Жылқы фермаларының негізгі кұрамдары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Курстық жұмыстың жоспары:

I. Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 2
II. Негізгі бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... . 3-19
2.1. Жылқы малын ұстау жүйелері мен тәсілдеріне талдау жасау ... ... ... ..
3-6
2.2. Қазақстандағы жылқы шаруашылығы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6-8
2.3. Жылқы тұқымдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... . 8-11
2.4. Физиологиялық кесте құру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 12
2.5. Ауа алмастыру жүйесін есептеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13-14
а) Су буымен алмастыру жүйесін есептеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
б) Көмірқышқыл газының мөлшерін есептеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.6. Жылу тепе – теңдігін есептеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15
2.7. 0 (нөлдік) балансты есептеу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 16
2.8. Қораның табиғи және жасанда жарықтандырылуын есептеу ... ... ... ... ..
17
2.9. Мал қораларының ішкі орналасуын сипаттау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18

III. Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .. 19-20

ІV. Қолданылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21

Кіріспе

Көптеген дамыған елдер үшін аграрлық саясаттың бүгінгі таңдағы
міндеттері – ауыл шарушылығының деңгейін көтеру. Ал Егеменді
Республикамыздың өркендеуіне бірден – бір әсер ететін салалардың бірі болып
табылады. Елбасының мемлекет алдына қойған жетекші – дамыған көшбастар 50
мемлекеттің қатарына кіру мақсатында қол жеткізу үшін ел экономикасы
әлемдік стандарттарға сай өркендеп, ауыл шаруашылығы салаларының
бәсекелестікке жарамдылығын арттыру көзделіп отыр.
Мал шаруашылығы ауыл шаруашылығының маңызды саласы, ол халқымызды
әртүрлі тағамдармен, жеңіл өнеркәсіпті құнды шикізат өнімдері мен
қамтамасыз етеді. Ет, сүт, жұмыртқа және олардан өңделген өнімдер
калориялығы жағынан жоғары биологиялық аса құнды азық болып ерекшеленеді.
Жүн, түбіт, тері, елтірілер, киім, аяқ киім және т.б. өнеркәсіп тауарларын
дайындауға қажетті шикізат көзі болып табылады. Малдың мүйізі мен
тұяқтарын, сүйектерін өңдеу арқылы олардан әртүрлі бұйымдар, түймелер,
желім және т.б. заттар жасайды. Кейбір өнімдерінен (ішкі мүшелері мен
ұлпаларынан) дәрі -дәрмектер мен препараттар жасалады. Кейбір өнімдерінің
қалдықтарынан мал азығы (тартылған сүт, ет-сүйек ұны, сүйек ұны) үшін
қолданылады. Малдың қиы бағалы тыңайтқыш ретінде пайдаланылады. Малдың
кейбір түрлерін (жылқы, түйе, өгіз, есек) күш-көлік ретінде пайдаланады.
Ауыл шаруашылығының негізгі саласы ретінде мал шаруашылығына қой,
ешкі сиыр, жылқы, түйе, шошқа, үй қояны, құс, бал арасын өсіру жатады.
Малдың бірнеше түрін өсіру арқылы әртүрлі қажетті тағам мен шикізат
өнімдерін қамтамасыз етуге болады. Осыған байланысты ауыл шаруашылығы
қызметкерлерінің алдында асыл тұқымды малдарды көбейтіп,олардан сапалы да
мол өнім өндіру міндеттері тұр.
Қазақстандағы жылқы шаруашылығы өзінің тарихи қалыптасқан дәстүріне
байланысты ауыл шаруашылығының басқа салаларынан ерекшеленеді. Ол өз
өнімдерін салыстырғанда тек ішкі рынокқа ғана смес, сонымен бірге әлемдік
бәсекелестік жағдайға қарай сыртқы рынокқа экспортқа шығаруда да маңызды.
Сондықтан, жылқы шаруашылығының маңыздылығын ескере отырып, жылқының
өзіндік ерекшеліктерін жақсы білетін жоғары білімді білікті зоотехниктерді,
менеджерлерді, селекционерлерді және технологтарды дайындау қажет.

2.1.Жылқы малын ұстау жүйелері мен тәсілдеріне талдау жасау.

Жылқы малдарын ұстау жүйелері мен тәсілдерін таңдау әр шаруашылыктың
жағдайына, алған бағытына, жер орайы, ауа райына байланысты жасалады.
Жылқы шаруашылығында екі ұстау жүйесі: қорада және жайылымда -табында
қолданылады.
Табында жайып ұстау жүйесі - ертеден келе жатқан тиімді,жылқыларды
табиғый жайылымдарда жайып, арзан өнімдер алуға негізделген. Бұл жүйені
малдардың бағыты, шаруашылықтың мүмкіншілігіне және жер орайына байланысты
екі тәсілде пайдаланады. Мадениетті табында және жақсартылған табында ұстау
болып бөлінеді.
Мәдени-табындау тәсілі бойынша - асыл тұқымды және жергілікті тұқымды
жылқыларды жылдың көп мезгілінде жайылымдарда ұстап күтіп бағады. Ал қыстың
суық кездерінде - іші байлау және бөлмелі (децникті) орындарға бөліп
жабдықталған қораларда ұстайды. Ол үшін табындағы жылқыларды жасы және
жынысына қарап біркелкі топтарға бөледі (биелер,кұлынды биелер, аттар,
айғырлар т.б.)
Мәдени табында ұстау кезінде жылқыларды, әсіресе жайылымдардың шөбі
азайып, кұнары кетіп тозған кездерде және қары қалың, суық боранды,мұзды
мезгілдерде шөп және құрама азықтар мен көректендіру қаралады. Ондай
суықтарда аналық биелерді жылыланбаған қораларда немесе ашық базаларда шөп
беріп (14-20 кг 1 басқа) күтеді де, ашық күндерде оларды да басқа малдар
мен бірге жайылымға шығарады.
Жақсартылған табындарда ұстау - тәсілі кезінде жылкыларды жыл бойы
жайылымда жаяды. Ауа райының өте қолайсыз кездерінде айғырлардың арық-
жүдегендері, құлынды-буаз биелермен әлсіз, ауру тай-жабағыларға арнап,
жеңіл, жергілікті арзан материалдардан ықтырма қоралар (15 - 20 % )
қаралады. Қалған жылқыларды қатты суық борандарда табиғи ық
жерлер: тау ыктары, жар жиектері, орман, караған араларын пайдаланады.
Жергілікті материалдардан (талдар, қамыс т.б.) ықтырма, жаппа базалар
салып, онда шөп корымен су коймасы қаралады. Жайылымда табындап ұстау
кезінде жылқылар жасына қарай белінбей, үйірімен жүреді. Әрбір үйірде әр
жастағы ұрғышы жылқылар және бір айғыр болады. Тәжірибелі қартаң
айғырлардың үйірінде 30 басқа, жас құнан - дөнен айғырларда 15 басқа дейін
ұрғашы жылқылар және кұлын - жабағылар болады. Басқа еркек жылқылар (
аттар, тай, құнандар ) жеке табын ішінде, үйірден бөлек бағылады.
Табындағы жылқылар тығыз жүнді және қалың қабатты терілі болып келеді
де, жаздын аса ыстықтары мен қыстың аяздарына төзімді болып келеді.
Жергілікті аймақтық ауа райына шынықкан жылқылар қалың қар (40-50 см)
астынан, мұз болып қатып қалмаған болса, өзіне қажет керек азықтарды тауып
жейді (тебіндеп).
Шаруашылықтың бағыты жане табиғи жайылымдардың орайы мен су көздерінің
молдығына байланысты табындардың өлшемі әртүрлі болады.
Құлынды биелердің табында 80 - 150, айғырлар 20-25, жас жылқылар (тай,
кұнандар) 150 басқа дейін болады. Жайылымы жазық аймақтарда ет бағытындағы
жылқылар үшін әр табынның мөлшерін, тай-жабағыларымен қосқанда 400 басқа
дейін, ал таулы жерлерде 100 басқа дейін топталады.
Жылқыларды бір жайылымнан екінші жайылымға ауыстырып, айдаған кезде
сағатына 6 - 7 км жылдамдықтан асырмай және 10 - 15 км кейін жайып,дем алыс
беріп, жалпы тәуліктік жүруі 30 км аспауы керек. Жайылымдарэпизоотологиялық
жағынан жұкпалы аурулар бұрын, шыкпаған таяу маңдарда өлген малдардың
өлекселері сақталған орындар жоқ, көліктер мен мал айдалатын жолдардың
түйісінде орналаспаған болуы керек.
Жылқыларды қорада ұстау жүйесі - кезінде, олардың өндірістік бағыты,
физиологиялык ерекшеліктеріне байланысты жекелеп және топпен ұстайды. Ол
үшін жылқы қораларының ішінде жекелеп тұрғызып ұстау үшін жан-жағы сырықтар
мен шектелген бөлмелер - денниктер, топтап ұстауға ірі секциялар жасалады.
Денниктерде көбінесе, негізгі айғырларды, құлынды биелерді, енесінен
айырған жабағыларды және енімдік бағалы тай-құнандарды ұстайды. Қалған
тұқымдық көрсеткіштері бойынша төмен бағалы жылқылар, жұмыс аттары топтап
20-100 басқа дейін ірі секцияларда(залда) ұсталады. Топта (залды) ұстайтын
қоралардың ішінде де билердің құлындайтын орындар-денниктер қаралады.
Жылкылар зауыттарына, қораның ық жағынан серуен аландары (поддоктар)
қаралады. Жекелеме серуен алаңдарынын ауданы негізі айғырлар үшін 600 м2,
үйрететін жас жылкыларға 400, басқа жылқылар топтарына 200 м2 каралады.
Жұмыс аттары үшін серуен алаңдары қаралмайды, бірақ аттарды тексеріп,
тазалау жүргізу үшін сыртқы ат байлау орындары қаралады.
Жылдың жылы мезгілдерінде қорада ұстаған жылқыларды да,қоршалған,
жасанды шөптер егілген жайылымдарда жастары бойынша топтап 50-80 бастан
жаяды. Ондай арнайы қоршалып жасалған жайылым орындарында (зауыдтарда) жаю
ливадалық тәсіл деп аталады.
Жылқыларды суаруға таза құдық сулары пайдаланады. Санитардық-гигиеналық
талаптарға суларының сапасы сәйкес келетін өзендер, көлдер,бұлақ және тұма
суларында пайдалануға болады.

Жылқы фермаларының негізгі кұрамдары

Жылқы фермалары, құрғақ, жер астының сулары жоғары емес жерлерге
орналастырылады. Ферманың территориясы рельефі бойынша табиғый жауын, қар
сулары ағатындай , жан-жағына еңіс болуы керек. Батпақты жерлер, әртүрлі
ағынсыз сулардың жағасына таяу орналастырылмайды. Ондай жерлерге салынған
жылқы қораларының іші сыз болып, әртүрлі аурулардың шығуына апарып соғады.
Жылқы фермаларын мал өнімін өңдейтін, өндіретін өндірістерден (тері
зауыдтары, ет комбинаттары т.б.) 3 км жақын, малдар өлекселерінің
қоймаларынан, ірі жол катынастарынан 2 км таяу орналаспауы керек. Жылкы
фермаларына орын тандағанда ол жерлердегі ветеринариялық-санитарлық және
зоогигиеналык талаптардың дұрыс сақталып, ондағы эпизоотологиялық жағдайдың
амандығы ескеріледі.

Жылқы қораларына және оның ішкі орналасуына қойылатын зоогигиеналық
талаптар
Жылқы қораларын жобалап және салу ол аймақтың ауа райының жылдар бойғы
керсеткіштеріне, шаруашылықтың бағытына, ұстау жүйелеріне және малдардың
жасы, жыныстық құрамдарына негізделіп жүргізіледі. Жылқы қоралары малдарды
орналастыруға және технологиялык процесстерді жүргізуге колайлы болуы
керек. Жылқы қораларында қосымша жылу көздері қаралмай, малдардың өздерінің
бөліп шығаратын жылуымен ғана қалыпты температуралық режим ұстап
тұратындығын ескеру қажет. Сондықтан кораның сиымдылыгын зоогигиеналық
нормативтерге негіздеп, оған орналасатын мал басын қалыптап және қора
белшектеріне пайдаланатын құрылыс материалдарының ең төменгі жылу
өткізгіштік коэффициентері болуын қадағалау керек.
Гигиеналық сапасы жағынан, жылқы қораларына саманды кірпішті қабырғалар,
силикат кірпіштерінен салынғанмен салыстырғанда, жылулык қасиеттері және
кұрғактығы жағынан кем түспейді, тіпті ауа өткізгіштігі бойынша артық
болады.
Жылқы қораларының төбесінен су өтпейтін және жылу ұстағыш болуы керек.
Қоралардағы жылудың тез тарап, температурасы төмендеп кетпеу үшін, оларды
желдің басынкы өтіне бір басын (немесе бұрышын) қаратып,өте суық аймактарда
солтустіктен оңтүстікке, ал жылы жақта шығыстан батысқа қарай
орналастырады.
Жылқы қораларының ең басты бөлшектерінің бірі еден болып саналады. Ол
құрғақ, берік және төменгі жылу таратқыш қасиеті бар, су өткізбейтін және
тегіс, тайғақ болмауы керек. Жылқылардың физиологиялық ерекшеліктеріне
көбінесе сәйкес келетін еден-нығарланған саздан жасалатындар болып
саналады. Бірақ ондай едендер тез суланып кететіндіктен жиі төсеніштерді
(саломаны) ауыстырып, нәжістерді деркезінде қырып, тазалап отыру үшін көп
уакытпен еңбекті керек етеді. Гигиеналық тұрғыдан қарағанда жылқы
қораларыньщ едендерінің ағаштан жасалғаны дұрыс болады. Бірақ ағаш едендері
де сыртқы факторлардың әсеріне шыдамай, тез істен шығады және дымқылданған
кезде тайғақ болып,жылқының мертігу қаупін туғызады. Кәзіргі кездерде жылқы
қораларына берік, тиімді және жылы керамзитті бетоннан жасалған едендер кең
орыналады. Жылқы қораларындағы жылудың тарап кетпеуі үшін, оларға тамбурлы
(екі есікті) қақпалар қаралады.

2.2. Қазақстандағы жылқы шаруашылығы

Жылқы - сүтқоректілер класы тақтұяқтылар отрядының өкілі. Жылқы
тұқымдасына Африкада кездесетін жолат (зебр), домбай, құлан, керқұлан
(онагра), тарпан, түзат жатады.
Қолға үйретілген жылқының арғы тегі жабайы жылқылар - тарпан мен
түзат. Жабайы жылқылар тарихи дәуірлерде Еуразияның далалы, шөлейтті
аймақтарында үйір-үйірімен тіршілік еткен. Олар ретсіз аулаудың нәтижесінде
жойылған. Ерте кездерде тарпан мен түзат қазақ даласында көптеп кездескен.
Тарпан XIX ғасырдың бас кезінде жойылған.
Жылқының алғаш қолға үйретілген жері Қазақстан даласы деп саналады.
Жылқыны бұдан 5—6 мың жыл бұрын қолға үйретілгенін археологиялық зерттеулер
дәлелдеп отыр. Көкшетау өңіріндегі Ботай елді мекенінен қолға үйретілген
жылқының қаңқа қалдықтары өте көп табылды. Қазір бұл археологиялық жаңалық
дүние жүзіне белгілі. Жылқының Қазақстанда қолға үйретілгендігін дүние жүзі
ғалымдары мойындап отыр.
Қазақ халқының ерекше қастерлеген және жанына жақын санаған қасиетті
түлігінің бірі - жылқы. Ерте замандарда ең көп өсірген, төрт түліктің
ішіндегі пір тұтатыны да - жылқы. Жылқының пірі - Қамбар ата. Жылқы көш
көлігі және елді, жерді қорғау мақсатында қолға үйретілген.
Жылқы шаруашылығы — мал шаруашылығының жылқы өсіретін саласы. Жылқы
шаруашылығы бағалы азық-түліктік ет пен сүт өңдірумен қатар өнеркәсіпке –
тері, қыл, ауыл шаруашылығы жұмыстарына – күш-көлік береді, жылқы қанынан
емдік вакцина, сарысу, гамма-глобулин жөне қой мен сиырдың төлділігін
арттыратын буаз бие қанының сарысуын дайындайды. Кең байтақ жайылымы бар
Қазақстанның көптеген аудандарында жылқы шаруашылығымен айналысу тиімді.
Қазақстанда жылқы шаруашылығы асыл тұқымды жылқы өсіру, ет, сүт
өндіру, спортта пайдалану бағыттарында дамуда. Сонымен қатар жылқыны кез-
келген шаруашылықтың күнделікті қажетін өтеу үшін салт мінуге, жүк тасуға
т.б. жұмыстарды аткаруға пайдаланады. Асыл тұқымды жылқы өсірумен арнайы
мемлекеттік жылқы зауыттарымен қатар, соңғы уақытта жеке азаматтар мен
шаруашылықтар да айналысады. Қазақстан жағдайында табиғи жайылым отын
мейлінше толық пайдалануға негізделген ет, сүт өндіру бағытындағы жылқы
шаруашылығын дамыту мүмкіншілігі зор. Осы ретте жекелеген аймақтардың
табиғи жақсы бейімделген етті-сүтті бағыттағы көшім, мұғалжар атты жаңа
жылқы тұқымдары мен қазақы жылқының таза етті бағыттағы жабы атты жаңа түрі
шығарылды. Соңғы кезде жылқы саны Қазақстанда қайтадан көбеюде.
Жылқы малдарын өсіру көптеген шаруашылықтар үшін, әсіресе, табынды-
жайып ұстауға қолайлы. Қазақстан, Қырғызстан, Башкирстан, Бурят, Якут,
Алтай т.б елдерде кең тараған. Олардан тек құнарлы, сіңімді ет, сүт алып
қана қоймай, міну мен жегіп жүк тасу жұмыстарына пайдаланады. Және көптеген
жарыс ойындарына қосып, жүлделі орындарға ие болады.
Сондай-ақ, жылқылардан биологиялық препараттар (гипериммунді қан
сөлдері, гамма-глобулиндер, қарын сөлдерін т.б) алуға пайдаланады.
Жылқылардың осындай ерекшеліктеріне негіздеп төрт бағытта өсіретін
шаруашылықтар болады.

- Жұмыс бағытына арналған жылқылар – шаруашылық ішіндегі жүк
тасымалдау, бір жерден бір жерге қатынасу, малдарды айдау, жайып-
бағу, шағын жерлерді жыртып өңдеу т.б үшін пайдаланады;

- Өнімдік бағыттағы жылқылар – ет, қымыз, өндірістерді табында ұстау
кезінде, жыл бойына, арзан құнарлы өнімдермен, әсіресе, жоғарғы
сортты жылқы колбаса-шұжықтармен, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.