Химияны оқыту процесінде дидактикалық ойын әдістерін қолдану
Қaзaқcтaн Pecпубликасының Білім және ғылым министрлігі
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Рапбек Т.Ұ.
ХИМИЯНЫ ОҚЫТУ ПРОЦЕССІНДЕ ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАРДЫ ПАЙДАЛАНУ
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫС
5В011200 - Химия мамандығы
Aлмaты 2021
Қaзaқcтaн Pecпубликасының Білім және ғылым министрлігі
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Қoрғaуға жіберілді
Жалпы және бейорганикалық химия
кaфедрасының мeңгерушiсi
х.ғ.к., доцент - - - ____________Ниязбаева А.И.
___ _______2021 ж
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ХИМИЯНЫ ОҚЫТУ ПРОЦЕССІНДЕ ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАРДЫ ПАЙДАЛАНУ
5В011200 - Химия мамандығы
Орындаған Рапбек Т.Ұ.
4 курс студенті
Ғылыми жетекшісі Ш.Н. Назаркулова
PhD, аға оқытушы
Нopма бақылаушы Ш.Н. Назаркулова
PhD, аға оқытушы
Aлмaты 2021
АҢДАТПА
Дипломдық жұмыс 66 беттен, 9 кестеден, 1 суреттен, 45 әдебиеттер тізімінен тұрады.
Түйінді сөздер: химия, дидактикалық ойындар, заманауи әдістер, ынталандыру, танымдық, қабілеттілік.
Зерттеу нысaны: химияны оқытуды ұйымдастырудағы дидактикалық ойындар.
Зерттеу әдістері мен пaйдаланылғaн қондырғылaр: сұхбат, бақылау жұмыстары, анықтамалар, компьютер.
Жұмыстың мақсаты: Химияны зерттеуде оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға бағытталған дидактикалық ойындарды сәтті қолданудың факторлары мен педагогикалық жағдайларын анықтау.
Жұмыстың мақсатына жету үшін алға қойылған міндеттер:
- әдеби дереккөздерге талдау жүргізу және органикалық химияны оқыту барысында оқу процесіндегі ойын әдістерінің ұтымды орнын анықтау;
- ойындардың дидактикалық маңызды сипаттамаларын анықтау;
- сабақтарды ұйымдастырудың ойын формаларына баса назар аудара отырып, әдістемелік материал әзірлеу;
- оқу процесінде ойындарды қолданудың тиімділігіне эксперименттік зерттеу жүргізу.
Алынған нәтижелер:
Әдеби дереккөздерге талдау жүргізілді және химияны оқытуда оқу процесінде ойын әдістерін қолдану тиімді екені анықталды;
Ойындардың дидактикалық маңызды сипаттамалары анықталды;
Сабақты ұйымдастырудың ойын формаларына баса назар аудара отырып, әдістемелік материал әзірленді;
Оқу процесінде ойындарды қолданудың тиімділігі эксперименталды түрде зерттелді;
Оқу іс-әрекетінде ойындарды қолданатын мұғалімдерге арналған ұсыныстар жасалды.
РЕФЕРАТ
Дипломная работа состоит из 66 страниц, 9 таблиц, 1 рисунка, 45 литературных источников.
Ключевые слова: химия, дидактические игры, современные методы, мотивация, познавательность, способности.
Объект исследования: дидактические игры в организации обучения химии.
Методы исследования и используемые оборудования: интервью, контрольные вопросы, справки, компьютер.
Цель работы: выявить факторы и педагогические условия успешного использования дидактических игр, направленных на повышение познавательной активности учащихся при изучении химии.
В соответствии с поставленной целью определены следующие задачи:
- провести анализ литературных источников и определить рациональное место игровых методов в учебном процессе в процессе обучения органической химии;
- выявить дидактически значимые характеристики игр;
- разработка методического материала с акцентом на игровые формы организации занятий;
- провести экспериментальное исследование эффективности использования игр в учебном процессе.
Полученные результаты:
Проведен анализ литературных источников и установлено, что при обучении химии наиболее эффективно использование игровых методов в учебном процессе;
Определены дидактически значимые характеристики игр;
Разработан методический материал с акцентом на игровые формы организации урока;
Экспериментально исследована эффективность использования игр в учебном процессе;
Разработаны рекомендации для учителей, использующих игры в учебной деятельности.
ABSTRACT
The thesis consists of 66 pages, 9 tables, 1 figure and 45 literature is given.
Keywords: chemistry, didactic games, modern methods, motivation, cognitive, ability
The object of the study: didactic games in the organization of teaching chemistry.
Research methods and equipment: interview, control questions, definitions, computer.
The purpose of the work: to identify factors and pedagogical conditions for the successful use of didactic games aimed at increasing the cognitive activity of students in the study of Chemistry.
To achieve the intended objective we will study the following tasks:
- conducting an analysis of literary sources and determining the rational place of Game methods in the educational process when teaching organic chemistry;
- identification of didactically significant characteristics of games;
- development of methodological material with an emphasis on Game forms of lesson organization;
- conducting an experimental study of the effectiveness of using games in the educational process.
Results of work:
An analysis of literary sources was carried out and it was found that the use of Game methods in the educational process is effective in teaching chemistry;
The most important didactic characteristics of the games were identified;
Methodological material has been developed with an emphasis on Game forms of lesson organization;
The effectiveness of using games in the educational process was experimentally studied;
Recommendations have been developed for teachers who use games in educational activities.
Мазмұны
АНЫҚТАМАЛАР
7
ҚЫСҚАРТУЛАР
8
КІРІСПЕ
9
1 ӘДЕБИ ШОЛУ
1. Химияны оқыту процесінде дидактикалық ойын әдістерін қолдану
11
1.1 Оқу процесіндегі ойын әрекеті
12
1.2 Химия курсындағы ойын жүйесінің орны
14
1.3 Ойын жүйесінің психологиялық-педагогикалық міндеттері
14
1.4 Педагогикалық жүйедегі ойын түрлері
14
1.5 Ойын технологиясын оқу әдіс ретінде пайдалану
17
1.6 Оқу іскерлік ойындарының түрлері мен пайдалану мүмкіндіктері
22
1.7 Ойын әдістері арқылы химия сабақтарында студенттердің танымдық қабілеттілігн онтайландыру
27
1.8 Химия сабақтарында заманауи педагогикалық технологияларды қолдану
31
1.8.1 Компьютерлік оқыту технологиялары
32
1.8.2 Оқытудың деңгейлік саралануы
33
1.8.3 Интеграцияланған оқыту технологиясы
38
2 ТӘЖІРБИЕЛІК БӨЛІМ
40
2.1 Дидактикалық ойын әдістерін қолдану барысында зерттеу жүргізу
40
2.1.1 Бақылау тапсырмаларының тізімі
48
2.1.2 Теориялық сұрақтар тізімі
48
2.2 2020-2021 оқу жылында № 58 жалпы орта мектептің 9 "А", 9 "Б" сыныптарында дидактикалық ойындарды қолдану негізінде сабақтар мен классикалық түрде өткізілетін сабақтардың тиімділігін салыстыру
49
3 НӘТИЖЕЛЕРДІ ТАЛҚЫЛАУ
53
3.1 Оқушылардың қызығушылығын арттыру мақсатында дидактикалық ойын әдісін қолдану тиімділігі анықталды
53
ҚОРЫТЫНДЫЛАР
56
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
57
ҚОСЫМШАЛАР
60
АНЫҚТАМАЛАР
Имитациялық модель - бұл модельдің прототипі, ол оқу процесінде маман қызметінің пәндік мәнмәтінін белгілейді.
Коммуникативті қарым-қатынас - коммуникативтік қарым - қатынас арқылы адамдар бір - біріне ойын, мақсатын, алған бет алысын айыруға тырысады.
Ойын педагогикалық технологиялары - ұғымы әртүрлі педагогикалық ойындар түрінде педагогикалық процесті ұйымдастырудың әдістері мен түрлерінің кең тобын қамтиды.
Имитациялық ойындар - әр түрлі әрекеттерді нақты өмірден алу түрінде көшіруге тырысады. Ойын сияқты әр түрлі мақсаттарға арналған оқыту, талдау немесе болжау.
Операциялық ойындар - олар нақты операцияларды орындауға көмектеседі, мысалы, эссе жазу әдістері, мәселелерді шешу, үгіт-насихат жүргізу.
Рөлдік ойындар - бұл белгілі бір психологиялық және әлеуметтік дағдыларды дамытатын психологиялық жағдайды модельдеу тәсілі.
ҚЫСҚАРТУЛАР
ІО -
іскерлік ойын
АКТ -
ақпараттық компьютерлік технология
ОДД -
оқытудың деңгейлік дифференциациясы
ИОТ -
интеграцияланған оқыту технологиясы
ОМ -
орта мектеп
ОПТ -
ойын педагогикалық технологиялары
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі өмірде, әсіресе адамның өндірістік қызметінде химия ерекше мәнге ие. Сонымен бірге, ақпараттың көбеюі, оқу пәндерінің үздіксіз жаңаруы, қоғамдағы химофобияның өсуі оқушылардың мектептен бастап химияға деген қызығушылығының төмендеуіне әкелді. Демек, химиялық мазмұндағы және ғылыми мәтіндерді оқудан бас тарту және оларды тұтасымен қабылдау қабілеттілігі мен дағдыларының болмауы. Бұл талапкерлердің пән бойынша әлсіз біліміне және оны мектепте оқуға деген мотивацияның төмендеуіне әкелді. Оқушылар әрдайым сұрақ қояды: экономист, электр дәнекерлеуші, электромонтер, бухгалтер, заңгер химияны не үшін оқиды? Нәтижесінде химия туралы білім әлсіз, ал болашақта химиямен байланысты арнайы пәндерді игеруде қиындықтар туындайды.
Осыған байланысты оқушылардың психикалық белсенділігін ынталандыратын, танымдық белсенділігін дамытатын, химиялық білімді іс жүзінде қолдануға үйрететін химияны оқытудың формалары мен әдістерін жетілдіру өзекті болып отыр.
Осы мәселелерді шешуде сабақты ұйымдастырудың тиімді құралы ретінде әрекет ете алатын ойын формалары өз орнын таба алады. Ойын атмосферасындағы балалар өздері үшін белсенді іс-қимыл жасайтын жағдайлар жасайды, белгілі бір білім қоры болған кезде жеңе алатындығын түсіне бастайды. Сонымен қатар, сабақтарды өткізудің ойын формасы мұғалім мен оқушылардың ұжымдық ынтымақтастығын қамтиды. Топтарды құру кезінде оқушылардың білім деңгейі, олардың қызығушылықтарының бағыты, психологиялық үйлесімділігі ескеріледі. Сонда ғана студент өзіне жүктелген тапсырманы жеңе алады, егер ол басқа балалармен бірлесе отырып, өзінің білімін толығымен игерсе, онда ол ұжымдық жұмыстың қажетті дағдыларын игереді. Сол негізде қажетті моральдық қасиеттердің қалыптасуы жүреді.
Дидактикалық ойындар саласындағы көптеген жұмыстарға қарамастан, оларды оқыту мүмкіндіктері, оқытуды қолданудың өнімді салалары және оларды оқыту тәжірибесінде қолдану принциптері туралы жеткілікті ақпарат жоқ. Сондықтан қазіргі ғылыми-педагогикалық құралдар негізінде оқытудың ойын формаларының дидактикалық мүмкіндіктерін анықтау міндеті теориялық және практикалық тұрғыдан өзекті болып көрінеді.
Зерттеу нысаны - химияны оқытуды ұйымдастырудағы дидактикалық ойындар.
Жұмыстың мақсаты - органикалық химияны зерттеуде оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға бағытталған ойындарды сәтті қолданудың факторлары мен педагогикалық жағдайларын анықтау.
Жұмыстың жаңалығы - дидактикалық әдісті пайдалана отырып орта мектептегі оқушылардың қызығушылығын арттыру.
Зерттеу гипотезасы:
- егер сіз оқу орнында органикалық химияны оқытуда оқу процесінің кейбір формаларында ойындарды қолдансаңыз, бұл оқушылардың танымдық белсенділігі мен олардың химияны игеру деңгейін арттырады.
Зерттеу мақсатына жету және гипотезаны тексеру үшін келесі міндеттер қойылды:
а) әдеби дереккөздерге талдау жүргізу және органикалық химияны оқыту барысында оқу процесіндегі ойын әдістерінің ұтымды орнын анықтау;
б) ойындардың дидактикалық маңызды сипаттамаларын анықтау;
в) сабақтарды ұйымдастырудың ойын формаларына баса назар аудара отырып, әдістемелік материал әзірлеу;
г) оқу процесінде ойындарды қолданудың тиімділігіне эксперименттік зерттеу жүргізу.
ӘДЕБИ ШОЛУ
1. Химияны оқыту процесінде дидактикалық ойын әдістерін қолдану
Педагогикалық процесс - бұл бір жоспар бойынша педагогикалық және оқушылар ұжымы өткізетін сыныптан тыс және мектептен тыс тәрбие жұмыстарының сабақтарының жиынтығы. Оқытуда негізінен әртүрлі әдістер мен құралдар қолданылатын семинар - сабақтар, практикалық және зертханалық жұмыстар қолданылады.
Сабақтардағы ақыл - ой жүктемесінің артуы оқушылардың зерттелетін материалға деген қызығушылығын, сабақ барысында олардың белсенділігін қалай қолдау керектігі туралы ойлануға мәжбүр етеді. Оқушылардың өз бетінше білім алуын жандандыратын, ойларын дамытатын әдістемелік тәсілдер мен тиімді әдістерді іздеуге тура келеді. Сабақта оқушының белсенді және ынталы жұмыс жасауына қамқорлық жасау керек, оны қызығушылықтың, терең танымдық қызығушылықтың пайда болуы мен дамуының бастапқы нүктесі ретінде пайдалану керек.
Мұнда маңызды рөлді дидактикалық ойындарға бөлуге болады. Ойын-шығармашылық, ойын - еңбек. Ойын барысында балалар зейін қою, өз бетінше ойлау, зейінді және білімге деген құштарлықты дамытады [1,2].
Әр түрлі ойын әрекеттері, олардың көмегімен осы немесе басқа ақыл-ой міндеті шешіледі, балалардың оқу пәніне деген қызығушылығын қолдайды және күшейтеді.
"Ойын - сауық" терминін кеңінен түсіну Н.И.Лобачевскийден келеді, ол ойын-сауық назар аударудың және қолдаудың қажетті құралы деп санайды, онсыз оқыту сәтті болмайды. Сабақтағы оқытудың ойын формаларына жүгінетін қазіргі дидактика, мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттесуін тиімді ұйымдастыру мүмкіндігін, олардың өзіне тән бәсекелестік элементтерімен қарым-қатынасының өнімді формасын, шынайы қызығушылықты дұрыс көреді.
Профессор С. А. Шмаков өзінің "Оқушылар ойындары - мәдениет феномені" (1994жыл) атты еңбегінде педагогтарға ойын білім беру жүйесін, барлық оқу пәндері, соның ішінде химия пәндері бойынша ойындар бағдарламасын құру міндетін қояды. Тәжірибе көрсеткендей, мұғалім қаншалықты жақсы дайындалған болса да, тақырыпты қаншалықты жақсы меңгерсе де, студенттер оны жақсы ойын ретінде түсіндіруді жөн көреді, онда олар әлемді өздері танып, өзара оқиды. Олар ересек тәлімгердің ақпаратын қабылдауға және білуге қуанышты, бірақ, әрине, олардың ойынына қатысушы ретінде, яғни нақты ақпарат тасымалдаушысы ретінде мұғалім ойнауды үйренуі керек [3].
0.1 Оқу процесіндегі ойын әрекеті
Ойын - бұл ең қол жетімді қызмет түрі, қоршаған әлемнен алынған әсерлерді өңдеу тәсілі. Ойын оқушының ойлау және қиялының ерекшеліктерін, оның эмоционалдылығын, қарым-қатынас қажеттілігін дамытатын белсенділікті айқын көрсетеді. Қызықты ойын баланың ақыл-ой белсенділігін арттырады және ол әдеттегі сабаққа қарағанда қиын тапсырманы шеше алады. Бірақ бұл сабақтар тек ойын түрінде өтуі керек дегенді білдірмейді. Ойын - бұл әдістердің бірі және ол басқалармен үйлескенде ғана жақсы нәтиже береді: бақылаулар, әңгімелер, өзіндік жұмыс. Ойын барысында балалар өз білімдері мен дағдыларын іс жүзінде қолдануға, оларды әртүрлі жағдайларда қолдануға үйренеді. Ойын - бұл балалар құрдастарымен қарым-қатынас жасайтын тәуелсіз әрекет. Оларды ортақ мақсат, оған жету үшін бірлескен күш, ортақ тәжірибе біріктіреді. Ойын тәжірибесі баланың санасында терең із қалдырады және жақсы сезімдерді, асыл ұмтылыстарды, ұжымдық өмір дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді. Ойын үлкен маңызға ие, ол сабақтарда оқумен, күнделікті өмірді бақылаумен тығыз байланысты. Ол ойын мәселелерін өз бетінше шешуге, жоспарды жүзеге асырудың ең жақсы әдісін табуға, өз білімін қолдануға, оларды сөзбен айтуға үйретеді. Көбінесе ойын жаңа білімді жеткізуге, көкжиегін кеңейтуге себеп болады [4].
Осылайша, ойын әрекеті оқу процесінің өзекті мәселесі болып табылады.
Ойын тек білім беру және тәрбие беру сияқты әр түрлі функцияларды қамтиды, сондықтан ойынның оқушының дамуына әсерін дәлірек анықтау және оның білім беру мен тәрбие жүйесіндегі орнын табу қажет.
Ойынның психикалық дамуы мен тұлғаның қалыптасуы үшін маңыздылығын зерттеу өте қиын. Мұнда таза эксперимент мүмкін емес, өйткені ойын әрекетін балалар өмірінен алып тастауға және даму процесінің қалай жүретінін көруге болмайды. Ең бастысы - баланың мотивациялық-қажеттілік саласы үшін ойынның мәні зор. Д. Б. Элькониннің шығармаларына сәйкес мотивтер мен қажеттіліктер мәселесі бірінші орынға шығады. Мотивтерді көрсету жеткіліксіз, мотивтер әсер етуі мүмкін психикалық механизмді табу керек [5,6].
Ойын достық топты қалыптастыру үшін де, тәуелсіздікті қалыптастыру үшін де, жұмысқа деген оң көзқарасты қалыптастыру үшін де маңызды. Барлық осы тәрбиелік әсерлер баланың психикалық дамуына, оның жеке басының қалыптасуына әсер етеді. Ойын процесі ойынға белсенді қатысушының қасиеттерін қалыптастыруға, шешім табуға және қабылдауға үйренуге мүмкіндік береді, басқа жағдайларда шешімін табуға болатын қабілеттерді дамыту, сананы, өзіндік мінез-құлықты үйрену, ойын белгілеген жағдайларға бейімделуге мүмкіндігі. Қарым-қатынас жасау, байланыс орнату, серіктестермен қарым-қатынастан ләззат алу, студенттер үшін тартымды ерекше эмоционалды орта құруды үйрену. Ойын формаларын негізгі және орта мектепте қолдануға болады, сонымен қатар дәстүрлі емес сабақтар кезінде қолдануға болады. Ойындардың оқушылардың танымдық белсенділігі мен тәуелсіздігінің дамуына оң әсерін жалпы мойындағанына қарамастан, олар пәндерді оқыту әдістемелерінде әлі де терең және мұқият шешім таба алмады.
Оқытудың ойын формаларының технологиясы студенттерді өздерінің оқу мотивтерін, ойын мен өмірдегі мінез-құлқын түсінуге үйретуге бағытталған. Өз мақсаттары мен бағдарламаларын қалыптастыру, әдетте, қалыпты жағдайда терең жасырын, тәуелсіз қызмет және оның жақын нәтижелерін болжау [7].
Ойын іс-әрекетінің төрт ұйымдастырушылық формасын бөлуге болады: жеке, жұп, жалғыз, ұжымдық, жаппай.
* Жеке формаларға бір адамның өзімен немесе әртүрлі заттар мен белгілермен ойнауын жатқызуға болады.
* Бір форма-бұл модельдеу жүйесіндегі бір ойыншының әрекеті, олар қалаған мақсатқа жету нәтижелерінен тікелей және кері байланыс.
* Жұптық форма-бұл бір адамның басқа адаммен ойыны, әдетте жарыс немесе бәсекелестік жағдайында.
* Топтық форма - бұл бәсекелестік ортада бірдей мақсатқа ұмтылатын үш немесе одан да көп қарсыластардың ойыны.
* Ұжымдық форма - бұл жеке ойыншылар арасындағы бәсекелестік қарсылас командаларды алмастыратын топтық ойын.
* Ойынның жаппай формасы-бұл бір уақытта көптеген адамдар алға тартатын ортақ мақсатқа тікелей және кері байланысы бар қайталанатын жалғыз ойын.
Оқу ойындарының технологиясы-педагогикалық теорияны іс жүзінде жүзеге асыру және педагогикалық процесте алдын-ала белгіленген нәтижелерге қол жеткізу. Ойын технологиясы педагогикалық идеяларды, қағидаларды, ұғымдарды, ережелерді кеңінен қолдану негізінде негізделген және пысықталған. Ойын технологиясының нақты және тікелей мақсаты-ойнайтын оқушының жеке басын өздігінен дамыту. Бұл білім берудегі инновациялық процестердің тұжырымдамаларын, білім берудегі алдын-ала жасалған процестерді тәжірибеде жүйелі және дәйекті түрде жүзеге асыру. Әлемде тұлға мен қоғамның жоғары маңызды құндылықтары ретінде танылған идеялар негізінде алдын-ала жобаланған. Айта кету керек, оқу ойыны-бұл белгілі бір адамның іс-әрекетін терең жеке деңгейде өзіндік жаңашылдық элементтерімен, пайдалылық және тәуелсіздік немесе қарсыласпен бәсекелестік жағдайында шығармашылық қайталау. Ойын барысында ассоциативті, механикалық, визуалды және басқа да жад түрлері мұғалімнің өтініші бойынша емес, ойын жағдайының сұранысы бойынша іске қосылады. Ойын - сайыста жеңіске жету үшін қысқа уақыт ішінде көп нәрсені есте сақтау керек. Басқаша айтқанда, сабақта ойнау - бұл ақпараттың күрделі тасымалдаушысы [8-10].
Педагогикалық аксиома - бұл оқушылардың зияткерлік қабілеттерін, тәуелсіздігі мен иницативтілігін, іскерлігі мен жауапкершілігін дамыту олардың қарым-қатынастағы шынайы еркіндігін ғана көрсете алады. Оларды осындай іс-әрекетке тарту, олардың меңгеру объектісі ретінде ұсынылатындарын түсініп қана қоймай, сонымен бірге олардың өзін-өзі дамытудағы жетістіктері, маман ретіндегі тағдыры бастапқы дәрежеде олардың күш-жігері мен шешімдеріне байланысты екендігіне көз жеткізеді.
0.2 Химия курсындағы ойын жүйесінің орны
Ойын уақыттың 15 бөлігін практикалық іс-әрекеттерді алмастырмай алады. Оқушыны оқыту оның көру органдарына әсер етеді: тәжірибелерді көрсету, материалды оқу (байқалғанның 50% - ы жадта қалады, оқылғанның 30% - ы), есту органы-мұғалімнің монологы, мұғаліммен, сыныптастармен диалог (естігеннің 10% - ы жадта қалады), оқушының практикалық қызметі, өзіндік жұмыс (өзі жасаған 90% жадында қалады). Сіз оқушының қажетті материалды меңгеруін мәжбүрлей немесе қызықтыра аласыз. Ойын барлық қатысушылардың қабілетті дәрежеде қатысуын қамтиды. Ойындағы оқу материалы ақпаратты қабылдаудың барлық органдары арқылы игеріледі және бұл өздігінен жасалады, ал оқушының іс-әрекеті шығармашылық болып табылады. Сабақта оқушылардың іс-әрекеті 100% белсендіріледі. Сонымен қатар, интеллектуалды дамыған балалар командалық ойында артта қалғандарды оқытып, жетекші орын алады. Құрдастар сөзі жасөспірім үшін мұғалімнің сөзінен гөрі көп салмақ салатыны белгілі. Жұмыстағы бәсекелестік, хабарлау мүмкіндігі, уақыттың жетіспеушілігі - барлық осы ойын элементтері оқушылардың оқу белсенділігін арттырады, пәнге қызығушылық тудырады [11].
1.3 Ойын жүйесінің психологиялық-педагогикалық міндеттері
1. Жаңа материалды зерттеу, дағдыларды қалыптастыру, білімді жалпылау және бақылау.
2. Оқушылардың шығармашылық мүмкіндіктерін ашу.
3. Ұжымдастыруды тәрбиелеу және қиын мәселелерді шешудегі өзара көмек.
4. Өзара оқытуы. Көптеген ойындар кеңес беру процесін қамтиды. Күшті және әлсіз студенттер жиналған топта ақпарат пен дағдылармен өзара байыту процесі жүреді.
5. Бір-біріне жанашырлық сезімін тәрбиелеу.
1.4 Педагогикалық жүйедегі ойын түрлері
Іс-әрекеттің формасына сәйкес ойындарды жеке, жұптық, топтық, жалпы сынып деп бөлуге болады.
Білім беру міндеттері бойынша жаңа материалды зерттейтін, жасай алу мен дағдыларды қалыптастыратын ойындар, жалпылама сипаттағы көптеген ойындар, білімді қайталау және бақылау.
Түрлері бойынша: танымдық, рөлдік, іскерлік, кешенді.
Өткізу формасы бойынша: ойын - аукциондар, қорғау. Станцияларға саяхат, баспасөз конференциялары, ойын-зерттеулер [12,13].
Соңғы уақытта оқытуда электронды-тест және компьютерлік ойындарға үлкен рөл беріледі. Тестілеу білімді тексерудің кең таралған түріне айналады және мұнда ойын формасы қолданылады.
Ойын критерийлері.
1.Ойын бір сабаққа есептелуі керек.
2.Ойын олардың ережелерін түсіну үшін қиын болмауы керек.
3.Ойын моральдық тұрғыдан ескірмеуі керек.
4.Ойын жаппай, барлық оқушыларды қамтуы керек.
5.Бағалар оңай қойылуы керек, студенттер қорытынды бағаның қалай алынғанын түсінуі керек.
6.Ойын оған деген қызығушылықты сақтау үшін динамикалық болуы керек.
Ойын барысында студенттерде пайда болатын жағымды эмоциялар олардың шамадан тыс жүктелуіне жол бермейді, коммуникативті және интеллектуалдық дағдыларды қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Ойын студенттерге тапсырылған іс үшін жауапкершілікті, ұжымдық және өз бетінше жұмыс істей білуге тәрбиелеудің жақсы құралы. Бұл танымдық белсенділікті арттыруға, ұйымдастырушылық және басқа қабілеттерді анықтауға көмектеседі [14].
Дидактикалық ойындарды өткізуге қойылатын талаптар:
1.Ойын тақырыбының тақырыпқа және сабақтың мақсатына сәйкестігі.
2.Ойынның мақсаты мен бағытының нақтылығы мен сенімділігі.
3.Ойын нәтижесінің ойын қатысушылары мен ұйымдастырушылары үшін маңыздылығы.
4.Ойын мазмұнының шешілетін мәселенің сипатына сәйкестігі.
5.Ойын барысында қолданылатын ойын әрекеттерінің түрлері, күрделілік сипаты бойынша мүмкін болуы.
6.Ойын қатысушысының идеясының түсініктілігі мен қол жетімділігі, ойын сюжетінің қарапайымдылығы.
7.Ойынның ынталандырушы сипаты.
8.Ойын ережелері мен шектеулерінің дәлдігі мен бірегейлігі.
9.Оқушылардың ойын іс-әрекетінің сәттілігін бағалаудың объективті критерийлері.
10.Ойынның барысы мен нәтижесін бақылау мен бағалаудың тиісті әдістері.
11.Қарым-қатынастың қолайлы психологиялық климаты.
12.Жеке белсенділік пен шығармашылық үшін кеңістік.
13.Ойынға қатысушылар арасындағы бәсекелестіктің міндетті элементі.
Жаттығу сабақтары сабақта да, сабақтан тыс жұмыстарда да өткізіледі. Олар әдетте 10-15 минутты алады және оқушылардың танымдық қабілеттерін жетілдіруге бағытталған, танымдық қызығушылықтарын дамытудың, оқу материалын түсінудің және шоғырландырудың, оны жаңа жағдайларда қолданудың жақсы құралы болып табылады. Бұл әр түрлі викториналар, кроссвордтар, ребустар, жұмбақтар.
Саяхат ойындары. Оларды тікелей сабақта да, сабақтан тыс уақытта да жүргізуге болады. Олар негізінен оқу материалын тереңдету, түсіну және бекіту мақсаттарына қызмет етеді. Саяхат ойындарында оқушылардың белсенділігі ауызша әңгімелерде, сұрақтарда, жауаптарда, олардың жеке тәжірибелері мен пікірлерінде көрінеді.
Сюжеттік (рөлдік) ойын. Ол жаттығу ойындары мен саяхат ойындарынан ерекшеленеді, өйткені қиялдағы жағдайдың шарттары сахналанады, ал студенттер белгілі бір рөлдерді ойнайды. Оқыту мен үйретудің дәстүрлі әдістері - мысалы, дәріс, пікірталас және жазбаша жұмыс-студенттерге болашақ тәжірибе жинақтай алатын нақты материалдар мен маңызды теориялық ережелер туралы білімді алуға көмектеседі, бірақ бұл әдістер кем дегенде екі жағынан жетілмеген. Рөлдік ойын эксперименттік оқытудың бірегей әдістерінің бірі болып табылады, ол оқушыға белгісіздік пен өмірлік қиын жағдайларды жеңуге көмектеседі. Дәстүрлі әдістерді толықтыруды қажет ететін екінші сала-бұл тұлғааралық байланыс пен коммуникативті қарым-қатынас дағдыларының саласы. Оқушының қаншалықты көп оқитынына және байқағанына қарамастан, сіз бұл дағдыларды оларды нақты тұлғааралық байланыстарда қолдану арқылы ғана дамыта аласыз. Ауызша және вербальды емес мінез-құлықтың өзара әрекеттесуі бірнеше қарапайым ережелерге бағыну өте қиын. Басқа адамдардан алынған жауап сигналдарын түсіндіру және осы сигналдарға реакция тиімді тұлғааралық қарым-қатынастың кілтін қамтиды.
Рөлдік ойынның артықшылықтары (Чеслер мен Фокстың айтуы бойынша).
1.Оқушыға жасырын сезімдерін білдіруге көмектеседі.
2. Оқушыға айналадағыларының сезімін терең ұғуға, оларды ынталандыруын түсінуге көмектеседі.
3. Бұл әр түрлі мінез - құлықта жаттығуға мүмкіндік береді.
4. Ол жалпы әлеуметтік мәселелерді және ресми және бейресми топтық өзара әрекеттесу динамикасын көрсетеді.
5.Академиялық сипаттамалық материалды тірі және тікелей ұсынуға мүмкіндік береді.
6.Бұл ынталандырушы және тиімді, өйткені ол әрекетті болжайды.
7.Оқушыға да, тәлімгерге де кері байланысты қамтамасыз етеді.
8.Топ мазмұны мен қарқынын басқара алады.
9.Оқу мен нақты өмірлік жағдайлар арасындағы алшақтықты жояды.
10.Параметрлерді өзгертеді.
11.Сезімдер мен эмоцияларды басқаруға үйретеді.
Жарыс ойыны жоғарыда аталған дидактикалық ойындардың барлық түрлерін немесе олардың жеке элементтерін қамтуы мүмкін. Ойынның бұл түрін өткізу үшін оқушылар жарыс өтетін топтарға, командаларға бөлінеді. Ойынның маңызды ерекшелігі - бәсекелестік күрес пен ынтымақтастықтың болуы [15].
Жарыстың элементтері негізгі ойын әрекеттерінде жетекші орын алады, ал ынтымақтастық нақты жағдайлар мен міндеттермен анықталады. Жарыс ойыны мұғалімге материалдың мазмұнына байланысты ойынға тек ойын-сауық материалын ғана емес, сонымен қатар оқу бағдарламасының өте күрделі мәселелерін енгізуге мүмкіндік береді. Бұл оның негізгі педагогикалық құндылығы және дидактикалық ойындардың басқа түрлерінен артықшылығы.
Оқытудың нақты тәжірибесінде ойындардың барлық түрлері тәуелсіз және бір-бірін толықтыру ретінде әрекет ете алады. Ойындардың әр түрін және олардың әр түрлі комбинацияларын қолдану оқу материалының ерекшеліктерімен, оқушылардың жасымен және басқа педагогикалық факторлармен анықталады.
Ойын - адам қызметінің ең белсенді түрі. Сіз кез-келген ойынға белгілі бір уақытта қатыспайтын баланы (және ересек адамды) сирек кездестіресіз. Оқу ойындарының икемді жүйесі қызығушылықпен оқуға мүмкіндік береді, ал ойындарды таңдау мүмкіндігінен бұл қызығушылық арта түседі. Оқытудың бұл моделі дәстүрлі модельмен салыстырғанда перспективті болып саналады. Оқушы-мұғалім-оқушы схемасы бойынша жүргізілетін ол оқушыларға өзінің даму (білім беру) жолын өз бетінше таңдауға мүмкіндік береді, мүмкін оны ойламай жасамаса да, интуитивті түрде жасайды, ал мұғалім катализатор рөлін атқарады: оның дағдылары мен білімі оқушыға тезірек дамуға көмектеседі. Ойын әдістемесі бойынша сабақтар оқушылардың пәнге деген қызығушылығын едәуір арттырады, оларға тұжырымдарды, анықтамаларды жақсы есте сақтауға, оқушыны босатуға, оның ойлауына мүмкіндік береді [16].
Ойын кезеңдері мыналарды қамтиды:
1.Алдын-ала дайындық: сынып қабілеттерге тең командаларға бөлінеді, командаларға үй тапсырмалары беріледі.
2.Ойын.
3.Сабақ бойынша қорытынды: ойынға қатысушылардың жұмысы туралы қорытынды және баға қою.
0.5 Ойын технологиясын оқу әдіс ретінде пайдалану
Ойын - оқыту әдісі ретінде, ересектер ұрпақтарының тәжірибесін жас адамдарға беру үшін адамдар ежелден бері қолданылып келеді. Ойын халықтық педагогикада, мектепке дейінгі және мектептен тыс мекемелерде кеңінен қолданылады. Оқу процесін белсендіруге және қарқындатуға бағытталған заманауи мектепте ойын әрекеті келесі жағдайларда қолданылады:
- оқу пәнінің тұжырымдамасын, тақырыбын және тіпті бөлімін игерудің дербес технологиялары ретінде;
- неғұрлым кең технологияның элементтері ретінде (кейде өте маңызды);
- сабақ немесе оның бөлігі (енгізу, түсіндіру, бекіту, жаттығу, бақылау) ретінде;
- сыныптан тыс жұмыстардың технологиясы ретінде ("Зарница", "Орленок", және т.б. ойындар).
"Ойын педагогикалық технологиялары" ұғымы әртүрлі педагогикалық ойындар түрінде педагогикалық процесті ұйымдастырудың әдістері мен түрлерінің кең тобын қамтиды [17].
Жалпы ойындардан айырмашылығы, педагогикалық ойынның маңызды ерекшелігі - оқытудың нақты мақсаты және оған сәйкес педагогикалық нәтиже, оны негіздеуге, нақты анықтауға және оқу-танымдық бағытымен сипатталады.
Сабақтың ойын формасы сабақта оқушыларды оқу іс-әрекетіне ынталандыру құралы ретінде әрекет ететін ойын әдістері мен жағдайларын қолдана отырып жасалады.
Сабақтың сабақ түрінде ойын әдістері мен жағдайларын жүзеге асыру келесі негізгі бағыттар бойынша жүзеге асырылады: дидактикалық мақсат студенттерге ойын тапсырмасы түрінде қойылады; оқу іс-әрекеті ойын ережелеріне бағынады; оқу материалы оның құралы ретінде қолданылады [18].
Оқу процесінде ойын технологиясының орны мен рөлі, ойын элементтері мен оқытудың үйлесімі көбінесе мұғалімнің функцияларды түсінуіне және педагогикалық ойындардың жіктелуіне байланысты.
Бірінші кезекте ойындарды қызмет түрі бойынша физикалық (қозғалыс), зияткерлік (ақыл-ой), еңбек, әлеуметтік және психологиялық деп бөлу керек [19].
Педагогикалық процестің сипаты бойынша ойындардың келесі топтары бөлінеді:
а) оқыту, жаттығу, бақылау және жалпылау;
б) танымдық, тәрбиелік, дамытушылық;
в) репродуктивті, өнімді, шығармашылық;
г) коммуникативтік, диагностикалық, кәсіптік бағдар беру, психотехникалық және т. б.
Ойын техникасының табиғаты бойынша педагогикалық ойындардың кең типологиясы. Біз қолданылатын түрлердің ең маңыздыларын ғана атап өтеміз: пәндік, сюжеттік, рөлдік, іскерлік, имитациялық және драматизация ойындары. Пән саласы бойынша, барлық мектеп пәндері бойынша ойындар ерекшеленеді.
Сонымен, ойын технологиясының ерекшелігі көбінесе ойын ортасы арқылы анықталады: ойындар заттармен және заттарсыз, үстел, бөлме, көше, жер, компьютер, сондай-ақ әртүрлі көлік құралдарымен ерекшеленеді.
Ойын технологиясының жіктеу параметрлері:
Қолдану деңгейі бойынша: барлық деңгейлер.
Философиялық негізде: бейімделу.
Дамудың негізгі факторы бойынша: психогендік.
Басқару түрі бойынша: барлық түрлері - кеңес беру жүйесінен бағдарламалық жасақтамаға дейін.
Ұйымдастыру формалары бойынша: барлық нысандар. Балаға көзқарас бойынша: еркін тәрбие. Басым әдісі бойынша: дамыта оқыту, іздену, шығармашылық [20].
Жаңғырту бағыты бойынша: жандандыру. Оқушылар санаты бойынша: бұқаралық, барлық санаттар.
Мақсатты бағдарлау спектрі:
- дидактикалық: ой-өрісті кеңейту, танымдық іс-әрекет; практикалық іс-әрекетте ББД қолдану; практикалық іс-әрекетте қажетті белгілі бір дағдылар мен қабілеттілікті қалыптастыру; жалпы білім беру дағдыларын дамыту; еңбек дағдыларын дамыту.
- тәрбиелеу: дербестікке, ерік-жігерге тәрбиелеу; белгілі бір көзқарастарды, ұстанымдарды, адамгершілік, эстетикалық және дүниетанымдық көзқарастарды қалыптастыру; ынтымақтастыққа, ұжымшылдыққа, қарым-қатынасқа, коммуникативтілікке тәрбиелеу.
- дамытушылық: зейінді, есте сақтауды, сөйлеуді, ойлауды, салыстыру, ұқсастықтарды табу, қиял, шығармашылық қабілеттер, эмпатия, рефлексия, оңтайлы шешімдерді табу қабілеттерін дамыту; оқу іс-әрекетінің мотивациясын дамыту.
- әлеуметтендіруші: қоғамның нормалары мен құндылықтарына кіріспе; қоршаған орта жағдайларына бейімделу; стрессті бақылау, өзін-өзі реттеу; қарым-қатынасты оқыту; психотерапия [21].
Ойын технологиясының тұжырымдамалық негіздері:
* Ойын іс-әрекетінің психологиялық механизмдері адамның өзін-өзі көрсетуге, өзін-өзі растауға, өзін-өзі анықтауға, өзін-өзі реттеуге, өзін-өзі жүзеге асыруға деген негізгі қажеттіліктеріне негізделген.
* Ойын-психогендік мінез-құлықтың бір түрі, яғни ішкі тән, имманентті тұлға (Д. Н.Узнадзе).
* Ойын-баланың "ішкі әлеуметтенуінің" кеңістігі, әлеуметтік көзқарастарды игеру құралы (Л.С. Выготский).
* Ойын-жеке тұлғаның қиялдағы еркіндігі, "іске асырылмайтын мүдделерді иллюзиялық іске асыру " (А. Н.Леонтьев).
* Ойынға қатысу мүмкіндігі адамның жасына байланысты емес, бірақ әр жаста ойынның өзіндік ерекшеліктері болады.
* Балалар ойындарының мазмұны негізгі түсінігі пәндік іс-әрекет болып табылатын ойындардан адамдар арасындағы қарым-қатынасты көрсететін ойындарға, және ақырында, негізгі мазмұны әлеуметтік мінез-құлық ережелеріне және адамдар арасындағы қатынастарға бағыну болып табылатын ойындарға байланысты дамиды.
Ойын нәтижелері екі жақты - ойын және оқу-танымдық нәтиже ретінде әрекет етеді. Ойынның дидактикалық функциясы ойын әрекетін талқылау, ойын жағдайының модельдеу ретіндегі қатынасын, оның шындықпен байланысын талдау арқылы жүзеге асырылады. Бұл модельде шешуші рөл соңғы ретроспективті талқылауға жатады, онда оқушылар ойынның барысы мен нәтижелерін, ойын (имитациялық) моделі мен шындықтың арақатынасын, сондай-ақ оқу-ойын өзара әрекеттесуінің барысын бірлесіп талдайды. Дидактикалық ойындардың тиімділігі, біріншіден, оларды жүйелі қолдануға, екіншіден, әдеттегі дидактикалық жаттығулармен үйлескен ойын бағдарламасының мақсатына байланысты [22].
Ойын технологиясы оқу процесінің белгілі бір бөлігін қамтитын және жалпы мазмұнмен, сюжетпен, кейіпкермен біріктірілген тұтас білім ретінде құрылады. Оған заттардың негізгі, тән белгілерін ажырата білу, оларды салыстыру, және оларды қалыптастыратын ойындар мен жаттығулар; белгілі бір белгілер бойынша объектілерді жалпылауға арналған ойындар топтары; оқушылар нақты құбылыстарды нақты емес құбылыстардан ажырата білу қабілетін дамытатын ойындар топтары; өзін-өзі ұстай білуге, сөзге тез жауап беруге, фонемалық естуге, тапқырлыққа және т. б. тәрбиелейтін ойындар топтары кіреді. Сонымен қатар, ойын сюжеті оқытудың негізгі мазмұнына параллель дамиды, оқу процесін жандандыруға, бірқатар оқу элементтерін игеруге көмектеседі. Іскерлік ойын жаңа нәрсені игерудің, материалды шоғырландырудың, шығармашылық қабілеттерін дамытудың, жалпы білім беру дағдыларын қалыптастырудың күрделі мәселелерін шешу үшін қолданылады, студенттерге оқу материалын әр түрлі тұрғыдан түсінуге және зерттеуге мүмкіндік береді.
Оқу процесінде іскерлік ойындардың әртүрлі модификациялары қолданылады: имитациялық, операциялық, рөлдік ойындар, іскерлік театр, психо - және социодрама.
Имитациялық ойындар. Сабақтарда қандай да бір ұйымның, кәсіпорынның немесе оның бөлімшесінің қызметі имитацияланады. Оқиғалар, адамдардың нақты қызметі (іскерлік кездесу, жоспарды талқылау, әңгімелесу және т.б.) және оқиға орын алатын немесе қызмет жүзеге асырылатын жағдай, жағдайлар (цех бастығының кабинеті, мәжіліс залы және т. б.) еліктелуі мүмкін. Имитациялық ойын сценарийі, оқиға сюжетінен басқа, имитациялық процестер мен объектілердің мазмұны, құрылымы мен мақсаты.
Операциялық ойындар. Олар нақты операцияларды орындауға көмектеседі, мысалы, эссе жазу әдістері, мәселелерді шешу, үгіт - насихат жүргізу. Операциялық ойындарда тиісті жұмыс процесі модельденеді. Бұл түрдегі ойындар нақты жағдайларға еліктейтін жағдайларда өткізіледі.
Рөлдерді орындау. Бұл ойындарда белгілі бір адамның мінез-құлқы, іс-әрекеті, функциялары мен міндеттерін орындау тактикасы жасалады. Рөлдерді орындау арқылы ойындар өткізу үшін жағдайдың моделі-пьесасы жасалады, оқушылар арасында "міндетті мазмұны" бар рөлдер бөлінеді.
"Іскерлік театр". Онда қандай да бір жағдай, осы ортадағы адамның мінез-құлқы ойнайды. Мұнда оқушы барлық тәжірибені, білімді, дағдыларды жұмылдырып, белгілі бір адамның бейнесіне үйреніп, іс-әрекеттерді түсініп, жағдайды бағалап, дұрыс мінез-құлық жолын табуы керек. Драматизация әдісінің негізгі міндеті-жасөспірімді әртүрлі жағдайларда шарлауға үйрету, оның мінез-құлқына объективті баға беру, басқа адамдардың мүмкіндіктерін ескеру, олармен байланыс орнату, биліктің ресми атрибуттарына, бұйрықтарына жүгінбестен олардың мүдделеріне, қажеттіліктері мен қызметіне әсер ету. Драматизация әдісі үшін сценарий жасалады, онда нақты жағдай, актерлердің функциялары мен міндеттері сипатталады.
Психодрама және социодрама. Олар "рөлдерді орындауға" және "іскерлік театрға"өте жақын. Бұл да "театр", бірақ әлеуметтік-психологиялық болып табылады, онда ұжымдағы жағдайды сезіну, басқа адамның жағдайын бағалау және өзгерту, онымен нәтижелі қарым-қатынас жасау мүмкіндігі бар.
Іскерлік ойын технологиясы келесі кезеңдерден тұрады. Дайындық кезеңі. Іскери ойынды дайындау сценарий жасаудан басталады-жағдай мен нысанды шартты түрде көрсету. Сценарий мазмұнына сабақтың оқу мақсаты, зерттелетін мәселенің сипаттамасы, тапсырманың негіздемесі, іскери ойын жоспары, ойын процедурасының жалпы сипаттамасы, кейіпкерлердің сипаттамаларының мазмұны кіреді.
Әрі қарай ойынға кіру, қатысушылар мен сарапшылардың бағдары. Жұмыс режимі анықталды, сабақтың негізгі мақсаты тұжырымдалды, мәселенің тұжырымы және жағдайды таңдау негізделген. Материалдар, нұсқаулықтар, қағидалар, қондырғылар пакеттері беріледі. Қосымша ақпарат жиналады. Қажет болған жағдайда студенттер кеңес алу үшін жетекші мен сарапшыларға жүгінеді. Ойынға қатысушылар арасында алдын-ала байланыс орнатуға рұқсат етіледі. Бірақ жеребе тарту ережелер бойынша алынған рөлден бас тартуға, ойыннан шығуға, ойынға енжар қарауға, мінез-құлық этикасын бұзу әрекетін басуға тыйым салады.
Өткізу кезеңі-ойын процесі. Ойын басталған кезде ешкімнің араласуға және оның барысын өзгертуге құқығы жоқ, егер олар ойынның басты мақсатынан кетсе, тек жүргізуші қатысушылардың әрекеттерін түзете алады. Іскерлік ойынның модификациясына байланысты қатысушылардың рөлдік позицияларының әртүрлі түрлері енгізілуі мүмкін. Топтағы жұмыс мазмұнына қатысты көрінетін позициялар: идеялар генераторы, әзірлеуші, еліктеуші, эрудит, диагностик, талдаушы.
Ұйымдастырушылық позициялар: ұйымдастырушы, үйлестіруші, интегратор, бақылаушы, жаттықтырушы, манипулятор.
Жаңашылдыққа қатысты позициялар; бастамашы, сақ сыншы, консерватор [23].
1-кесте
Іскерлік ойынның технологиялық схемасы
Дайындық кезеңі
Ойын дамыту-
Сценарийді әзірлеу
- іскерлік ойын жоспары
- ойынның жалпы сипаттамасы
- нұсқаманың мазмұны
- материалдық қамсыздандыруды дайындау
Ойынға кіру-
Мәселелерді, мақсатты қою
- Шарттар, нұсқаулық
- регламент, қағидалар
- рөлдерді бөлу
- топтарды қалыптастыру
- кеңес
Өткізу кезеңі
Тапсырма бойынша топтық жұмыс
-көздермен жұмыс
- тренинг
- миға шабуыл
- ойын техникасымен жұмыс
Топаралық пікірталас
-топтың сөйлеген сөздері
- нәтижелерді қорғау
- талқылау ережелері
- сарапшылардың жұмысы
Талдау және жалпылау кезеңі
- ойыннан шығару
- талдау, рефлексия
- жұмысты бағалау және өзін-өзі бағалау
- қорытынды және жалпылау
- ұсынымдар
Әдістемелік ұстанымдар: әдіскер, сыншы, әдіскер, проблематизатор, рефлексия, бағдарламашы.
Әлеуметтік-психологиялық ұстанымдар: көшбасшы, артықшылықты, қабылданған, тәуелсіз, қабылданбайтын. Ойын нәтижелерін талдау, талқылау және бағалау кезеңі. Сарапшылардың сөз сөйлеуі, пікір алмасу, оқушылардың өз шешімдері мен тұжырымдарын қорғауы. Қорытындылай келе, мұғалім қол жеткізілген нәтижелерді айтады, қателіктерді атап өтеді, сабақтың соңғы нәтижесін тұжырымдайды. Пайдаланылған имитацияны нақты тұлғаның тиісті саласымен салыстыруға, ойынның оқу пәнінің мазмұнымен байланысын орнатуға назар аударылады [24].
1.6 Оқу іскерлік ойындарының түрлері мен пайдалану мүмкіндіктері
Іскерлік ойын - бұл маманның болашақ кәсіби қызметінің пәндік және әлеуметтік мазмұнын қайта құру, осы қызметке тән қатынастар жүйесін модельдеу, кәсіби мәселелерді модельдеу, әдеттегі кәсіби проблемалық жағдайларда кездесетін нақты қайшылықтар мен қиындықтар.
Іскерлік ойынды әзірлеу кезеңінде мынадай психологиялық-педагогикалық қағидаттарды іске асыру керек: 1) кәсіптік қызметтің мазмұнын, өндірістің нақты жағдайлары мен динамикасын имитациялық модельдеу қағидаты; 2) кейбір қарама-қайшылықтарды қамтитын және оқушылардың қиындық жағдайын тудыратын ойын тапсырмалары жүйесі арқылы осы кәсіптік қызметке тән проблемалық жағдайларды қайта құру принципі; 3) ойынға еліктейтін мамандардың өндірістік функцияларының өзара әрекеттесуі жағдайында қатысушылардың бірлескен іс-әрекеті принципі; 4) оқу міндеттерін шешудің, келісілген шешімдерді дайындау мен қабылдаудың қажетті шарты ретінде ойын бойынша әріптестердің диалогтық қарым-қатынасы мен өзара іс-қимыл қағидаты; 5) ойын оқу іс-әрекетінің екіжақтылығының қағидаты. Іскерлік ойын маманның тұлғасын дамыту бойынша "маңызды" міндеттерді шешеді; білім алушылар мамандық мәнмәтінінде білімді, іскерлікті меңгереді, кәсіби құзырет пен әлеуметтік құзыретке ие болады (өндіріс ұжымында өзара іс-қимыл жасау дағдылары, адамдармен кәсіби қарым-қатынас жасау және оларды басқару дағдылары). Бірақ бұл "маңызды" іс-әрекет ойын (ішінара құмар) түрінде жүзеге асырылады, бұл студенттерге интеллектуалды және эмоционалды түрде "босатуға", шығармашылық бастама көрсетуге мүмкіндік береді [25].
Оқу іскерлік ойындарын (мақсаты оқушылардың белсенді шығармашылық процесінде белгілі бір дағдылары мен қабілеттерін қалыптастыру) қиындық деңгейіне қарай келесі сорттарға бөлуге болады.
1. Имитациялық жаттығулар-олар іскерлік ойыннан аз көлемде және шектеулі шешілетін мәселелерде ерекшеленеді (мысалы, бірыңғай нормалар мен бағаларды кім жақсы пайдалана алады?). Имитациялық жаттығулардың мақсаты-оқушыларға шығармашылық ортада белгілі бір дағдыларды нығайтуға, кез-келген маңызды ұғымға, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Рапбек Т.Ұ.
ХИМИЯНЫ ОҚЫТУ ПРОЦЕССІНДЕ ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАРДЫ ПАЙДАЛАНУ
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫС
5В011200 - Химия мамандығы
Aлмaты 2021
Қaзaқcтaн Pecпубликасының Білім және ғылым министрлігі
әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Қoрғaуға жіберілді
Жалпы және бейорганикалық химия
кaфедрасының мeңгерушiсi
х.ғ.к., доцент - - - ____________Ниязбаева А.И.
___ _______2021 ж
ДИПЛOМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ХИМИЯНЫ ОҚЫТУ ПРОЦЕССІНДЕ ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАРДЫ ПАЙДАЛАНУ
5В011200 - Химия мамандығы
Орындаған Рапбек Т.Ұ.
4 курс студенті
Ғылыми жетекшісі Ш.Н. Назаркулова
PhD, аға оқытушы
Нopма бақылаушы Ш.Н. Назаркулова
PhD, аға оқытушы
Aлмaты 2021
АҢДАТПА
Дипломдық жұмыс 66 беттен, 9 кестеден, 1 суреттен, 45 әдебиеттер тізімінен тұрады.
Түйінді сөздер: химия, дидактикалық ойындар, заманауи әдістер, ынталандыру, танымдық, қабілеттілік.
Зерттеу нысaны: химияны оқытуды ұйымдастырудағы дидактикалық ойындар.
Зерттеу әдістері мен пaйдаланылғaн қондырғылaр: сұхбат, бақылау жұмыстары, анықтамалар, компьютер.
Жұмыстың мақсаты: Химияны зерттеуде оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға бағытталған дидактикалық ойындарды сәтті қолданудың факторлары мен педагогикалық жағдайларын анықтау.
Жұмыстың мақсатына жету үшін алға қойылған міндеттер:
- әдеби дереккөздерге талдау жүргізу және органикалық химияны оқыту барысында оқу процесіндегі ойын әдістерінің ұтымды орнын анықтау;
- ойындардың дидактикалық маңызды сипаттамаларын анықтау;
- сабақтарды ұйымдастырудың ойын формаларына баса назар аудара отырып, әдістемелік материал әзірлеу;
- оқу процесінде ойындарды қолданудың тиімділігіне эксперименттік зерттеу жүргізу.
Алынған нәтижелер:
Әдеби дереккөздерге талдау жүргізілді және химияны оқытуда оқу процесінде ойын әдістерін қолдану тиімді екені анықталды;
Ойындардың дидактикалық маңызды сипаттамалары анықталды;
Сабақты ұйымдастырудың ойын формаларына баса назар аудара отырып, әдістемелік материал әзірленді;
Оқу процесінде ойындарды қолданудың тиімділігі эксперименталды түрде зерттелді;
Оқу іс-әрекетінде ойындарды қолданатын мұғалімдерге арналған ұсыныстар жасалды.
РЕФЕРАТ
Дипломная работа состоит из 66 страниц, 9 таблиц, 1 рисунка, 45 литературных источников.
Ключевые слова: химия, дидактические игры, современные методы, мотивация, познавательность, способности.
Объект исследования: дидактические игры в организации обучения химии.
Методы исследования и используемые оборудования: интервью, контрольные вопросы, справки, компьютер.
Цель работы: выявить факторы и педагогические условия успешного использования дидактических игр, направленных на повышение познавательной активности учащихся при изучении химии.
В соответствии с поставленной целью определены следующие задачи:
- провести анализ литературных источников и определить рациональное место игровых методов в учебном процессе в процессе обучения органической химии;
- выявить дидактически значимые характеристики игр;
- разработка методического материала с акцентом на игровые формы организации занятий;
- провести экспериментальное исследование эффективности использования игр в учебном процессе.
Полученные результаты:
Проведен анализ литературных источников и установлено, что при обучении химии наиболее эффективно использование игровых методов в учебном процессе;
Определены дидактически значимые характеристики игр;
Разработан методический материал с акцентом на игровые формы организации урока;
Экспериментально исследована эффективность использования игр в учебном процессе;
Разработаны рекомендации для учителей, использующих игры в учебной деятельности.
ABSTRACT
The thesis consists of 66 pages, 9 tables, 1 figure and 45 literature is given.
Keywords: chemistry, didactic games, modern methods, motivation, cognitive, ability
The object of the study: didactic games in the organization of teaching chemistry.
Research methods and equipment: interview, control questions, definitions, computer.
The purpose of the work: to identify factors and pedagogical conditions for the successful use of didactic games aimed at increasing the cognitive activity of students in the study of Chemistry.
To achieve the intended objective we will study the following tasks:
- conducting an analysis of literary sources and determining the rational place of Game methods in the educational process when teaching organic chemistry;
- identification of didactically significant characteristics of games;
- development of methodological material with an emphasis on Game forms of lesson organization;
- conducting an experimental study of the effectiveness of using games in the educational process.
Results of work:
An analysis of literary sources was carried out and it was found that the use of Game methods in the educational process is effective in teaching chemistry;
The most important didactic characteristics of the games were identified;
Methodological material has been developed with an emphasis on Game forms of lesson organization;
The effectiveness of using games in the educational process was experimentally studied;
Recommendations have been developed for teachers who use games in educational activities.
Мазмұны
АНЫҚТАМАЛАР
7
ҚЫСҚАРТУЛАР
8
КІРІСПЕ
9
1 ӘДЕБИ ШОЛУ
1. Химияны оқыту процесінде дидактикалық ойын әдістерін қолдану
11
1.1 Оқу процесіндегі ойын әрекеті
12
1.2 Химия курсындағы ойын жүйесінің орны
14
1.3 Ойын жүйесінің психологиялық-педагогикалық міндеттері
14
1.4 Педагогикалық жүйедегі ойын түрлері
14
1.5 Ойын технологиясын оқу әдіс ретінде пайдалану
17
1.6 Оқу іскерлік ойындарының түрлері мен пайдалану мүмкіндіктері
22
1.7 Ойын әдістері арқылы химия сабақтарында студенттердің танымдық қабілеттілігн онтайландыру
27
1.8 Химия сабақтарында заманауи педагогикалық технологияларды қолдану
31
1.8.1 Компьютерлік оқыту технологиялары
32
1.8.2 Оқытудың деңгейлік саралануы
33
1.8.3 Интеграцияланған оқыту технологиясы
38
2 ТӘЖІРБИЕЛІК БӨЛІМ
40
2.1 Дидактикалық ойын әдістерін қолдану барысында зерттеу жүргізу
40
2.1.1 Бақылау тапсырмаларының тізімі
48
2.1.2 Теориялық сұрақтар тізімі
48
2.2 2020-2021 оқу жылында № 58 жалпы орта мектептің 9 "А", 9 "Б" сыныптарында дидактикалық ойындарды қолдану негізінде сабақтар мен классикалық түрде өткізілетін сабақтардың тиімділігін салыстыру
49
3 НӘТИЖЕЛЕРДІ ТАЛҚЫЛАУ
53
3.1 Оқушылардың қызығушылығын арттыру мақсатында дидактикалық ойын әдісін қолдану тиімділігі анықталды
53
ҚОРЫТЫНДЫЛАР
56
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
57
ҚОСЫМШАЛАР
60
АНЫҚТАМАЛАР
Имитациялық модель - бұл модельдің прототипі, ол оқу процесінде маман қызметінің пәндік мәнмәтінін белгілейді.
Коммуникативті қарым-қатынас - коммуникативтік қарым - қатынас арқылы адамдар бір - біріне ойын, мақсатын, алған бет алысын айыруға тырысады.
Ойын педагогикалық технологиялары - ұғымы әртүрлі педагогикалық ойындар түрінде педагогикалық процесті ұйымдастырудың әдістері мен түрлерінің кең тобын қамтиды.
Имитациялық ойындар - әр түрлі әрекеттерді нақты өмірден алу түрінде көшіруге тырысады. Ойын сияқты әр түрлі мақсаттарға арналған оқыту, талдау немесе болжау.
Операциялық ойындар - олар нақты операцияларды орындауға көмектеседі, мысалы, эссе жазу әдістері, мәселелерді шешу, үгіт-насихат жүргізу.
Рөлдік ойындар - бұл белгілі бір психологиялық және әлеуметтік дағдыларды дамытатын психологиялық жағдайды модельдеу тәсілі.
ҚЫСҚАРТУЛАР
ІО -
іскерлік ойын
АКТ -
ақпараттық компьютерлік технология
ОДД -
оқытудың деңгейлік дифференциациясы
ИОТ -
интеграцияланған оқыту технологиясы
ОМ -
орта мектеп
ОПТ -
ойын педагогикалық технологиялары
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қазіргі өмірде, әсіресе адамның өндірістік қызметінде химия ерекше мәнге ие. Сонымен бірге, ақпараттың көбеюі, оқу пәндерінің үздіксіз жаңаруы, қоғамдағы химофобияның өсуі оқушылардың мектептен бастап химияға деген қызығушылығының төмендеуіне әкелді. Демек, химиялық мазмұндағы және ғылыми мәтіндерді оқудан бас тарту және оларды тұтасымен қабылдау қабілеттілігі мен дағдыларының болмауы. Бұл талапкерлердің пән бойынша әлсіз біліміне және оны мектепте оқуға деген мотивацияның төмендеуіне әкелді. Оқушылар әрдайым сұрақ қояды: экономист, электр дәнекерлеуші, электромонтер, бухгалтер, заңгер химияны не үшін оқиды? Нәтижесінде химия туралы білім әлсіз, ал болашақта химиямен байланысты арнайы пәндерді игеруде қиындықтар туындайды.
Осыған байланысты оқушылардың психикалық белсенділігін ынталандыратын, танымдық белсенділігін дамытатын, химиялық білімді іс жүзінде қолдануға үйрететін химияны оқытудың формалары мен әдістерін жетілдіру өзекті болып отыр.
Осы мәселелерді шешуде сабақты ұйымдастырудың тиімді құралы ретінде әрекет ете алатын ойын формалары өз орнын таба алады. Ойын атмосферасындағы балалар өздері үшін белсенді іс-қимыл жасайтын жағдайлар жасайды, белгілі бір білім қоры болған кезде жеңе алатындығын түсіне бастайды. Сонымен қатар, сабақтарды өткізудің ойын формасы мұғалім мен оқушылардың ұжымдық ынтымақтастығын қамтиды. Топтарды құру кезінде оқушылардың білім деңгейі, олардың қызығушылықтарының бағыты, психологиялық үйлесімділігі ескеріледі. Сонда ғана студент өзіне жүктелген тапсырманы жеңе алады, егер ол басқа балалармен бірлесе отырып, өзінің білімін толығымен игерсе, онда ол ұжымдық жұмыстың қажетті дағдыларын игереді. Сол негізде қажетті моральдық қасиеттердің қалыптасуы жүреді.
Дидактикалық ойындар саласындағы көптеген жұмыстарға қарамастан, оларды оқыту мүмкіндіктері, оқытуды қолданудың өнімді салалары және оларды оқыту тәжірибесінде қолдану принциптері туралы жеткілікті ақпарат жоқ. Сондықтан қазіргі ғылыми-педагогикалық құралдар негізінде оқытудың ойын формаларының дидактикалық мүмкіндіктерін анықтау міндеті теориялық және практикалық тұрғыдан өзекті болып көрінеді.
Зерттеу нысаны - химияны оқытуды ұйымдастырудағы дидактикалық ойындар.
Жұмыстың мақсаты - органикалық химияны зерттеуде оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға бағытталған ойындарды сәтті қолданудың факторлары мен педагогикалық жағдайларын анықтау.
Жұмыстың жаңалығы - дидактикалық әдісті пайдалана отырып орта мектептегі оқушылардың қызығушылығын арттыру.
Зерттеу гипотезасы:
- егер сіз оқу орнында органикалық химияны оқытуда оқу процесінің кейбір формаларында ойындарды қолдансаңыз, бұл оқушылардың танымдық белсенділігі мен олардың химияны игеру деңгейін арттырады.
Зерттеу мақсатына жету және гипотезаны тексеру үшін келесі міндеттер қойылды:
а) әдеби дереккөздерге талдау жүргізу және органикалық химияны оқыту барысында оқу процесіндегі ойын әдістерінің ұтымды орнын анықтау;
б) ойындардың дидактикалық маңызды сипаттамаларын анықтау;
в) сабақтарды ұйымдастырудың ойын формаларына баса назар аудара отырып, әдістемелік материал әзірлеу;
г) оқу процесінде ойындарды қолданудың тиімділігіне эксперименттік зерттеу жүргізу.
ӘДЕБИ ШОЛУ
1. Химияны оқыту процесінде дидактикалық ойын әдістерін қолдану
Педагогикалық процесс - бұл бір жоспар бойынша педагогикалық және оқушылар ұжымы өткізетін сыныптан тыс және мектептен тыс тәрбие жұмыстарының сабақтарының жиынтығы. Оқытуда негізінен әртүрлі әдістер мен құралдар қолданылатын семинар - сабақтар, практикалық және зертханалық жұмыстар қолданылады.
Сабақтардағы ақыл - ой жүктемесінің артуы оқушылардың зерттелетін материалға деген қызығушылығын, сабақ барысында олардың белсенділігін қалай қолдау керектігі туралы ойлануға мәжбүр етеді. Оқушылардың өз бетінше білім алуын жандандыратын, ойларын дамытатын әдістемелік тәсілдер мен тиімді әдістерді іздеуге тура келеді. Сабақта оқушының белсенді және ынталы жұмыс жасауына қамқорлық жасау керек, оны қызығушылықтың, терең танымдық қызығушылықтың пайда болуы мен дамуының бастапқы нүктесі ретінде пайдалану керек.
Мұнда маңызды рөлді дидактикалық ойындарға бөлуге болады. Ойын-шығармашылық, ойын - еңбек. Ойын барысында балалар зейін қою, өз бетінше ойлау, зейінді және білімге деген құштарлықты дамытады [1,2].
Әр түрлі ойын әрекеттері, олардың көмегімен осы немесе басқа ақыл-ой міндеті шешіледі, балалардың оқу пәніне деген қызығушылығын қолдайды және күшейтеді.
"Ойын - сауық" терминін кеңінен түсіну Н.И.Лобачевскийден келеді, ол ойын-сауық назар аударудың және қолдаудың қажетті құралы деп санайды, онсыз оқыту сәтті болмайды. Сабақтағы оқытудың ойын формаларына жүгінетін қазіргі дидактика, мұғалім мен оқушылардың өзара әрекеттесуін тиімді ұйымдастыру мүмкіндігін, олардың өзіне тән бәсекелестік элементтерімен қарым-қатынасының өнімді формасын, шынайы қызығушылықты дұрыс көреді.
Профессор С. А. Шмаков өзінің "Оқушылар ойындары - мәдениет феномені" (1994жыл) атты еңбегінде педагогтарға ойын білім беру жүйесін, барлық оқу пәндері, соның ішінде химия пәндері бойынша ойындар бағдарламасын құру міндетін қояды. Тәжірибе көрсеткендей, мұғалім қаншалықты жақсы дайындалған болса да, тақырыпты қаншалықты жақсы меңгерсе де, студенттер оны жақсы ойын ретінде түсіндіруді жөн көреді, онда олар әлемді өздері танып, өзара оқиды. Олар ересек тәлімгердің ақпаратын қабылдауға және білуге қуанышты, бірақ, әрине, олардың ойынына қатысушы ретінде, яғни нақты ақпарат тасымалдаушысы ретінде мұғалім ойнауды үйренуі керек [3].
0.1 Оқу процесіндегі ойын әрекеті
Ойын - бұл ең қол жетімді қызмет түрі, қоршаған әлемнен алынған әсерлерді өңдеу тәсілі. Ойын оқушының ойлау және қиялының ерекшеліктерін, оның эмоционалдылығын, қарым-қатынас қажеттілігін дамытатын белсенділікті айқын көрсетеді. Қызықты ойын баланың ақыл-ой белсенділігін арттырады және ол әдеттегі сабаққа қарағанда қиын тапсырманы шеше алады. Бірақ бұл сабақтар тек ойын түрінде өтуі керек дегенді білдірмейді. Ойын - бұл әдістердің бірі және ол басқалармен үйлескенде ғана жақсы нәтиже береді: бақылаулар, әңгімелер, өзіндік жұмыс. Ойын барысында балалар өз білімдері мен дағдыларын іс жүзінде қолдануға, оларды әртүрлі жағдайларда қолдануға үйренеді. Ойын - бұл балалар құрдастарымен қарым-қатынас жасайтын тәуелсіз әрекет. Оларды ортақ мақсат, оған жету үшін бірлескен күш, ортақ тәжірибе біріктіреді. Ойын тәжірибесі баланың санасында терең із қалдырады және жақсы сезімдерді, асыл ұмтылыстарды, ұжымдық өмір дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді. Ойын үлкен маңызға ие, ол сабақтарда оқумен, күнделікті өмірді бақылаумен тығыз байланысты. Ол ойын мәселелерін өз бетінше шешуге, жоспарды жүзеге асырудың ең жақсы әдісін табуға, өз білімін қолдануға, оларды сөзбен айтуға үйретеді. Көбінесе ойын жаңа білімді жеткізуге, көкжиегін кеңейтуге себеп болады [4].
Осылайша, ойын әрекеті оқу процесінің өзекті мәселесі болып табылады.
Ойын тек білім беру және тәрбие беру сияқты әр түрлі функцияларды қамтиды, сондықтан ойынның оқушының дамуына әсерін дәлірек анықтау және оның білім беру мен тәрбие жүйесіндегі орнын табу қажет.
Ойынның психикалық дамуы мен тұлғаның қалыптасуы үшін маңыздылығын зерттеу өте қиын. Мұнда таза эксперимент мүмкін емес, өйткені ойын әрекетін балалар өмірінен алып тастауға және даму процесінің қалай жүретінін көруге болмайды. Ең бастысы - баланың мотивациялық-қажеттілік саласы үшін ойынның мәні зор. Д. Б. Элькониннің шығармаларына сәйкес мотивтер мен қажеттіліктер мәселесі бірінші орынға шығады. Мотивтерді көрсету жеткіліксіз, мотивтер әсер етуі мүмкін психикалық механизмді табу керек [5,6].
Ойын достық топты қалыптастыру үшін де, тәуелсіздікті қалыптастыру үшін де, жұмысқа деген оң көзқарасты қалыптастыру үшін де маңызды. Барлық осы тәрбиелік әсерлер баланың психикалық дамуына, оның жеке басының қалыптасуына әсер етеді. Ойын процесі ойынға белсенді қатысушының қасиеттерін қалыптастыруға, шешім табуға және қабылдауға үйренуге мүмкіндік береді, басқа жағдайларда шешімін табуға болатын қабілеттерді дамыту, сананы, өзіндік мінез-құлықты үйрену, ойын белгілеген жағдайларға бейімделуге мүмкіндігі. Қарым-қатынас жасау, байланыс орнату, серіктестермен қарым-қатынастан ләззат алу, студенттер үшін тартымды ерекше эмоционалды орта құруды үйрену. Ойын формаларын негізгі және орта мектепте қолдануға болады, сонымен қатар дәстүрлі емес сабақтар кезінде қолдануға болады. Ойындардың оқушылардың танымдық белсенділігі мен тәуелсіздігінің дамуына оң әсерін жалпы мойындағанына қарамастан, олар пәндерді оқыту әдістемелерінде әлі де терең және мұқият шешім таба алмады.
Оқытудың ойын формаларының технологиясы студенттерді өздерінің оқу мотивтерін, ойын мен өмірдегі мінез-құлқын түсінуге үйретуге бағытталған. Өз мақсаттары мен бағдарламаларын қалыптастыру, әдетте, қалыпты жағдайда терең жасырын, тәуелсіз қызмет және оның жақын нәтижелерін болжау [7].
Ойын іс-әрекетінің төрт ұйымдастырушылық формасын бөлуге болады: жеке, жұп, жалғыз, ұжымдық, жаппай.
* Жеке формаларға бір адамның өзімен немесе әртүрлі заттар мен белгілермен ойнауын жатқызуға болады.
* Бір форма-бұл модельдеу жүйесіндегі бір ойыншының әрекеті, олар қалаған мақсатқа жету нәтижелерінен тікелей және кері байланыс.
* Жұптық форма-бұл бір адамның басқа адаммен ойыны, әдетте жарыс немесе бәсекелестік жағдайында.
* Топтық форма - бұл бәсекелестік ортада бірдей мақсатқа ұмтылатын үш немесе одан да көп қарсыластардың ойыны.
* Ұжымдық форма - бұл жеке ойыншылар арасындағы бәсекелестік қарсылас командаларды алмастыратын топтық ойын.
* Ойынның жаппай формасы-бұл бір уақытта көптеген адамдар алға тартатын ортақ мақсатқа тікелей және кері байланысы бар қайталанатын жалғыз ойын.
Оқу ойындарының технологиясы-педагогикалық теорияны іс жүзінде жүзеге асыру және педагогикалық процесте алдын-ала белгіленген нәтижелерге қол жеткізу. Ойын технологиясы педагогикалық идеяларды, қағидаларды, ұғымдарды, ережелерді кеңінен қолдану негізінде негізделген және пысықталған. Ойын технологиясының нақты және тікелей мақсаты-ойнайтын оқушының жеке басын өздігінен дамыту. Бұл білім берудегі инновациялық процестердің тұжырымдамаларын, білім берудегі алдын-ала жасалған процестерді тәжірибеде жүйелі және дәйекті түрде жүзеге асыру. Әлемде тұлға мен қоғамның жоғары маңызды құндылықтары ретінде танылған идеялар негізінде алдын-ала жобаланған. Айта кету керек, оқу ойыны-бұл белгілі бір адамның іс-әрекетін терең жеке деңгейде өзіндік жаңашылдық элементтерімен, пайдалылық және тәуелсіздік немесе қарсыласпен бәсекелестік жағдайында шығармашылық қайталау. Ойын барысында ассоциативті, механикалық, визуалды және басқа да жад түрлері мұғалімнің өтініші бойынша емес, ойын жағдайының сұранысы бойынша іске қосылады. Ойын - сайыста жеңіске жету үшін қысқа уақыт ішінде көп нәрсені есте сақтау керек. Басқаша айтқанда, сабақта ойнау - бұл ақпараттың күрделі тасымалдаушысы [8-10].
Педагогикалық аксиома - бұл оқушылардың зияткерлік қабілеттерін, тәуелсіздігі мен иницативтілігін, іскерлігі мен жауапкершілігін дамыту олардың қарым-қатынастағы шынайы еркіндігін ғана көрсете алады. Оларды осындай іс-әрекетке тарту, олардың меңгеру объектісі ретінде ұсынылатындарын түсініп қана қоймай, сонымен бірге олардың өзін-өзі дамытудағы жетістіктері, маман ретіндегі тағдыры бастапқы дәрежеде олардың күш-жігері мен шешімдеріне байланысты екендігіне көз жеткізеді.
0.2 Химия курсындағы ойын жүйесінің орны
Ойын уақыттың 15 бөлігін практикалық іс-әрекеттерді алмастырмай алады. Оқушыны оқыту оның көру органдарына әсер етеді: тәжірибелерді көрсету, материалды оқу (байқалғанның 50% - ы жадта қалады, оқылғанның 30% - ы), есту органы-мұғалімнің монологы, мұғаліммен, сыныптастармен диалог (естігеннің 10% - ы жадта қалады), оқушының практикалық қызметі, өзіндік жұмыс (өзі жасаған 90% жадында қалады). Сіз оқушының қажетті материалды меңгеруін мәжбүрлей немесе қызықтыра аласыз. Ойын барлық қатысушылардың қабілетті дәрежеде қатысуын қамтиды. Ойындағы оқу материалы ақпаратты қабылдаудың барлық органдары арқылы игеріледі және бұл өздігінен жасалады, ал оқушының іс-әрекеті шығармашылық болып табылады. Сабақта оқушылардың іс-әрекеті 100% белсендіріледі. Сонымен қатар, интеллектуалды дамыған балалар командалық ойында артта қалғандарды оқытып, жетекші орын алады. Құрдастар сөзі жасөспірім үшін мұғалімнің сөзінен гөрі көп салмақ салатыны белгілі. Жұмыстағы бәсекелестік, хабарлау мүмкіндігі, уақыттың жетіспеушілігі - барлық осы ойын элементтері оқушылардың оқу белсенділігін арттырады, пәнге қызығушылық тудырады [11].
1.3 Ойын жүйесінің психологиялық-педагогикалық міндеттері
1. Жаңа материалды зерттеу, дағдыларды қалыптастыру, білімді жалпылау және бақылау.
2. Оқушылардың шығармашылық мүмкіндіктерін ашу.
3. Ұжымдастыруды тәрбиелеу және қиын мәселелерді шешудегі өзара көмек.
4. Өзара оқытуы. Көптеген ойындар кеңес беру процесін қамтиды. Күшті және әлсіз студенттер жиналған топта ақпарат пен дағдылармен өзара байыту процесі жүреді.
5. Бір-біріне жанашырлық сезімін тәрбиелеу.
1.4 Педагогикалық жүйедегі ойын түрлері
Іс-әрекеттің формасына сәйкес ойындарды жеке, жұптық, топтық, жалпы сынып деп бөлуге болады.
Білім беру міндеттері бойынша жаңа материалды зерттейтін, жасай алу мен дағдыларды қалыптастыратын ойындар, жалпылама сипаттағы көптеген ойындар, білімді қайталау және бақылау.
Түрлері бойынша: танымдық, рөлдік, іскерлік, кешенді.
Өткізу формасы бойынша: ойын - аукциондар, қорғау. Станцияларға саяхат, баспасөз конференциялары, ойын-зерттеулер [12,13].
Соңғы уақытта оқытуда электронды-тест және компьютерлік ойындарға үлкен рөл беріледі. Тестілеу білімді тексерудің кең таралған түріне айналады және мұнда ойын формасы қолданылады.
Ойын критерийлері.
1.Ойын бір сабаққа есептелуі керек.
2.Ойын олардың ережелерін түсіну үшін қиын болмауы керек.
3.Ойын моральдық тұрғыдан ескірмеуі керек.
4.Ойын жаппай, барлық оқушыларды қамтуы керек.
5.Бағалар оңай қойылуы керек, студенттер қорытынды бағаның қалай алынғанын түсінуі керек.
6.Ойын оған деген қызығушылықты сақтау үшін динамикалық болуы керек.
Ойын барысында студенттерде пайда болатын жағымды эмоциялар олардың шамадан тыс жүктелуіне жол бермейді, коммуникативті және интеллектуалдық дағдыларды қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Ойын студенттерге тапсырылған іс үшін жауапкершілікті, ұжымдық және өз бетінше жұмыс істей білуге тәрбиелеудің жақсы құралы. Бұл танымдық белсенділікті арттыруға, ұйымдастырушылық және басқа қабілеттерді анықтауға көмектеседі [14].
Дидактикалық ойындарды өткізуге қойылатын талаптар:
1.Ойын тақырыбының тақырыпқа және сабақтың мақсатына сәйкестігі.
2.Ойынның мақсаты мен бағытының нақтылығы мен сенімділігі.
3.Ойын нәтижесінің ойын қатысушылары мен ұйымдастырушылары үшін маңыздылығы.
4.Ойын мазмұнының шешілетін мәселенің сипатына сәйкестігі.
5.Ойын барысында қолданылатын ойын әрекеттерінің түрлері, күрделілік сипаты бойынша мүмкін болуы.
6.Ойын қатысушысының идеясының түсініктілігі мен қол жетімділігі, ойын сюжетінің қарапайымдылығы.
7.Ойынның ынталандырушы сипаты.
8.Ойын ережелері мен шектеулерінің дәлдігі мен бірегейлігі.
9.Оқушылардың ойын іс-әрекетінің сәттілігін бағалаудың объективті критерийлері.
10.Ойынның барысы мен нәтижесін бақылау мен бағалаудың тиісті әдістері.
11.Қарым-қатынастың қолайлы психологиялық климаты.
12.Жеке белсенділік пен шығармашылық үшін кеңістік.
13.Ойынға қатысушылар арасындағы бәсекелестіктің міндетті элементі.
Жаттығу сабақтары сабақта да, сабақтан тыс жұмыстарда да өткізіледі. Олар әдетте 10-15 минутты алады және оқушылардың танымдық қабілеттерін жетілдіруге бағытталған, танымдық қызығушылықтарын дамытудың, оқу материалын түсінудің және шоғырландырудың, оны жаңа жағдайларда қолданудың жақсы құралы болып табылады. Бұл әр түрлі викториналар, кроссвордтар, ребустар, жұмбақтар.
Саяхат ойындары. Оларды тікелей сабақта да, сабақтан тыс уақытта да жүргізуге болады. Олар негізінен оқу материалын тереңдету, түсіну және бекіту мақсаттарына қызмет етеді. Саяхат ойындарында оқушылардың белсенділігі ауызша әңгімелерде, сұрақтарда, жауаптарда, олардың жеке тәжірибелері мен пікірлерінде көрінеді.
Сюжеттік (рөлдік) ойын. Ол жаттығу ойындары мен саяхат ойындарынан ерекшеленеді, өйткені қиялдағы жағдайдың шарттары сахналанады, ал студенттер белгілі бір рөлдерді ойнайды. Оқыту мен үйретудің дәстүрлі әдістері - мысалы, дәріс, пікірталас және жазбаша жұмыс-студенттерге болашақ тәжірибе жинақтай алатын нақты материалдар мен маңызды теориялық ережелер туралы білімді алуға көмектеседі, бірақ бұл әдістер кем дегенде екі жағынан жетілмеген. Рөлдік ойын эксперименттік оқытудың бірегей әдістерінің бірі болып табылады, ол оқушыға белгісіздік пен өмірлік қиын жағдайларды жеңуге көмектеседі. Дәстүрлі әдістерді толықтыруды қажет ететін екінші сала-бұл тұлғааралық байланыс пен коммуникативті қарым-қатынас дағдыларының саласы. Оқушының қаншалықты көп оқитынына және байқағанына қарамастан, сіз бұл дағдыларды оларды нақты тұлғааралық байланыстарда қолдану арқылы ғана дамыта аласыз. Ауызша және вербальды емес мінез-құлықтың өзара әрекеттесуі бірнеше қарапайым ережелерге бағыну өте қиын. Басқа адамдардан алынған жауап сигналдарын түсіндіру және осы сигналдарға реакция тиімді тұлғааралық қарым-қатынастың кілтін қамтиды.
Рөлдік ойынның артықшылықтары (Чеслер мен Фокстың айтуы бойынша).
1.Оқушыға жасырын сезімдерін білдіруге көмектеседі.
2. Оқушыға айналадағыларының сезімін терең ұғуға, оларды ынталандыруын түсінуге көмектеседі.
3. Бұл әр түрлі мінез - құлықта жаттығуға мүмкіндік береді.
4. Ол жалпы әлеуметтік мәселелерді және ресми және бейресми топтық өзара әрекеттесу динамикасын көрсетеді.
5.Академиялық сипаттамалық материалды тірі және тікелей ұсынуға мүмкіндік береді.
6.Бұл ынталандырушы және тиімді, өйткені ол әрекетті болжайды.
7.Оқушыға да, тәлімгерге де кері байланысты қамтамасыз етеді.
8.Топ мазмұны мен қарқынын басқара алады.
9.Оқу мен нақты өмірлік жағдайлар арасындағы алшақтықты жояды.
10.Параметрлерді өзгертеді.
11.Сезімдер мен эмоцияларды басқаруға үйретеді.
Жарыс ойыны жоғарыда аталған дидактикалық ойындардың барлық түрлерін немесе олардың жеке элементтерін қамтуы мүмкін. Ойынның бұл түрін өткізу үшін оқушылар жарыс өтетін топтарға, командаларға бөлінеді. Ойынның маңызды ерекшелігі - бәсекелестік күрес пен ынтымақтастықтың болуы [15].
Жарыстың элементтері негізгі ойын әрекеттерінде жетекші орын алады, ал ынтымақтастық нақты жағдайлар мен міндеттермен анықталады. Жарыс ойыны мұғалімге материалдың мазмұнына байланысты ойынға тек ойын-сауық материалын ғана емес, сонымен қатар оқу бағдарламасының өте күрделі мәселелерін енгізуге мүмкіндік береді. Бұл оның негізгі педагогикалық құндылығы және дидактикалық ойындардың басқа түрлерінен артықшылығы.
Оқытудың нақты тәжірибесінде ойындардың барлық түрлері тәуелсіз және бір-бірін толықтыру ретінде әрекет ете алады. Ойындардың әр түрін және олардың әр түрлі комбинацияларын қолдану оқу материалының ерекшеліктерімен, оқушылардың жасымен және басқа педагогикалық факторлармен анықталады.
Ойын - адам қызметінің ең белсенді түрі. Сіз кез-келген ойынға белгілі бір уақытта қатыспайтын баланы (және ересек адамды) сирек кездестіресіз. Оқу ойындарының икемді жүйесі қызығушылықпен оқуға мүмкіндік береді, ал ойындарды таңдау мүмкіндігінен бұл қызығушылық арта түседі. Оқытудың бұл моделі дәстүрлі модельмен салыстырғанда перспективті болып саналады. Оқушы-мұғалім-оқушы схемасы бойынша жүргізілетін ол оқушыларға өзінің даму (білім беру) жолын өз бетінше таңдауға мүмкіндік береді, мүмкін оны ойламай жасамаса да, интуитивті түрде жасайды, ал мұғалім катализатор рөлін атқарады: оның дағдылары мен білімі оқушыға тезірек дамуға көмектеседі. Ойын әдістемесі бойынша сабақтар оқушылардың пәнге деген қызығушылығын едәуір арттырады, оларға тұжырымдарды, анықтамаларды жақсы есте сақтауға, оқушыны босатуға, оның ойлауына мүмкіндік береді [16].
Ойын кезеңдері мыналарды қамтиды:
1.Алдын-ала дайындық: сынып қабілеттерге тең командаларға бөлінеді, командаларға үй тапсырмалары беріледі.
2.Ойын.
3.Сабақ бойынша қорытынды: ойынға қатысушылардың жұмысы туралы қорытынды және баға қою.
0.5 Ойын технологиясын оқу әдіс ретінде пайдалану
Ойын - оқыту әдісі ретінде, ересектер ұрпақтарының тәжірибесін жас адамдарға беру үшін адамдар ежелден бері қолданылып келеді. Ойын халықтық педагогикада, мектепке дейінгі және мектептен тыс мекемелерде кеңінен қолданылады. Оқу процесін белсендіруге және қарқындатуға бағытталған заманауи мектепте ойын әрекеті келесі жағдайларда қолданылады:
- оқу пәнінің тұжырымдамасын, тақырыбын және тіпті бөлімін игерудің дербес технологиялары ретінде;
- неғұрлым кең технологияның элементтері ретінде (кейде өте маңызды);
- сабақ немесе оның бөлігі (енгізу, түсіндіру, бекіту, жаттығу, бақылау) ретінде;
- сыныптан тыс жұмыстардың технологиясы ретінде ("Зарница", "Орленок", және т.б. ойындар).
"Ойын педагогикалық технологиялары" ұғымы әртүрлі педагогикалық ойындар түрінде педагогикалық процесті ұйымдастырудың әдістері мен түрлерінің кең тобын қамтиды [17].
Жалпы ойындардан айырмашылығы, педагогикалық ойынның маңызды ерекшелігі - оқытудың нақты мақсаты және оған сәйкес педагогикалық нәтиже, оны негіздеуге, нақты анықтауға және оқу-танымдық бағытымен сипатталады.
Сабақтың ойын формасы сабақта оқушыларды оқу іс-әрекетіне ынталандыру құралы ретінде әрекет ететін ойын әдістері мен жағдайларын қолдана отырып жасалады.
Сабақтың сабақ түрінде ойын әдістері мен жағдайларын жүзеге асыру келесі негізгі бағыттар бойынша жүзеге асырылады: дидактикалық мақсат студенттерге ойын тапсырмасы түрінде қойылады; оқу іс-әрекеті ойын ережелеріне бағынады; оқу материалы оның құралы ретінде қолданылады [18].
Оқу процесінде ойын технологиясының орны мен рөлі, ойын элементтері мен оқытудың үйлесімі көбінесе мұғалімнің функцияларды түсінуіне және педагогикалық ойындардың жіктелуіне байланысты.
Бірінші кезекте ойындарды қызмет түрі бойынша физикалық (қозғалыс), зияткерлік (ақыл-ой), еңбек, әлеуметтік және психологиялық деп бөлу керек [19].
Педагогикалық процестің сипаты бойынша ойындардың келесі топтары бөлінеді:
а) оқыту, жаттығу, бақылау және жалпылау;
б) танымдық, тәрбиелік, дамытушылық;
в) репродуктивті, өнімді, шығармашылық;
г) коммуникативтік, диагностикалық, кәсіптік бағдар беру, психотехникалық және т. б.
Ойын техникасының табиғаты бойынша педагогикалық ойындардың кең типологиясы. Біз қолданылатын түрлердің ең маңыздыларын ғана атап өтеміз: пәндік, сюжеттік, рөлдік, іскерлік, имитациялық және драматизация ойындары. Пән саласы бойынша, барлық мектеп пәндері бойынша ойындар ерекшеленеді.
Сонымен, ойын технологиясының ерекшелігі көбінесе ойын ортасы арқылы анықталады: ойындар заттармен және заттарсыз, үстел, бөлме, көше, жер, компьютер, сондай-ақ әртүрлі көлік құралдарымен ерекшеленеді.
Ойын технологиясының жіктеу параметрлері:
Қолдану деңгейі бойынша: барлық деңгейлер.
Философиялық негізде: бейімделу.
Дамудың негізгі факторы бойынша: психогендік.
Басқару түрі бойынша: барлық түрлері - кеңес беру жүйесінен бағдарламалық жасақтамаға дейін.
Ұйымдастыру формалары бойынша: барлық нысандар. Балаға көзқарас бойынша: еркін тәрбие. Басым әдісі бойынша: дамыта оқыту, іздену, шығармашылық [20].
Жаңғырту бағыты бойынша: жандандыру. Оқушылар санаты бойынша: бұқаралық, барлық санаттар.
Мақсатты бағдарлау спектрі:
- дидактикалық: ой-өрісті кеңейту, танымдық іс-әрекет; практикалық іс-әрекетте ББД қолдану; практикалық іс-әрекетте қажетті белгілі бір дағдылар мен қабілеттілікті қалыптастыру; жалпы білім беру дағдыларын дамыту; еңбек дағдыларын дамыту.
- тәрбиелеу: дербестікке, ерік-жігерге тәрбиелеу; белгілі бір көзқарастарды, ұстанымдарды, адамгершілік, эстетикалық және дүниетанымдық көзқарастарды қалыптастыру; ынтымақтастыққа, ұжымшылдыққа, қарым-қатынасқа, коммуникативтілікке тәрбиелеу.
- дамытушылық: зейінді, есте сақтауды, сөйлеуді, ойлауды, салыстыру, ұқсастықтарды табу, қиял, шығармашылық қабілеттер, эмпатия, рефлексия, оңтайлы шешімдерді табу қабілеттерін дамыту; оқу іс-әрекетінің мотивациясын дамыту.
- әлеуметтендіруші: қоғамның нормалары мен құндылықтарына кіріспе; қоршаған орта жағдайларына бейімделу; стрессті бақылау, өзін-өзі реттеу; қарым-қатынасты оқыту; психотерапия [21].
Ойын технологиясының тұжырымдамалық негіздері:
* Ойын іс-әрекетінің психологиялық механизмдері адамның өзін-өзі көрсетуге, өзін-өзі растауға, өзін-өзі анықтауға, өзін-өзі реттеуге, өзін-өзі жүзеге асыруға деген негізгі қажеттіліктеріне негізделген.
* Ойын-психогендік мінез-құлықтың бір түрі, яғни ішкі тән, имманентті тұлға (Д. Н.Узнадзе).
* Ойын-баланың "ішкі әлеуметтенуінің" кеңістігі, әлеуметтік көзқарастарды игеру құралы (Л.С. Выготский).
* Ойын-жеке тұлғаның қиялдағы еркіндігі, "іске асырылмайтын мүдделерді иллюзиялық іске асыру " (А. Н.Леонтьев).
* Ойынға қатысу мүмкіндігі адамның жасына байланысты емес, бірақ әр жаста ойынның өзіндік ерекшеліктері болады.
* Балалар ойындарының мазмұны негізгі түсінігі пәндік іс-әрекет болып табылатын ойындардан адамдар арасындағы қарым-қатынасты көрсететін ойындарға, және ақырында, негізгі мазмұны әлеуметтік мінез-құлық ережелеріне және адамдар арасындағы қатынастарға бағыну болып табылатын ойындарға байланысты дамиды.
Ойын нәтижелері екі жақты - ойын және оқу-танымдық нәтиже ретінде әрекет етеді. Ойынның дидактикалық функциясы ойын әрекетін талқылау, ойын жағдайының модельдеу ретіндегі қатынасын, оның шындықпен байланысын талдау арқылы жүзеге асырылады. Бұл модельде шешуші рөл соңғы ретроспективті талқылауға жатады, онда оқушылар ойынның барысы мен нәтижелерін, ойын (имитациялық) моделі мен шындықтың арақатынасын, сондай-ақ оқу-ойын өзара әрекеттесуінің барысын бірлесіп талдайды. Дидактикалық ойындардың тиімділігі, біріншіден, оларды жүйелі қолдануға, екіншіден, әдеттегі дидактикалық жаттығулармен үйлескен ойын бағдарламасының мақсатына байланысты [22].
Ойын технологиясы оқу процесінің белгілі бір бөлігін қамтитын және жалпы мазмұнмен, сюжетпен, кейіпкермен біріктірілген тұтас білім ретінде құрылады. Оған заттардың негізгі, тән белгілерін ажырата білу, оларды салыстыру, және оларды қалыптастыратын ойындар мен жаттығулар; белгілі бір белгілер бойынша объектілерді жалпылауға арналған ойындар топтары; оқушылар нақты құбылыстарды нақты емес құбылыстардан ажырата білу қабілетін дамытатын ойындар топтары; өзін-өзі ұстай білуге, сөзге тез жауап беруге, фонемалық естуге, тапқырлыққа және т. б. тәрбиелейтін ойындар топтары кіреді. Сонымен қатар, ойын сюжеті оқытудың негізгі мазмұнына параллель дамиды, оқу процесін жандандыруға, бірқатар оқу элементтерін игеруге көмектеседі. Іскерлік ойын жаңа нәрсені игерудің, материалды шоғырландырудың, шығармашылық қабілеттерін дамытудың, жалпы білім беру дағдыларын қалыптастырудың күрделі мәселелерін шешу үшін қолданылады, студенттерге оқу материалын әр түрлі тұрғыдан түсінуге және зерттеуге мүмкіндік береді.
Оқу процесінде іскерлік ойындардың әртүрлі модификациялары қолданылады: имитациялық, операциялық, рөлдік ойындар, іскерлік театр, психо - және социодрама.
Имитациялық ойындар. Сабақтарда қандай да бір ұйымның, кәсіпорынның немесе оның бөлімшесінің қызметі имитацияланады. Оқиғалар, адамдардың нақты қызметі (іскерлік кездесу, жоспарды талқылау, әңгімелесу және т.б.) және оқиға орын алатын немесе қызмет жүзеге асырылатын жағдай, жағдайлар (цех бастығының кабинеті, мәжіліс залы және т. б.) еліктелуі мүмкін. Имитациялық ойын сценарийі, оқиға сюжетінен басқа, имитациялық процестер мен объектілердің мазмұны, құрылымы мен мақсаты.
Операциялық ойындар. Олар нақты операцияларды орындауға көмектеседі, мысалы, эссе жазу әдістері, мәселелерді шешу, үгіт - насихат жүргізу. Операциялық ойындарда тиісті жұмыс процесі модельденеді. Бұл түрдегі ойындар нақты жағдайларға еліктейтін жағдайларда өткізіледі.
Рөлдерді орындау. Бұл ойындарда белгілі бір адамның мінез-құлқы, іс-әрекеті, функциялары мен міндеттерін орындау тактикасы жасалады. Рөлдерді орындау арқылы ойындар өткізу үшін жағдайдың моделі-пьесасы жасалады, оқушылар арасында "міндетті мазмұны" бар рөлдер бөлінеді.
"Іскерлік театр". Онда қандай да бір жағдай, осы ортадағы адамның мінез-құлқы ойнайды. Мұнда оқушы барлық тәжірибені, білімді, дағдыларды жұмылдырып, белгілі бір адамның бейнесіне үйреніп, іс-әрекеттерді түсініп, жағдайды бағалап, дұрыс мінез-құлық жолын табуы керек. Драматизация әдісінің негізгі міндеті-жасөспірімді әртүрлі жағдайларда шарлауға үйрету, оның мінез-құлқына объективті баға беру, басқа адамдардың мүмкіндіктерін ескеру, олармен байланыс орнату, биліктің ресми атрибуттарына, бұйрықтарына жүгінбестен олардың мүдделеріне, қажеттіліктері мен қызметіне әсер ету. Драматизация әдісі үшін сценарий жасалады, онда нақты жағдай, актерлердің функциялары мен міндеттері сипатталады.
Психодрама және социодрама. Олар "рөлдерді орындауға" және "іскерлік театрға"өте жақын. Бұл да "театр", бірақ әлеуметтік-психологиялық болып табылады, онда ұжымдағы жағдайды сезіну, басқа адамның жағдайын бағалау және өзгерту, онымен нәтижелі қарым-қатынас жасау мүмкіндігі бар.
Іскерлік ойын технологиясы келесі кезеңдерден тұрады. Дайындық кезеңі. Іскери ойынды дайындау сценарий жасаудан басталады-жағдай мен нысанды шартты түрде көрсету. Сценарий мазмұнына сабақтың оқу мақсаты, зерттелетін мәселенің сипаттамасы, тапсырманың негіздемесі, іскери ойын жоспары, ойын процедурасының жалпы сипаттамасы, кейіпкерлердің сипаттамаларының мазмұны кіреді.
Әрі қарай ойынға кіру, қатысушылар мен сарапшылардың бағдары. Жұмыс режимі анықталды, сабақтың негізгі мақсаты тұжырымдалды, мәселенің тұжырымы және жағдайды таңдау негізделген. Материалдар, нұсқаулықтар, қағидалар, қондырғылар пакеттері беріледі. Қосымша ақпарат жиналады. Қажет болған жағдайда студенттер кеңес алу үшін жетекші мен сарапшыларға жүгінеді. Ойынға қатысушылар арасында алдын-ала байланыс орнатуға рұқсат етіледі. Бірақ жеребе тарту ережелер бойынша алынған рөлден бас тартуға, ойыннан шығуға, ойынға енжар қарауға, мінез-құлық этикасын бұзу әрекетін басуға тыйым салады.
Өткізу кезеңі-ойын процесі. Ойын басталған кезде ешкімнің араласуға және оның барысын өзгертуге құқығы жоқ, егер олар ойынның басты мақсатынан кетсе, тек жүргізуші қатысушылардың әрекеттерін түзете алады. Іскерлік ойынның модификациясына байланысты қатысушылардың рөлдік позицияларының әртүрлі түрлері енгізілуі мүмкін. Топтағы жұмыс мазмұнына қатысты көрінетін позициялар: идеялар генераторы, әзірлеуші, еліктеуші, эрудит, диагностик, талдаушы.
Ұйымдастырушылық позициялар: ұйымдастырушы, үйлестіруші, интегратор, бақылаушы, жаттықтырушы, манипулятор.
Жаңашылдыққа қатысты позициялар; бастамашы, сақ сыншы, консерватор [23].
1-кесте
Іскерлік ойынның технологиялық схемасы
Дайындық кезеңі
Ойын дамыту-
Сценарийді әзірлеу
- іскерлік ойын жоспары
- ойынның жалпы сипаттамасы
- нұсқаманың мазмұны
- материалдық қамсыздандыруды дайындау
Ойынға кіру-
Мәселелерді, мақсатты қою
- Шарттар, нұсқаулық
- регламент, қағидалар
- рөлдерді бөлу
- топтарды қалыптастыру
- кеңес
Өткізу кезеңі
Тапсырма бойынша топтық жұмыс
-көздермен жұмыс
- тренинг
- миға шабуыл
- ойын техникасымен жұмыс
Топаралық пікірталас
-топтың сөйлеген сөздері
- нәтижелерді қорғау
- талқылау ережелері
- сарапшылардың жұмысы
Талдау және жалпылау кезеңі
- ойыннан шығару
- талдау, рефлексия
- жұмысты бағалау және өзін-өзі бағалау
- қорытынды және жалпылау
- ұсынымдар
Әдістемелік ұстанымдар: әдіскер, сыншы, әдіскер, проблематизатор, рефлексия, бағдарламашы.
Әлеуметтік-психологиялық ұстанымдар: көшбасшы, артықшылықты, қабылданған, тәуелсіз, қабылданбайтын. Ойын нәтижелерін талдау, талқылау және бағалау кезеңі. Сарапшылардың сөз сөйлеуі, пікір алмасу, оқушылардың өз шешімдері мен тұжырымдарын қорғауы. Қорытындылай келе, мұғалім қол жеткізілген нәтижелерді айтады, қателіктерді атап өтеді, сабақтың соңғы нәтижесін тұжырымдайды. Пайдаланылған имитацияны нақты тұлғаның тиісті саласымен салыстыруға, ойынның оқу пәнінің мазмұнымен байланысын орнатуға назар аударылады [24].
1.6 Оқу іскерлік ойындарының түрлері мен пайдалану мүмкіндіктері
Іскерлік ойын - бұл маманның болашақ кәсіби қызметінің пәндік және әлеуметтік мазмұнын қайта құру, осы қызметке тән қатынастар жүйесін модельдеу, кәсіби мәселелерді модельдеу, әдеттегі кәсіби проблемалық жағдайларда кездесетін нақты қайшылықтар мен қиындықтар.
Іскерлік ойынды әзірлеу кезеңінде мынадай психологиялық-педагогикалық қағидаттарды іске асыру керек: 1) кәсіптік қызметтің мазмұнын, өндірістің нақты жағдайлары мен динамикасын имитациялық модельдеу қағидаты; 2) кейбір қарама-қайшылықтарды қамтитын және оқушылардың қиындық жағдайын тудыратын ойын тапсырмалары жүйесі арқылы осы кәсіптік қызметке тән проблемалық жағдайларды қайта құру принципі; 3) ойынға еліктейтін мамандардың өндірістік функцияларының өзара әрекеттесуі жағдайында қатысушылардың бірлескен іс-әрекеті принципі; 4) оқу міндеттерін шешудің, келісілген шешімдерді дайындау мен қабылдаудың қажетті шарты ретінде ойын бойынша әріптестердің диалогтық қарым-қатынасы мен өзара іс-қимыл қағидаты; 5) ойын оқу іс-әрекетінің екіжақтылығының қағидаты. Іскерлік ойын маманның тұлғасын дамыту бойынша "маңызды" міндеттерді шешеді; білім алушылар мамандық мәнмәтінінде білімді, іскерлікті меңгереді, кәсіби құзырет пен әлеуметтік құзыретке ие болады (өндіріс ұжымында өзара іс-қимыл жасау дағдылары, адамдармен кәсіби қарым-қатынас жасау және оларды басқару дағдылары). Бірақ бұл "маңызды" іс-әрекет ойын (ішінара құмар) түрінде жүзеге асырылады, бұл студенттерге интеллектуалды және эмоционалды түрде "босатуға", шығармашылық бастама көрсетуге мүмкіндік береді [25].
Оқу іскерлік ойындарын (мақсаты оқушылардың белсенді шығармашылық процесінде белгілі бір дағдылары мен қабілеттерін қалыптастыру) қиындық деңгейіне қарай келесі сорттарға бөлуге болады.
1. Имитациялық жаттығулар-олар іскерлік ойыннан аз көлемде және шектеулі шешілетін мәселелерде ерекшеленеді (мысалы, бірыңғай нормалар мен бағаларды кім жақсы пайдалана алады?). Имитациялық жаттығулардың мақсаты-оқушыларға шығармашылық ортада белгілі бір дағдыларды нығайтуға, кез-келген маңызды ұғымға, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz