Мал азықтарының жіктелімі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 47 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Комерциялық емес акционерлік қоғам

Нұрабаев Б

Алматы облысындағы Қызылжар өндірістік кооперативінде мал азығы
цехындағы технологиялық поцестерді жобалау

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

Мамандығы 5В080600- Аграрлық техника және технология

Алматы 2021

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ
Комерциялық емес акционерлік қоғам
ІТ-технологиялар, автоматтандыру және агроөнеркәсіптік кешенін
механизациялау факультеті

Аграрлық техника және технология кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Алматы облысындағы Қызылжар өндірістік кооперативінде мал
азығы цехындағы технологиялық процестерді жобалау

Беттер саны _______________
Сызбалар мен көрнекі
материалдар саны
_________
Қосымшалар _____________

Орындаған: _______________________ Нұрабаев Б

2021 ж. “____” _____________ қорғауға жіберілді

Кафедра меңгерушісі ________________________ Бекбосынов С.Б.
Жетекші _______________________
Жортуылов О.Ж.
Арнайы тараулар кеңесшілері:
______________________ ________________ Жортуылов О.Ж.
(тарау) (қолы) (аты-
жөні)
_______________________ ________________ ______________________
(тарау) (қолы) (аты-
жөні)

Норма бақылау
Сарапшы

Алматы, 2021
Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
Реферат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
1.Әдеби шолу және жем шөп өңдейтін цехты жобасын
негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1 Алматы обылысы Қызылжар өндірістік кооперативі
жайлы қысқаша
мәліметтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
2. Жем шөп цехын технологиялық есептеулері ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1. Малдарға, азық әзірлеуге қойылатын талаптар және жобаланатын цехты
сұлбасын
негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .
2.2. Малдың тәуліктік рационын жасау және жүйеге қажетті машиналар мен
жабдықтар таңдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ...
3. Консурукторлық жасалым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4. Еңбек қорғау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... .
5. Жобаның техника – экономикалық көрсеткіштері...
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Кіріспе

Жалпы ірі қара шаруашылығы – мал шаруашылығындағы ең маңызды сала,
біріншіден – халқымызды сапасы өте жоғары тағамдармен қамтамасыз етеді,
екіншіден – жеңіл өнеркәсіпті шикізатпен қамтамасыздандырады, әрі бұл сала
маңызды органикалық тыңайтқыштарды да өндіретінін жақсы білеміз [1].
Халықты азық – түлікпен ( ет, сүт, сүт тағамдарымен) қамтамасыз етуде
ірі қара мал шаруашылығының маңызы өте зор. Сондықтан сүт өнімі оның 99
пайызын, ал ірі қара еті 40-45 пайызын құрайды.Сонымен қатар ірі қара мал
терісі де жеңіл өнеркәсіп шаруашылығында көп пайдаланылады. Әрі ірі қараның
қиы ауыл шаруашылығында, әсіресе кейінгі уақыттарда, кеңінен органиңалық
тыңайтқыш түрінде қолдануда.
Ірі қара мал шаруашылығының өнімділігі және малдардың қоңдылығы,
оларға берілетін жем шөптің сапасы мен құнарлығына ғана байланысты емес
сонымен бірге жем шөпті мезгілімен беріп отыру да өз әсерін тигізеді.
Азықты тарату негізігде технологиялық үрдістердің сақталмауы әсерінен
малдарды күтіп бағу режимінің бұзылына әкеліп соғады.
Статистикаға жүгінетін болсақ Қазақстан экономика министрлігінің
жобалауынша республикада 20...22 млн мал басы болады деп күтілуде, саланың
тиімділігін арттырудың ең негізгі шарттарының бірі малға арналған жем шөп
базасының тиянақты қорын жасап азықтарды малдың әр бір тобының
физиологиялық және басқа да талаптарына сай әзірлеп беру [1]. Ол бұрынғы
шаруа қожалық жағдайларында жиналған эксперименттік тәжірибелер көрсетіп
отырғандай арнайы жемшөп өңдейтін цехтардың табысты және нәтижелі жұмыстар
атқаруына тікелей байланысты азықтардың малдың өнімдерін арттыру мен қатар,
оның денсаулығына да әсер ететінін есте сақтау қажет. Мал өнімдерінің
сапасын күшейтуде және көлемін ұлғайту да жем шөп базасының алатын орыны
ерекше. Азықтық қоспаның құрамына, құнарлылығына және оны уақытында таратып
беруге малдан алынатын өнімдердің мөлшері мен сапасы тікелей тәуелді. Мал
фермалары жеке шаруашылықта жем шөпті өңдеп, дайындап беру нәтижесінде
олардың шығынын 20...30%азайтуға болады
Еліміздің экономиканың аграрлық секторында Мемлекеттік агроөнеркәсіптік
бағдарламасын іске асыру аяқталды. Ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 28 % -
ға көтеріліп, 772 млрд. теңгені құрайды. Ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу
саласында өсу қарқыны 20% - ға жетті. Ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 38% -
ға артты. Төрт түлік мал саны түгелдей өсіп келеді: мүйізді ірі қара саны
4293,5 мыңнан, 6337,0 мыңға (1264,3%), қой саны - тиісінше 10478,6 мыңнан
13702,0 мыңға (130,8 %), шошқа 1123,8 мыңнан 1347,0 мыңға (114,7%), түйе
103,8 мыңнан 127,2 мыңға (122,5 %), құс 21130,2 мыңнан 25862,2 мыңға (122,3
%) көбейді [1].
Мал шаруашылығы өнімдерін өндіру және олардың сапасын жақсартып,
шығынды азайтуда өндірістік үрдістерді механикаландыру және
электрлендірудің атқаратын рөлі зор. Отандық ауылшаруашылық тауар
өндірушілер нарықтық жағдайда бәсекелестік қабілеті бар үлкен өнімдер
шығаруы тиіс. Сол себепті алдыңғы жақтағы ең озық техникалар мен
технологиялар жүйесін фермерлік шаруашылықтар мен шаруа қожалықтары
өндірістеріне енгізіп, еңбек, отын, энергия және басқа да материалдық-
техникалық қорлар шығындарын азайту арқылы жоғары табыс алуға қол жеткізу
керек. Шаруашылықтар қолданысындағы технологиялар мен машиналар жиынтығы
заманауи талаптарына толық сәйкес келмей отыр [2].
Ірі қара мал шаруашылығына ғылым мен техника жетістіктерін енгізу үшін,
осы саланы толық жетік білетін, біліктілігі жоғары мамандарды даярлау өте
қажет болып отыр. Қазақстан Республикасының ғылыми-зерттеу мекемелері мен
жоғарғы ғылыми-зерттеу оқу орындарындарында түпкілікті жаңа технологиялар
мен машиналар жүйелерін жасау үстінде. Олар мал мен құс асырап ұстаудың
тиімді және қолайлы әдістерін, мал азығы қорларын өңдеудің жаңа
технологияларын, витаминді азықтық қоспалардың жаңа рецептерін, рациондарын
және т.б. осы заманауи талаптарына сай келетін ізденістер жүргізуде.
Аталған жұмыстардың фермерлік шаруашылықтар мен шаруа қожалықтары іс-
тәжірибесінде қолдану мүмкіндіктерін анықтау үшін өндірістік сынақтан
өткізеді. Мал шаруашылығында пайдаланып жүрген технологиялар мен машиналар
жиынтығы халықаралық стандарттардың талаптарына сәйкес өнім шығару үшін
қайта қаралып, жетілдіруді қажет етеді. Аталған жәйт Қазақстанның
Бүкілдүниежүзілік сауда ұйымына кіру кезеңінде шешуші рөлін атқарады, демек
саладан түсетін өнімдерге қойылатын талаптар күшейе түседі.
Ірі қара мал шаруашылығын нәтижелі дамытудың ерекше жолы, бұл саланы
толығымен қарқынды технологияға көшіру, әрі әр табынның сапасын жақсарту,
сұрыптау және жұп таңдау тәсілдерін молынан пайдалану, мал азығын молайту,
мал азығының сапасын жақсарту болып саналады [14].
Қазақстан Республикасы сүтті және етті тұқымды ірі қара малын дамытуда
үлкен жетістікке жетті. Қазақстанда жалпы ірі қара мал бас саны 9,7 млн –
нан, ал сауынды сиыр мал бас саны 3,2 млн – нан асқан.
Негізі қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының шаруашылықтарында
сүтті және сүтті – етті бағытқа жататын: қырдың қызыл, әулиеата, қара ала,
алатау, симментал, латыштың қызыл қоңыр, айршир ірі қара тұқымдары болса,
ал етті бағытқа жататын: қазақтың ақбас, әулиекөл, санта – гертруда,
абердин – ангусс, галловей, шароле, қалмақ, герефорд ірі қаралары жатады.
Республикамыздың сүтті, сүтті – етті ірі қарасын одан әрі асылдандыру
және дамыту үшін әлемдік генофондтарды дұрыс қолдану қажет.
Диплом жобасының мақсаты Алматы облысы Қызылжар өндірістік
кооперативінде мал азығы цехында жемшөпті өңдеп беру, технология мен
жабдықтау мәселесі қарастырылған, сондықтан Қызылжар фермерлік
шаруашылығында жем шөп өңдеу кезінде 60...70% қол жұмысы, жұмсалады, ал
жаңартуға шаруашылықтың қаржысы жоқ, сол себепті цехтың өндірістік қуатын
қазіргі нарықтық қатынастарға сай келетін жеке меншік нысанадағы
кәсіпорындар өндірісіне келтіретін пайда жоспарланады.

1 Әдеби шолу және жем шөп өңдейтін цехты жобасын негіздеу

Ірі қара мал шаруашылығының өнімдері аудан тұрғындарының басты табысы
болып табылады, ауыл шаруашылығында өндірілген барлық өнімнің 84 % құрайды,
соңғы жылдары оның сапасын арттыруда біршама жұмыстар ұйымдастырылды. Атап
айтқанда барлық ауыл шаруашылық малдары арасында селекциялық сұрыптау
жұмыстары жүргізіліп, асыл тұқымды шаруашылықтарға жоғары дәреже берілді,
сиырды қолдан ұрықтандыру пункттері ашылды. Бүгінгі күні ауылшаруашылық
құрылымдарының алдында тұрған үлкен міндет – халықты жоғары сапалы азық-
түлікпен қамтамасыз ету, оның ішінде мал өнімдері ет және сүт. Сапалы және
арзан етпен қамтамасыз етуде мал бордақылау алаңдарының атқаратын
қызметтері өте маңызды. Ондағы өндірілетін еттің сапасы жоғары, өзіндік
құны төмен болады, себебі мемлекет тарапынан субсидия ретінде көмек
көрсетіліп отырады. Және де осы мәселелерді шешуге ірі шаруашылықтармен
қатар ұсақ құрамалар жұмыстарын да жұмылдыру қажет. Осындай мәселелерді
шешу мақсатында Қызылжар шаруа қожалықтарының негізінде шағын мал
бордақылау алаңшаларын және мал азығын дайындайтын алаңдар ұйымдастыру үшін
семинар-кенес өткізілді.
-шөпті орама немесе тікбұрышты тайлап сығымдау процестерін атқаратын
жетілдірілген техникалық құралдарды (шөпшапқыштар, орама және тікбұрышты
жинағыш-тайлағыштар және т.б.) жасау арқылы мал азығын дайындау
технологиясын жетілдіру;
-мал азығын даярлау технологиясын және техникалық құралдарды жетілдіру
(мал азығын уатқыш-ұсақтағыштар, мал азығын дайындау тізбектері және
агрегаттары, араластырғыштар, таратқыш-араластырғыштар, жинағыш-
ұсақтағыштар т.б.);
-өсімдіктердің жапырақ бөлігінен витаминді көк шөп ұнын дайындау үшін
қуат үнемдейтін технологиялар мен техникалық құралдарды жасау.
Қазіргі уақытта эксперимерттік зертханада шөпшапқыш-жинағыш және ПТ-160
тікбұрышты жинағыш- тайлағыш жасалып жатыр.
Сиырдың жақсы өсіп – жетілуі және одан мол өнім алу үшін оны дұрыс
азықтандыру басты шарт. Ол үшін сиыр ағзасына қандай да бір қоректік
заттардың қаншалықты мөлшерде қажет екендігін білу керек. Себебі бұл
қажетті қоректік заттар малдың жасына, өнімділік бағытына, тұқымына
байланысты болып келеді. Сауын сиырларға, буаз сиырларға, сақа және тұмса
сиырларға берілетін азық мөлшері, азық түрлері мен оның қоректілігі түрліше
болады. Сол себепті әрбір сиыр оның өзіне өлшеніп жасалған мөлшердегі
азықпен азықтандырылғаны өте дұрыс.
Ірі қара малды оның ішінде сиырды нормамен азықтандыру дегеніміз, оның
сүттілігіне, сүтінің майлылығына, қоңдылығына, жасына, қашан және қанша
бұзаулағандығына және басқа жағдайларына қарай азықтандыру болып табылады.
Сиырға берілетін азықтарды олардың қоректілігіне, құнарлығына және
басқа да қасиеттеріне қарай ірі, шырынды және жем азықтар деп бірнеше топқа
бөлінеді.
Ірі азықтарға организмге сіңімділігі төмен, құрамында клетчаткасы
жоғары пішен, топан сияқты азықтарды жатқызамыз. Шырынды азықтардың
құрамында су мөлшері көп болады. Оларға: көк шөп, сүрленген шөп, тамыр
жемістілер (мал азықтық қызылша, сәбіз және т.б.) мен тамыртүйнектілер –
картоп, топинамбур және т.б. жатқызамыз (1 суретте көрсетілген).

а - соққылап үгіту; б - жаныштау немесе қысу; в - жаныштау;
z - мыжғылау; d - кесу; m - майдаланатын азық массасы;
v - майдаланатын азықтың жылжу жылдамдығы; Р - азықты үгіткіш күш

сурет 1 Азықты ұнтақтау тәсілдері

Соя, жүгері, рапс және басқа мал азығы дақылдарын өсіріп, дайындап,
қайта өңдеу арқылы құрама жем өндіретін цехтарды әрбір бордақылау алаңының,
тауарлы-сүт фермасының жанына орналастырады. Жемшөп базасын нығайту
мәселесін де ұштастыра жүргізуде. Ал мұндай дақылдардың бәрі суармалы жерде
ғана өсетіндігін ескере отырып, суармалы алқаптың көлемін арттыруды да
жоспарлап отыр. Аудан шаруашылықтарындағы машина-трактор парктерін мал
азығын дайындайтын және басқа да қажеттілікке пайдаланатын ықшам
техникалармен жаңартуда айтарлықтай жұмыстар атқарылып жатыр. 2019 жылы
306,4 млн. теңгеге 59 техника алынса, былтыр бұл сала 253 млн. теңгенің
алты астық жинағыш комбайнымен, жеті трактормен, екі егістік техника
жиынтығымен және басқа да әртүрлі техникалармен қамтамасыз етілді.
Шаруашылықтардағы 223 комбайн, 101 дестелегіш, 802 трактор, 357 жүк
автокөлігі, 317 трактор тіркемелері күнделікті және науқандық жұмыстарды
жүргізу үшін пайдалануда.
Айтарлықтай жем азықтары қуатты, маңызды, малға жұғымды келеді. Жемге:
сұлы, қара бидай, арпа, тары, жүгері, қытай бұршақ т.б. дәндерді
жатқызамаз. Өндіріс қалдықтарынан: кебек, күнжара, кептірген жом, сірне
т.б. жатады. Кейінгі кездері құрама жем өте маңызды орын алып келеді. Ол
бірнеше азықтардан, әсіресе әр түрлі дәнді–дақылдарды майдалап, араластырып
дайындалады. (2 суретте көрсетілген).

1–табан, 2 – лақтырғыш қалақшасы, 3 – жұмыс камерасы, 4 – бүріккіш,
5 – ұсақтағыш пышақтар, 6 – қарсыкескіш, 7 – электрқозғалтқыш, 8 – жетек

сурет 2 ИСК–3А жемшөп ұсақтағыш – араластырғышы

Ірі қара мал оның ішінде сиырға жем шөп бергенде тұз, бор, сүйек ұны
және сол сияқты минерал азықтарды да қосып береді. Азықтың қоректік бағасы
оның құрамындағы кездесетін заттардың мөлшеріне байланысты болып отырады.
Мал азығының құрамына кіретіндер қоректік заттар - ақуыз, май, минералдық
заттар, углеводтар, дәрумендер. Азық дегеніміз құрамында органикалық және
минералдық қоректі заттары бар, арнайы дайындалған, малдың ағзасына және
одан алынатын өнімге (3 суретке сәйкес) зиянды әсерін келтірмейтін мал
азықтандыру өнімдері.

1 – көлденең тасымалдағыш, 2 – тығыздағыш көлбеу тасымалдағыш, 3 – кескіш
барабан, 4 – магнитті сепаратор, 5 – жармалау камерасы, 6 – шанақ, 7 –
циклон, 8 – сүзгіш жең, 9 – тосқауыл, 10 – желдеткіш, 11 – ұсақтағыш

Сурет-3. КДУ – 2,0 азық жармалағышының технологиялық сұлбасы
Жем қабылдау және Меласса ерітіндісін
оны сақтау әзірлеу

Меласса ерітіндісін
сақтау және беріп
отыру

Азықты булау
және араластыру

Сабанды ұсату және
тарату

Тамыр түйнек
жемістерін жуу
және ұсату

Тамыр түйнек
жемістерін қабылдау
және сақтау

сурет 4 Ірі қара үшін сабанды булап, азық қоспасын әзірлеудің
технологиялық схемасы

Физикалық күйі және энергетикалық құндылығына байланысты мал азығын
көлемдік (1 кг массада 0,6 дейін азықтық бірлік) және дәнді (1 кг массада
0,6 жоғары а.б.) деп екіге жіктеледі. Азық әзірлеудің технологиялық сұлбасы
жоғарыда көрсетілген (4-сурет).
Сонымен бірге, мал азығы органолептикалық және химиялық көрсеткіштері
бойынша кластарға жіктеледі.
Шығатын тегіне қарай мал азықтары өсімдіктерден, жануарлардан және
өнеркәсіптен алынатын деп негізгі үш топқа бөлінеді. Бұл топтар тиісінше
келесідей топшаларға жіктеледі: ірі сабақты, құнарлы, дәнді, етті, сүтті,
құрама азықтар, азықтық қоспалар, тамақ және техникалық өндіріс қалдықтары.
Мал азығының жіктелімі мен қолданылуы берілген. Республикада, шаруа
қожалықтарында кейінгі жылдары жемшөп өндірісі саласында көптеген өнімді
жұмыс атқарылуда [14].
Олардың құрамында сабан, (бос күйінде, оралған, теңделген), пішендеме
немесе сүрлем, тамыр түйнек жемістілер, жем, меласса және карбалид
ертіндісі бар ылғалды азық қоспаларын дайындауға арналған.
Мұндағы барлық жүйелер жемшөп әзірлеудің технологиялық процесіндегі
қортынды операцияларда үйлесімді, мөлшерлейді, ұсақтайды, тасымалдайды,
витаминдерді қосу арқылы араластырылады.
Малдан әсіресе ірі қарадан алынған өнімді арттыру үшін малды толық
рационды азықпен азықтандыруды қамтамасыз ету керек. Оның кепілі пішен
түрлерінің мал жеміне жарайтынының барлығын өңдеп, нәрлендіріп беру.
Зооинженерлік талаптартарға сай келетін әр бір жеке малға 16...18 азықтық
өлшемінен кем болмауы тиіс, ал кейбір облыстарда бұл көрсеткіш 23...30 азық
өлшеміне тең болуы тиіс.
Эксперименттік тәжірибе мен ғылыми зерттеулердің нәтижесі көрсетіп
отырғандай жем шөпті тек қарапайым өңдеуден өткізудің өзі ғана ( ұсақтау,
тұрау, бұлау,азықты жылту т.б.) пішеннің сапасын жақсартып оны жалпы 20...
30% де үнемдеуге мүмкіншілік береді. Рационда малға керекті протеин,
углевод макро және микроэлементтермен толықтырылған жағдайда әдетте
жұмсалып жүрген мал азығының 20...25 % үнемдеуді шаруашылықтың
тәжірибесінен көруге болады. Мұның өзі республика бойынша шамамен бір
миллионға жуық азық өлшемін үнемдеуге болады. Азық қоспасын дұрыс
негізделген қоспа азық желінуде әдеттегіден 15-20% жақсарғанын байқаймыз.
Оның құрамында өте арзан азықтар жинағы, егіншілік және мал шаруашылығына
қалдықтарын қосса кәдеге жарар еді. Мал шаруашылығында мал басы аз
болғандықтан бұрынғы азық жармалағыштар шаруа қожалығына шығын келтірмесе
пайда алып келуі екіталай, сондықтан әмбебап жармалағыш ұсақтағыш келесі
(5 - суретте көрсетілген).

1 – балғалы ротор, 2 – дека, 3 – шанақ жетегінің шынжыры, 4 – шанақ,
5 – бағыттауыш конус, 6 – дефлектор

сурет 5 ИРТ – Ф – 80 жармалағыш – ұсақтағыштың сұлбасы

Бұл машинаның өнімділігі – 4...7 тсағ, жетегінің қуаты – 50 кВт,
салмағы – 2445 кг.
Азық - Пішен. Сиыр азықтарының ішінде пішеннің маңызы зор. Пішен мал
азығы қорының жетекші түрі, әсіресе малды қолда ұстағанда негізгі азығы
болады. Жақсы сапалы пішен, әсіресе бұршақ тұқымдас шөптер аралас пішен
құрамы белоктармен толықтырылған, өте жақсы сапалы пішен жұғымдылығы
жағынан жемге жақындайды. Мұның үстіне ағзаның өсуіне қажетті дәруменді де
мал көбінде пішеннен алады.
Пішеннің сапасы, ең алдымен оның қандай шөптерден тұратындығы және
жиналу мерзіміне байланысты. Пішенде жоңышқа, беде, сиыржоңышқа сияқты
бұршақ тұқымдас өсімдіктер және бидайық, аққонақ, тарғақ шөп, мысыққұйрық
сияқты шөптер молынша көп болса, оның қоректілігі соғұрлым жақсы болады.
Пішенді шөп гүлдей бастаған кезінде орады және қуратып алмай уақытымен
жинаған дұрыс. Пішен қурап кеткен болса, жапырағы мен гүлі түсіп, шөптердің
сояуланып, тек сабақтары қалады. Ал пішеннің жапырағы сабағына қарағанда
екі есе бағалы. Сол себепті уақытында жинап алу өте маңызды. Мезгілімен
шабылмаған шөптердің пішені ірі келеді, клетчаткасы көп болып, мал оны
сүйсініп жей қоя бермейді. Жақсы пішеннің түсі жасыл, хош иісті келеді.
Табиғи шөптер пішенінің бірнеше сорттары болады.
Егіндікте суармалы жерлердің пішені өте жоғары сапалы келеді. Онда
негізінен дәнді шөптер мен бұршақ тұқымдас өсімдіктер басым өседі. Шалғын
пішеннің ең жақсы шөптері көбінесе қоңырбас, арпабас, суоты, сиыржоңышқа,
жоңышқа сияқты астық тұқымдас шөптерді айта кету керек. Тоғай пішенінің
тәуірі орманды жерлердегі, күннің көзі жақсы түсетін тегіс беткейлерден
және бұталар арасындағы ашық жерлерден шабылады, ал тоғай арасындағы
алаңның, әсіресе күннің көзі онша түспейтін жерлердің пішені нашар болады.
Ондай жерлерде малға жұғымсыз, тіпті ағзаға зиянды шөптер де көп өседі
[14].
Батпақты жердің пішенінде қоғажай, қамыс, сүйрік қоға, қырық буын
сияқты малға қоректік пайдасы төмен, яки улы шөптер кездеседі, қоңырбас,
суоты сияқты шөптер сирек кездеседі, бұршақ тұқымдас шөптер болмайды.
Пішеннің ең жақсысын екпе шөптер береді. Жоңышқа пішені бұршақ тұқымдас
шөптердің пішеніне кіреді. Оның құрамында протеині, кальцийі және дәрумені
көп, сондықтан мал ондай шөптерді өте сүйсініп жейді.
Пішен ұны жем орнына пайдаланылады. Пішен ұнының ірілігі әртүрлі болуы
мүмкін. Оны кәдімгі ұн сияқты майдалап турап беруге болады. Ұн тартылатын
пішенді құрғақ, бұзылмайтын, жабық жағдайы бар жерде сақтайды. Ылғалдылығы
10–12% болуға тиіс. Пішен ұны қараңғы қора – жайдағы жәшіктерге немесе
қаптарға нығыздап салып сақтайды. Ұн нығыздалып, ылғал тартқыш
келетіндіктен, оның дәрумендері уақытымен жойылады.
Күнжара – құнарлы азықтардың бірі. Күнжарада ақуыз бен май өте көп
болады. Сол себепті сауылатын сиырға, төлге асыл тұқымдымалға өте пайдалы
витамині жоғары азық болып есептеледі. Майдың қандай дәннен шығарылуына
қарай күнбағыс күнжарасы, зығыр күнжарасы, мақта күнжарасы т.б. болып
бөлінеді.
Мал мен құсты азықтандыруға арналған жемшөп зоотехникалық талаптарға
сай болып келетін құнарлы әрі дәмді, жеңіл қорытылатын және сіңімді болуы
тиіс, оның құрамында мал ағзасына және одан алынатын өнімнің сапасына
зиянды әсері бар заттар мен қоспалардың болуы рұқсат етілмейді. Бұл
талаптарға малды азықтандыруға табиғи түрінде берілетін жемшөптің едәуір
бөлігі сәйкес келеді.

Кесте 1
Мал азықтарының жіктелімі
Мал азықтары қолданылуы
Топ Топша Аталуы Ірі шошқа Қой
қара
мал
Пішен + – +
Ірі сабақты

Өсімдік-
терден
алынатын
Сабан + – +
бұтақты азық + – –
Пішендеме + – +
көк балауса + + +

құнарлы
сүрлем (құрама сүрлем) + + +
бақшалық дақылдардың + + +
жемістері
тамыртүйнекжемістілер + + +
Сығынды + + +
Балдырлар + – +
астық және бұршақ тұқымдас+ + +
дәнді дақылдардың дәндері
азықтық сірне (меласса) + – +
Ашытқылар + + +
шөп ұны + + +
құрғақ сығынды + – +
Мал - Балық балық қалдықтары – + –
жануар-
лардан
алынатын
балық ұны – + –
Етті ет - сүйек ұны + + +
Сүтті көксүт және сүт сарысуы + + –
құрама Құрамажем + + +
азықтар

Өнер-кәсіп
тен
алынатын
минералды (тұздар, макро + + +
азықтық -және микроэлементтер)
қоспалар
Синтетикалық азотты + – +
Премикстер + + +
тамақ қоғамдық және жеке – + –
қалдық- та-мақтандыру жүйелерінің
тары қалдықтары және т.б.
техникалық крахмал-қант, спирт және – + –
өндіріс ашытқы, тамақ өнімдері,
қалдықтары консерві өндірісінің
қалдықтары және т.б.

Малдың ағзасы жеген азығының 20...25% - ын ғана алынатын өнімге
жұмсайды, 30...35% - ы малдың физиологиялық мұқтаждығына жұмсалып, ал
қалған бөлігі пайдаға аспай, сыртқа қалдық түрінде бөлініп шығады.
Малды нашар азықтандыру, қажетті қоректік заттармен
қамтамасыздандырмау, оның өнімділігін кемітіп қана қоймай, ауруға
шалдығуына да әкелуі мүмкін. Ал жемшөпті дайындаудың әртүрлі тәсілдері
азықтың желінуін, қорытылуын жақсартумен бірге, олардың құнарлылығын да
арттырады. Олардың құрамына әртүрлі үстеме енгізу, қажетті қоректік
заттармен қамтамасыз ету – мал ағзасының қажетін толық өтей алатын құрама
аралас азықтар дайындауға мүмкіншілік береді, сондай-ақ малдың көптеген
ауруларға, оның ішінде жұқпалы микроағзалар арқылы тарайтын ауруларға да
шалдықпауына ең сенімді кепіл болып табылады.
Рацион малға керекті протеин, көмірсу, макро және микроэлементтермен
сәйкестендіріліп, толықтырылған жағдайда, әдетте жұмсалып жүрген мал
азығының 20...25%–ы үнемделетінін эксперименттік тәжірибе көрсетті.
Физиологиялық жағынан дұрыс негізделген қоспа азықтың желінуі де
бұрынғысына қарағанда 15...20% жақсарады. Оның құрамына өте арзан
қалдықтар, мысалы егіншілік пен мал шаруашылығының қалдықтарын қосып,
кәдеге жаратуға болады.
Малға жемшөпті механикалық, жылумен, химиялық және биологиялық жолмен
өндеу тәсілдері арқылы дайындайды[10].
Малды нашар азықтандыру керекті қоректік заттар мен қамтамасыз етпеу
оның өнімділігін азайтып қана қоймай ауыруға шалдығуына алып келуі ықтимал.
Ал керектік қоректік азықтармен толық қамтамасыз ету малдың көптеген
ауыруларға соның ішінде де жұқпалы микроорганизмдер арқылы тарайтын
ауыруларға шалдықпауына ең сенімді кепіл болып табылады.
Республиканың және шет елдерінің көптеген шаруашыдықтарында малға
жем шөп дайындау ісінде озық тәжірибе жинақталған соны осы Қызылжар
фермасында қолданылған, оның экономикасына тимді әсер ететіні ақиқат.
Бұл экономикалық құлдырау кезінде мал өнімдерін ( ет, сүт) арттыруға
үлес қосады. Нарықты қатынастарға көшу кезеңінде өте маңызды.
Жоғарда келтірілген әдеби шолу негізінде осы айтылған фермерлік
шаруашылығының жем шөп базасының перспективасын ескере отырып қарапайым
азықтарды араластыру технологиясын жүйелі жобаланған жөн.

1.1 Алматы обылысы Қызылжар өндірістік кооперативі жайлы қысқаша
мәліметтер

Қызылжар шаруашылығы Алматы обылысының оңтүстік шығыс бөктерінде
орналасқан. Соңғы жылдары, былайша айтқанда тоқырау жылдары Жамбыл ауданы
Қызылжар шаруашылығы болып 2000 жылы құрылды. Қызылжар шаруашылығы
Алматы қаласынан 80 км шақырым қашықтықта орналасқан, қатынас
асфальттанған жолдар арқылы жалғасып жатыр. Облыс орталығын Алматы
қаласымен Алматы – Бішкек халықаралық автомобил тас жолы байланыстырады.
Өндірілген тауарлы өнімді, өнім негізінде мал өнімін, Алматы қаласына алып
келіп тапсырады.
Қызылжар шаруа қожалығы жемшөп базасын нығайту мәселесін де ұштастыра
жүргізуде. Соя, жүгері, рапс және басқа мал азығы дақылдарын өсіріп,
дайындап, қайта өңдеу арқылы құрама жем өндіретін цехтарды әрбір бордақылау
алаңының, тауарлы-сүт фермасының жанынан ашуға кірісті. Ал мұндай
дақылдардың бәрі суармалы жерде ғана өсетіндіктен, суармалы алқаптың
көлемін көбейтуді де жоспарлап отыр. Мәселен, Қызылжар шаруа қожалығы
Жамбыл ауданынан 8 мың гектар суармалы алқапты игеруді жоспар отыр. Аудан
шаруашылықтарындағы машина-трактор парктерін мал азығын дайындайтын және
басқа да қажеттілікке пайдаланылатын ықшам техникалармен жаңартуда
айтарлықтай жұмыстар атқарылып жатыр. 2019 жылы 30,4 млн. теңгеге 5 техника
алынса, бұның алдыңғы жылдары астық жинайтын комбайнымен, трактормен,
егістік техника жиынтығымен және басқа да әртүрлі техникалармен
толықтырылды отыр. Шаруашылықтағы 3 комбайн, 5 дестелегіш, 8 трактор, 7 жүк
автокөлігі, 7 трактор тіркемелері күнделікті және науқандық жұмыстарды
жүргізу үшін пайдаланылуда [12].
Шаруашылықтың жер құрылысы сол өңірге сай жері қара топырақты гумусты
болып келеді, суармалы жерге бақша дақылдарын картоп, қызылша, жүгері,
жоңышқа т.б. егіледі. Осы алқаптарды тиімді қолдану осы қоғамның малының
тағдырын шешеді. Ферманың орналасқан аймақтағы климаты сол өңірге және қысы
суық жазы ыстық континенталь климатқа жатады. Жаңбыр жылдық есеппен
800...1100 мм жауады. Қоғам – климатологиялық жағдайына байланысты
шаруашылықтың негізгі өндірісі – мал өнімі, ал егіншілік өнімдері тек
малды жем шөппен және басқа да қоспалармен қамтамасыз етеді. Қажетті мал
азығының қалған мөлшері көрші териториядан дайындау шаралары арқылы жүзеге
асырады. Ол әрине қымбаттқа түседі.
Климаты кей жерлерде үстіртті, қыратты болып келеді. Жазда жаңбыр
жылдық норманың 30% құрайды. Үсік жүрмейтін мерзім 132 күн, температурасы
20...400с тұрақты қар жаууының ұзақтығы 120 мен 180 күн аралығында
ауытқиды ал кей жылдары қардың қалың түсуіне қыстың қатты болуына
байланысты. Көктемгі үсік наурыз айының аяғында тоқтайды.
Оңтайлы жерлерге дәнді дақыл егіледі орташа қардың биктігі 30...70 см
кейбір жылдары қыс қатты, қар қалың жауғанда 160...200см жетеді.
Топырағы: қара түс пен қоңыр түс. Жер бетіне жылылық тарағанда
атмосфераның қысымы және атмосфераның ылғалдылығы жоғарылағанда
температура төмендейді.
Негізгі жерінің бөлігі: таулы, қыратты, жазықтық.
Рельеф негізгі жер көлемі таулы, жоталар мен кезектесіп отырады
өсімталдығы, негізгі өсімдігі беде, жабайы шөп, өзен су жағаларында қамыс,
қалақай өседі. Одан басқа арам шөптер, сары шырмауық, қой тікен өседі.
Осы дипломда малға ауқымы зоотехнологиялық талаптарға сай және
механикаландырылған жем мен шөпті таратып беру қарастырылды.
2 Жем шөп цехының технологиялық есептеулері
2.1 Малдарға азық әзірлеуге қойылатын талаптар және жобаланатын цехтың
сұлбасын негіздеу

Негізгі азық жемшөпті механикалық тәсілмен дайындауға – тазарту, жуу,
сілкілеу, елеу, суыру, кесу, жармалау, жару, езгілеу, үгіту, жаныштау,
престеу, түйіршіктеу, жентектеу, араластыру, мөлшерлеу және т.б. жатады.
Жылумен өңдеу тәсіліне азықты булау, қайнату, кептіру, буын шығару,
қуыру, пісіру, пастерлеу және т.б. жатады.
Химиялық жолмен дайындау тәсіліне гидролиз, әктеу, консервілеу,
каустикалық сода, аммиак, сілті және қышқылдармен өңдеу жатады. Осындай
тәсілді активті заттарды пайдалану және сақтау қиын болғандықтан сирек
қолданады.
Биологиялық жолмен дайындау тәсілі (сүрлеу, ашыту, бөктіру және т.б.)
сүтқышқылды бактериялардың, ашытқының және басқа да микроағзалар мен
ферменттердің азыққа әсер беруіне негізделген. Осындай тәсіл азықтың
құнарлылығын, желінуін және сақталуын жақсартатындықтан кеңінен
қолданылады.
Үкімет елімізде ет және сүт шаруашылығын дамытудың бағдарламасының
тұжырымдамасын бекітті. Бағдарламада асыл тұқымды малдың санын көбейту
шаралары белгіленген. Аудандағы 31 асыл тұқымды шаруашылық өз жұмыстарын
ойдағыдай жүргізіп келеді. Облыстық бойынша салыстырғанда ауданның асыл
тұқымды мал өсірудегі үлес салмағы өте жоғары бағаланады. Бұл көрсеткіштер
бойынша нәтиже: ірі қара – 2,5, ұсақ мал – 3,6, жылқы – 8,2, шошқа – 15,
марал – 12, ара 17,3 пайызға жетіп отыр. Біздің ауданда ұсақ шаруа
қожалықтарын бiрiктiрiп, бiрлесе жұмыс істеп, малды асылдандырып, өз төлі
есебінен көбейтіп, фермерлік шаруашылық деңгейіне жеткізу жұмыстары
ойдағыдай жалғасып жүргізілуде [3].
Азықтың түріне, оны әзірлеу жағдайына және басқа да факторларға
байланысты жемшөп дайындаудың мынадай технологиялық сұлбалары
пайдаланылады.
Сабағы ірі азықтарды мынадай технологиялық сұлбалар негізінде
дайындайды:
ұсақтау – мөлшерлеу – араластыру;
ұсақтау – булау – мөлшерлеу – араластыру;
ұсақтау – химиялық немесе биологиялық жолмен өңдеу – мөлшерлеу –
араластыру;
Ауыл шаруашылығының малдарын азықтандыру негіздері, жем-шөптің
нәрлілігі мен сіңімділігі, жем-шөптің түрлері, олардың сапасын есептеу
жолдары, малдарды мөлшерлеп азықтандыру болып табылады. Ауыл шаруашылығы
малдарын күтіп бағуға қойылатын зоогигиена талаптары мен мал ауруларының
түрлері, олардың болу себептері мен болдырмау жолдары баяндалған. Жеке мал
шаруашылы түліктерін өсіру негіздері, ауыл шаруашылық малдары мен
құстарының түрлері, тұқымдары, оларды азықтандыру мен күтіп-бағу
ерекшеліктері, өнімдерін өндіру технологиясы айтылады (6 суретте
көрсетілген). Ауыл шаруашылық малдарына жем-шөп үлестіру, өнім өндіруді
бақылау құрылғылары мен жарақтануы тиіс.

сурет 6 Дискілі (а), шнекті (б), жұдырықшалы (в) және барабанды
(г) тамыртүйнек жуғыштардың сұлбалары

Тамыртүйнек жемістілерді төмендегідей технологиялық сұлбалар негізінде
өңдеп, дайындайды:
жуу – турау;
жуу – турау – мөлшерлеу – араластыру;
жуу – булау – езгілеу – араластыру;
жуу – ұсақтау – мөлшерлеу – ашыту – араластыру;
құрама дәнді азықтарды төмендегідей технологиялық сұлбалар негізінде
дайындайды:
тазарту – жармалау – мөлшерлеу – араластыру;
тазарту – жармалау – мөлшерлеу – ашыту – араластыру;
тазарту – ұсақтау және мөлшерлеу – араластыру – жентектеу
(түйіршіктеу).
Жемшөпті дайындау технологиялық сұлбасына қарай қажетті технологиялық
жабдықтар таңдап алынады.
Ірі сабақты азықтарды төмендегідей технологиялық сұлбалар негізінде
дайындайды:
ұсақтау – мөлшерлеу – араластыру;
ұсақтау – булау – мөлшерлеу – араластыру;
ұсақтау – химиялық немесе биологиялық жолмен өңдеу – мөлшерлеу –
араластыру.
Жемдік азықты төмендегідей технологиялық сұлбалар негізінде дайындайды:

жармалау – мөлшерлеу – араластыру;
жармалау – булау – мөлшерлеу – араластыру;
жармалау – бұқтыру – химиялық немесе биологиялық жолмен өңдеу –
мөлшерлеу – араластыру.
Азық даярлауға арналған ұсатқыштардың және машиналардың майдалағыш
барабандары статикалық және динамикалық теңгерілген болуы тиіс (7 суретте
көрсетілген). Жабдықтан (сумен шаюға арналған құрылғыдан, сүрленген
азықтарды майдалағыштар мен жуғыштардан, тамыр турағыштан, саууға, сүтке
арналған және басқа жабдықтардан) шығарылған сұйық қалдықтар мен сарқынды
суларды кәрізге құю тайғанақ беттің пайда болуын болдырмайтын, және
қоршаған ортаны ластанудан қорғауды қамтамасыз ететін, бақылау мен
ластанудан тазалау мүмкіндігін қамтамасыз ететін тәсілмен жүзеге асқаны
дұрыс.

1 – бүгілме, 2 – келтеқұбыр, 3 – жармалау камерасының корпусы,
4 – желдеткіш, 5 – кеңгір, 6 – шлюзді ысырма, 7 – циклон, 8 – құбыр, 9 –
сүзгіш жең, 10 – бұрамдық редуктор, 11 – амперметр-индикатор, 12 – дән
шанағы,
13 – электрқозғалтқыш, 14 – рама, 15 – ортадан тепкіш муфта, 16 – қаптама

сурет 7 КДМ – 2,0 балғалы азық жармалағышы

Ірі қара малды азықтандыру үшін жемшөп дайындайтын технологиялық
жабдықтарды өңделетін азық түріне байланысты – сабағы ірі азықтарды
ұсақтағыш, тамыртурағыш және т.б.; атқаратын технологиялық операцияның
сипатына байланысты – жармалағыштар, араластырғыштар, ұсақтағыштар,
булағыш–араластырғыштар және т.б.; жұмыс мүшелерінің түріне байланысты –
електі сеператорлар, балғалы жармалағыштар, шнекті мөлшерлегіштер және т.б.
деп жіктеледі.
Мал азығына қолданатын азықтарды шығу тегіне қарай үш түрге бөлуге
болады :
- өсімдік текті – ірі азық, пішен, сабан.
- мал - жануарлардан алынатын – сүт, ет, сүйек ұны.
- өндірістен алынатын – қант өндірісінен: сықпа (жем), сірке (меласса)
т.б.
Азықтарды азық бірлігі мен өлшенетін құрылғы мен қорытылатын протенмен
бағалайды. Малдың жеген азығының 10%- қортуға, 20 % - ке дейінгі мөлшері
малдың тіршілігіне, 30% -і өндіруге , ал қалған 30%- пайдаға жарамай сыртқа
бөлініп шығады. ИГК-З0Б ірі азық ұсақтағышы ірі азықтың сабағын талшығының
бойымен жара отырып ұсақтауға және көлік құралдарына тиеуге арналған. Ол
машинаның басқа ұсақтағыштарға қарағанда артықшылығы –сабағы ірі мал
азығын ұсақтаған кезде оларды біріне-бірін үйкелеп, түтіп, қиқымдап
жібереді. Машинаның трактордың қуат алу білігінен жүретін аспалы түрі
(ИГК–З0Б–I) және электрқозғалтқышымен іске қосылатын тұрақты орнатылатын
түрі (ИГК–З0Б–ІІ) шығарылады (8 суретте көрсетілген).
Сабан және пішен кесінділері сиырға 30...40 тайыншаларға 5...10 мм,
қойға 8...10мм және құсқа 3...4 мм болуы керек.

1 – электрқозғалтқыш, 2 – ротор, 3 – қалақша, 4 – дефлектор, 5 –
қалқанша, 6 – дека, 7 – қабылдауыш камера, 8 – тығыздағыш тасымалдағыш, 9 –
әпергіш тасымалдағыш, 10 – рама, 11 – электрқозғалтқыш рамасы,

сурет 8 ИГК–30Б Ұсақтағыштардың технологиялық сұлбалары

Малға азық дайындаудың негізгі операцияларының бірі оны тазарту жем
шөптегі ніл (метал, ағаш т.б. ) тамыр – түйнекті азықтар үшін 0,3 %, жем
азықтардағы ніл 1% әр түрлі ащы өсімдіктер 0,025% - тен аспауы керек.
Өңдеудің келесі түрі араластыру
Волгарь-5 жемшөп ұсақтағышы көкбалаусаны және ірі азықтарды және
тамыртүйнекжемістерін ұсақтауға арналған.
Волгарь-5 жемшөп ұсақтағышының негізгі бөлшектері: көлденең әперуші
және еңкіш тығыздағыш тасымалдағыштардан, алғашқы және екінші қатардағы
кесу аппараттарынан, қоректендіргіш шнектен, қайрағыш құралынан және
электрқозғалтқыштан жинақталған. Барлық құрама бөлшектері мен жұмысшы
органдары пісіріліп дәнекерленген корпусқа бекітілген (9 суретте
көрсетілген).
Беруші және тығыздағыш тасымалдағыштар біріне – бірі тақау орналасқан
темір бөлшектерден жасалған. Тығыздағыш тасымалдағыштың үстіңгі беті
қақпақпен жабылған. Алғашқы кесу аппараты білікке орналасқан екі дискіден
тұрады. Дискілерге орамды (Г – тәрізді болып) алты пышақ бекітілген. Екінші
қайтара кесу аппаратының шлицалы төлкесіне қоректендіргіш шнек, қозғалмалы
және қозғалмайтын пышақтар орналасқан.

1-көлденең тасымалдағыштар; 2-еңкіш тасымалдағыш; 3-алғашқы кесу аппараты;
4-қайрағыш құрал; 5-екінші қатарда кесу аппараты; 6-қорап; 7-беріліс; 8-
электрқозғалтқыш.

сурет 9 Волгаръ-5 жемшөп ұсақтағышы

Волгарь-5 ұсақтағышының өнімділігі тамыртүйнектерді ұсақтаған кезде –
6...8, сүрлемді – 3...4, көк балаусаны – 1,5...2, сабанды – 0,6... 0,7
тсағ болады. Электрқозғалтқышының қуаты – 22 кВт. Электрқозғалтқыштың
айналу жиілігі – 1460 мин, алғашқы кесу аппаратыныкі – 725 мин,
екінші қайталап кесу аппаратыныкі – механизмнен және тежеу жүйесінен
тұрады.
ИРТ-165 ұсақтағышы рулондалған, теңделген ірі азықтарды, сондай-ақ
шашыраңқы күйінде дайындалатын пішенді, сабанды және басқа да ірі жемшөпті
ұсақтау үшін қолданылады. Оның жылжымалы түрі Т-150К немесе К-701
тракторымен, ал тұрақты түрлері қуаты 165 кВт электрқозғалтқыш арқылы іске
қосылады (10 суретте көрсетілген).

1 – карданды білік, 2 – мультипликатор, 3 – рама, 4 – жетек,
5 – техникалық қызмет көрсету алаңшасы, 6 – шанақ, 7 –
жүріс бөлігі, 8 – көлденең тасымалдағыш, 9 –
көтергіш механизм, 10 – көлбеу тасымалдағыш, 11 – тор

сурет 10 ИРТ – 165 ұсақтағышы

Жемшөп ұсақтағышы ИРТ-165 рамадан, екіөсті пневматикалық шассиден,
тиегіш шанақтан, шанақтың жетек жүйесінен, балғалы ұсақтағыш аппараттан,
ұсақталған жемшөпті қабылдап, көлікке жеткізетін көлденең және түсіргіш
көлбеу тасымалдағыштардан, түсіргіш көлбеу тасымалдағышты көтеретін
механизмнен және тежеу жүйесінен жинақталған. Балғалы ұсақтағыш аппарат –
машинаның негізгі жұмыс мүшесі. Ол ротор мен ауыстырмалы тордан тұрады.
Ротор білікке отырғызылған дискілерден құралған. Дискілердің тесіктеріне
орнатылған төрт өске шахмат тәртібінде балғалар асылып бекітіледі. Осының
нәтижесінде жемшөп бүкіл ротордың бойымен ұсақталады. Балғалы ұсақтағыш
аппарат төменгі жағынан ауыстырмалы темір тормен жабылған.
Ауыстырмалы тор тесіктерінің диаметрі – 20, 25, 30, 40, 50, 75 мм.
Азықтың ұсақталу мөлшері осы тор тесіктерінің диаметріне байланысты.
ИРТ – 165 ұсақтағышының технологиялық үрдісі былай жүзеге асырылады. ПЭ
– 0,8А, ПФ – 0,5 тиегішімен, шөп маялағышпен немесе ППУ–0,5 рулон тиейтін
тетікпен жемшөп тиегіш шанаққа көп мөлшерде салынады. Азықты ұсақтағыш
аппаратқа тоқтатпай беріп отыру үшін шанақ айналып тұрады. Айналмалы
қабылдағыш шанақ қопсытылған азық кесегін балғалы барабанға жөнелтеді.
Содан соң балғаларға, тарақшаның тістеріне және торға әлденеше рет
соғылудың әсерінен азық ұсақталып, темір тордан өтіп, көлденең
тасымалдағышқа түседі де, ары қарай түсіргіш көлбеу тасымалдағыш арқылы
көлік құралдарына тиеледі. Жемшөптің ұсақталу дәрежесі ауыстырмалы
електермен реттеледі [16].
Қабылдағыш шанақ минутына – 14...16 рет, ал ұсақтағыш барабан –
2000...2200 рет айналады. Дайындалатын шөптің ылғалдылығы 20% болғанда оның
өнімділігі – 16 тсағ, салмағы – 4200 кг.
Ірі қара мал фермасындағы әрбір малдың жынысына, жасына және алынатын
өніміне байланысты сұлбада көрсетілгендей азықтардың қажетті мөлшерін
есептейміз. Ол үшін тәуліктік рационның типтік жобасы негізінде әр бір
жүйеге мына формуламен анықтаймыз [5].
q = q1 · м1+ q2·м2 +q3·м3 +q4·м4
(1)
мұндағы q1, q2 ,q3, q4 - малдың әр бір тобына берілетін осы азықтың
тәуліктік нормасы , кг.
м1, м2, м3, м4 - әр тал мал басы.
Ірі қара фермасындығы топтың құрылымы
Ірі қара- 380
Оның ішінде
Сиыр- м1 –200
Бұзау- м2 – 80
Құнажын, тайынша м3 – 60
Етке сойылатын мал м4 – 40
Кесте 3
Шаруашылықтың параметрлері
Көрсеткіштер Сауылатын Сауылмайтын сиыр1 жасқа 1 жастан
сиыр 60 бас дейінгі асқан малдар
200 бас малдар 30 бас
90 бас
Шөп 5 10 5 10
Сүрлем 25 15 2 14
Сабан 5 7 5 6
Жем 2,5 2 1,0 1,5

Сөткесіне кететін азықтың түрі.

Q = q1 · м1+ q2 · м2 +q3 · м3 +q4 · м4
(2)
Q = 200 · 5+200·25+200·5+200·2,5 = 7500 кг = 7,5 т
q2 =q1 · м1+ q2 · м2 +q3 · м3 +q4 · м4
(3)
Q2 = 60 · 10 + 60 · 15 + 60 · 7 + 60 · 2 = 2040 кг = 2,04 т
q3 =q1 · м1+ q2 · м2 +q3 · м3 +q4 · м4
(4)
Q3 = 90 · 5 + 90 · 2 + 90 · 5 + 90 · 1 = 1170 кг = 1,17 т
q4 =q1 · м1+ q2 · м2 +q3 · м3 +q4 · м4
(5)
Q4 = 30 · 10 +30 · 14 +30 · 6 + 30 · 1,5 = 945 кг = 0,945 т
тәулігіне қанша жем кететінін есептей
Qтәу = Q1+ Q2+ Q3+ Q4 = 7500 + 2040 + 1170 + 945 = 11655 кг= 11,655 т
Qжыл = Qтәу · Д = 11655 кг · 120 = 1398600 кг = 1398,6 т
Qбір жолғысы = Qтәу 2 = 116552 = 5827,5кг. = 5,8275 т
Д - цехтың жыл бойына жұмыс күні
Д = 120 күн
Келесі технологиялық жүйедегі жалпы цехтағы негізгі машина қосымша
турап араластырғыш оның керек жарағын қалған жүйеден (жем, азық, сүрлем,
пішен) түскен азықтардың қосындысын табу арқылы анықтаймыз.

Qқоспа= (Qс+ Qж+ Qт+ Qсүр) . 0,4 = Qқоспа = (2350 + 755 + 2000 + 2050)
. 04 =
= 2862
сонда араластырғаш саны.
Na = 0,4·qв W· ta= 0,4·2862 8000 = 0,14 ≈ 1
Төмендегі технологиялық сұлбаларда келтірілгендей, оның қай операция
қайсысының кейін және қандый машина мен араластыратынын аңғарамыз. Осы
малдың барлығы бас жоспарда көрсетілген ғимаратта байланады. Белгілі
нормаға сәйкес әрбір азықтың қажетті түрлерін анықтаймыз.
Шөп:
Qш = 200 · 5 + 60 · 10 + 90 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.