Балаларына әкеңнің киімін аттама
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін жұмыстарды
ұйымдастырудың ғылыми-теориялық негіздері
ТҰЖЫРЫМ
Диплом жұмысының Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-
аналармен жүргізілетін жұмыстарды ұйымдастырудың ғылыми-теориялық
негіздері атты бірінші бөлімде бастауыш сынып оқушысын тәрбиелеудегі
отбасы мен мектептің бірлігінің тарихи педагогикалық негіздері ашылды.
Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастыру жолдары атты екінші тарауда отбасы мен мектептің
бірлігініңде оқушылардың білім сапасын арттырудың ерекшеліктері ашылды.
Сондай-ақ, оқушылардың білім сапасын арттырудағы отбасы мен мектептің
бірлігінің құрылымдық-мазмұндық нобайы жасалынды, жүргізілген ғылыми
зерттеу жұмыстарын нәтижесі шығарылды.
Сондай-ақ, жұмыста жүргізілген тәжірибелік жұмыстардың нәтижесі
беріледі.
Жұмыс 2 тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен,
қосымшадан тұрады.
АННОТАЦИЯ
Дипломная работа посвящается сотрудничеству школы с семьей.
Работа состоит из двух глав, заключения, списка использованных
литератур, приложения.
В первой главе Научно-теоретические основы организации проводимых
работ классного руководителя начальной школы с родителями рассматривается
историко-педагогические основы воспитание учащихся начальной школы в
сотрудничестве школы с семьей.
Во второй главе Пути организации проводимых работ классного
руководителя начальной школы с родителями рассматриваются особенности
повышения качество образования учащихся в сотрудничестве школы с семьей.
А также даются результаты опытно-экспериментальной работы.
Работа состоит из двух глав, заключения, списка использованных
литератур, приложения.
ABSTRACT
Degree work is denoted to methodical service in school.
Work consists of two chapters, conclusions, list of the used
literature, exhibits.
In the first chapter "Theorist-pedagogical base to organizations of the
methodical work in school" is considered pedagogical principles to
organizations of the methodical work in school.
In the second chapter "Way to organizations of the methodical work" are
considered system of the methodical service in school and new forms to
organizations of the methodical work.
As well as results experienced-experimental work are given.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастырудың ғылыми-теориялық негіздері ... ... ... ... ... ..7
1.1 Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастырудың педагогикалық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 7
1.2 Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастыруда білім сапасын арттыру бойынша отбасы мен мектептін
бірлігінің кұрылымдық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 3
2 Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.1 Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастыруға қойылатын дидактикалық
талаптар ... ... ... ... ... ..28
2.2 Отбасы мен мектептің бірлігінде оқушылардың білім сапасын арттыру
бойынша жүргізілген эксперимент
нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...52
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Еліміздің егемендік алған жылдарында білім
беру саласында жүріп жатқан жариялылық пен ізгілендіру мектепті осы кезге
дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.
Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика
теориясы мен оқу–тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып
отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда
болуда.
Қазақстан өз дамуында жаңа серпілістер жасауы қажет, Қазақстан әлемдегі
бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына енуі үшін білім саласында да
үлкен реформалар жүргізілуі тиіс. Бұл жөнінде Елбасы өзінің Қазақстан
халқына Жолдауында “Білім беру реформасы – Қазақстанның бәсекеге нақтылы
қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдардың
бірі.
Бізге экономикалық және қоғамдық жаңару қажеттілігіне сай келетін осы
заманғы білім беру жүйесі қажет” деп ерекше атап көрсетті [1].
Еліміздің болашағы, көркейіп өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы басты проблема -
әлеуметтік – педагогикалық ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына жаңалық
енгізудің тиімді, жаңа әдістерін іздестіру мен оларды жүзеге асыра алатын
мұғалімдерді даярлау болып отыр.
Қазіргі мектеп жағдайындағы білім берудің ұлттық моделіне өту оқыту
мен тәрбиелеудің соңғы әдіс-тәсілдерін, инновациялық педагогикалық
технологияны игерген, психологиялық-педагогикалық диагностиканы қабылдай
алатын, педагогикалық жұмыста қалыптасқан бұрынғы ескі сүрлеуден тез арада
арылуға қабілетті және нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл
жол салуға икемді, шығармашыл педагог–зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет
етеді.
Әлем тәжірибесі көрсеткендей, кез-келген мемлекеттің әлеуметтік
экономикалық дамуы сол елдің білім жүйесі мен азаматтарының білім
дәрежесіне байланысты. Осы орайда Қазақстанды әлемдегі бәсекеге барынша
қабілетті елдердің қатарына еңгізуде білім беру ісі басты құрал болып
табылады. Ол үшін отандық білім жүйесін халықаралық білім кеңістігінде және
еңбек нарығы бәсекелестігін қамтамасыз ететін білім сапасының дәрежесіне
жеткізу шарт.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына
Жолдауында жас ұрпаққа осы замандағы білім беру міндетін айкын қойғаны
белгілі. Біз бүкіл еліміз бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы
білім беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз керек, - деп атап көрсеткен
[2].
Адамның өмір сүруіне қажетті - білім мен білік негізі мектепте
қаланады. Сондықтан, мектеп партасында бәсекеге қабілетті, өз бетімен білім
алатын, өмір сүруге икемді, шығармашылыққа бейім, жаңалықка құмар, әлемнің
кез келген елінде қажетке жарайтын білімі мен біліктілігі бар тұлғаны
қалыптастыру негізгі міндет болып отыр.
Осы мақсатта Қазақстан Республикасы Мемлекеттік жалпыға міндетті білім
беру стандартының жобасында білім беру сапасы күтілетін нәтижеге қол
жетуімен анықталған. Бұл көзқарас Үкіметінің ресми қаулылары мен
қарарларында, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің
нормативтік құжаттарында да керініс тапқан. Жас ұрпаққа сапалы білім беруге
мектеп пен отбасының әрекеттестігі арқылы қол жеткізуге болатыны айқын [3-
7].
Бастауыш мектепте білім сапасын арттыру үшін отбасы мен мектеп
бірлігінін маңызы зор. Сондықтан зерттеу тақырыбымызды Бастауыш мектепте
сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін жұмыстарды ұйымдастырудың
ғылыми-теориялық негіздері деп алдық.
Зерттеудің мақсаты. Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-
аналарымен жүргізілетін жұмыстар жүйесін анықтау.
Зерттеу объектісі. Бастауыш мектептің оқу-тәрбие процесінде отбасы мен
мектептің байланысы.
Зерттеу пәні. Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналарымен
жүргізілетін жұмыстардың түрлері.
Зерттеудің ғылыми болжамы. Бастауыш мектептің оқушыларының білім
сапасы артады, егер:
- Отбасы мен мектептің бірлікте жұмыс жасаса;
- Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналарымен жүргізілетін жұмыстар
жүйесі анықталса.
Зерттеудің міндеттері:
- Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналарымен жүргізілетін
жұмыстардың түрлерің анықтау;
- Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналарымен жүргізілетін
жұмыстардың оқушылардың білім сапасын арттыру жолдарын анықтау;
- Оқушылардың білім сапасын арттырудағы отбасы мен мектептің бірлігінің
құрылымдық жүйесін анықтау;
- Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналарымен жүргізілетін
жұмыстардың оқушылардың білім сапасын арттырудың диагностикалық негізде
құру жолдарын көрсету;
Зерттеу көздері. Жас ұрпаққа білім мен тәрбие беруге бағытталған
Қазақстан Республикасының Конституциясы, Білім туралы Заңы, Қазақстан
Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі
білім беруді дамыту тұжырымдамасы және зерттеу тақырыбына байланысты озат,
алдыңғы қатарлы мектептердің, үлгілі отбасылардың іс-тәжірибесі, психолог,
педагог, социолог ғалымдардың ғылыми еңбектері.
Зерттеудің әдістері. Зерттеудің болжамын тексеру мен міндеттерін шешу
мақсатында: философиялық, педагогикалық озық тәжірибелерді теориялық
талдау, ҚР бастауыш мектептердің тұғырнамалық әдістемелік құжаттарына
шолу, педагогикалық эксперимент жүргізу (сауалнама, тәжірибе сабақтары)
және тәжірибелік жұмыстар нәтижелерін статистикалық өңдеу, қорытындылау
әдістері қолданылды.
Зерттеудің теориялық мәнділігі мен практикалық маңыздылығы:
- Оқушылардың білім сапасын артуы отбасы мен мектептің бірлігіне тікелей
әсер ететіндігі.
- Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналардын бірлігінде оқушылардың
білім сапасын арттыру үшін қазіргі мектепті жаңаша бағытта ұйымдастырудың
тиімділігі.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, 2 бөлімнен,
қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі негізделді, қысқаша
зерттелгелі отырған мәселенің маңыздылығы сипатталды, зерттеу жұмысының
объектісі, пәні, ғылыми болжамы, мақсаты мен міндеттері анықталды.
Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастырудың ғылыми-теориялық негіздері атты бірінші бөлімде
бастауыш сынып оқушысын тәрбиелеудегі отбасы мен мектептің бірлігінің
педагогикалық негіздері ашылды.
Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастыру жолдары атты екінші тарауда отбасы мен мектептің
бірлігініңде бастауыш сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастыру жолдары ашылды. Сондай-ақ, оқушылардың білім сапасын
арттырудағы отбасы мен мектептің бірлігінің құрылымдық-мазмұндық нобайы
жасалынды, жүргізілген ғылыми зерттеу жұмыстарын нәтижесі шығарылды.
Қорытындыда бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен
жүргізілетін жұмыстарды ұйымдастыру жолдары бойынша жүргізілген ғылыми-
зерттеу жұмыстару бойынша қажетті ұсыныстар жасалынды.
1 БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ СЫНЫП ЖЕТЕКШІСІНІҢ АТА-АНАЛАРМЕН ЖҮРГІЗІЛЕТІН
ЖҰМЫСТАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастырудың педагогикалық негіздері
Қазақтың тағдыры, келешегі мол ел болуы да мектептің қандай негізге
құрылуына тіреледі. Мектебімізді сау, берік, һәм өз жанымызға қабысатын,
үйлесетін негізге құра білсек, келешегімізге тайынбай серттесуге болады. Ал
сондай негізге құра алмасақ, келешегіміз күңгірт деп ұлы педагог
М.Жұмабаев айтқандай, біздің болашағымызды мектеп айқындайды [8].
Мектеп – мемлекеттің, қоғамның және жеке адамның білім беру саласына
сұраныстарын қанағаттандыратын қоғамдық – мемлекеттік жүйе. Өсіп келе
жатқан ұрпақтың тәрбиесінің, дене және жан саулығының, интеллектуалды
потенциалының қамын ойлау – тәуелсіз Қазақстанның алдында тұрған ең маңызды
мәселенің бірі.
Қазіргі кезеңде мектептердің алдында төмендегідей міндеттер тұр:
- Республиканың ақыл-ой әлеуетін қалыптастыруға белсене қатысу, жеке
адамның рухани жаңаруына жағдай жасау.
- Жеке тұлғаны саралап оқыту негізінде және факультативтер мен арнайы
курстар, пәндерден білім беру барысында ақыл-ойы мен ұлттық сана – сезімі
жоғары жеке тұлғаны тәрбиелеу.
- Дарынды балалардың қабілеттерін дамытуға қолайлы жағдайлар туғызу.
- Оқушыларды шығармашылық жұмысқа бағыттау.
- Жеке адамның өзіне-өзі сенімділік, өзін еркін ұстай білу, т.б.
қасиеттерін дамыту.
- Мұғалімнің шығармашылығын дамытуға, зерттеу жұмысымен айналысуға
қабілеттелігі мен қызығуын тудыруға, жеке тұлға туралы теориялық білімдерін
тереңдетуге және оқу-тәрбие үрдісінде оны дамытуға қолайлы жағдай жасау.
- Жалпы практикалық, философиялық, психологиялық және эстетикалық
дайындықты күшейту.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: Қазіргі
мектептердің, біріншіден, практикалық қызметінде жинақталған барлық
игіліктердің сақталуы, екіншіден, қоғамның интеллектуалдық қуатын
жетілдіру, еліміздің материалдық – қаржылық ресурстарын әрі қарай дамытатын
адам тәрбиелеу, орта білім жүйесін одан әрі дамытып жұмылдыру міндеттерін
көздейді. Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдары, әр мұғалім күнделікті
ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол
ашарлық жаңа практика, жаңа қарым-қатынас жасаулары қажет, - деп атап
көрсетілуі мұғалім іс-әрекетіне жаңа бағыт сілтейді. Бұл заңда қазіргі
кезеңде мұғалімдердің біліктілігін жетілдірумен қатар, кәсіби қызметтің
ғылыми негіздерін практикаға қолдануға, практикалық іскерлік пен дағдыны
қалыптастыруға ерекше көңіл бөлінген [4, 5б.].
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім мұғалімдердің
инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі
маңызды мәселелердің бірі. Инновациялық процесті зерттеу барысында жүйенің
бір жағдайдан екінші жаңа жағдайға көшуі және жаңалыққа енгізу процесіне
басшылық жасау мәселелерін зерттеу маңыздылығын М.В.Кларин, М.М.Поташник,
В.И.Загвязинский, А.Я. Найн, О.Г. Хомерики, Н.Р.
Юсуфбекова және т.б. зерттеулерінде қарастырған [9, 10, 11, 12, 13, 14].
Білім берудегі инновациялық процестердің мәнін педагогиканың маңызды
екі проблемасы құрайды. Олар — озық педагогикалық тәжірбиені зерттеу,
жинақтау және тарату проблемасы және педагогикалық-психологиялық
ғылымдардың жетістігін практикаға енгізу проблемасы. Соған сәйкес
инноватика пәні, инновациялық үрдістердің мазмұны мен механизмі осы кезге
дейін бір-бірінен оқшау қарастырылып келген өзара тығыз байланысты екі
үрдістің тұтастығы тұрғысынан қарастырылуы тиіс, яғни инновациялық
үрдістердің мазмұны мен механизмі осы кезге дейін бір-бірінен оқшау
қарастырылып келген өзара тығыз байланысты екі үрдістің тұтастығы
тұрғысынан қарастырылуы тиіс, яғни инновациялық үрдістің нәтижесі теория
мен практиканың тоғысуында пайда болатын теориялық және практикалық
жаңалықтарды қолдану алуға тиіс. Бұның барлығы педагогикалық жаңалықты
жасау, игеру және пайдалануда басқару қызметінің маңыздылығына көз жеткізе
түседі. Өйткені, мұғалім жаңа педагогикалық технологияның, теория мен
концепцияның авторы, талдап жасаушысы, зерттеушісі, тұтынушысы және
насихатшысы қызметін атқарады. Осы үрдісті басқару мұғалімнің өз қызметінде
әріптестерінің тәжірибесі немесе ғылымдағы жаңа идеялар, әдістемелерді
дұрыс таңдап, бағалау және қолдануын қамтамасыз етеді. Ал педагогикалық
қызметте инновациялық бағыттылықты казіргі заманғы білім беру, қоғамдық
және мәдени даму жағдайында педагогикалық қызметтің инновациялық
бағыттылығының қажеттілігі бірқатар жағдайлармен айқындалады.
Біріншіден, қоғамда жүріп жатқан әлеуметтік-экономикалық қайта құрулар
білім беру жүйесін, әдістемесі мен түрлі типтегі оқу орындарының оқу тәрбие
үрдістерін ұйымдастырудың технологиясын түбірінен жаңартуды талап етуде.
Педагогикалық жаңалықты жасау, игеру және пайдалануға негізделген мұғалім
мен тәрбиеші қызметінің инновациялық бағыттылығы білім беру саясатын
жаңартудың құралына айналуда.
Екіншіден, білім беру мазмұнын ізгілендірудің күшеюі, пәндерінің
көлемі мен құрамының үнемі өзгеріске ұшырауы, жаңа оқу пәндерінің енгізілуі
жаңа ұжымдық формалар мен оқьпу технологиясын үздіксіз іздестіруді талап
етуде. Осы жағдайда мұғалімдер арасында педагогикалық білімнің рөлі мен
беделі арта түсіп отыр.
Үшіншіден, мұғалімнің педагогикалық жаңалықты игеру және қолданылуға
деген қатынасы сипатының өзгеруі. Оқу-тәрбие үрдісінің мазмұнын қатаң
тәртіпке бағындырып қойған жағдайда мұғалімнің өз бетінше бағдарлама,
оқулық таңдаудан бұрын педагогикалық қызметтің жаңа әдіс-тәсілдерін
пайдалануға мүмкіншілігі болмады. Егер бұрынғы уақытта инновациялық қызмет
негізінен жоғарыда ұсынылған жаңалықтарды практикада қолданумен шектелсе,
қазіргі уақытта ол барынша баламалы, зерттеушілік сипат ала бастады.
Сондықтан да мектеп, білім беру органы басшыларының қызметіндегі маңызды
бағыттардың бірі мұғалімдердің енгізген инновациясына талдау жасап, баға
беру, оны іске асыруға, қолдануға қолайлы жағдай жасау болуы тиіс.
Төртіншіден, жалпы білім беретін оқу орындарының нарықтық қатынастарға
енуі, жаңа типті сынып ішінде мемелекеттік емес оқу орындарының құрылуы
нақты бәсекелестік ахуал туғызуда.
Қазіргі заманғы мектепте нақты педагогикалық қызметте іске асыруға
болатын орасан зор педагогикалық тәжірибе жинақталған, бірақ олардың бәрі
бірдей қолданыла бермейді, өйткені көптеген мұғалімдер мен басшыларда ол
тәжірибені зерттеу және қолдану қажеттілігі қалыптаспаған, сол сияқты ол
тәжірибелерді талдау мен талдаудың дағдысы мен іскерлігі жетісе бермейді.
Мұғалімдер нақты іс-әрекетінде өзінің, сол сияқты әріптесінің де
педагогикалық тәжірибесіне талдау жасаудың қажеттілігіне мән бермейді.
Педагогикалық тәжірибе көпшілік және озық болуы мүмкін. Озық педагогикалық
тәжірибе тарихилығымен ерекшеленеді. Өйткені әрбір жаңа кезенде мектептің
материалдық, әдістемелік, кадрлық және басқа да мүмкіндіктерінің кеңеюімен
педагогикалық қызметтің жаңа талаптары пайда болады. Сонымен бірге озық
тәжірибе педагогика ғылымы мен практикасының қазынасын үнемі толықтырушы,
жаңартушы қызмет те атқарады. Жаңашылдық пен педагогикалық зерттеудің
бірегей үлгісін көрсеткен Ресейдің И. П. Волков, Т. И. Гончарова, И. П.
Иванов, Е. Н. Ильин, В. А. Кериновский, С. П. Лысенкова, Р. Г. Хазанкин, М.
П. Шетинин, П. М. Эрдниев, Е. А. Ямбург және т.б. ғалымдар мен
педагогтардың тәжірибелері мұғалім қауымының игілігіне айналды [15].
Мұғалім қызметінің инновациялық бағыттылығының екінші құрамды бөлігі -
психологиялық-педагогикалық зерттеулердің нәтижесін педагогикалық қызметтің
практикасына ендіру. Педагогика мен психология бойынша ғылыми зерттеудің
нәтижелері уақытылы хабардар ету мүмкіндігі болмағандықтан мектеп
қызметкерлеріне белгісіз болып қалады. Педагогикалық зерттеудің нәтижелерін
практикаға енгізу үшін практикалық қызметкерлердің алынған нәтижелермен
арнайы танысады, оны іске асырудың орындылығын, сол арқылы осы негізде
ғылыми зерттеу нәтижесін практикада қолдануға деген қажеттілік
анықталатындығы М. Н.Скаткин және басқа ғалымдар арнайы еңбектерінде атап
көрсеткен. Мамандар тарапынан жедел әдістемелік көмек көрсету арқылы бұл
ғылыми ұсыныстарды іске асыру әдістері мен тәсілдерін игеруге болады [16].
Жаһандану құбылысы біртұтас азаматтық қоғам, экономикалық және мәдени
ғаламдық кеңістіктің қалыптасуына ұласып, елдер арасындағы ғылыми, мәдени,
экономикалық және ақпараттық қарым-қатынастар мен өзара пайдалы
алмасулардың өрісін кеңейтеді.
Сондықтан білім жүйесін сыртқы ортамен қарым-қатынаста өздігінше
жетілуге қабілетті күрделі ашық жүйе деп қарастыра отырып, синергетикалық
көзқарасқа негізделген диалогтің-демократиялық басқаруға көшіру, оқушы
тұлғасын толыққанды және басты субъект, басты құндылық есебінде қабылдап,
оның ерекшеліктерін ескеріп, ынта-ықыласының сапалы түрде өрістеуіне,
еркіндік, шығармашылық орта қалыптастырып, дарыны мен тұлғалық табиғи
қабылеттерінің, ішкі мүмкіндіктерінің ашылуына, педагогикалық-психологиялық
қолайлы жағдай жасап, өзіндік жан-жақты дамуына, өзін-өзі жүзеге асыруына
бағытталған жаңа тұрпаттағы басқару жүйесін енгізу қажет.
ХХІ ғасырдағы еліміздегі дүбірлі өзгерістер, жаңа серпілістер, қайта
жаңғырулар, оның білім беру жүйесіне де айтулы реформалар мен жаңа
мақсаттар әкелді. Жаңа білім стандарттарының жасалуы, білім беру
мекемелерін жаппай ақпараттандыру, сапалы білім беретін инновациялық
технологияларды оқу-тәрбие үрдісіне ендіру, білім мазмұнын жаңарту, әлемдік
білім кеңістігіне ену мақсатындағы игі істер – сол өзгерістердің нәтижесі.
Қазақстан Республикасындағы 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасы, Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы Қазақстан Республикасы Білім туралы заңдарында
айқындалған еліміздегі білім беру жүйесін дамытудың басым бағыттары әлемдік
бәсекеге қабілетті жаңа тұлғаны қалыптастыруға бағытталған. Сол себепті
педагогикалық үрдісті жаңаша басқару әдістерін іздестіру қоғам.
Қазақстан Республикасының Конституциясында (27-бап) Неке мен отбасы,
ана мен әке және бала мемлекеттің қорғауында болады. Балаларына камқорлық
жасау және оларды тәрбиелеу - ата-ананың етене құқығы әрі міндеті,-
делінген [3, 18]. Бұл жолдар әр баланың білім алуына мемлекеттің басты
назар аударатынын және ол отбасының парызы екенін айғақтай түседі. Сондай-
ақ Білім туралы Қазақстан Республикасының Заңының 49-шы бабында ата-
аналар мен өзге де заңды өкілдер баланың тілегін, жеке бейімділігі мен
ерекшеліктерін ескере отырып білім беру ұйымын таңдауға, ата-аналар
комитеттері арқылы білім беру ұйымдарын басқару органдарының жұмысына
қатысуға, білім беру ұйымдарынан өз балаларының үлгеріміне, мінез-құлкына
және оқу жағдайларына қатысты ақпарат алуға, ез балаларын оқыту мен
тәрбиелеу проблемалары жөнінде психологиялық-педагогикалық
консультациялық көмек алуға құқығы бар және олар балаларға өмірі мен оқуы
үшін салауатты және қауіпсіз жағдайлар жасауға, олардың ой-өрісі мен дене
күшін дамытуды, имандылық тұрғысынан қалыптасуын қамтамасыз етуге,
балаларды окыту мен тәрбиелеуде білім беру үйымдарына жәрдем көрсетуге,
балалардың оку орнындағы сабаққа баруын қамтамасыз етуге міндетті, - деп
[4] жазылып, жас ұрпаққа білім беру процесіне қатысушы субьект ретінде ата-
аналарға үлкен жауапкершілік жүктеген. Бұл нұсқау оқушылардың білім сапасын
арттырудағы отбасы мен мектептің бірлігі бүгінгі қоғам талабынан туындап
отырғандығын ашып керсетеді.
Тәрбие деген не?, - деген сұраққа жауапты бір жан иесіне азық
беріп, сол жан иесінің дұрыс өсуіне көмек көрсету [8, 13б.],-деп
М.Жұмабаев айтқандай, білім беру ұғымы тәрбиені де қамтиды. Ендеше сол жан
иесін рухани азықпен бірлесіп қамтамасыз ететін - отбасы мен мектеп.
Сондықтан қоғамдағы отбасы тәрбиесі, оның балаға білім берудегі орны,
атқаратын қызметтері ғылыми әдебиетте күрделі мәселе ретінде зерттеліп,
оның маңыздылығы әр қырынан қарастырьшып келеді.
Американдық ғалым Я.С. Турбовской өзінің Ертеңгі күннің мектебі
еңбегінде мектепте реформа жасаудың төрт қағидасына тоқталып өтті. Ол:
Дүние жүзіндегі адамзаттын мінез-құлкының қалыптасуына негіз болған дінді,
құнды кітаптарды ұмытпайық; мектеп пен балалардың іс-әрекетіне жақын болсын
деген ниетпен ежелгі замандағыдай ата-аналарды қайтадан оқу процесіне
тартайық; бұрынғы білім берудің негізіне оралып, қазіргі кездегі білім
берудің қалай қалыптасқанын есте сақтайык. Жеке тұлға мен жұмыс жасаудың
ежелгі әдісіне оралып, ол кезде баланың шамасына, мүмкіндігіне, қабылдауына
қарай білім берілгенін есімізде сақтауымыз керек, -деп отбасына балаға
білім беру процесінің субъекті ретінде мән береді [17].
Орыс ғалымы Ю.К. Бабанский Ежелгі замандағы және орта ғасырдағы
Ресейдің отбасы - мектеп тарбиесі деген еңбегіндегі отбасындағы білім
берудің негізіне оралу үшін ежелгі заманнан бастап зерттеу - бүгінгі адам
өмірінің мәселесін тереңнен түсіну деген пікірі оқушылардың білім сапасын
арттыру мәселесін ашу үшін оның тарихи-педагогикалық аспектілерін
анықтаудың өзектілікті екеніне ой салады[18].
Тарих тәжірибесі - ұрпақтың кешегісі мен бүгінгісінің ең асыл, ең
сүбелі, нағыз прогресшіл қасиеттерін бір-біріне жалғастырып отыратын өмір
эстафетасы. Тарихқа, тарихи бастауларга, тәжірибеге біз қаншама терең
үңілсек, қоғамдағы қазіргі жағдайды соғұрлым жақсы түсінетін, білетін
боламыз.
Тарихи деректерге сүйенсек, оқытудың алғашқы ошағы - б.з.д. III
ғасырдағы Шумер мектебінің іс-тәжірибесінен бастау алады. Ол деректердеи
отбасы мен мектептің арасында сыйластықтық қарым-катынас қалыптасқанын,
мектептің түп-төркінінің қалыптасуы отбасында жатканын, отбасында берілген
халықтық білімнің негізі мектепте жалғасқанына көз жеткіземіз.
Мектепте отбасының бір үйдің балалары арасындағы әдептілік, татулық,
қамқорлық, оларды өмірге үйрету, т.б. туыстық ізгі дәстүрлері сақталған.
Оқу-тәрбие әдістері әкесінің баласына ақьш айтып үйретуінде жатқаиын
аңғарамыз. Шумер мектебі туралы еңбектер отбасы мен мектептің бірлесе
атқарған оқу және тәрбие жұмысы әдістемесінің тууына негіз болғанын айқын
аңғартады.
Ұ.Ә.Есімнің Қазақ отбасында халықтың педагогикалық құралдары арқылы
мектеп жасындағы қыз баланы тәрбиелеудің педагогикалық шарттары атты
еңбегінде: отбасы ықпалы басқа тәрбиелік әсерлердің бәрінен де күштірек.
Жас үлғаюымен ол әсер бәсеңдеуі мүмкін, бірак ешқашан өз маңызын жоймайды;
қандай да бір басқа да жағдайларда қалыптасуы мүмкін болмаған сапалық
қасиеттер - тек отбасында ғана өрісін алады; отбасы тұлғаның әлеуметтенуін
қамтамасыз етеді, оның тәңдік, моральдық және еңбек тәрбиесі үшін бар
мүмкіндіктерді мейлінше шоғырландырып, іске қосады; қоғамның азамат мүшесі
отбасынан бастау алады, қоғам келбеті отбасынан көрінеді; отбасы салт-
дәстүр, әдет-ғұрыптар жалғастығын қамтамасыз ететін орта; отбасының аса
маңызды әлеуметтік қызметтері - азамат тәрбиелеу, патриот қалыптастыру,
болашақ жанұя иегерін кемелдендіру және мемлекет заңдарын мойындап,
құқыктарын сауатты пайдалана білетін қоғам мүшесін жетілдіру мүмкіндіктері
мол; отбасының кәсіптаңдауғадатигізер ықпалы орасан зор, - деп
отбасыныдағы тәрбиеге ерекше мән береді.
Балаға білім беру жүйесінің мақсаты мен міндеті, қалыптасуы адамдардың
өмір сүруіне деген кажеттіліктен туды. Ол адамзат қоғамының дамуымен және
этностардың жер бетінде пайда болып ұрпақ өсіруімен тығыз байланысты және
алғашқы қауымдық дәуірден бері қарай түрлі қоғамдық езгерістермен бірге
өсіп, езгеріп, жаңарып отырды.
Әркезде ғалымдар тәрбиенің пайда болуын зерттеп, ғылыми тұрғыдан
тұжырымдама жасауғаталпынды. Соның ең бастысы дәстүрлі эволюциялык-
биологиялық (Ш.Летурно, Дж.Симпсон, А.Эспинас) және психологиялық (П.Монро)
екі теория деуге болады. Эволюциялық-биологиялық теорияның өкілдері алғашқы
қауымдық құрлыстағы тәрбиенің іс-әрекеті сезім, түйсік түрінде дамып
отырған яғни ұрпағын қамқорлығына алудан туған десе, П.Монро тәрбиенің
пайда болуының негізі балалардың үлкендерге еліктеу түйсігі (инстинкт)
арқылы дүниеге келді деп түсіндіреді. Екі теорияны жан-жакты қарастыра
келе, алғашкы кауымдағы тәрбие балаларды - өмірге, өзін коршаған ортаға
қалыптастыруға икемдеп, үйретуден (өмір үшін күресіп кедергі біткенді жеңу)
құралғанын кереміз [19].
Балалардың күнделікті еңбек үрдісінде ересектермен қарым-қатынас
жасауы өмірге қажетті еңбек әрекеті дағдьшарын, сол кездегі салт-сананы
меңгеруіне ықпал етті. Алғашқы қауымдық құррылыс тапсыз болғандықтан тәрбие-
барлық адамдарға ортақ, бірдей еді. Меншіктің, құндықтың және отбасының
шығуына байланысты қауымдық қоғам біртіндеп ыдырай бастады. Осы ыдыраудың
салдарынан рулық үйымнан өзінің даму грекшелігіне сай отбасы бөлініп,
езіндік ұрпақ тәрбиесіндегі тәжірибесі туындады.
Қазақ халқының отбасында білім және тәрбие берудің езіне тән
ерекшелігі, өзіндік белгісі бар. Бала тәрбиесінде ұлттық тәлім-тәрбиенің
дәстүрлі дүние танымын жүзеге асыра отырып, халыктың мұраттары мен арман-
тілектеріне сүйеніп отырған.
Барлық қоғам біткеннің ең арғысы және бірден-бір табиғиы - отбасы, -
деп П.И. Третьяков анықтағандай, қоғам да, мемлекет те отбасынан, әулеттен
басталады. Қазақ оны Отан - отбасынан, - дейді, ол біздің халқымыз үшін
отбасы тәрбиесінің маңыздылығын айқындайды [20].
Өмірдің бір қызығы - бала, - деп халық балаға, оның тәрбиесіне
ерекше мән бергенін Қорқыт ата кітабынан да аңғарылады. Қорқыт ата
кітабында хандардың ханы Баяндүрхан оғыз елінің бектерін шақыртып жылына
бір той жасайды екен. Ұлы барларды ақ үйде, қызы барларды қызыл үйде күтіп,
алдымен ұлы, сосын қызы барларға жақсы қызмет көрсетіп, баласы жоқтарға
Баяндүрхан ұлы жоқ, қызы жоқ адамдар тәңірдің қарғысына ұшырағандар, оларды
біз де қарғауымыз керек деп, оларға қара үйтігіпті. Бұдан керетініміз
халқымыздың баланы - өмірдің жалғасы, ұрпак сабақтастығы деп бағалайтыны.
Айтулы казақ ойшылы Ш.Құдайбердіұлы езінің кепшілікке танымал
шежіресінде ұрпақ жалғастығы ерекше мәнді екені айтылады: Абылайдын Қалмақ
ханы Қалданда тұтқында болғанда, Қалдан Абылайды Шырын батырдьщ қазасына
орай елтірмек екендігін айтып, оның арманын сұрайды. Абылай: төрт атадан
бері жалғыз едім, қазір өліп кетсем не бала, не бауыр жоқ дүниеге
келмегендей боламын-ау, - дейді. Сонда қалмақ ханы: Мынаның сөзінін бәрі
рас мен де төрт атадаи бері жалғыз едім. Осы күнгі жалғыз балам Әмірсана
өліп кетсе менде тұқымсыз калып кеткенім-ғой,- деген қорытындыға келген
Қалдан Абылайды босатып жіберген.
Отбасы тәрбиесіндегі ата-ананың орны туралы Абай Құнанбаев Адамның
адамдық қасиеттерге ие болмағы, әуелі, ақыл, ғылыммен болса, ол қызығу,
денсаулыққа байланысты, қалғаны-жақсы ата-ана үлгі өнегесі,- деген.
Яғни баланың бойында адами жақсы қасиеттердің калыптасуы ата-ананың
ықпалына тікелей тәуелділігін аңғартқан.
Отбасы баланың мінез-құлқының, дұниеге көзқарасының негізін қалайды.
Ата-бабаларымыздың тілімен айтқанда, ұлттық құндылык, қадір-қасиет ата
құлқымен, ана сүтімен ұрпақ қанына сіңген. Қазақтың отбасындағы тәрбиелік
ықпалы бірімен-бірі ұштасып жатқан үш сатыдан тұрады деуге болады. Ол ата-
әже, әке-шеше, ұл мен қыз. Бұлардың әр бірінің өз құқыктық міндеттері мен
өздеріне тиеселі талап тілектері бар. Бұл міндеттердің салмағы өте ауыр,
қасиеті мол.
Әкенін баласына беретін үлкен еншісі, қазынасы - берген тәрбиесі. Әке
асқар тау, баланың ақылшысы, кеңесшісі, қиналғанда жанынан табылар
қамқоршысы. Әке әркашанда балаға бағыт-бағдар, үлгі-өнеге беріп, ерлерге
тән мінез-құлық қалыптастырады. Сондықтан бала әке ауызынан шыққан сөзден
бастап, жүріс-тұрыс, мінез-құлық, адамдармен қарым-қатынас т.б қадағалап,
еліктеп өседі. Әкенің өнегелі үлгісі, әке шаңырағы бала үшін –ізгілік
мектебі.
Әкенің жүгі ауыр. Әр әке өз балаларының жеке ерекшеліктерін, қабылдау
мүмкіндігін, яғни қандай іске, өнерге бейімділігін ерте аңғарып, ой-өрісін
іскерлігі мен дағдысын, шамасы келгенше әрқайсысының бойындағы табиғи
қасиеттерін дамытады. Баланы тәрбиелеп қана қоймай, өзінің бар білгенін,
кәсібін үйретуші. Сондықтан ер бала әке тәрбиесінде болады.
Әке - балаға сыншы. Балаларының жеке ерекшеліктерін, мүмкіндігін,
бейімділігін аңғарып, сөз ұғарлық ойлы болса, ел адамы етуді көздеп,
жақсыларға жанастырған, ән мен күй өнерінің нышаны болса, өнерге баулып,
шаруашылыққа икемі болса, ұй шаруасының тізгінін беріп, соған меңзейтін,
шамасы келгенінше әрқайсысының бойындағы табиғи қасиетін дамытуға
тырысатын. Бұл турасында М.Әуезовтың Абай жолы романында тап басып
жасаған суреттемесіне сүйенуге болады. Мысалы, Құнанбайға Байсал, Бежей,
Қаратайлар оның балаларының ішінде пысык әрі сергек адам болатыны Ыскақ
дегенде, әкесі Абайға қарап: Одан да, не күтсендер де осы жаман қарадан
күтсеңдерші!, - деген сөзінен халықтың тәрбие дәстүрінде баласының
келешегі жөнінде әкенің өз пікірі болуы құрметтелетінін көреміз. Ақылды,
сыншы әке бала бойындағы қасиетті дөп басыпты. Абайдың үлкен тұлға болуына
әке ықпалы үлкен болғаны белгілі. Осындай ұрпақ үшін Қорқыт Ата даңқын
шығарып, өзінің тегін қуған балаға ешкім жетпейді, - деген даналық сөзін
қалдырған.
Әр ата-ана баласының жеке ерекшелігін, қабілетін, мүмкіндігін ескеріп,
кандай іске, өнерге бейімділігін ерте аңғарып, шамасы келгенше баласының
бойындағы табиғи қасиеттерді дамытып отырған .
Әке-тарихты жеткізуші. Парасатты әке балаларына ата-тегін, ата-
бабаларының іс-әрекеттерін, үлгі боларлық өнерін, өнегелі жактарын айтып,
ағайындық туыстық, жақындық қатынасын түсіндіріп отыруды өзінің парызы деп
білген. Мысалы, М.Әуезовтың жоғарыда айтылған романынан Құнанбайдың Абайды
жасынан өзімен бірге ала жүріп, үлкен өнегелі отырыстарды көрсетіп, небір
білгір, дүлдүл шешендердің асыл ,сөз, абзал қасиеттерін, әділ биліктерін
оған сабақ еткенінің куәсі боламыз . Бұдан бала жақсы үлгіні неғұрым
жасында алуы керек деген қағиданы көреміз.
Ер намысы - қазақ халқының салтының бір қалыптаскан заңы. Сондыктан,
ер азамат әркашанда әйел адамнын намысын қорғаушы, тірегі болған. Қабанбай
батыр жырындағы жеңіске жеттім деп әйел адамды қорлама, оны қорға, ая,
адамгершілік мейірім таныт, - деген ұраны халықтың жан дауысы, ұрпаққа
өнеге болар ер мінез деп қабылдай қарап, әйел адамды еркелетіп, ешкімнен
зәбірлік көргізбеген, қорған бола білген. Туыстық қатынасты бәрінен де
жоғары қойып, нәпсіге ерік бермеген. Қорқыт туралы аңызда: жүз жыл бойы
дария үстінде күйін сызылтып отырған Қорқытқа Актамақ аталатын қарындасы
тамақ әкеп беріп тұрады. Сол сәтте дария үстінде дауыл тұрып, алай-түлей
толқын тұрып, су бетіңдегі екеудің берекесін алады. Аласапыран шақта
Қорқыттың башпайы байқамай қарындасына тиіп кетеді. Осынау әбес оқиғаға
қамыққан Қорқыт қапалана отырып, Башпай күйін тартады. Кейін ұрланып кеп
шағып алған ажал-жыланның уынан өлетінін білген сэтте, әлгі башпайын
қабірінен сыртқа шығарып жерлеуді аманат етеді[21] .
Ұлттық білім беруде шаңырақтың иесі отағасы ретінде әке институтының
орны басым: ақылды, білімді ұл өсіру, ұлын шаңырактың иесі етіп өмір сүруге
дайындау - әкенің міндеті.
Ал әйел баласының бір ұрпақтан екінші ұрпаққа мәдениетті табыс етуде
қызметі зор болған. Тал бесікке сүйеніп отырып, ұрпағының бойына халқының
ең асыл қасиетін әйел - ана дарытады. Халықтың қасиетін ұрпақ бойына
дарытуда әйел-анамен байдың дәулеті де, патшаның жарлығы да батырдың
найзасы да теңдесе алмайды.
Отбасында баланың алған білімінің сапалы болуы әке мен шешенің
бірлікте берген тәліміне байланысты. Сондықтан: Жігіттің тентек болмағы
биінен, баланың тентек болмағы үйінен, - дейді халқымыз. Ең бастысы -
отбасындағы бірлік, сыйластық. Сондықтан да алдымен отағасы дәм татқан
шаңыраққа ырыс келеді деп, аналарымыз дастарханға әкесіз отырмай, ешкімге
тамақ ұсынбаған. Көкең келе жатыр, - дегенде, берекелі отбасының балалары
әкелерінің алдынан жүгіріп шығып, бірі атын байлап, екіншісі қамшысын алып,
үшіншісі қолына су құйған. Қыздары төрге көрпені қалындатып салып, жастық
тастағанда, сол үйдін отағасы келіп төрге жайғасқан. Отағасы ақылды,
көрегенді, көп тәжірибелі болса, ол отбасынан өрбігендер де тәртіпті,
пайымды, текті болып өскен.
Отбасындағы үлкен мәселелерден бастап, ағайын-туыстың, ел-жұрттың
атқарар істерінің бәрін еркектердің ақылымен жөнге түсіріп отырған. Ер
етікпен су кешкен, жан алып жан берген жауынгерлік, мазасыз көшпелі тірлік,
отарлық бұғау, қызыл қырғын, соғыс, кеңестік алып құрылыстар, қайта
кұрудың ашы зардаптары т.б.толып жатқан қиындықтардың бәрінде де қазактың
шаңырағы шайкалмаған, сол шаңырақта еркектің беделі түспеген. Бұдан
отбасындағы ер азамат пен ананың риясыз берік одағын көреміз. Аналарымыз
алдымен күйеулерінің тілеуін тілеген. Күйеуі жолға шықса, тоқымын қағып,
бала-шағасына жол қаратып өсірген. Үйде тілін алмаған балаға осыдан әкең
келсін,-деген жалғыз сөзбен жөнге түсіріп отырған. Балаларына әкеңнің
киімін аттама?,-деген ұлағатының өзі оның киген киімінің де орны биік,
киелі екенін де көрсетеді [22].
Сондай-ақ бала тәлім-тәрбиесін, білім шыңдылығын жәнеде денінің сау
болып өсуіне байланысты арналып өткізілетін отбасылық ойын түрлеріде
жетерлік. Соның бір түрін атап өтсек Толағай ойыны.
Толағай ойыны
Бұл ойын – отбасы мүшелері толықтай қатысатын, отбасылық ойындардың
бірі. Бірінші байлық – денсаулық демекші, шынығып, шымыр болуды
отбасынан бастау алу дұрыс болып есептелінеді.
Ойын шарты:
Ойын төрт жанұя мүшелері бірігіп бір одақ болып, келесі екі жанұялық
коммандаға қарсы шығу. Қарсылас командаларда ойыншы саны мен жас мөлшеріде
тең болуы шарт. Әр командалардың өз аттары, жеке девиздері мен ұрандары
болады.
Сонымен, ойын 3 кезеңнен тұрады:
1. Дөп түсу . Команда топ басшылары доңғалақты белдеріне айналдыра
жүріп, мәре сызығына келіп тоқтайды. Доңғалақты қолында ұстап тұрады,
сонда келесі ойыншы келіп, допты доңғалаққа дөп түсіруі тиіс, солай
біртіндеп келіп уақыт соңына дейін дөп түсіруі шарт. Ойын соңында
барлық жинаған ұпайларды және қай команда тез келді соның барлығын
ескере отырып, жоғары ұпай беріледі.
2. Кенгуру . Топ басшысы доңғалақты беліне іліп алып, айнала жүгіріп,
өзінің командасын доңғалағына салып, жерде қойылған кеденді бұзбай,
тез әрі ойын ережесін бұзбай келген команда жеңімпаз атанады.
3. Алма кезек . Бұл ойында екеу – екуден болып, допты бір – бірлеріне
алма кезек лақтыра отырып мәре сызығына дейін барады, ал қайтарда
жерге тигізбей алма кезек доптарымен алмасады. Солай ойын алаңа келесі
ойыншымен ауысады. Уақыт соңында ойын ережесін бұзбай, әрі жылдам
келген команда жеңімпаз атанады.
Жоғарыда атап айтқан кезеңдерден ең жоғарғы ұпайларды алып, ойын
ережесін бұзбай, ең бірінші болып келген комманда жеңімпаз. Сонымен, ойын
шарты бойынша командаларға 1, 2, 3 орындары беріліп, мақтау қағаздарымен
марапатталынып, ынталандыру сыйлықтары беріледі.
Балаға тәлім-тәрбие беруде ана институтының орны ерекше. Оның әке
институтының мәртебелі болуындағы маңызын былайша тұжырымдауға болады:
1. Әке беделі аналардың сөзі, іс-қимылы, қас-қабағы арқылы
қалыптасады.
Ана баланы әкеге бағындыра ұстайды, әкенің айбынды қорған екенін ұғындыра
тәрбиелейді.
Әке мен баланың бір-біріне сыйлы, тату, мейірімді, бауырмал болуына жол
табады. Әке-шешесімен қарым-қатынасқа кіру арқылы балалардың қоршаған
ортаға көзқарасы қалыптасады.
Бала психикасына ықпал етудің иіскелеу, аймалау, еркелету, мадақтау,
араша түсу, сияқты қарапайым халықтық әдістер де қариялар тарапынан орынды
қолданылып отырған. Маңдайынан атасы иіскеп, әже бауырының жылылығын сезіп
өскен бөбектің рухани жан дүниесі бай болады.
Мектеп пен отбасы бірлігі ұлттық тәрбие дәстүрлерін өзіне әдістемі
ретінде де қабылдай алады.
Адамзат ұрпағына отбасының аса құнды ықпалы мен әсерін өмірдегі
ешнәрсенің күшімен салыстыруға болмайды. Отбасы құрылымын туысқандық қарым-
қатынас бір ғана әке-шеше мен балалар арасындан емес, сонымен бірге апа-
сіңілі, аға-іні, апа-іні, аға-қарындас т.б. өзара қатынас сипатынмен
анықталады. Бұдан басқа, аға, жеңге, келін, қайын жұрт деген секілді
туыстық қарым-қатынастар бар. Туысқандық карым-катынас өзарі жәрдем, көмек,
ынтымақтастық арқылы отбасы мүшелері бір-біріне қуат беріп отырады.
Туысқандық қарым-қатынастар үздіксіз ықпал етуші, демеуші тәрбиелік күш
болып табылады. Сондықтан оқушының өзіндік білім алғысы келетін ішкі
түрткісін отбасы мен мектептің бірліктегі ықпалымен ғана тиімді оятуға
болады.
Ата-ананың, аға-апаның, іні-қарындастың, туған-туыстың өнегелі үлгісі
баланың сана-сезімінің, ой-өрісінің өсуіне, адамгершілік қасиеттердің
қалыптасуына ықпалын тигізеді. Отбасы қарым-қатынасындағы туысқандар
арасындағы бірлік, келісім, өзара, бірінің екіншісіне бойсынуы, бірінің
екіншісін құптауы, қарым-қатынасы, бірлесіп қиындықты жену, нәтижесін
ортақтасу, бөлісу т.б. дәстүрлерді бала бойына даритын құндылықтар болып
саналады. Ата-аналардың қоғамдық орны, өзара бір-бірімен туысқандары,
іріптестерімен, көрші-қолаңмен болған мәмілелері бала үшін қарым-қатынас
үлгісі ретінде қабылданады.
Қай кезде де отбасы тәрбиесі-туысқандық қатынастар мен тұрмыс жайттары
- балаға үздіксіз ықпал етуші тәрбиелік күш. Ата-аналардың жақсы үлгісі
баланың сана-сезіміне, ой дүниесінің өсуіне, адамгершілік қасиеттерінің
қалыптасуына ықпалын тигізеді. Баланы оқу материалдарымен өз бетінше жұмыс
істеуге, білімді меңгеруде табандылыққа, жігерлілікке үйрету, мамандыққа
баулу үй-ішінің басты міндеті. Отбасы тәрбиесі ата-аналардын оқытушы,
жұртшылықпен бірлескен тәрбие жұмысының нәтижесінде жүзеге асады [23].
Сондықтан оқушының білім сапасын арттырудағы отбасы мен мектептің
бірлігінің әрекетінде оқушының өз бетінше білім жинауына қажетті
материалдарды табу мүмкіндігін ұйымдастыру, оқушы тарапынан сабақта
ыждаһаттылық пен құштарлықтарының сақталуын және қатысуын қадағалау кезінде
отбасының әрбір мүшесінің өзіндік орны ескерілуі тиіс.
П.Ф.Каптеревтің басшылығымен 1913 жьшы көп томды Отбасы
энциклопедиясы жазылды[24].
1905 жылдың 25 ноябрінде Петербург аймағындағы оқу басқару
минстрлігінің кеңесі мектептің өмірін жақсарту үшін оқу мекемелерінде ата-
аналар ұжымын құру туралы қаулы қабылдайды. Ал 1912 жылы Петербург
қаласында отбасы тәрбиесі жөнінде съезд өткізіледі. Онда балалардың
отбасылық және қоғамдық тәрбиесіне байланысты мәселелер талқыланады.
Солардың ішінде мына мәселелерге ерекше назар аударылған:
Отбасылық тәрбиенің міндеттері; Отбасының тәрбиесі; Қоғамдық,
отбасылық және мемлекеттік тәрбие арасындағы байланыс т.б. Бұл үлкен
Форумның шешімдерін ата-аналар қоғамдары мен комитеттері, отбасылық
педагогикалық үйірмелер мен мектепке дейінгі тәрбие қоғамдары және әртүрлі
педагогикалық журналдар кең түрде ата-аналар арасында насихаттады. Бірак
патшалық Ресейде прогрессивтік қоғамдардың комитетер мен үйірмелердің іс-
әрекеттері жас өспірімдерге тәрбие және білім беруде, ата-аналардың
педагогикалық білім дәрежесін кетеруде одан әрі дамымады [25].
Кеңес өкіметі қарсаңында орыстың көптеген ғалымдары (П.Ф.Каптеров,
П.Ф.Лесгафт) отбасы тәрбиесіне терең көңіл бөліп, сол замандағы отбасы
тәрбиесінің негізін қалады. Кеңес ғалымдары Я.А.Коменскийдің бала
тәрбиесіндегі ата-ананың орнына, әсіресе әкенің беделіне ерекше назар
аударғанын, баланың ана мектебінен өтіп, ананың құдіретімен ұлттық тәлім-
тәрбиеден, ұлтының өмірінен өз тілінде білім алуы міндетті деген сияқты
пікірлерін дамытты.
Үш тәрбиелеуші параллел отбасы мен мектеп және қоғамның бірлігіне
Кулекеев Ж.А көңіл бөлген. Ол әр ұлттың өзіне тән тарихы, ұлттық сипаты,
тұрмыс-салты, бейнесі, тұрпаты, ұлт мәдениетінің құнды жақтары барын, әрбір
үлттың сол жақсы жақтарын неғүрлым тиімді дамыту жолдарын табудың зор
маңызы бар екенін айта келіп, ұлттық ерекшеліктерді халық ағарту саласының
басқару жүйесінде пайдалануға болатынын атап көрсеткен [26].
А. Баймолдаев көп балалы еңбекшіл отбасы ұжымындағы тәрбие - бала
дамуының жағымды ортасы, ондай ортада бала жақсы дамиды дейді. Ол өзінің
Ұстаздық дастан, Балаларды тәрбиелеу туралы лекцияларында, Ата-аналар
туралы кітабында бала тәрбиесі жөніндегі педагогикалық тәжірибесін ортаға
сала отырып, ата-аналардың баланы тәрбиелеудегі міндеттерін үнемі есте
ұстауын, өз баласының ерекшелігін ескере отырып тәрбиелеуін айрыкша
бағалады. Ғалымның бұл идеясы бүгінгі күнге дейін маңызын жойған жоқ. Ата-
ана-мектеп-мұғалімнің бірлігіне В.А. Лихачев жете мән берді. Кеңес өкіметі
кезіндегі ғалымдар ата-аналарға педагогикалық білім берудің ғылыми негізін
жасап, салмақты үлес қосты [27;28].
Отбасы тәрбиесіне қазақ ғалымдары да назар аударды. Жүсіпбек
Аймауытовтың Тәрбиеге жетекші, Психология, Жан жүйесі және өнер
таңдау Жаңа ауыл т.б. еңбекгерінде отбасы тәрбиесінен бастап, ұлттық
тыныс - тірлік, еңбек тәлімі, ата-ананың орны, бала мінезінін алуан
қырлары, тәрбие жұмысы мен оның шарттары т.б. мәселелер кеңінен орын алған.
Педагог ғалымның бала мен отбасы, ұстаздық шеберлік, т.б. ой-пікірлерін ұлт
мектептерінде оқушының білім сапасын арттырудағы отбасы мен мектептің
бірлескен іс-әрекетінде басшылыққа алу өзектіліктен түспейді.
М. Жұмабаев әр ұлттың өз мектебі, өз тілі, төл оқулығы, мәдениеті мен
тәрбиесі болу керектігін сол кездің өзінде-ақ меңзеген. Содан да болар,
өзінің Педагогика, Бастауыш мектептегі ана тілі, Бастауыш мектепте ана
тілін оқыту жөні, Бала тәрбиелеу жолдары, Сауатты бол кітаптарында
халыктың тәлім-тәрбие, ұлттық педагогика мәселелеріне ерекше көңіл бөліп,
оны педагогиканың негізі етіп ұсынады. Мағжан Жұмабаев бала тәрбиесін
ұлттық психологияға негіздеу, халық педагогикасының негізінде оку-тәрбие
жұмысын ұйымдастыру мәселесіне ерекше көңіл бөледі. Халық педагогикасын,
ұлттык тәрбиесін жалпы педагогиканың ең түпкі тамыры, негізі етіп қояды.
Осыған орай ол: Әр тәрбиешінің қолданатын жолы - ұлт тәрбиесі, - деп
тұжырымдама жасайды. Әрбір ұлттың бала тәрбиесі туралы ескіден келе жаткан
жеке-жеке жолы бар. Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып, көп буын қолданып
келе жатқан тақтай жол болмағандықтан, әрбір тәрбиеші, сөз жоқ ұлт
тәрбиесімен таныс болуға тиісті,- дейді [8].
Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Х.Досмұхамедов, Ж.Аймауытов,
Н.Құлжанова, М.Жұмабаев, Т.Шонанов, Е.Омаров, С.Торайғыров және т.б. бала
мен отбасы, ұстаздық шеберлік, т.б. ой-пікірлерін ұлт мектептерінде
оқушының білім сапасын арттырудағы отбасы мен мектеп бірлігінің іс-
әрекетінде басшылыққа алудың маңызы өте зор.
Бұл мәселе кейіндегі қазақстандық ғалымдар еңбектерінде де көрініс
тапты. Ж.Қоянбаев Семья және балалар мен жеткіншектер тәрбиесі атты
еңбегінде отбасы және жас ұрпақ тәрбиесіне назар аударды. Еңбекте автор
отбасы, оның құқықтық және адамгершілік негіздері, отбасы тәрбиесі, оның
ерекшеліктері, отбасы тәрбиесі үрдісінде кездесетін кателіктер, оларды
болдырмаудың жолдарын карастырады. Отбасы тәрбиесін жетілдірудің басты
шарты ретінде ата-аналарға білім берудің негізгі формалары мен мазмұнына
үлкен мән берген.
Адамның бір этносқа тән қасиеті оның бойына сәби кезінен бастап ата-
ананың қарым-қатынасы, мінез-құлқы, іс-әрекеті арқылы дарып қалыптасады, -
деген С.Қалиевтің сөзін ескерсек, демек бала бойындағы жақсы қасиеттерді
жан-жақты дамытып, саналы, жігерлі болуын жетілдіру мақсатында жүргізілетін
жұмыстардың қай-қайсысында болмасың отбасының орны зор екені анықтала
түседі.
Сөйтіп оқушының тұлғасын қалыптастыруда мектеп пен отбасының
ынтымақтастығы ғалымдарды терең толғандырып, біршама ізденістер болғаныны
байқалады.
Оқушыларда гумандық қасиеттерді қалыптастыруда мектеп пен отбасының
бірлескен жұмысы деген еңбегінде Қ.Т.Әтімова отбасы баланын өмір жолын
бастайтын және қоршаған орта туралы тиянақты да терен әсер алатын ұжымы
екенін, соның негізінде білім, әдет, мінез-құлыкпен өмірге деген
көзқарастың қалыптасатынын нақты дәлелдеп мысалдармен керсетеді .
Ал, Шишов С.Е отбасында ата-ананың балаға әсер ететін тәрбиелік
ықпалының педагогикалық шарттарын қарастырады [29].
І.Р.Халитова Әлеуметтік педагогика еңбегінде ғалымдардын
зерттеулеріне сүйенсек, отбасының төрт түрлі мәртебесі бар: әлеуметтік
экономикалық, әлеуметтік психологиялық, әлеуметтік мәдени, іс-әрекеттілік,
дейді .
Бұл ғылыми тұжырымдардың дамуына жаңашыл педагогтардын қазіргі
заманның талабына сай жаңа педагогикалық ізденістері ықпал етті. Олардың
ішінен Ш.А.Амонашвилидің ынтымақтастық педагогикасы идеясын , ондағы
тәрбие үрдісінің барлық саласында әр баланың жеке басына құрметпен қарау,
В.Ф.Шаталовтың қиын мақсат және тірек идеяларын атауға болады [30] .
Ата-аналардың балаларға ықпал ету керектігін И.С.Кон төмендегідей үш
түрлі сипатга бейнелейді:
1 Балаға ата-ананың ықпалын нығайту. Баланың жақсы жақтарын қолдап,
жағымды кылықтары мен істерін қуаттау, оң мінез-құлық үшін көтермелеу,
теріс әрекеттерін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін жұмыстарды
ұйымдастырудың ғылыми-теориялық негіздері
ТҰЖЫРЫМ
Диплом жұмысының Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-
аналармен жүргізілетін жұмыстарды ұйымдастырудың ғылыми-теориялық
негіздері атты бірінші бөлімде бастауыш сынып оқушысын тәрбиелеудегі
отбасы мен мектептің бірлігінің тарихи педагогикалық негіздері ашылды.
Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастыру жолдары атты екінші тарауда отбасы мен мектептің
бірлігініңде оқушылардың білім сапасын арттырудың ерекшеліктері ашылды.
Сондай-ақ, оқушылардың білім сапасын арттырудағы отбасы мен мектептің
бірлігінің құрылымдық-мазмұндық нобайы жасалынды, жүргізілген ғылыми
зерттеу жұмыстарын нәтижесі шығарылды.
Сондай-ақ, жұмыста жүргізілген тәжірибелік жұмыстардың нәтижесі
беріледі.
Жұмыс 2 тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен,
қосымшадан тұрады.
АННОТАЦИЯ
Дипломная работа посвящается сотрудничеству школы с семьей.
Работа состоит из двух глав, заключения, списка использованных
литератур, приложения.
В первой главе Научно-теоретические основы организации проводимых
работ классного руководителя начальной школы с родителями рассматривается
историко-педагогические основы воспитание учащихся начальной школы в
сотрудничестве школы с семьей.
Во второй главе Пути организации проводимых работ классного
руководителя начальной школы с родителями рассматриваются особенности
повышения качество образования учащихся в сотрудничестве школы с семьей.
А также даются результаты опытно-экспериментальной работы.
Работа состоит из двух глав, заключения, списка использованных
литератур, приложения.
ABSTRACT
Degree work is denoted to methodical service in school.
Work consists of two chapters, conclusions, list of the used
literature, exhibits.
In the first chapter "Theorist-pedagogical base to organizations of the
methodical work in school" is considered pedagogical principles to
organizations of the methodical work in school.
In the second chapter "Way to organizations of the methodical work" are
considered system of the methodical service in school and new forms to
organizations of the methodical work.
As well as results experienced-experimental work are given.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1 Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастырудың ғылыми-теориялық негіздері ... ... ... ... ... ..7
1.1 Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастырудың педагогикалық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 7
1.2 Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастыруда білім сапасын арттыру бойынша отбасы мен мектептін
бірлігінің кұрылымдық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 3
2 Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастыру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.1 Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастыруға қойылатын дидактикалық
талаптар ... ... ... ... ... ..28
2.2 Отбасы мен мектептің бірлігінде оқушылардың білім сапасын арттыру
бойынша жүргізілген эксперимент
нәтижесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...52
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Еліміздің егемендік алған жылдарында білім
беру саласында жүріп жатқан жариялылық пен ізгілендіру мектепті осы кезге
дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.
Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика
теориясы мен оқу–тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып
отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда
болуда.
Қазақстан өз дамуында жаңа серпілістер жасауы қажет, Қазақстан әлемдегі
бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына енуі үшін білім саласында да
үлкен реформалар жүргізілуі тиіс. Бұл жөнінде Елбасы өзінің Қазақстан
халқына Жолдауында “Білім беру реформасы – Қазақстанның бәсекеге нақтылы
қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдардың
бірі.
Бізге экономикалық және қоғамдық жаңару қажеттілігіне сай келетін осы
заманғы білім беру жүйесі қажет” деп ерекше атап көрсетті [1].
Еліміздің болашағы, көркейіп өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы басты проблема -
әлеуметтік – педагогикалық ұйымдастыру тұрғысынан білім мазмұнына жаңалық
енгізудің тиімді, жаңа әдістерін іздестіру мен оларды жүзеге асыра алатын
мұғалімдерді даярлау болып отыр.
Қазіргі мектеп жағдайындағы білім берудің ұлттық моделіне өту оқыту
мен тәрбиелеудің соңғы әдіс-тәсілдерін, инновациялық педагогикалық
технологияны игерген, психологиялық-педагогикалық диагностиканы қабылдай
алатын, педагогикалық жұмыста қалыптасқан бұрынғы ескі сүрлеуден тез арада
арылуға қабілетті және нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғыл
жол салуға икемді, шығармашыл педагог–зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет
етеді.
Әлем тәжірибесі көрсеткендей, кез-келген мемлекеттің әлеуметтік
экономикалық дамуы сол елдің білім жүйесі мен азаматтарының білім
дәрежесіне байланысты. Осы орайда Қазақстанды әлемдегі бәсекеге барынша
қабілетті елдердің қатарына еңгізуде білім беру ісі басты құрал болып
табылады. Ол үшін отандық білім жүйесін халықаралық білім кеңістігінде және
еңбек нарығы бәсекелестігін қамтамасыз ететін білім сапасының дәрежесіне
жеткізу шарт.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына
Жолдауында жас ұрпаққа осы замандағы білім беру міндетін айкын қойғаны
белгілі. Біз бүкіл еліміз бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы
білім беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз керек, - деп атап көрсеткен
[2].
Адамның өмір сүруіне қажетті - білім мен білік негізі мектепте
қаланады. Сондықтан, мектеп партасында бәсекеге қабілетті, өз бетімен білім
алатын, өмір сүруге икемді, шығармашылыққа бейім, жаңалықка құмар, әлемнің
кез келген елінде қажетке жарайтын білімі мен біліктілігі бар тұлғаны
қалыптастыру негізгі міндет болып отыр.
Осы мақсатта Қазақстан Республикасы Мемлекеттік жалпыға міндетті білім
беру стандартының жобасында білім беру сапасы күтілетін нәтижеге қол
жетуімен анықталған. Бұл көзқарас Үкіметінің ресми қаулылары мен
қарарларында, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің
нормативтік құжаттарында да керініс тапқан. Жас ұрпаққа сапалы білім беруге
мектеп пен отбасының әрекеттестігі арқылы қол жеткізуге болатыны айқын [3-
7].
Бастауыш мектепте білім сапасын арттыру үшін отбасы мен мектеп
бірлігінін маңызы зор. Сондықтан зерттеу тақырыбымызды Бастауыш мектепте
сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін жұмыстарды ұйымдастырудың
ғылыми-теориялық негіздері деп алдық.
Зерттеудің мақсаты. Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-
аналарымен жүргізілетін жұмыстар жүйесін анықтау.
Зерттеу объектісі. Бастауыш мектептің оқу-тәрбие процесінде отбасы мен
мектептің байланысы.
Зерттеу пәні. Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналарымен
жүргізілетін жұмыстардың түрлері.
Зерттеудің ғылыми болжамы. Бастауыш мектептің оқушыларының білім
сапасы артады, егер:
- Отбасы мен мектептің бірлікте жұмыс жасаса;
- Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналарымен жүргізілетін жұмыстар
жүйесі анықталса.
Зерттеудің міндеттері:
- Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналарымен жүргізілетін
жұмыстардың түрлерің анықтау;
- Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналарымен жүргізілетін
жұмыстардың оқушылардың білім сапасын арттыру жолдарын анықтау;
- Оқушылардың білім сапасын арттырудағы отбасы мен мектептің бірлігінің
құрылымдық жүйесін анықтау;
- Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналарымен жүргізілетін
жұмыстардың оқушылардың білім сапасын арттырудың диагностикалық негізде
құру жолдарын көрсету;
Зерттеу көздері. Жас ұрпаққа білім мен тәрбие беруге бағытталған
Қазақстан Республикасының Конституциясы, Білім туралы Заңы, Қазақстан
Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі
білім беруді дамыту тұжырымдамасы және зерттеу тақырыбына байланысты озат,
алдыңғы қатарлы мектептердің, үлгілі отбасылардың іс-тәжірибесі, психолог,
педагог, социолог ғалымдардың ғылыми еңбектері.
Зерттеудің әдістері. Зерттеудің болжамын тексеру мен міндеттерін шешу
мақсатында: философиялық, педагогикалық озық тәжірибелерді теориялық
талдау, ҚР бастауыш мектептердің тұғырнамалық әдістемелік құжаттарына
шолу, педагогикалық эксперимент жүргізу (сауалнама, тәжірибе сабақтары)
және тәжірибелік жұмыстар нәтижелерін статистикалық өңдеу, қорытындылау
әдістері қолданылды.
Зерттеудің теориялық мәнділігі мен практикалық маңыздылығы:
- Оқушылардың білім сапасын артуы отбасы мен мектептің бірлігіне тікелей
әсер ететіндігі.
- Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналардын бірлігінде оқушылардың
білім сапасын арттыру үшін қазіргі мектепті жаңаша бағытта ұйымдастырудың
тиімділігі.
Зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, 2 бөлімнен,
қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Кіріспеде зерттеу тақырыбының өзектілігі негізделді, қысқаша
зерттелгелі отырған мәселенің маңыздылығы сипатталды, зерттеу жұмысының
объектісі, пәні, ғылыми болжамы, мақсаты мен міндеттері анықталды.
Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастырудың ғылыми-теориялық негіздері атты бірінші бөлімде
бастауыш сынып оқушысын тәрбиелеудегі отбасы мен мектептің бірлігінің
педагогикалық негіздері ашылды.
Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастыру жолдары атты екінші тарауда отбасы мен мектептің
бірлігініңде бастауыш сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастыру жолдары ашылды. Сондай-ақ, оқушылардың білім сапасын
арттырудағы отбасы мен мектептің бірлігінің құрылымдық-мазмұндық нобайы
жасалынды, жүргізілген ғылыми зерттеу жұмыстарын нәтижесі шығарылды.
Қорытындыда бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен
жүргізілетін жұмыстарды ұйымдастыру жолдары бойынша жүргізілген ғылыми-
зерттеу жұмыстару бойынша қажетті ұсыныстар жасалынды.
1 БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ СЫНЫП ЖЕТЕКШІСІНІҢ АТА-АНАЛАРМЕН ЖҮРГІЗІЛЕТІН
ЖҰМЫСТАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш мектепте сынып жетекшісінің ата-аналармен жүргізілетін
жұмыстарды ұйымдастырудың педагогикалық негіздері
Қазақтың тағдыры, келешегі мол ел болуы да мектептің қандай негізге
құрылуына тіреледі. Мектебімізді сау, берік, һәм өз жанымызға қабысатын,
үйлесетін негізге құра білсек, келешегімізге тайынбай серттесуге болады. Ал
сондай негізге құра алмасақ, келешегіміз күңгірт деп ұлы педагог
М.Жұмабаев айтқандай, біздің болашағымызды мектеп айқындайды [8].
Мектеп – мемлекеттің, қоғамның және жеке адамның білім беру саласына
сұраныстарын қанағаттандыратын қоғамдық – мемлекеттік жүйе. Өсіп келе
жатқан ұрпақтың тәрбиесінің, дене және жан саулығының, интеллектуалды
потенциалының қамын ойлау – тәуелсіз Қазақстанның алдында тұрған ең маңызды
мәселенің бірі.
Қазіргі кезеңде мектептердің алдында төмендегідей міндеттер тұр:
- Республиканың ақыл-ой әлеуетін қалыптастыруға белсене қатысу, жеке
адамның рухани жаңаруына жағдай жасау.
- Жеке тұлғаны саралап оқыту негізінде және факультативтер мен арнайы
курстар, пәндерден білім беру барысында ақыл-ойы мен ұлттық сана – сезімі
жоғары жеке тұлғаны тәрбиелеу.
- Дарынды балалардың қабілеттерін дамытуға қолайлы жағдайлар туғызу.
- Оқушыларды шығармашылық жұмысқа бағыттау.
- Жеке адамның өзіне-өзі сенімділік, өзін еркін ұстай білу, т.б.
қасиеттерін дамыту.
- Мұғалімнің шығармашылығын дамытуға, зерттеу жұмысымен айналысуға
қабілеттелігі мен қызығуын тудыруға, жеке тұлға туралы теориялық білімдерін
тереңдетуге және оқу-тәрбие үрдісінде оны дамытуға қолайлы жағдай жасау.
- Жалпы практикалық, философиялық, психологиялық және эстетикалық
дайындықты күшейту.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: Қазіргі
мектептердің, біріншіден, практикалық қызметінде жинақталған барлық
игіліктердің сақталуы, екіншіден, қоғамның интеллектуалдық қуатын
жетілдіру, еліміздің материалдық – қаржылық ресурстарын әрі қарай дамытатын
адам тәрбиелеу, орта білім жүйесін одан әрі дамытып жұмылдыру міндеттерін
көздейді. Бұл міндеттерді шешу үшін мектеп ұжымдары, әр мұғалім күнделікті
ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол
ашарлық жаңа практика, жаңа қарым-қатынас жасаулары қажет, - деп атап
көрсетілуі мұғалім іс-әрекетіне жаңа бағыт сілтейді. Бұл заңда қазіргі
кезеңде мұғалімдердің біліктілігін жетілдірумен қатар, кәсіби қызметтің
ғылыми негіздерін практикаға қолдануға, практикалық іскерлік пен дағдыны
қалыптастыруға ерекше көңіл бөлінген [4, 5б.].
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім мұғалімдердің
инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі
маңызды мәселелердің бірі. Инновациялық процесті зерттеу барысында жүйенің
бір жағдайдан екінші жаңа жағдайға көшуі және жаңалыққа енгізу процесіне
басшылық жасау мәселелерін зерттеу маңыздылығын М.В.Кларин, М.М.Поташник,
В.И.Загвязинский, А.Я. Найн, О.Г. Хомерики, Н.Р.
Юсуфбекова және т.б. зерттеулерінде қарастырған [9, 10, 11, 12, 13, 14].
Білім берудегі инновациялық процестердің мәнін педагогиканың маңызды
екі проблемасы құрайды. Олар — озық педагогикалық тәжірбиені зерттеу,
жинақтау және тарату проблемасы және педагогикалық-психологиялық
ғылымдардың жетістігін практикаға енгізу проблемасы. Соған сәйкес
инноватика пәні, инновациялық үрдістердің мазмұны мен механизмі осы кезге
дейін бір-бірінен оқшау қарастырылып келген өзара тығыз байланысты екі
үрдістің тұтастығы тұрғысынан қарастырылуы тиіс, яғни инновациялық
үрдістердің мазмұны мен механизмі осы кезге дейін бір-бірінен оқшау
қарастырылып келген өзара тығыз байланысты екі үрдістің тұтастығы
тұрғысынан қарастырылуы тиіс, яғни инновациялық үрдістің нәтижесі теория
мен практиканың тоғысуында пайда болатын теориялық және практикалық
жаңалықтарды қолдану алуға тиіс. Бұның барлығы педагогикалық жаңалықты
жасау, игеру және пайдалануда басқару қызметінің маңыздылығына көз жеткізе
түседі. Өйткені, мұғалім жаңа педагогикалық технологияның, теория мен
концепцияның авторы, талдап жасаушысы, зерттеушісі, тұтынушысы және
насихатшысы қызметін атқарады. Осы үрдісті басқару мұғалімнің өз қызметінде
әріптестерінің тәжірибесі немесе ғылымдағы жаңа идеялар, әдістемелерді
дұрыс таңдап, бағалау және қолдануын қамтамасыз етеді. Ал педагогикалық
қызметте инновациялық бағыттылықты казіргі заманғы білім беру, қоғамдық
және мәдени даму жағдайында педагогикалық қызметтің инновациялық
бағыттылығының қажеттілігі бірқатар жағдайлармен айқындалады.
Біріншіден, қоғамда жүріп жатқан әлеуметтік-экономикалық қайта құрулар
білім беру жүйесін, әдістемесі мен түрлі типтегі оқу орындарының оқу тәрбие
үрдістерін ұйымдастырудың технологиясын түбірінен жаңартуды талап етуде.
Педагогикалық жаңалықты жасау, игеру және пайдалануға негізделген мұғалім
мен тәрбиеші қызметінің инновациялық бағыттылығы білім беру саясатын
жаңартудың құралына айналуда.
Екіншіден, білім беру мазмұнын ізгілендірудің күшеюі, пәндерінің
көлемі мен құрамының үнемі өзгеріске ұшырауы, жаңа оқу пәндерінің енгізілуі
жаңа ұжымдық формалар мен оқьпу технологиясын үздіксіз іздестіруді талап
етуде. Осы жағдайда мұғалімдер арасында педагогикалық білімнің рөлі мен
беделі арта түсіп отыр.
Үшіншіден, мұғалімнің педагогикалық жаңалықты игеру және қолданылуға
деген қатынасы сипатының өзгеруі. Оқу-тәрбие үрдісінің мазмұнын қатаң
тәртіпке бағындырып қойған жағдайда мұғалімнің өз бетінше бағдарлама,
оқулық таңдаудан бұрын педагогикалық қызметтің жаңа әдіс-тәсілдерін
пайдалануға мүмкіншілігі болмады. Егер бұрынғы уақытта инновациялық қызмет
негізінен жоғарыда ұсынылған жаңалықтарды практикада қолданумен шектелсе,
қазіргі уақытта ол барынша баламалы, зерттеушілік сипат ала бастады.
Сондықтан да мектеп, білім беру органы басшыларының қызметіндегі маңызды
бағыттардың бірі мұғалімдердің енгізген инновациясына талдау жасап, баға
беру, оны іске асыруға, қолдануға қолайлы жағдай жасау болуы тиіс.
Төртіншіден, жалпы білім беретін оқу орындарының нарықтық қатынастарға
енуі, жаңа типті сынып ішінде мемелекеттік емес оқу орындарының құрылуы
нақты бәсекелестік ахуал туғызуда.
Қазіргі заманғы мектепте нақты педагогикалық қызметте іске асыруға
болатын орасан зор педагогикалық тәжірибе жинақталған, бірақ олардың бәрі
бірдей қолданыла бермейді, өйткені көптеген мұғалімдер мен басшыларда ол
тәжірибені зерттеу және қолдану қажеттілігі қалыптаспаған, сол сияқты ол
тәжірибелерді талдау мен талдаудың дағдысы мен іскерлігі жетісе бермейді.
Мұғалімдер нақты іс-әрекетінде өзінің, сол сияқты әріптесінің де
педагогикалық тәжірибесіне талдау жасаудың қажеттілігіне мән бермейді.
Педагогикалық тәжірибе көпшілік және озық болуы мүмкін. Озық педагогикалық
тәжірибе тарихилығымен ерекшеленеді. Өйткені әрбір жаңа кезенде мектептің
материалдық, әдістемелік, кадрлық және басқа да мүмкіндіктерінің кеңеюімен
педагогикалық қызметтің жаңа талаптары пайда болады. Сонымен бірге озық
тәжірибе педагогика ғылымы мен практикасының қазынасын үнемі толықтырушы,
жаңартушы қызмет те атқарады. Жаңашылдық пен педагогикалық зерттеудің
бірегей үлгісін көрсеткен Ресейдің И. П. Волков, Т. И. Гончарова, И. П.
Иванов, Е. Н. Ильин, В. А. Кериновский, С. П. Лысенкова, Р. Г. Хазанкин, М.
П. Шетинин, П. М. Эрдниев, Е. А. Ямбург және т.б. ғалымдар мен
педагогтардың тәжірибелері мұғалім қауымының игілігіне айналды [15].
Мұғалім қызметінің инновациялық бағыттылығының екінші құрамды бөлігі -
психологиялық-педагогикалық зерттеулердің нәтижесін педагогикалық қызметтің
практикасына ендіру. Педагогика мен психология бойынша ғылыми зерттеудің
нәтижелері уақытылы хабардар ету мүмкіндігі болмағандықтан мектеп
қызметкерлеріне белгісіз болып қалады. Педагогикалық зерттеудің нәтижелерін
практикаға енгізу үшін практикалық қызметкерлердің алынған нәтижелермен
арнайы танысады, оны іске асырудың орындылығын, сол арқылы осы негізде
ғылыми зерттеу нәтижесін практикада қолдануға деген қажеттілік
анықталатындығы М. Н.Скаткин және басқа ғалымдар арнайы еңбектерінде атап
көрсеткен. Мамандар тарапынан жедел әдістемелік көмек көрсету арқылы бұл
ғылыми ұсыныстарды іске асыру әдістері мен тәсілдерін игеруге болады [16].
Жаһандану құбылысы біртұтас азаматтық қоғам, экономикалық және мәдени
ғаламдық кеңістіктің қалыптасуына ұласып, елдер арасындағы ғылыми, мәдени,
экономикалық және ақпараттық қарым-қатынастар мен өзара пайдалы
алмасулардың өрісін кеңейтеді.
Сондықтан білім жүйесін сыртқы ортамен қарым-қатынаста өздігінше
жетілуге қабілетті күрделі ашық жүйе деп қарастыра отырып, синергетикалық
көзқарасқа негізделген диалогтің-демократиялық басқаруға көшіру, оқушы
тұлғасын толыққанды және басты субъект, басты құндылық есебінде қабылдап,
оның ерекшеліктерін ескеріп, ынта-ықыласының сапалы түрде өрістеуіне,
еркіндік, шығармашылық орта қалыптастырып, дарыны мен тұлғалық табиғи
қабылеттерінің, ішкі мүмкіндіктерінің ашылуына, педагогикалық-психологиялық
қолайлы жағдай жасап, өзіндік жан-жақты дамуына, өзін-өзі жүзеге асыруына
бағытталған жаңа тұрпаттағы басқару жүйесін енгізу қажет.
ХХІ ғасырдағы еліміздегі дүбірлі өзгерістер, жаңа серпілістер, қайта
жаңғырулар, оның білім беру жүйесіне де айтулы реформалар мен жаңа
мақсаттар әкелді. Жаңа білім стандарттарының жасалуы, білім беру
мекемелерін жаппай ақпараттандыру, сапалы білім беретін инновациялық
технологияларды оқу-тәрбие үрдісіне ендіру, білім мазмұнын жаңарту, әлемдік
білім кеңістігіне ену мақсатындағы игі істер – сол өзгерістердің нәтижесі.
Қазақстан Республикасындағы 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасы, Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасы Қазақстан Республикасы Білім туралы заңдарында
айқындалған еліміздегі білім беру жүйесін дамытудың басым бағыттары әлемдік
бәсекеге қабілетті жаңа тұлғаны қалыптастыруға бағытталған. Сол себепті
педагогикалық үрдісті жаңаша басқару әдістерін іздестіру қоғам.
Қазақстан Республикасының Конституциясында (27-бап) Неке мен отбасы,
ана мен әке және бала мемлекеттің қорғауында болады. Балаларына камқорлық
жасау және оларды тәрбиелеу - ата-ананың етене құқығы әрі міндеті,-
делінген [3, 18]. Бұл жолдар әр баланың білім алуына мемлекеттің басты
назар аударатынын және ол отбасының парызы екенін айғақтай түседі. Сондай-
ақ Білім туралы Қазақстан Республикасының Заңының 49-шы бабында ата-
аналар мен өзге де заңды өкілдер баланың тілегін, жеке бейімділігі мен
ерекшеліктерін ескере отырып білім беру ұйымын таңдауға, ата-аналар
комитеттері арқылы білім беру ұйымдарын басқару органдарының жұмысына
қатысуға, білім беру ұйымдарынан өз балаларының үлгеріміне, мінез-құлкына
және оқу жағдайларына қатысты ақпарат алуға, ез балаларын оқыту мен
тәрбиелеу проблемалары жөнінде психологиялық-педагогикалық
консультациялық көмек алуға құқығы бар және олар балаларға өмірі мен оқуы
үшін салауатты және қауіпсіз жағдайлар жасауға, олардың ой-өрісі мен дене
күшін дамытуды, имандылық тұрғысынан қалыптасуын қамтамасыз етуге,
балаларды окыту мен тәрбиелеуде білім беру үйымдарына жәрдем көрсетуге,
балалардың оку орнындағы сабаққа баруын қамтамасыз етуге міндетті, - деп
[4] жазылып, жас ұрпаққа білім беру процесіне қатысушы субьект ретінде ата-
аналарға үлкен жауапкершілік жүктеген. Бұл нұсқау оқушылардың білім сапасын
арттырудағы отбасы мен мектептің бірлігі бүгінгі қоғам талабынан туындап
отырғандығын ашып керсетеді.
Тәрбие деген не?, - деген сұраққа жауапты бір жан иесіне азық
беріп, сол жан иесінің дұрыс өсуіне көмек көрсету [8, 13б.],-деп
М.Жұмабаев айтқандай, білім беру ұғымы тәрбиені де қамтиды. Ендеше сол жан
иесін рухани азықпен бірлесіп қамтамасыз ететін - отбасы мен мектеп.
Сондықтан қоғамдағы отбасы тәрбиесі, оның балаға білім берудегі орны,
атқаратын қызметтері ғылыми әдебиетте күрделі мәселе ретінде зерттеліп,
оның маңыздылығы әр қырынан қарастырьшып келеді.
Американдық ғалым Я.С. Турбовской өзінің Ертеңгі күннің мектебі
еңбегінде мектепте реформа жасаудың төрт қағидасына тоқталып өтті. Ол:
Дүние жүзіндегі адамзаттын мінез-құлкының қалыптасуына негіз болған дінді,
құнды кітаптарды ұмытпайық; мектеп пен балалардың іс-әрекетіне жақын болсын
деген ниетпен ежелгі замандағыдай ата-аналарды қайтадан оқу процесіне
тартайық; бұрынғы білім берудің негізіне оралып, қазіргі кездегі білім
берудің қалай қалыптасқанын есте сақтайык. Жеке тұлға мен жұмыс жасаудың
ежелгі әдісіне оралып, ол кезде баланың шамасына, мүмкіндігіне, қабылдауына
қарай білім берілгенін есімізде сақтауымыз керек, -деп отбасына балаға
білім беру процесінің субъекті ретінде мән береді [17].
Орыс ғалымы Ю.К. Бабанский Ежелгі замандағы және орта ғасырдағы
Ресейдің отбасы - мектеп тарбиесі деген еңбегіндегі отбасындағы білім
берудің негізіне оралу үшін ежелгі заманнан бастап зерттеу - бүгінгі адам
өмірінің мәселесін тереңнен түсіну деген пікірі оқушылардың білім сапасын
арттыру мәселесін ашу үшін оның тарихи-педагогикалық аспектілерін
анықтаудың өзектілікті екеніне ой салады[18].
Тарих тәжірибесі - ұрпақтың кешегісі мен бүгінгісінің ең асыл, ең
сүбелі, нағыз прогресшіл қасиеттерін бір-біріне жалғастырып отыратын өмір
эстафетасы. Тарихқа, тарихи бастауларга, тәжірибеге біз қаншама терең
үңілсек, қоғамдағы қазіргі жағдайды соғұрлым жақсы түсінетін, білетін
боламыз.
Тарихи деректерге сүйенсек, оқытудың алғашқы ошағы - б.з.д. III
ғасырдағы Шумер мектебінің іс-тәжірибесінен бастау алады. Ол деректердеи
отбасы мен мектептің арасында сыйластықтық қарым-катынас қалыптасқанын,
мектептің түп-төркінінің қалыптасуы отбасында жатканын, отбасында берілген
халықтық білімнің негізі мектепте жалғасқанына көз жеткіземіз.
Мектепте отбасының бір үйдің балалары арасындағы әдептілік, татулық,
қамқорлық, оларды өмірге үйрету, т.б. туыстық ізгі дәстүрлері сақталған.
Оқу-тәрбие әдістері әкесінің баласына ақьш айтып үйретуінде жатқаиын
аңғарамыз. Шумер мектебі туралы еңбектер отбасы мен мектептің бірлесе
атқарған оқу және тәрбие жұмысы әдістемесінің тууына негіз болғанын айқын
аңғартады.
Ұ.Ә.Есімнің Қазақ отбасында халықтың педагогикалық құралдары арқылы
мектеп жасындағы қыз баланы тәрбиелеудің педагогикалық шарттары атты
еңбегінде: отбасы ықпалы басқа тәрбиелік әсерлердің бәрінен де күштірек.
Жас үлғаюымен ол әсер бәсеңдеуі мүмкін, бірак ешқашан өз маңызын жоймайды;
қандай да бір басқа да жағдайларда қалыптасуы мүмкін болмаған сапалық
қасиеттер - тек отбасында ғана өрісін алады; отбасы тұлғаның әлеуметтенуін
қамтамасыз етеді, оның тәңдік, моральдық және еңбек тәрбиесі үшін бар
мүмкіндіктерді мейлінше шоғырландырып, іске қосады; қоғамның азамат мүшесі
отбасынан бастау алады, қоғам келбеті отбасынан көрінеді; отбасы салт-
дәстүр, әдет-ғұрыптар жалғастығын қамтамасыз ететін орта; отбасының аса
маңызды әлеуметтік қызметтері - азамат тәрбиелеу, патриот қалыптастыру,
болашақ жанұя иегерін кемелдендіру және мемлекет заңдарын мойындап,
құқыктарын сауатты пайдалана білетін қоғам мүшесін жетілдіру мүмкіндіктері
мол; отбасының кәсіптаңдауғадатигізер ықпалы орасан зор, - деп
отбасыныдағы тәрбиеге ерекше мән береді.
Балаға білім беру жүйесінің мақсаты мен міндеті, қалыптасуы адамдардың
өмір сүруіне деген кажеттіліктен туды. Ол адамзат қоғамының дамуымен және
этностардың жер бетінде пайда болып ұрпақ өсіруімен тығыз байланысты және
алғашқы қауымдық дәуірден бері қарай түрлі қоғамдық езгерістермен бірге
өсіп, езгеріп, жаңарып отырды.
Әркезде ғалымдар тәрбиенің пайда болуын зерттеп, ғылыми тұрғыдан
тұжырымдама жасауғаталпынды. Соның ең бастысы дәстүрлі эволюциялык-
биологиялық (Ш.Летурно, Дж.Симпсон, А.Эспинас) және психологиялық (П.Монро)
екі теория деуге болады. Эволюциялық-биологиялық теорияның өкілдері алғашқы
қауымдық құрлыстағы тәрбиенің іс-әрекеті сезім, түйсік түрінде дамып
отырған яғни ұрпағын қамқорлығына алудан туған десе, П.Монро тәрбиенің
пайда болуының негізі балалардың үлкендерге еліктеу түйсігі (инстинкт)
арқылы дүниеге келді деп түсіндіреді. Екі теорияны жан-жакты қарастыра
келе, алғашкы кауымдағы тәрбие балаларды - өмірге, өзін коршаған ортаға
қалыптастыруға икемдеп, үйретуден (өмір үшін күресіп кедергі біткенді жеңу)
құралғанын кереміз [19].
Балалардың күнделікті еңбек үрдісінде ересектермен қарым-қатынас
жасауы өмірге қажетті еңбек әрекеті дағдьшарын, сол кездегі салт-сананы
меңгеруіне ықпал етті. Алғашқы қауымдық құррылыс тапсыз болғандықтан тәрбие-
барлық адамдарға ортақ, бірдей еді. Меншіктің, құндықтың және отбасының
шығуына байланысты қауымдық қоғам біртіндеп ыдырай бастады. Осы ыдыраудың
салдарынан рулық үйымнан өзінің даму грекшелігіне сай отбасы бөлініп,
езіндік ұрпақ тәрбиесіндегі тәжірибесі туындады.
Қазақ халқының отбасында білім және тәрбие берудің езіне тән
ерекшелігі, өзіндік белгісі бар. Бала тәрбиесінде ұлттық тәлім-тәрбиенің
дәстүрлі дүние танымын жүзеге асыра отырып, халыктың мұраттары мен арман-
тілектеріне сүйеніп отырған.
Барлық қоғам біткеннің ең арғысы және бірден-бір табиғиы - отбасы, -
деп П.И. Третьяков анықтағандай, қоғам да, мемлекет те отбасынан, әулеттен
басталады. Қазақ оны Отан - отбасынан, - дейді, ол біздің халқымыз үшін
отбасы тәрбиесінің маңыздылығын айқындайды [20].
Өмірдің бір қызығы - бала, - деп халық балаға, оның тәрбиесіне
ерекше мән бергенін Қорқыт ата кітабынан да аңғарылады. Қорқыт ата
кітабында хандардың ханы Баяндүрхан оғыз елінің бектерін шақыртып жылына
бір той жасайды екен. Ұлы барларды ақ үйде, қызы барларды қызыл үйде күтіп,
алдымен ұлы, сосын қызы барларға жақсы қызмет көрсетіп, баласы жоқтарға
Баяндүрхан ұлы жоқ, қызы жоқ адамдар тәңірдің қарғысына ұшырағандар, оларды
біз де қарғауымыз керек деп, оларға қара үйтігіпті. Бұдан керетініміз
халқымыздың баланы - өмірдің жалғасы, ұрпак сабақтастығы деп бағалайтыны.
Айтулы казақ ойшылы Ш.Құдайбердіұлы езінің кепшілікке танымал
шежіресінде ұрпақ жалғастығы ерекше мәнді екені айтылады: Абылайдын Қалмақ
ханы Қалданда тұтқында болғанда, Қалдан Абылайды Шырын батырдьщ қазасына
орай елтірмек екендігін айтып, оның арманын сұрайды. Абылай: төрт атадан
бері жалғыз едім, қазір өліп кетсем не бала, не бауыр жоқ дүниеге
келмегендей боламын-ау, - дейді. Сонда қалмақ ханы: Мынаның сөзінін бәрі
рас мен де төрт атадаи бері жалғыз едім. Осы күнгі жалғыз балам Әмірсана
өліп кетсе менде тұқымсыз калып кеткенім-ғой,- деген қорытындыға келген
Қалдан Абылайды босатып жіберген.
Отбасы тәрбиесіндегі ата-ананың орны туралы Абай Құнанбаев Адамның
адамдық қасиеттерге ие болмағы, әуелі, ақыл, ғылыммен болса, ол қызығу,
денсаулыққа байланысты, қалғаны-жақсы ата-ана үлгі өнегесі,- деген.
Яғни баланың бойында адами жақсы қасиеттердің калыптасуы ата-ананың
ықпалына тікелей тәуелділігін аңғартқан.
Отбасы баланың мінез-құлқының, дұниеге көзқарасының негізін қалайды.
Ата-бабаларымыздың тілімен айтқанда, ұлттық құндылык, қадір-қасиет ата
құлқымен, ана сүтімен ұрпақ қанына сіңген. Қазақтың отбасындағы тәрбиелік
ықпалы бірімен-бірі ұштасып жатқан үш сатыдан тұрады деуге болады. Ол ата-
әже, әке-шеше, ұл мен қыз. Бұлардың әр бірінің өз құқыктық міндеттері мен
өздеріне тиеселі талап тілектері бар. Бұл міндеттердің салмағы өте ауыр,
қасиеті мол.
Әкенін баласына беретін үлкен еншісі, қазынасы - берген тәрбиесі. Әке
асқар тау, баланың ақылшысы, кеңесшісі, қиналғанда жанынан табылар
қамқоршысы. Әке әркашанда балаға бағыт-бағдар, үлгі-өнеге беріп, ерлерге
тән мінез-құлық қалыптастырады. Сондықтан бала әке ауызынан шыққан сөзден
бастап, жүріс-тұрыс, мінез-құлық, адамдармен қарым-қатынас т.б қадағалап,
еліктеп өседі. Әкенің өнегелі үлгісі, әке шаңырағы бала үшін –ізгілік
мектебі.
Әкенің жүгі ауыр. Әр әке өз балаларының жеке ерекшеліктерін, қабылдау
мүмкіндігін, яғни қандай іске, өнерге бейімділігін ерте аңғарып, ой-өрісін
іскерлігі мен дағдысын, шамасы келгенше әрқайсысының бойындағы табиғи
қасиеттерін дамытады. Баланы тәрбиелеп қана қоймай, өзінің бар білгенін,
кәсібін үйретуші. Сондықтан ер бала әке тәрбиесінде болады.
Әке - балаға сыншы. Балаларының жеке ерекшеліктерін, мүмкіндігін,
бейімділігін аңғарып, сөз ұғарлық ойлы болса, ел адамы етуді көздеп,
жақсыларға жанастырған, ән мен күй өнерінің нышаны болса, өнерге баулып,
шаруашылыққа икемі болса, ұй шаруасының тізгінін беріп, соған меңзейтін,
шамасы келгенінше әрқайсысының бойындағы табиғи қасиетін дамытуға
тырысатын. Бұл турасында М.Әуезовтың Абай жолы романында тап басып
жасаған суреттемесіне сүйенуге болады. Мысалы, Құнанбайға Байсал, Бежей,
Қаратайлар оның балаларының ішінде пысык әрі сергек адам болатыны Ыскақ
дегенде, әкесі Абайға қарап: Одан да, не күтсендер де осы жаман қарадан
күтсеңдерші!, - деген сөзінен халықтың тәрбие дәстүрінде баласының
келешегі жөнінде әкенің өз пікірі болуы құрметтелетінін көреміз. Ақылды,
сыншы әке бала бойындағы қасиетті дөп басыпты. Абайдың үлкен тұлға болуына
әке ықпалы үлкен болғаны белгілі. Осындай ұрпақ үшін Қорқыт Ата даңқын
шығарып, өзінің тегін қуған балаға ешкім жетпейді, - деген даналық сөзін
қалдырған.
Әр ата-ана баласының жеке ерекшелігін, қабілетін, мүмкіндігін ескеріп,
кандай іске, өнерге бейімділігін ерте аңғарып, шамасы келгенше баласының
бойындағы табиғи қасиеттерді дамытып отырған .
Әке-тарихты жеткізуші. Парасатты әке балаларына ата-тегін, ата-
бабаларының іс-әрекеттерін, үлгі боларлық өнерін, өнегелі жактарын айтып,
ағайындық туыстық, жақындық қатынасын түсіндіріп отыруды өзінің парызы деп
білген. Мысалы, М.Әуезовтың жоғарыда айтылған романынан Құнанбайдың Абайды
жасынан өзімен бірге ала жүріп, үлкен өнегелі отырыстарды көрсетіп, небір
білгір, дүлдүл шешендердің асыл ,сөз, абзал қасиеттерін, әділ биліктерін
оған сабақ еткенінің куәсі боламыз . Бұдан бала жақсы үлгіні неғұрым
жасында алуы керек деген қағиданы көреміз.
Ер намысы - қазақ халқының салтының бір қалыптаскан заңы. Сондыктан,
ер азамат әркашанда әйел адамнын намысын қорғаушы, тірегі болған. Қабанбай
батыр жырындағы жеңіске жеттім деп әйел адамды қорлама, оны қорға, ая,
адамгершілік мейірім таныт, - деген ұраны халықтың жан дауысы, ұрпаққа
өнеге болар ер мінез деп қабылдай қарап, әйел адамды еркелетіп, ешкімнен
зәбірлік көргізбеген, қорған бола білген. Туыстық қатынасты бәрінен де
жоғары қойып, нәпсіге ерік бермеген. Қорқыт туралы аңызда: жүз жыл бойы
дария үстінде күйін сызылтып отырған Қорқытқа Актамақ аталатын қарындасы
тамақ әкеп беріп тұрады. Сол сәтте дария үстінде дауыл тұрып, алай-түлей
толқын тұрып, су бетіңдегі екеудің берекесін алады. Аласапыран шақта
Қорқыттың башпайы байқамай қарындасына тиіп кетеді. Осынау әбес оқиғаға
қамыққан Қорқыт қапалана отырып, Башпай күйін тартады. Кейін ұрланып кеп
шағып алған ажал-жыланның уынан өлетінін білген сэтте, әлгі башпайын
қабірінен сыртқа шығарып жерлеуді аманат етеді[21] .
Ұлттық білім беруде шаңырақтың иесі отағасы ретінде әке институтының
орны басым: ақылды, білімді ұл өсіру, ұлын шаңырактың иесі етіп өмір сүруге
дайындау - әкенің міндеті.
Ал әйел баласының бір ұрпақтан екінші ұрпаққа мәдениетті табыс етуде
қызметі зор болған. Тал бесікке сүйеніп отырып, ұрпағының бойына халқының
ең асыл қасиетін әйел - ана дарытады. Халықтың қасиетін ұрпақ бойына
дарытуда әйел-анамен байдың дәулеті де, патшаның жарлығы да батырдың
найзасы да теңдесе алмайды.
Отбасында баланың алған білімінің сапалы болуы әке мен шешенің
бірлікте берген тәліміне байланысты. Сондықтан: Жігіттің тентек болмағы
биінен, баланың тентек болмағы үйінен, - дейді халқымыз. Ең бастысы -
отбасындағы бірлік, сыйластық. Сондықтан да алдымен отағасы дәм татқан
шаңыраққа ырыс келеді деп, аналарымыз дастарханға әкесіз отырмай, ешкімге
тамақ ұсынбаған. Көкең келе жатыр, - дегенде, берекелі отбасының балалары
әкелерінің алдынан жүгіріп шығып, бірі атын байлап, екіншісі қамшысын алып,
үшіншісі қолына су құйған. Қыздары төрге көрпені қалындатып салып, жастық
тастағанда, сол үйдін отағасы келіп төрге жайғасқан. Отағасы ақылды,
көрегенді, көп тәжірибелі болса, ол отбасынан өрбігендер де тәртіпті,
пайымды, текті болып өскен.
Отбасындағы үлкен мәселелерден бастап, ағайын-туыстың, ел-жұрттың
атқарар істерінің бәрін еркектердің ақылымен жөнге түсіріп отырған. Ер
етікпен су кешкен, жан алып жан берген жауынгерлік, мазасыз көшпелі тірлік,
отарлық бұғау, қызыл қырғын, соғыс, кеңестік алып құрылыстар, қайта
кұрудың ашы зардаптары т.б.толып жатқан қиындықтардың бәрінде де қазактың
шаңырағы шайкалмаған, сол шаңырақта еркектің беделі түспеген. Бұдан
отбасындағы ер азамат пен ананың риясыз берік одағын көреміз. Аналарымыз
алдымен күйеулерінің тілеуін тілеген. Күйеуі жолға шықса, тоқымын қағып,
бала-шағасына жол қаратып өсірген. Үйде тілін алмаған балаға осыдан әкең
келсін,-деген жалғыз сөзбен жөнге түсіріп отырған. Балаларына әкеңнің
киімін аттама?,-деген ұлағатының өзі оның киген киімінің де орны биік,
киелі екенін де көрсетеді [22].
Сондай-ақ бала тәлім-тәрбиесін, білім шыңдылығын жәнеде денінің сау
болып өсуіне байланысты арналып өткізілетін отбасылық ойын түрлеріде
жетерлік. Соның бір түрін атап өтсек Толағай ойыны.
Толағай ойыны
Бұл ойын – отбасы мүшелері толықтай қатысатын, отбасылық ойындардың
бірі. Бірінші байлық – денсаулық демекші, шынығып, шымыр болуды
отбасынан бастау алу дұрыс болып есептелінеді.
Ойын шарты:
Ойын төрт жанұя мүшелері бірігіп бір одақ болып, келесі екі жанұялық
коммандаға қарсы шығу. Қарсылас командаларда ойыншы саны мен жас мөлшеріде
тең болуы шарт. Әр командалардың өз аттары, жеке девиздері мен ұрандары
болады.
Сонымен, ойын 3 кезеңнен тұрады:
1. Дөп түсу . Команда топ басшылары доңғалақты белдеріне айналдыра
жүріп, мәре сызығына келіп тоқтайды. Доңғалақты қолында ұстап тұрады,
сонда келесі ойыншы келіп, допты доңғалаққа дөп түсіруі тиіс, солай
біртіндеп келіп уақыт соңына дейін дөп түсіруі шарт. Ойын соңында
барлық жинаған ұпайларды және қай команда тез келді соның барлығын
ескере отырып, жоғары ұпай беріледі.
2. Кенгуру . Топ басшысы доңғалақты беліне іліп алып, айнала жүгіріп,
өзінің командасын доңғалағына салып, жерде қойылған кеденді бұзбай,
тез әрі ойын ережесін бұзбай келген команда жеңімпаз атанады.
3. Алма кезек . Бұл ойында екеу – екуден болып, допты бір – бірлеріне
алма кезек лақтыра отырып мәре сызығына дейін барады, ал қайтарда
жерге тигізбей алма кезек доптарымен алмасады. Солай ойын алаңа келесі
ойыншымен ауысады. Уақыт соңында ойын ережесін бұзбай, әрі жылдам
келген команда жеңімпаз атанады.
Жоғарыда атап айтқан кезеңдерден ең жоғарғы ұпайларды алып, ойын
ережесін бұзбай, ең бірінші болып келген комманда жеңімпаз. Сонымен, ойын
шарты бойынша командаларға 1, 2, 3 орындары беріліп, мақтау қағаздарымен
марапатталынып, ынталандыру сыйлықтары беріледі.
Балаға тәлім-тәрбие беруде ана институтының орны ерекше. Оның әке
институтының мәртебелі болуындағы маңызын былайша тұжырымдауға болады:
1. Әке беделі аналардың сөзі, іс-қимылы, қас-қабағы арқылы
қалыптасады.
Ана баланы әкеге бағындыра ұстайды, әкенің айбынды қорған екенін ұғындыра
тәрбиелейді.
Әке мен баланың бір-біріне сыйлы, тату, мейірімді, бауырмал болуына жол
табады. Әке-шешесімен қарым-қатынасқа кіру арқылы балалардың қоршаған
ортаға көзқарасы қалыптасады.
Бала психикасына ықпал етудің иіскелеу, аймалау, еркелету, мадақтау,
араша түсу, сияқты қарапайым халықтық әдістер де қариялар тарапынан орынды
қолданылып отырған. Маңдайынан атасы иіскеп, әже бауырының жылылығын сезіп
өскен бөбектің рухани жан дүниесі бай болады.
Мектеп пен отбасы бірлігі ұлттық тәрбие дәстүрлерін өзіне әдістемі
ретінде де қабылдай алады.
Адамзат ұрпағына отбасының аса құнды ықпалы мен әсерін өмірдегі
ешнәрсенің күшімен салыстыруға болмайды. Отбасы құрылымын туысқандық қарым-
қатынас бір ғана әке-шеше мен балалар арасындан емес, сонымен бірге апа-
сіңілі, аға-іні, апа-іні, аға-қарындас т.б. өзара қатынас сипатынмен
анықталады. Бұдан басқа, аға, жеңге, келін, қайын жұрт деген секілді
туыстық қарым-қатынастар бар. Туысқандық карым-катынас өзарі жәрдем, көмек,
ынтымақтастық арқылы отбасы мүшелері бір-біріне қуат беріп отырады.
Туысқандық қарым-қатынастар үздіксіз ықпал етуші, демеуші тәрбиелік күш
болып табылады. Сондықтан оқушының өзіндік білім алғысы келетін ішкі
түрткісін отбасы мен мектептің бірліктегі ықпалымен ғана тиімді оятуға
болады.
Ата-ананың, аға-апаның, іні-қарындастың, туған-туыстың өнегелі үлгісі
баланың сана-сезімінің, ой-өрісінің өсуіне, адамгершілік қасиеттердің
қалыптасуына ықпалын тигізеді. Отбасы қарым-қатынасындағы туысқандар
арасындағы бірлік, келісім, өзара, бірінің екіншісіне бойсынуы, бірінің
екіншісін құптауы, қарым-қатынасы, бірлесіп қиындықты жену, нәтижесін
ортақтасу, бөлісу т.б. дәстүрлерді бала бойына даритын құндылықтар болып
саналады. Ата-аналардың қоғамдық орны, өзара бір-бірімен туысқандары,
іріптестерімен, көрші-қолаңмен болған мәмілелері бала үшін қарым-қатынас
үлгісі ретінде қабылданады.
Қай кезде де отбасы тәрбиесі-туысқандық қатынастар мен тұрмыс жайттары
- балаға үздіксіз ықпал етуші тәрбиелік күш. Ата-аналардың жақсы үлгісі
баланың сана-сезіміне, ой дүниесінің өсуіне, адамгершілік қасиеттерінің
қалыптасуына ықпалын тигізеді. Баланы оқу материалдарымен өз бетінше жұмыс
істеуге, білімді меңгеруде табандылыққа, жігерлілікке үйрету, мамандыққа
баулу үй-ішінің басты міндеті. Отбасы тәрбиесі ата-аналардын оқытушы,
жұртшылықпен бірлескен тәрбие жұмысының нәтижесінде жүзеге асады [23].
Сондықтан оқушының білім сапасын арттырудағы отбасы мен мектептің
бірлігінің әрекетінде оқушының өз бетінше білім жинауына қажетті
материалдарды табу мүмкіндігін ұйымдастыру, оқушы тарапынан сабақта
ыждаһаттылық пен құштарлықтарының сақталуын және қатысуын қадағалау кезінде
отбасының әрбір мүшесінің өзіндік орны ескерілуі тиіс.
П.Ф.Каптеревтің басшылығымен 1913 жьшы көп томды Отбасы
энциклопедиясы жазылды[24].
1905 жылдың 25 ноябрінде Петербург аймағындағы оқу басқару
минстрлігінің кеңесі мектептің өмірін жақсарту үшін оқу мекемелерінде ата-
аналар ұжымын құру туралы қаулы қабылдайды. Ал 1912 жылы Петербург
қаласында отбасы тәрбиесі жөнінде съезд өткізіледі. Онда балалардың
отбасылық және қоғамдық тәрбиесіне байланысты мәселелер талқыланады.
Солардың ішінде мына мәселелерге ерекше назар аударылған:
Отбасылық тәрбиенің міндеттері; Отбасының тәрбиесі; Қоғамдық,
отбасылық және мемлекеттік тәрбие арасындағы байланыс т.б. Бұл үлкен
Форумның шешімдерін ата-аналар қоғамдары мен комитеттері, отбасылық
педагогикалық үйірмелер мен мектепке дейінгі тәрбие қоғамдары және әртүрлі
педагогикалық журналдар кең түрде ата-аналар арасында насихаттады. Бірак
патшалық Ресейде прогрессивтік қоғамдардың комитетер мен үйірмелердің іс-
әрекеттері жас өспірімдерге тәрбие және білім беруде, ата-аналардың
педагогикалық білім дәрежесін кетеруде одан әрі дамымады [25].
Кеңес өкіметі қарсаңында орыстың көптеген ғалымдары (П.Ф.Каптеров,
П.Ф.Лесгафт) отбасы тәрбиесіне терең көңіл бөліп, сол замандағы отбасы
тәрбиесінің негізін қалады. Кеңес ғалымдары Я.А.Коменскийдің бала
тәрбиесіндегі ата-ананың орнына, әсіресе әкенің беделіне ерекше назар
аударғанын, баланың ана мектебінен өтіп, ананың құдіретімен ұлттық тәлім-
тәрбиеден, ұлтының өмірінен өз тілінде білім алуы міндетті деген сияқты
пікірлерін дамытты.
Үш тәрбиелеуші параллел отбасы мен мектеп және қоғамның бірлігіне
Кулекеев Ж.А көңіл бөлген. Ол әр ұлттың өзіне тән тарихы, ұлттық сипаты,
тұрмыс-салты, бейнесі, тұрпаты, ұлт мәдениетінің құнды жақтары барын, әрбір
үлттың сол жақсы жақтарын неғүрлым тиімді дамыту жолдарын табудың зор
маңызы бар екенін айта келіп, ұлттық ерекшеліктерді халық ағарту саласының
басқару жүйесінде пайдалануға болатынын атап көрсеткен [26].
А. Баймолдаев көп балалы еңбекшіл отбасы ұжымындағы тәрбие - бала
дамуының жағымды ортасы, ондай ортада бала жақсы дамиды дейді. Ол өзінің
Ұстаздық дастан, Балаларды тәрбиелеу туралы лекцияларында, Ата-аналар
туралы кітабында бала тәрбиесі жөніндегі педагогикалық тәжірибесін ортаға
сала отырып, ата-аналардың баланы тәрбиелеудегі міндеттерін үнемі есте
ұстауын, өз баласының ерекшелігін ескере отырып тәрбиелеуін айрыкша
бағалады. Ғалымның бұл идеясы бүгінгі күнге дейін маңызын жойған жоқ. Ата-
ана-мектеп-мұғалімнің бірлігіне В.А. Лихачев жете мән берді. Кеңес өкіметі
кезіндегі ғалымдар ата-аналарға педагогикалық білім берудің ғылыми негізін
жасап, салмақты үлес қосты [27;28].
Отбасы тәрбиесіне қазақ ғалымдары да назар аударды. Жүсіпбек
Аймауытовтың Тәрбиеге жетекші, Психология, Жан жүйесі және өнер
таңдау Жаңа ауыл т.б. еңбекгерінде отбасы тәрбиесінен бастап, ұлттық
тыныс - тірлік, еңбек тәлімі, ата-ананың орны, бала мінезінін алуан
қырлары, тәрбие жұмысы мен оның шарттары т.б. мәселелер кеңінен орын алған.
Педагог ғалымның бала мен отбасы, ұстаздық шеберлік, т.б. ой-пікірлерін ұлт
мектептерінде оқушының білім сапасын арттырудағы отбасы мен мектептің
бірлескен іс-әрекетінде басшылыққа алу өзектіліктен түспейді.
М. Жұмабаев әр ұлттың өз мектебі, өз тілі, төл оқулығы, мәдениеті мен
тәрбиесі болу керектігін сол кездің өзінде-ақ меңзеген. Содан да болар,
өзінің Педагогика, Бастауыш мектептегі ана тілі, Бастауыш мектепте ана
тілін оқыту жөні, Бала тәрбиелеу жолдары, Сауатты бол кітаптарында
халыктың тәлім-тәрбие, ұлттық педагогика мәселелеріне ерекше көңіл бөліп,
оны педагогиканың негізі етіп ұсынады. Мағжан Жұмабаев бала тәрбиесін
ұлттық психологияға негіздеу, халық педагогикасының негізінде оку-тәрбие
жұмысын ұйымдастыру мәселесіне ерекше көңіл бөледі. Халық педагогикасын,
ұлттык тәрбиесін жалпы педагогиканың ең түпкі тамыры, негізі етіп қояды.
Осыған орай ол: Әр тәрбиешінің қолданатын жолы - ұлт тәрбиесі, - деп
тұжырымдама жасайды. Әрбір ұлттың бала тәрбиесі туралы ескіден келе жаткан
жеке-жеке жолы бар. Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып, көп буын қолданып
келе жатқан тақтай жол болмағандықтан, әрбір тәрбиеші, сөз жоқ ұлт
тәрбиесімен таныс болуға тиісті,- дейді [8].
Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Х.Досмұхамедов, Ж.Аймауытов,
Н.Құлжанова, М.Жұмабаев, Т.Шонанов, Е.Омаров, С.Торайғыров және т.б. бала
мен отбасы, ұстаздық шеберлік, т.б. ой-пікірлерін ұлт мектептерінде
оқушының білім сапасын арттырудағы отбасы мен мектеп бірлігінің іс-
әрекетінде басшылыққа алудың маңызы өте зор.
Бұл мәселе кейіндегі қазақстандық ғалымдар еңбектерінде де көрініс
тапты. Ж.Қоянбаев Семья және балалар мен жеткіншектер тәрбиесі атты
еңбегінде отбасы және жас ұрпақ тәрбиесіне назар аударды. Еңбекте автор
отбасы, оның құқықтық және адамгершілік негіздері, отбасы тәрбиесі, оның
ерекшеліктері, отбасы тәрбиесі үрдісінде кездесетін кателіктер, оларды
болдырмаудың жолдарын карастырады. Отбасы тәрбиесін жетілдірудің басты
шарты ретінде ата-аналарға білім берудің негізгі формалары мен мазмұнына
үлкен мән берген.
Адамның бір этносқа тән қасиеті оның бойына сәби кезінен бастап ата-
ананың қарым-қатынасы, мінез-құлқы, іс-әрекеті арқылы дарып қалыптасады, -
деген С.Қалиевтің сөзін ескерсек, демек бала бойындағы жақсы қасиеттерді
жан-жақты дамытып, саналы, жігерлі болуын жетілдіру мақсатында жүргізілетін
жұмыстардың қай-қайсысында болмасың отбасының орны зор екені анықтала
түседі.
Сөйтіп оқушының тұлғасын қалыптастыруда мектеп пен отбасының
ынтымақтастығы ғалымдарды терең толғандырып, біршама ізденістер болғаныны
байқалады.
Оқушыларда гумандық қасиеттерді қалыптастыруда мектеп пен отбасының
бірлескен жұмысы деген еңбегінде Қ.Т.Әтімова отбасы баланын өмір жолын
бастайтын және қоршаған орта туралы тиянақты да терен әсер алатын ұжымы
екенін, соның негізінде білім, әдет, мінез-құлыкпен өмірге деген
көзқарастың қалыптасатынын нақты дәлелдеп мысалдармен керсетеді .
Ал, Шишов С.Е отбасында ата-ананың балаға әсер ететін тәрбиелік
ықпалының педагогикалық шарттарын қарастырады [29].
І.Р.Халитова Әлеуметтік педагогика еңбегінде ғалымдардын
зерттеулеріне сүйенсек, отбасының төрт түрлі мәртебесі бар: әлеуметтік
экономикалық, әлеуметтік психологиялық, әлеуметтік мәдени, іс-әрекеттілік,
дейді .
Бұл ғылыми тұжырымдардың дамуына жаңашыл педагогтардын қазіргі
заманның талабына сай жаңа педагогикалық ізденістері ықпал етті. Олардың
ішінен Ш.А.Амонашвилидің ынтымақтастық педагогикасы идеясын , ондағы
тәрбие үрдісінің барлық саласында әр баланың жеке басына құрметпен қарау,
В.Ф.Шаталовтың қиын мақсат және тірек идеяларын атауға болады [30] .
Ата-аналардың балаларға ықпал ету керектігін И.С.Кон төмендегідей үш
түрлі сипатга бейнелейді:
1 Балаға ата-ананың ықпалын нығайту. Баланың жақсы жақтарын қолдап,
жағымды кылықтары мен істерін қуаттау, оң мінез-құлық үшін көтермелеу,
теріс әрекеттерін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz