Мектеп жасына дейінгі балаларының логикалық ойлауын дамыту
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Ақмола обылы білім басқармасы жанындағы
Көкшетау қаласы,(қазақ тілінде оқытылатын)
Ж.Мусин атындағы педагогикалық колледжіМКҚБ
Педагогика,психология және
Жеке пәндер әдістемесі кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЛАУЫН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
Мамандық атауы:0101000 Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту
Пәні:Мектепке дейінгі психология
Орындаған:
Ғылыми жетекшісі:
Курстық жұмысты қорғаған бағасы___________
Кафедра меңгерушісі:
Хаттама №____ ____ _________20__ж.
Көкшетау 2021ж
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3 - 5
І-БӨЛІМ.
Ойлаудың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6 - 8
Мектеп жасына дейінгі балалардың ойлауы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 9 - 10
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Мектепке дейінгі балаларда ойлаудың психологиялық және логикалық ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11 - 13
2.2. Мектепке дейінгі балалардың логикалық ойлауын дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14 - 21
2.3. Мектепке дейінгі балалардың логикалық ойлау
қабілеттерін дамытудың әдіс-тәсілдерін жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..22 - 25
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
IV. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбы: Мектеп жасына дейінгі балалардың логикалық ойлауын дамытудың жолдары
Зерттеу объектісі: Мектепке дейінгі балалардың логикалық ойлауын дамытудың маңыздылығын ашу.
Зерттеу міндеті: Оқушылардың логикалық ойлау қабілеттерін зерттеу; Логикалық ойлау қабілеттерін дамытудың әдіс-тәсілдерін жетілдіру; Мектеп жасына дейінгі балаларының логикалық ойлауын дамыту.
Зерттеу пәні: Логикалық ойлау қабілеті.
Зерттеу болжамы: Егер мектеп жасына дейінгі балалардың логикалық ойлау қабілетін дамытудың дидактикалық ерекшелігі айқындалып, іс-жүзінде әдістер тиімді қолданылса, онда балалардың логикалық ойлау қабілетінің даму жүйесінің негізі қаланады.
Зерттеудің әдістері: Теориялық тұрғыдан философиялық, әлеуметтік, психологиялық, педагогикалық әдебиеттерді талдау, қорытындылау.
Балалардың логикалық ойын дамыту балабақшада оқытылатын білімдерді және олардың ғылыми мазмұнын меңгеру үдерісінде жүзеге асырылады.
А.Байтұрсынов ұғымдарды қалыптастыру үшін ойлау заңдарын, ережелерін дұрыс пайдалану керектігін айтады.
Т.Тәжібаев Адамның дүниетану үдерісі нақты қарапайым пайымдаудан бірте-бірте дерексіз ойлауға көшіп отырады - дейді.
Ж.Аймауытов жас буынның дұрыс ойлап, дұрыс сөйлеуіне ата-ана мен мектеп оқытушылары бірден-бір жауапты деген құнды пікір айтады. Бұл пікірлер оқу-тәрбие үдерісіндегі озық ой-пікірлермен үндесіп жатқандығын байқауға болады. Қ. Жарықбаевтың еңбектерінде Баланың логикалық ойлауын дамыту, ұғымдарын өсіру - науқандық жұмыс емес. Ол әрбір сабақ үстінде, мектептегі барлық тәлім-тәрбие үдерісінің барысында ұдайы жүргізілетін жұмыс. Мұнда оқушылардың жас ерекшелігі де қатты ескеріледі - делінген.
М. Жұмабаев та өзінің Педагогика атты шығармасында оқу ағарту ісінің келелі мәселелерін қарастыра келе логикалық ойлауға тоқталған.
Ұлы ғалымдар, педагогтар Я.А. Коменский, И.Г. Песталоцци, Ж-Ж. Руссо, И.Ф. Гербарт, А. Дистервег, К.Д. Ушинскийдің оқыту арқылы балалардың ақыл-ой қабілеттерін дамытуға баса назар аударғаны тегін емес.
Оқыту үдерісінде логикаға көңіл бөлген чех педагогы Я.А.Коменский балаларды ой тұжырым жасауға үйретіп оларды өмірмен байланыстыра білуге ары қарай логикалық ойлауын жетілдіру керектігін айтқан. Ол қандай пән болмасын ойлаудың формалары талдау, жіктеу және салыстыруға көп көңіл бөлген. Бұл көзқарастар ары қарай ұлы педагог К.Д. Ушинскийдің еңбектерінде көрініс тапты. Баланың логикалық ойлау қабілетін дамыту - мектеп жасына дейінгі оқытудың басты мақсаты. Мектеп жасына дейінгі балалардың логикалық ойлау қабілетін дамыта оқытудың негізгі ерекшелігі - айнала қоршаған орта және табиғатты бақылау және көрнекі оқыту болу керек - деп құнды пікір айтады.
В.А. Сухамлинскийдің еңбектерінде мектеп жасына дейінгі балалардың логикалық ойлауын дамытудың негізгі жолы абстракциялық ойлауды ұйымдастыруға көп көңіл бөлген. Өйткені абстракциялық ойлау заттардың ерекшелігін, ұқсастықтарын және себептерін түсіндіреді - дейді.
Балалардың ойлау қабілетін дамыту туралы психолог ғалымдардың Н.А. Менчинская, Е.Н. Кабанова-Меллер, Л.С. Выготский, З. Калмыкова, Л.Н. Леонтьев, А.А.Люблинская, А.В.Петровский, Л.В.Занков, В.В.Давыдовтың және т.б. еңбектерінде көптеген пікірлер айтылған. Ойлауды дамытудың қажеттілігі туралы әдіскерлер А.Я. Зорина, Ж. Икрамов, И.Я. Лернер, А.В. Усова, баланың логикалық ойлауын дамыту туралы Б.Г. Ананьев, Ж. Пиаже, Л.С. Рубинштейн, Э.Ж.Гингулис, И.С.Якиманская, В.А.Крутецкий, Ю.А.Самарин, Л.П.Стойлова, В.П. Стрезикозин, А.Д.Гетманова, В.С.Егориналар да пікірлер айтқан. Мектепке дейінгі жастағы жеке психикалық үдерістің саналы және өздігінен әрекет етуінің пайда болуы мен және дамуымен сипатталады және оқыту өзінен кейін дамуды алып жүреді - дейді Л.В. Выготский.
Кіші мектеп жасындағы балалардың ойлауын дамыту туралы Н.А.Менчинскаяның еңбектерінде ойлауды дамыту оқытумен тығыз байланысты екені айтылған.
Қазақстандық педагог ғалымдар мектепке дейінгі білім беру жөнінде Т.Қ.Оспанов, Б.М.Қосанов, Б.С.Қуанова, Б.А.Тойлыбаев, С.А.Жолдасбекова, А.Ш.Орақова балалардың логикалық ойлау қабілетін дамыту туралы Д.Рахымбек, Р.Ибрагимов, С.Қ.Меңліқожаева, Ғ.А.Баймадиева, Б.А.Тұрғынбаева, Р.О.Ысқақова, Н.Иманқұл, Т.Есімханов, А.А.Жаппаров, Т.Ғабитовтың, М.Ө.Мұсабеков, Е.Бекболғанов, Қ.Ж.Қарақұлов, А.Мырзабаева, Н.Ә.Талпақов және т.б. еңбектерінде де құнды пікірлер айтылған.
Балалардың ойлауын дамыту мәселесі көптеген жылдар бойы психологтар мен мұғалімдердің ғылыми зерттеулерінің тақырыбы болып табылады. Жалпы білім берудің заманауи тұжырымдамасы баланың жеке басын дамыту, оның шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру, маңызды жеке қасиеттерді тәрбиелеу идеясын бірінші орынға қояды. Егер соңғы уақытқа дейін ғалымдардың негізгі назары мектеп жасына аударылса, онда бала барлығына қажетті білім мен дағдыларды игеріп, өз күштері мен қабілеттерін дамытатын болса, қазір жағдай түбегейлі өзгерді. Мұнда біздің заманымыздың белгісі - "ақпараттық жарылыс" маңызды рөл атқарды. Бүгінгі балалар бұрынғыдан гөрі ақылды-бұл бәріне танылған факт. Бұл, ең алдымен, әлемді байланыстыратын бұқаралық ақпарат құралдарымен, таңертеңнен кешке дейін балалардың санасына түрлі білім ағынымен байланысты. Бүгінгі таңда Жарқын жалпы интеллектуалды дамуы бар балалар көбейіп келеді, олардың күрделі заманауи әлемді түсіну қабілеті өте ерте - 3-4 жаста көрінеді.
Мектепке дейінгі балалық шақ-бұл адам өміріндегі кішкене кезең. Бірақ осы уақыт ішінде бала бүкіл кейінгі өмірге қарағанда әлдеқайда көп алады. Мектепке дейінгі балалық шақтың "бағдарламасы" өте үлкен: сөйлеу, ойлау, қиял, қабылдау және т. б.
Психологияда мұндай ұғым бар: сезімталдық (белгілі бір түрдегі әсерлерге сезімталдық). Сонымен, 2-3 жастағы балаларда тілге деген үлкен сезімталдық, 5 жастағы балалар басқа жастағы балаларға қарағанда оңай және жақсы оқиды. Өкінішке орай, Мектепке дейінгі балалық шақта барлық сезімтал кезеңдер әлі анықталған жоқ, атап айтқанда шахмат ойнауды үйрету. Бірақ бір нәрсе сенімді: сіз бұл жылдарды өткізіп алмауыңыз керек, әйтпесе қайтымсыз процесс жүреді. Уақыт жоғалды-осы жастағы басты нәрсені оңай және ауыртпалықсыз үйрену мүмкіндігі жоғалды. Мектеп жасына дейінгі балалар әртүрлі әсерлерге ерекше сезімтал, егер біз кейбір әсерлердің нәтижелерін байқамасақ, онда бұл олардың ештеңе білдірмейтінін көрсетпейді. Балалар губка сияқты әсер мен білімді сіңіреді, бірақ бірден нәтиже бермейді. Кішкентай адамның мүмкіндіктері керемет және арнайы ұйымдастырылған оқыту арқылы сіз мектеп жасына дейінгі балаларда бұрын әлдеқайда үлкен жастағы балаларға қол жетімді деп есептелген білім мен дағдыларды қалыптастыра аласыз.
Бұл өте маңызды, өйткені қазіргі уақытта мектеп өзінің табалдырығында тұрған нәрестеге көптеген маңызды талаптар қояды. Оқудың алғашқы күндерінен бастап бірінші сынып оқушысы оған жауапкершілікпен қарап, мектеп өмірінің талаптары мен ережелеріне бағынуы керек, дамыған ерік - жігерге ие болуы керек-онсыз ол өзінің мінез-құлқын саналы түрде реттей алмайды, оны оқу мәселелерін шешуге бағындыра алмайды, сабақта өзін ұйымдасқан түрде ұстай алмайды. Ерікті, басқарылатын тек сыртқы мінез - құлық қана емес, сонымен бірге баланың ақыл-ой белсенділігі де болуы керек-оның назары, есте сақтау қабілеті, ойлау қабілеті.
Бала байқауға, тыңдауға, есте сақтауға, мұғалімнің тапсырмасын шешуге қол жеткізуі керек. Сондай-ақ, тұжырымдамалар жүйесін дәйекті түрде игеру қажет, бұл дерексіз, логикалық ойлауды дамытуды қажет етеді. Сонымен қатар, бастауыш мектепте ең үлкен қиындықтар мектеп жасына дейінгі білім мен дағдылардың жеткіліксіз көлеміне ие балалар емес, зияткерлік енжарлықты көрсететін, ойлау мен ойлау әдеті жоқ, мәселелерді шешетін балалар. Бұл ерте балалық шақтан басталады. Осылайша, мен зерттеу үшін таңдаған тақырыптың өзектілігі өсіп келе жатқан ақпараттық серпіліс, әртүрлі даму бағдарламаларын әзірлеу және енгізу, қазіргі балалардың белгілі бір ақыл-ой акселерациясы жағдайында айқын көрінеді.
І-бөлім.
Ойлаудың жалпы сипаттамасы.
Танымдық әрекеттің күрделі үдерісі - ойлау. Ойлау сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс-қатынастарының миымызда жалпылай және жанама түрде бейнеленуі. Ойлауды зерттеумен айналысатын ғылымдардың бірі логиканың ойды зерттеудегі әдіс-тәсілдерінде өзіндік ерекшелігі - бүкіл адамзатқа ортақ ой әрекетінің заңдары мен формаларын айқындайды, адам ойының нақты нәтижесі болып табылатын ұғым, пікір, дәлел, ой формаларының табиғатын зерттейді. Ойлаудың негізгі формалары: ұғым, пайымдау және ой тұжырымы. Ұғым - деген сөздің өзі ұғу деген етістікпен бір түбірлес. Біздің қандай да бір нәрсе не құбылыс туралы біліміміз болса, оның қасиеті туралы басқа нәрселермен қатынасын білген жағдайда ғана оны басқалардан ажыратамыз және сол нәрсе туралы ұғымымыз болады. Ұғым - нәрсенің мәнді белгілерін бейнелейтін ойдың формасы. Сөйлеу тілімізде ұғымдар сөзбен, сөз тіркестерімен беріледі. Мысалы, оқулық, тәрбие, және т.с.с.
Ойлау процесі объект пен субъектінің өзара әрекеті ретінде жүзеге асады.
Ойлауды психологиялық тұрғыдан зерттеу дегеніміз - оның ішкі, танымдық құпия мәнін және жемісті болуының себебін ашып көрсету, яғни ойлаудың мәнін зерттейді, әрбір адамның өзіндік ойлау ерекшеліктерін дамытып отыруға баса мән береді.
Қазіргі психологияда ойлау ұғымына әр түрлі түсінік беріледі, ойлау дегеніміз - әлеуметтік жағдаймен ұштасқан, тілмен тығыз байланысты психикалық процесс, сол арқылы болмыстың, дүниедегі нәрселердің жалпы және жанама бейнеленуі. Бұл бейнелену адам ойының талдау және біріктіру әрекеттері арқылы танылады. Ойлау - сыртқы дүниедегі болмыстың жалпы жанама жолмен біздің санамыздағы ең биік сатыдағы бейнесі. Ойлау адамның өмір тәжірибесі мен практикалық іс-әрекеттері нәтижесінде пайда болып, тікелей сезім процесінің шеңберінен әлдеқайда асып түседі.
Ойлау - адам соның арқасында заттар мен шындық құбылыстарын олардың елеулі белгілері бойынша бейнелендіретін және олардың ішінде сондай-ақ арасында болатын әр түрлі байланыстарды ашатын психикалық процесс.
Ойлау - аса күрделі психикалық процесс. Оны зерттеумен бірнеше ғылым айналысады. Бұлардың ішінде логика мен психологияның орны ерекше. Психология түрлі жас мөлшердегі адам ойының пайда болуы, дамуы, қалыптасуы жолдарын, яғни жеке адамның ойлау ерекшеліктерінің заңдылықтарын қарастырса, логика - бүкіл адамзатқа ортақ ой әрекетінен заңдары мен формаларын айқындайды, адам ойының нақты нәтижесі болып табылатын ұғым, пікір, дәлел, ой формаларының табиғатын зерттейді. Ойлау ерекшеліктерін таным мен ой процесінің сатысы ретінде зерттеу, ойлаудың білім мен тікелей байланысты екендігін көрсетеді.
Ойлауды дамыту - оның мазмұны мен формасын өзгерту болып табылады. Психологияда ойлаудың үш түрі қарастырылады.
1.Практикалық іс-әрекеттілік.
2. Көрнекі-бейнелік
3.Сөздік - логикалық.
Ойлауды дамыту процесі төмендегілерді қамтиды.
1) Ойлаудың барлық түрлері мен формаларын дамыту (практикалық іс-әрекеттік, көрнекі-бейнелік, сөздік-логикалық)
2) Ойлау амалдарын қалыптастыру және жетілдіру (анализ, синтез, салыстыру, жалпылау, классификациялау т.б.)
3) Заттың мәнді белгілерін ажырата білуін дамыту.
4) Қоршаған орта құбылыстары мен заттары, қатынастары мен маңызды байланыстарын табу.
5) Өз пікірінің дұрыстығын дәлелдеу.
6) Өз ойын анық, жүйелі, қарама-қайшылықсыз және негізді түрде баяндау.
7) Ойлау тәсілдері мен амалдарын бір саладан екіншіге көшіре білу.
8) Құбылыстың дамуын көре білу, негізделген қорытынды жасау.
9) Формальды логикаға негізделген ойлаудан, диалектикалық логикаға негізделген ойлауға көшу процесін стимулдау.
10) Балалардың оқу және оқудан тыс іс-әрекеттерінде формальды және диалектикалық логика заңдары мен талаптарын қолдану дағдылары мен біліктіліктерін жетілдіру.
М. Жұмабаев Ойлау - жанның өте бір қиын терең іс. Жас балаға тым ауыр. Сондықтан тәрбиеші баланың ойлауын өркендеткенде, сақтықпен басқыштап істеу керек деген. Логикалық ойлау баланың тапқырлыққа, тез есептеуге, өздігінен шешім қабылдауға, салыстыруға әсер етеді.
Сондай-ақ мектепке дейінгі балалардың ойлау үрдісіне тоқталсақ, ойлау - тіл дамуы және ғылыми ұғымдарды меңгеру бірлігінде дамиды. Баланың сау психикасының ерекшелігі - танымдық белсенділігі. Ойлау - сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс қатынастарының адам миында жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнеленуі. Ақыл-ой жағынан бала қаншалықты пәрменді болса, ол сонша көп сұрақтар қояды және оның сұрақтары соншалықты алуан түрлі болады. Бала заттың бейнесін ғана емес, оның қимыл-қозғалыстары туралы да ойлайды. Бейнелі ойлау - 6 жасар бала ойлауының негізгі түрі. Әрине, ол жекелеген жағдайларға логикалық ойлауды да орындай алады, бірақ та бұл жаста көрнекілікке сүйенген оқыту басымырақ болады. Мұның өзі осы жастағы балалардың естері еріксіз жақсы дамиды. Ерікті естері жаңа ғана қалыптасады.Сондықтан жақсы қабылдап алған заттардың түсін есінде жақсы сақтайды. Көру және есту елестері көрген нәрселердің мазмұнымен байланысты болады. Адам айналасындағы әлемді қабылдап қана қоймай, оны түсінгісі келеді. Түсіну дегеніміз-заттар мен құбылыстардың мәніне ену, олардағы ең маңызды, маңызды нәрсені білу. Түсіну ең күрделі танымдық процеспен қамтамасыз етіледі. Бұл жаңа білімнің өнімі, шығармашылық рефлексияның белсенді формасы және адамның шындықты өзгертуі. Ойлау осындай нәтижеге әкеледі, ол шын мәнінде, қазіргі уақытта ешқандай тақырып жоқ. Ойлауды (қарапайым формаларда ол жануарларда да кездеседі) жаңа білім алу, бар идеяларды шығармашылық түрлендіру деп те түсінуге болады.
Ойлаудың басқа психологиялық процестерден айырмашылығы, ол әрдайым дерлік проблемалық жағдайдың болуымен, шешілетін тапсырмамен және осы тапсырма берілген жағдайлардың белсенді өзгеруімен байланысты. Ойлау, қабылдаудан айырмашылығы, сенсорлық берілгеннен асып түседі, танымның шекарасын кеңейтеді. Сенсорлық ақпаратқа негізделген ойлауда белгілі бір теориялық және практикалық тұжырымдар жасалады. Ол жеке заттардың, құбылыстардың және олардың қасиеттерінің болуын ғана емес, сонымен бірге олардың арасындағы байланыстарды да анықтайды, олар көбінесе тікелей адамға берілмейді. Заттар мен құбылыстардың қасиеттері, олардың арасындағы байланыс жалпыланған түрде, заңдар, субъектілер түрінде көрінеді.
Іс жүзінде ойлау жеке психикалық процесс ретінде болмайды, ол барлық басқа танымдық процестерде көрінбейді: қабылдау, назар, қиял, есте сақтау, сөйлеу. Бұл процестердің жоғары формалары міндетті түрде ойлаумен байланысты және оның осы танымдық процестерге қатысу дәрежесі олардың даму деңгейін анықтайды.
Ойлаудың бірінші ерекшелігі-оның жанама сипаты. Адам тікелей, тікелей біле алмайтын нәрсені жанама, жанама түрде біледі: кейбір қасиеттер басқалар арқылы, белгісіз - белгілі арқылы. Ойлау әрқашан сенсорлық тәжірибенің деректеріне - сезімге, қабылдауға, идеяларға және бұрын алынған теориялық білімге сүйенеді. Жанама білім-бұл жанама білім.
Ойлаудың екінші ерекшелігі-оның жалпылануы. Жалпылау шындық объектілеріндегі жалпы және маңызды білім ретінде мүмкін, өйткені бұл объектілердің барлық қасиеттері бір-бірімен байланысты. Жалпы бар және тек жеке, нақты түрде көрінеді.
Ойлау, басқа процестерден айырмашылығы, белгілі бір логикаға сәйкес жүзеге асырылады. Тиісінше, адамдардың психикалық белсенділігі ақыл-ой операциялары арқылы жүзеге асырылады: салыстыру, талдау және синтез, абстракция, жалпылау және нақтылау. Барлық осы операциялар ойлаудың негізгі қызметінің әртүрлі аспектілері болып табылады -- делдалдық, яғни.объектілер, құбылыстар, фактілер арасындағы барған сайын маңызды объективті байланыстар мен қатынастарды ашу.
Салыстыру дегеніміз-олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын табу мақсатында заттар мен құбылыстарды салыстыру.Заттарды немесе құбылыстарды салыстыра отырып, біз әрқашан бір - біріне ұқсас, ал басқаларында әр түрлі болатындығын байқаймыз. Ұқсас немесе әртүрлі заттарды тану қазіргі уақытта біз үшін қандай бөліктер немесе қасиеттер маңызды екеніне байланысты. Көбінесе сол заттар кейбір жағдайларда ұқсас, ал басқаларында әртүрлі болып саналады. Мысалы, үй жануарларын адамдарға пайдасы тұрғысынан салыстырмалы зерттеу олардың арасындағы көптеген ұқсас белгілерді анықтайды, бірақ олардың құрылымы мен шығу тегі туралы көптеген айырмашылықтар бар.
1.2.Мектеп жасына дейінгі балалардың ойлауы
Жалпы психологиялық ойлаудың түрлері: Теориялық - бейнелі және түсінікті Практикалық - көрнекілік-әрекет және көрнекілік-бейнелі.Мектепке дейінгі жаста жиі кездесетін ойлау түрлері:
1. Көркем-әрекетті ойлау - бұл ойлау түрі, нақты заттарды қабылдауға сүйенеді, затпен әрекеттену кезіндегі нақты бейне мен ситуацияның өзгеруі. Көркем -әрекетті ойлау негізінде көркем-бейнелі ойлау түрі қаланады.
2. Көркем-бейнелі ойлау - мектеп жасына дейінгі баланың негізгі ойлау түрі - ол түсінікке сүйенеді.
3. Тапсырманы шешу құралы болып логикалық ойлау болып табылады.
Мектепке дейінгі баланың ойлау қабілеттерін дамыту негізгі сызығы - көркем-әрекетті ойлауды өркендету арқылы қиял базасын дамыту. Еркін ес құралы негізінде көркем-бейнелі ойлауды жақсарту. Интелектуалдық тапсырмаларды ұсыну және оны шешу құралы ретінде сөзді қолдану жолдарымен логикалық-сөздіктің белсенділігін қалыптастыруды бастау. Әрине ойлау әртүрлі әрекеттену үстінде дамиды. Мектепке дейінгі жаста ойлауды дамыту ерекшелігі.
І. Көркем-әрекетті ойлау дамуының кезеңдері:
1. Сөз арқылы нақты заттың белгісінен мағынасына ауысу немесе керсінше мағынасынан белгісіне.
2. Қарапайым өзінше түсіне білуі және өздігінен реттеу басталады.
3. Сөздің мағынасын біртіндеп жалпылау, яғни көркем-бейнелі ойлау қалыптаса бастайды.
ІІ. Көркем-бейнелі ойлау дамуының кезеңдері:
1. Бір затты екінші затпен алмастыру.
2. Заттарды олардың бейнелерімен алмастыру іскерліктері пайда болады
ІІІ. Логикалық-сөздік ойлау дамуының кезеңдері:
1. Бала әлі ақыл-ойымен әрекеттене алмайды, бірақ қолмен заттарды қимылдатып айла-әрекет жасайды, бейнелі-әрекеттену жоспарының мінедеттерін шеше алады. Яғни проблемалық ситуацияларды өзгертеді.
2. Тапсырмаларды шешу барысында сөзді қолданды, бірақ заттың атауын ғана қолданады. Көбінесе әлі де мәселені қолмен және көзбен шешеді.
3. Тапсырма бейнелі жоспармен шешіледі, қарапайым ойлау процесі пайда болады.
4. Тапсырма алдын ала құрастырылған, ойластырылған, ішкі дүниесінде ұсынылған жоспар арқылы шешіледі.
5. Тапсырма ақыл-ой жоспары арқылы шешіледі.
6. Тапсырма тек қана ішкі жоспармен ғана шешіледі.
Мектепке дейінгі баланың шығармашылық ойлау ерекшелігі.
Баланың шығармашылық әрекеттенуі оның шығармашылық ойлауын көрсетеді.
Шығармашылық ойлаудың төрт ерекшелігі:
1. Шығармашыл адам үнемі басқалардан ерекше шешім табуға тырысады.
2. Обьектіні басқа бұрышынан көріп, оның басқаша қолдануға болатынын табады, тәжірибеде қолдану функциялары кеңейеді.
3. Бейнелі бейімделуі.
Мектепке дейінгі баланың қиялы. Қиял - психологиялық процесс, қабылдау мен түсініктерін қайтадан өңдеу арқылы жаңа бейнені тудырады.
Мектепке дейінгі баланың баланың логикалық ойлауы. Тапсырмалардың таныс емес шарттарын көбінесе таныс шарттарға алмастырады. Қарапайым байланыстар жеңіл тағайындалады, заттар мен құбылыстардың арасында нақты тағайындалған білім жоқ. Бірізділікпен ойлай алмайды.
Бейнелі ойлау-бұл күрделі және икемді, жалпыланған және еркін ойлау, оларды игеруге бағытталған практикалық іс-әрекеттер. Алайда, визуалды-бейнелі ойлау объективті шындықтың күрделі процестері мен құбылыстарын көрсете алмайды, ешқандай көрнекі түрде көрінбейді. Мысалы, адамдарда "күш", "құндылық", "әділеттілік", "жақсылық", "адалдық", "шындық" және т.б. сияқты ұғымдарды тікелей көрсететін бейнелер жоқ.
Теориялық ойлау-бұл заңдарды, объектілердің қасиеттерін ашуға бағытталған ойлау түрі.
Практикалық ойлау-бұл практикалық іс-әрекетте ашық заңдылықтар мен қасиеттерді бейнелеуге бағытталған ойлау.
Интуитивті ойлау - бұл тез жүретін, айқын кезеңдердің болмауы, минималды саналы ойлау процесі. Мұнда түпкілікті нәтижеге аралық кезеңдерді білместен немесе ойлап таппай қол жеткізіледі.
Репродуктивті ойлау-дайын білім мен дағдыларды қолданатын ойлау. Біз басқа адамның ойының бағытын нақты байқай аламыз, жазушының, ғалымның ойының барысы мен логикасын жақсы түсінеміз, қазіргі заманғы күрделі білімді түсінеміз және т.б.
Өнімді (шығармашылық) ойлау - бұл жаңа идеяларды құруға, белгілі бір мәселенің жаңа шешімдерін ашуға немесе жетілдіруге бағытталған ойлау.
Сыни тұрғыдан ойлау-бұл басқа адамдардың пікірлеріндегі кемшіліктерді анықтауға, өзін және мүмкіндіктерін бағалауға бағытталған ойлау түрі.
Концептуалды (дерексіз-логикалық) ойлау дегеніміз - мәселені шешу процесінде адам проблемаларға жүгінетін, сезім мүшелерінің көмегімен алынған тәжірибемен тікелей айналыспай, ақыл-ойдағы әрекеттерді орындайтын ойлау. Ол мәселенің басынан аяғына дейін шешімін талқылайды және іздейді, түсінікті түрде, пайымдауларда, тұжырымдарда айтылған басқа адамдар алған дайын білімді қолдана отырып. Түсінікті ойлау ғылыми теориялық зерттеулерге тән. Оның қисындылық дәрежесі адамның ойлау процестерін қаншалықты шебер және табанды түрде басқаратындығына және оларды өз тәжірибесінде танылатын шындықпен үйлестіруге байланысты.
Көрнекі-бейнелі ойлаудың ерекшелігі-ондағы ойлау процесі ойшыл адамның қоршаған шындықты қабылдауымен тікелей байланысты және онсыз жүзеге асырыла алмайды. Көрнекі түрде ойлау арқылы адам шындыққа байланысты, ал ойлау үшін қажетті суреттердің өзі қысқа мерзімді және жедел жадыда ұсынылған. Таным барысында адам объектіні нақты елестетеді және бұрын пайда болған көрнекі бейнелермен ойлайды.
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Мектепке дейінгі балаларда ойлаудың психологиялық және логикалық ерекшеліктері
Дұрыс ойлаудың формалары мен заңдары туралы ғылым логика деп, ал ой қорытындыларының обьектив пікірлерге негізделетін процесі логикалық ойлау деп аталады.
Логикалық ойлаудың ерекшелігі - қорытындылардың қисындылығында, олардың шындыққа сай келуінде. Логикаға түскен құбылыс түсіндіріледі, себептері мен салдарлары қатесіз анықталады. Ұғымдар арасындағы байланыстар мен қатынастар логикалық ойлау жолымен ашылады. Бұл байланыстар мен қатынастардың дұрыстығын теріске шығаруға болмайтыны пікірлерде көрсетіледі.
Психолог - ғалымдар: Н.Н. Поспелов, Ю.А.Петров, А.Н.Леонтьев, логикалық ойлау ұғымына нақты анықтама берген. Олардың пікірінше логикалық ойлау дегеніміз логика заңдылықтарын пайдалана отырып ой-пікірлерді, тұжырымдарды қолдануға негізделген ойлаудың бір түрі.
Балалардың логикалық ойлау қабілеттерін дамыту жөнінде А.В.Запорожец, Л.Н.Венгер, И.С. Якиманская еңбектері жарық көрді.
Жоғарыдағы авторлардың пікірлерінше Логикалық ойлауды дамыту дегеніміз: барлық логикалық ойлау операцияларын (талдау, жинақтау, салыстыру, жалпылау, саралау) арнайы жүйелі түрде қалыптастыру; ойлау белсенділігін, өзбеттілігін дамыту.
Логикалық ойлау - логикалық сөйлеудің негізі, ал мұны - логикалық сөйлеуді ұстаз дамытуға тиіс, деп көрсетті К.Д.Ушинский.
Логикалық ойлау дегеніміз - логика заңдылықтарын пайдалана отырып, ой-пікірлерді тұжырымдарды қолдануға негізделген ойлаудың бір түрі. Баланың логикасын дамыту ұғымдарын өсіру, оқу-тәрбие үрдісіндегі ұдайы жүргізілетін жұмыс.
Логика адам ойлауын өзінің нысанасы ретінде қарастыратын ғылым болғандықтан оны философия, психология, педагогика, әлеуметтану, жоғары жүйке қызметінің физиологиясы және басқа ғылымдардың зерттеу пәні. Философия өз пәні ретінде тұтастай ойлау мазмұнын, адамдардың әлемге деген көзқарасы мен әлемнен алатын орнын, олардың таным қабілеттерін зерттейді. Адамның жоғарғы жүйке физиологиясы адам ағзасында өтетін физиологиялық үдерістердің механизімі мен заңдылықтарын қарастырады. Психология адамның түрлі топтарының ойлау ерекшеліктерін, олардың өзара әрекетін айқындайды, олардың жас ерекшелігіне қарай дене және психикалық дамуын зерттейді. Ал, педагогика ғылымы оқыту мен тәрбиені ерекше бірлік пен бүтіндік деп танып, өсіп келе жатқан ұрпақты қоғам өміріне үйрету мақсатына бағытталған қызметі ретінде зерттейді. Кез келген ғылымдағыдай, логиканың өз заңдары бар, ол айрықша заңдар. Олар, бір жағынан, ойлаудың негізгі қасиеттерін бейнелейтіндіктен ғылым заңдарына, басқа жағынан, дұрыс ойлауға қойылатын негізгі заңдарды құрайды. Ол заңдарға қайшылық заңы, тепе-теңдік, үшіншісінің болмау заңы және негіздеу заңы. Логиканың формалары мен заңдары дұрыс орындалуы арқылы балалар білімдерді меңгереді және логикалық ойлайды.
Мектеп жасына дейінгі кезеңде баланың логикалық ойлауын дамыту негізгі кезеңі деп есептеледі. Өйткені логикалық ойлау кейінірек бейнелік ойлаудың негізінде қалыптасады, ауқымы кеңірек мәселелерді шешуге ғылыми білімдерді меңгеруге мүмкіндік береді. Тәжірибе барысында жасөспірімдерде ой тұтастығының сақталмауы байқалады. Мұндай қателерді болдырмау үшін баланың ой жүйелігінің қажеттігін сезінуіне көз жеткізудің амал - тәсілдерін тауып, орнықты ой түйіндеуге жетелеу қажет.
Мектеп жасына дейінгі кезең балада іс-әрекетінің қалыптасуының өте ыңғайлы кезеңі. Балалардың логикалық ойлау қабілетін дамыту білімді, дағдыны және шеберлікті белсенді меңгеру үрдісін мақсаты бағытталған түрде басқару, оқушылар танымының қажетті әдістері мен тәсілдерін қамтамасыз етеді.
Әйтседе бұл баланы қайткенде де, неғұрлым ертерек логикалық жолға шығару дегенді көрсетпейді. Біріншіден, ойлаудың логикалық формаларын игерудің өзі ойлаудың логикалық жетілген бейнені формалары ретінде игерілмейінше, толық құнсыз күйде қалып отырады. Дамыған көрнекі схемалық ойлау баланы логика табалдырығына жеткізеді. Екіншіден, логикалық ойлауды игеріп болғаннан кейін, бейнелік ойлау өзінің мәнін ешбір жоғалтпайды.
В.Давыдовтың Мектеп жасына дейінгі кезеңдегі балалардың психологиялық дамуы еңбегінде: Оқыту үрдісіндегі балалардың логикалық ойлау қабілетін қалыптастыру өзіндік мақсат емес, ол - белсенді тұлғаны тәрбиелеу құралдарының бірі делінген.
Ойлау логикалық заңдылықтары мен формаларына бағынады. Көптеген адамдар логикалық ойлайды, бірақ өздерінің ойлауы логика заңдылықтары мен формалары арқылы болып жатқанын білмейді - дейді В. Кириллова.
Ерте балалық шақта баланың ойлау қабілетін дамытудың негіздері қаланды. Ойлаудың визуалды-тиімді формасы негізінде ойлаудың визуалды-бейнелі формасы қалыптаса бастайды. Балалар өздерінің практикалық пәндік іс-әрекетінің тәжірибесіне негізделген және сөзбен бекітілген алғашқы жалпылауға қабілетті болады.
Мектепке дейінгі балалық шақта бала заттар, құбылыстар, іс-әрекеттер арасындағы қатынастар мен қатынастарды бөліп көрсетуді және пайдалануды талап ететін күрделі және әр түрлі міндеттерді шешуге мәжбүр. Ойын, сурет салу, дизайн, оқу және еңбек тапсырмаларын орындау кезінде ол есте қалған әрекеттерді ғана емес, оларды үнемі өзгертіп, жаңа нәтижелерге қол жеткізеді. Балалар саздың ылғалдылық деңгейі мен оның мүсіндеу кезіндегі икемділігі, құрылымның пішіні мен тұрақтылығы, допқа әсер ету күші мен ол секіретін биіктік, еденге соққы беру және т.б. арасындағы байланысты анықтайды және қолданады. дамып келе жатқан ойлау балаларға өз әрекеттерінің нәтижелерін алдын-ала қарастыруға, оларды жоспарлауға мүмкіндік береді.Қарай дамыту, білуге құмарлық, танымдық қызығушылықтарын, ойлау барлық кеңінен пайдаланылады балалармен игеру үшін қоршаған әлемді, ол шеңберінен шығып міндеттерді ұсынылатын олардың жеке практикалық қызметпен. Бала өзіне танымдық міндеттер қоя бастайды, байқалған құбылыстарға түсініктеме іздейді. Мектеп жасына дейінгі балалар өздерін қызықтыратын мәселелерді анықтау, құбылыстарды байқау, олар туралы сөйлесіп, қорытынды жасау үшін эксперименттердің бір түріне жүгінеді. Балалардың ой-пікірлері, әрине, әрқашан қисынды емес. Бұл үшін оларға білім мен тәжірибе жетіспейді. Көбінесе мектеп жасына дейінгі балалар ересектерді күтпеген салыстырулар мен тұжырымдармен қызықтырады.
Себеп-салдар байланысын орнату. Қарапайым, мөлдір, байланыстар мен заттардың бетінде жатқан заттарды түсіндіруден бастап, мектеп жасына дейінгі балалар біртіндеп әлдеқайда күрделі және жасырын тәуелділіктерді түсінуге көшеді. Бір маңызды түрлерінің осындай тәуелділіктер қарым - қатынастар себептері мен салдары. Зерттеулер көрсеткендей, үш жастағы балалар тақырыпқа сыртқы әсердің себептерін ғана анықтай алады (үстел итерілді-ол құлады). Бірақ төрт жасында мектеп жасына дейінгі балалар құбылыстардың себептері заттардың қасиеттерінде болуы мүмкін екенін түсіне бастайды (үстел бір аяғы болғандықтан құлады). Үлкен мектепке дейінгі жаста балалар құбылыстардың себептері ретінде заттардың ерекшеліктерін бірден ғана емес, сонымен қатар олардың аз көрінетін, бірақ тұрақты қасиеттерін көрсете бастайды (үстел құлады, "ол бір аяғында болғандықтан, шеттері әлі де көп, өйткені ауыр және қолдау көрсетілмейді").
Бақылау сол немесе басқа құбылыстардың, жеке тәжірибесін іс-қимыл заттармен мүмкіндік береді аға дошкольникам нақтылауға себептері туралы түсінік құбылыстардың келу арқылы ойлау аса дұрыс талдай. Бір эксперименттер балаларға кезекпен көрсетті әр түрлі заттар мен ұсыныстар айтуға болады пән жүзе немесе утонет, егер оны түсіру керек болды. Мектеп жасына дейінгі кезеңнің аяғында балалар кейбір физикалық және басқа да байланыстар мен қатынастарды түсінуді, осы байланыстар мен қатынастар туралы білімді жаңа жағдайда қолдана білуді қажет ететін өте күрделі мәселелерді шеше бастайды.
Баланың ойлауына қол жетімді міндеттер шеңберін кеңейту олардың жаңа білімді игеруіне байланысты. Білім алу-балалардың ойлау қабілетін дамытудың міндетті шарты. Өйткені, білімді игеру ойлау нәтижесінде пайда болады, бұл ақыл-ой мәселелерін шешу. Бала ересек адамның түсініктемелерін түсінбейді, өз тәжірибесінен сабақ алмайды, егер ол ересектер көрсеткен және оның қызметінің сәттілігі байланысты болатын байланыстар мен қатынастарды бөлуге бағытталған ақыл-ой әрекеттерін орындай алмаса. Жаңа білім игерілгенде, ол ойлаудың одан әрі дамуына енеді және баланың ойлау әрекеттерінде келесі мәселелерді шешу үшін қолданылады.
Ойлауды дамытудың негізі-ақыл-ой әрекеттерін қалыптастыру және жетілдіру. Мектепке дейінгі жастағы психикалық әрекеттерді игеру сыртқы индикативті әрекеттерді ассимиляциялау мен интернационализациялаудың жалпы Заңына сәйкес жүреді.
2.2. Мектепке дейінгі балалардың логикалық
ойлауын дамыту жолдары
Мектеп жасына дейінгі ұйымдардың алдында тұрған негізгі мақсат - балаларға білім бере отырып ойлау қабілетін дамыту, қызығушылығын арттыру, оқуға ынтасын ояту. Мектеп жасына дейінгі кезеңінде алған білімдерді бала өз іс-әрекетінде қолдануға машықтанады және ой қорытынды жасай алу, себеп-салдарды анықтау, түсінік беру, ойлау қабілетінің дамуы анық көріне бастайды және осы кезеңде баланың ойлауы нақты-бейнеліден абстрактылы ойлауға қарай дамиды, заттарды тиісті ұғымдарға жатқызып, өзінің ойын дәлелдеуге үйрене бастайды. Дәлелдеу үшін бала тиісті жүйе - логикалық ойлауға сүйенеді. Логикалық ойлау анықтылығымен, бірізділігімен, дәлелділігімен ерекшеленеді. Мектеп жасына дейінгі балаларының логикалық ойлауын дамытуға біріншіден - айнала қоршаған ортаны танып білу, екіншіден - баланың тапсырмаларды шешуге деген өзіндік талаптардың күшеюі, үшіншіден - сөздік қорының кеңеюі әсер етеді.
Логикалық ойлауды дамыту үшін іс-әрекеттерді нақтылы заттар мен жағдайлардың орнына белгілер түріндегі сөздер сандар арқылы игерудің алғы шарттары, бұрын айтылғандағыдай, сәбилік шақтың соңында, бала санасының белгілер функциясы қалыптаса басталғанда қаланады. Бұл уақытта бала бір затты белгілеуге өзге бір заттың, суреттің, сөздің көмегімен оның орнын ауыстыруға болатындығын түсіне бастайды. Әйтседе сөз бен белгілердің басқа түрлерін бала өздігінен ойлау міндеттерін шешуге қолдана алмайды. Көрнекі-әсерлі әсіресе көрнекі-бейнелі ойлау сөйлеумен тығыз байланысты. Сөйлеудің үлкендер баланың іс-әрекетіне басшылық жасайды, олардың алдында практикалық және танымдық міндеттер қояды, оларды шешудің тәсілдерін үйретеді. Баланың өзінің сөйлеу арқылы айтып жеткізетіндері, осы әркеттің өту барысы мен нәтижелерін баланың түсіне білуі жағдай жасайды, міндеттердің жолын іздестіруге көмектеседі. Сөйлеу жоспарлаушы функцияға ие болғанда оның мәні бұрынғыдан да арта түседі.
Мектепке дейінгі кезеңдегі балаға алғашқы білім беру, тәрбиелеу жұмыстары барысында түрлі әдіс-тәсілдерді ойын түрінде үйлестіре қолдану, оқыту мен тәрбиелеу мазмұнын жаңарту арқылы баланың логикалық ойлау қабілеттін арттырудың негізгі мақсаты.
- Танымдық, білімдік, іскерлік қасиеттері жан-жақты дамыған еркін ойлы, тілі жетік, ерікті-жігерлі, өзіне сенімді балдырғанды келесі білім сатысына - мектепке дайындау;
- баланың логикалық ойлау қабілетін дамыту жұмысының қаншалықты маңызды екенін ата-аналарға түсіндіре, жеткізе отырып, оқыту-тәрбиелеу жұмыстарына ата-аналарды қатыстыру;
-баланың логикалық ойлауын дамыту бағытында тәжірибеде жүргізілетін жұмыстар: оқыту мен тәрбиелеу жұмысын баланың жас ерекшелігі мен өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, мектепке дайындау, мектепке дейінгі оқыту мен тәрбиелеудің бағдарламасы мен Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарты талаптары негізіндерінде ұйымдастыру;
- балалардың бір орнында ұзақ уақыт отырып қалмауын, жалығып кетпеуін ескеріп сабақтарды ойын түрінде ұйымдастыру (қимылды- әуенді ойын-жаттығулар, қимылды-қозғалыс барысындағы тапсырмалар, шағын топтар жұмысы, тапсырмаларды алма-кезек ауыстырып орындату, эстафеталық ойын барысындағы тапсырмалар және т.б.);
- логикалық ойлау қабілеттеріне арналған тапсырмаларды (жұмбақ суреттер, ситуациялық тапсырмалар, тест тапсырмалары, ертегі негізіндегі тапсырмалар және т.б.) түрлендіре қолдану;
- балалардың өздерінің талаптануы, өзіндік қалауы еркіндігіне жағдай жасап өзіндік іс-әрекеттерді орындау, бастаған жұмысты аяқтау іскерліктеріне, өз ойларын еркін жеткізуге бейімдеу;
- көмекті қажет ететін балалармен жеке жұмыс түрлерін жүргізу;
- психологиялық ойындар, жаттығулар қолдану арқылы балаларға жан-жақты жағдай жасау, жағымды микро ахуал туғызу;
- ата-аналарды сабақтарға, күн тәртібі бойынша жүргізілетін тәрбиелік шараларға, тестік байқауларға, ойын сауықтарға, т.с.с. басқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ақмола обылы білім басқармасы жанындағы
Көкшетау қаласы,(қазақ тілінде оқытылатын)
Ж.Мусин атындағы педагогикалық колледжіМКҚБ
Педагогика,психология және
Жеке пәндер әдістемесі кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЛАУЫН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
Мамандық атауы:0101000 Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту
Пәні:Мектепке дейінгі психология
Орындаған:
Ғылыми жетекшісі:
Курстық жұмысты қорғаған бағасы___________
Кафедра меңгерушісі:
Хаттама №____ ____ _________20__ж.
