Ғабит Мүсірепов шығармаларындағы ана тақырыбы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 3

І тарау. Сөз зергері
1. Ғабит Мүсіреповтің өмірі мен шығармашылығы ... ... ... ..5
1.2 Ғабит Мүсірепов шығармаларындағы ана тақырыбы ... ...9

ІІ тарау. Қазақ әйелінің көркем бейнесі
2.1 Ғабит Мүсіреповтің Ұлпан романындағы қазақ әйелінің
тағдыры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..15
2.2 Ұлпан – ана мәселесін көтерген көркем туынды ... ... 20

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...28

Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 30

Кіріспе

Тақырыптың жалпы сипаттамасы мен өзектілігі. Қазақ әдебиетінің
тарихына өлшеусіз үлес қосқан ақын – жазушылар, драматургтер аз емес. ХХ
ғасырда өмір сүрген атақты жазушы, сөз зергері Ғ.Мүсіреповтің өмірі мен
шығармашылық мұрасы жөнінде жазылған зерттеу еңбектер мол. Солардың ішінде
белгілі жазушы, драматург әрі әдебиет зерттеушісі Т.Ахтановтың Ғабит
Мүсірепов [1] , әдебиетші әрі жазушы Х.Әдібаевтің Талант. Талғам. Тағдыр
[2], әдебиетші С.Әшімханқызының Мир Габита Мусрепова [3], Р.Нұртазинаның
Ғ.Мүсіреповтің публицистикасы [4], М.Бекбергеновтің Ғабит Мүсіреповтің
прозасы [5], Б.Смановтың Ғ.Мүсірепов шығармашылығын оқыту [6], қазіргі
қазақ сынының теоретигі Д.Ысқақұлының Сырбаз суреткер [7] ,
С.Жұмабековтің Ғабит Мүсірепов [8] атты кітаптары әрқайсысы жазушы, сөз
өнерінің майталманы Ғ.Мүсірепов шығармашылығын танытудағы игілікті істер.
Ғ.Мүсірепов шығармашылығын тану, зерттеу үрдісі жекелеген зерттеушілердің
ғана емес, сонымен қатар үлкен ауқымды өтетін халықаралық конференциялардың
деңгейінде де өтіп жатыр. Сондай конференциялардың нәтижесінде дүниеге
келген Ғабит Мүсірепов және әлемдік әдеби процесс [9] және
Ғ.Мүсіреповтің көркемдік әлемі [10] атты еңбектер жарық көрді.
Ғ.Мүсіреповтің өмірі мен шығармашылығын, соның ішінде Ұлпан романын
оқыту қазақ әдебиетінің тарихына қатысты жазылған оқулықтарды,
монографиялық зерттеулердің бәрінде де үнемі айтылып, зерттеліп келеді.
Атап айтқанда Қазақ совет әдебиеті тарихының очеркі [11], Қазақ
әдебиетінің тарихы [12] (ІІІ том, 2-кітап), Қазақ әдебиетінің тарихы
[13] (8 том. Кеңес дәуірі. 1941–1956) атты еңбектердің барлығында да
Ғ.Мүсірепов жайында жазылған көлемді очерктер бар. Бұл айтылғандар өзге де
сыншылардың, әдебиеттанушы ғалымдардың Ғ.Мүсіреповтің өмірі мен
шығармашылығы жайында жазған еңбектерінің бәрін санамалап шығудың өзі
мүмкін емес. Бұдан аңғаратынымыз жазушының өмірі, шығармашылық таланты
сыншылдық суреткерлігі әр кез қызығушылық танытып отырған.
Ғабит Мүсірепов романдарының, соның ішінде Ұлпан романының
көркемдік ерекшеліктері, жазушының образ жасау шеберліктері, тіпті тіл
ерекшелігінің өзі де ешкімге ұқсамайтындай дара тұратыны жасырын емес.
Осындай ерекше қасиеттерін шама-шарқымызға қарай ашып көрсетуге әрекет
жасадық. Жазушы романдарының тарихи маңызы зор деп санаймыз, Қорытып
айтқанда Ғабит Мүсірепов аса ірі ромнист, роман жанрындағы жетекші жазушы,
осы сұрақтарға жауап іздеп, жұмыс жаздық. Бұл айтылған деректердің бәрі
біздің зерттеу обьектіміздің маңыздылығы мен өзектілігін айқындай түседі.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті. Біздің зерттеу жұмысымыздың
алдында үлкен мақсат, міндеттер қойылды. Сан алуан қырымен, дәлірек
айтқанда жазушылық, драматургтік, зерттеушілік қырымен қоса Ғ.Мүсірепов
өзінің ұзақ, мағыналы ғұмырында қоғам қайраткері ретінде де қазақ халқына
танымал тұлға болды. Ғабит Махмұтұлы Мүсіреповтің мұндай дара қасиеттерінің
бәрін бір ғана шағын зерттеу жұмысында айтып шығу мүмкін емес, сол себепті
біз жазушының өмірі мен шығармашылық өнерін жете тани түсуді, сонымен қатар
әйгілі жазушының сыншылық және әдебиеттану ғылымына қосқан үлесін айқындап
түсуді мақсат етіп алдымызға қойдық. Осы мақсаттарды жүзеге асыру жолында
бірнеше міндеттерді жүзеге асыруды қажет деп таптық:
Белгілі жазушы, әйгілі сөз зергері, кешегі кеңестік дәуірдегі қазақ
тілінің шын мәніндегі жанашыры болған аяулы азамат Ғ.Мүсірепов жайында
айтылған, жазылған зерттеулерді жан – жақты саралай, қорытындылай отырып,
жазушының өмірбаяны жайында ой түйіп, пікір қорытуды жүзеге асырдық, бұл
біздің бұл саладағы алғашқы ізденісіміз.
Зерттеу жұмысы барысында Ғ.Мүсіреповтің Ұлпан романы қазақ әдебиеті
тарихымен ұштастырыла, сабақтастырыла баяндалды, бұл да жұмысымыздың
өзіндік дара сипатын айғақтай түседі.
Зерттеу жұмысының дерек көздері – ретінде ең алдымен жазушы
Ғ.М.Мүсіреповтің өзінің төл кітаптары кеңінен пайдаланылды. Мысалы,
жазушының әр жылдары жарық көрген таңдамалы шығармаларының үш томдық
жинағы. Сондай – ақ жеке – жеке кітап болып жарық көрген кітаптарының мол
пайдасы болды. Әсіресе Ғ.Мүсіреповтің тікелей зерттеушілік қырын танытатын
кітаптары Әдебиет кәсіп емес, өнер [14] , Уақыт іздері [15] , Заман
және әдебиет [16] , Суреткер парызы [17] т.б. кітаптардағы ғалым, әрі
сыншы суреткерлердің сыншылдық ойлары кеңінен пайдаланылды, ой-пікірлерді
дәлелдеуге септігін тигізіп отырды. Сонымен бірге Ғ.Мүсіреповтің өмірі мен
шығармашылығын зерттеуге арналған монографиялық кітаптар, жоғарыда аталған
конференция материалдары, т.б. еңбектер де дерек көздері ретінде
қолданылды, ол еңбектердің денін жоғарыдағы зерттелу деңгейінде айтып
өткендіктен, қайталап жатуды артық санадық.
Зерттеу әдістері. Зерттеу жұмысы барысында тарих салыстырмалы әдіс,
талдау, жинақтау және қорыту әдістері кеңінен қолданылды.
Ғылыми жұмыстың теориялық және практикалық маңызы. Ғ.Мүсіреповтің
өмірі мен шығармашылығы мектеп оқулықтарында үзбей оқытылып келеді, сонымен
бірге жоғары оқу орындарының бағдарламаларында да кеңінен оқытылып келеді,
демек бұл жұмыстың теориялық тұжырымдары мен практикалық маңызы ерекше деп
айтуға болады, себебі курс жұмысын орындау барысында айтылған түйінді
ойлардың бәрі де осы бағдарламалық талаптарға сай Ғ.Мүсірепов
шығармашылығын оқыту кезеңінде жүзеге асып жатады.
Ғылыми жұмыстың құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспе мен қорытындыдан
тұрады. Сонымен бірге өзара байланысы сақталған екі тарауды қамтиды. Жұмыс
соңында пайдаланылған әдебиеттер тізімі берілген.
І тарау. СӨЗ ЗЕРГЕРІ
1.1 Ғабит Мүсіреповтің өмірі мен шығармашылығы

Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов ХХ ғасырда өмір сүрген ең көрнекті
жазушылардың бірі. Жазушы қаламынан туған көркем сөз өнері қазақ халқының
рухани қазынасының қымбат мұралары. Мүсіреповтен қалған ұшан – теңіз
еңбектердің бірі романдар, соның ішінде роман жанрыа айырықша үлес болып
қосылатын Ұлпан романы атты еңбектері. Жалпы Ғ.Мүсіреповтің көркемдік
әлемі өте бай, ол жайында белгілі ғалым, профессор, филология ғылымдарының
докторы М.Хамзин былай деп ой сабақтайды: Ғ.Мүсірепов өзіне ел – жұрты,
қоғам, ғұмыр кешкен уақыты жүктеген ауыр міндетті абыроймен атқарып шықты.
Яғни өз туындылары арқылы қазақтың ғасырлар бойы қалыптасқан таным –
түйсігін, сұлулыққа құштарлығын қаламгер поэзиясына арқау ете алады.
Қазақтың болмыс – бітіміндегі терең философия, ғаламат сұлу эстетика
жазушыны асқаралы биіктерге көтере білді. Ал, Ғабит Мүсірепов ұлттық
эстетиканың ғажайып тылсым иірімдерін өзінің өнерпаздық, көркемдік әлеміне
арқау етеді [18.74].
Иә, жазушы әлемі шексіз, оның бәріне бір зерттеу еңбегі көлемінде
тоқталып, талдап шығу мүмкін емес.
Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов қазақ кеңес әдебиетінің негізін
салушылардың бірі, қазақ көркем сөзінің үздік зергері. Жазушының әдебиеттің
проза, драматургия саласымен қатар қазақ әдебиеттану ғылымы мен сынының
дамуына да зор үлес қосқаны жұртшылыққа кеңінен мәлім.
ХХ ғасырдағы қазақ әдебиетінің аса көрнекті өкілдерінің бірі Ғабит
Мүсірепов артына мол әдеби мұра қалдырды. Ғабит Мүсірепов көзінің
тірісінде-ақ аса дарындылығымен, талғампаздығымен, шығармашылық
шеберлігімен туған халқының зор құрметіне бөленген болатын. Жазушының шын
өмірі, әсіресе шығармашылық ғұмыры өзі мәңгілік ғұмырға кеткеннен кейін
басталады. Сөз зергері атанған Ғ.Мүсіреповтің інжу-маржандай құлпырған
көркем шығармалары қазір де оқырмандар жүрегіне жол тауып, ізгілік дәндерін
себуде. Өмірдің құпия сырларына терең бойлатып, асқақ идеалдарды
уағыздауда, жүректерге жалын, рухани қуат беріп, жарқын болашақтарға
бастауда, эстетикалық ләззат құйып, адамдардың бақытты өмір сүруіне
көмектесуде.
ХХ ғасырға қадам басқан қазақ әдебиетін Ғабит Мүсіреповсіз көзге
елестету қиын. Ол ең алдымен, жазушы. Жазушының қаламынан шыққан Оянған
өлке, Жат қолында, Қазақ солдаты, Ұлпан, Кездеспей кеткен бір
бейне, ана тақырыбына жазған әңгімелері – қазақ әдебиетінің алтын қорына
қосылған асыл дүниелер. Атақты жазушының шығармаларында қазақ халқының
тұрмыс-тіршілігі, арман-аңсары кемел көркемдікпен шебер бейнеленеді. Ол сөз
өнерінің асқан шебері ретінде академик-жазушы атанды.
Ғабит Мүсірепов – дарынды драматург. Күні бүгінге дейін қазақ
театрларының сахнасынан түспей келе жатқан Қозы Көрпеш – Баян сұлу, Ақан
сері – Ақтоқты, сияқты пьесалары қазақ драматургиясының классикалық озық
үлгілерінен саналады. Сонымен қатар Амангелді, Болашаққа аманат
пьесалары да тарихи қайраткерлерді көркем сомдай білген кесек туындылардың
қатарында екені сөзсіз дәледенген құбылыс.
Ғабит Мүсірепов – алмастай өткір алымды сыншы. Жиырмасыншы ғасырдағы
қазақ әдебиетінде өз шығармашылығында ол пікір білдірмеген жазушы жоқтың
қасы деп айтуға болады. Ол көптеген күрделі мәселелерге дер кезінде ой ай
айтып, пікір білдіріп отырды. Сыншы ғалым, зерттеуші Ғабит Мүсіреповтің ең
басты сын-зерттеу еңбектері Суреткер парызы, Заман және әдебиет,
Күнделік т.б. жинақтарында топталған.
Сонымен бірге әйгілі жазушы шебер аудармашы да. Ол М.Горькийдің,
М.Шолоховтың, О.Генридің, А.Островскийдің, В.Шекспирдің, Мольердің т.б.
шығармаларын қазақ тілінде сөйлетті.
Ғабит Мүсірепов – көркем очерк жазудың да майталманы. Жазушы – Аттың
сыны, Жапон әсерлері, Кездесулер сияқты тамаша очерктердің авторы. Ол
сондай-ақ кино сценарий жазумен де көп айналысты. Атап айтқанда Амангелді
(Б.Майлинмен, В.Ивановпен бірге), Қыз Жібек сияқты қазақ кино өнерінің
алтын қорында қалған кинофильмдердің де сценариін жазған. [10.56]
Ең бастысы, ол еліне абыройлы азамат болды. Ақын болмасаң болма,
азамат болу міндетің деп ақын Некрасов айтқандай Ғабит Мүсірепов өз
Отанына адал қызмет еткен, қазақ халқының жарқын болашағы үшін әдебиет
майданында аянбай күресіп, сөз өнерінен биік рухани мұнара тұрғызған
танымал жазушы. Ол бізге осы еңбектері үшін ғана қымбат.
Ғабит Мүсіреповтің өмірі мен шығармашылығы туралы айту, ой қозғау
әрқашанда жауапты, абыройлы іс болған. Бүгінгі қазақ әдебиетіндегі талантты
тұлғаның бірі, ССРО мемлекеттік сыйлығының лауреаты Әбдіжәміл Нұрпейісов
Мүсірепов болса қашанда таңдануға лайық тұлға! [9.86.] деп айырықша бір
сүйіспеншілікпен баға берген екен. Демек әдебиет, өнер, мәдениет қана емес,
өмір майданында да таңдануға лайық тұлға Мүсірепов әлемін сөз еткенде
мына жайттар еріксіз еске түседі, ол алыптар тобы жайындағы айтылатын
қағидалар. Дәлірек айтқанда Ғабит Мүсірепов қаламынан туған Алыптар тобы
деген тіркестің өмірге келіп, кәделі де заңды ұғым мен тіркеске айналып
кеткеніне біршама уақыт болды. Міне, осынау Алыптар тобы тәрізді пішімі
ықшам да сөзі сара, ойы терең де мағынасы мол, тапқыр да мазмұнға бай талай-
талай сөздер мен ғажайып дәл ұғым пікірлердің, көбінесе, сұлу да оралымды
келетін, барша көпшіліктің зерде-көкейіне ұялай кететін және көп алуан сыр
сипатымен жылдар өткен сайын толыса құлпырып биіктей беретіндей, ауқым-өріс
кеңейтіп, ұзартқан үстіне ұзарта түсетіндей ғажайып бір сиқыры мен жұмбағы
бар.
Мұны автордың, яғни Ғабит Мүсіреповтің сөзімен айтсақ: Тегінде, мен
өзімді бақытты екенмін деп ойлаймын, өйткені, менің алдымдағы алыптар
тобының жазушылық, азаматтық, адамгершілік, қоғамдық дәстүрлерінің
өнегелерін көрдім. Солардың жақсы өнегелерін үйренуге, бойыма жинауға
тырыстым.Ол мен үшін де қымбат мұра болып қалған сияқтанады. [16.45]
Алыптар тобы деп Сәкен Сейфуллин, Бейімбет Майлин, Ілияс Жансүгіров,
Мұхтар Әуезов, Сәбит Мұқановтар тобын санаймын. Осылар бір мезгілде әдебиет
майданында шарықтап шыққан, әр жерде болса да әрқайсысы революцияға үн
қосқан, революциямен бірге көтерілген сол кездегі ең алғашқы үлкен топ –
атақты жазушылардың, ойшылдардың мен шәкіртімін - деген болатын. Бұл ой-
толғаныс үзігі 1978 жылы 12 ақпандағы санында жарияланған. Кейіннен Ғабит
Мүсіреповтің Заман және әдебиет кітабына [16.224] енген Дәстүр және
жаңашылдық деген мақаласында жарияланды. Осы алыптар тобының қатарына
Ғабиден Мұстафин мен Ғабит Мүсіреповтің өзі де сөз жоқ кірер еді.
Кеңес дәуіріндегі қазақ әдебиетінің тууы мен қалыптасуы, дамуы жолында
яғни оның жетпіс жылдан астам мерзімдегі кезең-кезеңге сараланатын әрі
сабақтаса ұласып жататын ұзақ та үзілмес тарихи сапарының көшбасында Сәкен
Сейфуллин, Бейімбет Майлин, Ілияс Жансүгіров, Мұхтар Әуезов, Сәбит Мұқанов,
Ғабиден Мұстафин мен Ғабит Мүсірепов секілді алыптар тобының – титандар
шоғырының болғандығы мақтаныш тудыратын әрі тарихи, әрі ғылыми мәні зор,
ғасырдан-ғасырға созылатын ұлағатты ақиқат екені қазірдің өзінде баршамызға
аян болып келеді. Біз өзіміздің осы зерттеу еңбегімізде өзіміздің азаматтық
тарихымыздағы, ұлттық әдебиетіміз бен өнеріміздегі осындай санаулы да
құдіретті тұлғалардың бірі – ұлы суреткер Ғабит Мүсіреповтің шығармашылық
өнерін шама-шарқымызша арқау етіп, талдау обьектісі етеміз.
Ең алдымен көпке мәлім болса да жазушының өмір жолы мен шығармашылық
өнері жайында қысқаша болса да тоқталып өткеннің артықтығы болмайды деп
ойлаймыз. Осы ретте соңғы кезеңде атақты жазушының кейбір қырлары, дәлірек
айтқанда өмірі мен шығармашылығы, сыншылық өнері жайында жазып жүрген
ғалым, сын теориясының тағылымды зерттеушісі Дандай Ысқақовтың Сырбаз
суреткер [7.] деп аталатын еңбегіндегі дерек көздерінің көп көмегі тиді,
демек осы дерек көздерін мейілінше тиімді пайдаланудың реті келді.
Қазақ кеңес әдебиетінің көрнекті өкілдерінің бірі Мүсірепов Ғабит
Махмұтұлы 1902 жылдың 22 наурызында Солтүстік Қазақстан обл. Жамбыл ауд,
Жаңажол ауылында дүниге келіп, 1985жылдың 31 желтоқсан күні Алматыда
қайтыс болды. Ол кеңес дәуіріндегі әдебиетіміздің негізін салушылардың
бірі, әдебиет зетгеуші, мемлекет және қоғам қайраткері, Қазақ ССР ҒА-ның
акдемигі (1958ж), Социалистік Еңбек Ері (1974ж), Қаз ССР-нің халық жазушысы
(1984ж).
Туған ауылында хат танығаннан кейін 1916 ж. 2 кластық орыс мектебінде
бір жыл оқып, жоғары басқыш орыс мектебінде 4 жыл оқып, оны 1921ж бітірді.
Осы мектепте оған белгілі педагог, жазушы Бекет Өтетілеуов орыс тілі мен
әдебиеті пәнінен сабақ береді.
1923 жылы Орынбор рабфагына түсіп, 1926 жылы бітірді. Омбыдағы ауыл
шарушылығы институтында 1 жыл оқып, 1927-1928 жылы Бурабай орман шарушылығы
техникумында оқытушы болды. Ол баспа орындарында, Совет, партия
мекмелерінде жауапты қызметкер болып жұмыс атқарды, *Қазақстан* баспасының
директоры, *Қазақ әдебиеті*, *Социалистік Қазақстан* газетінің редакторы,
Қазақстан жазушылар одағының 1-секретары болып қызмет істеді. [19.354.]
Ғабит Мүсірепов 1928 жылдан бастап кеңес, партия, баспасөз орындарында
әртүрлі қызметтер атқарған. Қазақстан баспасының бас редакторы, Қазақ КССР
Оқу комиссариатының өнер секторының меңгерушісі, Қазақ әдебиеті,
Социалистік Қазақстан газеттерінің бас редакторы, БК(б)П Қазақ өлкелік
Комитетінің баспасөз бөлімі меңгерушісінің орынбасары, Қазақстан Орталық
партия Комитетінің саяси-ағарту бөлімінің меңгерушісі, Қазақ КСР Халық
Комиссарлары Кеңесі жанындағы өнер істері басқармасының бастығы болып аса
жауапты қызметтерде істеген. 1938 жылы ол халық жауы деп айыпталған
Бейімбет Майлинге ара түскені үшін (Бейімбет жау болса, мен де жаумын
деген сөзі үшін) партиядан шығарылып, қызметтен босатылады. Содан 1955 жылы
ғана Бейімбет Майлин ақталғаннан кейін ғана партия мүшелігіне қайта
қабылданып, Ара-Шмель атты сатиралық журналдың бас редакторы болып
тағайындалған. Ғабит Мүсірепов 1958-1966 жылдар аралығында екі дүркін
Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының бірінші хатшысы, КСРО Жазушылары
одағы басқармасының хатшысы болып сайланды. Ол сонымен қатар Қазақстан
Республикасы Ғылым академиясының академигі (1958 жылы), Социалистік Еңбек
Ері (1974), Қазақстанның халық жазушысы (1984), бірнеше рет КСРО және Қазақ
КСР Жоғары кеңесінің депутаттығына сайланған.
Біздің зерттеу жұмысымыздың бұл тараудағы тақырыбы Ғабит Мүсіреповтің
өмірі мен шығармашылық өнері деп аталатын болғандықтан ұлы жазушының осы
аталған қырларын, дара қасиеттерін толықтыра түсетін жайттарды одан әрі
толықтыра түскенді жөн көрдік. Ендігі кезекте белгілі сыншы Сайлаубек
Жұмабековтің 1989 жылы Мектеп баспасынан шыққан Ғабит Мүсірепов [8.]
деп аталатын зерттеу кітабындағы қажетті деген материалдарды пайдаландық.
Ескере кететін мәселе бұл жерде жоғарыда айтылған, көрсетілген мәселелерді
емес, керісінше сол мәселелерді одан әрі толықтыру, жетілдіру, нақтылай
түсу мақсаты көзделді. Аталған жайттардың бәрі де біздің ғылыми зерттеу
жұмысымыздың сапасын көтере түсетіні сөзсіз. Есте болатын құбылыс сыншы
С.Жұмабеков өз зерттеуінде талантты жазушының өмірбаян жолдары мен
шығармашылық сапарын қатар өріп отырған екен, бұл өте тиімді тәсіл
болғандықтан біз де құптап, өз зерттеуімізге тиімді дәйек еттік.
Ғабит Мүсірепов 1928-1938 жылдар аралығында баспа орындарында, совет,
партия мекемелерінде сан түрлі жауапты қызметтер атқарды. Мәселен,
Қазақстан баспасының директоры, т.б. қызметтер, олар жайында жоғарыда
біршама айтылды.
Осы он жыл ішінде оның қаламынан: Қос шалқар, Талпақ танау, Көк
үйдегі көршілер, Күсен және т.б. әңгімелер; Тулаған толқында, Алғашқы
адым повестері; Ана циклындағы қысқа новеллалар; Әдебиет айтысына,
Мен қалай жаза бастадым, Мұхтардың хаты туралы, Қазақстан баспасының
жайы, КазАПП-тың бүгінгі міндеттері, КазАПП жаңа дәуірде,
Социалшылдық құрылыс дәуірі – түрі ұлттық, мазмұны пролетариалдық көркем
әдебиеттің өркендейтін дәуірі және т.б.сын мақалалар туды.

1.2 Ғ.Мүсірепов шығармаларындағы ана тақырыбы

1934 жылы Ғабит Мүсіреповтің Қыз Жібек драмасы бойынша қазақтың
мемлекеттік драма театрында (қазіргі Абай атындағы опера және балет театры)
спектакль қойылды. 1935 жылы жеке кітап болып шыққан драма кейіннен
либероттоға айналып, 1956 жылы жазушының таңдамалы шығармалар жинағының
үшінші томынан орын алды.
Қыз Жібек операсының 1000-ншы қойылымы республиканың әдеби-мәдени
өмірінде үлкен оқиға ретінде 1968 жылы атап өтілді.
Ғабит Мүсірепов 1936 жылы Бейімбет Майлинмен, Всеволод Ивановпен
бірлесіп Амангелді киносценарийін жазды. Қазақтың тұңғыш көркем фильмі
экранға 1938 жылы шығып, көрермендер тарапынан аса жоғары баға алды.
Қыз Жібек операсы ұлттық музыкамыздың, Амангелді лентасы ұлттық
кино өнеріміздің классикасынан саналып отырса, онда сөз жоқ, Ғабит
Мүсіреповтің қомақты үлесі бар екенін көрсетеді.
Отызыншы жылдардың орта шенінде жазушыны М. Горькийдің ана тақырыбына
жазған романтикалық әңгімелері қызықтырады. Гуманист жазушы М. Горькийдің
адам деген ардақты атты жоғары бағалауы, өмірге рух себуші, тіршілік иесі
аналардың қоғамдағы рөлі Ғ. Мүсіреповке үлкен ой салды. Ол М. Горькийдің
Адамның анасы және Өлімді жеңген ана атты екі новелласын аударып, өзі
де Ананың анасы, Ашынған анна, Ананың арашасы (1934), Ер ана (1942),
Ақлима (1944) атты әңгімелерін жазды.
Ананың анасы (1934) атты әңгімесінің мазмұны ел арасына кең тараған
аңыздан алынған. Мұнда елді шауып, жазықсыз жас қызды зорлап алып бара
жатқан батырды қыз анасының сөзбен тоқтатып, жеңгені, сөйтіп, оның қызын
жау қолынан азат етуі баяндалған. Шығарманың мазмұны, Әйтілес ақсақалдың
етектей сақалын балуан саусақтарымен салалап тарап қойып өткен өмір
оқиғасын баяндауынан басталады. Әңгімеде намысқа шабар білегі, әділетті
таныр жүрегі бар, бірақ ел әкімдерінің алдауына түскен аңғал батыр Жалпақ
балуанның Бала бидің қолшоқпары болуы, жүрегін жарып шыққан қызының
тағдырына шырылдап арашашы бола білген абзал ананың өжеттігі айтылады.
Ашынған ана (1934) әңгімесі 1916 жылғы ұлт-азаттық; қозғалысына
арналған. Жалғыз баласының жасын асырып жазып, майданға қара жұмысқа
жібермек болған болыс пен оның қолшоқпары Қарасақалға Қапияның пышақ салып,
түрмеге түсуі, онда 17 ай отырып, ақыры оны большевиктердің түрмеден
босатуы баяндалады. Жазушының суреттеуінше, қиыншылық пен зорлық-зомбылықты
көп көріп, азап шеккен: ... Өмір өзін сондай сіліккен. Қазір бұл сондай
орасан күшті. Енді өмірді өзі сілкуге жарап қалған қайратты ана...
Ал Ғ. Мүсіреповтің Ананың арашасы (1934) атты әңгімесінде
Антоновтың ақ бандыларының қазақ ауылына ат ойнатып, жазықсыз жандарды атып-
асуы, Нағиманы "большевик балаңды тауып бер" деп соққыға жығуы, ананың жан
азабына шыдап бағып, ақтар армиясының солдаттарының шымбайына батар сөз
айтып, солдаттарды өз командиріне қарсы қоюы, ақыры олардың Антоновты
өлтіріп, Қызыл Армияға қосылуымен аяқталады.
Ақтар армиясының бандыларының жауыздығын жазушы былайша суреттейді:
... Ана арқасында қайыс қамшы жыландай жүйткіп жүр... Арашаға жарай
алмаған ауыл ұятына тұншыққандай тым-тырыс... Тек отыз өрім қамшы ғана
әйел арқасында жыландай ысылдайды. Анада үн жоқ. Асыл жігер мен өктем куш
теке- тіресіп кездесе қалып, біріне-бірі тізе бүгер емес. Қара көк
жапырақты ақ көйлек қызыл қанға айналып, арқа жағы тілім- тілім болып
кетті. Қанға боялған қамшы ана денесінің ашынған жерлерін иіскеп
табатындай жанға батар жеріне дәл-дәл тиеді. Қамшы сарт етіп қалғанда, ана
көзінен от ұшқыны да жалт ете қалады. Сіресіп қалғандай табан аудармай, кек
кернеген ана да тұр, мың сұрауына бір жауап ала алмай ызаға булығып Антонов
та тұр. Ана тістері тіл қақпасын тас бекітіп тастапты... Бұдан әрі өжет ана
Антоновтың адамгершіліктен жұрдай жауыздығын бетіне басып, өршелене түседі.

Жазушы қара күштің ана жүрегін мойыта алмағанын суреттеу арқылы Ана
алдында өлім де мойын ұсынады. Өлімді өмір жеңеді дегенді бейнелеп беріп
отыр.
Ғ. Мүсірепов Ұлы Отан соғысы жылдарында да ана тақырыбына қайта
оралып, екі әңгіме жазды. Оның бірі --Ер ана (1942). Онда жау уақытша
басып алған селода ауру немересімен қалған Наталья ананың партизандар
көмген минаны жарып, неміс офицерлері орналасқан мектеп үйін өртеп,
ормандағы партизандарға қосылуы суреттеледі. Ал Ақлима (1944)
әңгімесінде жалғыз ұлы соғыста ерлікпен өлген ананың майданнан мүгедек
болып оралған Сапар деген жігітті асырап алып күтуі, оны өз баласы Қасымнан
кем көрмеуі баяндалады.
Ұлы Отан соғысы жылдарында эвакуациямен Украина, Ресей жерлерінен
келген орыс, неміс, шешен, ингуш, татар балаларын қазақтардың асырап алуы
көп болған. Ал қол-аяғы бірдей шөрке боп қалған жауынгер жігітті туған
анасындай болып күту гуманистік ұлы жүректің ғана қолынан келетін қасиетті
іс-әрекет еді. Жазушы осы арқылы ана жүрегінің кеңдігін, махаббатының
молдығын асқан суреткерлікпен бейнелейді.

Жазушының Ана тақырыбындағы шығармаларының жиынтығы ретінде 1974 жылы
Ұлпан романы дүниеге келді. Ұлпан — бүкіл аналардың жиынтық бейнесі
тәріздес кесек полотно.
Ұлпан — тарихи ел шежіресінін мазмұнында құрылған роман. Романда
қазақ ауылының жүз жылдық тұрмысы, әдет-ғұрпы, барымта, қалыңмал беріп, қыз
айттыру, бай мен кедей арасындағы, ел арасындағы жер дауы, жесір дауы кең
көлемде сөз болады. Романдағы бас кейіпкер Есеней - қалың Керей-Уақтың
билігін қолына мықтап ұстаған аузы дуалы биі, атақты байы. Ол ПІыңғыспен
партиялық сайлауда таласса, тең түсетін өткір сөзді, алып денелі, қара нар
іспеттес қайраткер. Жасында жауынгер, найзагер батыр да болған. Кенесарының
қалың қолымен кескілескен ұрыста ерлік көрсеткен, екі жүз сарбазын
тұтқындап стапқа өткізген, кейін жараланыш, орыс-казактары дәрігерлерінің
көмегімен ажалдан аман қалған. Ол қалың жылқысын өзінің жауынгер досы,
бүгінде аяқ қолы топ болып қалған Артықбай батырдың жайылымына байқамай
қаптата жайып келе жатқанда оның алдынан ерекше киінген кесек тұлғалы,
батырдың қызы Ұлпан қарсы шығып, Есенейді еселі сөзбен жеңіп, айып
төлетеді. Ол бұдан он үш жыл бұрынғы әкесі Артықбай батырдың үйінде Есеней
намаз оқып отырғанда еркелеп мойнына асылыш, Мен түйеге мініп кеттім! Әке,
сен үйде қалдың! деп маза бермейтін қара қыз. Бүгінде аңшы, құсбегі,
жылқышы болып ат құлағында ойнап өскен батыр қыз.
Бес болыс Керей — Уақтың Есенейіне Ұлпан қалың малын өзі айтып,
Есеней, екеуміздің арамызда ең кемі қырық жылдық айырма бар. Осыны
ойландың ба?- дейді. Ердің құны, нардың бұлы болса да мал-жанды аямауға
бел байлаған Есеней: Қырық жыл болса қайтейін? Қырыққа келгенде біздің
елдің Есенейі сен боласың. Оған дейін сен менің Есенейім бола тұр... Мен
саған сұлу деп, жас деп қызықтым ба, болмаса Есенейдің орнына Есеней
болатын адам деп қызықтым ба? Оны өзім де біле бермеймін. Әйтеуір осы
түннен бастап, менің Есенейім сенсің, — деп кесіп жауап береді. Есеней
қатал еді, озбыр еді. Енді оның жан жүрегін жібіткен Ұлпан болды,—деп
суреттейді жазушы. Айналасы он-он бес жылда Ұлпан дүйім елді билейтін
ақылды ана болады. Бүкіл Торғай уезіне Есенейдің аты Ұлпанның атымен қатар
жайылады. Ұлпан өлгеніне жетпіс бес жыл болған нағашы атасы Сырым батырға
әнші, күйші, домбырашы, палуан, атбегі адамдарын ертіп, Сыр бойына айғыр
үйір жылқы айдап барып аза тұтып, асын бергізеді. Осы астан кейін жиырма
бес жыл өткенде (1906 ж. шамасында), Орынбор — Ташкент темір жолы салынған
кезде, Ұлпан ас берген көл жағасынан өткен темір жол стансасының атын
Ұлпан атайды (Шалқардан кейінгі станса).
Ол 1938-1955 жылдар аралығында бірыңғай шығармашылық жұмыспен
айналысты.
Осы он жеті жылдың ішінде оның қаламанан: Қозы Көрпеш – Баян сұлу
(1939), мен Ақан сері – Ақтоқты (1942) атты классикалық трагедиялары мен
Амангелді (1950) пьесасы; Ер ана(1942), Ана кесімі айнымайды (1942),
Ақлима (1944) және т.б. әңгіме-новеллалар; Қазақ батыры повесі (1945)
кейіннен Қазақ солдаты романы (1950) және Оянған өлке романдары (1953);
М.Горький туралы (1943, 1948, 1950) үш мақала, Өсер әдебиетке өсірер сын
керек, Абай (М.Әуезов пен Л.Собеловтің осы аттас трагедиясы туралы),
Абай романы туралы, Айтыс қатарға қосылды, Халық таныған жазушы
(С.Мұқанов туралы), Абай – қазақ операсының жаңа белі, Алып ақын
атамыз (Жамбыл Жабаев жөнінде), Майданнан соққан жаңа леп (Қасым
Аманжоловтың Абдолла деген поэмасы, Әбу Сәрсенбаевтың Ақша бұлт деген
өлеңі туралы), Совет драматургиясының кезекте тұрған кейбір мәселелері,
Жоғары идеялы көркем әдебиет жасайық, Абай – Қарағанды қазақ драма
театрының жаңа табысы, Назым Хикмет, Заманымыздың озық жазушысы
(А.Фадеев жөнінде), Жамбыл (Осы аттас көркем фильм туралы),
Қазақстандағы әдебиет сынының жайы мен міндеттері туралы, Қазақ совет
прозасы туралы, Өскен талаптар тұрғысынан, Біздің классик (М.Шолохов
туралы), және т.б. көркем сын, өнер туралы мақалалары, әр алуан аудармалары
мен очерктері жарық көрді.
Белгілі жазушы өзінің 50 жасқа толуын Оянған өлке романын бітіруімен
қарсы алды. Шығарма алғаш рет Әдебиет және искуство (қазіргі Жұлдыз
журналы) журналының 1952 жылғы № 1-5, 10-12 сандарында жарияланып, 1953
жылы жеке кітап болып шықты. Роман Ғабит Мүсірепов прозасының биік шыңы
болумен бірге, қазақ әдебиетінің де шоқтығы биік шығармасы болып саналады.
Ол 1955-1966 жылдар арасында сол жылдары енді шыққан Ара журналының
бас редакторы, Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының бірінші секратары
болды. 1958 жылдан бастап СССР Жазушылар одағы басқармасы секратарларының
бірі ретінде, Лениндік және СССР Мемлекеттік сыйлықтар жөніндегі комитеттің
мүшесі, Азия және Африка жазушылары ынтымақтастығы қозғалысының белді
қайраткері тәрізд қоғамдық қызметтер де атқарды.
Осы жылдар ішінде оның қаламынан: Автобиографиялық әңгіме (1956),
Сөз жоқ, соның іздері (1962), Өмір жорығы (1963), Айгүл қойшының бір
күні (1964), Бірінші фонтан (1965), Біздің Би-аға (1965),
Этнографиялық әңгіме (1965), Қазақтарым, достарым (1964), Тимка –
Димка (1965), Сілекеевтердің кенжесі (1965), Қасқырды атқан қайсысы
(1965) және т.б. әңгіме-новеллалары; Кездеспей кеткен бір бейне поэмасы
(1965 жыл); Революциялық қазақ поэзиясының көш басшысы (Сәкен Сейфуллин
туралы), Жазушылар және ұйым міндеттері, Өмір талаптары, Қазақ совет
әдебиетінің қазіргі жайы мен міндеттері туралы, Өнер туыстығы, Ұлы
сенім, жоғары талап, Әдебиет пен көркемөнер жаңа заманға сай болсын,
Қайсар Виссарион (В.Белинский туралы), Әдебиет тілі жайында, Кино
өнерінің келелі мәселелері, Күресте туған ынтымақ, Қос жұлдыз,
Айнымас көңіл, ажырамас құшақ, Ұлы белес, Тың түбірлі тақырып,
Украинаның бәйтерегі (Т.Шевченко туралы), Өшпес өмір (Баубек Бұлқышев
жөнінде), Халықтың қадірменді ұлы (А.Жұбанов жайында), Каирдегі
кездесу, Әдебиетіміздің ізгі дәстүрі, Азия – Африка жазушыларының
қозғалысы жаңа белесте, Мұхтар Әуезов туралы сөз, Дос жүректен мың да
бір сәлем, Италия сапарынан және тағ басқа да әдеби көркем сын
мақалалары, публицистикалық туындылары дүниеге келді.
Ғабит Мүсірепов 1968 жылықазақ совет әдебиеті мен филологиясын
дамытудағы аса зор еңбегі үшін Қазақ ССР Ғылым академиясының академигі
болып сайланды.
Ол 1966-1985 жылдары негізінен алғанда бірыңғай шығармашылық жұмыспен
айналысты деп айтуға болады. 1968 жылы Ғабит Мүсіреповке Кездеспей кеткен
бір бейне атты поэмасы үшін Қазақ ССР–ның Абай атындағы мемлекеттік
сыйлығы берілді.
Жазушы өмірінің соңғы жиырма жыл шамасында да қаламын құрғатпай сан
алуан тақырыптағы шығармалар жазумен болды. Атап айтқанда: Ұлпан (1975),
Жат қолында (1984) романдары, Қыз Жібек киносценарийі (1968), Ақан
сері – Ақтоқты либероттосы (1979), Болашаққа аманат пьесасы (1981),
Қыран жыры (1967), Жапон балладасы новеллалар циклы (1967), Жиырма төр
сағатта (1970), Боранды түнде (1972), Екі әйел – екі дүние (1977),
Ана жыры (1977), Қарлы жаңбыр астында (1980) және т.б. әңгіме-
новеллалары; Асқындырып алмайық, достар (Көркем тіл туралы). Аға сөзі,
Жауаптылық сезімі, Жұлдыз көпір жайында (Ш.Мұртазаның Жұлдыз көпір
романы туралы), Талмай ізденіңдер, Биік мұрат, Ұлы міндет, Очерк
көркем шығармадай болсын, Авгейдің ат қорасынан бастайық (Көркем тіл
жөнінде), Дәстүр мен жаңашылдық, Ұлт әдебиеттерінің ынтымағы – ұлы күш,
Феномен – Феникс (Жамбыл Жабаев жөнінде), Кітап аты Бесін, авторы –
Асқар (А.Сүлейменовтің кітабы туралы), Чудо (СССР халық артисі Күләш
Байсейітова жайында), Зейнолла елуде (З.Қабдолов туралы), Адал да әділ
сыншы еді (Ілияс Омаров жөнінде), Біздің ұлы жазушымыз (М.Әуезов
жөнінде) және тағы басқа да көптеген көркем сын мақалалары мен эсселері,
очерктері жарық көрген еді.
1971 жылы еліміздің экрандарына Қыз Жібек атты екі сериялы көркем
фильм шықты. Сценарийін Ғабит Мүсірепов жазған бұл кино қазақ кино
өнерінің алтын қорына қосылған үздік туынды болып табылады.
Ғабит Мүсіреповке 1974 жылы совет әдебиетін дамытуға сіңірген зор
еңбегі үшін Социалистік Еңбек Ері деген аса зор құрметті атаққа ие боды.
Қазақ ССР Ғылым академиясының Президиумы 1977 жылы академик Қазақ ССР
Ғылым академиясының филология ғылымын дамытуға сіңірген зор еңбегі үшін
Қазақ ССР Ғылым академиясының Шоқан Уәлиханов атындағы бірінші дәрежелі
мемлекеттік сыйлығын беруге шешім шығарды.
1984 жылы Жат қолында романы шықты. Бұл әйгілі Оянған өлке
романының екінші кітабы еді. Отыз жылдан соңғы қауышу сәтті аяқталды.
Шығарманы оқырман қауым жылы қабылдады, әдеби-көркем сын өте жоғары
бағалады. Дәл осы жылы Ғабит Мүсіреповке Қазақ ССР Халық жазушысы деген аса
зор құрметті атақ берілді.
Ғабит Мүсірепов өзінің бүкіл творчестволық ғұмырында, өз өмірінің соңғы
күндеріне дейін СССР және Қазақстан Жазушылар одақтары басқармаларының
секратарлары болып абыроймен қызмет істеді. Жазушыны өзі өмір сүрген
кеңестік қоғамның партиясы аса қатты құрметтеп, көптеген сый-сияпаттар
көрсетті, белгілі қоғам қайраткері Ғабит Мүсіреповті совет әдебиетін
дамытуға сіңірген зор еңбегі үшін әр жылдары үш рет Ленин орденімен,
Октябрь революциясы, Еңбек Қызыл ту, Халықтар достығы ордендерімен,
көптеген медальдармен марапатталды.
Ғабит Мүсірепов бесінші сайланған СССР Жоғарғы Советінің және 6, 7,8,
9, 10, 11 сайланған Қазақ ССР жоғарғы Советтерінің депутаты, Қазақстан
Компартиясы Орталық комитетінің мүшесі, Қазақ ССР Жоғарғы Советінің
төрағасы ретінде зор қоғамдық-саяси мәселелерді шешуге араласып отырды. Ол
сондай-ақ Европа мәдениеті қоғамы атқару комитетінің және Азия – Африка
елдерімен ынтымақ жөніндегі советтік комитеттің мүшесі ретінде мәдениет,
әдебиет қайраткерлерінің көптеген халықаралық жиындарына қатысып, сан-алуан
игілікті шаруалар істеді.
Ғабит Мүсірепов 1984 жылы 11 желтоқсанда Қазақстан Жазушылар одағының
мәжіліс залында республика Жазушылар Одағының Қазақ ССР Ғылым академиясы
Тіл білімі институтымен, М.Әуезов атындағы әдебиет және өнер институтымен
бірлесе отырып Соңғы жылдардағы қазақ көркем шығармаларының тілі деген
тақырыптағы творчестволық конференцияда Өнер алды – қызыл тіл атты
көлемді әрі мағыналы, уақыттың көкейкесті мәселесін қозғайтын баяндама
жасады. [14.] Бұл конференцияның көркем тіл мәселесіне арналуы және ондағы
негізгі баяндаманы Ғабит Мүсіреповтің жасауы мәдени өміріміздегі елеулі
оқиғалардың бірі болды. Уақыт өте келе осы аталған конференция материалдары
Жазушы баспасынан жеке жинақ, кітап болып жариялнды. Бұл баяндама ұлы
суреткер, сөз зергерінің кейінгі ұрпаққа, қаламгерлердің жас буынына атақты
қаламгердің қалдырып кеткен көп аманат, өсиетінің біріндей әсер етеді.
Әсіресе, ана тіліне деген қамқорлықты арттырып, оның әдеби нормаларын
көздің қарашығындай сақтау жолында әрі азаматтық, әрі қаламгерлік зор
жауапкершілікті, қырағылықты өмірбақи ұстану парызын аманат етіп кеткендей
сезіледі.
Өзінің бүкіл ғұмыры мен кемел шығармашылық өнерін туған халқының мүдде-
мақсаты мен игі мұратына арнаған ол 1985 жылы 31 желтоқсан күні дүниеден
өтті. Бірақ оның артында қыруар мол мұра қалды. Кейінгі ұрпақтардың, талай-
талай келетін буындардың еншісіне қалған саф асылдай мұралардың идеялық-
көркемдік биік қасиеттері жылдар өтке сайын өзгеше бір қырынан ашыла
беретініне, адамды және адамзат баласын ізгілікке, сұлулыққа, шындыққа
тәрбиелей беретін мәңгілік құдіретін жарқырата беретініне кәміл сенеміз.

ІІ тарау. ҚАЗАҚ ӘЙЕЛІНІҢ КӨРКЕМ БЕЙНЕСІ
2.1 Ұлпан романындағы әйел тағдыры

Сөз зергерінің шығармашылық жолындағы белесті туындыларының қатарына
қосылған оның Ұлпан романы еді. Өзінің бар ерекшелігімен, көркемдік
бітімімен, эстетикалық әсер-күшінің молдығымен романда көрінетін Ұлпан
-бүкіл қазақ әдебиетіндегі оқшау тұрған әдеби образ.
Романдағы Ұлпан бейнесін суреттеуге Ғ.Мүсірепов бүкіл өмір бойы іштей
дайындалып, көп ізденіп, толғанғаны тарихтан мәлім. Ұлпан - күшті, терең
характерімен, кесек бітімімен берілген тұлғалы образ. Оның сезім байлығы,
адалдығы, моральдық тазалығы, зерделілігі, парасаттылығы келісті
бейнеленген.
Ұлпан сияқты халық қамын ойлаған жанның ізгі ойы, арманы, мақсат-мұраты
іске толық асуы мүмкін емес еді. Жазушы айтқандай: Өз заманынан бұрын
туып, арманда кеткен үлкен жанның [20.8.] өмірі басқаша аяқталуға
болмайтын еді. Ұлпанның басты қасиеті - өз замамнындағы көне ескілікке -
әйелдерді кемсітіп, феодалдық әдет-ғұрыпқа қарсы батыл күресуі халық
өміріне ауалай қажет жаңашылдыққа, прогреске ұмтылып, елге айтарлықтай үлгі
өнеге көрсетуі. Бұл Ұлпан образының әлеуметтік бітімін әрі көріктендіре,
әрі биіктете түскен.
Романның көркемдік бітімі шын шебердің қолынан шыққан асыл бұйымдай
мінсіз. Сюжеттік желіні тартудағы ұсталық, композициядағы сымбаттылық, алма-
кезек келіп отыратын суреттеу, баяндауға тартымдылық шығарманың идеялық
мазмұнын жан-жақты толық ашуға тікелей көркемдік қызмет етіп тұр. Ал
шығарма үстіндегі жазушының бейнелі де бай тілі, өмір шындығын берудегі
образды өрнектері оқушысын бірден өзіне тартып үйіріп әкетеді. Сондықтан да
Ұлпан романының оқырманға берер эстетикалық ләззаты мол.
Ұлттық тәуелсіздік алған елде азаматтық қоғам өздігінен бірден орнай
қалмайтынын да, әлеуметтік әділет, әлеуметтік теңдік, әлеуметтік қорғау,
еңбек азаттығы, оқу-ағарту мүмкіндігі тәрізді зәру мәселелері ұлттық
тәуелсіздікпен міндетті түрде байланыса бермейтіні де, ал байланысқан
күнде өздігінен шешіле салмайтыны да адамзаттың тарихи дамуынан белгілі.
Халқымыздың кеңестік дәуірдегі жетпіс жыл өмірі оның тарихынан оп-оңай
алып тастай салатын жасанды бөлшек емес. Ол - оның тарихи тағдыры. Жақсы
болсын, жаман болсын, белгілі бір заңдылықпен пешенесіне жазылғаны сол еді.
Оған соқпай кетуге, оны орағытып өтуге болмайтын еді.
Туған халқының ғасырға жуық өмірін суреттеуге арналған тарихи
дилогиясында шыншыл реалист жазушы да бұл шындықтан жалтара алған жоқ.
Туған әдебиетіміздің тарихында Ғабит Мүсірепов атты ұлы суретші өзінің
құрметті орнында мызғылмай тұратын болса, оның асқан шеберлікпен, талғампаз
суреткерлікпен, әсіресе, қалтқысыз шыншылдықпен жазылған тарихи-әлеуметтік
қостомдығы да біздің рухани қазынамызда сол қастерлі орнында қала бермек.
Жазушы өмірінің соңғы кезеңіндегі екі үлкен туындысы-Кездеспей кеткен
бір бейне атты прозалық поэмасы мен Ұлпан атты романы еді.
Ал енді Ұлпан романындағы кең тынысты өмір шындығы, келісім таба
суреттелген кейіпкерлермен керемет көркемдік өнер үлгісі - жазушының
кезекті табысы болды. Шығарманың жалпы идеясы, мақсатына сәуле түсірелік
бір ғана түйінді еске алайық. Менің ойыма заманынан бұрын туып, арманда
кеткен үлкен жанның бейнесі бір жола ұялап шегеленіп қалды. Қанша жыл
ойымда жүрсе де, қашанғы әдетім бойынша кешігіп жарық көрген Ұлпан сол
бейнеге, сондай бейнелерге арналады. (21.98.) Өз заманынан бұрын туып
деп отыр ғой жазушы. Бар мағына осы арада емес пе? Дүниеге мезгілінен бұрын
келіп тарих құрсағынан заңсыз туғандай зар кешіп, соның азабын тартып
кететін адамадар аз болған ба еді өмірде. Жалпы қаншама ізгі болып, арына,
әділетке қаншама жүгінтіп өтсе де, Ұлпан өз арманын өзімен бірге ала
кеткендей, артында із қалдырмағандай көрінуі мүмкін-ау, бір қарағанда.
Жоқ, олай емес. Сол Ұлпан дәл жазушы суреттеген дәрежеде өмірде болсын
мейлі, болмасын мейлі, әйтеуір, көркемдік әлемінің есігін ашып кірген бойда-
ақ, әдебиетіміздегі, бәлкім әлеуметтік өміріміздің тарихындағы болар, орны
бос тұрған үлкен бір дәуірді толтырып кеткен секілді.
Осы Ғабит Мүсіреповтің өз-ақ ең көркем шығармаларында сұлулықтың шын
сымбатындай ажарлап суреттеген, бірақ әлеуметтік жағынан алғанда, тек өз
басының еркін көксеуден, сезім бостандығына талпынудан әрі аса алмаған
тіпті соның өзіне де жете алмаған, сөйтіп өмірден араманда болып кете
барған көп мұңлықтар Қыз Жібек, Баян, Ақтоқтылар немесе дәл солардай
сормаңдайлықтың құрбаны болған анау Еңілік, Қарагөз, Қамар сұлу тағдырынан
бермен қарай, кешегі жаңа замманың таңымен бірге туып халық бақыты жолында
күресетін азамат дәрежесіне көтере алған партизан Балым, Ботакөз, коммунист
Раушан, комсомол Берендер ұрпағына дейінгі қазақ әйелінің өсу жолын
көрсететін жосық қайда, ана ұрпақтан мына ұрпаққа тартылған көпір қайда?
Жоқ сияқты еді. Міне, Ұлпан бір өзі осы дәуірдің, тарихи үлкен кеңестіктің
кетігі мен қуысын жалғыз өзі толтырып кеткен тәрізді. Ендеше Ұлпан
тағдырының өмір шындығы мен көркемдік шындық арасынан айырым іздеп әуре
болудың қажеті жоқ. Бәлкім, тарихтың, қалтарыс-тасаларында атаусыз қалып
қойған бір Ұлпан емес, талай Ұлпандар, талай аймаңдай апа–қарындастарымыз
өткен шығар.
Сол бейнеге, сондай бейнелерге арналады,-деп отыр ғой жазушы. Демек,
Ұлпан бейнесі жазушының сүйіспеншілік ықыласынан туа салған арман
аңсауындай жалқы тұлға емес, екі дүние арасында аспанға шапшығандай,
озбырлық әлеміне атой салып, қайран дүниелеп өткен бүкіл бір ұрпақтың ақ
мәрмәр ескерткіші. Ұлпан мен оны қоршаған орта өкілдері Есеней, Мүсіреп,
Шынар, тағы басқалары, ел өмірінің шынайы суреттері жазушының ерекше
табыстарына саналады.
Жер бетіндегі бар тіршіліктің бастау көзі, қамқоршысы мен ұйытқысы -
Ана. Дана халқымыз "Алып анадан туады" дегендей, халықтың көсемі мен шебер
тілді шешені, қол бастайтын батыры мен кемел ойлы ақыны, дара туған ғалымы
мен данасы - барлығы да ананың перзенті. Әйел - сұлулықтың, нәзік сезімнің,
даналықтың, киеліліктің, ақылдылықтың символы. "Қазақ халқыньң ұлттық
болмысында ананы от басының қамқоршысы, елдің ұйытқысы, береке-бірліктің
бастаушысы деп санаған. Көне түркілерде Ұмай ананы шаңырақтың желеп-жебеп
жүрер киесі, қасиетті қорғаушысы деп ұққан" [1.110.].
Сан ғасырлық әдебиетімізде әйел-ананың жан дүниесі, сырлы әлемі,
нәзіктігі мен сұлулығы, даналығы, ерлігі, адамгершілік сапалары ерекше
тақырып ретінде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.