Тауар жеткізілімі келісім шарты
Есеналиев Аскат Ералыулы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҒЫ ЕРЕКШЕ БӨЛІМ
Түркістан 2022ж.
Бұл дәріс тезисі Азаматтық құқық саласының Міндеттемелердің жекелеген түрлері, Интеллектуалдық меншік құқығы және Мұрагерлік құқығы бөлімдерін қамтиды. Қазақ тілінде Азаматтық кодекстің ерекше бөлімі бойынша комментарий болмауына және осы кодекстің қазақ тіліндегі мәтініндегі көптеген олқылықтарға байланысты студенттер және өзге қызығушылық білдіретін азаматтарға аталған тақырыптарды игеру қиындау болып келеді. Осы құрал тиісті салада білім алушыларға ыңғайлы, түсінікті әдістермен көмек беру мақсатында дайындалған.
Азаматтық құқық пәні бойынша білім алушылардың басты мақсаттарының бірі - теориялық білімдерді және заңнамалық нормаларын тәжірибеде пайдалана білу. Сондықтан әрбір тараудың немесе тақырыптың соңында нақты тәжірибелік жағдайлар келтірілген.
Дәріс тезисі Құқықтану, Халықаралық құқық, Кеден ісі мамандықтары бойынша оқитын студенттерге, магистранттарға, азаматтық құққы саласында қызмет ететін азаматтарға және өзге қызығушылық білдіретін тұлғаларға арналған.
МАЗМҰНЫ КЕЛІСІМ ШАРТТЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕР
МҮЛІКТІ МЕНШІККЕ НЕМЕСЕ ӨЗГЕ ЗАТТЫҚ ҚҰҚЫҚҚА БЕРУДЕН ТУЫНДАЙТЫН МІНДЕТТЕМЕЛЕР ТҰРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІКТЕР
Сатып алу-сату келісім шарты бойынша жалпы ережелер
Бөлшектеп (жекелеп) сатып алу-сату келісім шарты
Энергиямен (қуатпен) жабдықтау келісім шарттары бойынша жалпы ережелер
Энергиямен (қуатпен) жабдықтау келісім шарттарының жекелеген түрлері
Тауар жеткізілімі келісім шарты
Контрактация келісім шарты
Жылжымайтын мүліктерді сатып алу-сату келісім шарттары
Айырбастау келісім шарты
Сыйға тарту келісім шарты
Рента келісім шарты
МҮЛІКТІ УАҚЫТША ИЕЛЕНУГЕ НЕМЕСЕ ПАЙДАЛАНУҒА БЕРУДЕН ТУЫНДАЙТЫН МІНДЕТТЕМЕЛЕР
Мүліктік жалдау (аренда) шарттары және олардың азаматтық-құқықтық сипаттамасы
Лизинг келісім шарты
Көлік құралдарын жалдау келісім шарты
Прокат келісім шарты
Жылжымайтын мүлікті жалдау келісім шарттары
ЖҰМЫСТАР ЖАСАУ ТУРАЛЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР
Жұмыстарды жасау туралы міндеттемелердің нысанасы (пәні, заты). Мердігерлік шартының жалпы ережелері.
Тұрмыстық мердігерлік келісім шарты
Құрылыс мердігерлігі келісім шарты
Ғылыми мердігерлік келісім шарттар
ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ ТУРАЛЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР
Қызмет көрсету туралы міндеттемелерінің ұғымы мен түрлері.
Өтемелі (ақылы) қызмет көрсету келісім шарты
1. МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ ЖЕКЕЛЕГЕН ТҮРЛЕРІ
1. Келісім шарттық міндеттемелер
Мүлікті меншікке немесе өзге заттық құқыққа беруден туындайтын
міндеттемелер тұралы жалпы түсініктер
Азаматтық құқықтың ерекше бөлімін игеру барысында келісім шарттық міндеттемелердің және келісім шарттардың жеке түрлерін сипаттау қажет болады. Келісім шарттық міндеттемелер сан алуан түрлі келісімдерден туындайды және өз кезегінен: мүлікті немесе мүліктік құққытарды өзге тұлғаларға меншік (оралымды басқару, шаруашылық жүргізу) құқығына беру туралы; мүлікті өзге тұлғаларға уақытша иелену, пайдалану құқығына беру туралы; жұмыстар жасау туралы; қызмет көрсетуден туындайтын міндеттемелерге бөлініп қарастырылады.
Бұл міндеттеме түрлерінің анықтамасын (түсінігін, ұғымын), олардың объектісін (нысанасын, затын, пәнін), өзге шарттық міндеттемелерден айырмашылығын білу; және бұл міндеттемелер түрлерінің пайда болуына келтіретін барлық шарттарды атап, сипаттап өту қажет болады. Келісім шарттардың әр түрін сипаттау кезінде келесі жағдайлар анықталады: тараптардың атаулары; әр шарттың субъектілеріне қойылатын талаптар; нақтылы немесе консенсуалды, ақылы немесе ақысыз, екі тарапты да міндеттейтін немесе бір тарапты міндеттейтін келісім шарт екендігін; мерзімді әлде мерзімсіз бе, және қандай нормативтік құқықтық актілермен реттелетіні анықталады. Осыдан кейін тараптардың құқықтары мен міндеттерінің, олардың жауапкерішілігінің сипаттамасы беріледі.
Студенттердің басты мақсаттарының бірі - теориялық білімдерді және заңнамалық нормаларын тәжірибеде пайдалана білу. Сондықтан әрбір тараудың немесе тақырыптың соңында нақты тәжірибелік жағдайлар келтіріледі.
Мүлікті меншікке немесе өзге заттық құқыққа, яғни шаруашылық жүргізуге, жедел (оралымды) басқаруға беруден туындайтын міндеттемелер сатып алу - сату шартынан, оның түр-түрлерінен және айырбастау, сыйға тарту мен рента шарттарынан туындайды.
Бұл міндеттемелердің маңыздылығы - олардың нәтижесінде көбінде абсолюттік заттық құқық, яғни меншік құқығы бір тұлғадан (тұлғалардан) өзге тұлғаға (тұлғаларға) ауысуында, жаңа меншік иесі пайда болуында, бұрынғы меншік иесінің заттық құқықтары тоқтатылуында.
Қазіргі кезде сатып алу-сату шарты оның көптеп және бөлшектеп (жекелеп) сатып алу-сату, тауар жеткізілімі, энергиямен жабдықтау, келісім шарт жасасу (контрактация) шарттары сияқты түрлеріне қатысты, тектік ұғым ретінде қаралады. Ал бөлшектеп (жекелеп) сатып алу-сату шартының өз кезегінен келесі түрлері болады: үлгілер бойынша сату, несиеге сату, автоматтар арқылы сату, белгілі бір орынға дейін жеткізіп беру тәсілімен сату және т. б.
0.1 САТЫП АЛУ-САТУ КЕЛІСІМ ШАРТЫ БОЙЫНША
0.2 ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
Сатып алу-сату келісім шартының түсінігі.
Сатып алу-сату шарты бойынша бір тарап (сатушы) екінші тарап (сатып алушының) меншігіне, шаруашылық жүргізуіне, оралымды басқаруына белгілі бір мүлікті (тауарды) беруге міндеттенеді, ал сатып алушы оны қабылдап алып, оның ақысын (белгілі бір ақшалай соманы) төлеуге міндеттенеді.
Келісім шарт тараптары - сатушы мен сатып алушы болады. Олардың орнында әрекет қабілеттілігіне қарай, кез келген жеке немесе заңды тұлға және мемлекет те болуы мүмкін.
Шарттың заты (нысанасы, объектісі) ретінде азаматтық айналымнан алынып тасталмаған кез келген мүлік (тауар) және мүліктік құқық болады (АК 406-б. 4-т.). Айналымы шектеулі мүлік тек арнайы рұқсат (лицензия) бойынша сатылады. Бұл келісім шарт қазіргі кезде бар тауарды беру жөнінде де және болашақта жасалғаннан немесе сатып алғаннан кейін болатын тауарды беру жөнінде (фьючерстік мәміле) де жасалуы мүмкін (АК 407-б. 2-т.).
Шарт консенсуалды, екі тарапты міндеттейтін және ақылы болады. Шарттың елеулі жағдайларына тауардың атауы және саны жатады (АК 407-б. 3-т.). Сатып алу-сату шарттарының кейбір түрлері ҚР АК 25 - ші тарауымен қоса арнайы заңдармен реттеледі, мысалы: ҚР Тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы Заңымен, Электр энергетикасы туралы т.б. заңдармен.
Бұл келісім шарт консенсуалды болғандықтан, тараптардың құқықтары мен міндеттері де олар заң қажет ететін нысанда келісімге келген уақытта пайда болады.
Сатушының міндеттері: тауардызатты оның барлық құжаттарымен, керек-жарақтарымен, саймандарымен тиісті сапасы мен саныңда, ассортиментінде, қапталған түрінде және үшiншi тұлғалардың кез келген құқықтарынан тыс сатып алушыға беру болып табылады (АК 408, 413-б.). Егер консенсуалды келісім шарт бойынша сатып алушыға меншiк құқығы, шаруашылық жүргiзу немесе оралымды басқару құқығы тауарды берместен бұрын ауысқан болса, сатушы сол тауарды бергенге дейiн оның нашарлауына жол бермей сақтауға мiндеттi (412-б.). Сатушының тауарды беру міндетін орындау уақыты туралы ережелерді ерекше атап өту қажет (АК 410-б.). Егер шартта тауарды жеткiзiп беру бойынша сатушының мiндетi көзделсе, сатып алушыға немесе ол атаған тұлғаға тауарды берген кезінде міндетін тиісінше орындады деп есептеледі. Егер тауар сол тауар орналасқан жерде сатып алушыға немесе ол атаған тұлғаға берiлуге тиiс болса, сатушының міндеті сатып алушының билiгiне тауар берген кезiнде орындалған болып есептеледi.
Тауар шартта көзделген мерзiмде тиiстi жерде беруге дайын тұрған және сатып алушы шарт талаптарына сәйкес тауардың беруге дайын екендiгi туралы хабардар болған кезде тауар сатып алушының билiгiне берiлген болып есептеледi. Егер тауар таңбалау арқылы немесе өзгеше түрде келісім шарт мақсаттары үшiн сәйкестендiрiлмесе тауар берiлуге дайын емес деп танылады. 9
Тауарды жеткiзiп беру немесе сатып алушыға оның орналасқан жерiнде тауар беру жөнiнде сатып алу - сату шартынан сатушының мiндетi туындамаған жағдайларда, егер шартта өзгеше көзделмесе, тауарды тасымалдаушыға немесе сатып алушыға жеткiзу үшiн байланыс ұйымына берген кезде сатушының тауарды сатып алушыға беру мiндетi орындалған болып есептеледi.
Азаматтық кодекстің 190-бабына сәйкес, иелiктен шығарылған (яғни, сатылған) заттардың кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүлiну қаупi, егер заңнамада немесе шартта өзгеше белгiленбесе, сатып алушыда меншiк құқығы пайда болумен бiр мезгiлде соған көшедi. Егер сатушы заттарды беру мерзiмiнiң өткiзiлiп жiберiлуiне кiнәлi болса немесе сатып алушы оларды қабылдау мерзiмiнiң өткiзiлiп жiберiлуiне кiнәлi болса, тауардың кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүлiну қаупi мерзiмiн өткiзiп жiберген тарап көтередi.
Бұл жалпы ережелер Азаматтық кодекстің 411-бабында сатып алу - сату келісім шартына қатысты келесідей нақтыланады. Егер сатып алу-сату шартында өзгеше көзделмесе, тауардың кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүлiну қаупi сатушы заң актiлерiне немесе шартқа сәйкес сатып алушыға тауар беру жөнiндегi өз мiндетiн атқарды деп есептелетiн кезден бастап сатып алушыға ауысады. Жолда келе жатқан кезде сатылған тауардың кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүлiну қаупi, егер шартта немесе iскерлiк айналым ғұрпында өзгеше көзделмесе, сатып алу-сату шарты жасалған кезден бастап сатып алушыға ауысады. Егер шарт жасасқан кезде сатушы тауардың жоғалтылғанын немесе бүлiнгенiн бiлсе немесе бiлуге тиiс болса және бұл туралы сатып алушыға хабарламаса, тауардың кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүлiну қаупi сатып алушының талап етуi бойынша тауар бірінші тасымалдаушыға өткізілген кезден бастап сатып алушыға ауысатындығы туралы шарт талабын сот жарамсыз деп тануы мүмкiн.
Сатып алушының міндеттері: тауарды қабылдап алудан және қажет болған жағдайда, ол жөнінде қолхат беруден немесе тауарды қабылдап алу жөнінде акт жасаудан тұрады. Сатып алушының ең негізгі міндеті сатып алу ақысын төлеу болады (АК 439-б.). Кейбір жағдайларда сатып алушыға тауарды сақтандыру және сатушыны шарттың тиісті дәрежеде орындалғаны жөнінде ескерту міндеттері жүктеледі.
Ескеретін жағдай: міндеттемелік құқықта бір тараптың құқықтары қарсы тараптын міндеттеріне сәйкес келеді. Мысалы, сатушының тауарды беру міндеті, сатып алушының тауарды тиісті сапа мен санында, барлық саймандарымен және құжаттарымен беруді талап ету құқығына сәйкес келеді және т. б. Сатып алушының тауар ақысын төлеу міндеті сатушының тауардың ақысын толық және тиісті уақытта төлеуді талап ету құқығына сәйкес болады.
Сатушы мен сатып алушының жауапкершілігі, жалпы ереже бойынша, әр тарап өз міндеттерін орындамаған немесе тиісті дәрежеде орындамаған жағдайда туындайды. Олардың жауапкершілігінің негізгі түрлері: шығындарды өтеу және тұраксыздық төлемін (айып, өсім) төлеу. Қазіргі уақытта тұрақсыздық төлемі көбінде келісім шарттың мазмұнында белгіленуі қажет себебі заңда көзделген (заңды айып, өсім) тұрақсыздыө төлемдері өте сирек кездеседі. Сондықтан шарт жасасу кезінде тиісті жауапкершілік шараларын қарастыруды ұмытпау қажет. Заңды айып төлеу - ол тек біреудің ақшаларын заңсыз пайдаланудан туындайтын ақшалай міндеттемелер бойынша қолданылады (ҚР АК-353 б.).
Сатып алу-сату келісім шарттарының жалпы ережелерін сипаттап болғаннан кейін шарт ұғымынан бастап, бұл келісім шарттың әр түрінің ерекшеліктеріне тоқтап өту қажет. Сату-сатып алу шарттарының саралану негізі - олардың бір бірінен сату тәсіліне және объектісіне қарай ерекшеленуіне байланысты болады. Сондықтан, сатып алу-сату келісім шарттарының барлық түрлерінің азаматтық - құқықтық сипаттамаларының ерекшеліктеріне мейілінше толық тоқтап өтейік.
Бөлшектеп (жекелеп) сатып алу-сату келісім шарты
Келісімшарт түсінігі. Бөлшектеп (жекелеп) сату шарты бойынша тауар сату жөніндегі кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын сатушы сатып алушыға кәсіпкерлік қызметке байланысты емес, әдетте жеке өзіне, отбасында, үйінде немесе өзге де пайдалануға арналған тауарларды беруге міндеттенеді.
Сатып алу-сату келісім шартының осы түрін жетілдіре түсіну үшін бөлшектеп сату дегеніміз тұтынушылық мақсатттарда сатуға рұқсат етілетін кез келген заттардың, яғни тауарлардың, бір-бірлеп, жекелеп, аз көлемде, және т.с.с. сатылуы деп білу қажет. Бөлшектеп сатудың қарама қарсы түсінігі - ол көптеп сату, көтерме сауда жасау.
Жалпы сату-сатып алу шартына қарағанда бөлшектеп сату келісім шарты жария шарты болып танылады (ҚР Азаматтық кодексінің 387-бабын қараңыз), ол жөнінде ҚР АК - нің 445-б. 2-тармағында айтылған. Тауарларды көруге қою, олардың үлгiлерiн көрсету немесе тауарлар сатылатын жерде сатылатын тауарлар туралы мәлiметтер (сипаттамалар, каталогтар, фотосуреттер және т.б.) беру, сатушы тиістi тауарлардың сатуға арналмағандығын айқын көрсеткен жағдайларды қоспағанда, бағаның және сатып алу-сату шартының басқа да елеулі жағдаяттарының көрсетілгенiне қарамастан, көпшiлiкке арналған (жариялық) оферта болып танылады. Ал тауардың оның жарнамасында, каталогтарында, сондай-ақ тауар сатылмайтын жерлерде тауардың беймәлім адамдар тобына арналған және тауардың сатып алу-сату шартының елеулi талаптары болмаған басқа да сипаттамаларында көрсетiлген ұсынымы көпшiлiкке арналған оферта деп танылмайды.
Басқа дәлелдемелермен қоса, бұл келісім шарт бойынша шарттың жасалу фактісін дәлелдеу үшін сатып алушы күәлардың айғақтарына сүйенуіне болады.
Бөлшектеп сату шарты әр түрлі негіздер бойынша келесі түрлерге бөлінеді: сатып алушымен тауарды белгілі бір мерзімде қабылдап алу шартымен жасалатын шарт; үлгілер немесе каталогтар бойынша сату; тауарды автоматтар арқылы сату; сатып алушыға тауарды жеткізіп беру шартымен сату; 11 несиеге сату; өзіне өзі қызмет көрсетумен сатып алу (орысша - самообслуживание); электрондық нысанда сатып алу және т. б.
Бөлшектеп сату шарты бойынша сатушының негізгі міндеттері - сатып алушыға (тұтынушыға) келісімде көзделген тауарды беру, оның керек-жарақтарын, құжаттарын беру және сонымен қатар сатып алушыға тауар жөнінде барлық мәліметтердіақпаратты беру болып танылады (АК 448-б.).
Сатып алушының негізгі міндеттері - тауарды қабылдау және оның құнын төлеу.
Тараптардың құқықтары жоғарыда келтірілген міндеттерге сәйкес туындайды.
Сатушы сапасы жарамсыз тауарды айырбастап беру немесе қайтару кезінде Тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы ҚР Заңының нормалары мен ҚР АК - ның 454-бабы нормалары қолданылады. Бірақта тәжірибеде тауар айырбастауға және қайтаруға жатпайды деген хабарландырулар ілу арқылы бұл нормаларды сатушылар өрескел бұзуға дейін барады.
Аталған АҚ 454-бабы бойынша сатып алушы әуелі сапасы лайықты тауарды алмастыруға құқылы: Атап айтқанда, сатып алушы азық-түлікке жатпайтын тауар өзіне берілген кезден бастап он төрт күн ішінде, егер сатушы неғұрлым ұзақ мерзім жарияламаған болса, сатып алынған тауарды сату орнында немесе сатушы хабарлаған өзге де орындарда бағасында айырма болған жағдайда сатушымен қажетті қайта есеп айырыса отырып, мөлшері, нысаны, ауқымы, пішіні, түсі, жинақтылығы және т.б. бойынша соған ұқсас тауармен алмастырып алуға құқылы.
Сатушыда алмастыруға қажетті тауар болмаған жағдайда сатып алушы сатып алынған тауарды сатушыға қайтарып беруге және оған төленген ақша сомасын алуға құқылы. Егер тиісті сападағы азық-түліктік емес тауар пайдаланылмаса, оның тауарлық түрі, тұтынушылық қасиеттері, пломбалары, заттаңбалары, сондай-ақ тауарды сатып алу фактісін растайтын құжат сақталса, егер шартта неғұрлым ұзақ мерзім белгіленбесе, тауар сатып алынған күннен бастап күнтізбелік он төрт күн ішінде сатушы (дайындаушы) оны айырбастауды немесе қайтаруды қамтамасыз етуге міндетті.
Егер тауарды сатып алу фактісін растайтын құжат жоғалған немесе қандай да бір себептермен тұтынушыға берілмеген жағдайда, егер тұтынушы осы сатушыдан (дайындаушыдан) сатып алу фактісін дәлелдесе, онда тауарды айырбастау немесе қайтару жүргізілуге тиіс.
Алмастырылуға немесе қайтарылуға жатпайтын тауарлардың тiзбесi Қазақстан Республикасы Тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы Заңының 30-бабында белгiленген тәртiппен айқындалады. Мұндай тауарларға келесілер жатқызылады:
1) дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар;
2) іш киім;
3) шұлық-ұйық бұйымдары;
4) жануарлар мен өсімдіктер;
5) метрлеп сатылатын тауарлар, атап айтқанда, барлық түрдегі талшықтардан жасалған маталар, тоқыма және перделік кенеп мата, жасанды тері, кілем бұйымдары, тоқыма емес материалдары, ленталар, шілтер, таспа, сымдар, баулар, кәбілдер, линолеум, багет, пленка, клеенка.
ҚР АК - ның 455-бабында оған сапасыз тауар сатылған жағдайда, сатып алушының құқығын қорғау шаралары көзделеді.
Сатып алушы тауардан кемшіліктер тауып, оны ауыстыру туралы талап қойған жағдайда сатушы (дайындаушы) оны дереу ауыстыруға, ал сатушының (дайындаушының) тауар сапасын қосымша тексеруі қажет болған кезде тиісті талап қойылған кезден бастап күнтізбелік отыз күн ішінде ауыстыруға міндетті. Тауарды (жиынтықтаушы бұйымды) ауыстыру кезінде, егер шартта өзгеше көзделмесе, кепілді мерзім оны тұтынушыға берген күнінен бастап қайта есептеледі.
Егер шартта өзгеше мерзім белгіленбесе, сатып алушының келісімі бойынша сатушы (дайындаушы) тауардан табылған кемшіліктерді тиісті талап қойылған кезден бастап күнтізбелік он күн ішінде жоюға тиіс. Тауардағы кемшіліктер жойылған жағдайда кепілді мерзім тауар пайдаланылмаған мерзім ішіндегі уақытқа ұзартылады. Көрсетілген уақыт сатып алушы кемшіліктерді жою туралы талаппен жүгінген күннен бастап оның талабы орындалған кезге дейін есептеледі.
Кепілді мерзімі белгіленбеген тауарға қатысты, егер тұтынушы тауардың кемшіліктері тұтынушыға берілгенге дейін пайда болғанын немесе сол кезге дейін пайда болған себептерден туындағанын дәлелдесе, тауардың кемшіліктері үшін сатушы (дайындаушы) жауап береді. Сатушы (дайындаушы) сатылған (дайындалған) тауардың кемшіліктері үшін олар жөнінде өзі білмеген жағдайда да жауап береді. Сатушыны (дайындаушыны) жауапкершіліктен босату туралы немесе оны шектеу туралы келісім жарамсыз болады.
Сатушы (дайындаушы) кепілді мерзімін белгілеген тауарға қатысты, егер тауардағы кемшіліктер оларды сатып алушыға бергеннен кейін тұтынушының тауарды пайдалану немесе оны сақтау ережелерін бұзуы не үшінші бір тұлғалардың іс-әрекеті немесе еңсерілмейтін күштің салдарынан туындағанын дәлелдей алмаса, тұтынушының талаптарын қанағаттандыруға міндетті.
Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, тұтынушының талаптарын орындау мерзімін өткізіп алғаны үшін осындай бұзушылықтарға жол берген сатушы (дайындаушы) тұтынушыға мерзімі өткізіп алынған әрбір күн үшін тауар (жұмыс) құнының бір пайызы мөлшерінде тұрақсыздық айыбын төлейді. Тұтынушыға тауар үшін төленген ақшалай соманы қайтарып беру кезінде сатушы (дайындаушы) одан тауарды толық немесе ішінара пайдаланғандықтан, оның тауарлық түрін жоғалтуынан немесе басқа да осы сияқты мән-жайлардан тауардың құны төмендеген соманы ұстап қалуға құқығы жоқ.
Кемшіліктері бар тауарды дәл сондай маркалы (модельді, артикулды) тауарға ауыстырған кезде бағасын қайта есептеу жүргізілмейді. Сондай-ақ, шартты бұзған кезде тауардың бағасы көтерілген жағдайда - оның шартты бұзған кездегі бағасының негізінде, ал бағасы төмендеген жағдайда мұндай тауарды ауыстыру тауардың сатып алу кезіндегі бағасының негізінде жүргізіледі. Ал егер ауыстыруға жататын тауардың бағасы ауыстырылып берілген тауардың бағасынан төмен болса, тұтынушы баға айырмашылығын төлеуге тиіс. Тұтынушы қосымша ақы төлеуден бас тартқан жағдайда тараптар шартты бұзып, тұтынушыға сатып алынған тауарға төленген ақшалай сома қайтарылады. Ауыстыруға жататын тауардың бағасы ауыстырылып берілген тауардың бағасынан жоғары болған жағдайда, бағасының айырмашылығы тұтынушыға төленеді.
Сатушы (дайындаушы) тұтынушыға тиісті емес сападағы тауарды жеткізуге және (немесе) қайтарып беруге байланысты шығындарын да өтеуге міндетті.
1.3 Энергиямен (қуатпен) жабдықтау келісім шарттары бойынша жалпы ережелер
Сатып алу-сатудың ерекше түрлеріне қазіргі уақытта энергиямен (қуатпен) жабдықтау келісім шарты жатады (АК 25-тарауының 6-параграфы).
Келісім шарттың түсінігі. Энергиямен жабдықтау шарты бойынша энергиямен жабдықтаушы ұйым абонентке (тұтынушыға) жалғанған желілері арқылы энергия беруге міндеттенеді, ал абонент алынған энергия үшін ақы төлеуге, сондай-ақ оны тұтынудың шартта көзделген тәртібін сақтауға, өзінің қарауындағы энергетика желілерін пайдалану қауіпсіздігін және энергияны тұтынуға байланысты пайдаланылатын аспаптар мен жабдықтардың ақаусыздығын қамтамасыз етуге міндеттенеді.
Оның ерекшелігіне мүлікті - энергияны және энергия көздерін (судығ газды) ерекше әдіспен, яғни қосылған желілер арқылы, сатып алушыға (абонентке, тұтынушыға) беру жатады. Бұл шарт бойынша энергиямен жабдықтаушы кәсіпорны тұтынушығаабонентке энергияны арнайы техникалық құралдар арқылы, электр, су, газ және жылу желілері мен құбырлары арқылы береді. Азаматтық кодекспен қоса, энергиямен жабдықтау келісім шарты тараптарының арақатынасы Электр энергетикасы туралы, Газ және газбен жабдықтау туралы Қазақстан Республикасының заңдарымен, энергия түрлерін пайдалану жөніндегі ережелерімен және т. б. реттеледі.
Шарт тек энергиямен жабдықтау ұйымының жүйесіне қосылуға болатын абоненттың арнайы құралдары болған кезде жасалуы мүмкін.
Энергиямен жабдықтау ұйымы - ол қызметтің бұл түрімен шұғылдануға лицензия алған және қажетті құралдары мен саймандары, желілері бар, арнайы коммерциялық заңды тұлға болып танылады. Ал абонент - ол заңды тұлға да, тиісті дәрежедегі әрекет қабілетті жеке тұлға да болуы мүмкін.
Энергиямен жабдықтау шарты жария болып табылады (Азаматтық кодекстiң 387-бабы).
Энергиямен жабдықтау келісім шарттарын төрт нақты түрге бөліп қарастырған жөн деп санаймыз. Олар: электр энергиясымен жабдықтау, жылу энергиясымен жабдықтау, сумен жабдықтау және газбен жабдықтау. Су - ол биологиялық қуат беретін, ал газ - химиялық қуатты беретін қуат көздері болып танылады.
Энергиямен (қуатпен) жабдықтау келісім шарттарының жекелеген түрлері
Электр және жылу құатымен жабдықтау келісім шарттары
Бөлшек сауда нарығында электр және жылу энергиясын сатып алу-сату тұтынушылар энергиямен жабдықтаушы ұйымдармен жасасатын келісім шарттар негізінде жүзеге асырылады. Энергиямен жабдықтаушы ұйымдардың тұтынушыларға электр энергиясын тәулік аймақтары бойынша және (немесе) тұтынатын энергияның көлеміне (жеке тұлғалар үшін) қарай сараланған тарифтер бойынша өткізуден (сатудан) бас тартуға құқығы жоқ.
Энергиямен жабдықтаушы ұйымдардың тұтынушыларға жылу энергиясын есепке алу аспаптарының бар болуына немесе жоқ болуына байланысты сараланған тарифтер бойынша жылу энергиясын беруден бас тартуға құқығы жоқ.
Энергиямен жабдықтаушы және энергия берушi ұйымдар бөлшек сауда нарығында жасасатын шарттарда электр және жылу энергиясының бөлшек сауда нарығына барлық қатысушылар үшiн тең жағдайлар жасауға мiндеттi. Энергиямен жабдықтаушы ұйымдар жеткiзетiн электр энергиясының бағалары мен оларды беру жағдайлары тараптардың келiсiмi бойынша энергия берушi ұйымның тарифiн ескере отырып, сатып алу-сату шартына сәйкес белгiленедi.
Энергияны коммерциялық есепке алудың автоматтандырылған жүйесін пайдалану жағдайларын қоспағанда, тұтынушылардың тұтынған электр энергиясы үшін төлемақы коммерциялық есепке алу аспаптарының нақты көрсеткіштері негізінде энергиямен жабдықтаушы ұйым берген төлем құжаты бойынша, ал олар болмаған немесе уақытша бұзылған кезде есептеу арқылы жүргізіледі.
Өңiрлiк электр желiлерi бойынша электр энергиясын беру энергиямен жабдықтаушы ұйым немесе тұтынушы өңiрлiк электр желiсi компаниясымен уәкілетті орган белгiлеген үлгiлік нысан бойынша жасасатын электр энергиясын беру жөнiндегi қызметтер көрсету шартының негiзiнде жүзеге асырылады.
Электр және жылу құатын тұтынушылардың құқықтары мен мiндеттерi.
Электр және жылу энергиясын тұтынушылардың құқықтары:
1) жасалған шарттарға сәйкес электр және жылу энергиясын алуға;
2) жасалған шарттардың талаптарына сәйкес энергия өндiрушi, энергия берушi және энергиямен жабдықтаушы ұйымнан электр және жылу энергиясын жеткiзбеуден немесе сапасыз жеткiзуден келтiрiлген нақты нұқсанның орнын толтыруды талап етуге;
3) шарттар жасасуға және оларды орындауға байланысты даулы мәселелердi шешу үшiн сотқа жүгiнуге;
4) тұтынылған электр энергиясы үшiн сараланған тарифтiк есепке алу жүйелерi бойынша ақы төлеудi Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен жүргiзуге.
Электр және жылу энергиясын тұтынушылардың міндеттері:
1) тұтынушылардың меншiгiндегi электр және жылу энергия қондырғылары мен коммерциялық есепке алу аспаптарын тиiсiнше техникалық жағдайда ұстап тұруға, электр және жылу энергиясын пайдалану ережелерiне сәйкес олардың техникалық жағдайына қойылатын талаптарды орындауға;
2) электр және жылу қуатын сатып алу-сату шартында айқындалған энергия тұтыну режимдерiн сақтауға;
3) Қазақстан Республикасының бiртұтас электр энергетика жүйесiндегi электр энергиясының стандарттық жиiлiгiн ұстап тұруға бағытталған нормативтiк талаптарды орындауға;
4) жасалған шарттарға сәйкес босатылған, берiлген және тұтынылған электр және (немесе) жылу қуатының ақысын уақтылы төлеуге;
5) энергиямен жабдықтаушы және энергия берушi ұйымдардың қызметкерлерiн коммерциялық есепке алу аспаптарына, сондай-ақ мемлекеттiк энергетикалық бақылау жөнiндегi органның қызметкерлерiн электр және энергия қондырғыларының техникалық жай-күйiн және пайдалану қауiпсiздiгiн бақылауды жүзеге асыру үшiн жiберуге.
Энергиямен жабдықтаушы ұйымдардан электр қуатын сатып алатын заңды тұлғалар болып табылатын электр қуатын тұтынушылар тұтынған электр энергиясы үшін төлемақыны тәулік зоналары бойынша сараланған тарифтермен төлеуге міндетті.
Электр құатымен көтерме саудада жабдықтау
Энергиямен жабдықтау деп аталатын ҚР АК 25-Тарауының 6-параграфы бөлшектепжекелеп сату рыногындағы тұтынушылар мен энергиямен жабдықтау ұйымы арасындағы қатынастарды реттейді. Одан басқа энергиямен жабдықтаудың көтерме саудада сату (көптеп сату) рыногы да бар, оның объектісі - арнайы нормативтік құқықтық актілермен реттелетін электр энергиясы (қуаты) болады. Көптеп сату рыногының қатысушыларына энергия өндіруші, энергия беруші және энергиямен жабдықтаушы ұйымдармен қоса Техникалық және Нарықтық операторлары да жатады.
Электр энергиясын сатып алу-сату, электр энергиясының көтерме сауда нарығында электр энергиясын беру, техникалық диспетчерлендiру, электр қуатын реттеу, электр энергиясын өндiру-тұтынуды теңгерiмдеу, электр энергиясының орталықтандырылған сауда-саттығын ұйымдастыру және оның жұмыс істеуі жөнiнде қызметтер көрсету
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне, Электр энергетикасы туралы Заңға және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік-құқықтық актілеріне сәйкес жасалатын шарттардың негiзiнде жүзеге асырылады.
Көтерме саудада электр энергиясымен жабдықтау шарттарында тәулiктiк электр тұтыну кестесi; энергия өндiрушi ұйымдардың электр қуатын резервтеу тәртiбi қарастырылуға тиiс.
Электр энергиясының көтерме сауда нарығында электр энергиясын сатып алу-сату шарттарында, электр энергиясын беру, техникалық диспетчерлендіру, электр қуатын реттеу, өндіру-тұтынуды теңгерімдеу жөнiнде қызметтер көрсету шарттарында шарт бойынша уақтылы ақы төленбеген жағдайда энергиямен жабдықтауды немесе тиiстi қызметтер көрсетудi тоқтату жағдайлары мен тәртiбi болуға тиiс.
Сумен жабдықтау келісім шарты
Тұтынушы мен сумен жабдықтау ұйымның арасындағы сумен жабдықтау бойынша қатынастары келісім шарт негізінде белгіленеді. Сумен жабдықтау шарттары жария шарттар болып табылады (Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 387-бабы).
Сумен жабдықтау шарты бойынша сумен жабдықтау жөніндегі ұйым тұтынушыға су беруді жүзеге асыруға міндеттенеді, ал тұтынушы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген талаптарды сақтай отырып, сумен жабдықтау қызметтері үшін уақытылы төлем жасауға міндеттенеді.
Сумен жабдықтау шарты сумен жабдықтау және су бұру бойынша бірлесе қызмет көрсету, сондай-ақ осы қызметтердің әрқайсысын жеке көрсету үшін жасалуы мүмкін.
Сумен жабдықтау жөніндегі ұйым сумен жабдықтаудың және су бұрудың орталықтандырылған жүйелеріне қосылған және осы ұйыммен жасасқан тиісті шарты жоқ тұтынушыларға шарт жасасу туралы ұсыныс жіберуге тиіс. Тұтынушы оған ұсыныс түскен кезден бастап 30 күн ішінде сумен жабдықтау және су бұру жөніндегі ұйыммен көрсетілген шартты жасасады немесе ұйымға осындай шартты жасасудан жазбаша бас тарту жолдайды. Белгіленген мерзім біткеннен кейін абонент көрсетілген шартқа қол қоймаған немесе шарт жасасудан жазбаша бас тарту ұсынбаған жағдайда, шарт жасасқан болып саналады.
Сумен жабдықтау және су бұру шартын жасасу үшін сумен жабдықтау және су бұру жүйелеріне қосылу үшін қойылатын техникалық шарттардың талаптарын орындау міндетті болып табылады.
Егер сумен жабдықтау және су бұру шарты бойынша жеке құрылыс салу объектілері бойынша заңды тұлға немесе жеке тұлға тұтынушы болып табылса, шарт тараптар арасында баланстық тиесілік шекараларын бөлу актісіне қол қойылғаннан кейін жасалады.
Сумен жабдықтау және су бұру шартында мынадай жағдайлар қамтылуға тиіс:
1) қызмет көрсету түрлері және олардың ұсынылу режимі;
2) берілген техникалық шарттармен расталған және су тұтыну және су бұру нормалары бойынша есептелген қызмет көрсету көлемі;
3) баланстық тиесілік және пайдалану жауапкершілігін бөлу шекаралары;
4) тараптардың құқықтарын және міндеттері;
5) қызмет ұсынудың шектелу шарттары;
6) тұтынылған қызметтерді есепке алу тәртібі;
7) қызмет көрсету төлемінің мерзімдерін және тәртібі;
8) ағынды сулардың үлгілерін алу орындарын және тәртібін, су бұруды жүзеге асыратын кәсіпорынның өкілдеріне немесе осы кәсіпорынның нұсқауы бойынша өзге кәсіпорынның өкілдеріне үлгілерді алатын орындарға қол жеткізу тәртібі;
9) жол берілетін төгінділердің нормативтерін, ағынды сулардың құрамының және қасиеттерінің көрсеткіштерін, ағынды сулардың құрамына және қасиеттеріне қойылатын талаптарды тұтынушылардың сақтауын бақылау тәртібі;
10) сумен жабдықтау және су бұру желілерін пайдалану үшін міндеттемелердің (жауапкершіліктің) белгілері бойынша анықталған, сумен жабдықтау және су бұру желілері бойынша тұтынушы мен сумен жабдықтау және су бұру жөніндегі ұйымның пайдалану жауапкершілігін бөлу шекаралары;
11) шарт бойынша тараптардың арасында туындайтын келіспеушіліктерді реттеу тәртібі;
12) шарт ережелерін бұзғаны үшін тараптардың жауапкершілігі;
13) шарттың өзгеру және тоқтатылу тәртібі;
14) шарттың қолданылу мерзімі;
15) үлгілік шартпен белгіленген өзге талаптарды қамтуға тиіс.
Сумен жабдықтау және су бұру жүйелеріне қосылған объектілерге меншік құқығы ауысқан кезде жаңа меншік иесімен сумен жабдықтау және су бұру шарты алдыңғы меншік иесінің тұтынған сумен жабдықтау және су бұру қызметтері үшін толық есеп айырысқан жағдайда жасалады.
Газбен жабдықтау келісім шартының ерекшеліктері
Газ тұтыну жүйелерінің және газ жабдығының иелері олардың тиісті техникалық жай-күйін және қауіпсіздігін қамтамасыз етуге міндетті. Өнеркәсіптік тұтынушылар өздеріне тиесілі газ тұтыну жүйелеріне техникалық қызмет көрсететін білікті персонал, сондай-ақ газ тұтыну жүйелерінің қауіпсіз жұмысы үшін жауапты адам ұстауға не газ тұтыну жүйелеріне техникалық қызмет көрсетуді жүзеге асыратын, Қазақстан Республикасының өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы заңнамаға сәйкес өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы жұмыстарды жүргізу құқығына аттестатталған, мамандандырылған ұйыммен өздеріне тиесілі газ тұтыну жүйелеріне техникалық қызмет көрсетуге арналған шарт жасасуға міндетті.
Коммуналдық-тұрмыстық және тұрмыстық тұтынушылар тауарлық немесе сұйытылған мұнай газын беруді жүзеге асыратын газ тарату немесе газ желісі ұйымымен не газ тұтыну жүйелеріне техникалық қызмет көрсетуді жүзеге асыратын, Қазақстан Республикасының өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы заңнамасына сәйкес өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы жұмыстарды жүргізу құқығына аттестатталған, мамандандырылған тәуелсіз ұйыммен өздеріне тиесілі газ тұтыну жүйелеріне техникалық қызмет көрсетуге арналған шарт жасасуға міндетті.
Коммуналдық-тұрмыстық және тұрмыстық тұтынушылардың газ тұтыну жүйелеріне және газ жабдығына техникалық қызмет көрсетуге арналған шарт жасаспай, оларды пайдалануға тыйым салынады. Коммуналдық-тұрмыстық және тұрмыстық тұтынушылардың газ тұтыну жүйелеріне, газ жабдығына техникалық қызмет көрсетуді жүзеге асыратын ұйым олардың техникалық жарамды күйде болуын қамтамасыз етуге міндетті.
Тауар жеткізілімі келісім шарты
Тауар жеткізілімі шарты да азаматтық заңнамаларда сатып алу-сату шарттарының бір түрі ретінде қарастырылады. Ол тек кәсіпкерлік саласында жасалатын болғандықтан оның тараптары тек кәсіпкерлер, яғни коммерциялық ұйымдар мен дара кәсіпкерлер болады (АК 458-б.).
Шарттың түсінігі. Тауар жеткізілімі шарты бойынша кәсіпкер болып табылатын сатушы (тауар беруші) сатып алушыға өзі өндіретін немесе сатып алатын тауарларды кәсіпкерлік, шаруашылық қызметке немесе жеке өзіне, отбасына, үй ішіне және сол сияқты өзге де пайдалануға байланысты емес өзге де мақсаттарға пайдалану үшін келісілген мерзімде немесе мерзімдерде беруге міндеттенеді.
Тауарлар жеткiзiлiмi келісім шарты тауар беруші сатып алушыға немесе шартта тауарды алушы ретінде көрсетілген тұлғаға шартта көзделген көлiкке тиеп жөнелту (беру) жолымен жүзеге асырылады. Егер шартта тауарды жеткiзiп берудiң қандай көлiк түрiмен немесе қандай жағдайларда жүзеге асырылатындығы белгiленбесе, көлiк түрiн таңдау немесе тауарды жеткiзiп беру жағдайларын белгiлеу құқығын заң актiлерiнен, iскерлiк айналым дағдыларынан немесе міндеттеменің мәнінен өзгеше туындамаса, тауар беруші иеленеді.
Тауардың заты мен санынан басқа жеткізілім шартының негізгі жағдаяттарына жеткізіп беру мерзімі жөніндегі жағдайлар да жатады. Тиеп-жөнелтуге рұқсат қағаздың мазмұны және оны сатып алушының тауар берушiге жiберу мерзiмi шартта белгiленедi. Егер шартта тиеп-жөнелтуге рұқсат қағаз жiберу мерзiмi көзделмесе, ол жеткiзiлiм кезеңi басталғанға дейiн отыз күннен кешiктiрiлмей тауар берушiге жiберiлуге тиiс. Бұл шарт бойынша жеткізілім кезеңдері бөлініп бекітіледі, ал мерзімнен бұрын жеткізіп беру сатып алушымен ол жөнінде арнаулы келісім болған жағдайда ғана жүзеге асырылуы мүмкін. Шартта тауар жеткiзiлiмi кезеңдерiн айқындаумен қатар, тауарлар жеткiзiлiмi кестесi белгіленуі мүмкін (онкүндiк, тәулiктiк, сағаттық және т.б.).
Шарт нысаны тек жазбаша болады.
ҚР АК - ның 459-бабында жеткізілім шартын жасау кезінде туындаған келіспеушіліктерді 30 күндік мерзім ішінде шешу қажеттілігі жөніндегі арнайы ережелер бекітілген. Бұл шартты орындамаған кінәлі тарап екінші тараптың шеккен шығындарын өтеуге міндетті болады. Бұл шартты сипаттау кезінде: тауардың қорабы жөніндегі, жеткізіп берушіден тауарды қабылдап алу тәртібі жөніндегі шарттың жағдайларына тоқтау кажет болады. Сондықтан, өнімді (тауарды) саны мен сапасы бойынша қабылдау тәртібі туралы ережелерді сақтау қажет. Қазіргі уақытта жеткізілім шарты орнына кәсіпкерлер жиі сатып алу - сату шарты, сатып алу - сату актісі деген ұғымдарды қолданады. Оның себептерінің бірі - жеткізіп берушінің тараптар жауапкершілігі жөніндегі жағдайдайларды шартқа еңгізуден жалтаруды көздеуі. Тауар жеткізілімі келісім шарты сыртқы экономикалық қатынастарды реттеуде кеңінен қолданылады. Мұндай жағдайларда келісім шарттың мазмұнына халықаралық сатып алу-сату аясында қолданылатын ИНКОТЕРМС ережелері енгізіледі, оның соңғы мәтіні 2010 жылы Халықаралық сауда палатасымен бекітілген.
Тауар жеткiзiлiмiнiң жекелеген кезеңiнде тауардың саны шартта белгіленгенгенге жетiспейтін болса, тауар берушi жетiспейтiн тауарлар санының, егер шартта өзгеше көзделмесе, шарттың қолданылу мерзiмi шегiндегi келесi кезеңде (кезеңдерде) орнын толтыруға мiндеттi. Ұзақ мерзiмдi шарт бойынша тауар берушiнiң жекелеген тауар жеткiзiлімi кезеңiнде кем берген тауарлар санының, егер шартта өзгеше көзделмесе, тауарлардың жетiспеуiне жол берiлген жыл iшiндегi келесi кезеңде (кезеңдерде) орны толтырылуға тиiс (464-бап). Сатып алушы, егер шартта өзгеше көзделмесе, тауар берушіге хабарлай отырып, жеткiзiлiм мерзімi өткен тауарды қабылдаудан бас тартуға құқылы.
Тауар беруші хабар алғанға дейін берілген тауарды сатып алушы қабылдауға және оған ақы төлеуге мiндеттi.
Жеткіліксіз беріліп, орны толтырылуға тиісті тауарлардың түр-түрi тараптардың келiсiмi бойынша айқындалады. Келiсiм болмаған жағдайда тауар берушi жетiспеушiлiкке жол берiлген кезеңге арнап белгiленген түр-түрi бойынша жеткiлiксiз берiлген тауарлар санының орнын толтыруға мiндеттi. Бiр атаудағы тауарлардың шартта көзделгенiнен көбiрек мөлшердегі жеткізілімі нақ сол түр-түріне кіретін басқа атаудағы тауарлардың жетпегенiн толтыруға есептелмейдi және сатып алушының алдын ала берген жазбаша келiсiмiмен жасалатын жағдайларды қоспағанда, оның орны толтырылуға тиiс.
Сатып алушы (алушы) тауар жеткiзiлiмi шартына сәйкес берілген тауар қабылдауды қамтамасыз ететiн барлық қажеттi іс-әрекеттi жасауға мiндеттi. Қабылдаған тауар заң актiлерiнде, тауар жеткiзiлiмi шартында немесе iскерлiк айналым дағдыларында белгiленген мерзiмде қаралуға тиiс. Сатып алушы (алушы) сол мерзiмде заң актiлерiнде, шартта немесе iскерлiк айналым дағдыларында белгiленген тәртiппен қабылданған тауардың саны мен сапасын тексеруге және тауардың байқалған сәйкессiздiктерi немесе кемшiлiктерi туралы тауар берушiге жазбаша түрде дереу хабарлауға мiндеттi.
Көлiк ұйымынан жеткiзiлген тауарды алған жағдайда сатып алушы (алушы) тауардың көлiк және жолдама құжаттарында көрсетiлген мәлiметтерге сәйкестiгiн тексеруге, сондай-ақ көлiк ұйымынан осы тауарды көлік қызметін реттейтін заң актiлерiмен өзге де нормативтік құқықтық актілерде көзделген ережелердi сақтай отырып, қабылдауға мiндеттi (466-бап).
Сатып алушы (алушы) заң актiлерiне немесе тауар жеткiзiлiмi шартына сәйкес тауар берушi жiберген тауардан бас тартса, ол бұл тауардың сақталуын (жауапкершiлiкпен сақтауды) қамтамасыз етуге және тауар берушiге дереу хабарлауға мiндеттi. Ал тауар берушi сатып алушы (алушы) жауапкершiлiкпен сақтауға қабылдаған тауарды әкетуге немесе қисынды мерзiмде оған билiк етуге мiндеттi. Егер тауар берушi осы мерзiмде тауарға билiк етпесе, сатып алушы тауарды сатуға немесе оны тауар берушiге соның есебінен қайтаруға құқылы. Тауар жеткiзiлiмi шартында сатып алушының (алушының) тауарларды тауар берушiнiң орналасқан жерiнен алуы (тауарлар таңдауы) көзделуi мүмкiн (468-бап). Егер шартта таңдау мерзiмi көзделмесе, сатып алушының (алушының) тауарлар таңдауы тауар берушiнiң тауарлар дайын деген хабарын алғаннан кейін қисынды мерзімде жүргізілуге тиіс. Тауар жеткiзiлiмi шартында сатып алушының (алушының) тауар берушi орналасқан жерде тауар таңдауы көзделген кезде, егер заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе немесе мiндеттеменiң мәнiнен туындамаса, сатып алушы берiлетiн тауарларды қарап-көрудi олар берiлетiн жерде жүзеге асыруға мiндеттi.
Сатып алушы жеткiзiлетiн тауарларға шартта көзделген есеп айырысу тәртiбi мен нысандарын сақтай отырып ақы төлейдi. Тауар жеткізілімі келісім шарты бойынша тәжірибеде есеп айырысу төлем тапсырмалары арқылы жүзеге асырылады.
Сатып алушы (алушы) тауар берушiге заң актiлерiнде белгiленген тәртiп пен мерзiмде тауар келiп түскен көп айналымды ыдысты және буып-түю құралдарын қайтаруға мiндеттi. Басқа да ыдыс пен буып-түю заттары тауар берушіге шартта көзделген жағдайларда ғана қайтарылуға тиiс.
Тауарды жеткiлiксiз бергенi немесе берудi кешiктiргенi үшiн заң актiлерiнде немесе шартта белгiленген тұрақсыздық айыбы, егер заң актілерінде немесе шартта тұрақсыздық айыбын өндiрiп алудың өзгеше тәртібі белгіленбесе, шартта белгіленген күннен бастап, міндеттеменің нақты орындалған күніне дейін өндіріп алынуы мүмкін.
Тараптардың бірі шартты өрескел бұзуы екінші тараппен шартты орындаудан бас тартуға әкелдіруі мүмкін. Шартты өрескел бұзу ұғымы туралы жалпы ережелер ҚР АК 401-бабының 2-тармағында бекітілген. Ал АК 476-бабына сәйкес, жеткізіп берушімен шартты өрескел бұзу болып: сатып алушыға тиімді мерзім ішінде жойылмайтын кемшіліктері бар сапасыз тауарды жеткізу және жеткізіп беру мерзімдерін бірнеше рет бұзу жатады. Сатып алушы тарапынан шартты өрескел бұзу болып: төлемдер мерзімін бұзу және тауарды уақытында қабылдап алмау жатады.
ҚР АК-ның 477-бабында жеткізілім шарты бұзылған жағдайда шығындарды өтеу тәртібі бекітілген. Мысалы, сатушының кінәсімен шарт бұзылғаннан кейін, сатып алушы шартта көзделген тауарды өзге тұлғадан шартта көзделген бағадан неғұрлым жоғары бағаға сатып алған болса, ол сатушыдан бұрынғы шартта көзделген бағамен нақты сатып алған бағаның арасындағы айырмашылық мөлшерінде өзінің шеккен шығындарын өтеуді талап етуге құқылы болады. Шарт сатып алушының кінәсінен бұзылған болса және осыған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҒЫ ЕРЕКШЕ БӨЛІМ
Түркістан 2022ж.
Бұл дәріс тезисі Азаматтық құқық саласының Міндеттемелердің жекелеген түрлері, Интеллектуалдық меншік құқығы және Мұрагерлік құқығы бөлімдерін қамтиды. Қазақ тілінде Азаматтық кодекстің ерекше бөлімі бойынша комментарий болмауына және осы кодекстің қазақ тіліндегі мәтініндегі көптеген олқылықтарға байланысты студенттер және өзге қызығушылық білдіретін азаматтарға аталған тақырыптарды игеру қиындау болып келеді. Осы құрал тиісті салада білім алушыларға ыңғайлы, түсінікті әдістермен көмек беру мақсатында дайындалған.
Азаматтық құқық пәні бойынша білім алушылардың басты мақсаттарының бірі - теориялық білімдерді және заңнамалық нормаларын тәжірибеде пайдалана білу. Сондықтан әрбір тараудың немесе тақырыптың соңында нақты тәжірибелік жағдайлар келтірілген.
Дәріс тезисі Құқықтану, Халықаралық құқық, Кеден ісі мамандықтары бойынша оқитын студенттерге, магистранттарға, азаматтық құққы саласында қызмет ететін азаматтарға және өзге қызығушылық білдіретін тұлғаларға арналған.
МАЗМҰНЫ КЕЛІСІМ ШАРТТЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕР
МҮЛІКТІ МЕНШІККЕ НЕМЕСЕ ӨЗГЕ ЗАТТЫҚ ҚҰҚЫҚҚА БЕРУДЕН ТУЫНДАЙТЫН МІНДЕТТЕМЕЛЕР ТҰРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІКТЕР
Сатып алу-сату келісім шарты бойынша жалпы ережелер
Бөлшектеп (жекелеп) сатып алу-сату келісім шарты
Энергиямен (қуатпен) жабдықтау келісім шарттары бойынша жалпы ережелер
Энергиямен (қуатпен) жабдықтау келісім шарттарының жекелеген түрлері
Тауар жеткізілімі келісім шарты
Контрактация келісім шарты
Жылжымайтын мүліктерді сатып алу-сату келісім шарттары
Айырбастау келісім шарты
Сыйға тарту келісім шарты
Рента келісім шарты
МҮЛІКТІ УАҚЫТША ИЕЛЕНУГЕ НЕМЕСЕ ПАЙДАЛАНУҒА БЕРУДЕН ТУЫНДАЙТЫН МІНДЕТТЕМЕЛЕР
Мүліктік жалдау (аренда) шарттары және олардың азаматтық-құқықтық сипаттамасы
Лизинг келісім шарты
Көлік құралдарын жалдау келісім шарты
Прокат келісім шарты
Жылжымайтын мүлікті жалдау келісім шарттары
ЖҰМЫСТАР ЖАСАУ ТУРАЛЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР
Жұмыстарды жасау туралы міндеттемелердің нысанасы (пәні, заты). Мердігерлік шартының жалпы ережелері.
Тұрмыстық мердігерлік келісім шарты
Құрылыс мердігерлігі келісім шарты
Ғылыми мердігерлік келісім шарттар
ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ ТУРАЛЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР
Қызмет көрсету туралы міндеттемелерінің ұғымы мен түрлері.
Өтемелі (ақылы) қызмет көрсету келісім шарты
1. МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ ЖЕКЕЛЕГЕН ТҮРЛЕРІ
1. Келісім шарттық міндеттемелер
Мүлікті меншікке немесе өзге заттық құқыққа беруден туындайтын
міндеттемелер тұралы жалпы түсініктер
Азаматтық құқықтың ерекше бөлімін игеру барысында келісім шарттық міндеттемелердің және келісім шарттардың жеке түрлерін сипаттау қажет болады. Келісім шарттық міндеттемелер сан алуан түрлі келісімдерден туындайды және өз кезегінен: мүлікті немесе мүліктік құққытарды өзге тұлғаларға меншік (оралымды басқару, шаруашылық жүргізу) құқығына беру туралы; мүлікті өзге тұлғаларға уақытша иелену, пайдалану құқығына беру туралы; жұмыстар жасау туралы; қызмет көрсетуден туындайтын міндеттемелерге бөлініп қарастырылады.
Бұл міндеттеме түрлерінің анықтамасын (түсінігін, ұғымын), олардың объектісін (нысанасын, затын, пәнін), өзге шарттық міндеттемелерден айырмашылығын білу; және бұл міндеттемелер түрлерінің пайда болуына келтіретін барлық шарттарды атап, сипаттап өту қажет болады. Келісім шарттардың әр түрін сипаттау кезінде келесі жағдайлар анықталады: тараптардың атаулары; әр шарттың субъектілеріне қойылатын талаптар; нақтылы немесе консенсуалды, ақылы немесе ақысыз, екі тарапты да міндеттейтін немесе бір тарапты міндеттейтін келісім шарт екендігін; мерзімді әлде мерзімсіз бе, және қандай нормативтік құқықтық актілермен реттелетіні анықталады. Осыдан кейін тараптардың құқықтары мен міндеттерінің, олардың жауапкерішілігінің сипаттамасы беріледі.
Студенттердің басты мақсаттарының бірі - теориялық білімдерді және заңнамалық нормаларын тәжірибеде пайдалана білу. Сондықтан әрбір тараудың немесе тақырыптың соңында нақты тәжірибелік жағдайлар келтіріледі.
Мүлікті меншікке немесе өзге заттық құқыққа, яғни шаруашылық жүргізуге, жедел (оралымды) басқаруға беруден туындайтын міндеттемелер сатып алу - сату шартынан, оның түр-түрлерінен және айырбастау, сыйға тарту мен рента шарттарынан туындайды.
Бұл міндеттемелердің маңыздылығы - олардың нәтижесінде көбінде абсолюттік заттық құқық, яғни меншік құқығы бір тұлғадан (тұлғалардан) өзге тұлғаға (тұлғаларға) ауысуында, жаңа меншік иесі пайда болуында, бұрынғы меншік иесінің заттық құқықтары тоқтатылуында.
Қазіргі кезде сатып алу-сату шарты оның көптеп және бөлшектеп (жекелеп) сатып алу-сату, тауар жеткізілімі, энергиямен жабдықтау, келісім шарт жасасу (контрактация) шарттары сияқты түрлеріне қатысты, тектік ұғым ретінде қаралады. Ал бөлшектеп (жекелеп) сатып алу-сату шартының өз кезегінен келесі түрлері болады: үлгілер бойынша сату, несиеге сату, автоматтар арқылы сату, белгілі бір орынға дейін жеткізіп беру тәсілімен сату және т. б.
0.1 САТЫП АЛУ-САТУ КЕЛІСІМ ШАРТЫ БОЙЫНША
0.2 ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
Сатып алу-сату келісім шартының түсінігі.
Сатып алу-сату шарты бойынша бір тарап (сатушы) екінші тарап (сатып алушының) меншігіне, шаруашылық жүргізуіне, оралымды басқаруына белгілі бір мүлікті (тауарды) беруге міндеттенеді, ал сатып алушы оны қабылдап алып, оның ақысын (белгілі бір ақшалай соманы) төлеуге міндеттенеді.
Келісім шарт тараптары - сатушы мен сатып алушы болады. Олардың орнында әрекет қабілеттілігіне қарай, кез келген жеке немесе заңды тұлға және мемлекет те болуы мүмкін.
Шарттың заты (нысанасы, объектісі) ретінде азаматтық айналымнан алынып тасталмаған кез келген мүлік (тауар) және мүліктік құқық болады (АК 406-б. 4-т.). Айналымы шектеулі мүлік тек арнайы рұқсат (лицензия) бойынша сатылады. Бұл келісім шарт қазіргі кезде бар тауарды беру жөнінде де және болашақта жасалғаннан немесе сатып алғаннан кейін болатын тауарды беру жөнінде (фьючерстік мәміле) де жасалуы мүмкін (АК 407-б. 2-т.).
Шарт консенсуалды, екі тарапты міндеттейтін және ақылы болады. Шарттың елеулі жағдайларына тауардың атауы және саны жатады (АК 407-б. 3-т.). Сатып алу-сату шарттарының кейбір түрлері ҚР АК 25 - ші тарауымен қоса арнайы заңдармен реттеледі, мысалы: ҚР Тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы Заңымен, Электр энергетикасы туралы т.б. заңдармен.
Бұл келісім шарт консенсуалды болғандықтан, тараптардың құқықтары мен міндеттері де олар заң қажет ететін нысанда келісімге келген уақытта пайда болады.
Сатушының міндеттері: тауардызатты оның барлық құжаттарымен, керек-жарақтарымен, саймандарымен тиісті сапасы мен саныңда, ассортиментінде, қапталған түрінде және үшiншi тұлғалардың кез келген құқықтарынан тыс сатып алушыға беру болып табылады (АК 408, 413-б.). Егер консенсуалды келісім шарт бойынша сатып алушыға меншiк құқығы, шаруашылық жүргiзу немесе оралымды басқару құқығы тауарды берместен бұрын ауысқан болса, сатушы сол тауарды бергенге дейiн оның нашарлауына жол бермей сақтауға мiндеттi (412-б.). Сатушының тауарды беру міндетін орындау уақыты туралы ережелерді ерекше атап өту қажет (АК 410-б.). Егер шартта тауарды жеткiзiп беру бойынша сатушының мiндетi көзделсе, сатып алушыға немесе ол атаған тұлғаға тауарды берген кезінде міндетін тиісінше орындады деп есептеледі. Егер тауар сол тауар орналасқан жерде сатып алушыға немесе ол атаған тұлғаға берiлуге тиiс болса, сатушының міндеті сатып алушының билiгiне тауар берген кезiнде орындалған болып есептеледi.
Тауар шартта көзделген мерзiмде тиiстi жерде беруге дайын тұрған және сатып алушы шарт талаптарына сәйкес тауардың беруге дайын екендiгi туралы хабардар болған кезде тауар сатып алушының билiгiне берiлген болып есептеледi. Егер тауар таңбалау арқылы немесе өзгеше түрде келісім шарт мақсаттары үшiн сәйкестендiрiлмесе тауар берiлуге дайын емес деп танылады. 9
Тауарды жеткiзiп беру немесе сатып алушыға оның орналасқан жерiнде тауар беру жөнiнде сатып алу - сату шартынан сатушының мiндетi туындамаған жағдайларда, егер шартта өзгеше көзделмесе, тауарды тасымалдаушыға немесе сатып алушыға жеткiзу үшiн байланыс ұйымына берген кезде сатушының тауарды сатып алушыға беру мiндетi орындалған болып есептеледi.
Азаматтық кодекстің 190-бабына сәйкес, иелiктен шығарылған (яғни, сатылған) заттардың кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүлiну қаупi, егер заңнамада немесе шартта өзгеше белгiленбесе, сатып алушыда меншiк құқығы пайда болумен бiр мезгiлде соған көшедi. Егер сатушы заттарды беру мерзiмiнiң өткiзiлiп жiберiлуiне кiнәлi болса немесе сатып алушы оларды қабылдау мерзiмiнiң өткiзiлiп жiберiлуiне кiнәлi болса, тауардың кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүлiну қаупi мерзiмiн өткiзiп жiберген тарап көтередi.
Бұл жалпы ережелер Азаматтық кодекстің 411-бабында сатып алу - сату келісім шартына қатысты келесідей нақтыланады. Егер сатып алу-сату шартында өзгеше көзделмесе, тауардың кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүлiну қаупi сатушы заң актiлерiне немесе шартқа сәйкес сатып алушыға тауар беру жөнiндегi өз мiндетiн атқарды деп есептелетiн кезден бастап сатып алушыға ауысады. Жолда келе жатқан кезде сатылған тауардың кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүлiну қаупi, егер шартта немесе iскерлiк айналым ғұрпында өзгеше көзделмесе, сатып алу-сату шарты жасалған кезден бастап сатып алушыға ауысады. Егер шарт жасасқан кезде сатушы тауардың жоғалтылғанын немесе бүлiнгенiн бiлсе немесе бiлуге тиiс болса және бұл туралы сатып алушыға хабарламаса, тауардың кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүлiну қаупi сатып алушының талап етуi бойынша тауар бірінші тасымалдаушыға өткізілген кезден бастап сатып алушыға ауысатындығы туралы шарт талабын сот жарамсыз деп тануы мүмкiн.
Сатып алушының міндеттері: тауарды қабылдап алудан және қажет болған жағдайда, ол жөнінде қолхат беруден немесе тауарды қабылдап алу жөнінде акт жасаудан тұрады. Сатып алушының ең негізгі міндеті сатып алу ақысын төлеу болады (АК 439-б.). Кейбір жағдайларда сатып алушыға тауарды сақтандыру және сатушыны шарттың тиісті дәрежеде орындалғаны жөнінде ескерту міндеттері жүктеледі.
Ескеретін жағдай: міндеттемелік құқықта бір тараптың құқықтары қарсы тараптын міндеттеріне сәйкес келеді. Мысалы, сатушының тауарды беру міндеті, сатып алушының тауарды тиісті сапа мен санында, барлық саймандарымен және құжаттарымен беруді талап ету құқығына сәйкес келеді және т. б. Сатып алушының тауар ақысын төлеу міндеті сатушының тауардың ақысын толық және тиісті уақытта төлеуді талап ету құқығына сәйкес болады.
Сатушы мен сатып алушының жауапкершілігі, жалпы ереже бойынша, әр тарап өз міндеттерін орындамаған немесе тиісті дәрежеде орындамаған жағдайда туындайды. Олардың жауапкершілігінің негізгі түрлері: шығындарды өтеу және тұраксыздық төлемін (айып, өсім) төлеу. Қазіргі уақытта тұрақсыздық төлемі көбінде келісім шарттың мазмұнында белгіленуі қажет себебі заңда көзделген (заңды айып, өсім) тұрақсыздыө төлемдері өте сирек кездеседі. Сондықтан шарт жасасу кезінде тиісті жауапкершілік шараларын қарастыруды ұмытпау қажет. Заңды айып төлеу - ол тек біреудің ақшаларын заңсыз пайдаланудан туындайтын ақшалай міндеттемелер бойынша қолданылады (ҚР АК-353 б.).
Сатып алу-сату келісім шарттарының жалпы ережелерін сипаттап болғаннан кейін шарт ұғымынан бастап, бұл келісім шарттың әр түрінің ерекшеліктеріне тоқтап өту қажет. Сату-сатып алу шарттарының саралану негізі - олардың бір бірінен сату тәсіліне және объектісіне қарай ерекшеленуіне байланысты болады. Сондықтан, сатып алу-сату келісім шарттарының барлық түрлерінің азаматтық - құқықтық сипаттамаларының ерекшеліктеріне мейілінше толық тоқтап өтейік.
Бөлшектеп (жекелеп) сатып алу-сату келісім шарты
Келісімшарт түсінігі. Бөлшектеп (жекелеп) сату шарты бойынша тауар сату жөніндегі кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын сатушы сатып алушыға кәсіпкерлік қызметке байланысты емес, әдетте жеке өзіне, отбасында, үйінде немесе өзге де пайдалануға арналған тауарларды беруге міндеттенеді.
Сатып алу-сату келісім шартының осы түрін жетілдіре түсіну үшін бөлшектеп сату дегеніміз тұтынушылық мақсатттарда сатуға рұқсат етілетін кез келген заттардың, яғни тауарлардың, бір-бірлеп, жекелеп, аз көлемде, және т.с.с. сатылуы деп білу қажет. Бөлшектеп сатудың қарама қарсы түсінігі - ол көптеп сату, көтерме сауда жасау.
Жалпы сату-сатып алу шартына қарағанда бөлшектеп сату келісім шарты жария шарты болып танылады (ҚР Азаматтық кодексінің 387-бабын қараңыз), ол жөнінде ҚР АК - нің 445-б. 2-тармағында айтылған. Тауарларды көруге қою, олардың үлгiлерiн көрсету немесе тауарлар сатылатын жерде сатылатын тауарлар туралы мәлiметтер (сипаттамалар, каталогтар, фотосуреттер және т.б.) беру, сатушы тиістi тауарлардың сатуға арналмағандығын айқын көрсеткен жағдайларды қоспағанда, бағаның және сатып алу-сату шартының басқа да елеулі жағдаяттарының көрсетілгенiне қарамастан, көпшiлiкке арналған (жариялық) оферта болып танылады. Ал тауардың оның жарнамасында, каталогтарында, сондай-ақ тауар сатылмайтын жерлерде тауардың беймәлім адамдар тобына арналған және тауардың сатып алу-сату шартының елеулi талаптары болмаған басқа да сипаттамаларында көрсетiлген ұсынымы көпшiлiкке арналған оферта деп танылмайды.
Басқа дәлелдемелермен қоса, бұл келісім шарт бойынша шарттың жасалу фактісін дәлелдеу үшін сатып алушы күәлардың айғақтарына сүйенуіне болады.
Бөлшектеп сату шарты әр түрлі негіздер бойынша келесі түрлерге бөлінеді: сатып алушымен тауарды белгілі бір мерзімде қабылдап алу шартымен жасалатын шарт; үлгілер немесе каталогтар бойынша сату; тауарды автоматтар арқылы сату; сатып алушыға тауарды жеткізіп беру шартымен сату; 11 несиеге сату; өзіне өзі қызмет көрсетумен сатып алу (орысша - самообслуживание); электрондық нысанда сатып алу және т. б.
Бөлшектеп сату шарты бойынша сатушының негізгі міндеттері - сатып алушыға (тұтынушыға) келісімде көзделген тауарды беру, оның керек-жарақтарын, құжаттарын беру және сонымен қатар сатып алушыға тауар жөнінде барлық мәліметтердіақпаратты беру болып танылады (АК 448-б.).
Сатып алушының негізгі міндеттері - тауарды қабылдау және оның құнын төлеу.
Тараптардың құқықтары жоғарыда келтірілген міндеттерге сәйкес туындайды.
Сатушы сапасы жарамсыз тауарды айырбастап беру немесе қайтару кезінде Тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы ҚР Заңының нормалары мен ҚР АК - ның 454-бабы нормалары қолданылады. Бірақта тәжірибеде тауар айырбастауға және қайтаруға жатпайды деген хабарландырулар ілу арқылы бұл нормаларды сатушылар өрескел бұзуға дейін барады.
Аталған АҚ 454-бабы бойынша сатып алушы әуелі сапасы лайықты тауарды алмастыруға құқылы: Атап айтқанда, сатып алушы азық-түлікке жатпайтын тауар өзіне берілген кезден бастап он төрт күн ішінде, егер сатушы неғұрлым ұзақ мерзім жарияламаған болса, сатып алынған тауарды сату орнында немесе сатушы хабарлаған өзге де орындарда бағасында айырма болған жағдайда сатушымен қажетті қайта есеп айырыса отырып, мөлшері, нысаны, ауқымы, пішіні, түсі, жинақтылығы және т.б. бойынша соған ұқсас тауармен алмастырып алуға құқылы.
Сатушыда алмастыруға қажетті тауар болмаған жағдайда сатып алушы сатып алынған тауарды сатушыға қайтарып беруге және оған төленген ақша сомасын алуға құқылы. Егер тиісті сападағы азық-түліктік емес тауар пайдаланылмаса, оның тауарлық түрі, тұтынушылық қасиеттері, пломбалары, заттаңбалары, сондай-ақ тауарды сатып алу фактісін растайтын құжат сақталса, егер шартта неғұрлым ұзақ мерзім белгіленбесе, тауар сатып алынған күннен бастап күнтізбелік он төрт күн ішінде сатушы (дайындаушы) оны айырбастауды немесе қайтаруды қамтамасыз етуге міндетті.
Егер тауарды сатып алу фактісін растайтын құжат жоғалған немесе қандай да бір себептермен тұтынушыға берілмеген жағдайда, егер тұтынушы осы сатушыдан (дайындаушыдан) сатып алу фактісін дәлелдесе, онда тауарды айырбастау немесе қайтару жүргізілуге тиіс.
Алмастырылуға немесе қайтарылуға жатпайтын тауарлардың тiзбесi Қазақстан Республикасы Тұтынушылар құқықтарын қорғау туралы Заңының 30-бабында белгiленген тәртiппен айқындалады. Мұндай тауарларға келесілер жатқызылады:
1) дәрілік заттар, медициналық мақсаттағы бұйымдар;
2) іш киім;
3) шұлық-ұйық бұйымдары;
4) жануарлар мен өсімдіктер;
5) метрлеп сатылатын тауарлар, атап айтқанда, барлық түрдегі талшықтардан жасалған маталар, тоқыма және перделік кенеп мата, жасанды тері, кілем бұйымдары, тоқыма емес материалдары, ленталар, шілтер, таспа, сымдар, баулар, кәбілдер, линолеум, багет, пленка, клеенка.
ҚР АК - ның 455-бабында оған сапасыз тауар сатылған жағдайда, сатып алушының құқығын қорғау шаралары көзделеді.
Сатып алушы тауардан кемшіліктер тауып, оны ауыстыру туралы талап қойған жағдайда сатушы (дайындаушы) оны дереу ауыстыруға, ал сатушының (дайындаушының) тауар сапасын қосымша тексеруі қажет болған кезде тиісті талап қойылған кезден бастап күнтізбелік отыз күн ішінде ауыстыруға міндетті. Тауарды (жиынтықтаушы бұйымды) ауыстыру кезінде, егер шартта өзгеше көзделмесе, кепілді мерзім оны тұтынушыға берген күнінен бастап қайта есептеледі.
Егер шартта өзгеше мерзім белгіленбесе, сатып алушының келісімі бойынша сатушы (дайындаушы) тауардан табылған кемшіліктерді тиісті талап қойылған кезден бастап күнтізбелік он күн ішінде жоюға тиіс. Тауардағы кемшіліктер жойылған жағдайда кепілді мерзім тауар пайдаланылмаған мерзім ішіндегі уақытқа ұзартылады. Көрсетілген уақыт сатып алушы кемшіліктерді жою туралы талаппен жүгінген күннен бастап оның талабы орындалған кезге дейін есептеледі.
Кепілді мерзімі белгіленбеген тауарға қатысты, егер тұтынушы тауардың кемшіліктері тұтынушыға берілгенге дейін пайда болғанын немесе сол кезге дейін пайда болған себептерден туындағанын дәлелдесе, тауардың кемшіліктері үшін сатушы (дайындаушы) жауап береді. Сатушы (дайындаушы) сатылған (дайындалған) тауардың кемшіліктері үшін олар жөнінде өзі білмеген жағдайда да жауап береді. Сатушыны (дайындаушыны) жауапкершіліктен босату туралы немесе оны шектеу туралы келісім жарамсыз болады.
Сатушы (дайындаушы) кепілді мерзімін белгілеген тауарға қатысты, егер тауардағы кемшіліктер оларды сатып алушыға бергеннен кейін тұтынушының тауарды пайдалану немесе оны сақтау ережелерін бұзуы не үшінші бір тұлғалардың іс-әрекеті немесе еңсерілмейтін күштің салдарынан туындағанын дәлелдей алмаса, тұтынушының талаптарын қанағаттандыруға міндетті.
Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, тұтынушының талаптарын орындау мерзімін өткізіп алғаны үшін осындай бұзушылықтарға жол берген сатушы (дайындаушы) тұтынушыға мерзімі өткізіп алынған әрбір күн үшін тауар (жұмыс) құнының бір пайызы мөлшерінде тұрақсыздық айыбын төлейді. Тұтынушыға тауар үшін төленген ақшалай соманы қайтарып беру кезінде сатушы (дайындаушы) одан тауарды толық немесе ішінара пайдаланғандықтан, оның тауарлық түрін жоғалтуынан немесе басқа да осы сияқты мән-жайлардан тауардың құны төмендеген соманы ұстап қалуға құқығы жоқ.
Кемшіліктері бар тауарды дәл сондай маркалы (модельді, артикулды) тауарға ауыстырған кезде бағасын қайта есептеу жүргізілмейді. Сондай-ақ, шартты бұзған кезде тауардың бағасы көтерілген жағдайда - оның шартты бұзған кездегі бағасының негізінде, ал бағасы төмендеген жағдайда мұндай тауарды ауыстыру тауардың сатып алу кезіндегі бағасының негізінде жүргізіледі. Ал егер ауыстыруға жататын тауардың бағасы ауыстырылып берілген тауардың бағасынан төмен болса, тұтынушы баға айырмашылығын төлеуге тиіс. Тұтынушы қосымша ақы төлеуден бас тартқан жағдайда тараптар шартты бұзып, тұтынушыға сатып алынған тауарға төленген ақшалай сома қайтарылады. Ауыстыруға жататын тауардың бағасы ауыстырылып берілген тауардың бағасынан жоғары болған жағдайда, бағасының айырмашылығы тұтынушыға төленеді.
Сатушы (дайындаушы) тұтынушыға тиісті емес сападағы тауарды жеткізуге және (немесе) қайтарып беруге байланысты шығындарын да өтеуге міндетті.
1.3 Энергиямен (қуатпен) жабдықтау келісім шарттары бойынша жалпы ережелер
Сатып алу-сатудың ерекше түрлеріне қазіргі уақытта энергиямен (қуатпен) жабдықтау келісім шарты жатады (АК 25-тарауының 6-параграфы).
Келісім шарттың түсінігі. Энергиямен жабдықтау шарты бойынша энергиямен жабдықтаушы ұйым абонентке (тұтынушыға) жалғанған желілері арқылы энергия беруге міндеттенеді, ал абонент алынған энергия үшін ақы төлеуге, сондай-ақ оны тұтынудың шартта көзделген тәртібін сақтауға, өзінің қарауындағы энергетика желілерін пайдалану қауіпсіздігін және энергияны тұтынуға байланысты пайдаланылатын аспаптар мен жабдықтардың ақаусыздығын қамтамасыз етуге міндеттенеді.
Оның ерекшелігіне мүлікті - энергияны және энергия көздерін (судығ газды) ерекше әдіспен, яғни қосылған желілер арқылы, сатып алушыға (абонентке, тұтынушыға) беру жатады. Бұл шарт бойынша энергиямен жабдықтаушы кәсіпорны тұтынушығаабонентке энергияны арнайы техникалық құралдар арқылы, электр, су, газ және жылу желілері мен құбырлары арқылы береді. Азаматтық кодекспен қоса, энергиямен жабдықтау келісім шарты тараптарының арақатынасы Электр энергетикасы туралы, Газ және газбен жабдықтау туралы Қазақстан Республикасының заңдарымен, энергия түрлерін пайдалану жөніндегі ережелерімен және т. б. реттеледі.
Шарт тек энергиямен жабдықтау ұйымының жүйесіне қосылуға болатын абоненттың арнайы құралдары болған кезде жасалуы мүмкін.
Энергиямен жабдықтау ұйымы - ол қызметтің бұл түрімен шұғылдануға лицензия алған және қажетті құралдары мен саймандары, желілері бар, арнайы коммерциялық заңды тұлға болып танылады. Ал абонент - ол заңды тұлға да, тиісті дәрежедегі әрекет қабілетті жеке тұлға да болуы мүмкін.
Энергиямен жабдықтау шарты жария болып табылады (Азаматтық кодекстiң 387-бабы).
Энергиямен жабдықтау келісім шарттарын төрт нақты түрге бөліп қарастырған жөн деп санаймыз. Олар: электр энергиясымен жабдықтау, жылу энергиясымен жабдықтау, сумен жабдықтау және газбен жабдықтау. Су - ол биологиялық қуат беретін, ал газ - химиялық қуатты беретін қуат көздері болып танылады.
Энергиямен (қуатпен) жабдықтау келісім шарттарының жекелеген түрлері
Электр және жылу құатымен жабдықтау келісім шарттары
Бөлшек сауда нарығында электр және жылу энергиясын сатып алу-сату тұтынушылар энергиямен жабдықтаушы ұйымдармен жасасатын келісім шарттар негізінде жүзеге асырылады. Энергиямен жабдықтаушы ұйымдардың тұтынушыларға электр энергиясын тәулік аймақтары бойынша және (немесе) тұтынатын энергияның көлеміне (жеке тұлғалар үшін) қарай сараланған тарифтер бойынша өткізуден (сатудан) бас тартуға құқығы жоқ.
Энергиямен жабдықтаушы ұйымдардың тұтынушыларға жылу энергиясын есепке алу аспаптарының бар болуына немесе жоқ болуына байланысты сараланған тарифтер бойынша жылу энергиясын беруден бас тартуға құқығы жоқ.
Энергиямен жабдықтаушы және энергия берушi ұйымдар бөлшек сауда нарығында жасасатын шарттарда электр және жылу энергиясының бөлшек сауда нарығына барлық қатысушылар үшiн тең жағдайлар жасауға мiндеттi. Энергиямен жабдықтаушы ұйымдар жеткiзетiн электр энергиясының бағалары мен оларды беру жағдайлары тараптардың келiсiмi бойынша энергия берушi ұйымның тарифiн ескере отырып, сатып алу-сату шартына сәйкес белгiленедi.
Энергияны коммерциялық есепке алудың автоматтандырылған жүйесін пайдалану жағдайларын қоспағанда, тұтынушылардың тұтынған электр энергиясы үшін төлемақы коммерциялық есепке алу аспаптарының нақты көрсеткіштері негізінде энергиямен жабдықтаушы ұйым берген төлем құжаты бойынша, ал олар болмаған немесе уақытша бұзылған кезде есептеу арқылы жүргізіледі.
Өңiрлiк электр желiлерi бойынша электр энергиясын беру энергиямен жабдықтаушы ұйым немесе тұтынушы өңiрлiк электр желiсi компаниясымен уәкілетті орган белгiлеген үлгiлік нысан бойынша жасасатын электр энергиясын беру жөнiндегi қызметтер көрсету шартының негiзiнде жүзеге асырылады.
Электр және жылу құатын тұтынушылардың құқықтары мен мiндеттерi.
Электр және жылу энергиясын тұтынушылардың құқықтары:
1) жасалған шарттарға сәйкес электр және жылу энергиясын алуға;
2) жасалған шарттардың талаптарына сәйкес энергия өндiрушi, энергия берушi және энергиямен жабдықтаушы ұйымнан электр және жылу энергиясын жеткiзбеуден немесе сапасыз жеткiзуден келтiрiлген нақты нұқсанның орнын толтыруды талап етуге;
3) шарттар жасасуға және оларды орындауға байланысты даулы мәселелердi шешу үшiн сотқа жүгiнуге;
4) тұтынылған электр энергиясы үшiн сараланған тарифтiк есепке алу жүйелерi бойынша ақы төлеудi Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiппен жүргiзуге.
Электр және жылу энергиясын тұтынушылардың міндеттері:
1) тұтынушылардың меншiгiндегi электр және жылу энергия қондырғылары мен коммерциялық есепке алу аспаптарын тиiсiнше техникалық жағдайда ұстап тұруға, электр және жылу энергиясын пайдалану ережелерiне сәйкес олардың техникалық жағдайына қойылатын талаптарды орындауға;
2) электр және жылу қуатын сатып алу-сату шартында айқындалған энергия тұтыну режимдерiн сақтауға;
3) Қазақстан Республикасының бiртұтас электр энергетика жүйесiндегi электр энергиясының стандарттық жиiлiгiн ұстап тұруға бағытталған нормативтiк талаптарды орындауға;
4) жасалған шарттарға сәйкес босатылған, берiлген және тұтынылған электр және (немесе) жылу қуатының ақысын уақтылы төлеуге;
5) энергиямен жабдықтаушы және энергия берушi ұйымдардың қызметкерлерiн коммерциялық есепке алу аспаптарына, сондай-ақ мемлекеттiк энергетикалық бақылау жөнiндегi органның қызметкерлерiн электр және энергия қондырғыларының техникалық жай-күйiн және пайдалану қауiпсiздiгiн бақылауды жүзеге асыру үшiн жiберуге.
Энергиямен жабдықтаушы ұйымдардан электр қуатын сатып алатын заңды тұлғалар болып табылатын электр қуатын тұтынушылар тұтынған электр энергиясы үшін төлемақыны тәулік зоналары бойынша сараланған тарифтермен төлеуге міндетті.
Электр құатымен көтерме саудада жабдықтау
Энергиямен жабдықтау деп аталатын ҚР АК 25-Тарауының 6-параграфы бөлшектепжекелеп сату рыногындағы тұтынушылар мен энергиямен жабдықтау ұйымы арасындағы қатынастарды реттейді. Одан басқа энергиямен жабдықтаудың көтерме саудада сату (көптеп сату) рыногы да бар, оның объектісі - арнайы нормативтік құқықтық актілермен реттелетін электр энергиясы (қуаты) болады. Көптеп сату рыногының қатысушыларына энергия өндіруші, энергия беруші және энергиямен жабдықтаушы ұйымдармен қоса Техникалық және Нарықтық операторлары да жатады.
Электр энергиясын сатып алу-сату, электр энергиясының көтерме сауда нарығында электр энергиясын беру, техникалық диспетчерлендiру, электр қуатын реттеу, электр энергиясын өндiру-тұтынуды теңгерiмдеу, электр энергиясының орталықтандырылған сауда-саттығын ұйымдастыру және оның жұмыс істеуі жөнiнде қызметтер көрсету
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне, Электр энергетикасы туралы Заңға және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік-құқықтық актілеріне сәйкес жасалатын шарттардың негiзiнде жүзеге асырылады.
Көтерме саудада электр энергиясымен жабдықтау шарттарында тәулiктiк электр тұтыну кестесi; энергия өндiрушi ұйымдардың электр қуатын резервтеу тәртiбi қарастырылуға тиiс.
Электр энергиясының көтерме сауда нарығында электр энергиясын сатып алу-сату шарттарында, электр энергиясын беру, техникалық диспетчерлендіру, электр қуатын реттеу, өндіру-тұтынуды теңгерімдеу жөнiнде қызметтер көрсету шарттарында шарт бойынша уақтылы ақы төленбеген жағдайда энергиямен жабдықтауды немесе тиiстi қызметтер көрсетудi тоқтату жағдайлары мен тәртiбi болуға тиiс.
Сумен жабдықтау келісім шарты
Тұтынушы мен сумен жабдықтау ұйымның арасындағы сумен жабдықтау бойынша қатынастары келісім шарт негізінде белгіленеді. Сумен жабдықтау шарттары жария шарттар болып табылады (Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің 387-бабы).
Сумен жабдықтау шарты бойынша сумен жабдықтау жөніндегі ұйым тұтынушыға су беруді жүзеге асыруға міндеттенеді, ал тұтынушы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген талаптарды сақтай отырып, сумен жабдықтау қызметтері үшін уақытылы төлем жасауға міндеттенеді.
Сумен жабдықтау шарты сумен жабдықтау және су бұру бойынша бірлесе қызмет көрсету, сондай-ақ осы қызметтердің әрқайсысын жеке көрсету үшін жасалуы мүмкін.
Сумен жабдықтау жөніндегі ұйым сумен жабдықтаудың және су бұрудың орталықтандырылған жүйелеріне қосылған және осы ұйыммен жасасқан тиісті шарты жоқ тұтынушыларға шарт жасасу туралы ұсыныс жіберуге тиіс. Тұтынушы оған ұсыныс түскен кезден бастап 30 күн ішінде сумен жабдықтау және су бұру жөніндегі ұйыммен көрсетілген шартты жасасады немесе ұйымға осындай шартты жасасудан жазбаша бас тарту жолдайды. Белгіленген мерзім біткеннен кейін абонент көрсетілген шартқа қол қоймаған немесе шарт жасасудан жазбаша бас тарту ұсынбаған жағдайда, шарт жасасқан болып саналады.
Сумен жабдықтау және су бұру шартын жасасу үшін сумен жабдықтау және су бұру жүйелеріне қосылу үшін қойылатын техникалық шарттардың талаптарын орындау міндетті болып табылады.
Егер сумен жабдықтау және су бұру шарты бойынша жеке құрылыс салу объектілері бойынша заңды тұлға немесе жеке тұлға тұтынушы болып табылса, шарт тараптар арасында баланстық тиесілік шекараларын бөлу актісіне қол қойылғаннан кейін жасалады.
Сумен жабдықтау және су бұру шартында мынадай жағдайлар қамтылуға тиіс:
1) қызмет көрсету түрлері және олардың ұсынылу режимі;
2) берілген техникалық шарттармен расталған және су тұтыну және су бұру нормалары бойынша есептелген қызмет көрсету көлемі;
3) баланстық тиесілік және пайдалану жауапкершілігін бөлу шекаралары;
4) тараптардың құқықтарын және міндеттері;
5) қызмет ұсынудың шектелу шарттары;
6) тұтынылған қызметтерді есепке алу тәртібі;
7) қызмет көрсету төлемінің мерзімдерін және тәртібі;
8) ағынды сулардың үлгілерін алу орындарын және тәртібін, су бұруды жүзеге асыратын кәсіпорынның өкілдеріне немесе осы кәсіпорынның нұсқауы бойынша өзге кәсіпорынның өкілдеріне үлгілерді алатын орындарға қол жеткізу тәртібі;
9) жол берілетін төгінділердің нормативтерін, ағынды сулардың құрамының және қасиеттерінің көрсеткіштерін, ағынды сулардың құрамына және қасиеттеріне қойылатын талаптарды тұтынушылардың сақтауын бақылау тәртібі;
10) сумен жабдықтау және су бұру желілерін пайдалану үшін міндеттемелердің (жауапкершіліктің) белгілері бойынша анықталған, сумен жабдықтау және су бұру желілері бойынша тұтынушы мен сумен жабдықтау және су бұру жөніндегі ұйымның пайдалану жауапкершілігін бөлу шекаралары;
11) шарт бойынша тараптардың арасында туындайтын келіспеушіліктерді реттеу тәртібі;
12) шарт ережелерін бұзғаны үшін тараптардың жауапкершілігі;
13) шарттың өзгеру және тоқтатылу тәртібі;
14) шарттың қолданылу мерзімі;
15) үлгілік шартпен белгіленген өзге талаптарды қамтуға тиіс.
Сумен жабдықтау және су бұру жүйелеріне қосылған объектілерге меншік құқығы ауысқан кезде жаңа меншік иесімен сумен жабдықтау және су бұру шарты алдыңғы меншік иесінің тұтынған сумен жабдықтау және су бұру қызметтері үшін толық есеп айырысқан жағдайда жасалады.
Газбен жабдықтау келісім шартының ерекшеліктері
Газ тұтыну жүйелерінің және газ жабдығының иелері олардың тиісті техникалық жай-күйін және қауіпсіздігін қамтамасыз етуге міндетті. Өнеркәсіптік тұтынушылар өздеріне тиесілі газ тұтыну жүйелеріне техникалық қызмет көрсететін білікті персонал, сондай-ақ газ тұтыну жүйелерінің қауіпсіз жұмысы үшін жауапты адам ұстауға не газ тұтыну жүйелеріне техникалық қызмет көрсетуді жүзеге асыратын, Қазақстан Республикасының өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы заңнамаға сәйкес өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы жұмыстарды жүргізу құқығына аттестатталған, мамандандырылған ұйыммен өздеріне тиесілі газ тұтыну жүйелеріне техникалық қызмет көрсетуге арналған шарт жасасуға міндетті.
Коммуналдық-тұрмыстық және тұрмыстық тұтынушылар тауарлық немесе сұйытылған мұнай газын беруді жүзеге асыратын газ тарату немесе газ желісі ұйымымен не газ тұтыну жүйелеріне техникалық қызмет көрсетуді жүзеге асыратын, Қазақстан Республикасының өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы заңнамасына сәйкес өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы жұмыстарды жүргізу құқығына аттестатталған, мамандандырылған тәуелсіз ұйыммен өздеріне тиесілі газ тұтыну жүйелеріне техникалық қызмет көрсетуге арналған шарт жасасуға міндетті.
Коммуналдық-тұрмыстық және тұрмыстық тұтынушылардың газ тұтыну жүйелеріне және газ жабдығына техникалық қызмет көрсетуге арналған шарт жасаспай, оларды пайдалануға тыйым салынады. Коммуналдық-тұрмыстық және тұрмыстық тұтынушылардың газ тұтыну жүйелеріне, газ жабдығына техникалық қызмет көрсетуді жүзеге асыратын ұйым олардың техникалық жарамды күйде болуын қамтамасыз етуге міндетті.
Тауар жеткізілімі келісім шарты
Тауар жеткізілімі шарты да азаматтық заңнамаларда сатып алу-сату шарттарының бір түрі ретінде қарастырылады. Ол тек кәсіпкерлік саласында жасалатын болғандықтан оның тараптары тек кәсіпкерлер, яғни коммерциялық ұйымдар мен дара кәсіпкерлер болады (АК 458-б.).
Шарттың түсінігі. Тауар жеткізілімі шарты бойынша кәсіпкер болып табылатын сатушы (тауар беруші) сатып алушыға өзі өндіретін немесе сатып алатын тауарларды кәсіпкерлік, шаруашылық қызметке немесе жеке өзіне, отбасына, үй ішіне және сол сияқты өзге де пайдалануға байланысты емес өзге де мақсаттарға пайдалану үшін келісілген мерзімде немесе мерзімдерде беруге міндеттенеді.
Тауарлар жеткiзiлiмi келісім шарты тауар беруші сатып алушыға немесе шартта тауарды алушы ретінде көрсетілген тұлғаға шартта көзделген көлiкке тиеп жөнелту (беру) жолымен жүзеге асырылады. Егер шартта тауарды жеткiзiп берудiң қандай көлiк түрiмен немесе қандай жағдайларда жүзеге асырылатындығы белгiленбесе, көлiк түрiн таңдау немесе тауарды жеткiзiп беру жағдайларын белгiлеу құқығын заң актiлерiнен, iскерлiк айналым дағдыларынан немесе міндеттеменің мәнінен өзгеше туындамаса, тауар беруші иеленеді.
Тауардың заты мен санынан басқа жеткізілім шартының негізгі жағдаяттарына жеткізіп беру мерзімі жөніндегі жағдайлар да жатады. Тиеп-жөнелтуге рұқсат қағаздың мазмұны және оны сатып алушының тауар берушiге жiберу мерзiмi шартта белгiленедi. Егер шартта тиеп-жөнелтуге рұқсат қағаз жiберу мерзiмi көзделмесе, ол жеткiзiлiм кезеңi басталғанға дейiн отыз күннен кешiктiрiлмей тауар берушiге жiберiлуге тиiс. Бұл шарт бойынша жеткізілім кезеңдері бөлініп бекітіледі, ал мерзімнен бұрын жеткізіп беру сатып алушымен ол жөнінде арнаулы келісім болған жағдайда ғана жүзеге асырылуы мүмкін. Шартта тауар жеткiзiлiмi кезеңдерiн айқындаумен қатар, тауарлар жеткiзiлiмi кестесi белгіленуі мүмкін (онкүндiк, тәулiктiк, сағаттық және т.б.).
Шарт нысаны тек жазбаша болады.
ҚР АК - ның 459-бабында жеткізілім шартын жасау кезінде туындаған келіспеушіліктерді 30 күндік мерзім ішінде шешу қажеттілігі жөніндегі арнайы ережелер бекітілген. Бұл шартты орындамаған кінәлі тарап екінші тараптың шеккен шығындарын өтеуге міндетті болады. Бұл шартты сипаттау кезінде: тауардың қорабы жөніндегі, жеткізіп берушіден тауарды қабылдап алу тәртібі жөніндегі шарттың жағдайларына тоқтау кажет болады. Сондықтан, өнімді (тауарды) саны мен сапасы бойынша қабылдау тәртібі туралы ережелерді сақтау қажет. Қазіргі уақытта жеткізілім шарты орнына кәсіпкерлер жиі сатып алу - сату шарты, сатып алу - сату актісі деген ұғымдарды қолданады. Оның себептерінің бірі - жеткізіп берушінің тараптар жауапкершілігі жөніндегі жағдайдайларды шартқа еңгізуден жалтаруды көздеуі. Тауар жеткізілімі келісім шарты сыртқы экономикалық қатынастарды реттеуде кеңінен қолданылады. Мұндай жағдайларда келісім шарттың мазмұнына халықаралық сатып алу-сату аясында қолданылатын ИНКОТЕРМС ережелері енгізіледі, оның соңғы мәтіні 2010 жылы Халықаралық сауда палатасымен бекітілген.
Тауар жеткiзiлiмiнiң жекелеген кезеңiнде тауардың саны шартта белгіленгенгенге жетiспейтін болса, тауар берушi жетiспейтiн тауарлар санының, егер шартта өзгеше көзделмесе, шарттың қолданылу мерзiмi шегiндегi келесi кезеңде (кезеңдерде) орнын толтыруға мiндеттi. Ұзақ мерзiмдi шарт бойынша тауар берушiнiң жекелеген тауар жеткiзiлімi кезеңiнде кем берген тауарлар санының, егер шартта өзгеше көзделмесе, тауарлардың жетiспеуiне жол берiлген жыл iшiндегi келесi кезеңде (кезеңдерде) орны толтырылуға тиiс (464-бап). Сатып алушы, егер шартта өзгеше көзделмесе, тауар берушіге хабарлай отырып, жеткiзiлiм мерзімi өткен тауарды қабылдаудан бас тартуға құқылы.
Тауар беруші хабар алғанға дейін берілген тауарды сатып алушы қабылдауға және оған ақы төлеуге мiндеттi.
Жеткіліксіз беріліп, орны толтырылуға тиісті тауарлардың түр-түрi тараптардың келiсiмi бойынша айқындалады. Келiсiм болмаған жағдайда тауар берушi жетiспеушiлiкке жол берiлген кезеңге арнап белгiленген түр-түрi бойынша жеткiлiксiз берiлген тауарлар санының орнын толтыруға мiндеттi. Бiр атаудағы тауарлардың шартта көзделгенiнен көбiрек мөлшердегі жеткізілімі нақ сол түр-түріне кіретін басқа атаудағы тауарлардың жетпегенiн толтыруға есептелмейдi және сатып алушының алдын ала берген жазбаша келiсiмiмен жасалатын жағдайларды қоспағанда, оның орны толтырылуға тиiс.
Сатып алушы (алушы) тауар жеткiзiлiмi шартына сәйкес берілген тауар қабылдауды қамтамасыз ететiн барлық қажеттi іс-әрекеттi жасауға мiндеттi. Қабылдаған тауар заң актiлерiнде, тауар жеткiзiлiмi шартында немесе iскерлiк айналым дағдыларында белгiленген мерзiмде қаралуға тиiс. Сатып алушы (алушы) сол мерзiмде заң актiлерiнде, шартта немесе iскерлiк айналым дағдыларында белгiленген тәртiппен қабылданған тауардың саны мен сапасын тексеруге және тауардың байқалған сәйкессiздiктерi немесе кемшiлiктерi туралы тауар берушiге жазбаша түрде дереу хабарлауға мiндеттi.
Көлiк ұйымынан жеткiзiлген тауарды алған жағдайда сатып алушы (алушы) тауардың көлiк және жолдама құжаттарында көрсетiлген мәлiметтерге сәйкестiгiн тексеруге, сондай-ақ көлiк ұйымынан осы тауарды көлік қызметін реттейтін заң актiлерiмен өзге де нормативтік құқықтық актілерде көзделген ережелердi сақтай отырып, қабылдауға мiндеттi (466-бап).
Сатып алушы (алушы) заң актiлерiне немесе тауар жеткiзiлiмi шартына сәйкес тауар берушi жiберген тауардан бас тартса, ол бұл тауардың сақталуын (жауапкершiлiкпен сақтауды) қамтамасыз етуге және тауар берушiге дереу хабарлауға мiндеттi. Ал тауар берушi сатып алушы (алушы) жауапкершiлiкпен сақтауға қабылдаған тауарды әкетуге немесе қисынды мерзiмде оған билiк етуге мiндеттi. Егер тауар берушi осы мерзiмде тауарға билiк етпесе, сатып алушы тауарды сатуға немесе оны тауар берушiге соның есебінен қайтаруға құқылы. Тауар жеткiзiлiмi шартында сатып алушының (алушының) тауарларды тауар берушiнiң орналасқан жерiнен алуы (тауарлар таңдауы) көзделуi мүмкiн (468-бап). Егер шартта таңдау мерзiмi көзделмесе, сатып алушының (алушының) тауарлар таңдауы тауар берушiнiң тауарлар дайын деген хабарын алғаннан кейін қисынды мерзімде жүргізілуге тиіс. Тауар жеткiзiлiмi шартында сатып алушының (алушының) тауар берушi орналасқан жерде тауар таңдауы көзделген кезде, егер заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе немесе мiндеттеменiң мәнiнен туындамаса, сатып алушы берiлетiн тауарларды қарап-көрудi олар берiлетiн жерде жүзеге асыруға мiндеттi.
Сатып алушы жеткiзiлетiн тауарларға шартта көзделген есеп айырысу тәртiбi мен нысандарын сақтай отырып ақы төлейдi. Тауар жеткізілімі келісім шарты бойынша тәжірибеде есеп айырысу төлем тапсырмалары арқылы жүзеге асырылады.
Сатып алушы (алушы) тауар берушiге заң актiлерiнде белгiленген тәртiп пен мерзiмде тауар келiп түскен көп айналымды ыдысты және буып-түю құралдарын қайтаруға мiндеттi. Басқа да ыдыс пен буып-түю заттары тауар берушіге шартта көзделген жағдайларда ғана қайтарылуға тиiс.
Тауарды жеткiлiксiз бергенi немесе берудi кешiктiргенi үшiн заң актiлерiнде немесе шартта белгiленген тұрақсыздық айыбы, егер заң актілерінде немесе шартта тұрақсыздық айыбын өндiрiп алудың өзгеше тәртібі белгіленбесе, шартта белгіленген күннен бастап, міндеттеменің нақты орындалған күніне дейін өндіріп алынуы мүмкін.
Тараптардың бірі шартты өрескел бұзуы екінші тараппен шартты орындаудан бас тартуға әкелдіруі мүмкін. Шартты өрескел бұзу ұғымы туралы жалпы ережелер ҚР АК 401-бабының 2-тармағында бекітілген. Ал АК 476-бабына сәйкес, жеткізіп берушімен шартты өрескел бұзу болып: сатып алушыға тиімді мерзім ішінде жойылмайтын кемшіліктері бар сапасыз тауарды жеткізу және жеткізіп беру мерзімдерін бірнеше рет бұзу жатады. Сатып алушы тарапынан шартты өрескел бұзу болып: төлемдер мерзімін бұзу және тауарды уақытында қабылдап алмау жатады.
ҚР АК-ның 477-бабында жеткізілім шарты бұзылған жағдайда шығындарды өтеу тәртібі бекітілген. Мысалы, сатушының кінәсімен шарт бұзылғаннан кейін, сатып алушы шартта көзделген тауарды өзге тұлғадан шартта көзделген бағадан неғұрлым жоғары бағаға сатып алған болса, ол сатушыдан бұрынғы шартта көзделген бағамен нақты сатып алған бағаның арасындағы айырмашылық мөлшерінде өзінің шеккен шығындарын өтеуді талап етуге құқылы болады. Шарт сатып алушының кінәсінен бұзылған болса және осыған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz