Жасушаның негізгі тіршілік қасиеттері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі

Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Педагогикалық Университетті

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: Жасушаның негізгі құрылымдық бөліктері

Орындаған: Жақсыбек Н

Тобы 1505-39

Қабылдаған: Аль-Фарабиқызы Ж

ШЫМКЕНТ-2022

Жоспар

Әдебиеттерге шолу

КіріспеЖасушаның негізігі құрам бөліктеріЖасушаның негізгі тіршілік қасиеттері
Негізгі бөлімЖасуша негізгі комп-нің мол-қ құрылысы ж/е қызметтері. Жасуша негізгі компоненттері. ЭПТ. Гольджи. РибосомаЖалпы және арнайы органоидтар.

Қорытынды
Дереккөздер

Әдебиеттерге шолу

Жасуша -тіршіліктің ең ұсақ ж/е маңызды құрылымдық қызметтік бірлігі, себебі барлық тірі ағза жасушадан тұрады, тіршіліктің негізгі қасиеттері мен қызметтері жас-да жүзеге асады. Жас-ы ең алғаш 1665 голланд ғалымы Гук ашқан, ал жас-а теориясын 1938-39 Немцы Шванн Шлейден қалыптастырды. Қазір жас-ны ә үлкен топқа бөледі 1 Эукариоттар 2 Покариоттар. Прок-ға бактериялар ж/е көк-жасыл балдырлар. Эукар-ға өсімдік, жануар, саңырауқұлақтар жатады. Эукар-қ жас-ң негізгі белгілері:Мембраналар- барлық органеллалар ақуыз-лепидті мембраналармен қапталған. Жасуша ішілік қозғалыс, ж-а органелаллаларының қалыптасуы, органеллалардың ж-а ішінде орналасуы. Органеллалар-жасушада үнемі тұрақты түрде кездесетін белгілі бір құрылысқа ие ж/е нақтылы қызметтерді атқаратын құрылымдар. Олар:ядро, митохондрия, рибосома, эндоплазмалық тор т. б

Кіріспе

Адам ағзасы (организмі) - миллиардтаған жасушалардан құралған, өзддгінен реттеліп, жаңарып тұратын біртұтас күрделі жүйе. Ағзанын даму үдерісінде жасушалар мен жасушааралық заттар - ұлпаларға, мүшелерге, мүшелер жүйесіне және біртұтас ағзаға бірігеді.

Жасуша - тіршіліктің негізгі бірлік өлшемі. Барлық тірі ағзалардың денесі (вирустан басқасы) жасушадан тұратыны сендерге мәлім. Жасушаның құрылысы электронды микроскоптың көмегімен терең зерттелді. Электронды микроскоппен жасуша құрылымдарының өте ұсақ бөлшектеріне дейін анық көруге болады. Жасушалардың құрылысы мен қызметін зерттейтін ғылымды цитология (гр. kytos - жасуша, гр. logos - ғылым) дейді. Жасушалар құрылысы, қызметі, пішіні, мөлшері жағынан әр түрлі болады.

Адам денесі жасушаларының пішіні - домалақ, ұзынша, жалпақ, төртқырлы, көпқырлы, призма төрізді және т. б. Жасуша мөлшері мен пішінінің әр түрлі болып келуі аткаратын қызметіне байланысты. Мысалы, канның эритроцит жасушалары сұйық ортада болғандықтан домалақ; тері жасушалары көпқырлы; бұлшықет жасушалары ұзын; жүйке жасушалары көп өсінділі (жұлдыз тәрізді) және т. б. Жасушалардың мөлшері де түрліше: адам ағзасындағы ең ірі жасушалар - жұмыртқажасушасы мен жүйке жасушасы. Қан мен лимфада болатын ең кішкене жасушалар - лимфоциттер.

Жасушаның негізігі құрам бөліктері

Ядро жасушаның ең үлкен органелласы. Оны 1931ж Броун ашқан. Пішіні домалақ, сопақ. Өлшемі 10-25мкм шамасында. Ядро-ядро матриксінен, я. Қабықшасынан, хроматиннен тұрады. Митохондрия ж-ң міндетті орган-ң бірі б. табылады. пішіні әртүрлі:таяқша, домалақ, гантель. Екі мембранамен қапталған. Өлшемі 0, 5-7мкм тең. Ол қос қабат қабықшадан, матрикстен тұрады. Ол ж-ң энергетикалық орталығы, өйткені органикалық заттар ыдырайды ж-е АТФ синтезделеді. Цитоқаңқа ж-ң белгілі бір құрылымдық деңгейінің ұйымдастырылуын бірқалыпты ұстап тұрады, ерімейтін ақуыздар кешені болып табылады. Ол і негізгі құрымдардан-микротүтікшелерден, актин филаменттері(жіпшелер) ж-е аралық филаменттерден құралған олар мыңдаған біркелкі актин бөлшектеріне, әжептәуір ұзын, ж-ы тесіп өтетін сызықты массивтерге жинақталады, бұл өте ұзын жіпше тәрізді құрылымдар. олар типа «рельстер»қызметтерін атқарады. Лизосомалар . мембранамен қоршалған диасметрі 0, 2-0, 4 мкм шамасындағы көпіршіктер. Онда нуклеин қышқылдары, белок, май, көмірсуды ыдыратушы гидролиттік ферменттер болады. Ол клетка ішілік ас қорыту процестерін қамтамасыз етеді. Клеткаға енген бөтен заттарды залалсыздандырады. Лизосома көмегімен ескірген, бұзылған, компоненттер, тіпті кейде тұтас клеткалар ыдыырап жойылады.

1. 2 Жасушаның негізгі тіршілік қасиеттері

Жасушаның негізгі тіршілік қасиеттеріне жататындар: зат алмасу, тітіркенгіштігі, көбею, өсу мен даму және т. б.

Зат алмасу. Жасуша мен қоршаған орта арасында тынысалу, қоректену, қажетсіз өнімдерді шығару арқылы үздіксіз зат алмасады. Жасушадан сыртқы ортаға тотығу өнімдері шығарылып, корек заттар мен оттек қабылданады. Көпжасушалы ағзалардың жасушалары ағзаның ішкі ортасында тіршілік етеді. Ағзаның ішкі ортасына қан, лимфа, ұлпа сүйықтығы жатады. Осы ортадан жасушаның жарғақшалары арқылы су, тұздар, витаминдер, гормондар, оттек өтеді. Бұлар - жасушаны түзетін құрылыс материалдары. Оттек нәруыздарды, майларды, көмірсуларды тотықтырып, энергия бөлінеді. Энергия жасушаның барлық тіршілік әрекеттерін жүзеге асырады. Оттектің жасушаның құрамды бөліктерімен қосылуы - жасушалық тынысалу деп аталады. Бұл кезде ағзада қажетсіз заттар (көмірқышқыл газ, тұздар) түзіліп, қан ағынымен зәр шығару мүшелері арқылы сыртқа шығарылады. Зат алмасу - тірі ағзаларды өлі табиғаттан ажырататын негізгі белгі.

Тітіркенгіштігі. Жасушалар сыртқы ортаның түрлі тітіркендіргіштерінің әсерінен қозады. Қозғыштық - барлық тірі ағзаға тән қасиет. Мысалы, суықтын, ыстықтың, жанасудың, химиялық заттардың барлығы тітіркендіргіштер.

Көбею жасушалардың бөлінуі арқылы жүзеге асады. Алдымен ядро, содан соң цитоплазма екіге бөлінеді. Әрбір бөлінудің алдында ядродағы хромосомалар ұзынынан екі еселенеді де, бірінен-бірі ажырап, жас жасушаларға бөлінеді.

Өсу мен даму зат алмасудың нәтижесінде жасушадағы жай заттардан күрделі ағзалық заттар (нәруыздар, майлар, көмірсулар) түзіледі. Цитоплазма, ядро осы заттардан түзіліп, жасуша өседі. Цитоплазма мен ядро өзгеріп дамиды. Ересек жасушалардың жаңа пайда болған жасушалардан көптеген айырмашылықтары бар екені байқалады.

Көбею - тіршіліктің қалыпты сақталуын, ал өсу мен даму жасушалар санының көбеюін қамтамасыз етеді. Даму - көбеюмен аяқталады.

Жасушалар мен жасушааралық заттар ағзаның даму барысында ұлпаларға, мүшелерге, мүшелер жүйесіне және тұтас ағзаға бірігеді.

Негізгі бөлім

1. 1 Жасуша негізгі комп-нің мол-қ құрылысы ж/е қызметтері. Эукариоттық жасушалар өздерінің пішіндерін өзгертуге, қозғалып орындарын ауыстыруға(миграция), цитоплазма органеллаларының қозғалуын және митоз кезінде хромосомалардың мақсатты ажырасуын қамтамасыз етуге қабілетті. Жасушаның бұл қасиеттері оның негізгі цитоархитектурасын қалыптастыратын ақуыздар жиынтығы арқылы жүзеге асады. Цитоскелет(цитоқаңқа) жасушаның белгілі бір құрылымдық деңгейінің ұйымдастырылуын бірқалыпты ұстап тұратын, ерімейтін ақуыздар кешені болып табылады. Цитоскелет үш негізгі құрымдардан микротүтікшілер, актин филаменттері(жіпшелері) және аралық филаменттері құралған. Олардың әрқайсысы мыңдаған ақуыздардан тұрады. Цитоскелет элементтерінің үшеуі де полимеризацияланады және өздігінен полимерлік құрылымдарға кірігіп, мыңдаған біркелкі актин бөлшектеріне, әжептеуір ұзын, 10-15мкм, жасушаны тесіп өтетін сызықты массивтерге жинақталады. Бұл өте ұзын, жіпше тәрізді құрылымдар. Олар органелларды ұстап тұрушы, жасуша ішілік қаңқа және органеллалар қозғалатын «рельстер» қызметтерін атқарады. Цитоскелет құрылымының қалыптасуына және қызметтік бірігуінде (интеграция) оның негізгі компоненттерімен бірге қосымша ақуыздар да маңызды рөл атқарады. Олар: Органеллалардың цитоскелетке жабысуына; Органеллалардың бағытты қозғалуын қалыптастыруға; цитоскелет байланыстарына және қызметтерінің үйлестірілуіне жауап береді.

2. 1 Жасуша негізгі компоненттері. ЭПТ. Гольджи. Рибосома- мембраналық құрылымы жоқ, домалақтау келген, мөлшері 20-40 шамалас өте ұсақ органоидтар. Олар үлкен кіші бөліктерден тұрады. Құрамында рибосомалық РҢҚ және белок болады. Олар цитоплазмада бос күйінде не кедір бұы ЭПТ мембранасында орналасады. Рибосомалар бірігіп полисомалар түзеді. Цитоплазмада бос полисомалар клетка тіршілігіне қажетті белоктар синтезделеді. Гольджи комплексі . бірінің үсті бірі жанаса орналасқан дискі тәрізді ірі қуыстардан тұратын мембраналы диктиосомалар жиынтығы. Ол қуыстардан жан жаққа ұштарында көпіршектері бар түтікшелер тарайды. Клеткада синтезделген заттар бірден сыртқа шығарылмайды, алдымен Гольджи комлексіне еніп, химиялық өзгерістерге ұшырайды. Диктиосома ұуыстарында полисахаридтер, липидтер синтезделеді. Клетка орталығы . барлық жануар клеткасы, кейбір өсімдік клеткаларында кездеседі. Ол өзара перпендикуляр бағытта орналасқан екі центриольден тұрады. Ядро маңында орналасқан центриоьдердің қызметі митоз кезінде бөліну ұршығының жіптерін түзу және анафазада екі жақ полюске хроматидтердің теңдей ажырауын қамтамасыз етеді. ЭПТ. ядроны қоршап орналасқан түтікшелер, каналдар, ірі қуыстар жүйесі. Бұл жүйенің кедір бұдырлы және тегіс ЭПТ ажыратады. Кедір бұдыр ЭПТ мембранасында рибосомалар орналасқан. Негізгі қызметі белоктарды синтездеу. Тегіс ЭПТ да көмірсу, майлар, және т. б. клетка тіршілігіне қажетті заттар түзіліп, олар алмасуы жүреді.

2. 3 Жалпы және арнайы органоидтар. Арнайы қызмет атқратын органоидтар клетканың белгілі бір типтеріне - бұлшық ет миофибрилдер, тыныс алу жолындағы эпителий кірпікшелері, аш ішек бөрлері жатады. Жалпы қызмет атқаратын органоидтар. Рибосома- мембраналық құрылымы жоқ, домалақтау келген, мөлшері 20-40 шамалас өте ұсақ органоидтар. Олар үлкен кіші бөліктерден тұрады. Құрамында рибосомалық РҢҚ және белок болады. Олар цитоплазмада бос күйінде не кедір бұы ЭПТ мембранасында орналасады. Рибосомалар бірігіп полисомалар түзеді. Цитоплазмада бос полисомалар клетка тіршілігіне қажетті белоктар синтезделеді. Гольджи комплексі . бірінің үсті бірі жанаса орналасқан дискі тәрізді ірі қуыстардан тұратын мембраналы диктиосомалар жиынтығы. Ол қуыстардан жан жаққа ұштарында көпіршектері бар түтікшелер тарайды. Клеткада синтезделген заттар бірден сыртқа шығарылмайды, алдымен Гольджи комлексіне еніп, химиялық өзгерістерге ұшырайды. Диктиосома ұуыстарында полисахаридтер, липидтер синтезделеді. Клетка орталығы . барлық жануар клеткасы, кейбір өсімдік клеткаларында кездеседі. Ол өзара перпендикуляр бағытта орналасқан екі центриольден тұрады. Ядро маңында орналасқан центриоьдердің қызметі митоз кезінде бөліну ұршығының жіптерін түзу және анафазада екі жақ полюске хроматидтердің теңдей ажырауын қамтамасыз етеді. ЭПТ. ядроны қоршап орналасқан түтікшелер, каналдар, ірі қуыстар жүйесі. Бұл жүйенің кедір бұдырлы және тегіс ЭПТ ажыратады. Кедір бұдыр ЭПТ мембранасында рибосомалар орналасқан. Негізгі қызметі белоктарды синтездеу. Тегіс ЭПТ да көмірсу, майлар, және т. б. клетка тіршілігіне қажетті заттар түзіліп, олар алмасуы жүреді. Лизосомалар . мембранамен қоршалған диасметрі 0, 2-0, 4 мкм шамасындағы көпіршіктер. Онда нуклеин қышқылдары, белок, май, көмірсуды ыдыратушы гидролиттік ферменттер болады. Ол клетка ішілік ас қорыту процестерін қамтамасыз етеді. Клеткаға енген бөтен заттарды залалсыздандырады. Лизосома көмегімен ескірген, бұзылған, компоненттер, тіпті кейде тұтас клеткалар ыдыырап жойылады. Митохондрия ж-ң міндетті орган-ң бірі б. табылады. пішіні әртүрлі:таяқша, домалақ, гантель. Екі мембранамен қапталған. Өлшемі 0, 5-7мкм тең. Ол қос қабат қабықшадан, матрикстен тұрады. Ол ж-ң энергетикалық орталығы, өйткені органикалық заттар ыдырайды ж-е АТФ синтезделеді