі Көмекші
Қызмет көрсетуші
2.Қолдану сипатына қарай
Жай Синтетикалық
Аналитикалық
3.Дайындау сипатына қарай
Дайындаушы
Өңдеу Жіберуші
4.Үздіксіздік деңгейіне қарай
Қалыпты
Үздіксіз
5.Техниканы жандандыру деңгейіне қарай
Қолмен
Біртіндеп механикаландырылған Комплексті-механикаландырылған Автоматтандырылған
6.Жабдықтарды қолдану
ерекшелігіне қарай
Аппаратурлы (агрегативті)
Дискретті
Өндіріс процесінің сыныпталуы:
Басты - өндіру кезінде шикізат пен материалдар дайын өнімге айналады.
Қосымша - өндіріс кезінде әр сала жеке өндіріске айнала алады. Қосымша процесс жеке өндіріске қажетті қызмет көрсету жатады. Оларға құрылғы дайындау, қосымша құрал технологиясы, құрылғы жөндеу жатады.
Қызмет көрсету процесі - басты өндіріспен байланысты, оларды бөлуге болмайды. Басты мақсаты- өндіріс процесінің үздіксіздігін қамтамасыз ету. Оларға цех аралық пен цех ішілік транспорт, складтау, материал-техникалық ресурстарды сақтау және т.б. жатады.
Қарапайым, синтетикалық аналитикалық процестерінің схемасын былай көрсетуге болады (Ш-шикізат, М-материал, ДӨ-дайын өнім).
Қарапайым процесс мысалы болып кірпіш дайындау, синтетикалық - мырыш табу, аналитикалық - мұнай өндеу.
Дайындау процесі дайын өнімге жақын шикізат пен материал дайындау.
Дайындауға мыналар жатады:
машина дайындауда-құйма және құру процесі, тігін процесінде - қию мен басқа процестер.
Өндеу процесі деп дайындалған бұйым дайын тауарға айналғанда.
Шығару процесіне дайын тауар шығаруға арналған (құрушылық құрылғылық процесс, сулы-жылу т.б.).
Үздікті өндіріс өндіру кезінде үзіліс барын қадағалап, тауарға зақым келтірмейді. Үздіксіз өндіріс үзіліссіз болады.
Қолмен жасалынған деп машина мен механизм көмегінсіз жасалған тауар. Жартылай - механизацияланған басты өндеу кезінде қол еңбегін машина орындайды. Комплексті - мех-ған өндірістің барлық операцияларын машина орындайды, тек оларды қадағалау кезінде ғана қол еңбегі қолданады. Автоматталған процесте жұмысшылар ешқандай жұмыс аиқармайды.
Аппаратты процесс арнайы құрылғыларда істеледі (ванналарда, сосудтарда т.б.) қол еңбегін қажет етпейді.
Дискретті процесс арнайы құрылғыларда орындалады, қол еңбегі қолданылады.
Жобалау процесі 2 этаптан тұрады. Бірінші этапта технология жолы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz