Метрологияның негізгі міндеттері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

КАСПИЙ ҚОҒАМДЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Реферат

Тақырыбы: «Метрологя»

Факультеті:ИГНДиІТ

Орындаған: БЖиООС 19-1к

2 курс студенті: Башен А. Ғ.

Тексерген: Музаппарова Акерке Б.

Алматы, 2021

ЖОСПАР:

1. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

1. Метрологияның тарихы

2. Метрологияның негізгі міндеттері

3. Метрологтяның қоғамдағы рөлі

ІІІ. Қорытынды

Кіріспе

Метрология - жеке мөлшерлерді өлшеу, талап етілетін дәлдікке қол жеткізу тәсілдері туралы ғылым. Адам үнемі бірдеңені өлшеу, мөлшерді анықтау, қанша уақыт қажет екенін, объектінің қаншалықты алыс орналасқанын білу қажет болатын әлемде өмір сүреді. Мұндай сан ақпаратынсыз адам негізді шешім қабылдап, дұрыс іс-әрекет жасай алмайды.

Қазіргі кезеңдегі метрология ғылым пән ретінде өзінің және шет елдердің өлшем бірліктерін сипаттаумен айналысқан пайда болу сатысын, ең соңында эталон жасалатын өлшем туралы ғылым деп аталатын өскелең шақты бастан өткеріп, есейе келе құдыретті физиканың тарауына айналды, сонымен бірге математикалық әдістерді игеріп, қоршаған әлемді дұрыс бағалайтын өлшем құралдарымен қамтамасыз ететін аспап жасауды басқаратын болды. Академик А. П. Александров: «Метрология біздің уақытымызда өте қажет, адамның көзқарасының іргетасының қалануы, сонымен бірге еңбекшілердің әл-ауқаты да соған байланысты» - деп жазды.

Метрология (грек. - өлшем және logos - сөз, ілім) - өлшеу туралы, өлшеудің бірлігі мен қажетті дәлдікке жету тәсілдері туралы ғылым.

Метрологияның негізгі мәселелеріне:

өлшеудің жалпы теориясы;
физикалық шамалардың және оның жүйелерінің бірліктерін ұйымдастыру;
өлшеудің әдістері мен құралдары;
өлшеудің дәлдігін анықтау әдістері (өлшеудің қателіктер теориясы) ;
өлшеу бірлігін және өлшеу құралдарының метрологиялық жарамдылығын қамтамасыз ету (заңды метрология) ;
эталондар мен өлшеу құралдарының үлгілерін жасау;
эталондарды бірлік өлшемдерін тарату әдістері жатады.

Метрология алғашқыда өлшеудің әр түрлі тегін (сызықтық, сыйымдылық, салмақ, уақыт) жазумен, сонымен қатар бірнеше мемлекеттерде қолданылған ақша және олардың ара қатынасын табумен айналысты.

Қазіргі заманғы метрология 3 түрден тұрады:

заңнамалы,
фундаменталды (ғылыми)
практикалық метрология.

Метрологияның тарихы

Метрология ғылымы практикалық түрде бұрынғы заманда пайда болған. Әр өлшем жүйесінің өз ерекшеліктері бар. Ол тек қана заманымен ғана емес, менталитетімен де ерекшеленді. Метрологияның күрт дамуына 1875 ж. Метрикалық конвенцияның (құрамында 17 мемлекет бар) қорытындысы (Өлшеу мен таразылар және өлшеудің метрикалық эталонын жасаудың халықаралық мекемесі) себепші болды. Қазіргі кездегі Метрология физика, химия, т. б. жаратылыстану ғылымдарының жетістіктерін пайдаланып, физикалық тәжірибенің жоғары дәлдігіне сүйенеді. Қазақстанда алғашқы метрологиялық мекеме 1923 ж. Семей қаласында ұйымдастырылды. Ол 1925 ж. Семей және Жетісу губернияларындағы таразыларды, гірді, ұзындық пен көлем өлшемдерін тексеруді жүзеге асыратын өз алдына жеке палата болды. Оның бөлімдері Петропавл, Ақтөбе, Алматы қалаларында жұмыс істеді. 1930 ж. палата Алматыға көшірілді. 1974 ж. Алматы қаланда арнайы эталондар сақтайтын ғимарат салынды. Қазақстанның эталон базасын құруға және оны жетілдіруге үлес қосқан ғалымдар: М. Адайбеков, М. Басаров, А. Садықов, В. М. Кошелев, Ж. Нығметов, С. Үмбетаев, И. Ермекбаева, т. б. Республиканың метрологиялы0 қызметінде тексеру жұмыстарын жүргізу үшін 20 жұмыс эталоны (мыс., қысым, температура, масса, ұзындық, электрлік сыйымдылық, электрлік кедергі, түзу, түзу сызық, т. б. ) қолданылады. 2000 ж. Қазақстанда Мемлекеттік уақыт және жиілік эталоны пайдалануға енгізілді (Б. Елубаев) .

Метрология - заттардың салмақтары мен өлшемдерін зерттейтін ғылым.

Бұл өте ежелгі ғылым, өйткені адамдар әрдайым заттардың ұзындығы мен өлшемдерін есептеуге тырысқан. Шындығында, метрология пайда болғаннан бастап, алғашқы адамзат қоғамдарынан бастап, біздің күндердегі керемет қалаларға жеткенге дейін адамдардың күнделікті өмірінің бөлігі болды деп айтуға болады. Алдымен адамдар өлшемдерді дене бөліктерінің арақашықтығына қарай санады; яғни олар өздерінің аяқ-қолдарын заттардан қашықтықты белгілеу үшін пайдаланды.

Мысалы, ежелгі мысырлықтар пирамидалардың өлшемдерін шектеу үшін шынтақтарын қолданған; Сондай-ақ, олардың алақан мен бас бармақтарды қолданғаны белгілі, бұл өлшем бүгінгі күнге дейін қолданылады және біз «дюйм» деп білеміз. Кейінірек басқа өлшеу және салмақ жүйелері құрылды, мысалы сантиметр, метр, грамм, килограмм және басқалар.

Метрологияның негізгі міндеттері:

жеке мөлшерлердің, мемлекеттік эталондар мен үлгілік өлшеу құралдарының (ӨҚ) бірліктерін белгілеу;
өлшеу мен бақылау теориясын, әдістер мен құралдарын әзірлеу;
өлшеу мен біркелкі ӨҚ бірыңғайлығын қамтамасыз ету;
дәлсіздіктерді, ӨК жай-күйін бағалау мен бақылау әдістерін әзірлеу;
эталондардан немесе үлгілік ӨҚ-дан жұмыста қолданылатын ӨҚ-ға көлемдерді беру әдістерін әзірлеу.

Жеке мөлшер - бұл көптеген жеке объектілерүшін сапа жағынан ортақ, ал сан жағынан әрбір объектіге тән жеке қасиет. Жеке мөлшерлер актив және пассив болады. Актив жеке мөлшерлер -бұл қосалқы энергия көзін жеткізбей өлшеуге болмайтын мөлшер, мысалы, электр тогының күші. Пассив жеке мөлшерлер - бұл өлшеу үшін қосалқы энергия көздерін қолдану керек мөлшерлер, мысалы, электр кедергісі.

1960 жылы ұсынылған Халықаралық жеке мөлшерлер бірліктерінің жүйесі (ӨҚ) бойынша 7 негізгі жеке бірлік (Мемстандарт 8. 417-81) қолданылады: Метр (м) -ұзындык; 2. Килограмм (кг) - салмақ; 3. Секунд (с) - уақыт; 4. Ампер (А) - токтың күші, 5. Кельвин (К) - температура; 6. Моль (моль) -заттың саны. 7. Кандела (кд) - жарықтың қарқындылығы. Негізгі жеке бірліктерге тағы 2 қосымша жеке бірлікті қосуға болады: Радиан (рад) - бұрыш; 2. Стерадиан (ср) - дененің бұрышы.

1960 жылдан кейін кейбір негізгі өлшеу бірліктерінің анықтамалары ұдайы өндірістің талаптарына жақсы сәйкес келу және ғылыми зерттеулердің дәлдігі үшін өзгертілді. Бастапқы метрге экватор мен Солтүстік полюстің арасындағы меридиан бойынша қашықтыктың 1/10 000 000 бөлігі деген анықтама берілген болатын. Алайда 1970 жылы метр екі белгіленген деңгейдің арасындағы криптонның атомындағы электрон көшкен кезде пайда болатын толқындардың жиынтық ұзындығы деген жаңа анықтама қабылданды. 1983 жылдан беру метр - бұл вакуумда жарық секундтың 1/299792458 үлесі ішінде өтетін кашықтық.

Негізгі жеке мөлшерлердің негізінде 50-ден астам туынды жеке мөлшер алынады. Мысалы, 1 Ньютон күшінің жеке бірлігі (Н) салмағы 1 кг денені 1 м/с2 үдеуге дейін екпін үшін қажет күшке тең және килограмның салмағын метр ұзындықтың бірлігін уақыт бірлігі секундтың квадратына көбейту арқылы анықталатын үдеуге көбейту арқылы алынады.

Өлшеу әдістерікелесі критерийлер бойынша жіктеледі:

өлшеу негізінде жатқан физикалық принцип бойынша - электрлік, механикалық, магниттік, оптикалық және т. б. ;
құралдар мен өлшеу объектісі арасындағы өзара байланыс дәрежесі - жанасу және жанаспау;
құралдар мен өлшеу объектісі арасындағы өзара әрекеттесу режимі - статикалық және динамикалық;
өлшеу сигналдарының түрі - аналогтық және сандық;
өлшенетін шаманы өлшеммен салыстыруды ұйымдастыру - тікелей бағалау әдістері және өлшеммен салыстыру.

Қашан тікелей бағалау әдісі (кері санақ) өлшенетін шаманың мәні тікелей конверсиялық өлшеу құралының оқу құрылғысымен анықталады, оның масштабы бұрын өлшенген шаманың белгілі мәндерін шығаратын көп мәнді өлшемді қолдану арқылы калибрленген. Тікелей түрлендіргіш құрылғыларда өлшеу процесінде оператор оқу құрылғысының көрсеткішінің орнын және оқылым жасалған масштабты салыстырады. Амперметрді ампермен өлшеу - тікелей бағалау өлшемі.

Өлшеуге келісімге, мәлімет алмасуға, өлшеу құралдары мен әдістерін стандарттау мүмкіндігіне, халықаралық сауда алмасу жүйесіндегі сыналған өнім мен өлшеу нәтижелерін келісіліп қолдауға кепілдік береді. Өлшеуді жүргізетін барлық кәсіби метрологтар өлшеу кезінде (техникалық құралдармен көмегімен өлшеген кездегі табылатын шама мәні) алынған мәндері дұрыс деп үміттенеді. Алынған өлшеу нәтижелеріндегі үміттің жоқтығы ғана, оларды қайта өлшеп, басқа мамандар мен өлшеу зертханаларын қатыстыруға мәжбүр етеді.

Метрологтяның қоғамдағы рөлі

Н. И. Тюриннің «Метрологияға кіріспе» кітабында «өлшеу қандай болсын мұқияттықпен өткізілгенімен, қандай да болсын нақты өлшеу құралдарын қолданғанымен өлшемнің нақты мәнін алу мүмкін емес» деп жазылған, яғни өлшеу мәнінің қателігі нөлге тең болмайды. Бұл жағдайда ықтималдық теориясы алынған өлшемді өлшенетін мәннің нақтысына жақындауына мүмкіндік береді және де ықтималдық теориясы бізді шектен шықпайтын ықтималды қателік шекарасын бағалауғамүмкіндік береді. Өлшеудің дұрыстығы алынған өлшеу нәтижелерінің сенімділік деңгейімен сипатталынады.

Егер де біз өлшеу туралы нақты және толық мәліметті білмесек, ғылыми-зерттеу жұмыстарындағы жетістіктеріміз, ғарышты танып білуіміз, барлық салалардағы өнімнің сенімділігін қамтамасыз ететін жаңа техналогиялар мен материалдарды жасауымыз мүмкін емес болатын еді.

Көп жағдайларда күрделі мәселелерді, әр түрлі жердегі, әр түрлі уақыттағы әр түрлі өлшеу құралдарының қолдануымен алынған өлшеулердің көп болуы негізінде шешуге болады. Бұндай мәндерді тек қана олардың бір-біріне салыстырымдылық шарты кезінде ғана қолданылады. Дәлдік, бір-біріне салыстырымдылық, өлшеудің нақтылығын жоғарлату өндірісті автоматтандыруға мәжбүр етеді. Мәселе күрделі болған сайын, метрологияның мәні де арта түседі. Барлық іс-әрекет өлшеусіз мәнсіз болып табылады. Өндірістің көптеген саласында өлшеумен байланысты шығын көлемі жыл сайын салымның 30% құрайды.

Мысалыға, заманауи салмақты өлшеу құралдарының қателігі 1%, яғни өлшенетін барлық өндірістік өнімдердің 1% есептелмей қалады, электрлік қуаттың есептегіштердің қателігі - 2%, демекэлектр қуатының 2% есепке алынбайды. Егер жоғарыда аталынғандарды астық, мұнай, темір, тыңайтқыш үшін тоннаға, электр энергиясы үшін киловатқа айналдырсақ онда жыл сайынғы шығындар миллиондаған теңгеге айналады.

Егерде өлшеу дәлдігін екі есе арттыра алсақ онда материалдар мен өнімдердің мол мөлшері есепке алынар еді.

Өнім сапасын бақылауда, технологиялық процесті реттеуде, ауруларды емдеуде және т. б. өлшеу кезіндегі өлшем бірлігін қамтамасыз ету бойынша метрологиялық қызметтің болмауы, ереженің бұзылуы жоғары қателігіне әкеп соғады.

Өнімді өндіру барысында дайын өнім сапасын бағалаудағы өлшеу жағдайын ғана емес технологиялық процестегі сапа деңгейін бақылау және өлшеу жағдайын ескеру қажет.

Жаңа бұйымдарды жасауда және әрбір технологиялық процестерді қайта құру кезінде қайта жасалған және аттестатталған әдістерді қолдана отырып өндірістегі метрологиялық дайындық жұмысынан өткізу қажет.

Метрологияның медицинададамаңызы өте жоғары. Медициналық өлшеу және сынау құралдарының көптеген түрі шығарылған. Медицинадағы өлшеу диагностикада, емдеуде, тазалықта қолданылады.

Биологиялық объектінің параметрлерін өлшеу нәтижесі арқылыәрбір мүшенің немесе жалпы ағзаның жұмысқа жарамдылығын, жағдайын анықтайды. Емдеу мақсатында биологиялық объектіні емдеуде өлшеу жолымен бақыланатын параметрлері қатаң бақыланатын жасанды әсер жасалынады. Жасанды әсер және ағза параметрлерін өлшеу нәтижесі бойынша емдеу барысының дұрыстығы және көрсетілген қызметтің тиімділігі туралы шешімдер қабылданады.

Тазалықты зерттеуде қоршаған ортаның (су, ауа және т. б. ) ағзаға әсері өлшеніледі.

Оператор алынатын өлшеу нәтижесінің сенімділігіне сенімді болуы керек. Ал ол үшін метрологиялық аттестаттаудан және сынаудан өткен, эксплуатациялау процесіндегі мерзімді тексеруден өткен өлшеу құралдарын пайдалану керек.

Өлшеу барысында қолданылатын өлшеу әдістері метрологиялық аттестаттаудан және тіркеуден өтуі қажет. Аттестатталынған өлшеу әдістерін қатаң сақтаған оператор ғана онымен алынған өлшеу нәтижесіне, қателіктің берілген шектен шықпайтындығына сенімді бола алады.

Метрологиялық қамтамасыз етудің негізгі міндеттері мен құқықтары

Метрологиялық қамтамасыз етудің негізгі міндеттері

Өлшем бірлігін қамтамасыз ету саласында жұмыстарды іске асыру үшін (салыстырып тексеру, калибрлеу, өндіріс, жөндеу, сынақтар, өлшемді орындау әдістемелерін метрологиялық аттестаттау, метрологиялық тексеру және басқалар) мемлекеттік басқарма органдары, жеке және заңды тұлғалар метрологиялық қызметтерді құрайды.

Өз әрекетінде метрологиялық қызметтер:

- Қазақстан Республикасының «Өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы» Заңын;

- Қазақстан Республикасының заңды және нормативті құжаттарын, соның ішінде өлшем бірлігін қамтамсыз ету бойынша;

- стандарттау, метрология және сертификаттау бойынша уәкілетті мемлекеттік орган (әрі қарай уәкілетті мемлекеттік орган) бұйрықтарын;

- осы ұсыныстар негізінде дайындалған метрологиялық қызмет туралы Ережені;

- мемлекеттік басқарма органы және заңды тұлға бұйрықтарын және жарлықтарын басшылыққа алады.

Метрологиялық қызметтер, олардың бағынушылығына және меншік түрлеріне тәуелсіз, ереже бойынша, құрылымдық ішкі бөлімшелер түрінде пайда болады және басшы метрологтармен басқарылады. Негізгі міндеттері қызметтер және құқықтарды анықтау үшін метрологиялық қызметтер мемлекеттік басқарма органы, құрамында жеке және заңды тұлғалар туралы ақпаратты деректер болуы қажет және метрологилық қызметтердің құрылымын, міндеттерін, қызметтерін және құқықтарын анықтайтын метрологиялық қызмет туралы ереже дайындайды

Метрологиялық қызметтер әрекеттерінің мемлекеттік метрологиялық қадағалауын ҚР СТ 2. 2 және ҚР ЕР 50. 2. 24 белгіленген тәртіп бойынша уәкілетті мемлекеттік органның мемлекеттік қадағалауы бойынша аумақтық ішкі бөлімшелер іске асырады.

Метрологиялық қызметтердің негізгі міндеттеріне:

- өлшемнің талап етілетін дәлдігін және бірлігін қамтамасыз ету;

- ғылыми зерттеулердің, өндіріс тиімділігінің, өнімдердің, жұмыс және қызмет көрсетудің техникалық деңгейін және сапасын көтеруге бағытталған өлшем құралдарын және қазіргі заманғы әдістерді практикаға енгізу;

- әрекеттің негізгі бағыттарын анықтауды, және зерттеулерді, дайындауларды, өндірісті, сынақтарнды, өнімді пайдалануды және басқа әрекет салаларын метрологилық қамтамасыз ету бойынша жұмыстар орындау;

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.