Шартты сөйлемдер формаларының жасалуы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 79 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1 Лингвистика саласында шартты сөйлемдердің құрылымына
сипаттама ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 5
1.1 Ағылшын тіліндегі шартты райдың сипаттамасы мен формалары..5
1.2 Шартты сөйлемдер формаларының жасалуы
... ... ... ... ... ... ... ... .. .12
1.3 Ағылшын тіліндегі шартты сөйлемдердің
типтері ... ... ... ... ... ... ... .14

2 Ағылшын тіліндегі шартты сөйлемдердің
құрылымы ... ... ... ... ... ... 20
Шартты рай мен оның формаларының маңызы мен құрылуы,
қолданылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...20
Ағылшын тіліндегі шартты сөйлемдердің көркем шығармаларда
қолданылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
У.C. Moэмның Тһe Мoon and Sixpence poмaнындaғы шартты сөйлемдерді
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59

Кіріспе

Ағылшын және қазақ тіл білімдерінің сан-салалы теориялық ұстанымдары
бүгінгі күнде зерттеулердің негізгі бағыт-бағдарын анықтауға, маңызды
қорытындылар шығаруға мүмкіндік беретіндіктен, бұл тілдердегі материалдарды
бір-біріне шебер аударудың жалпы және жеке лингвистика шеңберіндегі өзіндік
заңдылықтарын сұрыптау және осы тұрғыдағы жұмыстардың өзге ізденістер
қатарында алар орнын нақтылау қажеттігі ғалымдардың алдына тың мәселелер
қойып отырғаны даусыз.
Жалпы тіл білімінде тілдік жүйе бірліктерінің мағынасын, қызметін
(функциясын) сипаттайтын дәстүрлі (құрылымдық) грамматиканың негізгі
зерттеу нысаны грамматикалық формалардың мағыналары мен қызметін айқындау.
Ол формадан мағынаға қарайғы бағытты басшылыққа алады, яғни бұл
бағыттағы грамматика тілдік бірліктердің өзіндік заңдылықтарын сипаттауда
тиімді тәсіл ретінде қолданылып келеді. Алайда бұл бағыттағы тіл жүйесі бір-
бірімен байланысып жатқан тіл бірліктерінің тұтастығын толық ашып бере
алмайды, негізгі мақсаты бір форманың грамматикалық сипатын анықтау.
Сондықтан адамзат баласының дыбыстық тілді жұмсауындағы тетіктердің
іске қосылу үдерісі ашылмай қалып отырды. Осы жағдайды ескерген ғалымдар
тілдік категорияларды білдіретін әрі олардың ортақ инвариантты
мағыналарының негізінде бірігетін әртүрлі тіл деңгейіндегі тілдік бірліктер
кешені ретінде зерттеу қажеттігін ойластырды. Бұл зерттеу әдісі ғылымға
мағынадан тұлғаға қарай немесе функционалдық бағыт деген атаумен енді.
Оның негізгі принципі - тіл бірліктерінің қолданылуындағы мағыналық,
мазмұндық жағын, яғни қызметін басшылыққа алып, әртүрлі тіл деңгейіндегі
тілдік бірліктерді қарым-қатынас процесімен, сөйлеу жағдаятымен тікелей
байланыста қарастыру. Алайда бұл зерттеу әдісінде тілдік категориялардың
ішкі мағынасын жан-жақты ашып көрсетуде дәстүрлі лингвистиканың әдіс-
тәсілдері қолданылмай қалды.
Себебі кез келген тіл белгілі бір лексикалық, грамматикалық
парадигмаға түскен тұтастық болып табылады.
Шартты сөйлемдермен жұмыс істеген кездегі негізгі қиындықтар оларды
әртүрлі шақтық формалардың сөйлемдерінде қолдана алмаудан көрінеді.
Біз шартты сөйлемдерді оның ағылшын тілі жүйесіндегі негізгі арналымын
анықтап барып қарастырамыз.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Қазіргі ағылшын тілі жүйесіндегі
шартты сөйлемдердің мәселесі неғұрлым күрделі әрі қым-қиғаштардың бірі
болып табылады. Дегенмен, грамматикалық конструкцияларда рай формаларын
дұрыс қолдана білуді игеру оқушының негізгі міндеттерінің бірі болып
табылады.
Зерттеу жұмысының негізгі мақсаты: шартты сөйлемдер, олардың
жасалуын және грамматикалық конструкцияларда қолданылуын қарастыру.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
-ағылшын тіліндегі шартты райдың түрлері мен формаларын қарастыру
-шартты райдың және оның формаларының маңызы мен қолданылуын зерттеу
- У.C. Moэмның Тһe Мoon and Sixpence poмaнындaғы шартты сөйлемдерді
талдау.
Зерттеу жұмысының нысаны: У.C. Moэмның Тһe Мoon and Sixpence
poмaнындaғы шартты сөйлемдердің қолданысы.
Зерттеу жұмысының пәні болып шартты құрылымдарды сипаттау болып
табылады, олардың ортақ мүмкіншілігін беретін, бәрінен бұрын, мағыналық
ерекшелігі, және олардың типологиялық, ресми бақыланатын айырмашылықтары.
Зерттеу жұмысының әдіс – тәсілдері: Дипломдық жұмысты жазу барысында
ағылшын тіліндегі шартты сөйлемдерді қолдану әдістері туралы жазылған
еңбектерді және мақалаларды оқып талдау, сараптау, статистикалық әдіспен
қарастыру және жинақтау әдістері қолданылды.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы: Әр түрлі стильді мәтіндерде
шартты сөйлемдердің қолдану әдістерінің ерекшеліктерін анықтау.
Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы: Ағылшын мәтінінде шартты
сөйлемдердің қолдану тәсілдерін көрсетілуімен анықталады. Сонымен қатар
У.C. Moэмның Тһe Мoon and Sixpence poмaнындaғы шартты сөйлемдердің
талдануы. Бұл жұмыста шартты сөйлемдердің экспрессивті құралдарының
суреттемесі көрсетілген.
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы: Зерттеу жұмысының
нәтижелері мен дерек көздерін ағылшын тілінің практикалық және теориялық
грамматика сабақтарында, сонымен қатар ағылшын тілінің жазбаша және ауызша
практика сабақтарында пайдалануға болады.
Зерттеу жұмысының құрылымы: кіріспе, теориялық және практикалық
бөлімдер, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

1 Лингвистика саласында шартты сөйлемдердің құрылымына сипаттама
1.1 Ағылшын тіліндегі шартты райдың сипаттамасы мен формалары

Адам санасында түйінделген ұғымдар сөзбен белгіленгенімен,
органикалық бірлікте емес. Сол себептен әр халықтың тілі әр басқа. Әр тіл
өзінің ішкі дамуына сәйкес әр алуан өзгеріске түсіп, тілдің грамматикалық
құрылысы қалыптасады. Сөз және сөздің грамматикалық құрылымы туралы
анықтама беру үшін, басқа тілдерде қолданылатын кейбір грамматикалық
терминдерді қолданбас бұрын, тілдік материал негізінде анықтап алу қажет.
Сөздердің грамматикалық құрылымын қарастырмас бұрын, сөз дегеніміз не
және ол қандай тұлғаларға бөлінеді деген мәселеге тоқталады. Сөзге анықтама
берудің әртүрлілігі қай ғалымның қандай тілді зерттеп, қай тұрғыдан айтқан
пікіріне байланысты әртүрлі болып келе береді.
Сол сияқты түркі тілдерін зерттеуші мамандар тарапынан сөзге берілген
анықтамалар ішінде де айырмашылықтар кездесіп отырады. Оған Н.А.Баскаков
(1963), Э.В.Севортян (1971) берген анықтамаларды, сондай-ақ белгілі қазақ
ғалымы Н.Сауранбаев дәлелдемелерін келтіруге болады.
Тілші-ғалым Ы.Мамановтың сөз, морфема туралы пікірі жоғарыда айтылған
анықтамалардан басқаша. Қазіргі қазақ тілі еңбегі мен Сөз, морфема,
қосымша туралы түсінік атты мақаласында түбір сөз бен түбір морфеманың
өзіндік айырмашылықтарын ғылыми негізде сипаттап көрсетеді [2, 6-8 б.].
Белгілі лингвист ғалымдардың морфема тілде дербес қолданылмайтын,
тек сөз құрамында қолданылатын сөз бөлігі дейтін анықтаманың флективті
тілдерге бірдей ортақ қағида екендігіне назар аударады.
Орыс тілі – флектив (жүйелі) тіл, ал қазақ тілі – аглютинативтік
(жалғамалы) тіл. Орыс тілінің сөздік құрамына енетін атауыш сөздер лексика-
грамматикалық формалар (словоформа), яғни орыс тіліндегі сөздер түбір сөз
және сөздің грамматикалық формалары деп екі топқа бөлінбейді.
Ы.Е.Мамановтың көрсетуінше, қазақ тіліндегі негізгі түбір сөздерді, орыс
тілінің үлгісімен механикалық түрде, морфемаға жатқызу дұрыс емес. Орыс
тілінде түбір сөз (корень) дербес сөз емес, ол – сөз мұқылы ғана. Орыс
тілінде сөз бөлшектеріне бөлінбейтін мужской род формасындағы зат есімдер
ғана. Олар грамматикалық формалармен түрленгенде, қазақ тіліндегі түбір
сөздер тәрізді өзінің бастапқы қалпын сақтайды. Бірақ бұлар зат есімнің
мужской родын білдіретін грамматикалық форма болып саналады. Ал, қазақ
тіліндегі түбір сөздер грамматикалық форма емес, олар сөз таптарының форма
тудырушы қосымшаларымен түрленгенде ғана грамматикалық формаға енеді [1, 8
б.] .
Грамматикалық құбылыстар жөнінде пікір алалығы түркі тілдерін
зерттеушілер арасында жиі кездеседі. Осымен байланысты форма тудырушы
қосымшалар мен жалғауларға берілген түсініктемелер әлі де жеткіліксіз бе
деген ойға саяды. Сөйтіп, қазақ тіліндегі қосымшаларды тілдік материалға
сәйкес, тілдің аглютинативті табиғатына сүйенген ғалым Ы.Е.Маманов сөз
тудырушы және форма тудырушы деп екі топқа бөліп қарау арқылы ғана сөздің
морфологиялық құрылымын лингвистикалық тұрғыдан дұрыс тануға болады деп
есептейді.
Тіл тарихында рай категориясы көне дәуірден бері қолданылып, дамып
отырған. Түркі тілдерінің тарихын зерттеуші ғалымдар еңбегінде рай
қосымшалары сандық жағынан да, мағыналық жағынан да бай болғандығы
айтылады. Қазіргі түркі тілдері материалдары негізінде пікір айтқан
авторлардың да рай қосымшаларының саны туралы пікірлері де бірізді бола
бермейді. Бірақ қазақ тілін зерттеуші ғалымдар арасында мұндай пікір
алалығы жоқ десе де болады. Дегенмен А.Байтұрсыновтың Тіл құралында
райдың әдеттегі үш түрінен тыс бірнешеуі көрсетіледі. 1954 жылы жарияланған
академиялық грамматикада райдың бес түрі (бұйрық, шартты, ашық, тұйық,
қалау) берілсе, кейінгі кезде жарық көрген оқулықтарда тұйық рай деп
аталатын у формалы етістіктерді қимыл атауы немесе қимыл есімі деп атап,
жеке категория ретінде бөліп қарайды.
Етістік рай – мазмұны мен формасы жағынан аса бай категория. Өйткені ол
шақ формаларымен де, есімше, көсемше, қимылдың өту сипатын білдіретін
формалармен де т.б. байланысты болады [11, 312 б. ].
...Темпоралдылық – функционалды-семантикалық категория. Ол белгілі бір
категориялық жағдаяттарда сөйлеу актісінде функционалды-семантикалық
өрістерден көрінеді. Яғни функционалды-семантикалық категория мен
функционалды-семантикалық өріс бір нәрсенің екі жағы сияқты, бірі –
потенциалдық жағы, екіншісі – соның сөйлеу актісіндегі берілуі
(реализациясы), олар өздерінің сөйлемдегі атқаратын қызметімен байланысты.
А.В.Бондарко осы екі ұғымды потенциалдық және нәтижелік аспектілерімен
байланысты қарастырады .
Семантикалық функциялардың актуалдануының бірнеше жолдары бар. Олар:
1) таза грамматикалық тәсіл арқылы; 2) лексикалық құралдар немесе
сөзжасамдық құралдар арқылы; 3) грамматикалық және грамматикалық емес
тілдік құралдардың кешені арқылы. Осы аталғандарға қоса семантикалық
функциялар 4) морфологиялық ктегориялардың өз қызметінен ауытқып, жанама
қызмет атқаруы арқылы да жүзеге асады.
Рай категориясы мен модальділік категориясының қатыстылығы, жоғарыда
айтылғандай, В.В.Виноградовтың есімімен тығыз байланысты. Модальділік
мағыналар функционалды грамматикада модаль сөздер, модаль мағынасындағы сөз
тіркестері (қыстырма сөздер), етістіктер, предикативтілік, модаль мәнді
есімдер, интонация, рай түрлері арқылы беріледі.
Ы.Мамановта функционалды-семантикалық категория принциптеріне сәйкес,
райды объектілі, субъектілі тұрғыдан мағыналық жағынан топтауы,
модальділіктің – етістіктер, предикативтілік, модаль сөздер арқылы
берілетіндігіне тоқталғандығы функционалды грамматиканы түсінгендігін
дәлелдейді.
Етістік рай – мазмұны мен формасы жағынан аса бай категория. Өйткені ол
шақ формаларымен де, есімше, көсемше, қимылдың өту сипатын білдіретін
формалармен де т.б. байланысты болады [11, 312 б. ].
Темпоралдылық – функционалды-семантикалық категория. Ол белгілі бір
категориялық жағдаяттарда сөйлеу актісінде функционалды-семантикалық
өрістерден көрінеді. Яғни функционалды-семантикалық категория мен
функционалды-семантикалық өріс бір нәрсенің екі жағы сияқты, бірі –
потенциалдық жағы, екіншісі – соның сөйлеу актісіндегі берілуі
(реализациясы), олар өздерінің сөйлемдегі атқаратын қызметімен байланысты.
А.В.Бондарко осы екі ұғымды потенциалдық және нәтижелік аспектілерімен
байланысты қарастырады [14].
Семантикалық функциялардың актуалдануының бірнеше жолдары бар. Олар: 1)
таза грамматикалық тәсіл арқылы; 2) лексикалық құралдар немесе сөзжасамдық
құралдар арқылы; 3) грамматикалық және грамматикалық емес тілдік
құралдардың кешені арқылы. Осы аталғандарға қоса семантикалық функциялар 4)
морфологиялық ктегориялардың өз қызметінен ауытқып, жанама қызмет атқаруы
арқылы да жүзеге асады.
Рай категориясы - модальдік ( рай ) категорияның етістік формалары
арқылы берілетін амал-тәсілдерінің жүйесі.[1]
Етістіктің райы - мазмұн жағынан да, форма жағынан да - аса бай
категория.
Мысалы: мен барайын; мен барайыншы; мен барсамшы; мен бара алмаймын;
мен бара қояйын; мен бара салайын; мен барып көрейін; мен барып та
қалармын; мен барсам етті; мен барып едім ғой; мен барар ма екенмін; мен
барсам керек; мен барған екенмін; менің барғым келеді, ...
Шартты рай формасы етістіктің жалаң (түбір, туынды), күрделі негіздеріне
-са (-се) жұрнағы жалғану арқылы жасалады. Шартты райдың бұл формасы мағына
жағынан басқа бір амалдың я істің жүзеге асу-аспау шартын білдіреді. Осы
мағынасына орай, шартты рай формалары етістік дәйім құрмалас сөйлемнің
шартты бағыныңқысының баяндауышы болады да, басыңқы сөйлемнің баяндауышының
істелу-істелмеу шартын көрсетеді.[3]
Шартты рай формасы үнемі жіктеліп жұмсалады. Оның жіктелу үлгісі өткен
шақ формасына ұқсас тәрізді жай сөйлемдердегі етістік формаларын алсақ,
олардың әрқайсысында өзіне ғана тән, өзгелерінде жоқ моральдік мән (реңк)
бар.

Мысалы: Мен бар-са-м (бар-ды-м)Біз бар-са-қ (бар-ды-қ)
Сен бар-са-ң (бар-ды-ң)Сендер бар-са-ңдар (бар-ды-ңдар)
Сіз бар-са-ңы(бар-ды-ңыСіздер бар-са-ңыздар (бар-ды-ңыздар)
з з)
Ол бар-са (бар-ды) Олар бар-са (бар-ды)

И.А. Грузинская шартты рай - the Subjunctive – тілек, ұсыныс, болжау,
күмін немесе жалғандықты білдіреді[18]. Шартты райда ашық рай формаларынан
ерекшеленетін жалғыз ғана етістік, бұл be етістігі. Осы шақта барлық
жақтар үшін оның формасы were деп атап көрсетеді .

Present
I be We be
You be You be
He, she, it be They be

Past
I were We were
You were You were
He, she, it were They were

Шартты райдағы барлық етістіктер ашық райдан тек осы шақтың 3-ші жақтағы
жекеше түріндегі –s жалғауының жоқтығымен ерекшеленеді:
Шартты райды білдіру үшін ағылшын тілінде should, would, may,
might+инфинитив етістерімен бірге аналитикалық формалар қолданылады:
He ordered that he should come. I wish you would know it well.
They went there where they might see the film. Speak to her so that she
may keep quieter.
Шартты райда жалғандықты білдіру үшін былайша айтқан уақытты шегеру
(Shifting of Tenses) деп аталатын, яғни осы шақтың орнына өткен шақтың
формасы немесе өткен шақтың орнына жетілдірілген өткен шақтың формасы (Past
Perfect) қолданылады деп көрсетеді:

I have We have
You have You have
He, she, it have They have

I ask We ask
You ask You ask
He, she, it ask They ask

I wish I had the book.
Менде мына кітап болса ғой, (бірақ ол менде жоқ). (15)
И.А. Грузинскаяның пікіріне сүйене отырып, төл сөзден төлеу сөзге
аударған кезде шартты рай үшін шақ өзгермейтіндігін айтуға болады[18,11б.]:

Direct Speech Reported Speech
“If I were you, I would apologize He said that if he were me, he would
,“ he said. apologize.
“It is time they moved to a new She said that it was time they moved
house ,“ she said. to a new house.

М.А. Васильева ағылшын тілінде шартты райды синтетикалық (көмекші knew
етістігінсіз – мысал 3) және аналитикалық (should, would+go көмекші
етістіктерімен – мысалдар 1, 2, 3) формалары бар екендігін атап көрсетеді.
Аналитикалық формаларға сондай-ақ may (might) етістігі де жатуы мүмкін,
өйткені ол жекелеген жағдайларда өзінің лексикалық маңызын жояды және ол
кезде орыс тіліне аударылмайды (мысал 2)[8,11б.]. Автордың айтуынша
аталған формалар орыс тіліне әдетте орыс тіліндегі өткен шақтағы етістіктің
формасымен және бағыныңқы сөйлемге енгізетін сондай-ақ (тек) что (чтобы)
жалғаулығымен жиі бірігіп кететін, еді бы демеулік шылауымен сәйкес
келетін шартты раймен аударылады.
Ағылшын тілінде, М.А. Васильеваның пайымдауынша, шартты райдағы шақтық
қатынастар қарапайым және перфектілік формаларды қарама-қарсы қоюдан
көрінеді[8,16б.]:
Should go-should have gone
Went-had gone
Т.М. Новицкая мен Н.Д. Кучиннің пікірлеріне сүйене отырып, қазіргі
ағылшын тілінде, авторлардың айтуынша, ашық райдың, be,have қоса алғандағы,
Present Indefinite формаларынан жекеше түрдің үшінші жағында барлық
етістіктер инфинитивтің өзгермейтін формасын to-сыз сақтап қалатындығымен
ерекшеленетін шартты райдың көне ағылшын синтетикалық формаларының
қалдықтарын сақтап қалатындығын атап өтуге болады[4, 15б.]:
So be it! – Солай бола берсін!
It is desirable that this method be introduced at once. – Бұл әдістің
тек тез арада енгізілгені дұрыс болар еді.
It’s necessary that he correct his mistakes. – Ол өз қателіктерін
түзетуі қажет.
Қазіргі ғылыми және көпшілік әдебиеттегі ағылшын тілінде, авторлар
пайымдағандай, шартты райдың көне формалары ашық райдың қарапайым
формаларымен көбірек алмастырылады, тіпті негізгі сөйлемнің етістігі-
баяндауыш арқылы білдірілген әрекеттің алдындағы әрекетті білдіру керек
болса, Past Perfect етістігіне омоним болып келетін шартты рай формасында
тұрады. (1)
They spoke though they had seen it with their own eyes.
Олар мұны өз көздерімен көргендей етіп сөйледі.
Орыс тіліне қарама-қарсы ағылшын тіліндегі жалғандықтың модальділігі
былайша айтылатын төрт жанама раймен: шартты І, шартты ІІ, болжамды және
шартты I .
I шартты райдың, орысша шартты рай сияқты, уақыттан тыс сипаты бар. Ол
не жақ категориясын, не түр (жекеше, көпше) категориясын білдірмейді.
Негізі сема ретінде І шартты райдың болжамдық, бұл құбылыстың шындығына
сенімсіздік семалары бар; бірақ сонымен бір мезгілде нақты шындықта орны
бар нәрсеге ешқандай қарсылықты білдірмейді.
II шартты райдың негізгі ретінде шынайы емес семасы бар, онда ол
шынайылық семасы бар индикативтің формаларымен бірге полярлық орын алады.
І шарттыға қарағанда, негізі шынай sемес семасына осы шақ, немесе
келер шақ, немесе өткен шақ семасы қосылады, соның салдарынан ІІ
шарттыда осы шақтың формалары ерекшеленеді. Болжалды райда, атауы көрсетіп
тұрғандай, негізгі ретінде болжам бар. Осылайша, бұл райдың ешқандай
грамматикалық категориясы жоқ. Орыс тілінде бұл райға шартты райдың формасы
сәйкес келеді.
Осы мәселеге қатысты ғалымдардың әр қилы пікірлеріне талдау жасағаннан
соң, біз, ағылшын тіліндегі шартты рай орыс тіліндегі сиықты тілек, ұсыныс,
болжам, күмән немесе шынайылық еместігі (жалғандықты) білдіреді деп атап
көрсете аламыз.
Тілдік модалділік жайлы сөз болғанда ең алдымен осы категорияны
білдірудің бір жолы болып саналатын рай категориясының маңыздылығы
айтылады. Рай категориясы әлемнің көптеген тілдерінде модалділік
функционалды-семантикалық тұтастығының парадигмаға түскен морфологиялық
көрсеткіші есебінде түсіндіріледі.
Қазақ тіл білімінің негізін салушы А.Байтұрсынұлы етістік райының он бес
түрін көрсетеді: тұйық, билік, ашық, шартты, ереуіл, реніш, қалау, сенімді,
сенімсіз, болжал, мұң, көніс, қайрау, азалы, теріс [2. 23]. Біздің
ойымызша, ғалым жекелеген модалділік мағыналарды реңктеріне қарай жіктеп,
оларды рай категориясы ретінде қарастырған. Біз ғалымның рай түрлерін
көрсетуде негізінен олардың мазмұнына көңіл аударғанын аңғарамыз. Ал мұның
өзі функционалды грамматиканың негізгі зерттеу әдісінің бірі болып
табылады.
Модалділік мағыналарды білдіруде рай категориясымен қатар модаль сөздер
де ерекше қызмет атқарады. Е.Жанпейісов қазақ тіліндегі, тіпті түркі тіл
білімінде модаль сөздердің тілдік табиғатына арнаған кандидаттық
диссертациясында баяндаудың қайдан, кімнен алынғанын көрсетеді. Қуанышты,
ренішті және жеке сөйленімдердің арасындағы қатынасты білдіретін (ақырында,
қысқаша) тілдік фактілерге әңгімелесушінің назарын аудару үшін қолданылатын
сөздер мен сөз тіркестері (естіген боларсыз, байқайсыз ба) сөйлеушінің
баяндауға қатынасын білдірмейді деп есептейді [3, 41-6.].
Қазіргі ағылшын тілінде модаль сөздер жеке сөз табы ретінде орнығуы әлі
де жалғасын тауып келе жатқан жаңа лексика-грамматикалық, сондай-ақ әртүрі
аралас тілдік құралдар тобы екендігін естен шығармау керек. Олардың
формаларының өзгермейтіндігі есепке алынып, үстеулер құрамында
қарастырылады. Алайда модаль сөздерді білдіретін мағыналар тобының сөйлем
құрамындағы алатын орны шетел грамматистерін ойландырды. Олар модаль
сөздерді үстеу сөз табының құрамында ерекше топтар мен топшаларға бөле
отырып қарастырады: sentence-modifying adverbs (сөйлемді анықтайтын
үстеулер) (Е.А.Kruisinga, F.Wood, Н.Sweet), modal adverbs (модалдік
үстеулер) (Н.Poutsma, S.Harman), independent adverbs (тәуелсіз үстеулер)
(W.Smart) және т.б.
Ағылшын тілі мамандары модаль сөздердің құрылымы мен семантикасын
негізге ала отырып, төмендегідей бөледі: семантика-морфологиялық,
морфологиялық-функционалды, морфологиялық-синтаксистік және бүкіл
сөйлемді анықтайтын үстеулер (Lеесһ С.N., ВІоkh М.Ү.).
Көріп отырғанымыздай, бұл жіктемелерде морфология, семантика және
синтаксис деңгейлерінің терминологиясы қолданылған. Модаль сөздердің шығу
тегіне (басқа сөз таптарынан грамматикалануына) байланысты сөйленімде
жұмсалу икемділігінің (қабілетінің), семантикалық ауқымының орасан зор
екендігін көрсетеді.
Құрылымдық (дәстүрлі, структуралық, тұлғалық, яғни формалдық)
грамматикада орныққан түсінік бойынша, тіл лингвистикалық тұрғыда белгілі
бір деңгейлерден (фонетика, лексика, морфология, синтаксис, мәтін) тұратын
тұтастық болса, осы деңгейлердің өзі тілдік бірліктер парадигмасының
жиынтығы болып танылады.
Дегенмен адам баласының қарым-қатынас ретіндегі ең маңызды құралы тіл
қызметке, яғни динамикаға түскенде ғана сөйлеу процесі жүзеге асады.
Сөйлеуде тілдік бірліктер өзіндік номинативтік мағынасы мен атқаратын
қызметінің үстіне қосымша қызметтер қосылады.
Бұл лексикада метафора, метонимия т.б. құбылыстары арқылы, синтаксисте
үнемдеу, трансформация т.б. тәсілдер арқылы, ал грамматикада негізінен
жалпы грамматикалану процесі арқылы іске асады. Осындай әркеттестікті ашып
көрсету үшін О.Джасперсен кез келген тілдік құбылысты не сырттан, не
іштен, яғни тілдің сыртқы тұлғасы мен ішкі мағынасы жағынан қарастыруды
ұсынды: бірінші әдісте біз (Т → М) белгілі бір форманы қарастырамыз да,
одан кейін оның мағынасын немесе қызметін анықтаймыз; екінші әдісте (М → Т)
керісінше, мағынадан немесе қызметтен шығамыз да, оларды білдіретін форманы
анықтаймыз[5,32-33]
Бұл әдіс тіл біліміндегі функционалдық бағыттың қалыптасуына негіз
болды. Функционалдық ұғымының тіл білімі салаларында қолданылуын
қарастыра отырып, оны былай түсіндіруге болады:
1) тілдік бірліктердің функциясын айқындау мақсатында оларды қолдана
отырып қол жеткізетін нәтижеге қарай бағытта зерттеу;
2) әртүрлі тіл деңгейіндегі тілдік бірліктердің өзара әрекеттесе отырып
жұмсалуы осы формалардан туындайтын мағынаны айқындау, яғни мағынадан
құралдарға қарайғы бағытта зерттеу;
3) осы екі бағыттың бірлестігі тілдегі түрлі семантикалық категорияларды
көрсететін тілдік бірліктерді бір тұтастыққа, өріске жинақтау мақсаты
қойылды.
Е.В.Гулыга мен Е.И.Шендельс өрістің негізгі белгілері ретінде мыналарды
атайды[14, 10б.]:
1) өріс жүйелі қатынастар арқылы бір-бірімен байланысқан әртүрлі тіл
деңгейіндік құралдардың жиынтығы болып табылады;
2) өрісті құрайтын әртүрлі тіл деңгейілік құралдардың қандай да бір
дәрежеде ортақ мағыналары болады;
3) өрістің ортақ мағынасы біреу ғана болмайды, ол бір-біріне қарама-
қарсы ең кемінде екі мағынадан тұрады;
4) өріс көлденең және тік кесінді түрінде көрсетуге болатын күрделі
құрылымға ие болады. Өрістің көлденең кесіндісі бойында оның семантикалық
түрлері -микроөрістер, ал өрістің тік кесіндісі бойында оны құрайтын тілдік
құралдар жатады [6, 106.].

1.2 Шартты сөйлем формаларының жасалуы

Р.В. Резник subjunctive формасы өткен шақ (past немесе past perfect)
формасы сияқты қалыптасатындығын атап көрсетеді. Тек to be subjunctive
етістігінен ерекше қалыптасады. were формасы жекеше түрде де, көпше түрде
де бола береді[10,14б.].
subjunctive формасы перфектілі де (perfect subjunctive) , сондай-ақ
перфектілі емес (non- perfect subjunctive) болуы да мүмкін.
Мәселені неғұрлым анық түсіну үшін мысалдары бар кестені қарастырайық.
Формы глагола в subjunctive mood

Түрі Құптау формасы Жоққа шығару формасы
Перфектілік емес форма (non- perfect subjunctive)
Жекеше және I( you, he, she, it, we, I( you, he, she, it, we,
көпше түрі they) asked. they) did not ask.
I( you, he, she, it, we, I( you, he, she, it, we,
they) were they) were not.

Түрі Құптау формасы Жоққа шығару формасы
Перфектілік форма (perfect subjunctive)
Жекеше және I( you, he, she, it, we, I( you, he, she, it, we,
көпше түрі they)had asked. they) had not asked.
I( you, he, she, it, we, I( you, he, she, it, we,
they) had been. they) had not been.

Э.П. Шубиннің пікірінше шартты сөйлемнің тек бір ғана формасы бар орыс
тіліне қарағанда өткен шақ формасымен еді, едім (бы) демеулік шылауының
үйлесуі ағылшын тілінде екі шартты райда болады: Subjunctive I (шартты I)
және Subjunctive II (шартты II)[9,5б.].
Subjunctive I үш мерзімдік формасы (шақ) бар:Present Subjunctive I,
Past Subjunctive I және Perfect Subjunctive I.
Present Subjunctive I барлық етістіктерде, соның ішінде инфинитив
негізімен сәйкес келетін to be етістігінде де барлық жақтар мен түрлерде
бір ғана формасы бар.

Жақ Жекеше түрі Көпше түрі
1. I be (ask) We be (ask)
2. You be (ask) You be (ask)
3. He(she, it) be (ask) They be (ask)

Past Subjunctive I барлық етістіктерде Past Indefinite Indicative
формасымен сәйкес келетін барлық жақтар мен түрлер үшін бір ғана формасы
бар. Past Subjunctive I –де барлық жақтар мен түрлер үшін were формасы
бар to be етістігінен басқасы. (6)

Жақ Жекеше түрі Көпше түрі
1. I were (asked) We were (asked)
2. You were (asked) You were (asked)
3. He (she, it) were (asked) They were (asked)

Perfect Subjunctive I, Past Perfect Indicative-пен сәйкес келеді

Жақ Жекеше түрі Көпше түрі
1. I had been(had asked) We had been(had asked)
2. You had been (had asked) You had been (had asked)
3. He (she, it) had been (had They had been (had asked)
asked)

Л.С Бархударов, егер де айтылған ой осы немесе келер шаққа қатысты болса
(Present Subjunctive), І шартты райдың формасы Future in the Past
формасымен сәйкес келетіндігін атап көрсетеді[11,17б.]:
It's a pity you can't come tomorrow. Peter would help you. - Өкінішті,
сіз ертең келе алмайсыз. Петр сізге көмектесер еді.
Қазіргі ағылшын тілінде would етістігін барлық жақтар үшін қолдану
тенденциясы бар (соның ішінде бірінші жақта да), кей кезде ниеттілік
сарынымен.
Егер де айтылған ой алдыңғы кезеңге жататын болса (Past Subjunctive),
шартты рай формасы Future Perfect in the Past формасымен сәйкес келеді:
I'm so sorry I had no money with me yesterday, I would have bought that
dress. - Өкінішті, кеше менде өзіммен бірге ақша болмады, мен көйлек сатып
алар едім.
Why didn't you phone him yesterday? He would have helped you. – Сен неге
оған кеше телефон шалмадың? Ол саған көмектесер еді.
Э.П. Шубиннің пікірінше Subjunctive II- should көмекші етістігінің
(барлық жақтар мен түрлерінде) және негізгі етістіктің инфинитив негізінің
көмегімен жасалатын күрделі форма. Subjunctive II екі шағы бар: Present
Subjunctive II (осы шақтағы шартты II) и Perfect Subjunctive II
(перфектілік шартты II). Subjunctive II формасы жағынан should ( керек еді,
керек болар еді, істеу керек еді) модальдық етістігі мен негізгі етістіктің
инфинитив негізімен үйлестігімен сәйкес келеді[9,16б.]. Мәселені неғұрлым
анығырақ түсіну үшін мысалдарды салыстырайық:
You should go there at once. (should-модальдық етістік) (сізге сол жерге
дәл қазір бару керек еді.)
It is necessary that you should go there at once. (should –Present
Subjunctive II жасайтын көмекші етістігі) (сізге сол жерге дәл қазір бару
қажет.)
Автордың пікірінше, Present Subjunctive II should көмекші етістігінің
және негізгі етістіктің тұйық рай инфинитивінің (Indefinite Infinitive)
негізінің көмегі арқылы жасалады. (6)
Жоққа шығару формасы Present Subjunctive II көмекші және негізгі
етістіктердің арасына қойылатын not демеулік шылауы арқылы жасалады.

Құптау формасы

Жақ Жекеше түрі Көпше түрі
1 I should ask We should ask
2 You should ask You should ask
3 He(she) should ask They should ask

Жоққа шығару формасы

Жақ Жекеше түрі Көпше түрі
1 I should not ask We should not ask
2 You should not ask You should not ask
3 He(she) should not ask They should not ask

Сонымен, олардың бәрі де ағылшын тілінде шартты сөйлемдердің
екі түрін бөліп көрсетеді: Subjunctive I (шартты рай I) и Subjunctive II
(шартты рай II) және Subjunctive I үш шақтық формасы бар екендігін атап
көрсетеді:Present Subjunctive I, Past Subjunctive I және Perfect
Subjunctive I,ал Subjunctive II- көмекші етістік should (барлық жақтар мен
түрлердегі) және негізгі етістіктің инфинитив негізінің көмегімен
жасалатын күрделі форма. Оның екі шағы бар:Present Subjunctive II (осы
шақтағы шартты рай II) және Perfect Subjunctive II (перфектлік шартты рай
II). Сондай-ақ біз осы шақтық формалардың әрқайсысы қалай жасалатындығын
егжей-тегжейлі қарастырдық.

1.3 Ағылшын тіліндегі шартты сөйлемдердің типтері

Шартты сөйлемдер деп – бағыныңқы сөйлемде шарт айтылып және оның
нәтижесі басыңқы сөйлемде берілген, сабақтас құрмалас сөйлемдерді айтамыз.
Шарт та, нәтиже де осы шақ, өткен шақ және келер шақта болуы мүмкін. Шартты
бағыныңқы сөйлемдер көбінесе if егер шылауы арқылы жүреді. Сабақтас
құрмалас сөйлемдерде үтір – тек, егер бағыныңқы сөйлем басыңқы сөйлемнің
алдында болғанда ғана қойылады.
Шартты сөйлемдердің үш типі бар. Үш типінің нақты қайда қолданатыны
сөйлеушіге байланысты, яғни қандай дәлелдемені айтқысы келгеніне
байланысты:

І типі-(а) – шынайы оқиғалар (Бағыныңқы – Present Indefinite; Басыңқы –
Future Indefinite).

If I have a lot of money, I will buy Егер менде көп ақша болса, мен көлік
a car. сатып аламын.
Айтушы бұл оқиға болады деп ойлайды. Сөйтіп ол if-пен шартты сөйлемді
айта отырып, баяндауышты шартты райда емес, ашық райда қолданады.

І типі-(б) – шынайылықтан сәл алшақтау оқиғалар (Бағыныңқы –
Subjunctive II-2 (should + инфинитив); Басыңқы – Future Indefinite).
If I should have a lot of money, I will buy a car.
Егер менде кенеттен көп ақша болып қалса, мен көлік сатып аламын.
Should қолданып, ол бұл жағдайдың болуы шынайылыққа онша жанаса
бермейтінін көрсетіп кетеді. Дегенменде басыңқы сөйлем өткен шақ емес,
келер шақпен берілсе, онда оның көлік сатып аламын деген үміті әлі
сөнбегенін білдіреді.

ІІ типі – шынайылыққа жанаспайтын оқиғалар (Бағыныңқы – Subjunctive I
(Past Subjunctive); Басыңқы – Subjunctive II-1 (would + инфинитив)).
If I had a lot of money, I would buy a car.

Егер менде көп ақша болғанда ғой, мен көлік сатып алушы едім.
Айтушының өзі бұл жағдайды шынайлық бетінде қарамайды, жай армандайды:
егер ... болса, мынадай істер едім деген сияқтылар.

ІІІ типі – мүлдем шынайы емес оқиғалар (Бағыныңқы – Subjunctive I
(Past Perfect Subjunctive); Басыңқы – Subjunctive II-3 (would + Perfect
инфинитив).
If I had had a lot of money, I would have bought a car last year.
Егер менде көп ақша болғанда ғой, мен өткен жылы көлік сатып алар едім.
Өткенді өзгерту мүмкін емес, бірақ қиялдауға ешкім ешнәрсе дей алмайды.

Шартты сөйлемдердің тағы аралас типі бар (Бағыныңқы – Subjunctive I
(Past or Past Perfect Subjunctive); Басыңқы – Subjunctive II-1,3 (would +
инфинитив немесе Perfect инфинитив)).
If I had had a lot of money yesterday, I would buy a car now.
Егер менде кеше көп ақша болғанда, мен қазір көлік сатып алушы едім.
If I earned a lot, I would have bought a car long ago.
Егер менің табысым көп болғанда, мен қашшан көлік сатып алушы едім.

Шартты сөйлемдердің бірінші типі
(а) Шартты сөйлемдердің бірінші типі шарттың міндетті орындалатынын
білдіреді. Осы шақ және келер шақта беріліп, ашық райда қолданылады [10].
Аудару барыында сөйлемнің екі бөлшегі де қазақшаға келер шақпен аударылады
.
Бағыныңқы сөйлем: Present Indefinite (Continuous өте сирек)
Басыңқы сөйлем: Future Indefinite = will (shall) + инфинитив немесе бұйрық
райдағы етістік

If I see him, I will (shall) speak to him.
Егер оны көрсем, онымен сөйлесемін.
If you don’t take a taxi, you’ll miss your train.
Егер сен таксиға отырмасаң, онда поездқа кешігесін.
If it rains tomorrow, we won’t go to the forest.
Егер ертен жаңбыр жауса, біз орманға бармаймыз.
Бағыныңқы сөйлем басыңқы сөйлемнен кейін де тұра алады.
It will be cheaper if you go back by train.

Қайтар жолыңызда поездбен барсаңыз, арзанырақ болады.
Басыңқы сөйлем баяндауышы бұйрық райда болуы мүмкін.
Ask him to wait if he comes.

Егер ол келмесе, одан оны күте тұрсыншы деп сұрап көріңізші.
Басыңқы сөйлем сұраулы да болып келеді.
If he comes here now, what will we say?

Егер ол қазір осында келсе, не деп айтамыз?
If шылауынан басқа да: in case, provided, suppose, on condition және
т.б. шылаулар қолданылады. In case шылаулық сөзінен кейін if шылауы
қолданылмайды.
I’ll leave the door open in case you call.

Егер сен кіретін болсаң, есікті ашық қалдырып кетемін.
(б ) Шартты сөйлемнің бұл түрі келер шаққа қатысты болып келеді. Олар
бағыныңқы сөйлемдегі шарттың шынайылықтан сәл алшақтау екенін білдіреді.
Шартты райдың бұл түрін Suppositional mood (Болжамды рай) деп те атайды. Ол
іс-әрекеттің болашақта болатынын айта отырып, оның орындалып орындалмайтына
сенімсіздікті білдіреді.

Бағыныңқы сөйлем: Should + инфинитив (Subjunctive II-2)
Басыңқы сөйлем: Future Indefinite = will (shall) + инфинитив немесе бұйрық
райдағы етістік

If I should see him, I’ll ask him about it.

Егер мен оны көріп қалсам, одан осы жайлы сұраймын.
If the weather should change, they will go boating.
Егер ауа-райы кенеттен өзгеріп кетсе, олар қайықпен қыдыруға шығады.
If you should change your mind, let me know.
Егер сен ойыңды өзгертіп қалсаң, мені хабардар ет.
Айтқысы келгенін, ойын эмоционалды жеткізу үшін сөз тәртібіне өзгеріс
(инверсия) еңгізуге болады. Ол кезде if шылауы түсіп қалады. Бұл көркем-
әдеби стильге тән қасиет.
Should you come, I’ll be too glad.

Сіз кіріп кетсеңіз, мен қуанышты болып қалатын едім.
Шартты сөйлемдердің екінші типі

Бұл типтегі шартты сөйлемдер осы шақ және келер шаққа қатысты іс-
әрекеттің шынайылықа жанаспауын немесе болашақта орындалуы екі талай
оқиғалардың болуымен беріледі. Айтушы бұл модельді қандайда бір іс-
әрекеттің орындалуын көрмей не ол мүмкін емес деген кезде қолданады. Бұл
сөйлемдер қазақ тіліне шартты райдың өткен шағында аударылады.

Бағыныңқы сөйлем: Past IndefiniteCont. (Subjunctive I – Past Subjunctive)
Басыңқы сөйлем: wouldshouldcouldmight + инфинитив (Subjunctive II-1)

Ескерту: Сөйлеу тілінде shouldwould орнына ‘d қысқартылған формасы
қолданылады, тек эмоционалды екпін түскен жағдайда ғана shouldwould
айтылады. Ескі ереже бойынша барлық жақтарға were қолдану өз күшін жоюда,
қазіргі таңда жиі 1 және 3 жақтарға was қолдану өсіп барады, әсіресе сөйлеу
тілінде.
If I got rich, I’d (wouldshould) travel round the world.
Егер мен байып кеткенде, мен әлемді саяхаттаушы едім.
If it were possible, I would do it.

Егер ол мүмкін болғанда, мен істер едім.
If you worked hard, you’d succeed.

\Егер сіз бар күшіңізбен жұмыс істегенде, жетістікке жетер едіңіз.
If we had a car, we’d go to the country.

Егер бізде машина болғанда, қалашыққа барып келетін едік.
What would your farther do if he heard you say that?
Сіздің осылай айтып жатқаныңызды әкеңіз естісе, не істер еді?
Басыңқы сөйлемдегі wouldshould орнына could және might модальдық
етістіктері қолданылуы мүмкін. Бұл жағдайларда сould физикалық мүмкіндіктер
мен қабілеттерді білдірсе, might болса болжам, мүмкіншілік, рұқсат беруді
білдіреді [7].
If I knew her telephone number, I could phone her.
Егер мен оның телефон нөмірін білсем ғой, мен оған хабарласар едім.
If we had more time, we could wait for him.
Егер біздің уақытымыз көп болғанда, біз оны күте алатын едім.
If I saw him tonight, I might speak to him about this.

Егер мен оны бүгін кешке көре алсам, мен онымен бұл жайлы сөйлесе алар
едім.
Were, had етістіктері бар бағыныңқы сөйлемдерде инверсия болуы мүмкін,
яғни if түсіп қалып, көмекші етістік бастауыштың алдына шығады. Бұл тәсіл,
әсіресе, әдеби шығармаларға тән болып келеді [4].
Were she at home, she would ring me up.

Егер ол үйде болғанда, маған телефонмен хабарласатын еді.
Had I time, I would help you.

Егер менің уақытым болғанда, сізге көмектесер едім.
Егер өтініш немесе ұсыныс сыпайы түрде болғанын қаласа, онда сөйлемді
шартты райда айтуға болады:
Would you mind...
Қарсы емессіз бе...
Would you mind if I opened the window a little?
Егер мен терезені сәл ашсам, қарсы болмайсыз ба?
What would you say if I tried to date you?

Егер мен сізбен кезесуді ұйымдастыруға тырыссам, сіз не айтар едіңіз?
If I were you айналымы
Бұл айналым кеңес бергісі келген кезде қолданылады: If I were you in your
place in your shoes – сіздің орныңызда болғанда; (were формасы was-бен
ауыстырылуы мүмкін).
If I were you, I would go there.

Сенің орныңда болғанда, мен сонда баратын едім.
If I were you, I’d see a doctor.

Сіздің орныңызда, мен дәрігерге көрінетін едім.
I wouldn’t do that if I were you.

Сенің орныңда болғанда, мен бүны істемейтін едім.
If he were in your place, he would do it.

Егер ол сіздің орныңызда болғанда, ол бұны істейтін еді.
But for + somebodysomething – егер кімде-кімне болмаса айналымы
ІІ және ІІІ типтегі шартты сөйлемдердің бағыныңқы сөйлемдерінің орнына but
for + зат есім немесе есімдік айналымы қолданылуы мүмкін. But for айналымы
бағыныңқы сөйлемнің “If it were not for...” айналымының мағынасына сәйкес
келеді.
But for you, I don’t know where I’d be now.
Егер сен болмағанда, маған қазір не болатынын білмеймін.
But for him, Ann wouldn’t go to Paris.

Ол болмағанда, Анна Парижге бармас еді.
Bur for the train, I’d be in the country.

Жаңбыр болмағанда, мен қала сыртында болар едім.
Шарты сөйлемдердің үшінші типі
Шартты сөйлемдердің бұл типі мүлдем шынайы емес оқиғаларды айтады,
себебі бұлар өтіп кеткен немесе іске аспай қалған іс-әрекеттер жайлы
болады. Айтушы бұл модельді ұстай алмай қалған мүмкіндікді айтқысы келгенде
қолданады. Басыңқы сөйлемдегі іс-әрекет те өткен шаққа қатысты [10].
Бағыныңқы сөйлем: had + V3 немесе Ved
Басыңқы сөйлем: would should could might + have V3 немесе Ved

If I had been free yesterday, I would have joined you.
Егер кеше мен бос болғанда ғой, мен саған қосылар едім.
If I had left earlier, I should have caught the train.
Егер мен ертерек кеткенде, поездға үлгеретін едім.
If she hadn’t put on a short dress, she wouldn’t have attracted such
attention.
Егер ол қысқа көйлек кимегенде, ол осындай назар аудартпас еді.
Басыңқы сөйлемдегі wouldshould көмекші етістіктері could және might
модальдық етістіктерімен алмастырылуы мүмкін.

If I had learned English before, I Егер мен ағылшынды ертерек үйренгенде,
could have found a good job long ago.қашшан жақсы жұмыс тауып алар едім.
If Jim had driven the car yesterday, Егер кеше Джим көлікті жүргізгенде, ол
he might have met with an accident. апатқа ұшырас еді.
Басқа типтердегі сөйлемдер сияқты, бұларда шылаусыз байланысады (инверсия):
Had I seem this film I’d have told Егер мен бұл фильмді көргенде, мен
you. саған айтып беретін едім.
Had he been here, he could have done Егер ол осында болғанда, ол бұны істей
it. алушы еді.
Шартты сөйлемдердің аралас типі
Шартты сөйлемдерде басыңқы сөйлем де, бағыныңқы сөйлемде әр шаққа
қатысты болуы мүмкін. Шартты райдың қолданылуы бәріне ортақ ережеге
бағынады: осы және келер шақтағы іс-әрекеттер перфектпен берілмейді, ал
өткен шаққа қатысты іс-әрекеттер перфектпен беріледі [10]. Мысалы, шарт
(бағыныңқы сөйлем) өткен шаққа қатысты болса, салдар (басыңқы сөйлем) осы
және келер шаққа қатысты болады.

If I had taken the medicine Егер кеше мен дәрі ішкенде, бүгін
yesterday, I would be well now. тәуір болушы едім
If you had seen the film, we could Егер сіз фильмді көргенде, біз қазір
discuss it now. ол жайлы әңгімелесіп отырушы едік.
If we hadn’t missed the train, we Егер біз поездға кешікпегенде, қазір
would be a home now. үйде болушы едік.

Қорыта келе, шартты сөйлемдер көне дәуірден бері қолданылып, дамып
отырған.

2 Ағылшын тіліндегі шартты сөйлемдердің құрылымы

2.1 Шартты рай мен оның формаларының маңызы мен қолданылуы

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.