Көкшетау 2021ж
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3 - 5
І-БӨЛІМ.
Ойлаудың жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6 - 8
Мектеп жасына дейінгі балалардың ойлауы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 9 - 10
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Мектепке дейінгі балаларда ойлаудың психологиялық және логикалық ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11 - 13
2.2. Мектепке дейінгі балалардың логикалық ойлауын дамыту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14 - 21
2.3. Мектепке дейінгі балалардың логикалық ойлау
қабілеттерін дамытудың әдіс-тәсілдерін жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..22 - 25
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
IV. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбы: Мектеп жасына дейінгі балалардың логикалық ойлауын дамытудың жолдары
Зерттеу объектісі: Мектепке дейінгі балалардың логикалық ойлауын дамытудың маңыздылығын ашу.
Зерттеу міндеті: Оқушылардың логикалық ойлау қабілеттерін зерттеу; Логикалық ойлау қабілеттерін дамытудың әдіс-тәсілдерін жетілдіру; Мектеп жасына дейінгі балаларының логикалық ойлауын дамыту.
Зерттеу пәні: Логикалық ойлау қабілеті.
Зерттеу болжамы: Егер мектеп жасына дейінгі балалардың логикалық ойлау қабілетін дамытудың дидактикалық ерекшелігі айқындалып, іс-жүзінде әдістер тиімді қолданылса, онда балалардың логикалық ойлау қабілетінің даму жүйесінің негізі қаланады.
Зерттеудің әдістері: Теориялық тұрғыдан философиялық, әлеуметтік, психологиялық, педагогикалық әдебиеттерді талдау, қорытындылау.
Балалардың логикалық ойын дамыту балабақшада оқытылатын білімдерді және олардың ғылыми мазмұнын меңгеру үдерісінде жүзеге асырылады.
А.Байтұрсынов ұғымдарды қалыптастыру үшін ойлау заңдарын, ережелерін дұрыс пайдалану керектігін айтады.
Т.Тәжібаев Адамның дүниетану үдерісі нақты қарапайым пайымдаудан бірте-бірте дерексіз ойлауға көшіп отырады - дейді.
Ж.Аймауытов жас буынның дұрыс ойлап, дұрыс сөйлеуіне ата-ана мен мектеп оқытушылары бірден-бір жауапты деген құнды пікір айтады. Бұл пікірлер оқу-тәрбие үдерісіндегі озық ой-пікірлермен үндесіп жатқандығын байқауға болады. Қ. Жарықбаевтың еңбектерінде Баланың логикалық ойлауын дамыту, ұғымдарын өсіру - науқандық жұмыс емес. Ол әрбір сабақ үстінде, мектептегі барлық тәлім-тәрбие үдерісінің барысында ұдайы жүргізілетін жұмыс. Мұнда оқушылардың жас ерекшелігі де қатты ескеріледі - делінген.
М. Жұмабаев та өзінің Педагогика атты шығармасында оқу ағарту ісінің келелі мәселелерін қарастыра келе логикалық ойлауға тоқталған.
Ұлы ғалымдар, педагогтар Я.А. Коменский, И.Г. Песталоцци, Ж-Ж. Руссо, И.Ф. Гербарт, А. Дистервег, К.Д. Ушинскийдің оқыту арқылы балалардың ақыл-ой қабілеттерін дамытуға баса назар аударғаны тегін емес.
Оқыту үдерісінде логикаға көңіл бөлген чех педагогы Я.А.Коменский балаларды ой тұжырым жасауға үйретіп оларды өмірмен байланыстыра білуге ары қарай логикалық ойлауын жетілдіру керектігін айтқан. Ол қандай пән болмасын ойлаудың формалары талдау, жіктеу және салыстыруға көп көңіл бөлген. Бұл көзқарастар ары қарай ұлы педагог К.Д. Ушинскийдің еңбектерінде көрініс тапты. Баланың логикалық ойлау қабілетін дамыту - мектеп жасына дейінгі оқытудың басты мақсаты. Мектеп жасына дейінгі балалардың логикалық ойлау қабілетін дамыта оқытудың негізгі ерекшелігі - айнала қоршаған орта және табиғатты бақылау және көрнекі оқыту болу керек - деп құнды пікір айтады.
В.А. Сухамлинскийдің еңбектерінде мектеп жасына дейінгі балалардың логикалық ойлауын дамытудың негізгі жолы абстракциялық ойлауды ұйымдастыруға көп көңіл бөлген. Өйткені абстракциялық ойлау заттардың ерекшелігін, ұқсастықтарын және себептерін түсіндіреді - дейді.
Балалардың ойлау қабілетін дамыту туралы психолог ғалымдардың Н.А. Менчинская, Е.Н. Кабанова-Меллер, Л.С. Выготский, З. Калмыкова, Л.Н. Леонтьев, А.А.Люблинская, А.В.Петровский, Л.В.Занков, В.В.Давыдовтың және т.б. еңбектерінде көптеген пікірлер айтылған. Ойлауды дамытудың қажеттілігі туралы әдіскерлер А.Я. Зорина, Ж. Икрамов, И.Я. Лернер, А.В. Усова, баланың логикалық ойлауын дамыту туралы Б.Г. Ананьев, Ж. Пиаже, Л.С. Рубинштейн, Э.Ж.Гингулис, И.С.Якиманская, В.А.Крутецкий, Ю.А.Самарин, Л.П.Стойлова, В.П. Стрезикозин, А.Д.Гетманова, В.С.Егориналар да пікірлер айтқан. Мектепке дейінгі жастағы жеке психикалық үдерістің саналы және өздігінен әрекет етуінің пайда болуы мен және дамуымен сипатталады және оқыту өзінен кейін дамуды алып жүреді - дейді Л.В. Выготский.
Кіші мектеп жасындағы балалардың ойлауын дамыту туралы Н.А.Менчинскаяның еңбектерінде ойлауды дамыту оқытумен тығыз байланысты екені айтылған.
Қазақстандық педагог ғалымдар мектепке дейінгі білім беру жөнінде Т.Қ.Оспанов, Б.М.Қосанов, Б.С.Қуанова, Б.А.Тойлыбаев, С.А.Жолдасбекова, А.Ш.Орақова балалардың логикалық ойлау қабілетін дамыту туралы Д.Рахымбек, Р.Ибрагимов, С.Қ.Меңліқожаева, Ғ.А.Баймадиева, Б.А.Тұрғынбаева, Р.О.Ысқақова, Н.Иманқұл, Т.Есімханов, А.А.Жаппаров, Т.Ғабитовтың, М.Ө.Мұсабеков, Е.Бекболғанов, Қ.Ж.Қарақұлов, А.Мырзабаева, Н.Ә.Талпақов және т.б. еңбектерінде де құнды пікірлер айтылған.
Балалардың ойлауын дамыту мәселесі көптеген жылдар бойы психологтар мен мұғалімдердің ғылыми зерттеулерінің тақырыбы болып табылады. Жалпы білім берудің заманауи тұжырымдамасы баланың жеке басын дамыту, оның шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру, маңызды жеке қасиеттерді тәрбиелеу идеясын бірінші орынға қояды. Егер соңғы уақытқа дейін ғалымдардың негізгі назары мектеп жасына аударылса, онда бала барлығына қажетті білім мен дағдыларды игеріп, өз күштері мен қабілеттерін дамытатын болса, қазір жағдай түбегейлі өзгерді. Мұнда біздің заманымыздың белгісі - "ақпараттық жарылыс" маңызды рөл атқарды. Бүгінгі балалар бұрынғыдан гөрі ақылды-бұл бәріне танылған факт. Бұл, ең алдымен, әлемді байланыстыратын бұқаралық ақпарат құралдарымен, таңертеңнен кешке дейін балалардың санасына түрлі білім ағынымен байланысты. Бүгінгі таңда Жарқын жалпы интеллектуалды дамуы бар балалар көбейіп келеді, олардың күрделі заманауи әлемді түсіну қабілеті өте ерте - 3-4 жаста көрінеді.
Мектепке дейінгі балалық шақ-бұл адам өміріндегі кішкене кезең. Бірақ осы уақыт ішінде бала бүкіл кейінгі өмірге қарағанда әлдеқайда көп алады. Мектепке дейінгі балалық шақтың "бағдарламасы" өте үлкен: сөйлеу, ойлау, қиял, қабылдау және т. б.
Психологияда мұндай ұғым бар: сезімталдық (белгілі бір түрдегі әсерлерге сезімталдық). Сонымен, 2-3 жастағы балаларда тілге деген үлкен сезімталдық, 5 жастағы балалар басқа жастағы балаларға қарағанда оңай және жақсы оқиды. Өкінішке орай, Мектепке дейінгі балалық шақта барлық сезімтал кезеңдер әлі анықталған жоқ, атап айтқанда шахмат ойнауды үйрету. Бірақ бір нәрсе сенімді: сіз бұл жылдарды өткізіп алмауыңыз керек, әйтпесе қайтымсыз процесс жүреді. Уақыт жоғалды-осы жастағы басты нәрсені оңай және ауыртпалықсыз үйрену мүмкіндігі жоғалды. Мектеп жасына дейінгі балалар әртүрлі әсерлерге ерекше сезімтал, егер біз кейбір әсерлердің нәтижелерін байқамасақ, онда бұл олардың ештеңе білдірмейтінін көрсетпейді. Балалар губка сияқты әсер мен білімді сіңіреді, бірақ бірден нәтиже бермейді. Кішкентай адамның мүмкіндіктері керемет және арнайы ұйымдастырылған оқыту арқылы сіз мектеп жасына дейінгі балаларда бұрын әлдеқайда үлкен жастағы балаларға қол жетімді деп есептелген білім мен дағдыларды қалыптастыра аласыз.
Бұл өте маңызды, өйткені қазіргі уақытта мектеп өзінің табалдырығында тұрған нәрестеге көптеген маңызды талаптар қояды. Оқудың алғашқы күндерінен бастап бірінші сынып оқушысы оған жауапкершілікпен қарап, мектеп өмірінің талаптары мен ережелеріне бағынуы керек, дамыған ерік - жігерге ие болуы керек-онсыз ол өзінің мінез-құлқын саналы түрде реттей алмайды, оны оқу мәселелерін шешуге бағындыра алмайды, сабақта өзін ұйымдасқан түрде ұстай алмайды. Ерікті, басқарылатын тек сыртқы мінез - құлық қана емес, сонымен бірге баланың ақыл-ой белсенділігі де болуы керек-оның назары, есте сақтау қабілеті, ойлау қабілеті.
Бала байқауға, тыңдауға, есте сақтауға, мұғалімнің тапсырмасын шешуге қол жеткізуі керек. Сондай-ақ, тұжырымдамалар жүйесін дәйекті түрде игеру қажет, бұл дерексіз, логикалық ойлауды дамытуды қажет етеді. Сонымен қатар, бастауыш мектепте ең үлкен қиындықтар мектеп жасына дейінгі білім мен дағдылардың жеткіліксіз көлеміне ие балалар емес, зияткерлік енжарлықты көрсететін, ойлау мен ойлау әдеті жоқ, мәселелерді шешетін балалар. Бұл ерте балалық шақтан басталады. Осылайша, мен зерттеу үшін таңдаған тақырыптың өзектілігі өсіп келе жатқан ақпараттық серпіліс, әртүрлі даму бағдарламаларын әзірлеу және енгізу, қазіргі балалардың белгілі бір ақыл-ой акселерациясы жағдайында айқын көрінеді.
І-бөлім.
Ойлаудың жалпы сипаттамасы.
Танымдық әрекеттің күрделі үдерісі - ойлау. Ойлау сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс-қатынастарының миымызда жалпылай және жанама түрде бейнеленуі. Ойлауды зерттеумен айналысатын ғылымдардың бірі логиканың ойды зерттеудегі әдіс-тәсілдерінде өзіндік ерекшелігі - бүкіл адамзатқа ортақ ой әрекетінің заңдары мен формаларын айқындайды, адам ойының нақты нәтижесі болып табылатын ұғым, пікір, дәлел, ой формаларының табиғатын зерттейді. Ойлаудың негізгі формалары: ұғым, пайымдау және ой тұжырымы. Ұғым - деген сөздің өзі ұғу деген етістікпен бір түбірлес. Біздің қандай да бір нәрсе не құбылыс туралы біліміміз болса, оның қасиеті туралы басқа нәрселермен қатынасын білген жағдайда ғана оны басқалардан ажыратамыз және сол нәрсе туралы ұғымымыз болады. Ұғым - нәрсенің мәнді белгілерін бейнелейтін ойдың формасы. Сөйлеу тілімізде ұғымдар сөзбен, сөз тіркестерімен беріледі. Мысалы, оқулық, тәрбие, және т.с.с.
Ойлау процесі объект пен субъектінің өзара әрекеті ретінде жүзеге асады.
Ойлауды психологиялық тұрғыдан зерттеу дегеніміз - оның ішкі, танымдық құпия мәнін және жемісті болуының себебін ашып көрсету, яғни ойлаудың мәнін зерттейді, әрбір адамның өзіндік ойлау ерекшеліктерін дамытып отыруға баса мән береді.
Қазіргі психологияда ойлау ұғымына әр түрлі түсінік беріледі, ойлау дегеніміз - әлеуметтік жағдаймен ұштасқан, тілмен тығыз байланысты психикалық процесс, сол арқылы болмыстың, дүниедегі нәрселердің жалпы және жанама бейнеленуі. Бұл бейнелену адам ойының талдау және біріктіру әрекеттері арқылы танылады. Ойлау - сыртқы дүниедегі болмыстың жалпы жанама жолмен біздің санамыздағы ең биік сатыдағы бейнесі. Ойлау адамның өмір тәжірибесі мен практикалық іс-әрекеттері нәтижесінде пайда болып, тікелей сезім процесінің шеңберінен әлдеқайда асып түседі.
Ойлау - адам соның арқасында заттар мен шындық құбылыстарын олардың елеулі белгілері бойынша бейнелендіретін және олардың ішінде сондай-ақ арасында болатын әр түрлі байланыстарды ашатын психикалық процесс.
Ойлау - аса күрделі психикалық процесс. Оны зерттеумен бірнеше ғылым айналысады. Бұлардың ішінде логика мен психологияның орны ерекше. Психология түрлі жас мөлшердегі адам ойының пайда болуы, дамуы, қалыптасуы жолдарын, яғни жеке адамның ойлау ерекшеліктерінің заңдылықтарын қарастырса, логика - бүкіл адамзатқа ортақ ой әрекетінен заңдары мен формаларын айқындайды, адам ойының нақты нәтижесі болып табылатын ұғым, пікір, дәлел, ой формаларының табиғатын зерттейді. Ойлау ерекшеліктерін таным мен ой процесінің сатысы ретінде зерттеу, ойлаудың білім мен тікелей байланысты екендігін көрсетеді.
Ойлауды дамыту - оның мазмұны мен формасын өзгерту болып табылады. Психологияда ойлаудың үш түрі қарастырылады.
1.Практикалық іс-әрекеттілік.
2. Көрнекі-бейнелік
3.Сөздік - логикалық.
Ойлауды дамыту процесі төмендегілерді қамтиды.
1) Ойлаудың барлық түрлері мен формаларын дамыту (практикалық іс-әрекеттік, көрнекі-бейнелік, сөздік-логикалық)
2) Ойлау амалдарын қалыптастыру және жетілдіру (анализ, синтез, салыстыру, жалпылау, классификациялау т.б.)
3) Заттың мәнді белгілерін ажырата білуін дамыту.
4) Қоршаған орта құбылыстары мен заттары, қатынастары мен маңызды байланыстарын табу.
5) Өз пікірінің дұрыстығын дәлелдеу.
6) Өз ойын анық, жүйелі, қарама-қайшылықсыз және негізді түрде баяндау.
7) Ойлау тәсілдері мен амалдарын бір саладан екіншіге көшіре білу.
8) Құбылыстың дамуын көре білу, негізделген қорытынды жасау.
9) Формальды логикаға негізделген ойлаудан, диалектикалық логикаға негізделген ойлауға көшу процесін стимулдау.
10) Балалардың оқу және оқудан тыс іс-әрекеттерінде формальды және диалектикалық логика заңдары мен талаптарын қолдану дағдылары мен біліктіліктерін жетілдіру.
М. Жұмабаев Ойлау - жанның өте бір қиын терең іс. Жас балаға тым ауыр. Сондықтан тәрбиеші баланың ойлауын өркендеткенде, сақтықпен басқыштап істеу керек деген. Логикалық ойлау баланың тапқырлыққа, тез есептеуге, өздігінен шешім қабылдауға, салыстыруға әсер етеді.
Сондай-ақ мектепке дейінгі балалардың ойлау үрдісіне тоқталсақ, ойлау - тіл дамуы және ғылыми ұғымдарды меңгеру бірлігінде дамиды. Баланың сау психикасының ерекшелігі - танымдық белсенділігі. Ойлау - сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс қатынастарының адам миында жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнеленуі. Ақыл-ой жағынан бала қаншалықты пәрменді болса, ол сонша көп сұрақтар қояды және оның сұрақтары соншалықты алуан түрлі болады. Бала заттың бейнесін ғана емес, оның қимыл-қозғалыстары туралы да ойлайды. Бейнелі ойлау - 6 жасар бала ойлауының негізгі түрі. Әрине, ол жекелеген жағдайларға логикалық ойлауды да орындай алады, бірақ та бұл жаста көрнекілікке сүйенген оқыту басымырақ болады. Мұның өзі осы жастағы балалардың естері еріксіз жақсы дамиды. Ерікті естері жаңа ғана қалыптасады.Сондықтан жақсы қабылдап алған заттардың түсін есінде жақсы сақтайды. Көру және есту елестері көрген нәрселердің мазмұнымен байланысты болады. Адам айналасындағы әлемді қабылдап қана қоймай, оны түсінгісі келеді. Түсіну дегеніміз-заттар мен құбылыстардың мәніне ену, олардағы ең маңызды, маңызды нәрсені білу. Түсіну ең күрделі танымдық процеспен қамтамасыз етіледі. Бұл жаңа білімнің өнімі, шығармашылық рефлексияның белсенді формасы және адамның шындықты өзгертуі. Ойлау осындай нәтижеге әкеледі, ол шын мәнінде, қазіргі уақытта ешқандай тақырып жоқ. Ойлауды (қарапайым формаларда ол жануарларда да кездеседі) жаңа білім алу, бар идеяларды шығармашылық түрлендіру деп те түсінуге болады.
Ойлаудың басқа психологиялық процестерден айырмашылығы, ол әрдайым дерлік проблемалық жағдайдың болуымен, шешілетін тапсырмамен және осы тапсырма берілген жағдайлардың белсенді өзгеруімен байланысты. Ойлау, қабылдаудан айырмашылығы, сенсорлық берілгеннен асып түседі, танымның шекарасын кеңейтеді. Сенсорлық ақпаратқа негізделген ойлауда белгілі бір теориялық және практикалық тұжырымдар жасалады. Ол жеке заттардың, құбылыстардың және олардың қасиеттерінің болуын ғана емес, сонымен бірге олардың арасындағы байланыстарды да анықтайды, олар көбінесе тікелей адамға берілмейді. Заттар мен құбылыстардың қасиеттері, олардың арасындағы байланыс жалпыланған түрде, заңдар, субъектілер түрінде көрінеді.
Іс жүзінде ойлау жеке психикалық процесс ретінде болмайды, ол барлық басқа танымдық процестерде көрінбейді: қабылдау, назар, қиял, есте сақтау, сөйлеу. Бұл процестердің жоғары формалары міндетті түрде ойлаумен байланысты және оның осы танымдық процестерге қатысу дәрежесі олардың даму деңгейін анықтайды.
Ойлаудың бірінші ерекшелігі-оның жанама сипаты. Адам тікелей, тікелей біле алмайтын нәрсені жанама, жанама түрде біледі: кейбір қасиеттер басқалар арқылы, белгісіз - белгілі арқылы. Ойлау әрқашан сенсорлық тәжірибенің деректеріне - сезімге, қабылдауға, идеяларға және бұрын алынған теориялық білімге сүйенеді. Жанама білім-бұл жанама білім.
Ойлаудың екінші ерекшелігі-оның жалпылануы. Жалпылау шындық объектілеріндегі жалпы және маңызды білім ретінде мүмкін, өйткені бұл объектілердің барлық қасиеттері бір-бірімен байланысты. Жалпы бар және тек жеке, нақты түрде көрінеді.
Ойлау, басқа процестерден айырмашылығы, белгілі бір логикаға сәйкес жүзеге асырылады. Тиісінше, адамдардың психикалық белсенділігі ақыл-ой операциялары арқылы жүзеге асырылады: салыстыру, талдау және синтез, абстракция, жалпылау және нақтылау. Барлық осы операциялар ойлаудың негізгі қызметінің әртүрлі аспектілері болып табылады -- делдалдық, яғни.объектілер, құбылыстар, фактілер арасындағы барған сайын маңызды объективті байланыстар мен қатынастарды ашу.
Салыстыру дегеніміз-олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын табу мақсатында заттар мен құбылыстарды салыстыру.Заттарды немесе құбылыстарды салыстыра отырып, біз әрқашан бір - біріне ұқсас, ал басқаларында әр түрлі болатындығын байқаймыз. Ұқсас немесе әртүрлі заттарды тану қазіргі уақытта біз үшін қандай бөліктер немесе қасиеттер маңызды екеніне байланысты. Көбінесе сол заттар кейбір жағдайларда ұқсас, ал басқаларында әртүрлі болып саналады. Мысалы, үй жануарларын адамдарға пайдасы тұрғысынан салыстырмалы зерттеу олардың арасындағы көптеген ұқсас белгілерді анықтайды, бірақ олардың құрылымы мен шығу тегі туралы көптеген айырмашылықтар бар.
1.2.Мектеп жасына дейінгі балалардың ойлауы
Жалпы психологиялық ойлаудың түрлері: Теориялық - бейнелі және түсінікті Практикалық - көрнекілік-әрекет және көрнекілік-бейнелі.Мектепке дейінгі жаста жиі кездесетін ойлау түрлері:
1. Көркем-әрекетті ойлау - бұл ойлау түрі, нақты заттарды қабылдауға сүйенеді, затпен әрекеттену кезіндегі нақты бейне мен ситуацияның өзгеруі. Көркем -әрекетті ойлау негізінде көркем-бейнелі ойлау түрі қаланады.
2. Көркем-бейнелі ойлау - мектеп жасына дейінгі баланың негізгі ойлау түрі - ол түсінікке сүйенеді.
3. Тапсырманы шешу құралы болып логикалық ойлау болып табылады.
Мектепке дейінгі баланың ойлау қабілеттерін дамыту негізгі сызығы - көркем-әрекетті ойлауды өркендету арқылы қиял базасын дамыту. Еркін ес құралы негізінде көркем-бейнелі ойлауды жақсарту. Интелектуалдық тапсырмаларды ұсыну және оны шешу құралы ретінде сөзді қолдану жолдарымен логикалық-сөздіктің белсенділігін қалыптастыруды бастау. Әрине ойлау әртүрлі әрекеттену үстінде дамиды. Мектепке дейінгі жаста ойлауды дамыту ерекшелігі.
І. Көркем-әрекетті ойлау дамуының кезеңдері:
1. Сөз арқылы нақты заттың белгісінен мағынасына ауысу немесе керсінше мағынасынан белгісіне.
2. Қарапайым өзінше түсіне білуі және өздігінен реттеу басталады.
3. Сөздің мағынасын біртіндеп жалпылау, яғни көркем-бейнелі ойлау қалыптаса бастайды.
ІІ. Көркем-бейнелі ойлау дамуының кезеңдері:
1. Бір затты екінші затпен алмастыру.
2. Заттарды олардың бейнелерімен алмастыру іскерліктері пайда болады
ІІІ. Логикалық-сөздік ойлау дамуының кезеңдері:
1. Бала әлі ақыл-ойымен әрекеттене алмайды, бірақ қолмен заттарды қимылдатып айла-әрекет жасайды, бейнелі-әрекеттену жоспарының мінедеттерін шеше алады. Яғни проблемалық ситуацияларды өзгертеді.
2. Тапсырмаларды шешу барысында сөзді қолданды, бірақ заттың атауын ғана қолданады. Көбінесе әлі де мәселені қолмен және көзбен шешеді.
3. Тапсырма бейнелі жоспармен шешіледі, қарапайым ойлау процесі пайда болады.
4. Тапсырма алдын ала құрастырылған, ойластырылған, ішкі дүниесінде ұсынылған жоспар арқылы шешіледі.
5. Тапсырма ақыл-ой жоспары арқылы шешіледі.
6. Тапсырма тек қана ішкі жоспармен ғана шешіледі.
Мектепке дейінгі баланың шығармашылық ойлау ерекшелігі.
Баланың шығармашылық әрекеттенуі оның шығармашылық ойлауын көрсетеді.
Шығармашылық ойлаудың төрт ерекшелігі:
1. Шығармашыл адам үнемі басқалардан ерекше шешім табуға тырысады.
2. Обьектіні басқа бұрышынан көріп, оның басқаша қолдануға болатынын табады, тәжірибеде қолдану функциялары кеңейеді.
3. Бейнелі бейімделуі.
Мектепке дейінгі баланың қиялы. Қиял - психологиялық процесс, қабылдау мен түсініктерін қайтадан өңдеу арқылы жаңа бейнені тудырады.
Мектепке дейінгі баланың баланың логикалық ойлауы. Тапсырмалардың таныс емес шарттарын көбінесе таныс шарттарға алмастырады. Қарапайым байланыстар жеңіл тағайындалады, заттар мен құбылыстардың арасында нақты тағайындалған білім жоқ. Бірізділікпен ойлай алмайды.
Бейнелі ойлау-бұл күрделі және икемді, жалпыланған және еркін ойлау, оларды игеруге бағытталған практикалық іс-әрекеттер. Алайда, визуалды-бейнелі ойлау объективті шындықтың күрделі процестері мен құбылыстарын көрсете алмайды, ешқандай көрнекі түрде көрінбейді. Мысалы, адамдарда "күш", "құндылық", "әділеттілік", "жақсылық", "адалдық", "шындық" және т.б. сияқты ұғымдарды тікелей көрсететін бейнелер жоқ.
Теориялық ойлау-бұл заңдарды, объектілердің қасиеттерін ашуға бағытталған ойлау түрі.
Практикалық ойлау-бұл практикалық іс-әрекетте ашық заңдылықтар мен қасиеттерді бейнелеуге бағытталған ойлау.
Интуитивті ойлау - бұл тез жүретін, айқын кезеңдердің болмауы, минималды саналы ойлау процесі. Мұнда түпкілікті нәтижеге аралық кезеңдерді білместен немесе ойлап таппай қол жеткізіледі.
Репродуктивті ойлау-дайын білім мен дағдыларды қолданатын ойлау. Біз басқа адамның ойының бағытын нақты байқай аламыз, жазушының, ғалымның ойының барысы мен логикасын жақсы түсінеміз, қазіргі заманғы күрделі білімді түсінеміз және т.б.
Өнімді (шығармашылық) ойлау - бұл жаңа идеяларды құруға, белгілі бір мәселенің жаңа шешімдерін ашуға немесе жетілдіруге бағытталған ойлау.
Сыни тұрғыдан ойлау-бұл басқа адамдардың пікірлеріндегі кемшіліктерді анықтауға, өзін және мүмкіндіктерін бағалауға бағытталған ойлау түрі.
Концептуалды (дерексіз-логикалық) ойлау дегеніміз - мәселені шешу процесінде адам проблемаларға жүгінетін, сезім мүшелерінің көмегімен алынған тәжірибемен тікелей айналыспай, ақыл-ойдағы әрекеттерді орындайтын ойлау. Ол мәселенің басынан аяғына дейін шешімін талқылайды және іздейді, түсінікті түрде, пайымдауларда, тұжырымдарда айтылған басқа адамдар алған дайын білімді қолдана отырып. Түсінікті ойлау ғылыми теориялық зерттеулерге тән. Оның қисындылық дәрежесі адамның ойлау процестерін қаншалықты шебер және табанды түрде басқаратындығына және оларды өз тәжірибесінде танылатын шындықпен үйлестіруге байланысты.
Көрнекі-бейнелі ойлаудың ерекшелігі-ондағы ойлау процесі ойшыл адамның қоршаған шындықты қабылдауымен тікелей байланысты және онсыз жүзеге асырыла алмайды. Көрнекі түрде ойлау арқылы адам шындыққа байланысты, ал ойлау үшін қажетті суреттердің өзі қысқа мерзімді және жедел жадыда ұсынылған. Таным барысында адам объектіні нақты елестетеді және бұрын пайда болған көрнекі бейнелермен ойлайды.
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Мектепке дейінгі балаларда ойлаудың психологиялық және логикалық ерекшеліктері
Дұрыс ойлаудың формалары мен заңдары туралы ғылым логика деп, ал ой қорытындыларының обьектив пікірлерге негізделетін процесі логикалық ойлау деп аталады.
Логикалық ойлаудың ерекшелігі - қорытындылардың қисындылығында, олардың шындыққа сай келуінде. Логикаға түскен құбылыс түсіндіріледі, себептері мен салдарлары қатесіз анықталады. Ұғымдар арасындағы байланыстар мен қатынастар логикалық ойлау жолымен ашылады. Бұл байланыстар мен қатынастардың дұрыстығын теріске шығаруға болмайтыны пікірлерде көрсетіледі.
Психолог - ғалымдар: Н.Н. Поспелов, Ю.А.Петров, А.Н.Леонтьев, логикалық ойлау ұғымына нақты анықтама берген. Олардың пікірінше логикалық ойлау дегеніміз логика заңдылықтарын пайдалана отырып ой-пікірлерді, тұжырымдарды қолдануға негізделген ойлаудың бір түрі.
Балалардың логикалық ойлау қабілеттерін дамыту жөнінде А.В.Запорожец, Л.Н.Венгер, И.С. Якиманская еңбектері жарық көрді.
Жоғарыдағы авторлардың пікірлерінше Логикалық ойлауды дамыту дегеніміз: барлық логикалық ойлау операцияларын (талдау, жинақтау, салыстыру, жалпылау, саралау) арнайы жүйелі түрде қалыптастыру; ойлау белсенділігін, өзбеттілігін дамыту.
Логикалық ойлау - логикалық сөйлеудің негізі, ал мұны - логикалық сөйлеуді ұстаз дамытуға тиіс, деп көрсетті К.Д.Ушинский.
Логикалық ойлау дегеніміз - логика заңдылықтарын пайдалана отырып, ой-пікірлерді тұжырымдарды қолдануға негізделген ойлаудың бір түрі. Баланың логикасын дамыту ұғымдарын өсіру, оқу-тәрбие үрдісіндегі ұдайы жүргізілетін жұмыс.
Логика адам ойлауын өзінің нысанасы ретінде қарастыратын ғылым болғандықтан оны философия, психология, педагогика, әлеуметтану, жоғары жүйке қызметінің физиологиясы және басқа ғылымдардың зерттеу пәні. Философия өз пәні ретінде тұтастай ойлау мазмұнын, адамдардың әлемге деген көзқарасы мен әлемнен алатын орнын, олардың таным қабілеттерін зерттейді. Адамның жоғарғы жүйке физиологиясы адам ағзасында өтетін физиологиялық үдерістердің механизімі мен заңдылықтарын қарастырады. Психология адамның түрлі топтарының ойлау ерекшеліктерін, олардың өзара әрекетін айқындайды, олардың жас ерекшелігіне қарай дене және психикалық дамуын зерттейді. Ал, педагогика ғылымы оқыту мен тәрбиені ерекше бірлік пен бүтіндік деп танып, өсіп келе жатқан ұрпақты қоғам өміріне үйрету мақсатына бағытталған қызметі ретінде зерттейді. Кез келген ғылымдағыдай, логиканың өз заңдары бар, ол айрықша заңдар. Олар, бір жағынан, ойлаудың негізгі қасиеттерін бейнелейтіндіктен ғылым заңдарына, басқа жағынан, дұрыс ойлауға қойылатын негізгі заңдарды құрайды. Ол заңдарға қайшылық заңы, тепе-теңдік, үшіншісінің болмау заңы және негіздеу заңы. Логиканың формалары мен заңдары дұрыс орындалуы арқылы балалар білімдерді меңгереді және логикалық ойлайды.
Мектеп жасына дейінгі кезеңде баланың логикалық ойлауын дамыту негізгі кезеңі деп есептеледі. Өйткені логикалық ойлау кейінірек бейнелік ойлаудың негізінде қалыптасады, ауқымы кеңірек мәселелерді шешуге ғылыми білімдерді меңгеруге мүмкіндік береді. Тәжірибе барысында жасөспірімдерде ой тұтастығының сақталмауы байқалады. Мұндай қателерді болдырмау үшін баланың ой жүйелігінің қажеттігін сезінуіне көз жеткізудің амал - тәсілдерін тауып, орнықты ой түйіндеуге жетелеу қажет.
Мектеп жасына дейінгі кезең балада іс-әрекетінің қалыптасуының өте ыңғайлы кезеңі. Балалардың логикалық ойлау қабілетін дамыту білімді, дағдыны және шеберлікті белсенді меңгеру үрдісін мақсаты бағытталған түрде басқару, оқушылар танымының қажетті әдістері мен тәсілдерін қамтамасыз етеді.
Әйтседе бұл баланы қайткенде де, неғұрлым ертерек логикалық жолға шығару дегенді көрсетпейді. Біріншіден, ойлаудың логикалық формаларын игерудің өзі ойлаудың логикалық жетілген бейнені формалары ретінде игерілмейінше, толық құнсыз күйде қалып отырады. Дамыған көрнекі схемалық ойлау баланы логика табалдырығына жеткізеді. Екіншіден, логикалық ойлауды игеріп болғаннан кейін, бейнелік ойлау өзінің мәнін ешбір жоғалтпайды.
В.Давыдовтың Мектеп жасына дейінгі кезеңдегі балалардың психологиялық дамуы еңбегінде: Оқыту үрдісіндегі балалардың логикалық ойлау қабілетін қалыптастыру өзіндік мақсат емес, ол - белсенді тұлғаны тәрбиелеу құралдарының бірі делінген.
Ойлау логикалық заңдылықтары мен формаларына бағынады. Көптеген адамдар логикалық ойлайды, бірақ өздерінің ойлауы логика заңдылықтары мен формалары арқылы болып жатқанын білмейді - дейді В. Кириллова.
Ерте балалық шақта баланың ойлау қабілетін дамытудың негіздері қаланды. Ойлаудың визуалды-тиімді формасы негізінде ойлаудың визуалды-бейнелі формасы қалыптаса бастайды. Балалар өздерінің практикалық пәндік іс-әрекетінің тәжірибесіне негізделген және сөзбен бекітілген алғашқы жалпылауға қабілетті болады.
Мектепке дейінгі балалық шақта бала заттар, құбылыстар, іс-әрекеттер арасындағы қатынастар мен қатынастарды бөліп көрсетуді және пайдалануды талап ететін күрделі және әр түрлі міндеттерді шешуге мәжбүр. Ойын, сурет салу, дизайн, оқу және еңбек тапсырмаларын орындау кезінде ол есте қалған әрекеттерді ғана емес, оларды үнемі өзгертіп, жаңа нәтижелерге қол жеткізеді. Балалар саздың ылғалдылық деңгейі мен оның мүсіндеу кезіндегі икемділігі, құрылымның пішіні мен тұрақтылығы, допқа әсер ету күші мен ол секіретін биіктік, еденге соққы беру және т.б. арасындағы байланысты анықтайды және қолданады. дамып келе жатқан ойлау балаларға өз әрекеттерінің нәтижелерін алдын-ала қарастыруға, оларды жоспарлауға мүмкіндік береді.Қарай дамыту, білуге құмарлық, танымдық қызығушылықтарын, ойлау барлық кеңінен пайдаланылады балалармен игеру үшін қоршаған әлемді, ол шеңберінен шығып міндеттерді ұсынылатын олардың жеке практикалық қызметпен. Бала өзіне танымдық міндеттер қоя бастайды, байқалған құбылыстарға түсініктеме іздейді. Мектеп жасына дейінгі балалар өздерін қызықтыратын мәселелерді анықтау, құбылыстарды байқау, олар туралы сөйлесіп, қорытынды жасау үшін эксперименттердің бір түріне жүгінеді. Балалардың ой-пікірлері, әрине, әрқашан қисынды емес. Бұл үшін оларға білім мен тәжірибе жетіспейді. Көбінесе мектеп жасына дейінгі балалар ересектерді күтпеген салыстырулар мен тұжырымдармен қызықтырады.
Себеп-салдар байланысын орнату. Қарапайым, мөлдір, байланыстар мен заттардың бетінде жатқан заттарды түсіндіруден бастап, мектеп жасына дейінгі балалар біртіндеп әлдеқайда күрделі және жасырын тәуелділіктерді түсінуге көшеді. Бір маңызды түрлерінің осындай тәуелділіктер қарым - қатынастар себептері мен салдары. Зерттеулер көрсеткендей, үш жастағы балалар тақырыпқа сыртқы әсердің себептерін ғана анықтай алады (үстел итерілді-ол құлады). Бірақ төрт жасында мектеп жасына дейінгі балалар құбылыстардың себептері заттардың қасиеттерінде болуы мүмкін екенін түсіне бастайды (үстел бір аяғы болғандықтан құлады). Үлкен мектепке дейінгі жаста балалар құбылыстардың себептері ретінде заттардың ерекшеліктерін бірден ғана емес, сонымен қатар олардың аз көрінетін, бірақ тұрақты қасиеттерін көрсете бастайды (үстел құлады, "ол бір аяғында болғандықтан, шеттері әлі де көп, өйткені ауыр және қолдау көрсетілмейді").
Бақылау сол немесе басқа құбылыстардың, жеке тәжірибесін іс-қимыл заттармен мүмкіндік береді аға дошкольникам нақтылауға себептері туралы түсінік құбылыстардың келу арқылы ойлау аса дұрыс талдай. Бір эксперименттер балаларға кезекпен көрсетті әр түрлі заттар мен ұсыныстар айтуға болады пән жүзе немесе утонет, егер оны түсіру керек болды. Мектеп жасына дейінгі кезеңнің аяғында балалар кейбір физикалық және басқа да байланыстар мен қатынастарды түсінуді, осы байланыстар мен қатынастар туралы білімді жаңа жағдайда қолдана білуді қажет ететін өте күрделі мәселелерді шеше бастайды.
Баланың ойлауына қол жетімді міндеттер шеңберін кеңейту олардың жаңа білімді игеруіне байланысты. Білім алу-балалардың ойлау қабілетін дамытудың міндетті шарты. Өйткені, білімді игеру ойлау нәтижесінде пайда болады, бұл ақыл-ой мәселелерін шешу. Бала ересек адамның түсініктемелерін түсінбейді, өз тәжірибесінен сабақ алмайды, егер ол ересектер көрсеткен және оның қызметінің сәттілігі байланысты болатын байланыстар мен қатынастарды бөлуге бағытталған ақыл-ой әрекеттерін орындай алмаса. Жаңа білім игерілгенде, ол ойлаудың одан әрі дамуына енеді және баланың ойлау әрекеттерінде келесі мәселелерді шешу үшін қолданылады.
Ойлауды дамытудың негізі-ақыл-ой әрекеттерін қалыптастыру және жетілдіру. Мектепке дейінгі жастағы психикалық әрекеттерді игеру сыртқы индикативті әрекеттерді ассимиляциялау мен интернационализациялаудың жалпы Заңына сәйкес жүреді.
2.2. Мектепке дейінгі балалардың логикалық
ойлауын дамыту жолдары
Мектеп жасына дейінгі ұйымдардың алдында тұрған негізгі мақсат - балаларға білім бере отырып ойлау қабілетін дамыту, қызығушылығын арттыру, оқуға ынтасын ояту. Мектеп жасына дейінгі кезеңінде алған білімдерді бала өз іс-әрекетінде қолдануға машықтанады және ой қорытынды жасай алу, себеп-салдарды анықтау, түсінік беру, ойлау қабілетінің дамуы анық көріне бастайды және осы кезеңде баланың ойлауы нақты-бейнеліден абстрактылы ойлауға қарай дамиды, заттарды тиісті ұғымдарға жатқызып, өзінің ойын дәлелдеуге үйрене бастайды. Дәлелдеу үшін бала тиісті жүйе - логикалық ойлауға сүйенеді. Логикалық ойлау анықтылығымен, бірізділігімен, дәлелділігімен ерекшеленеді. Мектеп жасына дейінгі балаларының логикалық ойлауын дамытуға біріншіден - айнала қоршаған ортаны танып білу, екіншіден - баланың тапсырмаларды шешуге деген өзіндік талаптардың күшеюі, үшіншіден - сөздік қорының кеңеюі әсер етеді.
Логикалық ойлауды дамыту үшін іс-әрекеттерді нақтылы заттар мен жағдайлардың орнына белгілер түріндегі сөздер сандар арқылы игерудің алғы шарттары, бұрын айтылғандағыдай, сәбилік шақтың соңында, бала санасының белгілер функциясы қалыптаса басталғанда қаланады. Бұл уақытта бала бір затты белгілеуге өзге бір заттың, суреттің, сөздің көмегімен оның орнын ауыстыруға болатындығын түсіне бастайды. Әйтседе сөз бен белгілердің басқа түрлерін бала өздігінен ойлау міндеттерін шешуге қолдана алмайды. Көрнекі-әсерлі әсіресе көрнекі-бейнелі ойлау сөйлеумен тығыз байланысты. Сөйлеудің үлкендер баланың іс-әрекетіне басшылық жасайды, олардың алдында практикалық және танымдық міндеттер қояды, оларды шешудің тәсілдерін үйретеді. Баланың өзінің сөйлеу арқылы айтып жеткізетіндері, осы әркеттің өту барысы мен нәтижелерін баланың түсіне білуі жағдай жасайды, міндеттердің жолын іздестіруге көмектеседі. Сөйлеу жоспарлаушы функцияға ие болғанда оның мәні бұрынғыдан да арта түседі.
Мектепке дейінгі кезеңдегі балаға алғашқы білім беру, тәрбиелеу жұмыстары барысында түрлі әдіс-тәсілдерді ойын түрінде үйлестіре қолдану, оқыту мен тәрбиелеу мазмұнын жаңарту арқылы баланың логикалық ойлау қабілеттін арттырудың негізгі мақсаты.
- Танымдық, білімдік, іскерлік қасиеттері жан-жақты дамыған еркін ойлы, тілі жетік, ерікті-жігерлі, өзіне сенімді балдырғанды келесі білім сатысына - мектепке дайындау;
- баланың логикалық ойлау қабілетін дамыту жұмысының қаншалықты маңызды екенін ата-аналарға түсіндіре, жеткізе отырып, оқыту-тәрбиелеу жұмыстарына ата-аналарды қатыстыру;
-баланың логикалық ойлауын дамыту бағытында тәжірибеде жүргізілетін жұмыстар: оқыту мен тәрбиелеу жұмысын баланың жас ерекшелігі мен өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, мектепке дайындау, мектепке дейінгі оқыту мен тәрбиелеудің бағдарламасы мен Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарты талаптары негізіндерінде ұйымдастыру;
- балалардың бір орнында ұзақ уақыт отырып қалмауын, жалығып кетпеуін ескеріп сабақтарды ойын түрінде ұйымдастыру (қимылды- әуенді ойын-жаттығулар, қимылды-қозғалыс барысындағы тапсырмалар, шағын топтар жұмысы, тапсырмаларды алма-кезек ауыстырып орындату, эстафеталық ойын барысындағы тапсырмалар және т.б.);
- логикалық ойлау қабілеттеріне арналған тапсырмаларды (жұмбақ суреттер, ситуациялық тапсырмалар, тест тапсырмалары, ертегі негізіндегі тапсырмалар және т.б.) түрлендіре қолдану;
- балалардың өздерінің талаптануы, өзіндік қалауы еркіндігіне жағдай жасап өзіндік іс-әрекеттерді орындау, бастаған жұмысты аяқтау іскерліктеріне, өз ойларын еркін жеткізуге бейімдеу;
- көмекті қажет ететін балалармен жеке жұмыс түрлерін жүргізу;
- психологиялық ойындар, жаттығулар қолдану арқылы балаларға жан-жақты жағдай жасау, жағымды микро ахуал туғызу;
- ата-аналарды сабақтарға, күн тәртібі бойынша жүргізілетін тәрбиелік шараларға, тестік байқауларға, ойын сауықтарға, т.с.с. басқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz