Білім беру орталықтарындағы көзі нашар көретін студенттер
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі
әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
Философия және саясаттану факультеті
Әлеуметтану және әлеуметтік жұмыс кафедрасы
Қорғауға жіберілді
№___ хаттама __ ______ 2020 ж.
Әлеуметтану және әлеуметтік жұмыс
Кафедрасының меңгерушісі
cоц.ғ.д.,профессор_________________ ____________Г.С. Абдирайымова
Білім беру орталығында көзі нашар көретін студенттердің әлеуметтік бейімделуі (ҚазҰУ мысалында) тақырыбында
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5B090500 - Әлеуметтік жұмыс мамандығы бойынша
Орындаған Т.С.Әнуарбек
Ғылыми жетекші С.А.Амитов.
cоциол.ғ.д.,проф
Норма бақылаушы Н..
Алматы 2020
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Әнуарбек Т.С.
БІЛІМ БЕРУ ОРТАЛЫҒЫНДА КӨЗІ НАШАР КӨРЕТІН СТУДЕНТТЕРДІҢ ӘЛЕУМЕТТІК БЕЙІМДЕЛУІ (ҚАЗУҰ МЫСАЛЫНДА)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандық 5B090500 - Әлеуметтік жұмыс
Алматы 2020
РЕФЕРАТ
Жұмыстың тақырыбы: Білім беру орталығында көзі нашар көретін студенттердің әлеуметтік бейімделуі (ҚазҰУ мысалында).
Зерттеу объектісі: Білім беру орталықтарындағы көзі нашар көретін студенттер
Зерттеу пәні: Білім беру орталығында көзі нашар көретін стденттердің әлеуметтік бейімделу технологиялары.
Жұмыстың мақсаты: ҚазҰУ мысалында көзі нашар көретін студенттердің әлеуметтік бейімделуі үшін жүргізілетін әлеуметтік жұмыстың технологияларын жүзеге асыру ерекшеліктері мен механизмдерін сараптау.
Жұмыстың міндеттері:
әлеуметтік бейімделу ұғымының мәні мен мазмұнын көзі нашар көретін студенттердің мәселелері негізінде теориялық айқындау;
көру қабілеті бұзылған студенттердің әлеуметтік сипаттамалары мен бейімделу әлеуметінің өзара байланысын сипаттау;
Көру қабілеті бұзылған студенттерге жоғары білім берудің отандық және шет елдік тәжірибелер жүйесін кешенді талдау;
ЖОО жағдайында көзі нашар көретін студенттердің әлеуметтік жағдайын әлеуметтанулық талдау жолдары мен тәсілдерін анықтау.
Жұмыстың құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер мен қосымшадан тұрады.
Жұмыстың көлемі: бет
Жұмыстағы кестелер (суреттер) саны: кесте, сурет.
Пайдаланылған әдебиеттер саны: .
Қолданылған әдістер: жалпы ғылыми әдістер, көру қабілеті бұзылған студенттердің әлеуметтік бейімделу мәселелерін зерттеуде статистикалық зерттеу әдістері, кешенді талдау әдісі.
Түйін сөздер: көру қабілеті нашар студенттер, әлеуметтік бейімделу, білім беру орталықтары, әлеуметтік көмек.
РЕФЕРАТ
Наименование работы: Социальная адаптация слабовидящих студентов в образовательном центре (на примере КазНУ)
Объект исследования: студенты со слабым зрением в образовательных центрах
Предмет исследования: технологии социальной адаптации для слабовидящих людей в центре образования.
Цель работы: Анализ особенностей и механизмов реализации технологий социальной работы для социальной адаптации студентов со слабым зрением на примере Казну.
Задачи работы:
теоретическое определение сущности и содержания понятия социальной адаптации на основе проблем незрячих студентов;
описание взаимосвязи социума адаптации и социальных характеристик студентов с нарушениями зрения;
комплексный анализ системы отечественного и зарубежного опыта высшего образования для студентов с нарушением зрения;
определение способов и методов социологического анализа социального положения студентов со слабым зрением в условиях вуза.
Строение работы: дипломная работа состоит из введения, двух глав, заключения, библиографического списка и приложения.
Объем работы: страниц.
Количество таблиц (рисунков) в работе: таблиц, рисуноков.
Количество использованных литератур: .
Использованные методы: общие научные методы, методы статистического исследования в исследовании проблем социальной адаптации студентов с нарушением зрения, методы комплексного анализа.
Ключевые слова: студенты с нарушениями зрения, социальная адаптация, образовательные центры, социальная помощь.
ABSTRACT
Name of work: Social adaptation of visually impaired students in an educational center (for example, KazNU).
The object of study: visually impaired students in educational centers.
Subject of research: technologies of social adaptation for visually impaired people in the center of education.
Objective: Analysis of features and mechanisms of implementation of social work technologies for social adaptation of students with low vision on the example of KazNU.
Objectives of work:
theoretical definition of the essence and content of the concept of social adaptation based on the problems of blind students;
description of the relationship between the adaptation society and the social characteristics of visually impaired students;
comprehensive analysis of the system of domestic and foreign experience of higher education for students with visual impairment;
determination of methods and methods of sociological analysis of the social situation of students with poor eyesight in the conditions of higher education.
The structure of work: the thesis consists of an introduction, two chapters, conclusion, bibliography and Appendix.
Scope of work: pages.
Number of tables (pictures) in the work: tables, pictures
Number of references:
Used methods: General scientific methods, methods of statistical research in the study of problems of social adaptation of students with visual impairment, methods of complex analysis.
Key Words: students with visual impairments, social adaptation, educational centers, social assistance.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
І. КӨЗІ НАШАР КӨРЕТІН СТУДЕНТТЕРДІҢ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫ ЖҮЙЕСІНЕ ӘЛЕУМЕТТІК БЕЙІМДЕЛУ ПРОЦЕСІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Әлеуметтік бейімделу ұғымының негізгі түсініктемелері және оларды ЖОО-да көзі нашар көретін студенттердің бейімделу мәселелері контекстінде талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Жоғары оқу орны жағдайында көру қабілеті бұзылған студенттердің әлеуметтік-психологиялық сипаттамалары мен бейімделу әлеуетінің өзара байланысы (шетелдік тәжірибе) ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
ІІ. КӨРУ ҚАБІЛЕТІ ЗАҚЫМДАЛҒАН СТУДЕНТТЕРДІҢ ЖОО-ДА ӘЛЕУМЕТТІК БЕЙІМДЕЛУ ЖАҒДАЙЛАРЫН ӘЛЕУМЕТТАНУЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР НЕГІЗІНДЕ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 ЖОО жағдайында көзі нашар көретін студенттердің әлеуметтік жағдайын әлеуметтанулық талдау (ҚазҰУ мысалында) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46.
2.2 ЖОО оқитын көзі нашар көретін студенттердің әлеуметтік бейімделуіне бағытталған авторлық бағдарлама ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..79
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 85
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Қазіргі заман дамуының қағидалы жаңа үрдістері және жалпы ұлттық мүдделері жоғары оқу орнындарындағы барлығына теңдей мүмкіндіктер мен құқықтармен қамтамасыз ету басты приоритетболып отыр. Қазіргі Қазақстан қоғамының дамуының әлеуметтік-экономикалық және cаяси жағдайлары ҚР-ның әлемдік білім беру кеңістігіне кірігуіне негіз жасай отыра, еліміздегі инклюзивті білім беру мәселесін, яғни болашақ еліміздің кәсіби мамандар дайындығына және тұтас білім беру саясатына ықпалын тигізді. Білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі қағидаттарына баршаның сапалы білім алуға құқықтарының теңдігі; әрбір адамның зияткерлік дамуы, психикалық-физиологиялық және жеке ерекшеліктері ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейдегі білімге қолжетімділігі жатады [1].
Инклюзивті білім беру баршаның сапалы білімге қол жетімділігін қамтамасыз етуге бағытталған білім беру жүйесін тарату процестерінің бірі болып табылады. Ол балалардың дене, психикалық, зияткерлік, мәдени- этникалық, тілдік және басқа да ерекшеліктеріне қарамастан, сапалы білім беру ортасына айрықша білім алу қажеттіліктері бар балаларды қосуды, барлық кедергілерді жоюды, олардың сапалы білім алуы үшін және олардың әлеуметтік бейімделуін, социумге кірігуін көздейді. Осы орайда, көзі нашар көретін студенттердің жоғары оқу орындарында әлеуметтік бейімделу мәселе өте өзекті мәселе болып отыр.
Тақырыптың ғылыми маңыздылыңының тарихи дамуы, өткен жүзжылдықтың аяғынан бастап инклюзивті білім беруді дамыту әлемнің көптеген: АҚШ, Ұлыбритания, Дания, Испания, Финляндия, Германия, Италия, Австралия және т.б. елдерінде білім беру саясатының жетекші бағдарына айналды. Осы елдерде тәлімгерлердің жоғары оқу орнында білім алуы мен әлеуметтік бейімделуі үшін тиісті психологиялық-педагогикалық жағдай жасалған жалпы білім беру ұйымдарында психикалық және дене бұзылыстары бар жастарды әлеуметтік бейім ең негізгі приоритет болып саналған еді. Нәтижеснде, аталмыш елдерде қазіргі таңда дамуында артта қалушылығы бар балалар қалыпты дамыған құрдастарымен бірге табысты білім алуда. Инклюзивті білім беруді дамытудың тұжырымдамалық тәсілдері адам құқығы саласындағы негіз болатын халықаралық құжаттарға сәйкес әзірленген және әлемдік үрдістерді, білім беру саласындағы әлемдік практиканың жетістіктерін және қазақстандық білім беру жүйесін дамытудың басым міндеттерін ескеріп әзірленген. Бүгінгі таңда инклюзивті білім беру, еліміздің ЖОО да белсенді түрде қолға алынып келінуде. Себебі, Қазақстанда басқа санаттағы оқушылармен бірге білім алу және тең қолжетімділікті көздейтін мүмкіндіктері шектеулі адамдарға қатысты бірнеше өзекті мәселелер бар. Статистикалық деректер бойынша 2015 жылы туылғаннан 18 жасқа дейінгі 141 952 мүмкіндіктері шектеулі балалар немесе жалпы бала санының 2,8%-ы балалар бар.Соның ішінде, жоғары, кәсіби білім беру орталықтарындағы көз жанарында шектеулігі бар тәлімгерлердің әлеуметтанулық, психологиялық, әлеуметтік жұмыстық тұрғыдан алған қоғамға бейімделуінде өзекті проблема. Оның ішінде мектеп жасында - 94 266 бала. Анықталған мүмкіндіктері шектеулі балалар 7-12% әлемдік көрсеткішпен салыстырғанда 2,8%-ды құрайды. Қазіргі уақытта 27% мүмкіндіктері шектеулі балаларды инклюзивті оқыту үшін жоғары жағдай жасалған.Жоғары оқу орындарындағы мүмкіндіктері шектеулі студенттер саны 570- ті құрайды. Оның ішінде 1-топ мүгедектігімен - 16 адам, 2-топта - 88 адам, 3- топта 466 адам бар. Жоғары білім алуға мүгедектердің құқығын қамтамасыз ету бойынша ҚР Үкіметінің 2012 жылғы 28 ақпандағы No26 қаулысына сәйкес жоғары оқу орнына қабылдау квотасы бекітілген (2012 жылдан бастап мүгедектерге арналған квота көлемі 1%, бұрын - 0,5%) [2]. Қазіргі кезде Қазақстанда инклюзивті білім беру жүйесін құрудың белгілі бір модельдері мен жинақталған тәжірибесі бар. Сондықтан елімізде, қазіргі таңда ерекше көңіл бөлуді талап ететін білім алушыларға қажетті мемлекеттік саясат жасалғанымен, аталмыш саясатты жоғары оқу орнында жүзеге асыру мәселесі негізделмегендіктен білім беру орталығында көзі нашар көретін студенттердің әлеуметтік бейімделуі мәселесін зерттеу өте өзекті ғылыми ізденіс болып отыр. Осы орайда, ғылыми жұмысымыздың маңыздылығы да айқындала түседі. Яғни, білім беру орындарында көзі нашар көретін студенттерді ортаға сіңістіре алу, бейімдей алу өте маңызды қадам.
Тақырыптың зерттелу деңгейі: Қазіргі қоғамда егер қандай да бір адамдар тобына қатысты дискриминациялау бар болса толыққанды деп есептелмейді,. Мысалы, А.Д.Уорд пікірінше, кез-келген, әділеттілікке және адам құқықтарын сақтауда халықаралық ережелерге ұмтылатын мемлекет, барлық балаларға, студенттерге қажеттіліктері мен қабілеттеріне сай, білім беруде заңдарды басшылыққа алуы керек [3]. Ерекше қажеттіліктері бар азаматтарға қатысты, мұндай мемлекет оларға жас ерекшеліктеріне сай білім алу мүмкіндігін іске асыру міндетті. Инклюзивті білім беру тұрақты даму, қоғамдағы қалыптылық, күрделеніп келетін қоғамда адамның әлеуметтенуінің негізі болуы тиіс. Адамдардың әлеуметтену мен бейімделу мүмкіндіктері өмірлік жағдайлар мен жеке тұлғалық қасиеттерге тәуелді емес, олар білім беру жүйесімен тығыз байланысты.Сол себебті, жоғары оқу орнындағы көзі нашар көретін студенттердің болуы әдетте қоғамға үлкен жауапкершілік сыйлайды. Инклюзивті білім берудің теориялық негізі деп әлеуметтік үйрету психологиялық теорияларын санауға болады (А.Бандура, Р.Сирс, К.Халл В.Скиннер, У.Бронфенбреннер, және т.б.). Отандық ғалымдар батыстық интеграциялау модельдерін сипаттайтын әлеуметтік үйрету теорияларына қарсы іс-әрекеттік бағытқа негізделеді. Бұл бағыттың мағынасы - ерекше қажеттілікті қажет ететін студенттерді нақты мақсатқа жетуге бағытталған біріккен іс-әрекеттерді орындау барысында құрдастарының ортасына (ойын немес оқу, қарым-қатынас немесе танымдық іс-әрекеттер) қосумен анықталады. Ойын немесе оқу кеңістігінде түрлі психофизикалық деңгейлі балалардың іс-әрекетінің мақсаттары мен себептері әртүрлі болуы мүмкін. Осы контексте көру бойынша мүгедектерге жоғары кәсіптік білім беру мәселесі қазіргі уақытта әлеуметтік және ғылыми тұрғыдан да айқын өзектілікке ие болып отыр. Сонымен қатар, ол жоғары кәсіптік білім алуға өзінің ажырамас құқығын іске асыру кезінде көру қабілеті бұзылған тұлғалар елеулі қиындықтарға тап болады Жас ерекшелігіне сай негізгі іс-әрекет түріне бағытталу, жоғары психикалық қызметтері қалыптасуындағы сезімталдық кезеңдерін ескеру, балаларға тән іс-әрекет түрлерінің уақытылы қалыптасуы мен жасерекшелік психикалық жаңа құрылымдар арасындағы байланыстарды түсіну - арнайы дайындалған маманға ерекше білімді қажет ететін балаларды мақсатты оқыту мен тәрбиелеуді іске асыруға мүмкіндік береді. Сонымен, егер батыс теоретиктері бір қызметтің қалыптасып, басқасының дамуы іске асырылмауы жағдайындағы іс-әрекеттің жетілуі жайлы айтса, отандық мектептің өкілдері қалыптастырушы мүмкіндігі шамамен шексіз тұлғаның жеке тұлғасының дамуына байланысты жүйелі, іс-әрекеттік бағытқа сүйенеді. Білім беру орталықтарында, ерекше жағдайды қажет ететін студенттерді әлеуметтік бейімдеу, әлеуметтік интеграция, инклюзивті білім беру мәселелері бойынша ғылымда келесідей авторлардың аса құнды ғылыми зерттеулері белгілі: А.И. Зотов, А.Г. Литвак, Л.И. Солнцева С. Розе-Акерман, Б. Вайсброд, Л. Саламон, Х. К. Анхайер, А. Эверс, Г.В. Никулина, И.Н. Зарубина, В.К. Рогушин, СЮ. Котова. Тек қана арнайы білім беру ұйымдарында ғана емес, сонымен қатар жалпы, жоғары білім беру ұйымдарында әр балаға оның қандай да бір ауытқулардың болуына қарамастан құндылықты қатынасты қайта ойлау жағдайында түрлі типті ұйымдарда, түрлі санатты балалармен шығармашылық тұрғыда жұмыс жасау, әлеуметтік интеграциялау мәселесі көптеген шетел және отандық зерттеушілер өз еңбектерінде көрсетеді. Арнайы білім беру қажеттіліктері бар балалармен жұмыс істеу, әлеуметтік бейімдеу мәселелері шетелдік ғалым зерттеушілер B.M. Allen, P. Lacey, M. Welch, Д.И. Азбукин, Г.С. Акиева, И.М. Бобла, Е.Л. Гончарова, А.И. Живина, Х.С. Замский, А.И. Иваницкий, В. Карвялис, Г.М. Кортова, А.И. Минасян, Н.С. Морозова, Н.М. Назарова, Е.Г. Речицкая және т.б.өз жұмыстарында зерттеп, тоқталды. Отандық ғалымдардан В.В. Боброва [4], Р.К. Луцкина [5], З.А. Мовкебаева Ж.И. Намазбаева , К.К. Өмірбекова , А.К. Рсалдинова, Р.А. Сулейменова А.К. Сатова және т.б өз еңбектерінде мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс жасайтын мамандарды дайындауды қарастырды. Зерттеушілер (В.В. Воронкова, С.Д. Забрамная, В.З. Кантор, Е.А. Медведева, Н.Д. Шматко) мәселеге әлеуметтанулық жұмыс тұрғысынан зерттеді. Аталған авторлардың зерттеген проблемаларының барлығы дерлік мәселенің жекелеген аспектілерін ғана қарастырған немесе ғылыми зерттеліну аясы өте тар деңгейде қалып қойған.Нақтыланған кэйс стади жасалмаған, ЖОО дағы көзі нашар көретін студенттердің әлеуметтік интеграциялануы тұрғысынан. Сондықтан, қазіргі таңда әлеуметтік жұмыс ғылымында, білім беру орталықтарындағы көзі нашар көретін студенттерді әлеуметтік бейімдеу мәселесін арнайы кэйс стади үлгісінде зерттеу қазірге дейін ешбір орталықта толық ғылыми түрде зерттелінбеген тақырып болғандықтан, аталмыш студенттік дипломдық жұмысымда аталмыш мәселені ҚазҰУ мысалында кеңінен зерттеймін деп шештім.
Зерттеу жұмысының мақсаты: әлеуметтік жұмыс тұрғысынан білім беруді жаңарту жағдайында жоғары оқу орындағы көзі нашар көретін студенттерді әлеуметтік бейімдеу мәселесінің ғылыми тетіктерін анықтау. Дипломдық жұмыста қойылған мақсатқа жету үшін төмендегідей зерттеу жұмысының міндеттері алға қойылды:
ерекше жағдаятты талап ететін студенттерде әлеуметтік білім беруді жаңарту жағдайында, көзі нашар көретін студенттерді әлеуметтік бейімдеу ұғымының п әлеуметтік категория ретінде мәнін анықтау;
инклюзивті білім беруді жаңартудың саяси, әлеуметтік- экономикалық алғышарттарын сипаттау;
білім беру орталықтарында ерекше қолдауды қажет ететін балаларды әлеуметтік бейімдеу мәселесінің шетелдік және отандық тәжірибесін сараптау;
білім беру институттарында инклюзивті процестерді ендірі бойынша шетелдік тәжірибеге-бағдарланған модель жасау;
ҚазҰУ мысалында көзі нашар көретін студенттерді қолдау, әлеуметтік интеграциялар мәселесін кэйс стади әдісі ретінде әлеуметтік талдау жүргізу.
Зерттеу объектісі: жоғары оқу орнында оқу жағдайына көру қабілеті нашар студенттердің бейімделу үрдісі .
Зерттеу пәні: ЖОО-да оқыту жағдайында көру қабілеті бұзылған студенттердің бейімделу әлеуетінің әлеуметтік-психологиялық сипаттамалары .
Жұмыстың әдістері: зерттеу мәселесі бойынша әдеби көздерді теориялық талдау, сауалнама жүргізу әдісі, тестілеу әдісі, айқындаушы эксперимент, эксперименталды деректерді статистикалық өңдеу әдістері. Жұмыс соңында авторлық бағдарлама жасалынады,
Жұмыстың ақпараттық базасы: Қазақстан Республикасының Білім және ғылым Министрлігінің және де өңірлік әкімшіліктердің, ұйымдардың мәліметтері мен ресми құжаттары, инклюзивті білім беру, әлеуметтік интеграцияларға бағытталған дүниежүзілік ғылыми орталықтардың жарияланымдары мен мұрағаты. Әл Фараби атындағы кітапхананың қоры және электронды кітаптар жиынтығы. Сонымен қатар, тақырыпқа бағалау жүргізуге қатысты отандық, шетелдік оқу құралдары, газет-журналдардағы мақалалар мен веб-ресурс көздері.
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы: Әлеуметтік білім беруді жаңарту жағдайында жұмыс атқаруға мамандар дайындығының тәжірибеге-бағдарланған моделінің жоғары оқу орындарындағы әлеуметтік жұмыс мамандықтарда дамуында бұзушылықтары бар студенттермен жұмыс жасау кезіндегі барлық рөл мен функциялар жиынтығын орындау үшін мамандар дайындығының қажетті дәрежесін қамтамасыз етуге бағдарланған қызметтік сипаттамаларын анықтау. Көруі нашар студенттерді ЖОО-да оқыту жағдайына бейімделу процесінің әлеуметтік-психологиялық детерминациясының мәні туралы түсініктерді талдай отырып, тифлопсихология үшін жаңа дифференциалды мәліметтерді алу.Көру бұзылысының әр түрлі тереңдігі бар студенттердің бейімделу әлеуеті туралы, ЖОО-да оқыту жағдайына бейімделу субъектісі ретінде студент жасына өзекті зағип және нашар көретіндердің тұлғалық ерекшеліктерін кешенді анықтау, жоғары оқу орнында оқыту жағдайына көру қабілетінің тереңдігі бар тұлғалардың бейімделу факторларының әсерінің эксперименталды сипаттамасы, сондай-ақ көру қабілеті бойынша мүгедек студенттерді психологиялық қолдаудың диагностикалық базасын қалыптастыру.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы: Зерттеудің практикалық маңыздылығы оның нәтижелері бойынша нашар көретін студенттерге жоғары оқу орталықтарында кәсіби маман ретінде шыңдалуға көмектесу: зерттеу материалдары көруі нашар студенттерге психологиялық көмек көрсетудің өзекті бағыттарын анықтауға септігін тигізу, көзі нашар көретін студенттерді жоғары оқу орындарының интеграцияланған оқыту жағдайында әлеуметтік-психологиялық микро және макро орталарға интеграциялауға мүмкіндік береді;
Жұмыстың құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
І. КӨЗІ НАШАР КӨРЕТІН СТУДЕНТТЕРДІҢ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫ ЖҮЙЕСІНЕ ӘЛЕУМЕТТІК БЕЙІМДЕЛУ ПРОЦЕСІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1 ӘЛЕУМЕТТІК БЕЙІМДЕЛУ ҰҒЫМЫНЫҢ НЕГІЗГІ ТҮСІНІКТЕМЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖОО-ДА КӨЗІ НАШАР КӨРЕТІН СТУДЕНТТЕРДІҢ БЕЙІМДЕЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ КОНТЕКСТІНДЕ ТАЛДАУ.
Елімізде бүгінде 674 мыңнан аса мүгедек бар, оның небары 700-ден астамы ғана жоғары білім алған.Көру адам өмірінде маңызды рөл атқарады. Көру арқылы адам қоршаған шындық туралы ең көп ақпарат алады. Өз зерттеулерінде И. М. Сеченов адамның көзі заттардың сегіз түрін: түсін, пішінін, көлемін, алып тасталуын, басқаруын, денесін, тыныштығын және қозғалысын ажырата алатынын атап өтті [4].Біріккен Ұлттар Ұйымының мәліметтеріне сәйкес әлемде 650 миллионға жуық мүгедектігі бар адам бар, бұл халықтың негізгі бөлігінің шамамен 10% -ын құрайды [5]. Мемлекеттік статистика комитеті деpегінше елімізде ерекше жағдайды талап етітіндер жалпы үлесі 800мың-нан асады, бұл санның елеулі бөлігі еңбекке қабілетті жастар мүгедектіктің жоғары көрсеткіштері балалар мен жасөспірімдер арасында байқалады [6]. Көру қабілеті бойынша ерекше қамқорлықты талап ететін азаматтар үшін, жоғары оқу орнында оқыту процесі өте мықты бейімделу құралдарының бірі табылады. Себебі денсаулық мүмкіндігі шектеулі студент мамандықты игеруден басқа құрдастарымен қарым-қатынас жасау мүмкіндігіне ие болады, ал бұл категорияны әлеуметтік қатынастар жүйесіне белсенді енгізуге ықпал ететін өзінің әлеуметтік, коммуникативтік тәжірибесін байыту мүмкіндігі бар.
Философиялық тұрғыда, білім беру сөзінің мағынасын кеңінен қарастыратын болсақ - ол адамның пайда болуы, оның өмірінің ерекшеліктері, өмірлік тәжірибені жинақтауы, ал мұның барлығы нақты әлеуметтік - экономикалық жағдайларда индивидуалды - жекетұлғалық капиталдың өсуіне қажет болады. Инклюзивті білім берудің тереңдігі, жылдамдығы және материалдық тұрғыдан аса үлкен салымдарды қажет етпейтіндігі, оның саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени мәселелерді нәтижелі шешуге әсер ететін саланың бірі болуын анықтайды. Әлемде өзінің экономикалық және мәдени прогресімен инклюзивті білім беруге міндетті емес бір де бір мемлекет жоқ. Инклюзивті білім беру әр балаға оның мектепте оқу көрсеткіштеріне сәйкес немесе сәйкес еместігіне қарамастан, білім алуға құқық береді. Балалар ұжымда өзара байланысқа түсіп, қарым-қатынас ережелерін меңгереді, педагогпен бірге шығармашылық тұрғыдан білім алу мәселелерін шешуге үйренеді. Сенімділікпен айтуға болатыны, инклюзивті білім беру барлық балалардың жекетұлғалық мүмкіндіктерін кеңейтеді, адамгершілік, толеранттылық, көмекке келу қасиеттерін қалыптастыруға, дамытуға жағдай жасайды.
ҚР-дағы мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға арнайы білім берудің өзіндік тарихы бар. Тарихи деректер біздің елімізде арнайы білім беру жүйесі қалыптасып, дамуын нақты көрсеткіштермен сипаттайды. Қазіргі арнайы білім берудің дамуы ерекше белгілер мен тенденциясының анықталуын, әртүрлі уақыт кезеңдерінің карама-кайшы жақтарын аныктау және дамуында ауыткуы бар балаларға дәстүрлі емес формада көмек көрсету, қоғамдық тәрбиелеуге сәйкес құруды қамтиды. ҚР-да арнайы білім берудің теориясы мен практикасының дамуы аныкталған тарихи кезенде көрініс тапты. Қазақ халқының педагогикалық-психологиялық ой-пікірлері туралы зерттеулері мен көзқарастары тарихтың XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында жиі кездеседі. Ы.Алтынсарин, Абай Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, С.Көбеев, А.Байтұрсынов және т.б. болды. Осы біртуар жандар әлеуметтік жұмысты және психология ғылымы саласында ғылыми еңбектер жазып, тәлім-тәрбиелік ғылымның ұлттық терминінің калыптасуына шексіз үлес қосқан. Азамат соғысы кезінде, ашаршылық, эпидемия және т.б. айғакты себептердің соның ішінде: арнайы мектептердің аздығы, педагог кадрлардың жетіспеуі салдарынан елімізде мүмкіндігі шектеулі балалар, бұзақылар қайыршылар көбейіп кетті. Нәтижесінде, көзі нашар көретін ересектер ЖОО да жоғары кәсіби білім алудан шеттетілді. Бұл мәселелерді шешу, яғни ауытқулығы бар балаларды есепке алу және арнайы көмек көрсету қиын жағдайда болды, себебі Қазақстанда бұл бағыттағы жұмыс істеу тәжірибесі аздығы болған, ауытқулығы бар балаларды мемлекет тарапынан қамқорлыққа алу арнайы ұйымдастырылмаған. Алайда ағартушы тұлғалардың ауытқулығы бар балалардың мәселесіне көңіл бөлгенін теріске шығаруға болмайды [5].
Қазіргі заманғы білім беру трендтерінің ең елеулісі - "Барлығына арналған білім" ұстанымы, яғни қандай ерекшеліктері болса да тәлімгерлерге ортақ білім алу құқығы берілуі тиіс. Осыған байланысты мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін білім беру мәселесі ерекше өзектілікке ие. Бұл дипломдық жұмыста ҚазҰУдағы заңнамалық базаны қалыптастыру, осы саладағы көзі нашар көретін жастарды әлеуметтік бейімдеу процестерін іс жүзінде жүзеге асыру бойынша тәжірибелік ерекшеліктеі, мүмкіндігі шектеулі адамдарды қабылдау кезіндегі университеттің саясаты, тиісті жағдайлар жасау және маңызды ерекшеліктер қарастырылады.Мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған жоғары білім беру мәселесі жақында ғана зерттеу үшін өзекті объектіге айналды, бұл, әрине, өзінің алғышарттары бар. Дамыған елдер контекстінде жоғары білім әрқашан жоғары және орта сыныптардың айрықша ерекшелігі болды. Алайда, қазіргі заманғы жоғары білім жас ұрпақты әлеуметтендіру міндетін орындап қана қоймай, сонымен қатар адам капиталын жинақтау мен орта таптың қалыптасу факторы болып табылады. Осыған байланысты халықтың әлеуметтік осал топтары үшін оның қолжетімділігі ерекше маңызға ие болады [6]. Мүгедектігі бар жандар арасында ақпарат теңсіздігін азайту, олардың жоғары білім алу мүмкіндігін арттыру, Қазақстанда және шетелде құқығын қорғау, жастардың потенциалын арттыру бағыттарында жұмыс істеп келеміз. Түрлі жобаны жүзеге асырдық. Халықаралық тәжірибені пайдаланып, Қазақстанда ЖОО-ға түсу мүмкіндігін арттыру бойынша алғашқы орталықтарды ашу маңызды.
Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ЭЫДҰ) баяндамасында "мүгедектік және жоғары білім", "мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін жоғары білім алуға қол жеткізу бұдан былай утопия емес" нақты түрде айқындалған. баяндамасында айтылған. Бұл баяндамада Франция, Канада, Швейцария, Германия, Ұлыбритания және т. б. сияқты дамыған елдердегі зерттеулер нәтижелері келтірілген, Швецияда университеттердегі мүмкіндіктері шектеулі студенттер саны 1993 жылдан 1999 жылға дейін 125% - ға артқан. Францияда 7 жыл ішінде (1993 жылдан 2000 жылға дейін) бұл көрсеткіш екі есеге дерлік өсті және 2000 жылы 7 029 құрады. (қарсы 3601 болып тіркелді 1993 ж.) [7].
Мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін жоғары білімге қол жеткізу проблемасының өзектілігі туралы айта келе, ЭЫДҰ сарапшыларының пікірімен келісуге болады, бұл мәселе - олардың құқықтарын қорғау проблемасы ғана емес, сонымен қатар еңбек нарығына кіру мүмкіндігі. Өз кезегінде мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған жұмыс - бұл табыс көзі ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік бейімделуге жол.. Бұл факт мүмкіндігі шектеулі адамдарды жұмыспен қамту үшін ЖОО барынша әлеуметтік интеграциялап, еңбекке баулу, тарту қажеттілігін тағы да дәлелдейді.
Қазіргі таңда арнайы пәлеуметтік жұмыс ғылымында бірнеше өзекті мәселелер кездеседі. Ол мәселелер арнайы әлеуметтік жұмыс ғылымының категорияларымен тығыз байланысты. Яғни оларга: есту қабілеті бүзылган балалар (керең немесе саңырау, нашар еститін, кеш естімей қалгандар); көру қабілеті бүзылган балалар (соқыр, мүлде көрмейтін, немесе нашар көретін ); сөйлеу қабілеті бүзылган, тіл мүкістігі бар балалар- лагоппаттар; интеллектуалды дамуы немесе ақыл-ой, ойлау қабілеті зақымданган, кемақыл (ақыл-ойы, есі кеміс-кемақыл жэне психикалық дамуы тежелген балалар); психикасы мен дене бітімінің дамуы комплексті, күрделі түрде бүзылған (соқыр-мылқаулар);естімейтін-көрмей тін және ақыл-ойы жетілмеген, естімейтін т.б); тірек-қимыл аппараты зақымданган балалар; психологиялық өзгерісі бар (жүріс-түрысы,мінез-қүлқы, тэртібі бүзылган) балалар жатады. Өкінішке орай, қазіргі таңда дамуында ауытқуы бар балалар, ересектер саны артуда. Ол балалар арнайы білім беру орындарынжа, арнайы мектеп интернаттарында, арнайы сыныптарда және де логопедиялық пункттарда тэрбиеленеді. Демек, мүнда олар арнайы коррекциялық, психологиялық жэне әлеуметтік жұмыстық көмектермен қамтамассыз етіледі. Нәтижесінде, ЖОО да барғанда балада белгілі бір деңгейде қоғамға сіңісуге психологиялық тұрғыдан дайындық болады. Әр түрлі кемістігі бар балаларды оқыту мен тэрбиелеу элеуметтік-мэдени, педагогикалық мэселе. Бүл мэселе мүмкіншілігі шектелген балаларды қолдан келгенше қоғам өміріне белсенді, өз беттерінше өмір сүре алатындай етіп дайындау мақсатындағы негізгі сүрақтарды шешуге көмектеседі.
Отандық арнайы білім беру жүйесінің даму тарихын талдай келе өткен ғасырдың 70 жылдарына дейін мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту мен тәрбиелеу, оларды түзету мен бейімдеу мәселелеріне арналған ғылыми жұмыстардың аздығы, оның негізгі себептерінің бірі республикада арнайы әлеуметтік жұмысмамандар дайындау сол кезге дейін ұйымдастырылмағандығы басты себеб. 1962-1963 оқу жылынан бастап Қазақстан түлектеріне Киев, Мәскеу, Ленинградтагы педагогикалық, социологиялық жұмыс институтарында дефектология факультетіне түсу үшін арнайы орындар берілген. Мүмкіндігі шектеулі балалардың тұлғалық қасиеттерін зерттеу жұмыстары кейін де Ж.И. Намазбаеваның жетекшілігімен жалғасып, бірталай ғылыми еңбектер жүргізіліп, арнайы әлеуметтік қызықты деректермен толықтырған [8]. Мысалы, Сарсенбаева Л.О. көруі нашар студенттердің тұлғалық бағытын зерттеген, Макина Л.Х. ойлау жүйесі, көруш зақымдалған студенттердің тұлға аралық қарым-қатынас ерекшеліктерін зерттеу жұмысын жүргізген т.б. (Шарапиева А.Д., Искакова М.С.) [9]
Отандық практикада мүгедектігі бар жастардың жалпы білім беру институтына, сондай-ақ жоғары оқу орындарының жағдайына бейімделуіне ықпал етуге бағытталған көптеген шаралар кеңінен таралған. Осыған кәсіптік бағдарлау және оңалту бойынша іс-шараларды, жоғары оқу орнына мүгедектердің жекелеген санаттарына түсу кезінде жеңілдіктер беруді, білім алушыларға әлеуметтік стипендиялар төлеуді жатқызуға болады. Екінші жағынан, біздің елімізде денсаулық мүмкіндіктері шектеулі студенттер санының көрсеткіштері Еуропа мемлекеттерінің көрсеткіштерінен айтарлықтай ауытқуда [10]. Мысалы, ресейлік оқымыстылар П. В. Романов пен Е. РЛрская-Смирнова Ресейде мүгедектігі бар студенттердің саны жоғары оқу орындарында оқитындардың жалпы санының 0,4% - ын құрайтыны, ал Францияда бұл көрсеткіш 5% - ға жететіні туралы деректерді келтіреді. Осылайша, мүгедектігі бар студенттердің оқытудың оңтайлы жағдайларын жасаудағы ерекше қажеттіліктері мен жоғары оқу орындарында осы жағдайлардың болуы арасында нақты қарама-қайшылық бар. Оның үстіне, жеке адамның қазіргі әлеуметтік-демографиялық жағдайларға бейімделуі жалпы қоғамның оңтайлы жұмыс істеуін қамтамасыз ететін фактор болып табылады. Жоғарыда көрсетілген барлық жағдайлар бар тәжірибені талдау негізінде ЖОО жағдайына мүгедектігі бар студенттердің тиімді әлеуметтік бейімделуіне ықпал ететін жаңа бағыттарды іздеу қажеттілігін көрсетеді.Заманауи әлемдік дамудың өзіндік ерекшілігі жетекші елдердің инновациялық қоғамының қалыптасудың жаңа кезеңіне ауысуы-білімдерді іздестіру, тарату және пайдалануға айрықша негізделген экономиканың құрылуы болып табылады. Бұл жағдайларда адами капиталдың рөлі артады, жас ұрпақтың өз кәсіби біліктілігінің артуына және мобильділіктің өсіміне деген үнемі қажеттілігін анықтай отырып, оның заманауи ойлау қабілетін дамытуға деген талабын қалыптастырады. Осыған орай, Қазақстан Республикасы Президентінің 2017 жылғы 31 желтоқсандағы Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік Жолдауында айқындалған бес басымдығының бірі ретінде адами капитал сапасын жақсарту белгіленген. Осы мақсатта экономикалық өсімнің жаңа моделінің орталық түйіні болатын білім беру жүйесінің рөлі өзгеріске ұшырап, субьективті идеялар іске асырылуда. Белгіленген халықаралық және ұлттық беталыстар педагогикалық білімді жаңарту қажеттілігін заңды түрде қажет етті. Үрдістің негізгі бағдары біздің мемлекетіміздің Елбасысы Қазақстанның әлеуметтік жаңаруы: жалпыға бірдей еңбек ететін қоғамға 20 қадам: ...Қазақстандағы білім беру жүйесін жаңарту үш басты бағытқа негізделуі абзал: білім беру мекемелерін оңтайландыру; оқу- тәрбие үрдісін жаңарту; білім саласындағы қызметтердің тиімділігі мен қолжетімділігін жетілдіру мақаласында берілген [11]. Мемлекет басшысының жоғары білім жүйесін жаңарту жөніндегі және оны дамудың халықаралық деңгейіне шығару үндеуінің ерекше мәні бар жоғары білім жүйесінің сапасына ерекше көңіл аударылады.
Жоғары оқу орындарының кадрлық құрамына, олардың материалды техникалық қамтамасыздандырылуына және білім беру бағдарламаларының деңгейіне қатысты талаптарды және бақылауды күшейту қажет деп көрсетеді.Осы міндет едәуір дәрежеде педагогикалық кадрларды даярлау жүйесіне қатысты болғандықтан дәл осы педагогтың өзі балалар мен жастардың ақыл-ой мен сана-сезіміне әсер етеді, өмірге, мемлекетке, қоғамға деген көзқарастарын қалыптастырады.Нәтижесінде, студенттердің әлеуметік бейімделуіне позитивті негізде ықпал етеді. . Сол себепті білім жүйесін жаңарту-бұл мемлекеттің ауқымды бағдарламасы деп айтып бағуға болады, ол арқылы нақты шаралардың жоспары құрастырылды.
Көруді ішінара немесе толық жоғалтқан кезде сезімдік таным саласында елеулі өзгерістер болады. А. Г. Литвак айтқандай,"...аномальды баланың психикалық дамуы көру функциясының құлдырауына немесе терең бұзылуына байланысты өз ерекшеліктері болады... біріншіден, бірқатар психикалық процестер (сезім, қабылдау, ұсыну) ақаудың тереңдігінен тікелей тәуелділікте, ал кейбір психикалық функциялар (түсті сезіну, қабылдау жылдамдығы және т. б.) патология характеріне байланысты; екіншіден, көрудің бұзылуы жанама әсер ететін психикалық процестер мен жай-күй бар (мысалы, белгілі бір сәтке дейін дамуы қабылдау мен елестету саласындағы бұзылуларға байланысты болатын ойлау) және үшіншіден, көру патологиясының тереңдігі мен сипатына (дүниетаным, наным, темперамент, оның сыртқы көріністерін, мінез - құлқын және т. б. қоспағанда) тәуелсіз болатын психиканың құрылымдық компоненттері бар. [12] Мүгедектік адам денсаулығының бұзылуы салдарынан пайда болатын және ағза функцияларының тіршілік әрекетін шектейтін тұрақты бұзылуына әкеп соқтыратын, соның нәтижесінде адам әлеуметтік қорғауды қажет ететін әлеуметтік жетіспеушілік ретінде түсіндіріледі. Осылайша, ерекше жағдаятты қажет ететідендер - бұл өзінің әлеуметтік мәртебесі бойынша халықтың негізгі салмағынан ерекшеленетін ерекше әлеуметтік тобы. ". Инвализм - бұл қоғамның гуманистік және өркениеттілік деңгейін көрсететін өзіндік индикатор. Жеке тұлғаға қатысты социум дамуының қазіргі кезеңінде пайдалылық мәдениеті қадір-қасиет мәдениетіне ауысады, бұл тұлға аралық қарым-қатынасты және адамның әлеуметтік мәртебесін бағалаудың оң белгісі болып табылады. [13]. Таяудағы уақытқа дейін мүгедектерді оқыту проблемасы тек жалпы білім беру жүйесі шеңберінде ғана көру тұрғысынан болды, арнайы жалпы білім беру (консультациялық) мекемелерінің мемлекеттік желісі жұмыс істеді. Мүгедектердің жоғары кәсіптік білім алу мәселесі жеткілікті танылмаған. Бүгінгі күні бұл проблеманы дамуында ауытқулары бар тұлғалардың білім алуының серпінсіздігі тұрғысынан қарау қажет. Мүгедек балаларды оқытудың маңызы мен рөлін төмендетпей, әр түрлі себептермен мүгедек болған ересек мүгедектерді оқыту туралы да есте сақтаған жөн."Үздіксіз білім беру" ұғымын анықтау кезінде қоғамда кейде бірқатар терминдер қолданылады: ересектердің білім алуы, ұзақ мерзімді білім беру, қайта жаңғыртылатын білім беру, перманенттік білім беру, тұрақты (өмір бойы) білім беру сынды түрлерге бөлінген. Барлығы білім берудің аяқталмауы идеясына сай келеді. Осылайша, үздіксіз білім беру әлеуметтік практиканың жүйелі компоненті, оның ажырамас бөлігі болып табылады. Үздіксіз білім берудің міндетті шарты инвазияның өзінің жаңа өмірлік, әлеуметтік және кәсіби тәжірибені игеру процесі болып табылады [14]. Бұл үздіксіз білім берудің психологиялық-педагогикалық негізінің мәні. Көру бойынша ересек мүгедектерді оқытуды индивидтің өзінің оқытуды жалғастыруға ұмтылуымен, сондай - ақ осындай білім беруді қолдаудың мемлекеттік саясатымен байланысты екі жалғыз мәселе ретінде қарастыру қажет. Мұндай оқыту кәсібилікті (немесе кәсіби құзыреттілікті) арттыруға (немесе бастапқы базалық білім алуға) бағытталған. Көру бойынша мүгедектерді оқытудың әлеуметтік аспектісі бірінші кезекте әлеуметтік қорғалмаған деп аталатындарға жататын халықтың әлеуметтік топтарының білім беру қажеттіліктерімен, яғни өмірлік проблемаларды шешуде әлеуметтік қолдау қандай да бір шамада білім беру құралдарымен қамтамасыз етілуі қажет. Айта кету керек, қазіргі заманғы еңбек нарығы жағдайында көру бойынша мүгедектерге оларға қолжетімді мамандықтардың шектеулі тізбесі ұсынылады. Болашақ мамандықты таңдаудағы шектеулер әрбір үміткердің өзі сайлайтын мамандыққа арналған көру функцияларының жай-күйімен белгілі шамада айқындалады. Көруі нашар студенттерді ЖОО да әлеуметтік ортаға бейімдеу өз мүдделерін есепке алу және көру және орнын толтырушы мүмкіндіктерге сай қабілетті кәсіптің дұрыс таңдауын саналы түрде жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Кәсіптік бағдар беру жұмысын жүзеге асыру және кәсіптік оқытуды ұйымдастыру кезінде осы үдерістердің барлық қатысушылары білім алушылар контингентімен жақсы таныс болуы, олардың көру функцияларының жай - күйі туралы хабардар болуы, бұл көбінесе оқытудың табыстылығына, ал одан әрі ұтымды жұмысқа орналасуға мүмкіндік береді. Қазіргі әлеуметтік жұмыс ғылымында "кәсіптік білім беру "бойынша бірнеше түсінік қалыптасқан. Осы терминмен кәсіби оқыту мен тәрбиелеудің мақсатты педагогикалық процесі, сондай - ақ кәсіптік даярлық және кәсіптік білім берудің белгілі бір бағдарламасын құзыретті меңгерудің айқын деңгейі. Бұл ұғымның әр түрлі түсіндірілуіне қарамастан, кәсіби білім беру критериі нақты кәсіп пен мамандық бойынша белгілі бір білім мен дағдыларды алумен байланысы болып табылады [15].
Көзі нашар көретін тәлімгерлер үшін қазіргі заманғы деңгейде кәсіптік білім беруді ұйымдастыру бірқатар стандарттар негізінде жүзеге асырылуы тиіс, олардың ең маңыздысы мыналар болып табылады:
- көп деңгейлі білім берудің сабақтастығы мен үздіксіздігі;
- жалпыға бірдей қолжетімділік;
-білім алушының қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып дараландыру;
-білім алушылардың білім беру процесін сүйемелдеуді ұйымдастырудағы кешенді (психологиялық-медициналық-әлеуметт ік жұмыстық) тәсіл. Сонымен қатар, И. А. Колесникова мүгедектердің кәсіби білім берудің негізгі тәсілдерін сипаттай отырып, келесідей негізгі принциптерге бөліп қарастырады:
- гуманизм принципі;
- даму қағидаты, денсаулық жағдайының толық еместігіне, Шектеулі функционалдық ерекшеліктерге сілтеме жасамай, жеке көзқарас кезінде мұндай адамдардың мүгедектік салдарын еңсеру жағдайында дамуы қамтамасыз етіледі, бұл шектеулерді еңсеру түзету-дамыту әлеуетін қамтиды;
- білім беру процесінің барлық қатысушыларының - білім алушы мен білім алушының өзара ынтымақтастығы мен өзара мүдделілігін көздейтін әріптестік қағидаты);
Әлеуметтік жұмыс ғылымында көзі нашар көретін студенттерді ЖОО қауымына әлеуметтік тұрғыда сіңістіру жолында бірнеше негізгі принціптерді атап өтуге болады:
- таңдаған мамандығы бойынша практикалық іс-әрекет үшін қажетті білімді, шеберлікті және дағдыларды қалыптастыру;
- оқытудың практикалық бағдарлануы;
- оқуды ғылыми, қоғамдық және өндірістік қызметпен органикалық біріктіру.
Бұл проблемалар Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі тарапынан қолға алынған шаралардың негізгі бағытталған аддресаты болуға тиісті. Осы міндетті шешуге аса назар аударуды қажет ететін қиындар ретінде мамандар келесідей мәселелерді алға тартады:
- оқу және оңалту процестерін, материалдық-техникалық, психологиялық - педагогикалық, кадрлық, арнайы әдістемелік және оңалту сүйемелдеуді ұйымдастыру нормативтері жоқ;
- білім беру-оңалту қызметін лицензиялау және сертификаттау тетіктері әзірленбеген, біліктілікті кәсіптік оңалтудың Мемлекеттік стандарты бекітілмеген;
- мүгедек-студенттермен интеграцияланған оқыту жағдайында жұмыс істеу үшін мамандарды даярлау және қайта даярлау жүйесі ұйымдастырылмаған, оқу процесін іске асыруға бірыңғай тәсіл жоқ [16];
Қалыптасқан жағдайды шешу жолдары конференцияларда, семинарларда, тәжірибе алмасу бойынша кездесулерде жиі талқыланып жүр. 2003 жылдың 7-9 қазанында өткен "көру қабілеті бұзылған тұлғалардың кәсіптік білімі" атты халықаралық ғылыми - практикалық конференция білім берудің осы саласының тәжірибесін, проблемалары мен даму аясын зерттеуге арналды [17]. Талқыланатын сауалдардың ішінде шетелде сынақтан өткен көру бойынша мүгедектерді интегративті оқытудың модельдері ұсынылды. Шетелдік тәжірибенің оң жақтарын мойындай отырып, отандық жағдайларда осындай оқытудың батыс еуропалық модельдерін пайдалануда жергілікті ерекшеліктерді ескеру қажет. Конференцияға қатысушылар Ресейдің жаңа экономикалық және мәдени жағдайларда көз қарасы бойынша мүгедектердің кәсіби білім алуына және оларды жұмысқа орналастыруға өз оңтайлы моделін жасау үшін бірқатар қаржылық, нормативтік-құқықтық, әлеуметтік, әдістемелік және басқа да мәселелерді әлі де шешетінін атап өтті. Тиімді кәсіби білім берудің негізгі шарты көру қабілеті бұзылған тұлғалардың білім беру қызметін арнайы сүйемелдеуді ұйымдастыру жөніндегі іс - шаралар кешенін іске асыру болып табылады.Еске сала кететін тұсы, бұл барлық шаралар көзі нашар көретін азаматтар ЖОО да оқитындар жайлы болуда. Дәл осындай жұмыс принципі әрбір білім алушының жеке ерекшеліктерін есепке алуды қамтамасыз етеді және көзі көрмейтін мүгедектердің орта кәсіптік білім беру мекемесінің жағдайына бейімделуін қамтамасыз етеді.
Көзі көрмейтін мүгедектердің кәсіби білім алуына психологиялық қолдау көрсету мақсаты-білім алушыларға өмірлік қиын жағдайда тепе-теңдікті табуға, қажет болған жағдайда көмек алуға үйренуге, өмірде өз орнын іздеуде белсенді болуға көмектесетін өз ресурстарын іздеуге көмек көрсету болып отыр.Тиімді әлеуметтендіруге, қолдауға және дамытуға бағытталған бағдарламаларды әзірлеуге және іске асыруға қатысу көру қабілеті бұзылған оқушылардың өз қалауына жәрдемдесу маңызды міндет болып табылады.Психологиялық сүйемелдеу шеңберінде білім алушылардың белсенді өмірлік ұстанымын қалыптастыру, олардың шығармашылық бастамаларын дамыту, өзін - өзі бағалау, тұлға аралық қарым - қатынаста коммуникативтік дағдыларды дамыту, өз өмірін стратегиялық жоспарлау дағдыларына оқыту, белгіленген мақсаттарды іске асыруда психологиялық қолдау жүзеге асырылады..Әлеуметтік жұмыс және психологиялық қарым - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті
Философия және саясаттану факультеті
Әлеуметтану және әлеуметтік жұмыс кафедрасы
Қорғауға жіберілді
№___ хаттама __ ______ 2020 ж.
Әлеуметтану және әлеуметтік жұмыс
Кафедрасының меңгерушісі
cоц.ғ.д.,профессор_________________ ____________Г.С. Абдирайымова
Білім беру орталығында көзі нашар көретін студенттердің әлеуметтік бейімделуі (ҚазҰУ мысалында) тақырыбында
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5B090500 - Әлеуметтік жұмыс мамандығы бойынша
Орындаған Т.С.Әнуарбек
Ғылыми жетекші С.А.Амитов.
cоциол.ғ.д.,проф
Норма бақылаушы Н..
Алматы 2020
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті
Әнуарбек Т.С.
БІЛІМ БЕРУ ОРТАЛЫҒЫНДА КӨЗІ НАШАР КӨРЕТІН СТУДЕНТТЕРДІҢ ӘЛЕУМЕТТІК БЕЙІМДЕЛУІ (ҚАЗУҰ МЫСАЛЫНДА)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Мамандық 5B090500 - Әлеуметтік жұмыс
Алматы 2020
РЕФЕРАТ
Жұмыстың тақырыбы: Білім беру орталығында көзі нашар көретін студенттердің әлеуметтік бейімделуі (ҚазҰУ мысалында).
Зерттеу объектісі: Білім беру орталықтарындағы көзі нашар көретін студенттер
Зерттеу пәні: Білім беру орталығында көзі нашар көретін стденттердің әлеуметтік бейімделу технологиялары.
Жұмыстың мақсаты: ҚазҰУ мысалында көзі нашар көретін студенттердің әлеуметтік бейімделуі үшін жүргізілетін әлеуметтік жұмыстың технологияларын жүзеге асыру ерекшеліктері мен механизмдерін сараптау.
Жұмыстың міндеттері:
әлеуметтік бейімделу ұғымының мәні мен мазмұнын көзі нашар көретін студенттердің мәселелері негізінде теориялық айқындау;
көру қабілеті бұзылған студенттердің әлеуметтік сипаттамалары мен бейімделу әлеуметінің өзара байланысын сипаттау;
Көру қабілеті бұзылған студенттерге жоғары білім берудің отандық және шет елдік тәжірибелер жүйесін кешенді талдау;
ЖОО жағдайында көзі нашар көретін студенттердің әлеуметтік жағдайын әлеуметтанулық талдау жолдары мен тәсілдерін анықтау.
Жұмыстың құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер мен қосымшадан тұрады.
Жұмыстың көлемі: бет
Жұмыстағы кестелер (суреттер) саны: кесте, сурет.
Пайдаланылған әдебиеттер саны: .
Қолданылған әдістер: жалпы ғылыми әдістер, көру қабілеті бұзылған студенттердің әлеуметтік бейімделу мәселелерін зерттеуде статистикалық зерттеу әдістері, кешенді талдау әдісі.
Түйін сөздер: көру қабілеті нашар студенттер, әлеуметтік бейімделу, білім беру орталықтары, әлеуметтік көмек.
РЕФЕРАТ
Наименование работы: Социальная адаптация слабовидящих студентов в образовательном центре (на примере КазНУ)
Объект исследования: студенты со слабым зрением в образовательных центрах
Предмет исследования: технологии социальной адаптации для слабовидящих людей в центре образования.
Цель работы: Анализ особенностей и механизмов реализации технологий социальной работы для социальной адаптации студентов со слабым зрением на примере Казну.
Задачи работы:
теоретическое определение сущности и содержания понятия социальной адаптации на основе проблем незрячих студентов;
описание взаимосвязи социума адаптации и социальных характеристик студентов с нарушениями зрения;
комплексный анализ системы отечественного и зарубежного опыта высшего образования для студентов с нарушением зрения;
определение способов и методов социологического анализа социального положения студентов со слабым зрением в условиях вуза.
Строение работы: дипломная работа состоит из введения, двух глав, заключения, библиографического списка и приложения.
Объем работы: страниц.
Количество таблиц (рисунков) в работе: таблиц, рисуноков.
Количество использованных литератур: .
Использованные методы: общие научные методы, методы статистического исследования в исследовании проблем социальной адаптации студентов с нарушением зрения, методы комплексного анализа.
Ключевые слова: студенты с нарушениями зрения, социальная адаптация, образовательные центры, социальная помощь.
ABSTRACT
Name of work: Social adaptation of visually impaired students in an educational center (for example, KazNU).
The object of study: visually impaired students in educational centers.
Subject of research: technologies of social adaptation for visually impaired people in the center of education.
Objective: Analysis of features and mechanisms of implementation of social work technologies for social adaptation of students with low vision on the example of KazNU.
Objectives of work:
theoretical definition of the essence and content of the concept of social adaptation based on the problems of blind students;
description of the relationship between the adaptation society and the social characteristics of visually impaired students;
comprehensive analysis of the system of domestic and foreign experience of higher education for students with visual impairment;
determination of methods and methods of sociological analysis of the social situation of students with poor eyesight in the conditions of higher education.
The structure of work: the thesis consists of an introduction, two chapters, conclusion, bibliography and Appendix.
Scope of work: pages.
Number of tables (pictures) in the work: tables, pictures
Number of references:
Used methods: General scientific methods, methods of statistical research in the study of problems of social adaptation of students with visual impairment, methods of complex analysis.
Key Words: students with visual impairments, social adaptation, educational centers, social assistance.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
І. КӨЗІ НАШАР КӨРЕТІН СТУДЕНТТЕРДІҢ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫ ЖҮЙЕСІНЕ ӘЛЕУМЕТТІК БЕЙІМДЕЛУ ПРОЦЕСІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Әлеуметтік бейімделу ұғымының негізгі түсініктемелері және оларды ЖОО-да көзі нашар көретін студенттердің бейімделу мәселелері контекстінде талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.2 Жоғары оқу орны жағдайында көру қабілеті бұзылған студенттердің әлеуметтік-психологиялық сипаттамалары мен бейімделу әлеуетінің өзара байланысы (шетелдік тәжірибе) ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
ІІ. КӨРУ ҚАБІЛЕТІ ЗАҚЫМДАЛҒАН СТУДЕНТТЕРДІҢ ЖОО-ДА ӘЛЕУМЕТТІК БЕЙІМДЕЛУ ЖАҒДАЙЛАРЫН ӘЛЕУМЕТТАНУЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР НЕГІЗІНДЕ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 ЖОО жағдайында көзі нашар көретін студенттердің әлеуметтік жағдайын әлеуметтанулық талдау (ҚазҰУ мысалында) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46.
2.2 ЖОО оқитын көзі нашар көретін студенттердің әлеуметтік бейімделуіне бағытталған авторлық бағдарлама ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..79
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 85
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Қазіргі заман дамуының қағидалы жаңа үрдістері және жалпы ұлттық мүдделері жоғары оқу орнындарындағы барлығына теңдей мүмкіндіктер мен құқықтармен қамтамасыз ету басты приоритетболып отыр. Қазіргі Қазақстан қоғамының дамуының әлеуметтік-экономикалық және cаяси жағдайлары ҚР-ның әлемдік білім беру кеңістігіне кірігуіне негіз жасай отыра, еліміздегі инклюзивті білім беру мәселесін, яғни болашақ еліміздің кәсіби мамандар дайындығына және тұтас білім беру саясатына ықпалын тигізді. Білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі қағидаттарына баршаның сапалы білім алуға құқықтарының теңдігі; әрбір адамның зияткерлік дамуы, психикалық-физиологиялық және жеке ерекшеліктері ескеріле отырып, халықтың барлық деңгейдегі білімге қолжетімділігі жатады [1].
Инклюзивті білім беру баршаның сапалы білімге қол жетімділігін қамтамасыз етуге бағытталған білім беру жүйесін тарату процестерінің бірі болып табылады. Ол балалардың дене, психикалық, зияткерлік, мәдени- этникалық, тілдік және басқа да ерекшеліктеріне қарамастан, сапалы білім беру ортасына айрықша білім алу қажеттіліктері бар балаларды қосуды, барлық кедергілерді жоюды, олардың сапалы білім алуы үшін және олардың әлеуметтік бейімделуін, социумге кірігуін көздейді. Осы орайда, көзі нашар көретін студенттердің жоғары оқу орындарында әлеуметтік бейімделу мәселе өте өзекті мәселе болып отыр.
Тақырыптың ғылыми маңыздылыңының тарихи дамуы, өткен жүзжылдықтың аяғынан бастап инклюзивті білім беруді дамыту әлемнің көптеген: АҚШ, Ұлыбритания, Дания, Испания, Финляндия, Германия, Италия, Австралия және т.б. елдерінде білім беру саясатының жетекші бағдарына айналды. Осы елдерде тәлімгерлердің жоғары оқу орнында білім алуы мен әлеуметтік бейімделуі үшін тиісті психологиялық-педагогикалық жағдай жасалған жалпы білім беру ұйымдарында психикалық және дене бұзылыстары бар жастарды әлеуметтік бейім ең негізгі приоритет болып саналған еді. Нәтижеснде, аталмыш елдерде қазіргі таңда дамуында артта қалушылығы бар балалар қалыпты дамыған құрдастарымен бірге табысты білім алуда. Инклюзивті білім беруді дамытудың тұжырымдамалық тәсілдері адам құқығы саласындағы негіз болатын халықаралық құжаттарға сәйкес әзірленген және әлемдік үрдістерді, білім беру саласындағы әлемдік практиканың жетістіктерін және қазақстандық білім беру жүйесін дамытудың басым міндеттерін ескеріп әзірленген. Бүгінгі таңда инклюзивті білім беру, еліміздің ЖОО да белсенді түрде қолға алынып келінуде. Себебі, Қазақстанда басқа санаттағы оқушылармен бірге білім алу және тең қолжетімділікті көздейтін мүмкіндіктері шектеулі адамдарға қатысты бірнеше өзекті мәселелер бар. Статистикалық деректер бойынша 2015 жылы туылғаннан 18 жасқа дейінгі 141 952 мүмкіндіктері шектеулі балалар немесе жалпы бала санының 2,8%-ы балалар бар.Соның ішінде, жоғары, кәсіби білім беру орталықтарындағы көз жанарында шектеулігі бар тәлімгерлердің әлеуметтанулық, психологиялық, әлеуметтік жұмыстық тұрғыдан алған қоғамға бейімделуінде өзекті проблема. Оның ішінде мектеп жасында - 94 266 бала. Анықталған мүмкіндіктері шектеулі балалар 7-12% әлемдік көрсеткішпен салыстырғанда 2,8%-ды құрайды. Қазіргі уақытта 27% мүмкіндіктері шектеулі балаларды инклюзивті оқыту үшін жоғары жағдай жасалған.Жоғары оқу орындарындағы мүмкіндіктері шектеулі студенттер саны 570- ті құрайды. Оның ішінде 1-топ мүгедектігімен - 16 адам, 2-топта - 88 адам, 3- топта 466 адам бар. Жоғары білім алуға мүгедектердің құқығын қамтамасыз ету бойынша ҚР Үкіметінің 2012 жылғы 28 ақпандағы No26 қаулысына сәйкес жоғары оқу орнына қабылдау квотасы бекітілген (2012 жылдан бастап мүгедектерге арналған квота көлемі 1%, бұрын - 0,5%) [2]. Қазіргі кезде Қазақстанда инклюзивті білім беру жүйесін құрудың белгілі бір модельдері мен жинақталған тәжірибесі бар. Сондықтан елімізде, қазіргі таңда ерекше көңіл бөлуді талап ететін білім алушыларға қажетті мемлекеттік саясат жасалғанымен, аталмыш саясатты жоғары оқу орнында жүзеге асыру мәселесі негізделмегендіктен білім беру орталығында көзі нашар көретін студенттердің әлеуметтік бейімделуі мәселесін зерттеу өте өзекті ғылыми ізденіс болып отыр. Осы орайда, ғылыми жұмысымыздың маңыздылығы да айқындала түседі. Яғни, білім беру орындарында көзі нашар көретін студенттерді ортаға сіңістіре алу, бейімдей алу өте маңызды қадам.
Тақырыптың зерттелу деңгейі: Қазіргі қоғамда егер қандай да бір адамдар тобына қатысты дискриминациялау бар болса толыққанды деп есептелмейді,. Мысалы, А.Д.Уорд пікірінше, кез-келген, әділеттілікке және адам құқықтарын сақтауда халықаралық ережелерге ұмтылатын мемлекет, барлық балаларға, студенттерге қажеттіліктері мен қабілеттеріне сай, білім беруде заңдарды басшылыққа алуы керек [3]. Ерекше қажеттіліктері бар азаматтарға қатысты, мұндай мемлекет оларға жас ерекшеліктеріне сай білім алу мүмкіндігін іске асыру міндетті. Инклюзивті білім беру тұрақты даму, қоғамдағы қалыптылық, күрделеніп келетін қоғамда адамның әлеуметтенуінің негізі болуы тиіс. Адамдардың әлеуметтену мен бейімделу мүмкіндіктері өмірлік жағдайлар мен жеке тұлғалық қасиеттерге тәуелді емес, олар білім беру жүйесімен тығыз байланысты.Сол себебті, жоғары оқу орнындағы көзі нашар көретін студенттердің болуы әдетте қоғамға үлкен жауапкершілік сыйлайды. Инклюзивті білім берудің теориялық негізі деп әлеуметтік үйрету психологиялық теорияларын санауға болады (А.Бандура, Р.Сирс, К.Халл В.Скиннер, У.Бронфенбреннер, және т.б.). Отандық ғалымдар батыстық интеграциялау модельдерін сипаттайтын әлеуметтік үйрету теорияларына қарсы іс-әрекеттік бағытқа негізделеді. Бұл бағыттың мағынасы - ерекше қажеттілікті қажет ететін студенттерді нақты мақсатқа жетуге бағытталған біріккен іс-әрекеттерді орындау барысында құрдастарының ортасына (ойын немес оқу, қарым-қатынас немесе танымдық іс-әрекеттер) қосумен анықталады. Ойын немесе оқу кеңістігінде түрлі психофизикалық деңгейлі балалардың іс-әрекетінің мақсаттары мен себептері әртүрлі болуы мүмкін. Осы контексте көру бойынша мүгедектерге жоғары кәсіптік білім беру мәселесі қазіргі уақытта әлеуметтік және ғылыми тұрғыдан да айқын өзектілікке ие болып отыр. Сонымен қатар, ол жоғары кәсіптік білім алуға өзінің ажырамас құқығын іске асыру кезінде көру қабілеті бұзылған тұлғалар елеулі қиындықтарға тап болады Жас ерекшелігіне сай негізгі іс-әрекет түріне бағытталу, жоғары психикалық қызметтері қалыптасуындағы сезімталдық кезеңдерін ескеру, балаларға тән іс-әрекет түрлерінің уақытылы қалыптасуы мен жасерекшелік психикалық жаңа құрылымдар арасындағы байланыстарды түсіну - арнайы дайындалған маманға ерекше білімді қажет ететін балаларды мақсатты оқыту мен тәрбиелеуді іске асыруға мүмкіндік береді. Сонымен, егер батыс теоретиктері бір қызметтің қалыптасып, басқасының дамуы іске асырылмауы жағдайындағы іс-әрекеттің жетілуі жайлы айтса, отандық мектептің өкілдері қалыптастырушы мүмкіндігі шамамен шексіз тұлғаның жеке тұлғасының дамуына байланысты жүйелі, іс-әрекеттік бағытқа сүйенеді. Білім беру орталықтарында, ерекше жағдайды қажет ететін студенттерді әлеуметтік бейімдеу, әлеуметтік интеграция, инклюзивті білім беру мәселелері бойынша ғылымда келесідей авторлардың аса құнды ғылыми зерттеулері белгілі: А.И. Зотов, А.Г. Литвак, Л.И. Солнцева С. Розе-Акерман, Б. Вайсброд, Л. Саламон, Х. К. Анхайер, А. Эверс, Г.В. Никулина, И.Н. Зарубина, В.К. Рогушин, СЮ. Котова. Тек қана арнайы білім беру ұйымдарында ғана емес, сонымен қатар жалпы, жоғары білім беру ұйымдарында әр балаға оның қандай да бір ауытқулардың болуына қарамастан құндылықты қатынасты қайта ойлау жағдайында түрлі типті ұйымдарда, түрлі санатты балалармен шығармашылық тұрғыда жұмыс жасау, әлеуметтік интеграциялау мәселесі көптеген шетел және отандық зерттеушілер өз еңбектерінде көрсетеді. Арнайы білім беру қажеттіліктері бар балалармен жұмыс істеу, әлеуметтік бейімдеу мәселелері шетелдік ғалым зерттеушілер B.M. Allen, P. Lacey, M. Welch, Д.И. Азбукин, Г.С. Акиева, И.М. Бобла, Е.Л. Гончарова, А.И. Живина, Х.С. Замский, А.И. Иваницкий, В. Карвялис, Г.М. Кортова, А.И. Минасян, Н.С. Морозова, Н.М. Назарова, Е.Г. Речицкая және т.б.өз жұмыстарында зерттеп, тоқталды. Отандық ғалымдардан В.В. Боброва [4], Р.К. Луцкина [5], З.А. Мовкебаева Ж.И. Намазбаева , К.К. Өмірбекова , А.К. Рсалдинова, Р.А. Сулейменова А.К. Сатова және т.б өз еңбектерінде мүмкіндігі шектеулі балалармен жұмыс жасайтын мамандарды дайындауды қарастырды. Зерттеушілер (В.В. Воронкова, С.Д. Забрамная, В.З. Кантор, Е.А. Медведева, Н.Д. Шматко) мәселеге әлеуметтанулық жұмыс тұрғысынан зерттеді. Аталған авторлардың зерттеген проблемаларының барлығы дерлік мәселенің жекелеген аспектілерін ғана қарастырған немесе ғылыми зерттеліну аясы өте тар деңгейде қалып қойған.Нақтыланған кэйс стади жасалмаған, ЖОО дағы көзі нашар көретін студенттердің әлеуметтік интеграциялануы тұрғысынан. Сондықтан, қазіргі таңда әлеуметтік жұмыс ғылымында, білім беру орталықтарындағы көзі нашар көретін студенттерді әлеуметтік бейімдеу мәселесін арнайы кэйс стади үлгісінде зерттеу қазірге дейін ешбір орталықта толық ғылыми түрде зерттелінбеген тақырып болғандықтан, аталмыш студенттік дипломдық жұмысымда аталмыш мәселені ҚазҰУ мысалында кеңінен зерттеймін деп шештім.
Зерттеу жұмысының мақсаты: әлеуметтік жұмыс тұрғысынан білім беруді жаңарту жағдайында жоғары оқу орындағы көзі нашар көретін студенттерді әлеуметтік бейімдеу мәселесінің ғылыми тетіктерін анықтау. Дипломдық жұмыста қойылған мақсатқа жету үшін төмендегідей зерттеу жұмысының міндеттері алға қойылды:
ерекше жағдаятты талап ететін студенттерде әлеуметтік білім беруді жаңарту жағдайында, көзі нашар көретін студенттерді әлеуметтік бейімдеу ұғымының п әлеуметтік категория ретінде мәнін анықтау;
инклюзивті білім беруді жаңартудың саяси, әлеуметтік- экономикалық алғышарттарын сипаттау;
білім беру орталықтарында ерекше қолдауды қажет ететін балаларды әлеуметтік бейімдеу мәселесінің шетелдік және отандық тәжірибесін сараптау;
білім беру институттарында инклюзивті процестерді ендірі бойынша шетелдік тәжірибеге-бағдарланған модель жасау;
ҚазҰУ мысалында көзі нашар көретін студенттерді қолдау, әлеуметтік интеграциялар мәселесін кэйс стади әдісі ретінде әлеуметтік талдау жүргізу.
Зерттеу объектісі: жоғары оқу орнында оқу жағдайына көру қабілеті нашар студенттердің бейімделу үрдісі .
Зерттеу пәні: ЖОО-да оқыту жағдайында көру қабілеті бұзылған студенттердің бейімделу әлеуетінің әлеуметтік-психологиялық сипаттамалары .
Жұмыстың әдістері: зерттеу мәселесі бойынша әдеби көздерді теориялық талдау, сауалнама жүргізу әдісі, тестілеу әдісі, айқындаушы эксперимент, эксперименталды деректерді статистикалық өңдеу әдістері. Жұмыс соңында авторлық бағдарлама жасалынады,
Жұмыстың ақпараттық базасы: Қазақстан Республикасының Білім және ғылым Министрлігінің және де өңірлік әкімшіліктердің, ұйымдардың мәліметтері мен ресми құжаттары, инклюзивті білім беру, әлеуметтік интеграцияларға бағытталған дүниежүзілік ғылыми орталықтардың жарияланымдары мен мұрағаты. Әл Фараби атындағы кітапхананың қоры және электронды кітаптар жиынтығы. Сонымен қатар, тақырыпқа бағалау жүргізуге қатысты отандық, шетелдік оқу құралдары, газет-журналдардағы мақалалар мен веб-ресурс көздері.
Жұмыстың ғылыми жаңашылдығы: Әлеуметтік білім беруді жаңарту жағдайында жұмыс атқаруға мамандар дайындығының тәжірибеге-бағдарланған моделінің жоғары оқу орындарындағы әлеуметтік жұмыс мамандықтарда дамуында бұзушылықтары бар студенттермен жұмыс жасау кезіндегі барлық рөл мен функциялар жиынтығын орындау үшін мамандар дайындығының қажетті дәрежесін қамтамасыз етуге бағдарланған қызметтік сипаттамаларын анықтау. Көруі нашар студенттерді ЖОО-да оқыту жағдайына бейімделу процесінің әлеуметтік-психологиялық детерминациясының мәні туралы түсініктерді талдай отырып, тифлопсихология үшін жаңа дифференциалды мәліметтерді алу.Көру бұзылысының әр түрлі тереңдігі бар студенттердің бейімделу әлеуеті туралы, ЖОО-да оқыту жағдайына бейімделу субъектісі ретінде студент жасына өзекті зағип және нашар көретіндердің тұлғалық ерекшеліктерін кешенді анықтау, жоғары оқу орнында оқыту жағдайына көру қабілетінің тереңдігі бар тұлғалардың бейімделу факторларының әсерінің эксперименталды сипаттамасы, сондай-ақ көру қабілеті бойынша мүгедек студенттерді психологиялық қолдаудың диагностикалық базасын қалыптастыру.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы: Зерттеудің практикалық маңыздылығы оның нәтижелері бойынша нашар көретін студенттерге жоғары оқу орталықтарында кәсіби маман ретінде шыңдалуға көмектесу: зерттеу материалдары көруі нашар студенттерге психологиялық көмек көрсетудің өзекті бағыттарын анықтауға септігін тигізу, көзі нашар көретін студенттерді жоғары оқу орындарының интеграцияланған оқыту жағдайында әлеуметтік-психологиялық микро және макро орталарға интеграциялауға мүмкіндік береді;
Жұмыстың құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
І. КӨЗІ НАШАР КӨРЕТІН СТУДЕНТТЕРДІҢ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРНЫ ЖҮЙЕСІНЕ ӘЛЕУМЕТТІК БЕЙІМДЕЛУ ПРОЦЕСІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ.
1.1 ӘЛЕУМЕТТІК БЕЙІМДЕЛУ ҰҒЫМЫНЫҢ НЕГІЗГІ ТҮСІНІКТЕМЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖОО-ДА КӨЗІ НАШАР КӨРЕТІН СТУДЕНТТЕРДІҢ БЕЙІМДЕЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ КОНТЕКСТІНДЕ ТАЛДАУ.
Елімізде бүгінде 674 мыңнан аса мүгедек бар, оның небары 700-ден астамы ғана жоғары білім алған.Көру адам өмірінде маңызды рөл атқарады. Көру арқылы адам қоршаған шындық туралы ең көп ақпарат алады. Өз зерттеулерінде И. М. Сеченов адамның көзі заттардың сегіз түрін: түсін, пішінін, көлемін, алып тасталуын, басқаруын, денесін, тыныштығын және қозғалысын ажырата алатынын атап өтті [4].Біріккен Ұлттар Ұйымының мәліметтеріне сәйкес әлемде 650 миллионға жуық мүгедектігі бар адам бар, бұл халықтың негізгі бөлігінің шамамен 10% -ын құрайды [5]. Мемлекеттік статистика комитеті деpегінше елімізде ерекше жағдайды талап етітіндер жалпы үлесі 800мың-нан асады, бұл санның елеулі бөлігі еңбекке қабілетті жастар мүгедектіктің жоғары көрсеткіштері балалар мен жасөспірімдер арасында байқалады [6]. Көру қабілеті бойынша ерекше қамқорлықты талап ететін азаматтар үшін, жоғары оқу орнында оқыту процесі өте мықты бейімделу құралдарының бірі табылады. Себебі денсаулық мүмкіндігі шектеулі студент мамандықты игеруден басқа құрдастарымен қарым-қатынас жасау мүмкіндігіне ие болады, ал бұл категорияны әлеуметтік қатынастар жүйесіне белсенді енгізуге ықпал ететін өзінің әлеуметтік, коммуникативтік тәжірибесін байыту мүмкіндігі бар.
Философиялық тұрғыда, білім беру сөзінің мағынасын кеңінен қарастыратын болсақ - ол адамның пайда болуы, оның өмірінің ерекшеліктері, өмірлік тәжірибені жинақтауы, ал мұның барлығы нақты әлеуметтік - экономикалық жағдайларда индивидуалды - жекетұлғалық капиталдың өсуіне қажет болады. Инклюзивті білім берудің тереңдігі, жылдамдығы және материалдық тұрғыдан аса үлкен салымдарды қажет етпейтіндігі, оның саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени мәселелерді нәтижелі шешуге әсер ететін саланың бірі болуын анықтайды. Әлемде өзінің экономикалық және мәдени прогресімен инклюзивті білім беруге міндетті емес бір де бір мемлекет жоқ. Инклюзивті білім беру әр балаға оның мектепте оқу көрсеткіштеріне сәйкес немесе сәйкес еместігіне қарамастан, білім алуға құқық береді. Балалар ұжымда өзара байланысқа түсіп, қарым-қатынас ережелерін меңгереді, педагогпен бірге шығармашылық тұрғыдан білім алу мәселелерін шешуге үйренеді. Сенімділікпен айтуға болатыны, инклюзивті білім беру барлық балалардың жекетұлғалық мүмкіндіктерін кеңейтеді, адамгершілік, толеранттылық, көмекке келу қасиеттерін қалыптастыруға, дамытуға жағдай жасайды.
ҚР-дағы мүмкіндігі шектеулі тұлғаларға арнайы білім берудің өзіндік тарихы бар. Тарихи деректер біздің елімізде арнайы білім беру жүйесі қалыптасып, дамуын нақты көрсеткіштермен сипаттайды. Қазіргі арнайы білім берудің дамуы ерекше белгілер мен тенденциясының анықталуын, әртүрлі уақыт кезеңдерінің карама-кайшы жақтарын аныктау және дамуында ауыткуы бар балаларға дәстүрлі емес формада көмек көрсету, қоғамдық тәрбиелеуге сәйкес құруды қамтиды. ҚР-да арнайы білім берудің теориясы мен практикасының дамуы аныкталған тарихи кезенде көрініс тапты. Қазақ халқының педагогикалық-психологиялық ой-пікірлері туралы зерттеулері мен көзқарастары тарихтың XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында жиі кездеседі. Ы.Алтынсарин, Абай Құнанбаев, Ш.Құдайбердиев, С.Көбеев, А.Байтұрсынов және т.б. болды. Осы біртуар жандар әлеуметтік жұмысты және психология ғылымы саласында ғылыми еңбектер жазып, тәлім-тәрбиелік ғылымның ұлттық терминінің калыптасуына шексіз үлес қосқан. Азамат соғысы кезінде, ашаршылық, эпидемия және т.б. айғакты себептердің соның ішінде: арнайы мектептердің аздығы, педагог кадрлардың жетіспеуі салдарынан елімізде мүмкіндігі шектеулі балалар, бұзақылар қайыршылар көбейіп кетті. Нәтижесінде, көзі нашар көретін ересектер ЖОО да жоғары кәсіби білім алудан шеттетілді. Бұл мәселелерді шешу, яғни ауытқулығы бар балаларды есепке алу және арнайы көмек көрсету қиын жағдайда болды, себебі Қазақстанда бұл бағыттағы жұмыс істеу тәжірибесі аздығы болған, ауытқулығы бар балаларды мемлекет тарапынан қамқорлыққа алу арнайы ұйымдастырылмаған. Алайда ағартушы тұлғалардың ауытқулығы бар балалардың мәселесіне көңіл бөлгенін теріске шығаруға болмайды [5].
Қазіргі заманғы білім беру трендтерінің ең елеулісі - "Барлығына арналған білім" ұстанымы, яғни қандай ерекшеліктері болса да тәлімгерлерге ортақ білім алу құқығы берілуі тиіс. Осыған байланысты мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін білім беру мәселесі ерекше өзектілікке ие. Бұл дипломдық жұмыста ҚазҰУдағы заңнамалық базаны қалыптастыру, осы саладағы көзі нашар көретін жастарды әлеуметтік бейімдеу процестерін іс жүзінде жүзеге асыру бойынша тәжірибелік ерекшеліктеі, мүмкіндігі шектеулі адамдарды қабылдау кезіндегі университеттің саясаты, тиісті жағдайлар жасау және маңызды ерекшеліктер қарастырылады.Мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған жоғары білім беру мәселесі жақында ғана зерттеу үшін өзекті объектіге айналды, бұл, әрине, өзінің алғышарттары бар. Дамыған елдер контекстінде жоғары білім әрқашан жоғары және орта сыныптардың айрықша ерекшелігі болды. Алайда, қазіргі заманғы жоғары білім жас ұрпақты әлеуметтендіру міндетін орындап қана қоймай, сонымен қатар адам капиталын жинақтау мен орта таптың қалыптасу факторы болып табылады. Осыған байланысты халықтың әлеуметтік осал топтары үшін оның қолжетімділігі ерекше маңызға ие болады [6]. Мүгедектігі бар жандар арасында ақпарат теңсіздігін азайту, олардың жоғары білім алу мүмкіндігін арттыру, Қазақстанда және шетелде құқығын қорғау, жастардың потенциалын арттыру бағыттарында жұмыс істеп келеміз. Түрлі жобаны жүзеге асырдық. Халықаралық тәжірибені пайдаланып, Қазақстанда ЖОО-ға түсу мүмкіндігін арттыру бойынша алғашқы орталықтарды ашу маңызды.
Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ЭЫДҰ) баяндамасында "мүгедектік және жоғары білім", "мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін жоғары білім алуға қол жеткізу бұдан былай утопия емес" нақты түрде айқындалған. баяндамасында айтылған. Бұл баяндамада Франция, Канада, Швейцария, Германия, Ұлыбритания және т. б. сияқты дамыған елдердегі зерттеулер нәтижелері келтірілген, Швецияда университеттердегі мүмкіндіктері шектеулі студенттер саны 1993 жылдан 1999 жылға дейін 125% - ға артқан. Францияда 7 жыл ішінде (1993 жылдан 2000 жылға дейін) бұл көрсеткіш екі есеге дерлік өсті және 2000 жылы 7 029 құрады. (қарсы 3601 болып тіркелді 1993 ж.) [7].
Мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін жоғары білімге қол жеткізу проблемасының өзектілігі туралы айта келе, ЭЫДҰ сарапшыларының пікірімен келісуге болады, бұл мәселе - олардың құқықтарын қорғау проблемасы ғана емес, сонымен қатар еңбек нарығына кіру мүмкіндігі. Өз кезегінде мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған жұмыс - бұл табыс көзі ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік бейімделуге жол.. Бұл факт мүмкіндігі шектеулі адамдарды жұмыспен қамту үшін ЖОО барынша әлеуметтік интеграциялап, еңбекке баулу, тарту қажеттілігін тағы да дәлелдейді.
Қазіргі таңда арнайы пәлеуметтік жұмыс ғылымында бірнеше өзекті мәселелер кездеседі. Ол мәселелер арнайы әлеуметтік жұмыс ғылымының категорияларымен тығыз байланысты. Яғни оларга: есту қабілеті бүзылган балалар (керең немесе саңырау, нашар еститін, кеш естімей қалгандар); көру қабілеті бүзылган балалар (соқыр, мүлде көрмейтін, немесе нашар көретін ); сөйлеу қабілеті бүзылган, тіл мүкістігі бар балалар- лагоппаттар; интеллектуалды дамуы немесе ақыл-ой, ойлау қабілеті зақымданган, кемақыл (ақыл-ойы, есі кеміс-кемақыл жэне психикалық дамуы тежелген балалар); психикасы мен дене бітімінің дамуы комплексті, күрделі түрде бүзылған (соқыр-мылқаулар);естімейтін-көрмей тін және ақыл-ойы жетілмеген, естімейтін т.б); тірек-қимыл аппараты зақымданган балалар; психологиялық өзгерісі бар (жүріс-түрысы,мінез-қүлқы, тэртібі бүзылган) балалар жатады. Өкінішке орай, қазіргі таңда дамуында ауытқуы бар балалар, ересектер саны артуда. Ол балалар арнайы білім беру орындарынжа, арнайы мектеп интернаттарында, арнайы сыныптарда және де логопедиялық пункттарда тэрбиеленеді. Демек, мүнда олар арнайы коррекциялық, психологиялық жэне әлеуметтік жұмыстық көмектермен қамтамассыз етіледі. Нәтижесінде, ЖОО да барғанда балада белгілі бір деңгейде қоғамға сіңісуге психологиялық тұрғыдан дайындық болады. Әр түрлі кемістігі бар балаларды оқыту мен тэрбиелеу элеуметтік-мэдени, педагогикалық мэселе. Бүл мэселе мүмкіншілігі шектелген балаларды қолдан келгенше қоғам өміріне белсенді, өз беттерінше өмір сүре алатындай етіп дайындау мақсатындағы негізгі сүрақтарды шешуге көмектеседі.
Отандық арнайы білім беру жүйесінің даму тарихын талдай келе өткен ғасырдың 70 жылдарына дейін мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту мен тәрбиелеу, оларды түзету мен бейімдеу мәселелеріне арналған ғылыми жұмыстардың аздығы, оның негізгі себептерінің бірі республикада арнайы әлеуметтік жұмысмамандар дайындау сол кезге дейін ұйымдастырылмағандығы басты себеб. 1962-1963 оқу жылынан бастап Қазақстан түлектеріне Киев, Мәскеу, Ленинградтагы педагогикалық, социологиялық жұмыс институтарында дефектология факультетіне түсу үшін арнайы орындар берілген. Мүмкіндігі шектеулі балалардың тұлғалық қасиеттерін зерттеу жұмыстары кейін де Ж.И. Намазбаеваның жетекшілігімен жалғасып, бірталай ғылыми еңбектер жүргізіліп, арнайы әлеуметтік қызықты деректермен толықтырған [8]. Мысалы, Сарсенбаева Л.О. көруі нашар студенттердің тұлғалық бағытын зерттеген, Макина Л.Х. ойлау жүйесі, көруш зақымдалған студенттердің тұлға аралық қарым-қатынас ерекшеліктерін зерттеу жұмысын жүргізген т.б. (Шарапиева А.Д., Искакова М.С.) [9]
Отандық практикада мүгедектігі бар жастардың жалпы білім беру институтына, сондай-ақ жоғары оқу орындарының жағдайына бейімделуіне ықпал етуге бағытталған көптеген шаралар кеңінен таралған. Осыған кәсіптік бағдарлау және оңалту бойынша іс-шараларды, жоғары оқу орнына мүгедектердің жекелеген санаттарына түсу кезінде жеңілдіктер беруді, білім алушыларға әлеуметтік стипендиялар төлеуді жатқызуға болады. Екінші жағынан, біздің елімізде денсаулық мүмкіндіктері шектеулі студенттер санының көрсеткіштері Еуропа мемлекеттерінің көрсеткіштерінен айтарлықтай ауытқуда [10]. Мысалы, ресейлік оқымыстылар П. В. Романов пен Е. РЛрская-Смирнова Ресейде мүгедектігі бар студенттердің саны жоғары оқу орындарында оқитындардың жалпы санының 0,4% - ын құрайтыны, ал Францияда бұл көрсеткіш 5% - ға жететіні туралы деректерді келтіреді. Осылайша, мүгедектігі бар студенттердің оқытудың оңтайлы жағдайларын жасаудағы ерекше қажеттіліктері мен жоғары оқу орындарында осы жағдайлардың болуы арасында нақты қарама-қайшылық бар. Оның үстіне, жеке адамның қазіргі әлеуметтік-демографиялық жағдайларға бейімделуі жалпы қоғамның оңтайлы жұмыс істеуін қамтамасыз ететін фактор болып табылады. Жоғарыда көрсетілген барлық жағдайлар бар тәжірибені талдау негізінде ЖОО жағдайына мүгедектігі бар студенттердің тиімді әлеуметтік бейімделуіне ықпал ететін жаңа бағыттарды іздеу қажеттілігін көрсетеді.Заманауи әлемдік дамудың өзіндік ерекшілігі жетекші елдердің инновациялық қоғамының қалыптасудың жаңа кезеңіне ауысуы-білімдерді іздестіру, тарату және пайдалануға айрықша негізделген экономиканың құрылуы болып табылады. Бұл жағдайларда адами капиталдың рөлі артады, жас ұрпақтың өз кәсіби біліктілігінің артуына және мобильділіктің өсіміне деген үнемі қажеттілігін анықтай отырып, оның заманауи ойлау қабілетін дамытуға деген талабын қалыптастырады. Осыған орай, Қазақстан Республикасы Президентінің 2017 жылғы 31 желтоқсандағы Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік Жолдауында айқындалған бес басымдығының бірі ретінде адами капитал сапасын жақсарту белгіленген. Осы мақсатта экономикалық өсімнің жаңа моделінің орталық түйіні болатын білім беру жүйесінің рөлі өзгеріске ұшырап, субьективті идеялар іске асырылуда. Белгіленген халықаралық және ұлттық беталыстар педагогикалық білімді жаңарту қажеттілігін заңды түрде қажет етті. Үрдістің негізгі бағдары біздің мемлекетіміздің Елбасысы Қазақстанның әлеуметтік жаңаруы: жалпыға бірдей еңбек ететін қоғамға 20 қадам: ...Қазақстандағы білім беру жүйесін жаңарту үш басты бағытқа негізделуі абзал: білім беру мекемелерін оңтайландыру; оқу- тәрбие үрдісін жаңарту; білім саласындағы қызметтердің тиімділігі мен қолжетімділігін жетілдіру мақаласында берілген [11]. Мемлекет басшысының жоғары білім жүйесін жаңарту жөніндегі және оны дамудың халықаралық деңгейіне шығару үндеуінің ерекше мәні бар жоғары білім жүйесінің сапасына ерекше көңіл аударылады.
Жоғары оқу орындарының кадрлық құрамына, олардың материалды техникалық қамтамасыздандырылуына және білім беру бағдарламаларының деңгейіне қатысты талаптарды және бақылауды күшейту қажет деп көрсетеді.Осы міндет едәуір дәрежеде педагогикалық кадрларды даярлау жүйесіне қатысты болғандықтан дәл осы педагогтың өзі балалар мен жастардың ақыл-ой мен сана-сезіміне әсер етеді, өмірге, мемлекетке, қоғамға деген көзқарастарын қалыптастырады.Нәтижесінде, студенттердің әлеуметік бейімделуіне позитивті негізде ықпал етеді. . Сол себепті білім жүйесін жаңарту-бұл мемлекеттің ауқымды бағдарламасы деп айтып бағуға болады, ол арқылы нақты шаралардың жоспары құрастырылды.
Көруді ішінара немесе толық жоғалтқан кезде сезімдік таным саласында елеулі өзгерістер болады. А. Г. Литвак айтқандай,"...аномальды баланың психикалық дамуы көру функциясының құлдырауына немесе терең бұзылуына байланысты өз ерекшеліктері болады... біріншіден, бірқатар психикалық процестер (сезім, қабылдау, ұсыну) ақаудың тереңдігінен тікелей тәуелділікте, ал кейбір психикалық функциялар (түсті сезіну, қабылдау жылдамдығы және т. б.) патология характеріне байланысты; екіншіден, көрудің бұзылуы жанама әсер ететін психикалық процестер мен жай-күй бар (мысалы, белгілі бір сәтке дейін дамуы қабылдау мен елестету саласындағы бұзылуларға байланысты болатын ойлау) және үшіншіден, көру патологиясының тереңдігі мен сипатына (дүниетаным, наным, темперамент, оның сыртқы көріністерін, мінез - құлқын және т. б. қоспағанда) тәуелсіз болатын психиканың құрылымдық компоненттері бар. [12] Мүгедектік адам денсаулығының бұзылуы салдарынан пайда болатын және ағза функцияларының тіршілік әрекетін шектейтін тұрақты бұзылуына әкеп соқтыратын, соның нәтижесінде адам әлеуметтік қорғауды қажет ететін әлеуметтік жетіспеушілік ретінде түсіндіріледі. Осылайша, ерекше жағдаятты қажет ететідендер - бұл өзінің әлеуметтік мәртебесі бойынша халықтың негізгі салмағынан ерекшеленетін ерекше әлеуметтік тобы. ". Инвализм - бұл қоғамның гуманистік және өркениеттілік деңгейін көрсететін өзіндік индикатор. Жеке тұлғаға қатысты социум дамуының қазіргі кезеңінде пайдалылық мәдениеті қадір-қасиет мәдениетіне ауысады, бұл тұлға аралық қарым-қатынасты және адамның әлеуметтік мәртебесін бағалаудың оң белгісі болып табылады. [13]. Таяудағы уақытқа дейін мүгедектерді оқыту проблемасы тек жалпы білім беру жүйесі шеңберінде ғана көру тұрғысынан болды, арнайы жалпы білім беру (консультациялық) мекемелерінің мемлекеттік желісі жұмыс істеді. Мүгедектердің жоғары кәсіптік білім алу мәселесі жеткілікті танылмаған. Бүгінгі күні бұл проблеманы дамуында ауытқулары бар тұлғалардың білім алуының серпінсіздігі тұрғысынан қарау қажет. Мүгедек балаларды оқытудың маңызы мен рөлін төмендетпей, әр түрлі себептермен мүгедек болған ересек мүгедектерді оқыту туралы да есте сақтаған жөн."Үздіксіз білім беру" ұғымын анықтау кезінде қоғамда кейде бірқатар терминдер қолданылады: ересектердің білім алуы, ұзақ мерзімді білім беру, қайта жаңғыртылатын білім беру, перманенттік білім беру, тұрақты (өмір бойы) білім беру сынды түрлерге бөлінген. Барлығы білім берудің аяқталмауы идеясына сай келеді. Осылайша, үздіксіз білім беру әлеуметтік практиканың жүйелі компоненті, оның ажырамас бөлігі болып табылады. Үздіксіз білім берудің міндетті шарты инвазияның өзінің жаңа өмірлік, әлеуметтік және кәсіби тәжірибені игеру процесі болып табылады [14]. Бұл үздіксіз білім берудің психологиялық-педагогикалық негізінің мәні. Көру бойынша ересек мүгедектерді оқытуды индивидтің өзінің оқытуды жалғастыруға ұмтылуымен, сондай - ақ осындай білім беруді қолдаудың мемлекеттік саясатымен байланысты екі жалғыз мәселе ретінде қарастыру қажет. Мұндай оқыту кәсібилікті (немесе кәсіби құзыреттілікті) арттыруға (немесе бастапқы базалық білім алуға) бағытталған. Көру бойынша мүгедектерді оқытудың әлеуметтік аспектісі бірінші кезекте әлеуметтік қорғалмаған деп аталатындарға жататын халықтың әлеуметтік топтарының білім беру қажеттіліктерімен, яғни өмірлік проблемаларды шешуде әлеуметтік қолдау қандай да бір шамада білім беру құралдарымен қамтамасыз етілуі қажет. Айта кету керек, қазіргі заманғы еңбек нарығы жағдайында көру бойынша мүгедектерге оларға қолжетімді мамандықтардың шектеулі тізбесі ұсынылады. Болашақ мамандықты таңдаудағы шектеулер әрбір үміткердің өзі сайлайтын мамандыққа арналған көру функцияларының жай-күйімен белгілі шамада айқындалады. Көруі нашар студенттерді ЖОО да әлеуметтік ортаға бейімдеу өз мүдделерін есепке алу және көру және орнын толтырушы мүмкіндіктерге сай қабілетті кәсіптің дұрыс таңдауын саналы түрде жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Кәсіптік бағдар беру жұмысын жүзеге асыру және кәсіптік оқытуды ұйымдастыру кезінде осы үдерістердің барлық қатысушылары білім алушылар контингентімен жақсы таныс болуы, олардың көру функцияларының жай - күйі туралы хабардар болуы, бұл көбінесе оқытудың табыстылығына, ал одан әрі ұтымды жұмысқа орналасуға мүмкіндік береді. Қазіргі әлеуметтік жұмыс ғылымында "кәсіптік білім беру "бойынша бірнеше түсінік қалыптасқан. Осы терминмен кәсіби оқыту мен тәрбиелеудің мақсатты педагогикалық процесі, сондай - ақ кәсіптік даярлық және кәсіптік білім берудің белгілі бір бағдарламасын құзыретті меңгерудің айқын деңгейі. Бұл ұғымның әр түрлі түсіндірілуіне қарамастан, кәсіби білім беру критериі нақты кәсіп пен мамандық бойынша белгілі бір білім мен дағдыларды алумен байланысы болып табылады [15].
Көзі нашар көретін тәлімгерлер үшін қазіргі заманғы деңгейде кәсіптік білім беруді ұйымдастыру бірқатар стандарттар негізінде жүзеге асырылуы тиіс, олардың ең маңыздысы мыналар болып табылады:
- көп деңгейлі білім берудің сабақтастығы мен үздіксіздігі;
- жалпыға бірдей қолжетімділік;
-білім алушының қажеттіліктері мен мүмкіндіктерін ескере отырып дараландыру;
-білім алушылардың білім беру процесін сүйемелдеуді ұйымдастырудағы кешенді (психологиялық-медициналық-әлеуметт ік жұмыстық) тәсіл. Сонымен қатар, И. А. Колесникова мүгедектердің кәсіби білім берудің негізгі тәсілдерін сипаттай отырып, келесідей негізгі принциптерге бөліп қарастырады:
- гуманизм принципі;
- даму қағидаты, денсаулық жағдайының толық еместігіне, Шектеулі функционалдық ерекшеліктерге сілтеме жасамай, жеке көзқарас кезінде мұндай адамдардың мүгедектік салдарын еңсеру жағдайында дамуы қамтамасыз етіледі, бұл шектеулерді еңсеру түзету-дамыту әлеуетін қамтиды;
- білім беру процесінің барлық қатысушыларының - білім алушы мен білім алушының өзара ынтымақтастығы мен өзара мүдделілігін көздейтін әріптестік қағидаты);
Әлеуметтік жұмыс ғылымында көзі нашар көретін студенттерді ЖОО қауымына әлеуметтік тұрғыда сіңістіру жолында бірнеше негізгі принціптерді атап өтуге болады:
- таңдаған мамандығы бойынша практикалық іс-әрекет үшін қажетті білімді, шеберлікті және дағдыларды қалыптастыру;
- оқытудың практикалық бағдарлануы;
- оқуды ғылыми, қоғамдық және өндірістік қызметпен органикалық біріктіру.
Бұл проблемалар Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі тарапынан қолға алынған шаралардың негізгі бағытталған аддресаты болуға тиісті. Осы міндетті шешуге аса назар аударуды қажет ететін қиындар ретінде мамандар келесідей мәселелерді алға тартады:
- оқу және оңалту процестерін, материалдық-техникалық, психологиялық - педагогикалық, кадрлық, арнайы әдістемелік және оңалту сүйемелдеуді ұйымдастыру нормативтері жоқ;
- білім беру-оңалту қызметін лицензиялау және сертификаттау тетіктері әзірленбеген, біліктілікті кәсіптік оңалтудың Мемлекеттік стандарты бекітілмеген;
- мүгедек-студенттермен интеграцияланған оқыту жағдайында жұмыс істеу үшін мамандарды даярлау және қайта даярлау жүйесі ұйымдастырылмаған, оқу процесін іске асыруға бірыңғай тәсіл жоқ [16];
Қалыптасқан жағдайды шешу жолдары конференцияларда, семинарларда, тәжірибе алмасу бойынша кездесулерде жиі талқыланып жүр. 2003 жылдың 7-9 қазанында өткен "көру қабілеті бұзылған тұлғалардың кәсіптік білімі" атты халықаралық ғылыми - практикалық конференция білім берудің осы саласының тәжірибесін, проблемалары мен даму аясын зерттеуге арналды [17]. Талқыланатын сауалдардың ішінде шетелде сынақтан өткен көру бойынша мүгедектерді интегративті оқытудың модельдері ұсынылды. Шетелдік тәжірибенің оң жақтарын мойындай отырып, отандық жағдайларда осындай оқытудың батыс еуропалық модельдерін пайдалануда жергілікті ерекшеліктерді ескеру қажет. Конференцияға қатысушылар Ресейдің жаңа экономикалық және мәдени жағдайларда көз қарасы бойынша мүгедектердің кәсіби білім алуына және оларды жұмысқа орналастыруға өз оңтайлы моделін жасау үшін бірқатар қаржылық, нормативтік-құқықтық, әлеуметтік, әдістемелік және басқа да мәселелерді әлі де шешетінін атап өтті. Тиімді кәсіби білім берудің негізгі шарты көру қабілеті бұзылған тұлғалардың білім беру қызметін арнайы сүйемелдеуді ұйымдастыру жөніндегі іс - шаралар кешенін іске асыру болып табылады.Еске сала кететін тұсы, бұл барлық шаралар көзі нашар көретін азаматтар ЖОО да оқитындар жайлы болуда. Дәл осындай жұмыс принципі әрбір білім алушының жеке ерекшеліктерін есепке алуды қамтамасыз етеді және көзі көрмейтін мүгедектердің орта кәсіптік білім беру мекемесінің жағдайына бейімделуін қамтамасыз етеді.
Көзі көрмейтін мүгедектердің кәсіби білім алуына психологиялық қолдау көрсету мақсаты-білім алушыларға өмірлік қиын жағдайда тепе-теңдікті табуға, қажет болған жағдайда көмек алуға үйренуге, өмірде өз орнын іздеуде белсенді болуға көмектесетін өз ресурстарын іздеуге көмек көрсету болып отыр.Тиімді әлеуметтендіруге, қолдауға және дамытуға бағытталған бағдарламаларды әзірлеуге және іске асыруға қатысу көру қабілеті бұзылған оқушылардың өз қалауына жәрдемдесу маңызды міндет болып табылады.Психологиялық сүйемелдеу шеңберінде білім алушылардың белсенді өмірлік ұстанымын қалыптастыру, олардың шығармашылық бастамаларын дамыту, өзін - өзі бағалау, тұлға аралық қарым - қатынаста коммуникативтік дағдыларды дамыту, өз өмірін стратегиялық жоспарлау дағдыларына оқыту, белгіленген мақсаттарды іске асыруда психологиялық қолдау жүзеге асырылады..Әлеуметтік жұмыс және психологиялық қарым - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz