Дамыта окыту процесінде бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілетінің даму динамикасы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Гүлназ Жарылқасынова
Тақырыбы: Бастауыш сынып оқушыларын әдебиеттік оқу пәнінде дамыта оқыту арқылы шығармашылық қабілетін арттыру

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ
1. ӘДЕБИЕТТІК ОҚУ ПӘНІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш мектеп жасындағы балалардың шығармашылық қабілетін дамытудың педагогикалық және психологиялық негіздері
1.2 Әдебиеттік оқу пәнінде дамыта оқыту технологиясын қолдану
1.3 Бастауыш сынып оқушылырының әдебиеттік оқу пәнінде дамыта оқыту арқылы шығармашылық қабілетін қалыптастырудың ерекшеліктері

2. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ӘДЕБИЕТТІК ОҚУ ПӘНІНДЕ ДАМЫТА ОҚЫТ АРҚЫЛЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН АРТТЫРУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
2.1 Бастауыш мектеп жасындағы балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыта оқыту технологиясын оқу-тәрбие барысында қолдану тиімділігі
2.2 Баланың шығармашылық қабілеттерін дамытуға арналған дидактикалық ойындарды тәжірибе жүзінде қолданудың маңыздылығы
2.3 Балалардың әдебиеттік оқу пәнінде шығармашылық қабілетін дамытуға арналған тапсырмалардың мазмұны

ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі. Әрбір қоғамның әлеуметтік - экономикалық даму деңгейі, сол қоғамдағы тұлғаның шығармашылық қабілетіне байланысты. Олай болса, егеменді еліміз Қазақстанда шығармашыл жеке адамды дайындау қажеттігі туындап отыр. Қоғамдағы қазіргі кездегі қарқынды өзгерістер жыл сайын жаңа өмір салтын кұруда. Осыған орай, коғамның жаңа талап -- тілектері мен әлеуметтік сүранысын қамтамасыз ету мақсатында шығармашылық тұрғыда ойлаушы, тәуелсіз жеке адамды, дербес шешім қабылдауға бейім ұрпақты тәрбиелеу - бүгінгі күнде аса маңызды мәселе болып отыр. Шығармашыл жеке адамды қалыптастыру педагогика, психология ғылымдары кейбір жақтарын жаңаша қарауды талап етеді.
Қазіргі таңда жалпы білім беретін мектептердің дамуында жағымды өзгерістер және оқыту мен тәрбиелеу ісінің ұтымды жақтары ашылып жатқанымен, оқушылардың жеке басының шығармашылық басына терең үңіле бермейміз.
Бастауыш сынып оқушыларының әдебиеттік оқу пәнінде дамыта оқыту арқылы шығармашылық қабілетін дамыту - өскелең буынға тәлім - тәрбие берудегі күрделі психологиялық әрекет болып табылады. Шығармашылық қабілеттің дамуы оқушылардың интеллектісін дамытумен байланысты екендігін негізге ала отырып, оқу үрдісін тиімді ұйымдастырудың, іс - әрекеттің субъектісінің шығармашылық сапалық ерекшеліктерінің, сабақ кезінде диагностикалық және шығармашылық тапсырмаларды ұтымды қолданудың мәні зор.
Қазіргі кездегі білімдер жүйесінен бір дағдарыс кезеңдерін көруге болады. Мұның мәні - оқыту әдіс-тәсілдерінің жеткіліксіздігі емес немесе мектеп өмірін басқаша ұйымдастыру емес. Бүгінгі күннің негізгі талабы -- білімді адамды әлемнің бүтіндей бейнесін қабылдай алатын, шығармашылық таныммен тікелей қатынас жасай алатын жаңаша ойлай алатын адамға айналдыру.
Зерттеудің мақсаты. Бастауыш сынып оқушыларын әдебиеттік оқу пәнінде дамыта оқыту арқылы шығармашылық қабілетінің дамуын анықтау. Соның негізінде шығармашылық қабілетті дамытуды педагогикалық және психологиялық ерекшеліктерін көрсету.
Зерттеу объектісі. Бастауыш сынып оқушыларының жеке адам ретінде даму процесі.
Зерттеу пәні. Дамыта окыту процесінде бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілетінің даму динамикасы.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілетінің дамуының бір белгісі - әдебиеттіе оқу пәнінде дамыта оқыту арқылы шығармашылық қабілеттің дамуы интеллектілі дамуға тәуелді болады, әрі шығармашылық іс-әрекетке деген орнықты мотивация дамиды.
Зерттеу мақсаты мен ұсынылған жорамалдарға сәйкес төмендегідей міндеттер қойылады:
# шығармашылық қабілет ұғымдарын теориялық және эмпирикалық тұрғыдан зерттеу.
# Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық мүмкіндіктерін дамытуға негіз болатын - шығармашылық қабілетті бала моделін жасау және шығармашыл жеке адамды тәрбиелеуші шығармашыл ұстазда дамыту мақсатын көздеген әдебиеттік оқу пәнінде дамта оқыту арқылы арнайы оқу-практикалық сабактарын ұйымдастыру.
# Бастауыш сынып оқушыларының интеллектілі даму деңгейі мен шығармашылық қабілетінің дамуын экспериментті зерттеу.
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негізі. Шығармашылықты зерттеу мәселесіне Л.С.Выготскийдің, А.Н.Леонтьевтің, Б.М.Тепловтың іс-әрекеттік ықпал және жеке адамды тұтастай жүйеде қарастыратын тұжырымдамалары, А.М.Матюшкиннің тұжырымдамасы, шығармашылық психологиясында жиі айтылып жүрген Л.Л.Гурова, Д.Б.Богоявленская тағы баскалардың тұлғаның когнитивті және тұлғалық аспектілерін ара қатыстыру тұжырымдамалары, В.В.Давыдов, Н.А.Менчинскаяның проблемалық оқыту тұжырымдамасы, шығармашыл тұлғаның өздігінен дамуы дейтін гуманистік ықпалдар (К.Роджерс, А.Маслоу) негіз болды. Зерттеуге әдістемелік өзек болған еңбектер - Б.Г.Ананьев, В.С.Мерлин, П.Я.Пономарев, П.Торренс, Дж. Гильфорд, Дж.Рензулли, Э.Боно, Н.Н.Палагина, С.М.Жақыпов, Қ.Р.Рақымбеков, С.Қ.Бердібаева, М.О.Резванцева, т.б. жұмыстары болды.
Зерттеу әдістері мен әдістемелері. Зерттеуге қойылған мақсаттарды шешу мен болжамдарды тексеруде бір-бірін толықтырушы және бірін-бірі тексеруші әдістер қолданылады: шығармашылық қабілет мәселесі бойынша еліміздегі және шетелдердегі әдебиеттерге теориялық талдау әдісі, зерттеудің ұйымдастырушылық әдісі ретінде салыстырмалы әдіс, шығармашылық қиял мен интеллектінің даму деңгейінің бағалауға арналған анықтаушы әдістері: Равен (А формасындағы) әдістемесі, Д.Векслер әдістемесі, П.Торренс әдістемесі, Тұлғаның дамуын базалық ұғымдарда зертейтін идеалды әрекетті бейнелейтін сана ерекшеліктері әдістемесі (Н.И.Непомнящая 1992) шығармашылық қиялдың дамуын бақылау, талдауға байланысты әдістер: психологиялық эксперимент, бақылау, әңгімелесу, анкета.
Қиялшыл болған жақсы ма?.
Зерттеу жұмысының базасы.
Зерттеу жұмысының құрылымы. курстық жұмыс кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. ӘДЕБИЕТТІК ОҚУ ПӘНІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Бастауыш мектеп жасындағы балалардың шығармашылық қабілетін дамытудың педагогикалық және психологиялық негіздері

Шығармашылық -- тікелей мағынада -- бұл жаңа нәрсені құру. Мұндай мағынада бұл сөзді барлық органикалық процестерде және органикалық емес өмірде қолданылады, не табиғатта туындайтын шығармашылық өнімнің күшін беретін барлық үздіксіз өзгерістерде, барлық жаңаруларда қолданылады. Шығармашылық ұғымы жеке бастау, соған сәйкес адамның іс-әрекетіне байланысты қолданылады. Ал жалпылама мағынада шығармашылық психикалық актыны білдіретін шартты термин. Біздің санамыздағы мәліметтерді қайта жаңғырту немесе жинақтау барысында теориялық, көркемдік және практикалық іс-әрекеттер аясында жаңа формалы шығармашылықты көрсетеді (ғылыми шығармашылық, поэзиялық шығармашылық, музыкалық шығармашылық, көркемөнер шығармашылығы т.б.).
Шығармашылық процесі - жаңа, ерекше нәрсені құру. Оның табиғаты мен механизміне барлық ғасырлардағы ойшылдар зейін бөлген. Шығармашылыққа деген өте терең қызығулар ғасырлар бойы шығармашылық теориясын жасаумен байланысты болды. Көп жағдайда шығармашылықты объективті заңдармен байланыспаған рухани бостандық деп түсінді. Қоғамда шығармашыл адамға деген қажеттілік болмады. Жаңа қоғамдық мәнді құндылықтарды құруды мақсатты тұрғыда нәтижелі жоғарылату идеясы бос әурешілік ретінде қарастырылды.
Шығармашылық психологиясы шет елдерде ХІХ-ХХ ғасырлары қалыптаса бастады. Алғашында ол шығармашылық теориясынан пайда бола бастады. Кейін келе шығармашылық психологиясын жан-жақтан зерттей келе, білімнің қырық құрауына айнала бастады. Ол өзіне философиялық, әлеуметтік, логикалық, этикалық, психологиялық, техникалық және тағы басқа ілімдерді қосты. Шығармашылық психологиясы психологиялық білімдегі аралық-эмпирикалық үлгісіндегі ғылымга айналды.
XX ғасырдың орта шеніне қарай, ғылыми-техникалық революцияга байланысты, әсіресе, ғылым мен техникада шығармашылық іс-әрекетті жүйелі, саналы әдейі басқару қажет екендігі өсті. Әлеуметтік сұраныс үлгісі өзгерді, алайда, эмпирикалық білімнің ескі үлгісі жаңа қажеттілікті қанағаттандыра алмады. Жаңа әрекеттік өзгертуші үлгідегі психологиялық білімді талап өтетін жағдай туындады.
Жеке даралық шығармашылықты зерттей отырып, ұжымдар шығармашылық келешегі, оның. жандануы туралы В.Б.Ломов 1 өзінің "психологияның әдіснамалық мәселелері" деп аталатын жинағында жазады: "Біздің зерттеулерімізде бірігіп шешкен тапсырмалардың нәтижелерінің тиімділігі жеке даралық шығармашылық іс-әрекетке қараганда жоғары болды". Дегенмен әлеуметтік психологияда бұған қарама-қайшы фактілерде болды. Бірлескен іс-әрекеттің тиімділігі көптеген факторларға байланысты болады: ұжым мүшелерінің өзара қарым-қатынасы, іс-әрекетті ұйымдастыру тәсілдері, топтың құрылымы. Осы сұрақты қозғай келе, ғылыми шығармашылық ұжымға қатысты В.В.Максимов, Б.А.Фролов, М.Г.Ярошевский былай деп көрсетеді: топтың ең жоғарғы мүмкіншіліктері (материалдық-техникалық жабдықталуы, информациялануы, еңбекті болу, мүмкіншіліктері т.б.) әрдайым индивидтің мүмкіншілігінен асып кетеді. А.Я.Пономарев 2 жөне Ч.М.Гаджиевтің бірлескен еңбектері де шығармашылық тапсырмаларды (логикаға, тапқырлыққа арналған тапсырмалар) ұжымдық шешімді зерттеуге арналған.
И.Н.Семенов шығармашылықтағы рефлексияны зерттеумен айналыса отырып, шығармашылық психологиясындағы қазіргі кездегі жаңа бағыттардың бірін жасады. Өзінің "Психологиядағы шығармашылық тапсырмаларды шешудегі рефлексия мәселелері" 3 деп аталатын монографиясында шығармашылық тапсырмаларды бірлесіп щешу нәтижесі жеке даралыққа қарағанда 2,4 есе жогары болатынын көрсетеді.
Шығармашылық топтар мен ұжымдарды зерттеуде алға қарай қадам жасауға себеп болған Д.Гельц және Ф.Эндрюс зерттеулері болды. Олар топтың әртүрлі факторларга байланысты болатынын ашып берді: көпшілдік, іске қызығып берілуі, мотивация, топтың және топ мүшелерінің жас ерекшелігі т.б.
А.М.Матюшкин орта және жоғары мектептердегі шығармашылық психологиясының өзекті мәселелерін зерттеді, оқушылардың шығармашылық белсенділігін дамыту мәселелерімен және маманды жалпы дайындау мәселелерімен айналысты. Д.Б.Богоявленская 4 шығармашылық процестің негізі - ақыл-ой белсенділігі деп көрсете отырып, оны креативті өріс әдісімен зерттеді. Г.О.Буш еңбегі 5 өнертапқыштық тапсырмаларды ұжымдық шешудің өдістеріне едәуір толық қазіргі көзқараста шолу жасады. Шолуында, ұжымдық өнертапқыштықтың көптеген әдістеріне сипаттама береді, әдістердің техникасы мен процедурасын терең ашып береді.
Қазіргі уақытта әдебиеттерде шығармашылықтың сипаттамалық және процессуалды сипаттары жиі араласып келеді. Шығармашыл адамдардың мінез бітістерін талдауға болмайды, себебі оның мінез құлқын ілестіріп жүретін іс-әрекеттің табиғатын түсінбестен шығармашыл адамның мінез-қүлқын жан-жақты ашуга болмайды.
А,Осборнның пікірінше, ақыл-ой қабілеттеріне: жаңа нәрсені зерттеу; талдау және бағалау; есте ойды сақтау және қайта жаңғырту; жаңа идеяның туындауы және ойша көріп келу жатады.
Бұл қасиеттер шығармашылық қабілетті құрайды. Аксиомалық тұрғыдан білімді шығармашыл қолданған жағдайда білім өрекетті болады. Алайда, олар оқыту мен тәрбиелеуде ғана дамиды, бірақ, білімдерді меңгеру мен шығармашылық мүмкіншіліктерді дамытуды теңестіруғе болмайды.
Адамда көрінғен шығармашылық қабілет тек нышандармен, тек оқумен ғана анықталмайды, сонымен қатар, қандай да бір деңгейде адамның өзіне де, оның шығармашылық күш жұмсауына да байланысты. Осы соңғы міндетті шешуде шығармашылық қабілеттің дамуын жүзеғе асыратын немесе кедергі жасайтын психолоғиялық факторлардың үлкен мәні бар.
Шығармашылық және парасаттылық бірін-бірі толықтыратын болса, бір-біріне көмектесе алады. Шығармашыл адам жаңа идеяларды жасау кезінде сынды пікірлерді өзіне жібермеу "ережесін" ұстауы қажет. Тек идеяның жеткілікті санын құрғаннан соң ғана, оны қолдануы туралы мәселені қою қажет. Бірінші кезенде сынға салқынқанды болу қажет. Адамның жасы ұлғайған сайын шығармашылығының төмендеуінің бір себебі, жыл өткен сайын адам көптеген көзқарастардың әсеріне бағынғыш келеді. Оқу және тәжірибе нәтижесінде бізде проблеманы шешу кезінде шығармашылыққа кедергі жасайтын ұстамдылық дамиды.
Жаңа шешім табу үшін, біздің ойлауымыз, бұрынғы өткен тәжірибенің шегінен шығу қажет. Бұған шығармашылық ойлаудың топтық формасында кеңінен қолданылатын "бөтен көзқарастар" позициясы көмектеседі. Эксперименттер қателесу қорқынышы шығармашылық қабілетті қаншалықты бұзатынын дәлелдеп көрсетеді. Көптеген талантты адамдардың қателескенін және ең шығармашылық идеялар келемежделгенін естен шығармаған жөн.
Егер біз өзіміздің шығармашылық қабілеттерімізді жүзеге асырмасақ, онда оларды пайдасыз етеміз. Біз оны талан ететін іс-әрекеттер саласында дамытуымызға болады. Шығармашылық қабілетті дамыту үшін оқушыларды ой-парасаттылық, шығармашылық материалдармен қамтамасыз ету қажет. Бұл шығармашылықтың даму мүмкіншілігін көрсетеді.
Шығармашылықтың дамуы интеллектуалдылық, қарым-қатынас және тапсырмаларды шешуді жүзеге асырады. Бала өзінің бос уақытының көп бөлігін ойынмен өткізеді. Олардың бірқатары шығармашылық қабілеттің дамуына әсер етуі мүмкін. Біздің қалай ойнайтынымыздың да мәні зор. Ойын барысында шығармашылық элементтерді қолдану арқылы кез келген ойын затына шығармашылық танымдық сипатта жүзеге асыру арқылы балалардың ойында шығармашылық қабілетті дамытуға болады. Мысалы, шахматта біз оқулық бойынша немесе шығармашыл тұргыда ойнай аламыз. Көптеген адамдар шахматқа қараганда шашка ойыны едәуір шығармашылық тапсырманы қамтиды деп көрсетеді. Бірнеше адамдардың шығармашылық күштенуін біріктіретін ақыл-ой тапсырмалары өте пайдалы болуы мүмкін.
Шығармашылықтың дамуы әдебиет және өнердің әрқилы түрлерімен (сурет, ән т.б.) айналысу арқылы жүзеге асады. Шығармашылықтың дамуына оқу сабағы үлкен септігін тигізеді. Бірақ, кез-келген кітап мүны жүзеге асыра бермейді. Балалар қиялының дамуына әсіресе, оқырманның тек көрермен ретінде ғана емес, сондай-ақ кейіпкер ролінде де қатысудағы шығармалардың мәні ерекше. Адамның танымдық іс-әрекетіне түрткі болатын биографияларды, ғылыми-көпшілік журналдарды оқу өте пайдалы.
Шығармашылық қиялдың дамуына жазбаша шығарма жазу үлкен үлесін қосады. Зерттеушілер жазбаша шығарма жазуға қабілет осы бағыттағы ең негізгі көрсеткіштердің бірі екенін көрсетті. Тіпті, біз кәсіби шебер ретінде жазуға тырыспасақ та біздің шығармашылық ойлауымызды дамытатын жанкүйерлік шығарманың әртүрлі формалары болады.
Егер біз шығармашылықты -- жаңа нәрсені құру деп түсінсек, онда шығармашылықтың дамуына жаңа нәрсені құруға бағытталған тапсырмалар мен ойындардың мәні зор (аяқталмаған сурет, аяқталмаған ертегі, әңгіме т.б.).
Баланың сөз арқылы жеткізетін ойы мен шындықтағы заттар туралы нақты ой сәйкестенбеуі мүмкін. Бүл сөз арқылы берілетін ойлармен еркін қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді.
Зерттеулер мынаны көрсетеді: тек сөйлеу ғана емес, сондай-ақ оның келешектегі өмірі оның қиялының дамуына да эсер етеді, мұнда мектеп ерекше орын алады. Мектеп баланың әуелі бір нәрсені жасамас бұрын, оны әбден ойлап алуға мүмкіндік береді. Басқаша айтқанда, балалар қиялының дамуына тек тілдің шыға бастауы ғана емес, оның дамуындағы ең негізгі, әр таранты кезендер де зор әсер етеді.
Қазіргі кездегі психология ғылымының зерттеулері
көрсеткендей, адамның психикалық функциялары мен
қасиеттерінің генезисі -- моторлы әрекет (А. В. Запорожец),
қабылдау (А. Н. Леонтьев, В.П. Зинченко, Л.А. Венгер,
Ю.В. Гиппенрейтер) эмоция (А.В. Запорожец) мағыналы құрылу (А.Н. Леонтьев) және т.б. проблемалық тапсырмалардың өзіне тән шешімі іштей шешетін продуктивті қиялдың механизмдерімен қамтамасыз етіледі.
Бала үшін жаңа құрылым дамудың әлеуметтік жағдайын береді, дамудың негізгі қайнар көзі ретінде әлеуметтік шындықтан жинақтай отырып жаңашыл, жеке адамның жаңа қасиеттерін меңгеретін дамудың формалары мен жолдарын тұтас және толықтай анықтайтын жаңа құрылым жасайды, әлеуметтік индивидуалға айналады. Жаңа құрылымның дамуы барлық динамикалық өзгерістер үшін бастапқы кезең болып табылады.
Сонымен сананың жалпы барлық қасиеті ретінде продуктивті қиялдың біршама интенсивті қалыптасу кезеңі - мектеп жасына дейінгі балалық шақ болып табылады.
Бала дамуында қиялдың негізгі екі түрі (эмоциялық және танымдық) жүзеге асырылады. Мұнда өртүрлі тапсырмалар мен жүзеге асырудың әртүрлі бағыты болады.
Танымдық қиялдың негізгі міндеті - объективті өмірдің өзіне тән бейнелуі, баланың елесіндегі шындық туралы туындаған қарама-қайшылықты жеңу, өмірдің тұтастай бейнесін толықтыру және нақтылау. Қиялдың көмегімен балалар не адамзат өрекетінің құрылымы мен мағынасын шығармашылық тұрғыда меңгереді, не болмаса, шындықтағы жеке көзқарастардан алшақтай отырып, қандайда бір оқиғаның немесе құбылыстың тұтастай бейнесін құрады.
Эмоциялық қиял - баланың шындықтағы "мен" бейнесінің қалыптасуындағы қарама-қайшылық жагдайлардан туындайды және мұндай жағдайлардан "мен" бейнесінің құрылымдық механизмдерінің бірі болып табылады.
Е.Е.Кравцова 6 қиял функциясының дамуындагы үш негізгі компоненттерді көрсетіп береді.
Көрнекілікке сүйену
Өткен тәжірибені қолдану
Ерекше ішкі позицияның болуы
Е.Е.Кравцова мәліметтері мынадай қорытынды шығарады: қиялдың ерте көрінген сипаттамасының болуы - бұл функцияның тагы бір ерекшелігін құруға итермелейді, нақтырақ айтсақ, ерте қабылданган білімді өте икемді қолдану, оларды әртүрлі жагдайлар мен шарттарға байланысты шығармашылықты қолдану. Бұл ерекшелікті қиялдың ең негізгі қасиеттерінің бірі - бір заттан бірнеше функцияларды ойша бөліп алу және оны басқа затқа көшіру ептілігі қамтамасыз етуі мүмкін.
Қиялдың әртүрлі теориялық концепцияларының көмегімен қиялдың және шығармашылық қабілеттің қалыптасуының әртүрлі тәсілдерін көрсетуге болады. Шығармашылық қабілетті тәрбиелеу адамның жеке адам ретінде барлық жағынан тәрбиелеудің бірден-бір бөлінбес шарты. Әрине педагогикалық әсер өте ерте кезден басталса, оның мәні зор. Жеке бастық қасиеттерді қалыптастыруға бағытталган жеке даралық тапсырмалар және ұжымдық ақыл-ой әрекетін ұйымдастыру, психологиялық және педагогикалық мерекелік кештер, шығармашылық ойындар ұйымдастыру едәуір нәтижелі болып есептелінеді.
Қиялды қалыптастыруда іс-әрекеттің көркемдік түрлері, әсіресе өнертапқыштық ерекшелік, біршаға салауатты болып есептелінеді. Кеңестік дәуірдің философы Э.В.Ильенков 7 былай деп жазады: "өнер формасында адамзат қатынасы мен айнала қоршаган ортаға шығармашылық қажетті кезенді құратын ең құнды қабілет - шығармашылық қиял немесе фантазия дамиды".
Мынаны ерекше айтып кеткен жөн: Э.В.Ильенковтың 7 айтуы бойынша мұндай жан-жақты қабілеттердің төменгі формада дамуы, балалардың алғашқы бейнелерінің қайнар көзінде шығармашылық қиялдың, интуицияның, фантазия жұмысының жоғары формадағы көркемдік көріпкелділіктің туындау құпиясы жасырынып жатуы ықтимал.
Педагогика және психологиядагы белгілі фактілер қиялдың дамуындағы қажеттілік адамға жалпы және объективті қажеттілік ретінде қабілеттер балалардың жалпы көркемдік көрінулеріне жөне соның ішінде көркемдік шығармашылыққа тырысушылықтарын едәуір толық түсіндіруге болатындығын көрсетеді.

1.2 Әдебиеттік оқу пәнінде дамыта оқыту технологиясын қолдану

Дамыта оқытуды 1950 жылдық аяғынан бастап Л.В.Занков (1901-1977) және Д.Б.Эльконин (1904-1984) зерттей бастады. Дамыта оқыту оқушыны оқу пәндерін оқып үйренуден теориялық ойды дамытатын оқу іс-әрекетіне көшірді (Эльконин-Давыдов). Ол оқушыны жан-жақты дамыту міндетін қойды (Л В .Зенков).Осы міндетті шешу үшін білім мазмұнын түбірлі өзгерту мақсаты қойылған жоқ (Л.В.Занков).
Психологтар оқу процесіне оқушының іс-әрекетін енгізу керектігін, оның маңызын дәлелдеді. Дамыта оқыту арқылы оқушыға берілетін білім бұрынғыдай репродуктивтік жолмен омес, керісінше арнайы ұйымдастырылатын баланың жан-жақты "теориялық" іс-әрекеті арқылы берілетін болды.
Дамыта оқытудың екі жүйесінің де оқу бағдарламалары, оқулықтары бар, олар Ресей мектептерінде кең қолданылуда. Көбіне бастауыш мектепте қолданылады. Дамыта оқыту принциптері орта және жоғары сыныптарға әлі кең түрде енгізілмей отыр."Жақын даму аймағы" көрнекті кеңес психологы Л.Выготский (1896-1934) оқыту мен дамудық байланысын (О-Д) зерттеп, егер оқыту баланың өзекті даму аймағында жүрсе, онда ол баланы дамытпайды деді.
Өзекті даму аймағы - баланың өз бетімен істей алатын жұмыстары. Ал ересектермен ынтымақтаса істей алатыны -- жақын даму аймағы. Мысалы, баланың сөйлей алуы - актуальды даму аймағы. Бұл жерде даму жүрмейді. Сондықтан бала мектепке келген бірінші күннен бастап "жақын даму аймағында", дәлірек айтсақ, баланың жазба тілін қалыптастыруға кірісу керек. Ол үшін алдымен жеңіл тапсырмалар беріледі. Мысалы, Ш. Амонашвили және оның мұғалімдері әріптер мен сөздерді белгілеуге Д.Б.Эльконин жасаған шартты белгілерді қолданады. Тақтаға сөйлем және оның астына шартты белгісі жазылады.
"Жақын даму аймағында" жұмыс істейтін В.Ф.Шаталов әлі өтпеген ережемен оқушыларға есеп шығартады. Е.Ильин оқушыларға мұғалімнің өзі біржақты жауап бере алмайтын сұрақтар қояды.
Сонымен жақын даму аймағы баланың ақыл-ой жұмысы басталар тұсы. Мұғалім мұнда оқушыға тапсырма, әдістемелік нұсқау береді, ізденуге бағыттайды, ізденістің бағдарламасын береді. Мұғалімнің жақын даму аймағындағы жұмысының тиімділігінің көрсеткіші - әр оқушының мұғалімнің көмегін алуға өзір тұруы.
Дамыта оқытуда мұғалім жақын даму аймағында жұмыс істеу керек. Ол оқушыға ақпараттар беруші, ынталандырушы, бейне туғызушы, баланың кемшіліктері мен табысына назар аударушы, себебі әр оқушының өзінің "жақын даму аймағы" бар, онда жалпы тәсілмен жұмыс істеуге болмайды.
Л.В.Занков жүйесі.
Оның тұжырымдамаларының дидактикалық принциптері:
:: оқытуды түсінуге қиын етіп жүргізу;
:: теориялық білімнің жетекші рөлі. Теорияны құрғақ жаттамай, ондағы мәнді байланыстарды, заңдылықтарды ашу;
:: оқушының ізденуі. Мұғалімнің өзінің түсіндіруі - дамудың қауіпті жауы;
:: оқу процесін оқушылардың сезуі. Оқушы өзін оқу іс-әрекетінің субъектісімін деп сезінеді. Материал қайткенде есімде жақсы қалады, жаңа не нерсе білдім, менің дүние туралы түсінігім қалай өзгерді, мен өзім қалай өзгердім деген сұрақтарға жауап береді;

:: барлық оқушыларды дамыту үшін жүйелі түрде жұмыс істеу. Қабілетке қарай бөлуге жол берілмейді. Бала басқа балалармен ынтымақта дамиды.
Бұл принциптер Б.Тұрғынбаеваның зерттеуінде толығырақ түсіндірілген.
Л.В.Занков өз экспериментінде оқушылардың психологиясын зерттеу әдістерін кең қолданды.Дамуда оқыту жетекші рөл атқаратынын, ол балаға жанама түрде әсер ететінін, баланың ішкі жан сарайының ерекшелігі оқытудық оған өтуіне жол беретінін, оқыту тиімділігінің көрсеткіші, мақсаты баланы жалпы дамыту екенін іс жүзінде дәлелдеді.Занков жүйесінің басты міндеті - баланың жалпы психикасын дамыту еді. Оғанақыл, ой, ерік-жігер, сезіменді. Осыларды дамыту білім, іскерлік дағдыларды түсініп, есте саңтаудық сенімді негізі деп саналды. Оның түсінігінде бала өзінің қызығатын нәөрсесі, талап-тілегі бар, мектепке тек білім алу үшін ғана емес, баңытты өмір сүру үшін келетін жеке тұлға. Олай болса, мақсат - баланың барлық адамдьщ қасиеттерін дамыту. Ең маңыздысы, бала бойындағы жағымды сезімдерді жоғалтып алмау. Сондықтан дамыта оқытуды қолданған мұғалім оқушыдан бағдарламадан тыс оқыған кітабынан түсінгенін сұрайды. Себебі Л.В. Занков түсінігінде бала өзінің білетінін басқаларға жеткізіп үйренеді.
Л.В. Занков жүйесінде бастауыштағы білім мазмұны бай. Ғылым, әдебиет, өнер туындыларынан білім беріледі. Оқу жоспарында география, жаратылыстану бар. Орыс тілі, оқу кітабы, математика, еңбек, эстетикалық бағыттағы пәндерінің мазмұны толықтырылған. Оқушыларды дамытатын дұрыс жазуға дағдылану, санау, оқу, бейнелеу өнері, өнер шығармаларымен жұмыс, қолмен жұмыс істеуге үйрену. Л.В. Занков жүйесінде экскурсия кезінде алынатын білімнің үлес салмағы көп.
Бала сабақта өзінің өмірден көрген-білгендерін айтып, оны жолдастарымен бірге талқылап отырады. Қарама-қайшы білімдер ойды дамытады. Мұғалімнің жұмыс стилі сыныптағы нақты жағдайға байланысты өзгереді. Мұғалімнің сүрағы мен тапсырмалары біржақты жауаппен шектелмей, оқушыны өз көзқарасын айтуға, өз бағасын беруге итермелейді.
Л.В. Занков жүйесінде оқытуды ұйымдастырудық жетекші нысаны -- сабақ. Тек сабақтың дәстүрлі құрылымы өзгереді. Сабақ оқушылардың түсінігіне қиын болып келеді. Осыған сәйкес сабақ жаңа материалды оқудан басталуы мүмкін. Дәстүрлі оқытуда уақыттың көбінде мұғалім сөйлейді. Дамыта оқытуда мүғалім баланың өз ойын, өз бақылауларын, танымын айтуына жағдай жасайды. Сыныптағы "тәртіп" ұғымы өзгереді. Оқушылар жұмыс барысында шулайды, күледі, бір-бірімен әзілдеседі.
Оқытуды ұйымдастырудық маңызды нысаны - экскурсия. Таным негізі тек кітап, мұғалім сөзі ғана емес, қоршаған орта, материалдық мәдениет. Л.В.Занков түсінігінде даму адамның өзін-өзі көрсетуінсіз, өз пікірін, бағасын білдірусіз мүмкін емес. Оның жүйесімен қорытынды шығарғанда баланың байқампаздығына, ойлау барысына, тәжірибелік іс-әрекетіне, сезіміне, ерік-жігеріне, қажеттіліктеріне жақсы мен жаманға көзқарасына, олардың қаншалықты деңгейде дамығандығына баса назар аударылады.
Сонымен сабақ үлгерімі жалпы дамумен ұштастыруылады. Оқушы бағдарламаны өте жақсы меңгермесе де, оқуға деген ынтасы пайда болып, сынып ұжымымен байланысы жаңсарса, дүние туралы түсінігі, онымен қатынасы өзгерсе, онда оқыту өте тиімді (пайдалы) жүрген деп бағаланады.
Дәстүрлі оқытуда баға басты рөл атқарады. Л.В. Занков сыныптарында балаларға баға қойылмайды. Баға жазба жұмыстарының қорытындылары бойынша шығарылады. Нәтижесінде балаларкім "озат", кім "үлгермеуші" екенінбілмейді. Л.В.Занковтың дидактикалық жүйесінде шынайы жағымды эмоциялар көп, мұғалім мен оқушылар арасында татулық бар.
Баланы жалпы дамытатын жаңа мәселелерді (сұрақтарды) талдау, жолдасының көзқарасымен келісу немесе оған күдіктене қарау, өз пікірі дұрыс болмаса бас тарту. Ақыл-ой іс-әрекетінің алуан түрін орындау кезінде бала қиындықты жеңіп, табысына қуанады, қанағаттанады. Баға қойылмауы сыныпта жақсы жағдай туғызады. Сонымен Л.В.Занков жүйесі бойынша оқыту баланың дамуын анағұрлым тездететінін көрсетті, балалар - сыншыл.
Бастауыштан орта сыныптарға өткенде қиындық болады. Дамыта оқыту рефлексияға қабілеттілік сияңты бағалы сапаны қалыптастырады. Рефлексия - өзінің психикалық жағдайы туралы ойлануы, өзінің толғаныстарын таңдай білуге бейімділік. Бала өзінің мінез-құлқын, жүріс-тұрысын реттеп отырады. Л.В.Занков оқушыларының ерекшелігі ақыл-ой жұмысына құштарлықтары. Бала өз бетімен білім алуға ұмтылады. Білімді өз бетімен алу көңілге жақсы сезім ұялатады. Өзін жақсы көру достық, өмірді сүю сияқты қасиеттердің негізі.
Дамыта оқыту жүйесіндегі технологиялардың классификациялық сипаттамасы.
Қолдану деңгейіне қарай: жалпы педагогикалық.
Философиялық негізіне қарай: гумандық.
Психикалық даму факторына қарай: социатектік, психотектік.
Игерудің ғылыми тұжырымдамасына қарай: рефлекторлық, дамытушылық.
Мазмұндық сипатына қарай: білімдік, тәрбиелік.
Басқару типіне қарай: шағын топтар жүйесі.
Ұйымдастыру формасына қарай: сыныптық, сабақтық, топтық және жеке.
Балаға қатынас амалына қарай: тұлғалық, бағдарлық.
Басымдық танытатын әдісіне қарай: дамытушы.
Оқушылар категориясына қарай: жалпы.
Жетілдіру бағытына қарай: балама.
Дамыта оқыту жүйесінің дидактикалық ұстанымдары:
- Кешенді дамытушы жүйе негізінде мақсатты бағытталған даму;
- Теориялық білімнің басты рөл атқаруы;
- Мазмұнның толықтығы мен жүйелілігі;
- Материалды игеруді қарқынды жүргізу.
- Оқытуда эмоционалды үрдісті іске қосу;
- Мазмұнды проблемаландыру;
- Оқыту үрдісінің вариативтілігі;
- Барлық оқушыны бірдей дамыту жұмыстарын жүргізу.
Дамыта оқыту белгілері:
Педагогикадағы түсіндірмелі - иллюстративті әдісі алмастырады. Бұл әдіс тұлға дамуымен тығыз байланысты.
Дамытудың барлық заңдылықтарын ескереді, жеке бастың өзіндік деңгейі мен ерекшелігіне сәйкестендіріледі.
Балаға іс-әрекеттің толыққанды субъектісі болып табылады.
Балаға қоршаған ортамен өзара қатынасқа түсетін дербес субъект рөлі беріледі.
Тұлғаның барлық қасиетін тұтас дамытуға негізделген.
Баланың жақын даму аймағында жүзеге асады.
Дамыта оқытуда мұғалімнің басты міндеті:
Оқу материалдарын оқушыға дайын күйінде көрсету емес, оқушымен бірлесіп, жалпы іс-әрекетті ұйымдастыра отырып, алға қойылған міндеттерді түсіндіру, оларды шешудің тәсілдерін, жолдарын іздестіру арқылы өз іс-тәжірибесінде қалай қолданады?
Оқу әрекетін қалыптастыру, айналадағы дүниемен белсенді әрекеттестік, этикалық, эстетикалық қарым-қатынасқа дайындау, дара тұлғалық адамгершілік нормаларын меңгерту;
Оқу барысында баланың бойындағы дамытуды қалыптастыруды дағдыға айналдыру.
- Оқу мен тілдің арасындағы байланыстылыққа аса көңіл бөлу
- Сөздік қоры мен тілдің арасындағы байланыстылыққа аса көңіл бөлу
- Оқушының сезіміне әсер етіп, логикалық ойын дамыту.
- Жалпы оқушының жан дүниесін дамыту.

1.3 Бастауыш сынып оқушылырының әдебиеттік оқу пәнінде дамыта оқыту арқылы шығармашылық қабілетін қалыптастырудың ерекшеліктері

Пәнді оқыту барысында топтық, ұжымдық жеке жұмыс түрлерін ұйымдастырамын, шығармашылық жұмыс (өлең құрастыру, эсса жазу, мәтін бойынша сурет салу, кейіпкерге мінездеме беру, хабарлама дайындау, қосымша деректер жинақтау) жүргіземін. Оқыту барысында мәтіннің білімдік, тәрбиелік, дамытушылық бағыттарына ерекше көңіл бөлемін, көркем сөздер арқылы оқушының тілін дамыту, сөздік қорларын байытуға назар аударамын. Оқыту технологияларын таңдау оқушының өзіндік іс-әрекетін ұйымдастыруына игі ықпал ететіндей мақсатта орындалады. Оқытудың әдістемелік ұстанымдары жеке тұлғаның дербес дамуына жағдай туғызуға, берілген тапсырмаларды орындауда оңтайлы шешім қабылдауға дағдыландыруға бағыт беремін. Оқушының негізгі құзыреттілігін қалыптастыруды көздейтін технологияларды қолдануда ұтымды тәсілдерді пайдаланудың орнын, тиімділігін ажырата білу қажет. Оқушылардың жас және жеке ерекшеліктеріне сәйкес келетін технологияларды (жобалау, зерттеушілік т.б.) игеруге, енгізуге жағдай туғызамын. Жаңа технологияларды зерделей отырып, таңдалған әдіс-тәсілдер жиыны мұғалім мен оқушы арасындағы түсіністік қатынасқа негізделеді. Технологиялардың мүмкіндіктерін пайдалана отырып, оқушыны дербес, топтық, ұжымдық жұмыс сияқты түрлі формада ұйымдастырылған тәсілдерге төселдіре отырып, өз бетімен ізденуіне бағыт-бағдар беремін. Әдебиеттік оқу сабағында баланың ой - өрісін қалыптастырады, қиялдау, ойлау, есте сақтау қабілеттерін жетілдіреді.
Егеменді еліміздің өсіп келе жатқан ұрпағын ойлы да іскер, жігерлі де батыл, өзіне - өзі сенімді, интеллектуалдық деңгейі биік, дүниетанымы дұрыс қалыптасқан азамат етіп тәрбиелеуде мектептің алатын орны айрықша. Мектеп өмірі балаға жаңа әлемнің есігін ашып беріп, рухани дүниесінің қалыптасуына негіз салады.
Мақсаты: Балалардың жеке қабілеттілігін, бейімділігін анықтау және оны дамыту, соның негізінде олардың болашағына бағыт беру. Жеке тұлғаның өсуі дегеніміз кісілік қасиетін шығармашылық қасиетін, дүниетанымен кеңейту.
Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету, сөздік қорын молайту ой өрісін, тіл байлығын дамыту, есте сақтау. Өз беттерінше жұмыс істеуге еркін сөйлеуге өз ойларын ел алдында аша білуге, ізденімпаздықпен, шығармашылықпен жұмыс істеуге тәрбиелеу.
Оқушының рухани күш - қуаты мен ерік - жігерінің, шығармашылық қабілетінің, жалпы мүмкіндіктерінің ашылар кезі. Бастауыш мектептің негізгі міндеті- жеке тұлғаны дамытып, оның алғашқы қалыптасуын қамтамасыз ету, білімге деген сенімін нығайту, іскерлігі мен дүниетанымын қалыптастыру, оқуға деген қызығушылылығын оятып, ынтасын арттыру болып табылады.
Халқымыз әрқашан да ұстаз мәртебесін көтеріп аса жоғары қастерлеп, бағалаған. Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға,
Адамның адамшылығы жақсы ұстаздан болады деп айтқан ұлы Абай. Ал чехтың педагогы Я. А. Коменский: Мұғалім мәңгі нұрдың қызметшісі, ол барлық ой мен қимыл әрекетіне ақылдың дәнін сеуіп, нұр құятын танымсыз жалын иесі деп ұстаздар қауымын жоғары бағалаған.
Жеке тұлғаға тән қасиеті- ақыл, ес, яғни өмірді өзінің сана- сезім өлшемімін қарап бағалауға бейім тұруы сондықтан өмірді танып білу- миллондаған жеке тұлғалардың сезім түсінігінен тұрады.
Шығармашылық - бұл оқушылардың өмір шындығында өзін - өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін оқушы дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет.
Тұлғаның қалыптасуы ұғымына баланың қоғамда өздігінен өмір сүруге қабілеттілігі, өзінің тағдырына өзі үкім ете білуі және өзінің қарым - қатынасын түсіне білу қабілетін меңгерген және құндылық атаулына тұрақты таңдай алатын деген сияқты дамудың шартты түрде жетістіктерге енеді.
Балалардың өзіндік ойлау ерекшіліктері басым, түрлі болжамдар жасауға қабілетті, қиялы ұшқыр, өзін тануға құштар.
Шығармашылықпен айналасуға ұмтылып тұрады, шығармашылық күшін сынауға тырысады.
Шығаршылық сәтте оқушыға құптаушылық көзқарас білдіру, сезім күйін бақылау, қамқорлық таныту.
Баланы бастауыш сыныптардан бастап шығармашылық ойлауға, қалыптан тыс шешімдер қабылдай алуға, практикалық әректтерге дайын болуға әкелудің жолдарын көрсету керек. Шығармашылық - бүкіл тіршіліктің көзі. Адам баласы сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі.
Баланың шығармашылық қабілетін дамыту мәселесін талдау ең алдымен қабілет ұғымының мәнін терең түсініп алуды қажет етеді.Философияда қабілеттердітұлғаның белгілі бір әрекеті орындауға жағдай жасайтын жеке ерекшеліктері дей келе, олар қоғамдық - тарихи іс - әрекеттері қалыптасқан.
Бастауыш сынып оқушыларының қабілеттері екі түрлі әрекетте дамиды. Біріншіден, кез келген бала оқу әрекетінде адамзат баласының осы кезге дейінгі жинақталған тәжірибесін меңгерсе екіншіден, кез келген оқушы шығармашылық әректтер орындау арқылы өзінің ішкі мүмкіндіктерін дамытады.Оқушының шығармашылық қабілеттерінің дамуы басты нысана болып алынуымен байланысты, оқулықтарда берілген тапсырмалардан басқа өздігінен бақылау жүргізу, қарапайым суретпен, мәтінмен, сызбамен, диаграммамен жұмыс істеу жұмыстарын ұйымдастырамын.

2. БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН ӘДЕБИЕТТІК ОҚУ ПӘНІНДЕ ДАМЫТА ОҚЫТ АРҚЫЛЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН АРТТЫРУДЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
2.1 Бастауыш мектеп жасындағы балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыта оқыту технологиясын оқу-тәрбие барысында қолдану тиімділігі

Бүгінгі бала - ертеңгі жаңа әлем. Сондықтан оған жүйелі білім беріп, ынта-ықыласын дұрыс бағыттауды, қабілет-қасиеттерін дамытуды балабақшадан бастауымыз керек. Мектепке дейінгі білім стандарты, мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту ұйымдары мен мектепалды даярлық топтарында педагогикалық үрдісті ұйымдастыруда жаңашыл тәсілдерді пайдалануға мүмкіндік береді.
Педагогикалық үрдісті ұйымдастыруда мектепке дейінгі ересек жаста, бала тәжірибесі мен әлеуметтік жағдайлар негізінде сөйлеу іс-әрекетін, мемлекеттік тілді меңгеруге, сурет, иллюстрациялар бойынша, өз тәжірибесінен сұлбалар бойынша әңгімелеуді, әңгімелер мен ертегілердің мазмұнын айта білуін ұйымдастыруға, шығармашылық (ертегілер құрастыру, сөздік ойындар), танымдық, сөйлеу, іс - әрекеттерді біріктіруді, тәрбиешімен баланың өзара іс - әрекетінің түрлі үлгілерін қолдануға талаптар қояды.[27]
Осы талаптарды орындау барысында Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясын өз тәжірибеме қолдандым.
Даму - мөлшерлік өзгерістердің белгілі бір өлшем шегінен шығып сапалық өзгерістерге айналуы.
Дамыта оқыту - оқыту мазмұны, әдістері, тәсілдері баланың даму заңдылықтарына сәйкестендірілген оқытуды айтады.
Сапа - адамның болмысы, елесінің, таным процесінің шексіздікке дейін дамуын айтады.
Дамыта оқыту - күрделі құрылымды, біртұтас педагогикалық жүйе. Оның нәтижесінде әр бала өзін-өзі өзгертуші субъект дәрежесіне көтерілуі көзделіп, оқыту барысында соған лайық жағдайлар жасалады.
Дамыта оқыту барысында балалар тәрбиешінің айтқанын тыңдауымен шектеліп қалмай, тәрбиеші бос уақытында сол баламен шағын зерттеу жұмыстарын жүргізеді.
Дамыта оқыту баланың ойлау, сезіну қабілетін дамытады.
Профессор Д. Б. Эльконин пікірі бойынша дамыта оқыту жүйесімен білім алған балалардың дүниеге деген көзқарастары терең және көріп білудің жаңа тәсілін игергендері көзге түседі, яғни дүние және адам тану үрдісі баланың сол үрдісінен толық шұғылдану және қызығу таныту жағдаятында пайда болады.
Дамыта оқытуда тәрбиешінің басты міндеті оқу материалын балаларға дайын күйінде емес, баламен бірлесіп, жалпы іс - әрекетті ұйымдастыра отырып, алға қойған міндеттерді түсіндіру 8.
Оқу барысында баланың бойындағы дамытуды қалыптастыруды дағдыға айналдыру;
Сөздік қоры мен тілдің арасындағы байланыстылыққа аса көңіл бөлу;
Баланың сезіміне әсер етіп, логикалық ойын дамыту.
Ұйымдастырылған оқу іс - әрекеті үш бөліктен тұрады.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.